ماڵپەرێکى عێراقى: بەغدا یەکشەممە مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت 

هاوڵاتی سێ ساڵ بەسەر تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەت دا تێدەپەڕێت، كە لە 10-7-2019 لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا متمانەی وەرگرت. ئەمڕۆ 10ی تەمووزی 2022، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كە لەنێوان( پارتی، یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان، سۆشیالیست، مەسیحی، توركمان) پێكهێندراوە. مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوای سوێندخواردنی وەكو سەرۆكی حكومەت لە پەرلەمانی كوردستان وتارێكی خوێندەوە و تیایدا بەرنامەی حكومەتی نوێی ئاشكرا كرد. مەسرور بارزانی لە وتارەكەیدا ڕایگەیاند "خواستی یەكەمی هاوڵاتیانمان ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵییە. خواستی یەكەمی منیش لەم كابینەیەدا  ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازییە. گەندەڵی دیاردەیەكی ترسناكە". بەباشمان زانی دەقی وتارەكەی مەسرور بارزانی جارێكی دیكە بخەینەوە بەر دیدی خوێنەدران كە ئایا سەرۆكی حكومەت لەو بەڵێنانەی داویەتی چەندی جێبەجێ كردووە؟! دەقی وتارەكە بە ناوی خوای گەورە و میهرەبان بەڕێز سەرۆكی پەرلەمان، بەڕیزان ئەندامانی پەرلەمان، خۆم بە خۆشحاڵ و بەختەوەر دەزانم كە ئەمڕۆ لەگەل هاوكارانم لەبەردەم ئەم پەرلەمانە بەڕیزە، كە دەستكەوتی خەبات و قوربانیدانی گەلەكەمانە، متمانەمان پێ بەخشرا وسوێندی یاساییمان خوارد. ئەمڕۆ لە سایەی خوێنی شەهیدان و تێكۆشانی پێشمەرگە قارەمانەكان و خۆراگریی گەلەكەمان، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەدایك بوو، كە بەڵگەیەكی دیكەی ئیرادەی سیاسیی هێزە كوردستانییەكانمانە، لە پابەندبوون بە پرۆسەی  دیموكراسیی و دەستاودەستكردنی دەسەڵات. لێرەدا بە پێوستی دەزانم ستایشی هاوڵاتیانی كوردستان بكەم، كە لە 30/9/2018 لە پرۆسەیەكی دیموكراسیدا بەشداربوون و دەنگیان داو و سوپاسیان دەكەین كە لە پێناو پێكهێنانی حكومەتێكی بەهێز و پاراستنی تەبایی و یەكڕیزیی هێزەسیاسییەكان، لەگەڵمان پشوودرێژ بوون . لەمرۆژەدا بە پێویستی دەزانم سوپاس و پێزانینم ئاراستەی جەنابی سەرۆك بارزانی بكەم كە بە ڕابەرایەتی جەنابیان گیانی بەرگری و خۆراگری لە هەرێمدا بەرز و بەهێز ماوەتەوە و بەو هۆیەشەوە توانیومانە لە هەموو ئاستەكاندا بەرگەی سەختییەكان بگرین و ئیرادەی گەلەكەمان بەسەر خواستی ناحەزان سەرخەین. هەر لێرەدا سوپاس و رێزم ئاراستەی كابینەی هەشتەم، بە تایبەت برای بەریزم كاك نێچیرڤان بارزانی دەكەم، كە لە رۆژە سەختەكانی ڕابردوودا لە خزمەتی هاوڵاتیان و نیشتمان بەردەوام بوون و دەسكەوتی بەرچاویان بۆ خزمەت و گوزەرانی هاوڵاتیان هەبووە. بەڕێزان سەرۆكایەتی پەرلەمان وسەرجەم پەرلەمانتارانی كوردستان، سوپاسی ئێوەی نوێنەرانی گەل دەكەم، كە متمانەتان بە خۆم و جێگری سەرەكوەزیران و وەزیرە بەرێزەكانی هاوكارم بەخشی. بێگومان بە هەموو توانایەكمان هەوڵ دەدەین لە ئاست ئەم متمانەیە بین. پلان و ئامانجەكانمان بۆ خزمەتی هاوڵاتیان لە چوارچێوەی بەرنامەیەكی كار رێكخستووە، كە نەخشەرێگای سەرەكی و گشتیمان دەبێت لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وەك بڕگەی دووەمی وتارەكەم دەیخەمە ڕوو. بەڕیزان، زۆربەی حیزب و لایەنەكانەكانی بەشداربووی ئەم كابینەیە لە ماوەكانی ڕابردوودا بە دروشم و وتاری جۆراوجۆر، باسیان لە پێویستیی خزمەتێكی باشتری هاوڵاتیان كردووە، هیوادارین ئەم بەڵین و دروشمانە لەم كابینەیەدا بكرێنە كردار و جێبەجێ بكرێن، چونكە ئەم كابینەیە ئەركی خزمەتی هاولاتیان لە پێش هەموو كار و ئەركەكانی دیكەی دادەنێت