ده‌زگای دژه‌تیرۆری یه‌كێتی له‌باره‌ی تیرۆركردنی هاوكار جاف ئه‌فسه‌ری دژه تیرۆر كه له‌هه‌ولێر تیرۆركرا، وه‌ڵامی ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێم ده‌داته‌وه. ده‌قی وه‌ڵامه‌كه... ده‌زگای دژه‌تیرۆر به توندی چه‌واشه‌كارییه‌كانی ده‌زگای پاراستنی سه‌ر به پارتی دیموكراتی كوردستان ره‌ت ده‌كاته‌وه كه گوایه ئه‌فسه‌رانی دژه‌تیرۆر تاوانبارن له تیرۆركردنی عه‌قید هاوكار جاف. ده‌زگای دژه‌تیرۆر ھێزێكی نیشتمانی، رێكخراو، فه‌رمی، حكومی، تایبه‌ت و مه‌شقپێكراوی سه‌ربازییه و رۆڵێكی مێژوویی بینیووه له به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی تیرۆردا له سه‌رتاسه‌ری عێراق به‌گشتی و هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت. دژه‌تیرۆر ڕۆڵی بینیوه له پاراستنی سه‌قامگیری و به‌رقه‌راركردنی ئارامی و ئاسایش كه نه‌ك ته‌نیا له هه‌رێم جێگای شانازییه، له‌لایه‌ن هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه متمانه‌پێكراو و رێزلێگیراون و هاوكار و هه‌ماهه‌نگی سه‌ره‌كی بوون له سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر جه‌نگی تیرۆردا. ناوهێنانی دژه‌تیرۆر و تۆمه‌تباركردنی له‌لایه‌ن هێزێكی هه‌واڵگری چه‌واشه‌كار كه هه‌میشه له به‌ره‌كانی جه‌نگی پارێزگاری له كوردستان هه‌ڵهاتووه و سه‌ربه‌لایه‌نێكی پیلانگێری دۆڕاوی ئه‌م هه‌رێمه‌یه كه رێڕه‌وی ئاسایشیان ونكردووه و له‌بری كاركردن بۆ پاراستنی ئاسایشی هه‌رێمه‌كه‌مان، سه‌رقاڵی داتاشینی ئه‌و سیناریۆیانه‌ن كه سیاسییه دۆڕاوه‌كانیان فه‌رمانیان پێده‌كه‌ن و ئه‌م ده‌زگا هه‌واڵگرییه چه‌واشه‌كاره جێبه‌جێیان ده‌كات. ئێمه له ده‌زگای دژه‌تیرۆر له‌وه تێده‌گه‌ین خۆهه‌ڵقورتاندنن له كاروباری سیاسه‌تی دۆڕاو، به‌ڕێوه‌بردنی فاشیل و نۆكه‌ریكردن بۆ بێگانه و تۆمه‌تباركردنی لایه‌نێكی دیكه‌ی نیشتیمانی كه مێژووه‌كه‌ی پڕ له سه‌روه‌ری و شانازییه، كاری به‌رده‌وامی ئه‌و ده‌زگا هه‌واڵگرییه كه ئێستا و له‌م ساته‌وه‌خته هه‌ستیاره‌ی كه عێراقی پێداتێده‌په‌ڕێت، ده‌رخه‌ری ئه‌و ڕاستییه‌یه كه ئه‌وان به‌رده‌وام بۆ په‌رده‌پۆشكردنی په‌ڵه ره‌شه‌كانیان ده‌ست بۆ سیناریۆ و پلانی دوژمنكارانه ده‌به‌ن. خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌مشه‌و یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق بكشاندایه‌ته‌وه ئایا ئه‌مشه‌و ئه‌و ڤیدیۆیه بڵاو ده‌كرایه‌وه؟ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان زۆر له‌وه هۆشیارترن كه باوه‌ڕ به سیناریۆیه‌كی له‌و شێوه‌یه بكه‌ن له شه‌وی پێش ده‌نگدان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار. ئێمه لێره‌وه بۆ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستانی روونده‌كه‌ینه‌وه: 1- ته‌واوی ئه‌و ڕووداوه‌ی له ڕێككه‌وتی (7ی تشرینی یه‌كه‌می 2022) له شاری هه‌ولێر روویداوه، به پیلانی پاراستن و تیمێكی دیاریكراو جێبه‌جێكراوه كه ماوه‌یه‌كه له‌ژێر چه‌تری به ناو ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێم له هه‌ولێر كارده‌كه‌ن و بۆ جێبه‌جێكردنی مه‌رامه گڵاوه‌كانیان ئاڕاسته‌كراون. چه‌ندینجار ڕامانگه‌یاندووه پێویسته پارتی و ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌كانی له مه‌رامی ئه‌و گرووپه هه‌ڵهاتووه له یاسا ئاگاداربن كه ئێستا له هه‌ولێر نۆكه‌ری بۆ وڵاتانی هه‌رێمی ده‌كه‌ن. 2- ئه‌وانه‌ی به پیلان تۆمه‌تباركراون ئه‌فسه‌ری سه‌ر به ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێمی كوردستانن، كه ده‌بوایه بۆ ڕێزگرتن له ئه‌نجوومه‌نه‌كه و جوانتركردنی پیلانه‌كه‌یان، ڕێوشوێنی یاساییان بگرتایه به‌ر نه‌ك به شێوه‌یه‌كی چه‌ته‌گه‌ری ده‌ستگیریان بكه‌ن و ئه‌و تۆمه‌ته نامرۆڤانه‌یان بخه‌نه پاڵ. به‌وپێیه‌ی ئه‌و ئه‌نجوومه‌نه سه‌ر به دامه‌زراوه فه‌رمییه‌كانی هه‌رێمی كوردستانه، له‌مه‌شدا پارتی ده‌زگا نیشتیمانییه‌كان بۆ پلانه گڵاوه‌كانیان به‌كار ده‌هێنێت. 3- سه‌رجه‌م ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی دراونه‌ته ڵاڵ ئه‌فسه‌ره‌كان، له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ده‌زگای دژه‌تیرۆر ره‌تده‌كه‌ینه‌وه و دڵنیاتان ده‌كه‌ین خه‌ڵكی خۆشه‌ویستی كوردستان زۆر له‌وه هۆشیار و تێگه‌یشتووترن كه بكه‌ونه ژێر كاریگه‌ری سیناریۆی به‌تاڵ و بێبنه‌ماوه. 4- داواكارین بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی سیناریۆكه، تیمێكی ڵسڵۆڕی بێلایه‌ن له (هێزه‌كانی عێراق، هێزه‌كانی هاوڵه‌یمانان و یه‌كێتی ئه‌وروڵا) له‌ژێر چاودێری ڵه‌رله‌مانی كوردستان ڵێكبهێنرێت و خاوه‌ندارێتی دۆسییه‌كه بكه‌ن و ته‌واوی راستییه‌كان بۆ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان بخه‌نه‌ڕوو. 5- بۆ ھه‌موولایه‌كی روونده‌كه‌ینه‌وه ده‌زگای دژه‌تیرۆر وه‌ك ھه‌میشه له سه‌نگه‌ری ڵاراستنی خاكی كوردستان، سه‌روه‌ریی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری و ئاسایش و شكۆی هه‌رێمی كوردستان به‌رده‌وام ده‌بێت، له‌چوارچێوه‌ی یاسا به‌ركاره‌كاندا رووبه‌ڕووی هه‌ر ڵیلانێك ده‌بینه‌وه كه ئارامی و سه‌قامگیری خه‌ڵك بخاته مه‌ترسییه‌وه و داتاشینی سیناریۆی بێبنه‌ما له‌م ئه‌ركه ڵیرۆزه ساردمان ناكاته‌وه. 6.به‌ڕێز به‌ڕێوبه‌ری گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆر، ته‌واوی ئه‌و دانڵێدانانه ره‌تده‌كاته‌وه و هیچ كاتێك ڵێویستی نه‌كردووه ئه‌فسه‌ری هه‌واڵگری، به‌ڕێوبه‌ری گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆر ببینن، ته‌نیا یه‌كجار و له ساڵی رابردوودا دوای ڕووداوه‌كانی هه‌شتی ته‌مموز سه‌ردانی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆریان كردوه، سه‌ربه سه‌نته‌ری موسڵی ئاژانسی ڵاراستن و زانیاری/زانیاری بوون و له‌لایه‌ن (عقید هاوكار) سه‌رڵه‌رشتیكراون. 7.روونیشیده‌كینه‌وه ده‌زگای دژه‌تیرۆر له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنییه‌وه تاوه‌كو ئه‌مڕۆ ئه‌و ھێزه‌بووه باوه‌ڕی به ڵاراستنی خاكی كوردستان و خه‌ڵكه‌كه‌ی هه‌بووه و هه‌رگیز خۆی له‌به‌رڵرسیارێتی نه‌دزیووه‌ته‌وه. هه‌ر كارێكیش له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاكانی گه‌له‌كه‌مان بێت بێترس و دوودڵی ده‌یكات. مێژوومان ئه‌مه‌ی سه‌لماندووه و رووبه‌ڕوونه‌وه‌ی چه‌كدارانی داعش سه‌لمێنه‌ری ئه‌م راستییه‌یه. دووڵاتیشی ده‌كه‌ینه‌وه خوێنی هیچ ڵێشمه‌رگه و ئه‌فسه‌رێك ناگۆڕینه‌وه به هیچ ده‌ستكه‌وتێكی تایبه‌ت. هیچ شتێك له خوێنی رۆڵه‌كانمان به‌به‌هاتر نییه و له‌هیچ كه‌سێكیش خۆشنابین یاری به چاره‌نووسیانه‌وه بكات. 8. به دڵنیاییه‌وه ڕایده‌گه‌یه‌نین هه‌ر هێز و گرووڵێكی له‌یاسا ده‌رچوو بیه‌وێت شكۆی ئاسایشی هه‌رێم تێك بدات، به گورزێكی نیشتمانییانه‌ی كوردانه تێكی ده‌شكێنین. ئێمه داواكارین ئه‌و بارودۆخه به‌ڵێی یاسا ڕاست بكرێته‌وه ئه‌گه‌رنا به‌ڕوونی ده‌ڵێین (له‌جێی سندان قوزه‌ڵقورته). به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ده‌زگای دژه‌تیرۆر-CTG
