مۆساد هاوڵاتیانى غەززە دەگوازێتەوە

هاوڵاتی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیی ڕاپۆرتی گروپێك پارێزەری نێودەوڵەتیی ئەوە دەخاتەروو "توركیا بۆ هێرشكردنە سەر كورد ڕاهێنانی بە داعش كردووە". لە ڕاپۆرتێكی تایبەتدا، كە ڕۆژنامەی گاردیان بڵاویكردووەتەوە ژمارەیەك ڕەخنەگر و پارێزەر لە سوریا و عێراق ئاماژەیان بەوە كردووە؛ توركیا دەستی هەیە لە كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكاندا و داوایان كردووە لە دادگای نێودەوڵەتیدا لێپێچینەوەی لەگەڵدا بكرێت. ئەو گرووپە پارێزەرە، كە بە گروپی دادپەروەریی بۆ ئێزدییەكان ناسراون (YJC) لە ڕاپۆرتەكەیاندا ئاماژەیان بەوە كردووە: توركیا تۆمەتبارە بە تێوەگلان لەو كۆمەڵكوژییە، چونكە بە مەبەست سنوورەكانی كردووەتەوە و ڕێگەی داوە چەتەكانی داعش بە ئاسانیی و ئازادیی بچنە ناوچەكە. هەروەها لیژنەی پارێزەران باسیان لەوە كردووە لە مانگی نیسانی ٢٠١٤ بەرپرسانی تورك لە ئاست بەكۆیلەكردن و بازرگانیكردن بە ژن و منداڵانی ئێزدیی چاویان داخستووە، تەنانەت بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكان ڕاهێنانی سەربازیی بە چەكدارانی داعش كردووە. لەو ڕاپۆرتە ٢٧٨ لاپەڕەییەدا بڵاوكراوەتەوە، لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٤دا عێراق داوای لە نەتەوەیەكگرتووەكان كردووە دان بەو كۆمەڵكوژی و تاوانانەدا بنێت، كە داعش لە ناوچەكەدا ئەنجامیداوە، لە هەمانكاتدا حكومەتی عێراقی بەوە تاوانبار دەكەن، كە هەماهەنگ نەبوون لەگەڵ حكومەتی هەرێم بۆ ڕێگریكردن لە گەیشتنی داعش بۆ شەنگال و پاراستنی ئێزدییەكان.  

هاوڵاتی بەڕێوەبەری سەنتەری فریاكەوتنی خێرای سلێمانی ئاشكرایكرد، پێنج خانەنشین لەبەردەم بانكەكانی سلێمانی لە چاوەڕوانی مووچەكانیان دۆخی تەندروستیان تێكچووە و یەكیان رەوانەی نەخۆشخانە كراوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە 7ی تەموزی 2022سامان نادر، بەڕێوەبەری سەنتەری فریاكەوتنی خێرای سلێمانی ١٢٢ لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا رایگەیاند "پێنج خانەنشین لەبەردەم بانكەكانی سلێمانی لە چاوەڕوانی مووچەكانیان دۆخی تەندروستیان تێكچووە، چوارییان لە شوێنی خۆیان تیمەكانمان لەناو ئەمبوڵانس چارەسەریان بۆ كردوون، بەڵام یەكێكیان گەیەنراوەتە نەخۆشخانەی شار بۆ چارەسەر". هەروەها راشیگەیاند كە ئەو خانەنشینەی گەیەنراوەتە نەخۆشخانەی شار ناوی (محەمەد ڕۆستەم)ـە و تەمەنی ٦٩ ساڵە و چارەسەری پێویستی پزیشكی بۆ ئەنجامدراوە و كەمێكی تر رەوانەی ماڵەوەی دەكەنەوە. هاوكات، بەڕێوەبەری سەنتەری فریاكەوتنی خێرای سلێمانی رەتیشیكردەوە هیچ خانەنشینێك لەسەر وەرگرتنی مووچەكەی یان كە گەیەنرابێتە نەخۆشخانە، گیانی لەدەست دابێت.  