و خۆی بە خزمەتكاری هاونیشتمانیان دەزانێت. بۆیە لای ئێمە هاوڵاتی میحوەری سەرەكی دەبێت و ئامانجی گەورەمان خزمەتكردنیانە بەبێ جیاوازی. چاوەڕوانیی زۆر لەم كابینەیە دەكرێت، هەوڵ دەدەین لە ئاست ئەم چاوەڕوانییە بین، لەهەمانكاتدا هیوادارم جەماوەری خۆشەویستمان واقعبین بن و كۆسپ و كێشە و گرفتە كەڵەكەبووەكان بەرچاو بگرن، چونكە تێپەڕاندنی ئەم كۆسپ و تەگەرانە بە شەو و ڕۆژێك ناكرێت و دەبێت هەموومان پشتیوان و هاوكاری یەكتر بین. دەمانەوێت لە سەرەتاوە لەگەل هاوڵاتیانی خۆمان ڕاستگۆ و شەفاف بین و واقعی دۆخەكە لەبەرچاو بگرین، بەڵام لە هەمانكاتدا بەڵێنی ئەوە دەدەین كە ئەوەی لە توناماندا بێت درێغی ناكەین و لە پێناو چارەسەریی بنەڕەتیی گرەفتەكان وخزمەتی گەل و وڵات هەموو هەوڵ و توانایەكمان دەخەینە گەڕ. بەرێزان، بە پێی هەموو ڕاپرسییەكان، خواستی یەكەمی هاوڵاتیانمان ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵییە. خواستی یەكەمی منیش لەم كابینەیەدا  ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازییە. گەندەڵی دیاردەیەكی ترسناكە، بەڵام نەبووەتە كەلتور و لە تواناماندایە بە پاڵپشتیی ئیرادەی هاوڵاتیان و هاوكاریی دامودەزگا پەیوەندیدارەكان، لە ماوەیەكی كەمدا ئەم دیاردەیە بەرێژەیەكی بەرچاو بەرتەسك و بچووك بكەین. ئەو هەنگاوانەی تا ئێستا بۆ بەرەنگاریی گەندەڵی نراون بەرز دەنرخێنین و لەمەولاش بە هیچ جۆرێك بەرامبەر بە گەندەڵكاران و سەرپێچیكەران نەرمی نانوێنین و دەبێت خواستی هاوڵاتیان بەجێ بگەیەندرێت. بەڕێزان، ئەندامانی پەرلەمان و جەماوەری خۆشەویستی كوردستان، هەموو ئەم وەزیرە بەڕیزانەی هاوكارم، كە لە لایەن حیزبەكانیانەوە پێشنیار كراون، ئێستا دوای ئەوەی متنانەیان پێ درا و سوێندی یاساییان خوارد، بوون بە وەزیری حكومەتی هەرێمی كوردستان و لە مەولا ئەجندا و بەرنامەی حكومەتی هەرێم جێبەجێ دەكەن و هیچ وەزارەتێك یان وەزیرێك ناتوانێت و ڕێگەی پێنادرێت لە دەرەوەی بەرنامەی حكومەت رەفتار بكات. وەزیرە بەڕێزەكان سەر بە هەر لایەنێك بن، پێویستە بزانن وەزارەتەكانیان هی هەموو خەلكی كوردستانە و نابێ بەرژەوەندییە تایبەتی و حیزبییەكان باڵ بەسەر هیچ وەزارەت یان دامودەزگایەكی حكومیدا بكێشێت. ئەم حكومەتە كارو چالاكی و خزمەتگوزارییەكانی لەهەر بستێكی كوردستاندا دەبێت و حكومەتی هەمووانە. بەڕێزان، حكوومەتێكمان وەرگرتووە كە چەندین ملیارد دۆلار قەرزدارە، ئەم قەرزانە كەڵەكەبووی ڕەوشی ناڵەباری داراییی دۆخێكی نەخوازراوە و دەبێت هاوڵاتیانی ئازیزمان و هەموو دڵسۆزان لە هەرێمی كوردستان و عێراقیش بزانن، كە بەشی زۆری ئەم قەرزانە دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی عێراقی فیدراڵ، ئەویش بەهۆی نەناردنی بەشە بودجەیەك، كە موچە و مافی هاوڵاتیانی هەرێم بووە. ئەم ڕەوشە داراییە لە دەسپێكدا كابینەكەمان ڕووبەڕووی دۆخێكی سەختی دارایی دەكاتەوە، بەڵام هەوڵ دەدەین بە پێی بەرنامەی كارمان ئەم دۆخە تێپەڕینین. لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئاماژەیەك بە بەرەوپێشچوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بكەین. بەڕیز عادل عەبدولمەهدی، سەرۆكوەزیرانی حكوومەتی فیدراڵ بە كردەوە نیازپاكیی خۆی بۆ چارەسەریی كێشەكان پێشانداوە، كە جێگەی پێزانینە، بۆیە دەبێت هەردوولامان سوود لەو كەشە ئیجابییە وەرگرین و بە پێی دەستور هەنگاو بۆ چارەسەریی گشت كێشە هەڵواسراوەكان بنێین. لێرەدا دڵنیایی دەدەین كە ئەركی هەرە لەپێشینەمان كاركردن دەبێت بۆ ئەوەی زەمینەیەكی لەبارتر برەخسێنین، تاكو دانوستانەكان بەرهەمدارتر بكرێن و بەكردەوە ئەنجامەكان ببینین. بۆ دەرخستنی نیازپاكیشمان لە ماوەیەكی نزیكدا دوای جێگیربوونی