وڵاتانی ئەوروپا سەرقاڵی ئامادەکاریین بۆ سزادانی ئێران و سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپاش دەڵێت: کاتی سزادانی ئەوانە هاتوە کە خەڵک و خۆپیشاندەران سەرکوت دەکەن. ئاژنسی فرانس پرێس بڵاوی کردەوە (27) وڵاتی ئەندامی یەکێتی رێککەوتون لەسەر سزادانی ئەو بەرپرس و دامەزراوانەی کۆماری ئیسلامی ئێران کە سەرکوت خەڵکی وڵاتەکە و نارەزاێەتییەکانیان دەکەن. ئورزولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا وتویەتی: ئەوەی ژنانی بوێری ئێران داوای دەکەن ئازادی و یەکسانییە ئەوروپاش پابەندە بەو داوا رەوایانە. ئەو بەرپرسەی ئەوروپا توشیەتی توندوتیژیی لەڕادەبەدەری دەسەڵات وای کردوە ئێستا بڵێن کاتی ئەوە هاتوە کە ئەو دامەزراوە و بەرپرسانە سزا بدرێن کە دەستیان لە سەرکوتی خەڵک و خۆپیشاندانەکانی ئێراندا هەیە. رۆژی 17ی مانگ وەەزیرانی دەرەوەی ئەو وڵاتانی ئەوروپا لە دانیشتنێکی تایبەتدا بڕیاری کۆتایی لەسەر سزاکانی سەر کۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە دەدرێت و بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ناوەڕۆکی سزاکان ئاشکرا دەکات.
لەو کاتەوەی سوپای تورکیا چالاکییە سەربازییەکانی لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق لە نیسانی 2021دادەستیپێکردووە بە بەردەوامی بانگەشەی ئەوە کراوە سوپای تورکیا لەم شەڕەدا چەکی کیمیایی بەکاردێنێت زۆرترین ئەو دەنگۆیانە پەیوەندی بە بەکارهێنانی ماددەی کیمیاییەوە هەیە لە دژی شەڕڤانان . بەڵام لە ڕووداوێکدا ڕاپۆرت درا کە خێزانیکی جوتیار لە کاتی کارکردندا هێرش کراوەتە سەریان کە گوماندەکرێت بە چەکی کیمیايی بوبێت و دوای ئەوەی وەزیری بەرگری تورکیا هولوسی ئاکار بە ئاشکرا دانی بەوەدا نا لە پەرلەمانی تورکیا لە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە کاتی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیدا لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق . پزیشکانی نێودەوڵەتی بۆ ڕێگریکردن لە جەنگی ناوەکی لێکۆڵینەوەیەیان لە ئەگەری پێشێلکارییەکانی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەباکوری عێراق کرد. بۆ کۆکردنەوەی زانیاری زیاتر لەسەر ئەم ڕوداوە دکتۆر جۆزێف ساڤەری، دکتۆر جان ڤان ئاکن سەر بە ڕێکخراوی IPPW لە سویسرا/ ئەڵمانیا، هەستان بە ئەنجامدانی چەند لێکۆڵینەوەیەک لە ٢٠-٢٧ ی ئەیلولی ٢٠٢٢ تیایدا چەند بڵگەیەکی ناڕاستەوخۆیان لەسەر بەکارهێنانی چەکی کیمیای و شکاندنی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای دۆزییەوە . بەداخەوە بەهۆی ڕێگریکردن لەچونە ناوئەو ناوچانەی کە بانگەشەی بەکارهێنانی چەکی کیمیايی تێدادەکرا لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەهەولێرهەربۆیە نەیانتوانی ڕاستەوخۆ لێکۆڵینەوە بکەن لەو ناوچانەداو چاوپێککەوتن لەگەڵ قوربانیانی ڕوداوەکە بکەن. هەربۆیە تیمەکە هەستان بە ئەنجامدانی مەودایەکی فراوانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەندامانی پەرلەمان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و چالاکوانانی کۆمەڵگاهەروەها شیکاری ڤیدیۆیی و وێنەی پەیوەندیداریان کردووە بۆ بانگەشەی بەکارهێنانی ئەم چەکانە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی تورکیا مێژوویەکی هەیە لە پشتگوێ خستنی قەدەغەکردنی بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە ململانێی چەکداریدا ، لە ساڵی 1999 شیکردنەوە لە تاقیگەیەکی ئەڵمانیدا سەلماندی کە سوپای تورک گازی فرمێسک ڕێژی بەکارهێناوە لە شەڕێکدا لەگەڵ پەکەکەدا. لە ساڵی 2004 ئاشکرابوو کە سەربازانی تورک ڕاهێنان بە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ دەکەن لە ڕێکبەندە سەربازییەکان و لە ساڵی 2010دا دەرکەوت کە سوپای تورک بۆمبی گازی فرمێسک ڕێژی سەربازی بەرهەم هێناوە کە حاڵەتێکە بە ڕوونی پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل دەکات . لە لێکۆڵینەوەکەدا لە نزیک ناوچەیەکی چۆڵکراوی سوپای تورکیا کۆمەڵێک مادەی خاوی وەک دەفری هایدرۆکلۆریک ، تێزاب، کە دەکرێت بەکار بهێنرێت بۆ بەرهەمهێنانی کلۆرین ، کە کارپێکەرێکی کلاسیکی کیمیاییە. هەروەها لە هەمان ناوچەدا ماسکی پارێزگاری لە چەکی کیمیای دۆزراوەتەوە. هەروەها لە ڤیدیۆیەکدا ئەوە دەردەخات کە سەربازانی تورکیا لە کاتی ئامادە کردنی ئامێرێکی پەمپکردندان لە نزیک ئەشکەوتێکەوە کە لە لایەن گەریلاوە بەکردەهێنرێت. هەربۆیە داوایان کردووە بەپەلە بەدواداچوونی بۆ بکرێت لەڕووی یاساییەوە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە،چونکە ئەمە پێشێلکارییەکی ئاشکرای پەیماننامەی چەکی کیمیاییە . ڕێکخراوی IPPW ڕاشیگەیاندووە لە کاتێکدا هیچکام لەمانە بەڵگەی یەکلایکەرەوەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای نین بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین ڕووداو ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن سوپای تورکیا لەوانەیە پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل بکات لە شەڕی دژی پەکەکە لە باکوری عێراق. هەربۆیە پێویستە لێکۆڵینەوەی زیاتر لە بابەتە بکرێت لەلایەن OPCW یانیش سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ یاکلاکردنەوەی بەکارهێنان یان نەهێنانی چەکی کیمیای.