سازدانی: سەركۆ جەمال سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق ئەوە ئاشكرا دەكات كە" حكومەتی هەرێم و عێراق بۆ ناردنەوەی زۆرەملێی پەنابەران لەگەڵ بەریتانیا رێككەوتوون، دوای سەردانەكەی مەسرور بارزانی هەڵمەتی دەستگیركردنی پەنابەرانی كورد دەستپێكرد". دەشتی جەمال، سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:" بەریتانیا بەنیازبوو چەندین پەنابەری كورد رەوانەی هەرێمی كوردستان بكاتەوە، تائێستا 170 هاوڵاتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا بێسەروشوێنن". هاوڵاتی: ئەو كۆچبەرانەی لەبەریتانیا مەترسی ناردنیان لەسەربوو بۆ هەرێمی كوردستان، پاشان تكتەكانیان هەڵوەشایەوە، بڕیارەكە بەچی گەیشت؟ دەشتی جەمال: بڕیارەكە هەڵنەوەشاوەتەوە بەڵكو رێككەوتنێك كراوە لەنێوان حكومەتی بەریتانیا و حكومەتی عێراق ئێمە دەقی ئەو رێككەوتنەمان ئاشكراكردووە.  دوای رێككەوتنەكەش بەریتانیا پێشوازی لەجێگری وەزیری دەرەوەی عێراق كردووە، بەتایبەتیش لەدوای سەردانەكەی مەسرور بارزانی بۆ بەریتانیا حكومەتی بەریتانیا ژمارەیەكی زۆر لەو كەسانەی دەستگیركرد كە خەڵكی هەرێمی كوردستانن و بڕیارەكە دەیانگرێتەوە، ئەو كەسانە زۆربەیان ساڵانێكی زۆرە لەبەریتانیا ژیان بەسەر دەبەن خێزان و منداڵیان هەیە، بڕیاربوو 31-5-2022 بیاننێرنەوە بۆ هەرێمی كوردستان و فڕۆكەخانەی هەولێر، ئێمە پێش ئەوەی بڕیارەكە جێبەجێ بكرێت هەڵمەتێكمان دەستپێكرد كە نەیەڵین ئەو كارە رووبدات و بەربەستی بۆ دروست بكەین.  دوای هەڵمەتەكەش ژمارەیەكی زۆر لایەن و رێكخراوی مافی مرۆڤ لەوانەش سكرتێری پێشووی پارتی كرێكاران (لەیبەر پارتی) نامەی ناڕەزایەتییان ئاڕاستەی وەزیری ناوخۆی بەریتانیا كرد، لەچەند ئاستێكدا ئەو كەمپینەمان بردە پێشەوە، ئاستێكیان لەناوخۆی بەریتانیاو دووەمیش لەئاستی ئەوروپاو پاشانیش لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان و پرۆژە بڕیارێكمان بردە پەرلەمانی عێراق و 104 پەرلەمانتار واژۆیان كرد كەهیچ فڕۆكەخانەیەك نەخرێتە خزمەتی ئەو وڵاتانەی بەزۆر پەرلەمانتار دەنێرنەوە.  هەروەها سزادانی ئەو كۆمپانیایانەی بەشدارن لەبەزۆر ناردنەوەی پەنابەران، ئەوەبوو لیستی ناوەكانمان بۆ ناردن جێگری وەزیری دەرەوەی عێراق وتی رێككەوتنەكە هەڵناوەشێتەوە بەڵام ئەو لیستی ناوە رێگەنادرێت بنێردرێنەوە، سەرئەنجام توانرا لەدواساتەكاندا مەسەلەكە راگیرا، بۆیە بەزۆر ناردنەوەی ئەو پەنابەرانە راگیرا، بەڵام بڕیارەكە هەڵنەوەشاوەتەوە. تائێستاش 13 كەس لەكەمپی بەزۆر ناردنەوە ئازادكراون، بەڵام ئەڵقەیان لەقاچ كردوون، ژمارەیەكی تریشیان تائێستا ماونەتەوەو پارێزەریان بۆ گیراوە، ئێستاش زیاتر لە 40 پەنابەر راگیراون بەشێكیشیان ئەو پەنابەرانەن كە ئەمساڵ گەیشتوونەتە بەریتانیا و بڕیاربوو بیاننێرن بۆ رواندا، بەڵام ئەوانیش پارێزەریان بۆ گیراوە كە سیانیان خەڵكی هەرێمی كوردستان بوون و سەرئەنجام ناردنەوەیان بۆ ئەو وڵاتە لەلایەن دادگای ئەوروپاوە راگیرا. هاوڵاتی: ئەو رێككەوتنەی بەریتانیا لەگەڵ رواندا كردوویەتی چی بەسەرهات؟ دەشتی جەمال: ئەو بڕیارە هەموو پەنابەرێك دەگرێتەوە كە لەسەرەتای ساڵی 2022ەوە چووبێتە بەریتانیا رێككەوتنەكە زیاتر لە 150 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان كراوە كەبەناوی بوژاندنەوەی ئابووری رواندا ئەنجامدراوە، مەبەستیش لێی بەپێی رێككەوتنەكە رێگرییە لەبازرگانیكردن بەمرۆڤ لەلایەن قاچاغچیەكانەوە ئەوانەی كە بەڕێگەی شاحینە و چووپ دەگەنە بەریتانیا، ئەو سیاسەتەش سزادانی پەنابەرانە، چونكە پەنابەران بەهۆی دۆخی وڵاتەكانیان روو لەوڵاتانی دیكە دەكەن، بەمجۆرە دەیانەوێت لەڕێگەی سزادانی پەنابەرانەوە ژمارەی پەنابەران كەمبكەنەوە، ئەمەش لەلایەن زیاتر لە 160 رێكخراوی مافی مرۆڤەوە ئیدانەكراوەو رای گشتی بەریتانیاش دژ بەو سیاسەتەن، ئێستاش ئەو دۆسیەیە لەدادگایە بڕیارە 19ی مانگی داهاتوو بڕیاری لەبارەوە بدرێت لەچوارچێوەی ئەو رەخنانەی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا گرتوویەتی.    لەماڵپەڕە بەریتانیەكان وێنەی مەسرور بارزانی و وەزیری ناوخۆی بەریتانیا بڵاوكراوەتەوەو ئاماژە بە رێككەوتنیش كراوە كە پەنابەران بنێردرێنەوە بۆ هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكومەت ئامادەیی خۆی دەربڕیوە پێشوازی لەو پەنابەرانە بكات   هاوڵاتی: چ لایەن و رێكخراوێك رۆڵی هەبووە لەڕاگرتنی ناردنەوەی بەزۆری پەنابەران؟ دەشتی جەمال: میدیاكان و پەنابەران دەبێت بڕیاری ئەوە بدەن، ئێمە رۆڵێكی گرنگمان هەبوو لەگەڵ خودی پەنابەران خۆیان بەپشتیوانی پەرلەمانتاران و رێكخراوەكانی داكۆكیكار لەمافی پەنابەران و مافی مرۆڤ، كە ئەوەش لەئەنجامدا بڕیارەكە راگیرا. هاوڵاتی: واتا ئەو بڕیارە هەڵدەوەشێتەوە؟ دەشتی جەمال: ئەوە كارەكانی ئایندە دەریدەخات كە ئایا ئەو بڕیارە هەڵدەوەشێتەوە یاخود نا، تا هەڵنەوەشێتەوە ئەگەری ناردنەوەی پەنابەران هەیە، ژیانی سەدان پەنابەرو خێزان دەخاتە مەترسییەوە، چونكە ئەو كەسانەی رۆیشتوون بەشێكی زۆریان بوونەتە هۆكاری بەخێوكردنی خێزانەكانیان لەكوردستان بەهۆی ئەو دۆخەی دەسەڵاتدارانی هەرێم دروستیان كردووە. ئەو كەسانەی خۆیان بەداكۆكیكار لەمافی پەنابەران دەزانن كەس دەستی نەگرتوون دەتوانن فشار بكەن و سەرۆكی حكومەتی هەرێم بانگهێشتی پەرلەمان بكەن كە بەچی مافێك رێكەوتنیان لەسەر ژیانی خەڵكی پەنابەر كردووە و ژیانیان بخەنە مەترسییەوە. هاوڵاتی: واتا بەفەرمی پێتانوایە سەردانەكەی مەسرور بارزانی بۆ ناردنەوەی بەزۆری پەنابەران بووە؟ دەشتی جەمال: لەماڵپەڕە بەریتانیەكان وێنەی مەسرور بارزانی و وەزیری ناوخۆی بەریتانیا بڵاوكراوەتەوەو ئاماژە بە رێككەوتنیش كراوە كە پەنابەران بنێردرێنەوە بۆ هەرێمی كوردستان، سەرۆكی حكومەت ئامادەیی خۆی دەربڕیوە پێشوازی لەو پەنابەرانە بكات، ئەوەش دژی مافی مرۆڤە ئەگەر ئەو كەسانە كارێكی نایاسایشیان كردبێت سزای خۆیان وەرگرتووە، حكومەتی هەرێم ئاسانكارییان بۆ دەكات و تكتیان پێدراوە. هاوڵاتی: ئایا حكومەتی هەرێم بەبێ ئاگاداری حكومەتی عێراق ئەو كارەی كردووە؟ دەشتی جەمال: بەڵگەمان هەیە كە ئەو رێككەوتنە سێ لایەنەیە، بەریتانیا لەگەڵ هەرێم و عێراق رێككەوتنی كردووە، ئەوان سوپاسی حكومەتی عێراقییان كردووە بۆ ناردنەوەو ئاسانكاری بۆ بڕیارەكەو دروستكردنی پاسپۆرت بۆیان و لابردنی ئاستەنگەكان. هاوڵاتی: سەبارەت بەو كۆچبەرانەی لەبیلاروسیاوە ویستیان بچنە وڵاتانی ئەوروپا، زانیاری لەسەر ئەوان چییە؟ دەشتی جەمال: ئێستاش كۆچبەرێكی زۆر لەكەمپەكانی لیتوانیا و پۆڵەندا هەن، لەدۆخێكی خراپدان ژمارەیەكی زۆریان داوای مافی پەنابەرییان كردووە، بەڵام لەوێش حكومەتی عێراقی كاریان بۆ ناكات و مامەڵەیەكی نامرۆڤانەیان لەگەڵدا كراو بەشێكی زۆریان ناچاركران رێگەی گەڕانەوە بگرنە بەر، بەشێكیشیان لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا داوای مافی پەنابەرییان كردووە هەرچەندە زۆربەیان داوای مافی پەنابەرییان رەتكراوەتەوەو وەك زیندانی مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، ئێمە لەوبارەیەشەوە داوای سەیركردنی كەیسەكانی ئەوانەمان كردووەو داواشمان كردووە مافیان پێبدرێت. هاوڵاتی: هیچ ئامارێك لەبەردەستە كەچەند خەڵكی هەرێم داوای پەنابەرییان لەوڵاتانی ئەوروپا كردووە؟ دەشتی جەمال: هیچ ئامارێكی ژمارەی پەنابەرانی هەرێم لەبەردەستدا نییە، بەڵام ساڵی رابردوو 32 كەسی هەرێم گیانیان لەدەستداوە لەڕێگای گەیشتن بەئەوروپا، بەداخەوە ئاماری گیانلەدەستدان و بێسەروشوێن بوون ساڵ بەساڵ زیاتر دەكات، تائێستاش زیاتر لە 170 كەسی خەڵكی هەرێمی كوردستان بێسەروشوێنن.

هاوڵاتی بڕیارە بۆریس جۆنسن دەست لەپۆستی سەرۆكی پارتی پارێزگارانی حزبەكەی و سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا هەڵبگرێت. پاش دەستلەكاركێشانەوەی چەند وەزیرێكی كابینەكەی حكومەتەكەی جۆنسن، فشارەكان لەسەری زیادیان كردووەو بڕیارە لە چەند كاتژمێری داهاتوو دەست لەكاربكێشێتەوە. هەرچەندە میدیاكانی بەریتانیا ئەوە دەخەنەروو كە بۆریس جۆنسن ئامادەیە لە پۆستی سەرۆكی پارتی پارێزگاران دەستلەكاربكێشێتەوە، بەڵام نیەتی ئەوەبووە تا سێ مانگی دیكە لەپۆستی سەرۆك وەزیراندا بمێنێتەوە، بەڵام فشارەكانی حزبەكەی و وتەی وەزیرە دەستلەكاركێشاوەكان و پەرلەمانتارانی پارتەكەی وای لێ كردووە كە بڕیاری دەستلەكاركێشانەوە لە پۆستی سەرۆك وەزیرانیش بدات. بۆریس جۆنسن لەو كاتەوەی بووەتە سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا، لەندەن لەناوخۆی ولاتەكەدا سەقامگیری بەخۆیەوە نەبینیووە بەتایبەت دوای دەرچونیان لە یەكێتی ئەوروپاو فشاركردن بۆ بەزۆرناردنەوەی پەنابەران و پارێزگاری نەكردن لەمافەكانی مرۆڤن حكومەتەكەی جۆنسنی تووشی دەیان كێشە كردووەتەوە. نەدیم زەهاوی دوای ئەوەی تەنها دوو رۆژ پۆستی وەزیری دارایی وەرگرت دەستیلەكاركێشایەوەو لەتویتەری خۆی نوسیویەتی:" جۆنسن كارە راستەكە ئەنجام بدە كە دەستلەكاركێشانەوەیە".  