كابینەی نوێ سەردانی بەغدا دەكەین و هاوكار و هاوهەڵوێستی ئەو هێزانە دەبین، كە خوازیاری سەقامگیری و پێشكەوتنی عێراق و هەرێمی كوردستانن. كوردستانێكی بەهێز هەوێنێك دەبێت بۆ عێراقێكی فیدرالیی بەهێز و پێشكەتوو . لە كۆتاییدا داوای هاوكاری و پشتگیری لە هاوڵاتیانی كوردستان دەكەم، تاكو بتوانین پێكەوە ڕووبەڕووی گرفتەكان ببینەوە و بەرنامەی كاری حكومەت بۆ خزمەتی گەل و نیشتمان جێبەجێ بكەین. خوا پشتیوان بێت، بەردەوام دەبین لە هەوڵ و تێكۆشانمان بۆ وەدیهێنانی ئامانجە پیرۆزەكانی باب و باپیرانمان و پابەند و بەرپرسیار دەبین لە خەباتێكی سەردەمیانە، تا گەیشتن بەو قۆناغەی كە ئاواتی شەهیدانمان و هەموو تێكۆشەران و پێشمەرگە قارەمانەكان و هاوڵاتیانی خۆراگری كوردستان بووە. ئەمەی لێرەدا دەیخەینەڕوو تەنها هێلە گشتییەكانی كارنامەی حكوومەتە و تیایدا ئامانجی گەورەمان هەڵگرتووە و ئیرادەیەكی بەهێزیشمان هەیە بۆ جێبەجێكردنیان، بەڵام دەمانەوێت زۆرترین كار و كەمترین گوتارمان هەبێت  

هاوڵاتی بێگەرد تاڵەبانی وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم رایگەیاند:" بەهەماهەنگی و بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق، كێشەی ساغنەبونەوەی بەرهەمی تەماتە و خەیار چارەسەركرا. ئەمڕۆ یەكشەممە 10ی تەموزی 2022، بێگەرد تاڵەبانی لە هەژماری تایبەتی خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاویكردەوە "دوابەدوای پەیوەندیەكانمان لە ماوەی هەفتەی رابردو تا ئەمڕۆ لەگەڵ د.محەمەد كەریم خەفاجی وەزیری كشتوكاڵی عێراق بە مەبەستی چارەسەركردن و جەختكردنەوە لەسەر كێشەی داخستنی مەرزەكانی سنوری عێراق بەڕوی بەرهەمی هاوردە بەتایبەتی (تەماتە و خەیار)، لەپێناو پاڵپشتیكردنی راستەوخۆی جوتیارانمان بۆ ساغكردنەوەی بەرهەمی خۆماڵی  هەناردەكردنی بۆ بازاڕەكانی ناوەڕاست و خواروی عێراق، بەسوپاسەوە ئەم كێشەیە چارەسەر كرا". هەروەها راشیگەیاندوە، "وەزیری كشتوكاڵی عێراق ئەمڕۆ وەڵامیان دایەوە و داواكاری و پێشنیاری ئێمەیان لەم بارەیەوە پەسەند كرد و بڕیادرا بە قەدەغەی هاوردەكردنی بەرهەمی تەماتە و خەیار لە مەرزەكانی عێراقدا". ئەمڕۆ یەكشەممە، بەشێك لەجوتیاران بەرهەمەكانیان لەبەردەم بینای پارێزگای سلێمانی فڕێدا وەك ناڕەزایەتیەك بەرامبەر بە بێ بازاڕی و ساغنەبونەوەیان ئەوەش كاردانەوەی لێكەوتەوەو پەیوەندی بە وەزارەتی كشتوكاڵەوە كرا كە چارەسەری كێشەی جووتیاران بكات.  

هاوڵاتی سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزاری حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند:" پێشبینیدەكەینن لەجەژنی قوربانی ئەمساڵ رێژەی هاتنی گەشتیاران بۆ پارێزگاكانی هەرێم 300 هەزار گەشتیار تێپەڕێنێت".  ئەمەل جەلال سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار رایگەیاند، بەپێی ئەو داتایانەی لەبەردەست بەڕێوەبەرایەتییەكانی گەشتوگوزاری پارێزگاكانی هەرێمدان، لە هەر پارێزگایەك لەم جەژنی قوربانەدا پێشوازی لە زیاتر لە 100 هەزار گەشتیار بكرێت.  هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە لە ماوەی نیوەی یەكەمی ئەمساڵدا زیاتر لە سێ ملیۆن گەشتیار هاتونەتە هەرێم، وتیشی:" پێشبینی دەكەین زیاتر لەم ژمارەیە لە ماوەی نیوەی دوەمی ساڵدا رو لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان بكەن، چونكە كەشوهەوای ناوچەكانی هەرێم بەراورد بە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق فێنكتر و دڵگیرترن". هاوكات سەرۆكی دەستەی گەشتوگوزار راشیگەیاند:"داوا لە هێزە ئەمنیەكان دەكەم بە شێوەیەكی جوان و گەشتیاری پێشوازی لە گەشتیاران بكەن پێشبینیدەكەین شەپۆلی هاتنی گەشتیاران بۆ ناوچەكانی هەرێم دەستپێبكات".  