هاوڵاتی رێکخراوێکی ئێران ئاشکرای دەکات لە 25 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لەو وڵاتە لانیکەم 201 کەس کوژراون و کە ژمارەیەکیان منداڵ بون. ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران لە بەیاننامەیەکدا بڵاوی کردوەتەوە لە کۆی ئەو ژمارە لە کوژراوە 23 کەسیان منداڵ بون و سەرجەمیان بە گولـلەی هێزە ئەمنییەکان کراونەتە ئامانج و گیانیان لەدەستداوە. ناوەندەکە کە بنکەی سەرەکیی لە وڵاتی نەرویجە ئاماژەی بەوە کردوە ؛ خۆپیشاندانەکانی 18 پارێزگای ئێران کوژراوی لێکەوتوەتەوە و دوای سیستان و بلوچستان زیاترین کوژراو لە پارێزگای سنە و کرماشان و ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار کراوە. بە پێی ئاماری ئەو ناوەندە تەنها لە پارێزگای سنە هەزار و 541 کەس برینداربون و ژمارەی بریندارەکانی کرماشان و ورمێ دەگاتە زیاتر لە چوار هەزار کەس. تا ئێستا دەسەڵات لە ئێران هیچ ئامارێکی کوژراو و برینداری بە فەرمیی بڵاو نەکردوەتەوە و تەنها ژمارەی کوژراوانی هێزە ئەمنی و سەربازییەکان بڵاو دەکاتەوە کە نزیکەی 14 کەسن.
عه‌مار عه‌زیز، سه‌رکۆ جه‌مال پارێزه‌رێکى زیندانیکراوانى بادینان له‌هه‌ولێر ده‌ستگیرده‌کرێت و زیندانیکراوانیش بانگه‌وازێک بڵاوده‌که‌نه‌وه‌و ده‌ڵێن: وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت و هه‌رچی یاساو پره‌نسیپی مافی مرۆڤ هه‌یه پێشێل ده‌کرێت، هاوکات سه‌رۆکی تیمی پارێزه‌رانی ده‌ستگیرکراوانی بادینان رایگه‌یاند: دۆخی زیندانیانی چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر به‌گشتی خراپه‌و به‌تایبه‌تیش زیندانیانی بادینان، بۆیه گوهدار زێباری په‌یامێکی ئاڕاسته‌ی رای گشتی کردووه. له‌کاتێکدا هێشتا بڕیاری ئازادکردنی ژماره‌یه‌ک له‌زیندانیانی بادینان جێبه‌جێ نه‌کراوه که‌ئازادکردنی به‌مه‌رج ده‌یانگرێته‌وه، به‌شدار حه‌سه‌ن سه‌رۆکی تیمی پارێزه‌رانی گیراوانی بادینان له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «له‌ئێواره‌ی دووشه‌ممه‌وه (هه‌رێم ره‌فعه‌ت ئه‌ندامى تیمى پارێزه‌رانى ده‌ستگیرکراوانى بادینان) له‌لایه‌ن هێزه‌کانی ئاسایش له‌کاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ڕانیه‌وه بۆ هه‌ولێر ده‌ستگیرکراوه‌و ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه له‌گه‌ڵ چه‌ند پارێزه‌رێکی دیکه سه‌ردانی ئاسایشی گشتی هه‌ولێر ده‌که‌ین بۆ سۆراغکردنی». وتیشی:»له‌گه‌ڵ باوکی هه‌رێم قسه‌م کردووه‌و پێی وتم له رانیه بووه‌و له‌کاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ هه‌ولێر له‌یه‌کێک له‌بازگه‌کانی سه‌ر به‌پارتی ده‌ستگیرکراوه‌و له‌وکاته‌شه‌وه که کاتژمێر سێی پاشنیوه‌ڕۆی 10-10-2022 مۆبایله‌که‌ی داخراوه«. هاوکات سه‌باره‌ت به‌دۆخی زیندانیانی بادینان به‌شدار حه‌سه‌ن ده‌ڵێت:»دۆخی زیندانیانی چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر به‌گشتی خراپه‌و به‌تایبه‌تیش زیندانیانی بادینان، بۆیه گوهدار زێباری په‌یامێکی ئاڕاسته‌ی رای گشتی کردووه«. وتیشى:»تائێستا چاوه‌ڕێی دادگای تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ین بۆ بڕیاری ئازادکردنی پێنج گیراوی شیلادزێ که ئازادکردنی به‌مه‌رج ده‌یانگرێته‌وه، به‌ڵام تائێستا ئازاد نه‌کراون». دادگای که‌تنی ده‌شتی هه‌ولێر له 31ی ئاب 2022 له‌باره‌ی دۆسیه‌ی پێنج سزادراوه‌که‌ی شیلادزێوه بڕیاریدا که ئازادکردنی مه‌رجدار (ئیفراج شه‌رتی) نه‌یانگرێته‌وه، ئه‌مه له‌کاتێکدایه ئه‌گه‌ر بڕیاری ئازادکردنی مه‌رجداریان بۆ ده‌ربکرایه‌و ده‌بوو له 16ی حوزه‌یرانی 2022 ئازاد بکرێن . سزادراوانی شیلادزێ هه‌ریه‌ک له کۆڤان تاریق ، نێچیرڤان به‌دیع ، ئه‌مجه‌د یوسف ، مه‌حمود ناجی و یوسف شه‌ریف ماوه‌ى دوو ساڵه ده‌ستگیرکراون، که‌به‌شێکن له‌ده‌ستگیرکراوانى بادینان. ناجی سه‌عید، باوکى مه‌حمود که یه‌کێکه له‌زیندانیانی شیلادزێ به‌هاوڵاتی وت: «کوڕه‌که‌م له 29/1/2020 له‌گه‌ڵ چوار که‌سی تر له‌سنوری ناحیه‌ی شیلادزێ ده‌ستگیرکراوه، تائێستا نازانین له‌سه‌ر چ تۆمه‌تێک کوڕه‌که‌م ده‌ستگیرکراوه، بڕیاربوو له‌کۆتایی مانگی ئابی ئه‌مساڵ به‌شێوه‌ی مه‌رجدار (ئیفراج شه‌رتی) ئازاد بکرێن، به‌ڵام به‌پێى زانیارییه‌کانى ئێمه پێش ده‌رچوونی بڕیاره‌که ته‌له‌فون بۆ داواکاری گشتی کراوه‌و پێی وتراوه نابێت ئه‌و که‌سانه ئازاد بکرێن، دوای ئه‌و ته‌له‌فونه هه‌موو شتێک راگیرا «. وتیشی:»کوڕه‌که‌م سزادراوه به‌دوو ساڵ زیندانی له 14/1/2023 حوکمه‌که‌ی ته‌واوده‌بێت، هیچ ده‌سه‌ڵاتێکمان نیه و هیچ شتێکمان پێناکرێت، سه‌ردانی هه‌موو شوێنێکمان کردوه به‌ڵام هیچ سوودێکی نه‌بووه، بۆیه بێده‌نگیمان هه‌ڵبژاردووه ته‌نها ده‌ڵێین خوایه‌کی راست و دروست هه‌یه‌و له‌خوا ده‌پاڕێینه‌وه له‌وه زیاتر هیچ شتێکی ترمان پێناکرێت، به‌ته‌واوی له‌هه‌موو که‌سێک و لایه‌نێک بێهیوا بووین و ته‌نها ده‌بێت ئه‌وان بڕیاری ئازادکردنیان ده‌ربکه‌ن، هیچ که‌سێکی تر ناتوانێت کوڕەکه‌م و زیندانیانى تریش ئازاد بکات «. « هه‌موو دووشه‌مه‌یه‌ک ده‌چینه هه‌ولێر بۆ سه‌ردانی کردنیان، به‌ته‌له‌فونیش قسه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین، به‌ڵام ئیتر زیندانه ده‌مانه‌وێت به‌یه‌کجاری ئازاد بکرێن، تا نه‌گه‌ڕێنه‌وه ناومان، ئاسووده و دڵخۆش نابین « ناجی سه‌عید وای وت. نیعمه‌ت زه‌ینه‌دین، مامی قاره‌مان شوکری که یه‌کێکى تره له‌زیندانیانی شیلادزێ و به حەوت ساڵ زیندانی سزادراوه، به‌هاوڵاتی وت: « قاره‌مان شوکری له 27 ی مانگی 1ی 2020 ده‌ستگیرکراوه دوای دوو ساڵ له‌زیندانکردن، له‌دادگاو به‌بێ ئاماده‌بوونی ئێمه سزای حەوت ساڵ زیندانی به‌سه‌ردا سه‌پێنراوه، دوای سزادانی به‌حه‌وت ساڵ گواسترایه‌وە بۆ دهۆک، ئه‌وه‌ی جێگای داخ و نیگه‌رانی ئێمه‌یه ئه‌وه‌یه که نازانن له‌سه‌ر چ بابه‌تێک قاره‌مان سزادراوه، ئه‌گه‌ر قاره‌مان شتێکی خراپى کردووه ئه‌ی بۆچی له‌کاتی سزادانی له‌دادگا بانگی ئێمه‌یان نه‌کرد تائێمه‌ش دڵمان ئارام بێت و بڵێین ماده‌م کارێکی خراپی کردووه، مافی حکومه‌ت و دادگایه سزای بدات، به‌ڵام نه‌یانهێشت له دادگاییه‌که‌ی ئاماده‌بین «. وتیشی « پێش دوو هه‌فته قسه‌م له‌گه‌ڵ که‌سوکاری زیندانیانی تری شیلادزێ کردووه به‌ڵام ئه‌وان رەتیانکردەوه که به‌منزیکانه هیچ هه‌وڵێک بۆ ئازادکردنیان بده‌ن، به‌پێی بڕیاری دادگا قاره‌مان شوکری 27ی مانگی 1ی 2028 حوکمه‌که‌ی ته‌واو ده‌بێت و ئازاد ده‌بێت». رێڤینک یاسین، ئه‌ندامی گروپی پارێزه‌رانی خۆبه‌خش له که‌یسی زیندانیانی بادینان به‌هاوڵاتی وت: « ئێمه بڕیاره‌که‌ی دادگای که‌تنی ده‌شتی هه‌ولێرمان ته‌ممیز کرده‌وە تاوه‌ڵامی ته‌ممیز نه‌درێته‌وه بڕیاره‌که ناکه‌وێته بواری جێبه‌جێکردن و چاوه‌ڕێی وەڵامی ته‌ممیزین، هه‌رکاتێک ئه‌وان بڕیاریاندا ئێمه‌ش ده‌ست به‌هه‌نگاوه‌کانی تر ده‌که‌ین». وتیشی «به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ که‌یسی زیندانیانی شیلادزێ و بادینان ده‌که‌ین، ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستمان بێت هه‌وڵده‌ده‌ین به‌زووترین کات که‌یسه‌کانیان یه‌کلایی بکرێته‌وه‌و بگه‌ڕێنه‌وه ناو که‌سوکاری خۆیان». ده‌قی بانگه‌وازه‌که‌ى زیندانیکراوانى بادینان: ״وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، هه‌رچی یاساو پره‌نسیپی مافی مرۆڤ هه‌یه پێشێل ده‌کرێت״بانگه‌وازێک له‌زیندانیانی بادینانه‌وه بۆ به‌ڕێزان/ بۆ رای گشتی و نوێنه‌رانی وڵاتان له‌هه‌رێم یوئێن، ده‌سته‌ی سه‌ربه‌خوی مافی مرۆڤ لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی کوردستان رێکخراوه‌کانی پاراستنی مافی مرۆڤ و رۆژنامه‌نووسان به‌رده‌وامی سزادانمان هێشتا ئیراده‌و مۆڕاڵمان به‌رزه، بووینه هاواری نادادی و له‌ژێر سته‌می سته‌مکاردا هه‌ر رۆژه‌و ئازارو خه‌مێک کوده‌که‌ینه‌وه‌و وه‌کو سزادراوانی بادینان که له‌چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر زیندانی کراوین لێره وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، به‌رامبه‌ر به‌داواکردنی هه‌ر مافێک پێمان ده‌ڵێن تۆ له‌زیندان دایت خۆ له‌فندق نیت!!. ئه‌و پێشێلکاریه‌ی به‌رامبه‌رمان ده‌کرێت روونده‌که‌ینه‌وه:- ١-پێش چه‌ند رۆژێک یه‌کێک له‌هاوڕێکانمان به‌ناوی “یوسف شه‌ریف” له‌پێش چاومان له‌لایه‌ن که‌سێکی عه‌سکه‌ری پۆستاڵ له‌پێ سوکایه‌تی پێکراو بۆ ماوه‌ی سه‌عاتێک که‌له‌پچه‌کراو چه‌ندین قسه‌ی ناشرین و جنێوی پێدا. ٢- گوهدار زێباری که رێککه‌وتی ٢٩-٨ له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌کی نه‌ناسراوه‌وه بانگکرا داوای پێناسه‌ی لێکردن، به‌ڵام خۆیان پێ نه‌ناساندن له‌ژوورێکی ته‌نگ و نیمچه تاریک زۆر سوکایه‌تییان پێکرد، له‌سه‌ر قسه‌و هه‌ڵوێسته‌کانی و په‌یوه‌ندیکردنی به‌ڕۆژنامه‌نووسانه‌وه و نووسینی گوتارو په‌یام که تاکه‌ڕێگان به‌هۆیانه‌وه گوزارشت له‌حاڵی خۆیان بکه‌ن بۆ ماوه‌ی “٣٠” رۆژ له‌ژووری تاکه‌که‌سیان کرد. ٣- دوای ته‌واوبوونی ماوه‌ی سزاکه‌ی گوهدارو هاوڕێکانی له‌ژووری تاکه‌که‌سی دووباره سزادران و فڕێیان داوه‌ته هۆڵێکی دوورو ته‌نگ و دابڕاو له‌هاوڕێکانی و تائێستا نازانن له‌سه‌رچی دووباره سزادراوه‌و ناشزانین ماوه‌ی سزاکه‌ی چه‌نده. ٤-گوێ نه‌گرتن له‌داواو فشاره‌کانی “یوئێن” که له (٢٢-٨) نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له‌ژووری تاکه‌که‌سی چوونه لای سزادراوان و به‌ڵێنی پێدان داوا له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاکسازی بکات گوهدار ده‌ربهێنن و بیگه‌رێنێته‌وه بۆ لای هاوڕێکانی، به‌ڵام نه‌ک ته‌نیا گوێیان پێنه‌دا به‌ڵکو سزای زیاتریشیان دا. ٥- به‌کارهێنانی یاسا له‌دژمان و گه‌ڕان به‌دوای بیانوی نالۆژیکی بۆ تومه‌تبارکردنمان به‌مادده‌ی یاسایی دیکه به‌نموونه کردنه‌وه‌ی که‌یسێکی دیکه له‌سه‌ر ئێمه‌و هاوڕێکانمان. ٦- دانانی که‌سانی ئه‌منی له‌به‌شه هه‌ستیاره‌کان، چاودێریکردن، ریکۆردکردنی په‌یوه‌ندییه تەله‌فۆنیه‌کانمان، سیخوڕیکردن به‌سه‌ر ئێمه‌وه‌و سوڕانه‌وه به‌ده‌وری هاوڕێکانمان جێگای گومان و مه‌ترسی ئێمه‌یه. ٧- ناڕاستگۆیێ به‌ڵێن و قسه‌کانی ئه‌م چاکسازییه به‌رامبه‌ر به‌زیندانیان به‌گشتی و ئێمه به‌تایبه‌تی گه‌وره‌ترین کێشه‌ی زیندانیانه‌و به‌ده‌گمه‌ن قسه‌ی راست و قسه‌ی کردار ده‌بینی. ٨- رێگریکردن له‌پارێزه‌ره‌کانمان و لیژنه‌کانی مافی مروڤ و به‌ربه‌ست دروستکردن به‌رامبه‌ر ئازادبوونی به‌مه‌رج و هاتنه ژووره‌وه‌ی کتێب و به‌شداریکردنمان له‌خول و سیمینار که له‌مافه هه‌ره سه‌ره‌تاییه‌کانی ئێمه‌ن. ٩- تێکه‌ڵکردن و پێوه نووساندنی سێ وه‌زاره‌ت به‌جه‌سته‌ی ئه‌م چاکسازییه‌وه بووه‌ته هۆی هه‌ڵنه‌گرتنی به‌رپرسیاره‌تی و سه‌ری له‌زیندانییه‌کان شێواندووه. زیندانی گوهدار زێباری به‌نوێنه‌رایه‌تی زیندانیانی بادینان له‌چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر. ١١ی ئوکتۆبه‌ری ٢٠٢٢