هاوڵاتی وەزیری دادی حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەكاتی رێككەوتن لەگەڵ سویدو فینلاند بۆ ئەندامبونیان لەناتۆ لیستێكی داواكراوان هاوپێچی رێككەوتنەكە كردووە. بەكر بۆزداغ، وەزیری دادی توركیا رایگەیاند:" دوو نووسراوی فەرمییان لەڕێگەی وەزارەتی دەرەوە ناردووە بۆ سوێد و فینلاند بۆ رادەستكردنەوەی ئەو داواكراوانەی توركیا لە كاتی دانوستاندنەكان داوای كردبوو، پێیان راگەیەندراوە كاتی جێبەجێكردنی هاتووە و لەگەڵ نووسراوەكانیشدا لیستی ناوی داواكراوەكانیان هاوپێچ كردووە". هەروەها راشیگەیاند:"پێشتر بە نووسراوی فەرمی داوای رادەستكردنەوەی چەند داواكراوێكمان لە سوێد و فینلاند كردبوو، بەڵام هەردوو وڵات رەتیانكردبووەوە رادەستیان بكەنەوە، هەروەها وەڵامی رادەستكردنەوەی چەند كەسێكی دیكەشیان تا ئەم ساتە نەداوەتەوە، وەزارەتی داد ئەو دوو نووسراوەشی هاوپێچ كردووە و بە لیستێكی نوێ دووبارە ناردوویەتی و رادەستی لایەنە پەیوەندیدارەكانی سوێد و فینلاند كراوە". هاوكات ئەوەشی ئاشكرا كرد گە لە بڕگەیەكی یاداشتنامە واژۆكراوەكانی نێوان توركیا، سوێد و فینلاند لە دانوستاندنەكانی مەدرید، توركیا مەرجی داناوە كە دەبێت لیژنەیەكی هاوبەشی پێكهاتوو لە دامەزراوەكانی دادوەری، ئاسایش و هەواڵگری پێكبهێندرێت بۆ بەدواداچوونی جێبەجێكردنی یاداشتنامەكە و لە نووسراوەكەشیاندا داوای دەستنیشانكردنی چەند كەسێكیان كردووە لە فینلاند و سوێد بۆ پێكهێنانی لیژنە هاوبەشەكە.  وەزیری حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوەشی روونكردەوە كە پرسی ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە تەنیا بەربژێرن و رێكاری زۆر هەن بۆئەوەی جێبەجێ بكرێن، بەڵام سەرباری هەموو ئەو رێكارە پێویستانە، مەرجە داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكرێن"بە پێچەوانەوە ئەگەر توركیا ڤیتۆ كارا بكاتەوە، بەربژێربوونیان بۆ ئەندامبوون لە ناتۆ سفر دەبێتەوە".  

هاوڵاتی نەدیم زەهاوی ئەو وەزیرە كوردەی بووە وەزیری دارایی حكومەتی بەڕیتانیا دەستی لەكاركێشایەوە. نەدیم زەهاوی لە دوو رۆژی رابردوودا پۆستی وەزاری دارایی وەرگرت، وەزیرە كوردەكە و ٥٣ بەرپرسی دیكەی حكومەتەكەی جۆنسن دەستیان لەكاركێشاوەتەوە تا ئێستا و بۆریس جۆنسن لە قەیرانێكی قوڵدایە. نەدیم زەهاوی لە نامەی دەستلەكاركێشانەوەكەیدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەو هەموو هەوڵێكی خۆی دەخاتەگەڕ لەپێناو وڵاتەكە و ئەو ئەركانەی پێی دەسپێردرێن بەڵام داوا لە جۆنسن دەكات دەست لە كار بكێشێتەوە. هەروەها دەشڵێت:" كاتێك داوای لێكراوە پۆستەكە وەربگرێت، ئەو لە وەفاداری خۆیەوە بۆ وڵاتەكە ئەو كارەی كردووە نەوەك بۆ پیاوێك و یەك رێگە هەیە كە خزمەتی هاوڵاتیان و راستكرنەوەی هەڵیكانە و ئەگەر بزانێت ئەو كارە ناكرێت دەستبەرداری پۆستەكەی دەبێت. هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە  پێویست بوو جۆنسن گوێی لە هاوڕێ ٣٠ ساڵەكەی بگرتایە و دڵى شكاوە كە گوێى بۆ نەگرتووەو لە نزیك ئەو هەموو شتێك لەدەست بدات لە كۆتا خولەكەكاندا. لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی نەدیم زەهاوی و وەزیری نوێی پەروەردە و فێركردن، كە دوو رۆژ لەمەو بەر پۆستەكەیان وەرگرت لەدوای كشانەوەی وەزیرەكانی پێش خۆیان، لە ئێستادا جۆنسن لە قەیراندایە و چاوەڕێ دەكرێت دەست لە كار بكێشێتەوە.‎

هاوڵاتی هێزەكانی پاسەوانی سنوور سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بە مەبەستی كەمكردنەوەی تۆپبارانی وڵاتانی توركیاو ئێران چەند خاڵێك لە سنووری حاجی ئۆمەران و مێرگەسۆر جێگیر دەكات. ئەمڕۆ پێنجشەممە 7ی تەموزی 2022، پاسەوانی سنووری سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق كە ئەركی پاراستنی ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستانیان لە ئەستۆیە، لە سنووری حاجی ئۆمەران ناوچەی كۆدۆ و بەردوناز، دوو خاڵی سەربازییان كردەوە كە هاوسنوورە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران، بە مەبەستی كەمكردنەوەی تۆپبارانی وڵاتانی دراوسێ و رێگریكردن لە كاری قاچاغچێتی. هەروەها لەهەمان شێوە لە سنووری قەزای مێرگەسۆر كە هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی توركیا، هێزەكانی پاسەوانی سنوور چەند خاڵێكیان كردەوە بۆ هەمان مەبەست كە دەكەوێتە سنووری ناحیەی شێروان مەزن.  