هاوڵاتی سەركردەی شیعە مەزهەبەكانی عیراق بەشداری نوێژی یەكەم رۆژی جەژنی قوربانی كردو داوایەك ئاراستەی هەرێم كوردستان دەكات. ئەمڕۆ 10ی تەموزی 2022، وەك یەكەم رۆژی جەژنی قوربان لای شیعەكان، نوێژی جەژن ئەنجامدراو قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەهلی حەق رایگەیاند: "كشانەوەی كوتلەی سەدر لە پرۆسەی سیاسیی پێكهێنانی حكومەت خێراتر دەكات، داوا لەحزبەكانی كوردستان دەكەم پۆستی سەرۆك كۆماری عیراق یەكلایی بكەنەوە، چونكە چوارچێوەی هەماهەنگی بەئاسانی دەتوانێت پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو یەكلایی بكاتەوە. هەروەها خەزعەلی ئاماژەی بەوەشكرد كە 9 مانگ بەسەر هەڵبژاردندا تێپەڕیوە كشانەوەی سەدر سەهۆڵبەندانەكەی شكاندووە بۆئەوەی حكومەتی نوێ پێكبهێنرێت. هاوكات راشیگەیاند:"هەركاتێك پشوی پەرلەمان تەواو بوو رەوشەكە وادەخوازێت كۆتایی بەو فەوزایە بهێنرێت لە وڵاتێكدا كە 4 ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنرێت، هەروەها مەسجی وڵاتانی ناوچەكەو زلهێزەكانیش رونە لەبارەی پێكهێنانی حكومەتەوە".  

هاوڵاتی عەلی قازی لەتەمەنی 84 ساڵیدا لە شاری بۆنی ئەڵمانیا بەهۆی نەخۆشییەوە كۆچی دواییكرد. عەلی قازی محەمەد لە ساڵی 1933 لە شاری مهابادی رۆژهەڵاتی كوردستان و 13 ساڵ پێش راگەیاندنی كۆماری مهاباد لەدایكبووە. ناوبراو لە دوای كۆتایی هاتنی كۆماری مهاباد و لە سێدارەدانی پێشەوا قازی باوكی ئاوارەبوون و نەیتوانی بگەڕێتەوە ئێران، عەلی قازی تاكە كوڕی قازی محەمەد بووە. عەلی قازی بەشداری چەندین چالاكی و جوڵانەوەی سیاسی و چەكداری لەدژی ئێران كردوە، ماوەیەكیش سەرۆكی پارتی ئازادیی كوردستان بووە، بەڵام بەهۆی نەخۆشییەوە دەستبەرداری سەرۆكایەتی ئەو حزبە بوو. لەبەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا وەسێتی كردبوو دوای مردنی تەمەكەی ببرێتەوە بۆ شاری مهاباد و لەوێ بنێژرێت.  

هاوڵاتی نەدیم زەهاوی بە رەگەز كورد و وەزیری پێشوی دارایی حكومەتی بەریتانیایە بە فەرمی خۆی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا كاندید كرد.  ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022، ماڵپەری سكای نیوزی بەریتانیا ئاشكرای كرد:"نەدیم زەهاوی بە فەرمی چووە كێبركێی پۆستی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا و لە چەند رۆژی داهاتوو كەمپینێك بۆ بەدەستهێنانی ئەو پۆستە دەستپێدەكات". هەفتەی رابردو، وەزیری تەندروستی و دارایی حكومەتی بەریتانیا دەستیانلەكاركێشایەوە و دواتر نەدیم زەهاوی وەكو وەزیری دارایی دەستنیشان كرا.  دوو رۆژ دوای دەستبەكاربونی، زەهاویش دەستی لەكاركێشایەوە و داوای لە سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا كرد دەستبەرداری پۆستەكەی بێت.  بۆریس جۆنسن، سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا دەستیلەكاركێشایەوە و راشیگەیاند تا مانگی تیشرینی یەكەمی ئەمساڵ لە پۆستەكەی بەردەوام دەبێت تا ئەو كاتەی پارتەكەی كەسێك لەبری ئەو بۆ ئەو پۆستە رادەسپێرێت.  

هاوڵاتی ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند:" عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە". ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022، موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی كورتی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند، عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە".