هێمن مه‌حموود ساڵێک به‌سه‌ر دوایین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان له‌عێراقدا تێپه‌ڕی و هه‌رچه‌نده جموجوڵێکی سیاسی لایه‌نه سیاسییه‌کان له‌ئارادایه بۆ ئه‌وه‌ی به‌زووترین کات حکومه‌تی نوێ پێکبهێنرێت، به‌ڵام هێشتا به‌ته‌واوه‌تی چاره‌نووسی پێکهێنانی ئه‌و حکومه‌ته دیار نییه‌و ناشزانرێت که‌ی سه‌رۆک وه‌زیرانی نوێ سوێندی یاسایی ده‌خوات. له‌ماوه‌ی ئه‌م ساڵه‌دا سه‌ره‌ڕای هه‌وڵه به‌رده‌وامه‌کانی هه‌ریه‌که له‌هه‌ردوو لایه‌نی (سه‌درییه‌کان) و (چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی) به‌ڵام هیچکامیان نه‌یانتوانی ده‌نگی یه‌کلاکه‌ره‌وه بۆ پێکهێنانی حکومه‌ت په‌یدا بکه‌ن و هه‌موو هه‌وڵه‌کانیان به‌فیڕۆچوو. به‌بڕوای به‌شێک له‌چاودێرانیش ئه‌وه‌ی وایکرد که‌دۆخی سیاسی عێراق چه‌ق ببه‌ستێت و دروستنه‌کردنی حکومه‌ت ئه‌وه‌نده درێژه‌بکێشێت به‌هۆی دوو هۆکاری سه‌ره‌کییه‌وه‌یه که‌یه‌که‌میان بڕیاره‌کانی دادگای باڵای فیدراڵیی و دووه‌میان رێکنه‌که‌وتنی لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌تایبه‌تیش رێکنکه‌وتنی سه‌درییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی سه‌ر به‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی. یه‌کێک له‌بڕیاره‌کانی دادگای فیدراڵی ئه‌وه‌بوو که‌ده‌بێت ٢٢٠ په‌رله‌مانتار بۆ دانیشتنی هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری نوێ ئاماده‌بن که‌ئه‌وه‌ش ئه‌سته‌مه جێبه‌جێبکرێت. هۆکاری دووه‌م رێکنه‌که‌وتنی لایه‌نه سیاسییه‌کانه، به‌تایبه‌تیش رێکنکه‌وتنی سه‌درییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی سه‌ر به‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی له‌باره‌ی قۆناغی داهاتوو. له‌ساڵیادی هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌که‌شدا مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیرانی حکومه‌تی کاربه‌ڕێکه‌ر رایگه‌یاند دۆخی ساڵێک دوای هه‌ڵبژاردن ئه‌وه‌ی سه‌لماندووه که په‌نابردن بۆ سندووقه‌کانی ده‌نگدان پێویسته په‌یوه‌ست بێت به‌بڕوابوونی سه‌رجه‌م لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌به‌شداریکردن به‌بنه‌مای دیموکراسییانه‌وه‌و پیاده‌کردنی کاری سیاسی به‌گوێره‌ی چوارچێوه‌و کولتوورو به‌هاکانی، داواشی له‌لایه‌نه سیاسییه‌کان کرد که‌په‌نا بۆ دیالۆگ و هه‌نگاوی هێمن و بونیاتنه‌رانه ببه‌ن بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانی سیاسی. نێرده‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش له‌عێراق (یونامی) ده‌ڵێت: له‌چه‌ند هه‌فته‌و مانگی رابردوودا هه‌وڵی چڕ بۆ هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان درا تاوه‌کو به‌سه‌قامگیریی سیاسی بگه‌ن، به‌ڵام هیچ ئه‌نجامێکی نه‌بوو. ئێستا کاتی هاتووه چینی سیاسی به‌رپرسیاریەتی له‌ئه‌ستۆ بگرێت، داواشی له‌هه‌موو لایه‌نه‌کان کردووه بێ مه‌رج ده‌ست به‌دیالۆگ و دانوستاندن بکه‌ن و رێکبکه‌ون له‌سه‌ر ئامانجه سه‌ره‌کییه‌کان، وه‌ک دابینکردنی داواکارییه‌کانی خه‌ڵکی عێراق و پێکهێنانی حکومه‌تێک به‌ده‌سه‌ڵاتێکی ته‌واوەوه. هاوکات نێد پرایس، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا له راگه‌یاندراوێکدا ئاماژه‌ی به‌وه‌کردووه، دوای ساڵێک له‌ده‌نگدانی عێراقییه‌کان بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته، به‌ئامانجی پێکهێنانی حکومه‌تێک که‌گوزارشت له‌خواستی گه‌لی عێراقی بکات، تائێستا سه‌رکرده سیاسییه‌کانی عێراق نه‌یانتوانیوه ناکۆکییه سیاسییه‌کانیان چاره‌سه‌ر بکه‌ن. ده‌ڵێت، واشنتن له‌گه‌ڵ گفتوگۆی فراوان و گشتگیری لایه‌نه‌کانی عێراقه له‌پێناو دانانی نه‌خشه‌ڕێگایه‌ک بۆ ئاینده. له‌ئێستاشدا دوای کشانه‌وه‌ی سه‌درییه‌کان و پێکهێنانی (هاوپه‌یمانیەتی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت) که‌پێکدێت له‌هاوپه‌یمانیی چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی، یه‌کێتی، پارتی، هاوپه‌یمانیی سه‌روه‌ری، عه‌زم و بابلیون) هه‌ست به‌جموجوڵ و فشارێکی زۆری لایه‌نه ده‌ره‌کی و ئیقلیمییه‌کان ده‌کرێت تا به‌زووترین کات په‌رله‌مانی عێراق کۆببێته‌وه و سه‌رۆک کۆمار ده‌ستنیشانبکات و سه‌رۆک کۆماریش که‌سێک بۆ پێکهێنانی حکومه‌ت رابسپێرێت. به‌پێی ئه‌و زانیارییه میدیاییانه‌ی بڵاوکراوه‌ته‌وه هاوپه‌یمانیەتی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت مۆڵه‌تی یه‌ک هه‌فته‌ی بۆ (یه‌کێتی و پارتی) دیاریکرد که‌کاندیدی هاوبه‌شی خۆیان بۆ پۆستی سه‌رۆک کۆمار یه‌کلابکه‌نه‌وه، که‌چی به‌بێ ئه‌وه‌ی بگه‌نه ئه‌نجام، مۆڵه‌ته‌که رۆژی سێشه‌ممه کۆتاییهات. سۆران جه‌مال تاهیر، وته‌بێژی یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستان رایگه‌یاندووه که ئه‌وان وه‌ک یه‌کێتی نایانه‌وێت پرسی سه‌رۆک کۆمار به‌زۆرینه‌و که‌مینه یه‌کلابکرێته‌وه، به‌ڵکو ده‌بێت به رێککه‌وتنی نێوان یه‌کێتی و پارتی بێت، بۆیه باشترین چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه به رێککه‌وتن پۆستی سه‌رۆک کۆمار یه‌کلابکرێته‌وه‌و پۆسته‌که لای یه‌کێتی بمێنێته‌وه. ده‌رباره‌ی ئه‌گه‌ری رێکنه‌که‌وتنیش ده‌ڵێت، ئه‌وکاته دڵته‌نگییه‌ک دروست ده‌بێت، ده‌رئه‌نجام ناچارین سیناریۆی 2018 دووباره ببێته‌وه و به‌ده‌رئه‌نجامه‌که‌شی رازی بین. ئه‌حمه‌د ئه‌سه‌دی، سه‌رکرده له‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی له‌لێدوانێکی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند «کورد دوو بژارده‌ی له‌به‌رده‌مه، یان