  هاوڵاتی پارتی دیموكراتی گەلان دووپاتیدەكاتەوە كە دەستگیركردن و زیندانی كردنی ئەندام و لایەنگرانیان ورەیان بەرزتر دەكاتەوەو هاوسەرۆكانی هەدەپەش دوای هەڵبژاردنیان لەپێنجەمین كۆندەرەكەیاندا رایانگەیاند:" ئەمڕۆ لەدوێنێ بەهێزترین". پارتی دیموكراتی گەلان ( هەدەپە)،  پارتێكی سیاسییە لە توركیا لەژێر كاریگەری ئایدیای چەپ و سۆسیالیزمن، پارتەكە لە 15ی تشرینی یەكەمی 2012 لە ئەنقەرە دامەزراوە. ئامانجی پارتەكە دامەزراندنی حكومەتێكی دیموكراتییە لەتوركیا بۆ ئەوەی كۆتایی بەكپكردن و قڕكردنی و كوشتن و زیندانیكردن بهێنن. هەدەپە پارتێكی سۆسیال دیموكراتە كە پابەندە بەدژایەتیكردن لەگەڵ سیستمی سەرمایەداری و ئاوەتەخوازی كۆتاییهێنانە بە هەڵاواردنی ئایینی، رەگەزایەتی و نەتەوایەتی.  ئەم پارتە لەكاتی ناساندنی كاندیدەكانی، لەسەدا 50% تایبەت كردووە بۆ ژنان. سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆكی پێشتری پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) كە زیاتر لە پێنج ساڵە لەزیندانەكانی توركیادایە لەگەڵ سەدان سەرۆك شارەوانی و پەرلەمانتارانی دیكە بوونەتە سومبولی سەركەوتن و ئەوەندەی دیكە ئەندام و لایەنگری بۆ هەدەپە زیاد كردووەو شەقامی توركیا لەمامەڵەكانی ئەردۆغان و دەوڵەت باغچەلی نیگەرانن. كۆنگرەی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا بەبەشداری پەنجا هەزار كەس ئەنجامدراو 400 كەسایەتی نێودەوڵەتی بەشدارییان كرد لەكۆنگرەكەدا. پێنجەمین كۆنگرەی گەورەی ئاسایی هەدەپە لەهۆڵی وەرزشی لەئەنقەرە بەدروشمی "ئێمە چارەسەرین، بەڵێنمان هەیە" دەستیپێكرد. سەرەتای كۆنگرەكە بەخولەكێك وەستان بۆ رێزگرتن لەخوێنی شەهیدان دەستیپێكرد، پاشان دەستەی بەڕێوەبەریی كۆنگرە هەڵبژێردران، كە لە پێنج كەس پێكهاتوون و سێ ژن و دوو پیاو. مەحفوز گولەریوز، هاوسەرۆكی كاروباری رێكخستنی هەدەپە لەوتەیەكدا لەبەردەم ئامادەبووانی كۆنگرەكەدا وتی:" بەڵێن دەدەین ناوەندی فاشیزمی ئەنقەرە بگۆڕین بۆ ناوەندێكی دیموكراسی". لەكۆنگرەكەدا هەرزار و 50 ئەندام مافی دەنگدانیان هەیە و یەك رۆژ دەخایەنێت، تێیدا جگە لەهەڵبژاردنی هاوسەرۆكانی گشتیی هەدەپە، ئەنجومەنی هەدەپەش هەڵدەبژێردرێت. لەكۆنگرەكەدا میدحەت سنجارو پەروین بوڵدان وەك هاوسەرۆكی پارتەكە هەڵبژێردرانەوەو 43 كەس وەك دەستەیەكی راوێژكاریی گەورە كە بۆ یەكەم جارە لەنووسەران و ئەكادیمی و رۆژنامەنووس و هونەرمەندان پێكهێندرا.    نوێنەری هەدەپە لەهەرێمی كوردستان: ئەكەپەی دەسەڵاتدار لەهەوڵدایە هەدەپە دابخات كە 300 كەسایەتی هەدەپە قەدەغەكراون لەتوركیا لەسەر ناوی هەدەپە سیاسەت بكەن، بۆیە ئامادەكاری دەكەین بەناوی پارتێكی دیكە بچینە هەڵبژاردن، ئێمە لەسەدا 15% دەنگەكان و زیاتریش بەدەست دەهێنین   میدحەت سانجار. هاوسەرۆكی گشتی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لە وتەیەكدا كە لەپێنجەمین كۆنگرەی گشتی پارتەكەی پێشكەشی كرد دوای سڵاوكردنی لە ئامادەبووانی كۆنگرەكە رایگەیاند:" ئەم جەماوەرە بە پەرۆشە، ئەو ملیۆنانەی چاو و دڵیان لای ئێمەیە، وەڵامێكی زۆر روون دەدەنەوە بۆ هەموو پیلانگێڕانی دژ بەپارت و هەڤاڵانمان". هاوسەرۆكی هەدەپە راشیگەیاند:" ئێمە بەهێزترین ئەڵتەرناتیڤی پیلانی نایەكسانی و تاكڕەوی و دەسەڵاتخواز و زەحمەتكێش و تاڵانكارین، ئەمە ئەوان دەترسێنێت بۆیە بە هەموو هێزیانەوە هێرش دەكەن و هەوڵ دەدەن ئێمە بێدەنگ بكەن و پێیان وایە ئێمە لەناودەبەن ئەوان بەدوای خەونە بەتاڵەكان كەوتوون". میدحەت داوای ئاشتی و چارەسەری كێشەی كوردی كرد وتی:" لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكان دەبینین كێشەی كورد بەشێوەیەكی سەرەكی لەلایەن حكومەتەوە دەگوێزرێتەوە بۆ ئامرازی حساب و سیناریۆی سیاسی پیس پێویستە لەم چوارچێوەیەدا گفتوگۆكانی ئەو ماوەیەی دوایی سەبارەت بە گۆشەگیریی رەهای ئیمراڵی هەڵسەنگێنرێت ئێمە لێرەدا حكومەت ئاگادار دەكەینەوە كە یاری بەگۆشەگیری نەكات، هەموو ئەو دەرفەتانە دروست بكەن كە عەبدوڵا ئۆجالان پێی وایە و دەتوانێت پێشكەشی رای گشتی بكات". هاوكات، پەروین بوڵدان و میدحەت سانجار، هاوسەرۆكانی هەدەپە پەیامێكی هاوبەشیان بەبۆنەی سەركەوتنی كۆنگرەی هەدەپەوە بڵاوكردەوە و تێیدا هاتووە:" لە هەلومەرجی نائاسایی توركیادا و لەگەڵ قووڵبوونەوەی قەیرانەكاندا، گەلەكەمان پێنجەمین كۆنگرەی هەدەپەیان كردە ئاهەنگی دیموكراسی، ئیرادەی ئێمەی بۆ تێكۆشان زیادتر كردو سەلماندی، كە دەتوانین بەزانست و ئیرادەو فیداكاریی بەسەر بەربەست و هێرشەكاندا زاڵ بین. هەر لەپەیامەكەی هاوسەرۆكانی هەدەپەدا، ئەوەش هاتووە:" ئەو كۆنگرەیەی ئەنجامماندا تەنها كۆنگرەی ئاسایی پارتەكەمان نەبوو، بەڵكو دەبێتە كۆنگرەی گۆڕانكاریی توركیاش، هێز و مۆڕاڵی بەگەلەكەمان بەخشی و دوژمنەكانمانی ترساند كەدەیانەوێت لەناومان ببەن، وەك هەمیشە دەسەڵات لەڕێگەی هێرش و لێپرسینەوەوە ترسی خۆیان لەم كۆنگرەیە دەربڕی، ئێمە لەدوێنێ بەهێزترین، سبەی بەهێزتر دەبین. نوێنەری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەهەرێمی كوردستان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە تاكە چارەسەری پرسی كورد لەتوركیادا گفتوگۆكردنە لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان. ناهیدە ئەرمش، نوێنەری پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) لەهەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"ئەكەپەو مەهەپە پلانی قڕكردنی كوردیان هەیە، بەرژەوەندی ئەوان لەكورد كوشتندایە ئەوەش بە دوو رێگا، بەڕێگەی سەربازی و سیاسی خەریكی قڕكردنی كوردن". هەروەها وتیشی:" پەیامی كۆنگرەی پێنجەمی هەدەپە نەك بۆ ئەكەپەو مەهەپە بووە، بەڵكو پەیام بووە بۆ هەموو گەلی كوردو توركیا، چونكە شەڕو كوشتن چارەسەر نییە، ئێمە ئاشتی و ئازادی و دیموكراسییمان دەوێت". هاوكات ناهیدە ئەرمش باسی لەوەشكرد كە 400 كەسایەتی نێودەوڵەتی و سیاسەتمەدار لەئەوروپاو توركیاو باشوری كوردستان میوانی هەدەپە بوون لەكۆنگرەكەدا، وتیشی:"میدحەت سنجار هاوسەرۆكی هەدەپە كە باسی ئیمراڵی كرد لەكۆنگرەكەدا پەیامەكەی بۆ دەوڵەتی توركیا بوو، بۆ پارتی دەسەڵاتدارانی توركیای بوو كە دەیانەوێت كورد تەسلیم بن  بەكوشتن و حەپس و گرتن دەنگی كورد بێدەنگ بكەن، بەڵام چارەسەر لەئیمراڵیە كە 25 كورد دەیەوێت بەڕێگای سیاسی چارەسەر بكرێت". پاش 10 ساڵ لەدروستبوونی هەدەپە، هەزاران ئەندام و لایەنگری هەدەپە لەزیندانەكانی توركیادان و پارتەكەی ئەردۆغان و باغچەلی دەیانەوێت لەو رێگایەوە كورد لەباكوری كوردستان بێدەنگ بكەن، وتیشی:" 20 هەزار  ئەندام و لایەنگری هەدەپە لەزیندانەكانی توركیادان، لەو ژمارەیە 12 هەزاریان ژنانن،  ئەمڕۆ سەد كەس ئازاد دەكات، سبەی 500 كەسی دیكە دەستگیر دەكات  زیندانی توركیا بێ كورد نابێت و ئەكەپەی دەسەڵاتدار دەیەوێت ژمارەی زیندانی كورد زیاتر بكات". پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەكۆی 600 كورسی پەرلەمانی توركیا 59 كورسی هەبووەو لەئێستادا 56 كورسی ماوەتەوە بەهۆی ئەوەی كە پارتەكەی ئەردۆغان سێ پەرلەمانتاری هەدەپەی بەتەواوی دوورخستووەتەوە. بڕیارە لەمانگی حوزەیرانی 2023 هەڵبژاردن لەتوركیادا ئەنجام بدرێت و زۆربەی لایەنەكان لەئێستاوە خۆیانی بۆ ئامادە دەكەن. "ئەكەپەی دەسەڵاتدار لەهەوڵدایەو دەیەوێت لەمانگێك یان دوو مانگی دیكە هەدەپە دابخات كە 300 كەسایەتی هەدەپە قەدەغەكراون لەتوركیا لەسەر ناوی هەدەپە سیاسەت بكەن، هەدەپە ئامادەكاری دەكات كە بەناوی دیكە بچێتە هەڵبژاردن واتا بەناوی پارتێكی دیكە بچێتە هەڵبژاردن، ئێمە لەسەدا 15%ی دەنگەكان و زیاتریش بەدەست دەهێنین".