هاوڵاتی بەرپرسێكی باڵای قەندیل باس لەو هاوكاریانە دەكات كە بۆ دەزگای هەواڵگری میت لەهەرێمی كوردستان دەكرێت و دەشڵێت:" ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان". جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەریی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)و یەكێك لەبەرپرسە هەرە باڵاكانی قەندیل لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات دیدارێكی ئەنجامداوەو دەڵێت:"توركیا هەموو ڕۆژێك هێرشدەكاتەسەر باكور، باشوورو ڕۆژئاوای كوردستان، بەئاشكرا ڕایگەیاندووە، كێ بۆ ئازادیی كورد تێبكۆشێت دوژمنی منە، چونكە دەیەوێت ڕیشەی كوردان لەبنەوە هەڵكەنێت". باس لەوەشدەكات، "هەربۆیە كێ بۆ كوردان تێكۆشان بكات دەیكەنە ئامانج، توانای دەوڵەتی تورك بەتەنها ئەوەندەنییە كە بتوانێت لەكەلار هەڤاڵ فەرهادو هاوڕێكانی شەهیدبكات، ئەگەر پارتی‌و پاراستنی پارتی‌و سیخوڕەكانیان، میتیان ئاگادارنەكردبێت، میت ناتوانێت بچێتە كەلارو كۆمەڵكوژییەكی وەها ئەنجامبدات". زیاتر لەوبارەیەوە وتویەتی:"پارتی‌و پاراستنی پارتی لەهەرێمەكانی پاراستنی میدیاو هەموولایەك سیخوڕی بۆ میت دەكەن‌و زانیاریی كۆدەكەنەوە، شوێن‌و ماڵ‌و ئۆتۆمبێلی هاوڕێكانمان بەتایبەتی هاوڕێیانی بەرپرسیار دیاریدەكەن‌و دەیدەن بەمیت، میتیش لەم ڕێگەیەوە ئەم هێرشانە دەكات‌و كۆمەڵكوژی ئەنجامدەدات، ئەگەر پارتی هاوكاری میت نەكات، ناتوانن لەهیچ شوێنێكی باشووری كوردستان‌و كەلار یەك هەنگاویش هەڵگرن". هێرشدەكاتەسەر حكومەتی عێراق‌و دەڵێت:"توركیا بۆ لەناوبردنی كوردان ئەرك‌و زەمینەیەكی گەورەی داوە بەمیت، میتیش بەهاوكاری پارتی ئەم ئەركە جێبەجێدەكات، لەباكوریش هاوكاریان هەیەو لەڕێگەی ئەوانەوە هێرشدەكەن، حكومەتی عێراق خۆی بێدەنگكردووە، توركیاش باشوری كوردستان داگیردەكات‌و بارەگا دروستدەكات، كەچی حكومەتی عێراق هیچ هەڵوێستێكی نییە، ئەمەش بەواتای ئەوەدێت كە هاوبەشن لەو كۆمەڵكوژییانە بۆیە بێدەنگن". زیاتر لەوبارەیەوە بایك وتویەتی:"گەلی عێراق‌و هەندێك لایەنیش لەدژی داگیركارییەكانی دەوەتی توركن، بەڵام دەبێت فشار لەحكومەتەكەیان بكەن، ئەگەر فشاربكەن حكومەت ناتوانێت ئاوا بێدەنگ بمێنێتەوە، چونكە مەترسی گەورە هەیە بۆ سەر عێراق". داوای هەڵوێست لەخەڵكی هەرێم‌و عێراقیش بەگشتی دەكات‌و دەڵێت:"هەركەسێك دەڵێت من بۆ گەلی كوردو ئازادی‌و دیموكراسی تێدەكۆشم، پێویستە دژی داگیركاریی خاوەن هەڵوێست بێت، پێویستە هەڵوێستەكان بكرێنە كردارو بەهێزبكرێن، چونكە ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان‌و عێراقیش، لەسەر ئەم بنەمایە من بانگەوازیی لەلایەنەكانی عێراق‌و گەلی عێراق‌و لایەنە سیاسییەكانی باشووری كوردستان دەكەم، لەدژی داگیركاریی دەوڵەتی تورك بوەستنەوە، ئەگەر ئەمڕۆ هەڵوێست نیشان نەدەین سبەی گورزی كوشندە دەخۆین". لەبارەی ئەو پەیوەندیانەی بەكەسوكاری گەریلاو شەهیدانەوە دەكرێت بایك زانیاریی گرنگی ئاشكراكردو وتی:"میت بەتایبەتی لەڕێگەی تەلەفۆنەوە خۆیان دەگەیەننە وڵاتپاریزان، خانەوادەی شەهیدان، تێكۆشەران‌و ڕەنجدەران، زەمینە دەخەنە بەردەستیان‌و بەزمانێكی نەرم دەڵێن پارەتان پێدەدەین، كارتان بۆدەدۆزینەوەو ئەگەر دۆسییەتان هەبێت ئێمە لەناویدەبەین، دەڵێن كێشەی ئێمە لەگەڵ كورد نییەو تەنها كێشەمان لەگەڵ پەكەكە هەیە، دوای ئەوەی ئەوانمان لەناوبرد، كێشەی كورد چارەسەردەكەین". جەمیل بایك ئاماژە بەوەشدەكات، "ئەوكەسانەشی كە ڕازینابن خزمەتیان بكەن هەرەشەی كوشتنیان لێدەكەن‌و هەندێكیشیان دەكوژن، دەڵێن ئەگەر ئێوە لەدژی پەكەكەو گەریلا نەوەستنەوە، ئێوەش لەناودەبەین".  