رێککه‌وتن له‌سه‌ر کاندیدێک، یان دووباره‌بوونه‌وه‌ی سیناریۆی ساڵی 2018و چوونه ناو کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان و یه‌کلاییکردنه‌وه‌ی کاندیدی سه‌رۆک کۆمار به‌په‌رله‌مانتاران». محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆکی په‌رله‌مانی عێراق له‌دانیشتنى رۆژى سێشه‌ممه‌ى په‌رله‌ماندا واده‌ى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک کۆمارى دیاریکردو رایگه‌یاند: رۆژى پێنجشه‌ممه کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆمار به‌ڕێوه‌ده‌چێت. دیاریکردنی کاندیدی سه‌رۆک کۆمار گرفتی سه‌ره‌کی نێوان یه‌کێتی نیشتیمانی و پارتی دیموکراته، یه‌کێتی که (به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح)ی سه‌رۆک کۆماری ئێستای کاندیدکردووه، له‌به‌رامبه‌ردا پارتی (رێبه‌ر ئه‌حمه‌د)ی وه‌زیری ناوخۆی حکومه‌تى هه‌رێمی کاندیدکردووه‌و دوای چه‌ندین گه‌ڕی گفتوگۆو دانوستاندن هێشتا هیچ لایه‌کیان وازیان له‌کاندیدی خۆیان نه‌هێناوه‌و له‌سه‌ر کاندیدی هاوبه‌ش رێکنه‌که‌وتوون. مه‌سرور بارزانی سه‌رۆکی حکومه‌تی هه‌رێم و ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی پارتی رایگه‌یاند: پارتی پێیباشه کاندیدی سه‌رۆک کۆمار له‌په‌رله‌مانی کوردستان یه‌کلابکرێته‌وه، یه‌کێتیش هه‌رزوو ئه‌و داوایه‌ی ره‌تکردووەته‌وه. به‌پێی راگه‌یاندراوێکیش شاندی هاوپه‌یمانیەتی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت به‌سه‌رۆکایه‌تی (محه‌مه‌د حه‌لبوسی) دوای کۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی پارتی، ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد: ده‌بێت پێش کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر ده‌ستنیشانکردنی سه‌رۆک کۆمار، رێککه‌وتن له‌نێوان لایه‌نه‌کاندا ئه‌نجامبدرێت. هاوکات سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌ڕه‌وتی سه‌در به‌ڕۆژنامه‌ی (عه‌ره‌ب ئه‌لجه‌دید)ی راگه‌یاندووه ته‌نگه‌ژه‌ی سیاسی له‌عێراقدا درێژه ده‌کێشێت و ئه‌وان وه‌ک سه‌درییه‌کان هه‌ڵوێستیان نه‌گۆڕاوه و سوورن له‌سه‌ر هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی په‌رله‌مان و ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته، جه‌ختیشی له‌وه‌کردووەته‌وه هه‌ر حکومه‌تێک له‌سه‌ر بنه‌مای براوه‌و دۆڕاو درووستبکرێت له‌ساڵێک زیاتر ناخایه‌نێت و ئه‌وان وه‌ک سه‌درییه‌کان شه‌قامیان به‌ده‌سته‌وه‌یه، که‌هیچ هێزێکی دیکه به‌ده‌ستیه‌وه نییه. هه‌موو ئه‌مانه له‌کاتێکدایه له‌ماوه‌کانی رابردوودا له‌سه‌ر داوای مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیران دوو گه‌ڕی دیالۆگی نیشتمانیی له‌نێوان لایه‌نه سیاسییه‌کان، جگه له ره‌وتی سه‌در به‌ئامانجی دۆزینه‌وه‌ی رێگاچاره‌یه‌ک بۆ قه‌یرانی سیاسی ئێستا به‌ڕێوه‌چوو به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ به‌رهه‌مێکی هه‌بێت و ناکۆکییه‌کان هه‌ر به‌رده‌وامبوون.
هاوڵاتی بە پێی یاسایەکی نوێ لە بودجەی بەرگریی ئەمریکا بۆ ساڵی 2023 ئەو وڵاتە نابێت فڕۆکەی جەنگیی جۆری ئێف 16 رادەستی ئەو وڵاتە بکرێت. پێگەی (یۆرۆ نیوز) بڵاوی کردەوە؛ لە رەشنوسی پڕۆژە یاسای بودجەی بەرگریی ئەمریکا بۆ ساڵی 2023، دوو ماددە نوێ پەسند کراوە کە دژی فرۆشتنی فڕۆکەی(ئێف 16)ەیە بە تورکیا. لەو پڕۆژە یاسایەدا کە لەسەر پێشنیاری دوو سیناتۆر بوە و فرۆکەی ئێف 16 بەو دوو مەرج بە تورکیا دەفرۆشرێن، مەرجەکانیش ئەوەیە لە دژی یەکینەکانی پاراستنی گەل یەپەگە لە سوریا و وڵاتی یۆنان بەکار نەهێنرێت. لە دانیشتنی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکادا بۆ یەکلاییکردنەوەی ئەو مادانەی ناو پڕۆژە یاساکە بە زۆرینەی دەنگ لە دژی تورکیا لە یاساکەدا جێگرکرا. پێشتریش تورکیا لە دژی ئەو دوو ماددە یاساییە کاردانەوەی توندی نیشاندابوو، وەزیری دەرەوەی تورکیاش رایگەیاندبو ئەوان فرۆکەیەک ناکڕن کە نەتوانن بەکاری بهێنن.
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢، ساڵی نوێی خوێندن (٢٠٢٢-٢٠٢٣) لە عێراق دەستی پێ کرد و و زیاتر لە ١٢ میلۆن قوتابی قۆناغەکانی ناوەندی و ئامادەیی، ھەروەھا زیاتر لە یەک ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار قوتابی قۆناغی سەرەتایی روویان لە ناوەندەکانی خوێندن کرد. وەزارەتی پەروەردەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە لەگەڵ دەستپێکردنی ساڵی نوێی خوێندن (٢٠٢٢-٢٠٢٣)، زیاتر لە ١٢ میلۆن قوتابی قۆناغەکانی ناوەندی و ئامادەیی، ھەروەھا زیاتر لە یەک ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار قوتابی قۆناغی سەرەتایی روویان لە ناوەندەکانی خوێندن کردووە. وەزارەتی پەروەردە داوایشی لە کۆمەڵگای عێراق و سەرجەم دامەزراوەکان، ھەروەھا دایک و باوکانی قوتابییان کرد کە رۆڵی نیشتمانیی خۆیان بگێڕن و ھاوکاربن لەگەڵ وەزارەتی پەروەدە لە رەخساندنی ژینگەیەکی گونجاو بۆ دەستەبەرکردنی سەقامگیریی و رێکخستنی دەوامی قوتابییان لە قوتابخانە و پاراستنی پێگەی مامۆستایان. پێشتر وەزیری پەروەدەی عێراق، عەلی دلێمی رایگەیاندبوو کە رۆژی چوارشەممە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢، ساڵی نوێی خوێندن دەست پێ دەکات. عەلی دلێمی ھەروەھا داوای لە بەڕێوەبەرانی قوتابخانەکان و سەرجەم دەستەکانی پەروەردە و فێرکردن کردبوو، کەرنەڤاڵێکی پەروەردەیی ساز بکەن کە تیایدا پێشوازی لە قوتابییان بکەن.