ئارا ئیبراهیم رۆژی یەكی تەمموزی رابردوو وادەی لیژنەكەی سەرۆكایەتی هەرێم لەبارەی گفتوگۆو دانوساندنی لایەنەكان لەبارەی پرسی هەڵبژاردنی پەرلەمان كۆتایی هات و دەركەوت ناكۆكی قوڵ لەنێوان پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی دیكە هەیەو سوورن لەسەر داواكارییەكانی پێشتریان. رۆژی 9ی حوزەیران، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان داوەتی لایەنەكانی كرد بەئامادەبوونی جنین پلاسخارت، نوێنەری نەتەوەیەكگرتووەكان لەعێراق تا لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمان بگەنە دەرئەنجامێك، بەڵام لەكۆبوونەوەكە بڕیاردرا لیژنەیەك بەسەرۆكایەتی مستەفا سەید قادر، جێگری سەرۆكی هەرێم پێكبهێندرێت و بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی حزبەكان گفتوگۆی وردەكاری ئەنجام بدەن. دوای دەستبەكاربوونی لیژنەكەی سەرۆكایەتی هەرێم، مستەفا سەید قادر لەگەڵ نوێنەرانی(پارتی، یەكێتی، كۆمەڵی دادگەری، بزوتنەوەی گۆڕان، یەكگرتووی ئیسلامی) كۆبوونەوەو جوڵانەوەی نەوەی نوێ بایكۆتی كۆبوونەوەكەی كرد. هاوڵاتی بەدواداچوونی بۆ بۆچوونی لایەنە سیاسییەكان كردووە كە ناكۆكی قوڵ لەبارەی (كاراكردنەوەی كۆمسیۆن، هەمواری یاسای هەڵبژاردن، تۆماری دەنگدەران، كورسی پێكهاتەكان، دابەشكاری كورسییەكان بەسەر پارێزگاكاندا) هەیە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لەسەرۆكایەتی هەرێم بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە لەدوای كۆبوونەوەی لوتكە لەنێوان لایەنەكان كە لەسەرۆكایەتی هەرێم ئەنجامدرا، سەرۆكایەتی هەرێم لیژنەیەكی پێكهێناو گفتوگۆی ورد لەگەڵ بەرپرسی یەكەمی مەكتەبی هەڵبژاردنی حزبە سیاسییەكان كراوەو تێبینی و سەرنجەكانیان كراوەتە راپۆرتێك و دەدرێتە نێچیرڤان بارزانی. هەروەها باسی لەوەشكرد، بەهۆی نەبوونی لێكتێگەیشتن لەبارەی بەغدا لەنێوان پارتی و یەكێتی كاریگەری كردووەتە سەر پرسی هەڵبژاردنی پەرلەمان. هاوكات چەندین زانیاری بۆ هاوڵاتی خستەڕوو كە زۆرینەی لایەنەكان لەگەڵ ئەوەدان هەرێمی كوردستان بكرێتە چواربازنەیی، تۆماری دەنگدەران كە تۆماری بایۆمەتری عێراق بكرێتە بنەما كە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی پێ ئەنجامدراوە لەساڵی رابردووداو هەموو لایەنەكان لەسەر ئەوە كۆك بوون و پێشنیار كراوە كە ئالییەتێك بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی لەبەغدا وەربگیرێت. لەلایەكی دیكەوە ئەوەشی باسكرد كە یەكێتی بۆچوونی وایە پێكهاتەكان كورسییەكانیان دابەش بكرێت بەسەر چوار بازنەی هەڵبژاردنداو لایەنەكانی دیكە كێشەی دابەشكاری كورسییەكانیان نەبوو بەسەر بازنەكاندا، بەڵام ئیسلامیەكان و گۆڕان داوای ئەوەیان دەكرد كە تۆماری دەنگدانی تایبەت بەخۆیان هەبێت و بنكەی دەنگدانیشیان بۆ جیابكرێتەوە، بەڵام نوێنەری یونامی ئەوەی رەتكردەوە.   یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو: هەمواری یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی كۆمسیۆن یەك پاكێجە   بێستون حەمەساڵح، بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی كۆمەڵی دادگەری لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" پێكهاتەكان نوێنەرایەتی راستەقینەی خۆیان ناكەن و لایەنێك توانیویەتی تەحەكمویان پێوە بكات،  لەسەر ئەم خاڵە یەكێتی پێیوایە دابەش بكرێت بەسەر چواربازنەدا كە پێشنیار كراوە، ئێمەش لەگەڵ ئەوەداین كە پێكهاتەكان تۆماری دەنگدەران و بنكەی تایبەت بەخۆیان هەبێت بۆ دەنگدان". دەربارەی ئەوەی لەكۆبوونەوەكەدا نوێنەری یونامی ئەو داواكارییەی دەربارەی پێكهاتەكان رەتكردووەتەوە، بێستون حەمەساڵح وتی:" یونامی هیچ بەڵگەیەكی یاساییان پێنییە، لەكۆبوونەوەكە داوام كرد فەرموون چ بەڵگەیەكی یاسایی هەیە ئەگەر تۆمارو بنكەی خۆیان هەبێت گرفت دروست دەكات، چونكە بەشێك لەپێكهاتەكانیش هەمان بۆچوونی ئێمەیان هەیە". دەربارەی كاراكردنەوەی كۆمسیۆن، نوێنەرەكەی كۆمەڵی دادگەری وتی:" زۆربەی لایەنەكان لەگەڵ ئەوەدان كاراكردنەوەی كۆمسیۆن و هەمواری یاسای هەڵبژاردن یەك پاكێجە، پاشان حەق بدرێت بەلایەنەكان ئاڵوگۆڕ لەپشكی خۆیاندا بكەن". هاوكات لەبارەی دابەشكاری بازنەكان كە لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوان دەبێت، سەرچاوەكەی سەرۆكایەتی هەرێم ئەوەی خستەڕوو كە زۆربەی لایەنەكان كێشەیان نییە داتای وەزارەتی پلاندانانی عێراق بەكاربهێندرێت. بەڵام یاسین حەمە عەلی، سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان وتی:"  جیاوازی داتای وەزارەتی پلاندانانی هەرێم سەروو 500 هەزار جیاوازی هەیە لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی عێراق، داتای هەرێم لەوەزارەتی پلاندانان هەڵاوسانێكی زۆر لەهەولێرو دهۆكدا كراوەو نزیكی چوار كورسی ئاڵوگۆڕ پێ دەكات"، بەڵام سەرچاوەكەی سەرۆكایەتی هەرێم ئەوەی دووپاتكردەوە كە جیاوازی نێوان داتای دەستەی ئاماری عێراق و هەرێم سەروو 300 هەزار كەسە. بەپێی خەمڵاندن ئەگەر هەرێمی كوردستان دابەشی چوار بازنە بكرێت (پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە 41 كورسی، پارێزگای هەولێر بەپێی هەرێم 36 كورسی، پارێزگای دهۆك 23 كورسی) بەردەكەوێت. لەبارەی دواكەوتنی هەڵبژاردنەوە یاسین حەمە عەلی، وتی:"ئێمە وەكو بزوتنەوەی گۆڕان ئەم دۆخەی ئەمڕۆمان لەبەرچاو بووە كە بابەتی هەمواری یاسای هەڵبژاردن دەكرێتە یەكێك لە لەمپەرەكان بۆ پەكخستنی هەڵبژاردنن، لەبەرئەمە ساڵێك و چوار مانگ پێش 31ی 3ی 2021ەوە هەمواری هەشتەمی یاساكەمان پێشكەش بەسەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، بەڵام بەهۆی ناكۆكی پارتی و یەكێتی لەكاتی خۆیدا نەخراوەتە بەرنامەی كارەوە، ئەگەر لەكاتی خۆیدا گوێمان لێبگیرایە ئێستا پرۆسەكە دیموكراسی و هەڵبژاردن پەكی نەدەكەوت". بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، هەڵبژاردن شەش مانگ بۆ ساڵێك دوادەخرێت، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەوێت كاراكرنەوەی كۆمیسیۆن پێش بخرێت و دواتر هەمواری یاسای هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، بەڵام یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو وەك پێش مەرج دەڵێن دەبێت:" هەمواری یاساكەو كاراكردنەوەی كۆمیسیۆن پێكەوە بكرێت". بەرپرسەكەی كۆمەڵی دادگەری ئەوەی دووپاتكردەوە كۆبوونەوەی بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی لایەنەكان راوێژكاری بووەو بڕیارە پاش 1ی تەمموز كارەكانی لیژنەی باڵای سەرۆكایەتی هەرێم، بەسەرۆكایەتی مستەفای سەید قادر، جێگری سەرۆكی هەرێم و راوێژكاران دڵشاد شەهاب و جەعفەر ئیمنكی و بەكر مستەفا راپۆرتێك ئامادە بكەن و لەكۆبوونەوەی داهاتووی لوتكەی لایەنەكان بیخەنەڕوو. بەدەر لەیەكێتی و پارتی، گۆڕان و ئیسلامییەكان داواكارییەكانی دیكەیان هەیە كە دەنگدانی تایبەت نەمێنێت، یاسین حەمە عەلی وتی:" میكانیزمی بەدیل بدۆزرێتەوە بۆ ئەو پرۆسەیە لەلایەن كۆمسیۆنەوە، وەك چۆن كارمەندانی چاودێری كۆمسیۆن كاتژمێری یەكەم دەنگ دەدەن، بەهەمان شێوە پاسەوانەكانی پاراستنی بنكەكان دەنگ بدەن، ئەوانی دیكە وەك هەر كەسێكی دیكەی مەدەنی لەڕۆژی دەنگداندا دەنگی خۆی بدات". بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی كۆمەڵی دادگەری ئەوەی دووپاتكردەوە كە سەرەڕای ئەوەی ناكۆكی و بۆچوونی جیاواز هەیە، بەڵام هیچ لایەنێكی سیاسی كێشەی لەبەكارهێنانی تۆماری دەنگدەرانی عێراق نییە، بەڵام ئایا ئاماری 2021 وەردەگیرێت یان دواتر.    