هاوڵاتی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لە پارێزگای مووسڵەوە داوایەك ئاراستەی لایەنە سیاسییەكان دەكات و باسی پێشمەرگەش دەكات. ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022 وەك یەكەم رۆژی جەژنی قوربان، بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە میانی سەردانێكدا بۆ موسڵ، مستەفا كازمی رایگەیاند"هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن زۆر گرنگە، پارێزگای موسڵیش چەندین دەرفەتی گەورەی لەپێشە، پێویستە هەموومان بە گیانی هاوكاری و یارمەتیدان كاری لەسەر بكەین". كازمی لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ بەرپرسانی موسڵ وتی "پێنج ساڵ لەمەوبەر هێزەكانمان شاری مووسڵیان ئازاد كرد، ئەم یادەش خۆشی جەژن دەكاتە دوو خۆشی، مووسڵ بە رۆژانێكی زۆر سەختدا تێپەڕیوە، بەڵام خۆڕاگر بوو". هەروەها راشیگەیاند:" مووسڵ لەلایەن قارەمانەكانی سوپای عێراق و دژەتیرۆر و پۆلیسی فیدراڵی و پێشمەرگە و جەماوەر و سەرجەم هێزە ئەمنییەكان لەژێر دەستی داعش ئازاد كرا". هاوكات سەرۆك وەزیرانی عێراق داواشی لە لایەنە سیاسیەكان كرد بەرپرسیارێتی خۆیان لەم دۆخەی ئێستای وڵات بگرنە ئەستۆ.  

  هاوڵاتی ئێران هەوڵی رازیكردنی توركیا دەدات بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی سەبازیی ئەو وڵاتە لە سوریا بەمەبەستی پاراستنی بنكە و پێگەی خۆی لەخاكی ئەو وڵاتە كە بەدوایین سەنگەری ئێران دژی ئیسرائیل لەقەڵەم دەدرێت بۆ ئەو مەبەستەش هەوڵی نێوەندگیری دیمەشق و ئەنقەرە دەدات. ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكانی تەلئەبیت و ئەنكەرە و ئەنجامدانی ئۆپەرسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا پێگەی سیاسی و سەربازیی ئێران دەخاتە ژێر مەترسییەوە ، ئەو دوو هۆكارە وای كردووە بەرپرسانی تاران هەوڵی نێوەندگیریی دیمەشق و ئەنكەرە بدەن. وەزیری دەرەوەی ئێران لەدیمەشق رایگەیاند وڵاتەكەی دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە بە هەر بیانویەكەوە بێت ، هاوكات نیگەرانییەكانی توركیای گەیاندووەتە بەرپرسانی سوریا. سەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لەرۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات. ئەگەرچی ئێران وا پیشان دەدات كە هەوڵەكانی بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی نوێی سەربازیی توركیا لەو ناوچانە چڕكردووەتەوە بەڵام مێژووی 30 ساڵی رابردوی ئەو وڵاتە دەری دەخات ئامانجی سەرەكیی تاران بەهێزكردنی پێگەی سەربازیی خۆیەتی لەسوریا بە تایبەت كە وەك نزیكترین پێگە لەدژی ئیسرائیل لێی دەڕوانێت. توركیا لەئێستادا كەوتووەتە خراپترین دۆخی ئابوریی بەجۆرێك كە هەڵاوسانی ئابوریی ئەو وڵاتە گەیشتوەتە 74% و بەبڕوای چاودێرانیش سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە ئەو بیانوەی بەسە بۆ ئەوەی بەبێ گوێدان بە ئێران و تەنانەت ئەمریكا، ئۆپەراسیۆنێكی نوێی سەربازیی لە خاكی سوریا ئەنجامبدات، چونكە تەنها ئەو هەنگاوە سەربازییە دەتوانێت شكستی سیاسی و ئابوریی دەسەڵات لەتوركیا داپۆشێت.   لەسەرەتای ساڵی 2011 تائێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لەسوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  فەرعی: تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لەسوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لە دیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆ سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لە سوریا   نێوەندگیریی ئێران لەنێوان سوریاو توركیا رۆژی یەكشەممە (3/7/2022) ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ بەشار ئەسەد، سەرۆكی رژێمی سوریا لە دیمەشق كۆبووەوە و عەبدوڵاهیان دوای كۆبوونەوەكە رایگەیاند، تاران بەهەموو شێوەیەك دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە لەسوریا و لەو پێناوەشدا نیگەرانییەكانی ئەردۆغانی گەیاندووەتە بەشار ئەسەد. وەزیری دەرەوەی ئێران كە پێش گەشتەكەی بۆ دیمەشق ماوەی چوار رۆژ لە ئەنكەرە بوو، لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە كۆبووەوە، رایگەیاند: تاران هەوڵی نێوەندگیریی لەنێوان دیمەشق و ئەنكەرە دەدات بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی سیاسیی و دیپلۆماسیی لەنێوان ئەو دو وڵاتە. عەبدوڵاهیان