هاوڵاتی هه‌ردوو رۆژنامه‌نووس سه‌رتیپ وه‌یسى و ئیبراهیم عه‌لی سه‌رنووسه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌رى نووسین له‌ده‌زگای میدیایی بوار له‌لایه‌ن هێزێکى دژه‌تیرۆرى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستانه‌وه له‌ڕێگه‌ى کۆیه ده‌ستگیرکران، سه‌رۆکی ده‌سته‌ی مافی مرۆڤ رایگه‌یاند: نه‌ده‌بوو دژه تیرۆر ئه‌و دوو رۆژنامه‌نوسه ده‌ستگیر بکات و به‌یاساى خراپ به‌کارهێنانى مۆبایل ده‌ستگیربکرێن، سه‌نته‌ری میترۆش ده‌ڵێت: لاپتۆپ و مۆبایله‌کانیان ده‌ستی به‌سه‌رداگیراوه. رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ی رابردوو 9/10/2022 له‌نزیک بازگه‌ی ئاشتی له‌کۆیه، هه‌ردوو رۆژنامه‌نووس، سه‌رتیپ وه‌یسى و ئیبراهیم عه‌لی سه‌رنووسه‌رو به‌ڕێوه‌به‌رى نووسین له‌ده‌زگای میدیایی بوار، له‌لایه‌ن هێزێکی دژه‌تیرۆری سه‌ر به‌یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان ده‌ستگیرکران. هه‌وراز ئه‌حمه‌د رۆژنامه‌نووس له‌ده‌زگاى میدیایی بوار به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «هێزه‌که پێش هیچ ئاگادارکردنه‌وه‌یه‌کی پێشوه‌خته، رۆژنامه‌نووسه‌کانی بواریان له‌سه‌ر رێگایه‌کی سه‌ره‌کی ده‌ستگیرکردوون و دواتر بردوونیان بۆ ده‌زگای دژه‌تیرۆر له‌سلێمانی و شه‌وێک له‌زیندانی تاکه‌که‌سی زیندانیکراون، دواتر به‌هۆی فشارو کاردانه‌وه‌کانی ده‌ستگیرکردنی ئه‌و دوو رۆژنامه‌نووسه، له‌نیوه‌ڕۆی رۆژی دووشه‌ممه، هه‌ردوو رۆژنامه‌نووسه‌که‌ی بوار له‌لایه‌ن دژه‌تیرۆره‌وه، راده‌ستی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاسایشی سلێمانی کراون«. به‌پێی یاسای ژماره 35ی ساڵى 2007ى رۆژنامه‌وانی له هه‌رێمی کوردستان رۆژنامه‌نووس نابێت له‌سه‌ر کاری رۆژنامه‌وانی ده‌ستگیربکرێت‌و ئه‌گه‌ر سکاڵاشی له‌سه‌ربێت، ته‌نیا به‌غه‌رامه‌کردن سزا ده‌درێت، به‌ڵام ئه‌و دوو رۆژنامه‌نووسه وه‌ک مونا یاقو، سه‌رۆکی ده‌سته‌ی سه‌ربه‌خۆی مافه‌کانی مرۆڤ له‌هه‌رێمی کوردستان له‌میانی سه‌ردانی بۆ سلێمانی له‌ڕۆژی 11-10-2022 ئاشکرایکرد به‌یاسای خراپ به‌کارهێنانی مۆبایل ده‌ستگیرکراون. مونا یاقو له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتی وت:» سه‌ردانی هه‌ریه‌ک له سه‌رتیپ وەیسی و ئیبراهیم عه‌لی، رۆژنامه‌نووسانی ده‌زگای میدیایی بوارم کردو سه‌لامه‌تن و ره‌تیانکرده‌وه هیچ توندوتیژییه‌کیان به‌رامبه‌ر کرابێت». وتیشی: «ئه‌و دوو رۆژنامه‌نووسه دوو سکاڵایان له‌سه‌ره‌و به‌پێی مادده‌ی 15ی خراپ به‌رکارهێنانی ئامێره‌کانی په‌یوه‌ندیکردن سکاڵایان له‌سه‌ر تۆمارکراوه، به‌ڵام ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین به‌پێی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بکرێت». هاوکات کاروان ئه‌نوه‌ر سکرتێری لقی سلێمانی سه‌ندیکای رۆژنامه‌نوسانی کوردستان به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:» هه‌ردوو رۆژنامه‌نوسه‌که له‌سه‌ر سکاڵای یاسایی ده‌ستگیرکراون که به‌پێی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری نه‌ده‌بوو ده‌ستگیربکرێن و فه‌رمانی گرتنیشیان به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتووه، به‌داخه‌وه بابه‌تی بڵاوکردنه‌وه نابێت به‌و شێوه‌یه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بکرێت». له‌لایه‌ن خۆشیه‌وه به‌دریه ئیسماعیل بڕیارده‌ری لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی کوردستان به‌هاوڵاتی وت:»هه‌ندێک ده‌نگۆ بڵاوبووه‌وه که گوایه ته‌ندروستی ده‌ستگیرکراوه‌کان ناجێگیره، به‌ڵام من سه‌ردانم کردوون و ته‌ندروستییان جێگیره‌و هیچ شوێنه‌وارێکى ئه‌شکه‌نجه به‌ڕوخساریانه‌وه نییه، به‌و رێکاره په‌یڕه‌ویه‌ی خۆمان به‌رده‌وام ده‌بین و ده‌کرێت به‌که‌فاله‌ت ئازادبکرێن». هاوکات دیاری محه‌مه‌د به‌ڕێوەبه‌ری سه‌نته‌ری میترۆ بۆ داکۆکی له‌مافی رۆژنامه‌نوسان ده‌ڵێت:» هه‌ردوو رۆژنامه‌نوس سه‌رتیپ وه‌یسى و ئیبراهیم عه‌لی وتیان هیچ سکاڵایه‌کیان به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتووه‌و له‌کاتی گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ هه‌ولێر ده‌ستگیرکراون، له‌کاتێکدا ئه‌مه پێچه‌وانه‌ی مافی مرۆڤه و نابێت که‌سێکی مه‌ده‌نی به‌وشێوه‌یه ده‌ستگیربکرێت». دیارى محه‌مه‌د به‌هاوڵاتى راگه‌یاند: «داواده‌که‌ین به‌زووترین کات په‌ڕاوی لێکۆڵینه‌وه‌یان بۆ بکرێته‌وه‌و به‌که‌فاله‌ت ئازاد بکرێن، هاوکات کونسوڵخانه‌ی وڵاتان و نێرده‌ى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانماک له‌عێراق له‌سه‌ر که‌یسه‌که ئاگادارکردووه‌ته‌وه«. وتیشى: «هه‌شت کاتژمێر لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ کراوه‌و پێشیان نه‌وتوون له‌سه‌ر چی ده‌ستگیرکراون، له‌کاتێکدا ئه‌و هێزه‌ی که سکاڵاکه‌ى هه‌یه ده‌ستگیریکردوون که نابێت ئه‌وه رووبدات». به‌وته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌نته‌ری میترۆ له‌کاتی ده‌ستگیرکردنی ئه‌و دوو رۆژنامه‌نوسه ده‌ست به‌سه‌ر دوو لاپتۆپ و مۆبایله‌کانیاندا گیراوه‌و تائێستاش رێگه‌یان پێنه‌دراوه پارێزه‌ر بگرن تائه‌وکاته‌ی دادوه‌ر ده‌یانبینێت. به‌وته‌ی یه‌کێک له‌ڕۆژنامه‌نوسانی ده‌زگای میدیایی بوار که‌چاوی به‌دوو رۆژنامه‌نوسه‌که که‌وتووه، به‌ڵام ئاماده‌نه‌بوو ناوی بهێنرێت، «له‌کاتی رفاندنیان هه‌ردوو رۆژنامه‌نوسه‌که له‌لایه‌ن هێزه‌که‌ی دژه تیرۆره‌وه لێیان دراوه‌و له‌ئاسایشی سلێمانیش له‌دۆخێکی خراپدان».
هاوڵاتی لە شارۆچکەی خانەقین گردبوونەوەیەکی ناڕەزای دژی بڕیارێکی هێزەکانی ئۆپەراسێونی دیالە، بۆ دەرکردنی هێزە ئەمنیە کوردییەکانی سەر بەوەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو. سەلام عەبدوڵا یەکێک لە بەڕێوبەرانی کۆبونەوەکە یاداشتێکی ئاڕاستەی مستەفا کازمی، سەرۆک وەزیرانی عێراقی کرد و تیایدا هاتووە: بڕیاری دەرکردنی هیزەکانی سەر بە حکومەتی هەرێم لە شارۆچکەکە تۆوی دووبەرەکی و فیتنە دەچێنێت و زیان بەهەمووان دەگەیەنێت. ئەمەس لە کاتێکدایە لە ٢٦ی ئەیلولی ٢٠٢٢ فەرمانیک لەلایەن سوپاسالاری عێراق عەبدولئەمیر کامل عەبدولا، دەرکراوە کە تیادا بە ناوی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان بڕیارێک دەرچووە تیایدا ئاماژە بەداخستنی بارەگای هێزە کوردییەکانی سەر بە حکومەتی هەرێم لە شارۆچکەی خانەقین دەکات.