هاوڵاتی حكومەتی هەرێم لەكۆبونەوەی ئەمڕۆیدا ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە دەستبەرداری ماف و شایستە داراییەكانی خەڵك نابن، ملكەچی هیچ فشار و هەڕەشەیەكی حكومەتی فیدراڵی نابن كە دەیەوێت مافەكانی خەڵكی كوردستان پێشێل بكات . دەقی راگەیەندراوی حكومەتی هەرێم: هەولێر، هەرێمی كوردستان، عێراق (GOV.KRD)- ئەمڕۆ چوارشەممە 6 ی تەمموزی 2022 ، بە سەرپەرشتی مەسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی ئەنجومەن، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبووەوە. بڕگەی یەكەمی كۆبوونەوەكە، بریتی بوو لە خستنەڕووی ڕاپۆرتی وەزارەتی ناوخۆ  لە لایەن ڕێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ سەبارەت بە بەرەوپێشچوون و ڕێوشوێنی جێبەجێكردنی فەرمانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە داخستنی شوێنەكانی فرۆشتنی چەك و دەستبەسەرداگرتنی چەكی بێ مۆڵەت لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان. وەزیری ناوخۆ وردەكاری پێوبستی سەبارەت بە ڕێكارەكانی جێبەجێكردنی فەرمانەكە بۆ نەهێشتنی چەكی بێ مۆڵەت، بۆ ئەنجومەنی وەزیران خستەڕوو. وەزیری ناوخۆ ئاماژەی بە هەنگاوەكانی وەزارەت دا بۆ جێبەجێكردنی یاسای نوێی چەك لە هەرێمی كوردستان ژمارە 2 ی ساڵی 2022 و بڕگەكانی ڕەشنووسی ئەو ڕێنماییانەشی خستەڕوو كەوا بڕیارە وەزارەتەكەیان دەری بكات بۆ ئاسانكاریی جێبەجێكردنی یاسای نوێی چەك بە ئاڕاستەی داماڵینی چەكی بێ مۆڵەت و ڕێكخستنەوەی مۆڵەتپێدان و بەرگرتن لەو توندوتیژیانەی بەهۆی چەكەوە ڕوودەدەن. سەرۆك وەزیران جەختی لەوە كردەوە كە دەبێ بە هەموو شێوەیەك، ڕووبەڕووی تاوانكاران ببینەوە و كۆتایی بە دیاردەی چەكهەڵگرتن لە دەرەوەی یاسا و بەبێ مۆڵەت بهێنین، بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ تاوانكاری و توندوتیژی دابنرێت. لە بڕگەی دووەمی كۆبوونەوەدا، ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای نوێی كار، لە لایەن كوێستان محەمەد وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵاتی خرایەڕوو. سەرۆك وەزبران، وێڕای دەستخۆشیكردن لە وەزارەتی كارو و كاروباری كۆمەڵاتی و هەموو وەزارەت و لایەنە بەشداربووەكان لە ئامادەكردنی پڕۆژە یاسایەكە، ئاماژەی بە گرنگیی هەبوونی ئەم پڕۆژە یاسایە كرد كە یەكێك بوو لە هێڵە گشتیەكانی بەرنامەی كاری كابینەی نۆیەم،  بە ئامانجی ڕێكخستنی پەیوەندییەكانی كار لە نێوان كرێكاران و خاوەنكاران، لەسەر بنەمای نوێ و پاراستنی مافەكانی هەر یەكێكیان و مافەكانی مرۆڤ بەگشتی و یەكسانی ڕەگەزی و بە تایبەتی پاراستنی مافی كرێكاران و تەندروستی و سەلامەتی پیشەییان و پەرەپێدانی كەرتی تایبەت و ڕەخساندنی هەلی كاری زیاتر  و جێگرتنەوەی كرێكارانی بیانی بە دەستی كاری ناوخۆیی و داڕشتنەوەی یاساكە لەسەر پێوەرە هاوچەرخەكانی نێودەوڵەتی، لە كاتێكدا یاساكەی ئێستا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی هەشتاكانی سەدەی پێشوو، كە لەسەر بنەمای مەركەزییەت داڕێژراوە و هێنانەكایەی ئەم یاسا نوێیە، پێویستیەكی حەتمی بوو بۆ قۆناغی ئێستا. سەبارەت بە گرنگی پڕۆژە یاسای كار، جێگری سەرۆك وەزیران كە سەرپەرشتی لیژنەی وەزاریی ئامادەكردنی ئەم پڕۆژە یاسایەی دەكرد، سوپاسی وەزارەتی كارو  كاروباری كۆمەڵایەتی و وەزارەتی پلاندانان و هەموو ئەو لایەنانەی كە بەشداربوون لە داڕشتنی ئەم یاسایە كرد و گوتی، ئەم یاسایە یەكێكە لە یاسا هەرە گرنگەكان و یاسایەكی سەردەمیانەیە و كۆڵەكەی برەودانە بە ئابووریی و بازاڕ وكەرتی تایبەت و بەهاوكاری ڕێكخراوی جیهانی كارو پشت بەست بە پێوەرە نێودەوڵەتییەكان داڕێژراوەو هەموو بنەماكانی مافی مرۆڤ و یەكسانی رەگەزی تێدا پارێزراوە. گوتیشی: لەڕێی ئەم یاسایەوە، بەشێوازێكی ڕێكخراوتر و باشتر مامەڵە لەگەڵ كرێكاری بیانی دەكرێت و مافەكانیان پارێزراوتر دەبێت لەگەڵ رەچاوكردنی مافەكانی كرێكاری خۆماڵی لە پرسی دابینكردنی هەلی كار بۆ دەستی كاری خۆماڵی و رێكخستنی گرێبەستی كار و كاتەكانی دەوام كردن و مۆڵەت وەرگرتن، بەتایبەتیش مافی منداڵ و ژن پارێزراوتر دەبێت. هەروەها ئاماژەیدا بە ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای خانەنشینی و بیمەی كۆمەڵایەتی كە تەواوكاریی یاسای كارە و كاری باشی لەسەركراوە و لە داهاتوویەكی نزیكدا، لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت. ئەنجومەنی وەزیران بە كۆی دەنگ پڕۆژە یاسای نوێی كاری پەسەند كرد و ئاراستەی پەرلەمانی كوردستان كرا بۆ تەشریعكردنی. بڕگەی سێیەم، تایبەت بوو بە خستنەڕووی پوختەی ڕاپۆرتی دارایی هەرێم بۆ شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022 سەبارەت بە داهاتی نەوتی و نانەوتی و خەرجییەكانی (بەكاربردن، پڕۆژەكانی وەبەرهێنان ، خەرجییەكانی نەوت و گاز ، پشتیوانیی حكومەتی هەرێم بۆ دابینكردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا و كڕینەوەی وزە لەو وێستگانەی كەرتی تایبەت لە بواری كارەبا و دابینكردنی بەنزین بە نرخی پاڵپشتی)، هەروەها قەرزەكانی پەیوەندیدار بەنەوت. ئەم بابەتانە لە لایەن ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری و ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران و ئامانج ڕەحیم سكرتێری ئەنجومەن و كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكان بە وەكالەت خرایەڕوو. ئاماژە بەوە درا كە وێڕای ئەوەی كابینەی نۆیەم توانیویەتی لە داهاتی نەوت پارەی پێویست بۆ مووچەی تەواوی شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022ی دابین بكات كە خەرجیی تێكڕایی مانگانەی مووچە 900 ملیار دینارە، لە كاتێكدا حكومەت فیدرالی بۆ  شەش مانگی ساڵی2022، دەبووایە ترلیۆنێك و دوو سەد ملیار بنێرێت بەڵام تەنیا دوو مانگی لەمساڵەدا ناردووە كە تەنیا 400 ملیار دینارە. بەڵام حكومەتی هەرێم، هەموو مانگێك مووچەی تەواوی دابەش كردووە. جگە لە دابینكردنی مووچە، لە ماوەی تەمەنی كابینەی نۆیەم و لە سێ ساڵی ڕابردووشدا و تا دەگات بە ئێستا بڕی زیاتر لە ملیار و نیوێك دۆلاریش لە قەرزە كۆنەكان دراوەتەوە. هەروەها حكومەت پارەشی بۆ خەرجییەكانی بەكاربردن و پێشینەی پڕۆژەكانی پلانی وەبەرهێنانیش خەرج كردوە و هیچ جۆرە قەرزێكی نوێش نەكراوە.   ئەمانە سەرەڕای دابینكردنی گاز بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا كە بۆ شەش مانگی یەكەمی ساڵی 2022 بەهای ئەو غازەی لە كێڵگەی كۆرمۆر دابینكراوە بۆ ئەو وێستگانە بە پارە بڕی 566 ملیۆن دۆلار بووە، ئەمە سەرەڕای خەرجیی كڕینەوەی وزەی كارەبا لەو وێستگانە كە لەو شەش مانگەدا، 516 ملیۆن دۆلار بووە لەسەر حكومەتی هەرێم، بەڵام بە نرخێكی ڕەمزی پاڵپشتییكراو ، كارەبا بۆ هاووڵاتیان دابینكراوە ، هەروەها پاڵپشتیكردنی نرخی بەنزین و دابینكردنی بە 800 دینار بۆ یەك لیتر بۆ هاووڵاتیان، لە كاتێكدا لە سەر حكومەتی هەرێم 1200 دینار كەوتووە ، ئەمە جگە لە غازی ماڵان كە ئەویش بە نرخی پاڵپشتیكراو دابین دەكرێت. لە بڕگەی چوارەمدا،  هەنگاوە دەستووری و دادوەریی و یاساییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بەرامبەر گوشاری ناڕەوا و نادەستووریی وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدرال لە لایەن سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران خرایەڕوو. ئاماژە بەوە درا كە بەداخەوە حكومەتی فیدڕاڵیی، بە نادەستوریی بڕیاری ڕاگرتنی خەرجكردنی بەشە بودجەی هەرێمی داوە، لە هەمانكاتدا گوشاری ناڕەواش دەكات تا ڕێگربێت لەو داهاتەی كە هەرێم خۆی دەستی دەكەوێ لە داهاتیی نەوتیی و ناوخۆیی خۆی، كە هیچ ئەركێكی دارایی لەسەر حكومەتی فیدڕاڵیی دروست نەكردووە. ئەنجومەنی وەزیران دووپاتی كردەوە كە بە هیچ شێوەیەك، دەستبەرداری ماف و شایستە دەستوورییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان نابێت و بە هەموو ڕێگەیەكیش، داكۆكی لە مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان دەكات و ملكەچی هیچ فشار و هەڕەشەیەكی حكومەتی فیدراڵی نابێت كە دەیەوێت مافەكانی خەڵكی كوردستان پێشێل بكات . لەهەمانكاتیشدا ئەنجومەنی وەزیران جەخت لە چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان دەكاتەوە لەگەڵ بەغدا، لەناویشیاندا كێشەكانی پەیوەست بە نەوت و گاز لە سەر بنەمای دەستوور، كە دەكرێ لە ڕێگەی دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی پشتبەست بە دەستوور، كە ماف و ئەركەكانی هەرلایەنێك دیاری بكات، چارەسەر بكرێت.  