دوای ئەوەی لەدیمەشق لەگەڵ فەیسەڵ میقداد، وەزیری دەرەوەی سوریا كۆبووەوە جەختی لەوەكردەوە كە وڵاتەكەی رۆڵی نێوەندگیریی دەدات بۆ ئەوەی توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجام نەدات. وتەكانی عەبدوڵاهیان لە كاتێكدایە توركیا لەساڵی 2016 تا ئۆكتۆبەری 2019 زیاتر لەچوار ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەدژی رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجام داوە سەرەڕای ئەوەش كە روسیاو توركیا و ئێران لەچوارچێوەی كاری هاوبەشدا ساڵی 2017 گفتوگۆكانی ئەستانە-یان بۆ دانوستانەكانی نێوان لایەنەكانی جەنگ لەسوریا راگەیاند و تائێستاش 18 گەڕی ئەو گفتوگۆو دانوستانانە بە سەرپەرشتیی مۆسكۆ، ئەنكەرە و تاران بەڕێوەچووە بەبێ ئەوەی دەستكەوتێكی ئەوتۆ بۆ ئاگربەست و كۆتایی جەنگ لەسوریا بەدی هێنابێت.   سەرەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لە رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات     ستراتیژی دیمەشق و تاران تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لە دژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن. پەیوەندییەكانی تاران لەگەڵ دیمەشق تا ئاستێك ستراتیژییە كە ئەو وڵاتە بەوتەی حشمەتوڵڵا فەلاحەت پیشە، ئەندامی پێشوی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانی لەپەرلەمانی ئێران، لەساڵی 2011 تا 2017 نزیكەی 30 ملیارد دۆلار هاوكاریی پێشكەشی رژێمی سوریا كردووە. پەیوەندییەكانی ئێران و سوریا بەیەكێك لەكۆنترین پەیوەندییە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژمار دەكرێت ئەوەش بە بەردەوامی هۆكارێك بوە كە وڵاتانی كەنداو بەهەموو شێوازێك هەوڵ بدەن ئەو وڵاتە عەرەبییە لەتاران داببڕن. وڵاتانی رۆژئاوا و وڵاتانی عەرەبی لەساڵی 1980 و تەنها یەك ساڵ دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی و دەستبەكاربوونی كۆماری ئیسلامی لەئێران زیاترین هەوڵیان داوە تاران لەدیمەشق داببڕن چونكە هۆكاری سەرەكیی ئەم داوكارییە هاوسنوربوونی سوریا بووە لەگەڵ ئیسرائیل. عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران، بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە، سوریا نزیكترین هاوڕێ و دۆستی تارانە لەچاو وڵاتانی دیكەی عەرەبی و ئەو وڵاتەشی بەسەنگەری بەرگریی لە دژی ئیسرائیل ناوزەد كردووە. بە بڕوای عەلی خامنەیی، هۆكاری سەرەكیی سەرهەڵدانی جەنگی سوریا كەبریسكەكەی لەساڵی 2011 و هاوكات لەگەڵ شەپۆلی (بەهاری عەرەبی) بوو دەگەڕێتەوە بۆ پلانی ئەمریكا و هەندێك لە وڵاتانی عەرەبی و رۆژئاوا بەمەبەستی شكستی ئەو بەرەیەی كە ئەو وەك بازنەی بەرگریی ناوی دەهێنێت.    تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لەدژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن   ئێران لەنێوان بەعس لەسوریا و عێراق پەیوەندیی سیاسی و دیپلۆماسیی تاران و دیمەشق دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1946 واتە لەو سەردەمەی كە سوریا سەربەخۆیی خۆی راگەیاند هەر ئەو كاتیش ئێران  كۆنسوڵخانەی خۆی لەو وڵاتە كردەوە . پەیوەندییەكانی تاران و دیمەشق بەهۆی جیابوونەوە لە نێوان حزبی بەعس لەساڵی 1961 كە ناوەندەكەی لەپایتەختی سوریا بووە توندوتۆڵتر بووەوە بە تایبەت كە ئەو جیابوونەوەیە بووە هۆی لەدایكبوونی حزبی بەعس لەعێراق و بەدەسەڵاتگەیشتنی لەبەغدا لەساڵی 1968، بەوەش ململانێكانی ئەو دوو باڵە بۆ بە میراتبردنی بیروباوەڕی بەعسی و عەرەبی سەری كێشا بۆ جەنگی ئێران و عێراق لەساڵی 1980 ئەوەش وای كرد سوریا یەكەم وڵات و تاكە وڵاتی عەرەبی بێت كە پشتگیریی ئێران بكات لەدژی بەعسی عێراق. حافز ئەسەد باوكی بەشار ئەسەد، سەرۆكی كۆچكردوو ئەو كاتی سوریا لەساڵی 1978 پشتیوانیی خۆی بۆ روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی و لایەنگرانی لە ئێران دەربڕی و دژی سیستمی پاشایەتی و محەمەدڕەزا پەهلەوی، دوایین پاشای ئێران، پشتیوانیی لەكۆماری ئیسلامی كرد و هاوكات لەگەڵ فشارەكانی ئەمریكا دژی ئێران لەساڵی 1979 ، دیمەشق و تاران هاوپەیمانیی خۆیان لەدژی واشنتۆن راگەیاند. بەپێی ئەو بەڵگانەی بڵاوبوونەتەوە سوریا لەساڵەكانی جەنگی نێوان ئێران و عێراق بە رەوانەكردنی ئەفسەرو جەنەڕاڵەكانی بۆ وڵاتانی یەكێتی سۆڤیەت، چەك و كەرەستەی سەربازیی روسیی لەدژی عێراق بۆ ئێران كڕیوەو هاوكات زانیاریی لەسەر