هاوڵاتی ناو و وێنەی 30 کوژراوی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاو دەکرێتەوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤیش ئاشکرای دەکەن لە ماوەی 24 رۆژدا ناوی 35 کوژراو تۆمار کراوە. تۆڕی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان ناو و وێنەی 30 کەسی بڵاو کردوەتەوە کە راستەوخۆ بەهۆی گولـلەی هێزە ئەمنی و سەربازییەکانی ئێران گیانیان لەدەستداوە. هاوکات سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە لە ماوەی 25 رۆژ لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لانیکەم 60 کەس لەو بەشە لە کوردستان گیانیان لەدەستداوە بەڵام تەنها ناوی 35 کەس تۆمار کراوە. دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە (16/9/2022) ناڕەزایەتیی زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی گرتەوە و لە کۆی 31 پارێزگای ئێران خۆپیشاندان لە 28 پارێزگای ئەو وڵاتە بەڕێوەچو و بە پێی ئامارەکانی رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران لە سەرتاسەری ئەو وڵاتە نزیکەی 190 کەس لە خۆپیشاندانەکاندا کوژراون.
عەمار عەزیز لەدوای نیوەرۆی ئەمڕۆ فرۆکە جەنگیەکانی تورکیا شەش جار گوندی کورتکا لەسنوری ناحیەی دینارتە سەر بە قەزای ئاکرێ بوردومان دەکات حەسەن سەلیم، خەڵکی گوندی کورتکایە سەر بەناحیەی دینارتە لەسنوری قەزای ئاکرێ بە هاوڵاتی وت"دوای نیوەرۆی ئەمڕۆ فرۆکە جەنگیەکانی تورکیا سنوری گوندی کورتکایان تا ئێستا شەش جار بوردومانکردوە زیانی زۆر بە دار و ژینگەیی گوندەکە کەوتووە" هاوکات زیانی گەیاندوە بەچەند پەنجەرەیەکی ماڵان" حەسەن سەلیم ووتیشی"ئەمە یەکەم جارە فرۆکەی تورکیا لەیەک رۆژدا شەش جار سنوری گوندەکە بوردومان بکات، ئەمەش ترس و دڵەراوکێی لەناو خەڵکدا دروستکردوە"هاوکات خەڵکی گوندەکە ناتوانن سەرەدانی دەوروبەری ئەو شوێنەیە بکەن ئەمە لەکاتێدایە باغی سماق لە نزیک شوێنی بوردومانەکەهەن بەڵام بەهۆی مەترسی بوردومان ناتوانن بچنە ناو باغەکانیان گوندی کورتکا زیاتر لە 50ماڵی تێدایە،ژمارەی خێزانەکان سەرووی110خێزانن، بەدووری12کێلومەتر دەکەوێتە سنوری ناحیەی دینارتە سەر بە قەزای ئاکرێ
هاوڵاتی ئێران رایگەیاند؛ بەهۆی ئەو سزایانەی لەندەن بەسەر بەرپرسانی وڵاتەکەدا سەپاندوەیەتی، باڵیۆزی بەریتانیا-ی لە تاران بانگهێشت کردوە و سزاکانی لەندەنیش بە بێ بەها ناودەبات. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بڵاوی کردوتەوە؛ سایمۆن شێرکلیف، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کراوە و ئاگادار کراوەتەوە کە وڵاتەکەی لەسەر بنەمایەکی هەڵە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی سزا داوە بۆیە ئەو سزایانە بە بێ بەها لەقەڵەم دەدرێن. وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوە کردوە؛ لە ماوەی سێ هەفتەدا ئەوە سێیەمجارە کە بە بیانوی دەستوەردانەکانی لەندەن لە کاروباری ناوخۆیی ئێران، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کراوە. لە کاتی دەستپێکردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان ، تاران میدکانی بەریتانیا و میدیا فارسییەکانی ئەو وڵاتەی تۆمەتبارکردوە بۆ هاندانی خۆپیشاندەران و دواتر بەهۆی هێرشکردنە سەر باڵیۆزخانەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە بەریتانیا، ئەو وڵاتە لە رێگەی شێرکلیف ناڕەزایەتیی خۆی گەیاندوەتە لەندەن. ئێران لە دەستپێکی خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییەوە ئەوە سێیەمجارە سایمۆن شێرکلیف، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کردوە . رۆژی دوشەممە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا لە بەیاننامەیەکدا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێرانی بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەیان سزا دا و ئاشکراشی کرد دەست بەسەر داراییەکانیاندا دەگیرێت.
هاوڵاتی رێکخراوێکی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاند؛ لە خۆپیشاندانەکانی ئێراندا ژمارەیەکی زۆر لە منداڵان و مێرمنداڵ لەو وڵاتە دەستگیر کراون و داواش دەکات منداڵان لە بەرامبەر توندوتیژییەکاندا بپارێزرێن. سندوقی نێودەوڵەتیی منداڵان (یونیسێف) لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردوە بە پێی ئەو راپۆرتانەی گەیشتوتە دەست ئەو رێکخراوەیەی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان ژمارەیەکی زۆری منداڵان و مێرمنداڵ لە خۆپیشاندانەکانی 25 رۆژی رابردوی ئێران دەستگیر کراون و ژمارەیەکیشیان کوژراون. کاترین راسێڵ، بەڕێوبەتی یونیسێف لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ ئەوان لێدوانی ئەنتۆنی گۆتیرێس، سکرتێری نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران دوبارە دەکەنە کە خۆیان دوربگرن لە بەکارهێنان و دەستگیرکردنی منداڵان وەک کارتێکی فشار دژی خۆپیشاندانەکان. ئەو وتوشیەتی یونیسێف جەخت لەوە دەکاتەوە کە منداڵان و نەوجوانان دەبێت دوربن لە کێشە و گرژییە سیاسییەکان و پێویستە مافەکانیان لە چوارچێوەی دۆخێکی ئاشتییانەدا پارێزراو بێت. ئەمەش لەکاتێکدایە لە ماوەی رابردودا زیاتر لە نۆ منداڵ و مێرمنداڵ لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران گیانیان لەدەست داوە کە تەمەنیان لە نێوان نۆ تا 16 ساڵ بوە و کە سێ کەسیان کچ بون.
هاوڵاتی سوپای پاسدارانی ئێران ژمارەی هێزەکانی خۆی لە سنورەکانی نێوان هەرێم و رۆژهەڵاتی کوردستان زیاد دەکات و سەرچاوەکانش باس لە ئامادەکاریی هێرشی وشکانیی پاسداران بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان دەکەن. پێگەی (ئەلعەرەبیە) لە زاری سەرچاوەیەکی ئەو پێگەیە رۆژی سێشەممە بڵاوی کردوەتەوە؛ سوپای پاسداران چەند یەکەیەکی تایبەتی رەوانەی سنورەکانی شاری بانە لە رۆژهەڵاتی کوردستان کردوە بە ئامانجی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن دژی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەرێم. سەرچاوەکەی ئەلعەرەبیە رایگەیاندوە؛ یەکەی سابرین و ناوەندی فەرماندەیی بەیتولموقەدەس کە سەر بە سوپای پاسدارانن لە سنورەکانی بانە لەگەل هەرێمی کوردستان جێگیر کراون و ژمارەیەکی زۆر لە چەکدارانی ئەو یەکەیە بە شۆفڵ و ئامێری تایبەت سەرقاڵی سەنگەر لێدانن کە بە مەبەستی ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر هەرێمی کوردستان ئەو ئامادەکارییە دەکەن. بڵاوبونەوەی ئەو هەواڵە لە کاتێکدا پێشتر سەرچاوەیەک لە سوپای پاسداران رایگەیاندبو ئۆپەراسیۆن و هێرشی وشکانی ئێران بۆسەر هەرێمی کوردستان راگیراوە بەڵام بە مەرجی ئەوەی بنکە و بارەگاکانی پارتە نەیارەکانی ئێران لە هەرێم چۆڵ بکرێن.
.jpg)