هاوڵاتی ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤای كوردستان رایگەیاند، بەهۆی مەترسی ئۆپراسیۆنی سەربازی توركیا بۆسەر ناوچەكانیان و ئامادەكاری بۆ دۆخی لەناكاو، لە ئەمڕۆوە باری نائاسایی لەسەرجەم ناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا رادەگەیەنن. ئەمڕۆ 6ی تەموزی 2022، ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤای كوردستان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە كە ئەنجومەنی گشتی ئیدارەی خۆسەر ئەمڕۆ چوارشەممە كۆبونەوەی فراوان و نائاسایی ئەنجامدا و بڕیاری ژمارە 8ی دەركرد، كە تایبەتە بە راگەیاندنی باری نائاسایی لە تەواوی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا كە ئەویش هاوكاتە لەگەڵ بەردەوامی هەڕەشە سەربازییەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكانیان.  هەروەها ئەوە خراوەتەروو كە هەموو فەرمانگەكان راسپێردراون كە پلانی باری نائاسایی ئامادە بكەن بەهۆی ئەوەی ناوچەكانیان مەترسی هێرشی سەربازییان لەسەرە، "هەموو هەوڵێكیش دەگیرێتەبەر بۆ پاراستنی هاوڵاتیان و كاری لەپێشینەمان دەبێتە ئامادەكاری بۆ بەرەنگاربونەوەی مەترسییەكان". رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا هەفتەی رابردو رایگەیاند، كە وڵاتەكەی لە ماوەیەكی نزیكدا دەست بە ئۆپراسیۆنێكی سەربازی بۆ سەر ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی شەڕڤانان دەكات تا بە درێژایی سنورەكەی "ناوچەیەكی ئارام" دروستبكات.  هاوكات، جەنەراڵ مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات ئەوەی دووپات كردووەتەوە كە دەیانەوێت دیالۆگ ئەنجام بدرێت، بەڵام ئەگەر توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام بدات، وەڵامی توندیان دەدەینەوە لە ساڵی 2016ـەوە تا ئێستا، توركیا سێ ئۆپراسیۆنی بۆ سەر رۆژئاڤای كوردستان ئەنجام داوە و عەفرین و گرێسپی و سەرێكانی داگیر كردووە.

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان راپۆرتی دارایی تایبەت بە داهات، خەرجی و كورتهێنانی بۆ پێنج مانگی سەرەتای ساڵی 2022 بڵاوكردەوەكە داهاتی گشتی پێنج ترلیۆن و 640 ملیار دینار و خەرجییەكانیش پێنج ترلیۆن و 777 ملیار دینار بووە. ئەمڕۆ چوارشەممە 6ی تەموزی 2022، وەزارەتی دارایی و ئابوری حكومەتی هەرێم لە راگەیەنراوێكدا باسی لەوەكردوە، لەم ڕاپۆرتەدا داهاتی ئاماژە پێكراوی فرۆشتنی نەوت بریتییە لە پوختەی ئەو داهاتەی كە لە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دەخرێتە سەر ئەژمێری وەزارەت، ئەم داهاتە پێش گەیشتی بە ئەژمێری وەزارەت خەرجییەكانی دەرهێنان و پشكی كۆمپانیا و گواستنەوە و سەرجەم خەرجیەكانی دیكەی فرۆشتنی نەوتی لێ دەردەكرێت. بەپێی راپۆرتەكەی وەزارەتی دارایی، ئەو داهاتەی لە ئەنجامی فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە پێنج مانگی سەرەتای ئەمساڵدا بۆی رەوانەی كراوە زیاتر لە سێ ترلیۆن و 391 ملیار دینار بوە، هەروەها 400 ملیار دیناریش لە بەغداوە رەوانەی هەولێر كراوە، داهاتی ناوخۆش لەو ماوەیەدا تریلیۆنێك و 708 ملیار دینار بوە، هاوكاری هاوپەیمانانیش نزیكەی 140 ملیار دینار بوە.

عەمار عەزیز بەپێی ئامارێك كە دەست هاوڵاتی كەوتووە لەدوای ئازادكردنی شەنگال لەژێر دەستی داعش تا ئێستا زیاتر لە30كەس كوژراون و دوایین رووداو لەچیای شەنگال كوشتنی چالاكوانێك بوو لەكۆتایی مانگی رابردوودا.  لەشەش مانگی رابردوو چوار كەس كوژراون، نوێترین رووداوی كوشتن رۆژی 30ی حوزەیران، تەرمی جەمیل سلێمان، چالاكوانی دیارو بەرپرسی راگەیاندنی ماڵی ئێزیدیان لەچیای شەنگال لەدەوروبەری كۆمەڵگای دهۆڵا دۆزرایەوە. سەعید شەمۆ خوشكەزای جەمیل سلێمان،  لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" دوای نیوەڕۆی رۆژی 30ی حوزەیران جەمیل سلێمان لەماڵ دەردەچێت دواتر ناگەڕێتەوە بۆ ماڵی خۆی، دوای كاتژمێرێك لە دەرچوونی هەواڵی كۆژرانی بڵاو دەبێتەوە، چەند كەسێك بەگولە دەیكۆژن دواتر تەرمەكەی فڕێدەدەنە دەوروبەری كۆمەڵگای دهۆڵا، تەرمەكەی رەوانەی پزیشكی داد كراو دواتر بەخاك سپێردرا" ناوبراو باسی لەوەشكرد  تائێستا دیار نیە كێ كوشتوویەتی، زیانی بۆ هیج كەسێك نەبووە، وتیشی:" شوفێرەكەی لەلایەن دەزگای ئەمنی نیشتیمانی دەستگیركراوە و لێكوڵینەوەی لەگەڵ دەكرێت".  جەمیل سلێمان، تەمەن 40 ساڵ خاوەنی دوو منداڵە، خەڵكی ناحیەی گردعوزێرە، بەڵام لەدوای 2014 لەناوەندی ناحیەی سنون دەژی. چالاكوان و بەرپرسی راگەیاندنی ماڵی ئێزدییان بووە لەچیای شەنگال و دوو مانگیشە بووەتە ئەندام لەگروپی گەنجانی ئێزیدی سەربەخۆو بەردەوام داوای ئەوەی دەكرد تەواوی هێزە چەكدارەكان لەسنوری قەزای شەنگال نەمێنن.  میرزا خەلەف، فەرماندەی پێشمەرگەیە لەمەزارگای شەرەفەدین لەچیای شەنگال لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكرا كرد كە دوای ئازادكرنی شەنگال تائێستا سەرووی 30 كەس لەسنوری قەزایەكە كوژراون. میرزا خەلەف وتیشی" ئەگەر ئیدارەیەكی نوێ دابنرێت و قایمقامێكی تازە دانرا، بەدڵنیاییەوە85% رووداوەكانی كوشتن كەمدەبنەوە، چونكە شەڕ و ئاڵوزی بەردەوام لەنێوان گروپە چەكدارەكان سەرەكیترین هۆكارن بۆ زیادبوونی رووداوەكانی كوشتن". پارێزەرێكی یاسایی لەقەزای شەنگال پێیوابوو بوونی هێزی زۆری چەكدار دەسەڵاتی كارگێڕی بەتەواوی لاواز كردووە، بۆیە رووداوەكانی كوشتن زیادیان كردووە. نوری عومەر، پارێزەر لەقەزای شەنگال لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت" لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا چوار كەس كوژراون، ئەوەی زیاتر جێگای نیگەرانی ئێمەیە بكوژەكان دیارنابن ئەوەش هۆكارێكە بۆ ئەوەی كوشتن روو لەزیادبوون بكات".  نوری عومەر بەپێویستی دادەنێت كە دەزگا ئەمنییەكان و دادگاكان زیاتر كاربكەن بۆ ئاشكراكردنی تاوانبارەكان و دواتر بەپێی یاسا سزایان بدەن تاهیچ كەسێكی تر بیر لەكوشتنی كەسانی دیكە نەكەنەوە. بەڕێوەبەری ناحیەی سنون ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە رێژەی كوشتن بەراورد بەناوچەكانی دیكە رێژەیەكی زۆر نییەو شەنگال ئارامە. خودێدا چوكی، بەڕێوەبەری ناحیەی سنون لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"رووداوەكانی كوشتن لەهەموو شوێنێك هەیە، بەڵام ئەوەندە زۆر نین و سروشتییە بەپێچەوانەوە دەزگا ئەمنیەكان لەكاتی روودانی هەر جۆرە تاوانێك بەوردی بەدواداچوون بۆ كەیسەكە دەكەن".

هاوڵاتی وتەبێژی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوە دەدات بەبۆنەی هاتنی جەژنی پیرۆزی قوربانەوە هەفتەی داهاتوو پشووی فەرمی دەبێت. بەبۆنەی هاتنی جەژنی پیرۆزی قوربانەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا لە رۆژی شەممە رێكەوتی ٩ی تەمووز، تاوەكو رۆژی پێنج شەممە رێكەوتی ١٤ی تەمووزی ٢٠٢٢، لە سەرجەم دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان پشووی فەرمی دەبێت، جگە لە تاقیكردنەوەكانی پۆلی ١٢ی ئامادەیی وەزارەتی پەروەردە كە بەپێی خشتەی خۆیان دەبێت. د.جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان ٦ی تەمووزی ٢٠٢٢   

هاوڵاتی بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی ئاماژە بەوە دەدات لەو 20 هەزار یەكەیەی بڕیارە دروست بكرێت هەشت هەزارو 600 یەكەی بەركەوتەی سلێمانی و گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین دەبێت. بەفەرمانی حكومەتی هەرێم بڕیارە 20 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستان دروست بكرێت بۆ ئەوانەی كەمدەرامەتن یان خاوەنی هیچ یەكەیەكی نیشتەجێبوون نین، بۆ ئەو مەبەستەش 119 هەزارو 919 كەس فۆڕمی بەشداری كردنیان پڕكردووەتەوە كە لەو ژمارەیە 105 هەزارو 578 یان خێزاندارن و 14 هەزارو 341 كەسیان سەڵتن. عەزیز رەشید، بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" ئێمە وەكو بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی ناوی ئەو وەبەرهێنەرانەمان ناردووە بۆ ئەنجومەنی وەزیران كە لەبواری یەكەی نیشتەجێبووندا كار دەكەن، حكومەتی هەرێم راستەوخۆ خۆی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی نیشتەجێبووندا دەكات". ناوبراو باسی لەوەشكرد لەو 20 هەزار یەكەی نیشتەجێ بوونە هەشت هەزارو 600 یەكەی بەركەوتەی سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین دەبێت، وتیشی:" ئێمە داوامانكردووە كە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن چاودێریو سەرپەرشتی كارەكانی بكات، بەڵام هێشتا هیچ رێنماییەك لەوبارەیەوە دەرنەچووە". پێشتر وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن نۆ هەزار یەكەی نیشتەجێبوونی لەهەرێمی كوردستاندا دروست كردووەو بەشێكی زۆریان تەواو نەكراون، بەتایبەت ئەوانەی سنوری سلێمانی كە لەسیتەك و زرگوێز، عەزیز رەشید وتی:" سێ هەزار یەكەی تەواو نەكراو هەیە كە بڕیارە ئەوانەش دابەش بكرێت دوای تەواوكردنیان".