ئەو چەكە روسیانەی كە رژێمی بەعسی عێراق بەكاری هێناون بەئێران داوە و رۆڵی باڵای بینیوە لەوەی كەئێران بتوانێت سەرەڕای گەمارۆكانی مۆسكۆ دژی تاران، لەو سەردەمەدا چەكی روسی و زانیارییەكانی بەدەست بهێنێت و لەبەرامبەر بەعس شكست نەهێنێت. بەشار ئەسەد كە نۆزدەیەمین سەرۆكی سوریا لەقەڵەم دەدرێت لە رۆژی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی وڵاتەكەی لەساڵی 2000 زیاتر لە 13 جار گەشتی بۆ تاران كردووە كە ئەوەش ئاماژەی روونی توندوتۆڵی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دو وڵاتەیە، ئەو بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە پەیوەندییەكانی نێوان سوریا و ئێران لەسەرووی سیاسەت و ئابورییەوەیە و مامەڵەی پێوە ناكرێت. زۆرترین پلەداری سەربازیی ئێران لەسوریا لەماوەی 11 ساڵی جەنگی سوریا، 15 فەرماندەی سەربازیی ئێران بەپلەی عەمید و بەسەرپەرشتیی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس لەسوپای پاسداران بەشدارییان لە جەنگ دژی نەیارانی بەشار ئەسەد و رژێمی بەعسی سوریا كردووە. لەسەرەتای ساڵی 2011 تا ئێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لە سوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  ئێران تەنها ناوی 19 ئەفسەرو پلەداری خۆی بە فەرمیی بڵاوكردووەتەوە كە لەجەنگی سوریا كوژراون. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا سالی 2011 لەیەكەم كاردانەوەی بەرامبەر بوونی هێزەكانی ئێران لەسوریا بۆ یەكەمجار قاسم سولەیمانی خستە لیستی سزاكانییەوەو رایگەیاند سولەیمانی سەرپەرشتیی و فەرماندەیی هێزەكانی ئێران لەسوریا دەكات. لەسوپا تاسایپا لەسوریا سەرەڕای ئەوەی لە رووی سەربازییەوە زۆرترین هێزی سەر بەسوپای پاسداران لەسوریا بوونیان هەبووە ، كۆمپانیای سایپا كە بە یەكێك لە گەورەترین بەرهەمهێنەكانی ئۆتۆمبێل لە ئێران لەقەڵەم دەدرێت بەشی دووەمی كارگەی بەرهەمهێنانی ئەو كۆمپانیایە لەساڵی 2007 تائێستا سەرقاڵی ئۆتۆمبێل دروست كردنە لەو وڵاتە. كۆمپانیای سایپا ساڵانە توانای دروستكردنی 500 هەزار ئۆتۆمبێلی هەیەو لقی دووەمی ئەو كۆمپانیایە لە سوریا ساڵانە زیاتر لە 10 هەزار ئۆتۆمبێل بۆ ناوخۆی سوریا دروست دەكات كە زۆربەیان لەشێوەی تەكسی لەشەقامەكانی دیمەشق و شارەكانی دیكەی ئەو وڵاتە بە رەنگی زەرد دەبینرێن. جەنگی ئیسرائیل و ئێران لەسوریا تەلئەبیب و تاران زیاتر لە 40 ساڵە هەڕەشە لەیەكتر دەكەن، ئیسرائیل دەسەڵاتی ئێران بە دوژمنی ژمارە یەكی خۆی لەقەڵەم دەدات و بەرپرسانی سەربازیی ئێران و سوپای پاسداران دەیان جار هەڕەشەی سڕینەوەی ئیسرائیلیان لە نەخشەی جیهان كردووە. ئیسرائیل دەڵێت گەورەترین بنكەی سەربازیی ئێران لە 50 كیلۆمەتری سنوری وڵاتەكەی لەخاكی سوریا هەیە كە دەكەوێتە باشوری شاری دیمەشقی پایتەختی وڵاتەكە.  هاوكات بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی ئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە، سوپای پاسدارانی ئێران 10 بنكەی سەربازیی لەسوریا هەیە كە بووەتە شوێنی راهێنان چەكدارانی سەر بە رژێمی سوریا وەك ئامادەكارییەك بۆ ئەگەری هێرشكردنە سەر ئیسرائیل. رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز) بڵاوی كردووەتەوە ئێران سەرپەرشتیی زیاتر لە 20 هەزار چەكدار دەكات كە هاوشێوەی باڵێكی سەربازیی كۆماری ئیسلامییە لەسوریا و ئەوانەش هەندێكجار لە ریزەكانی هێزی نیشتیمانی (جەیشی وەتەنی) ئەركەكانیان جێبەجێ دەكەن. رۆژنامەكە ئاشكرای كردووە سوپای پاسداران لەسوریا راهێنان بەچەكدارانی حیزبوڵڵای لوبنان، بزوتنەوەی حەماس و جیهادی ئیسلامی فەلەستین دەكات. تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لە سوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لەدیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لەسوریا و زیانگەیاندن بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران. ئیسرائیل تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا زیاتر لە هەزار هێرشی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجامداوە كە زۆربەیان لە رێگەی فڕۆكەی جنگی و موشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بووە بەوتەی بەرپرسانی ئیسرائیلیش ئەو هێرشانە لە دژی پێگە سەربازیی و چەكدارییەكانی ئێران لەو وڵاتە بووە كە بە مەترسیی بۆسەر تەلئەبیب لەقەڵەم دەدرێن. ئیسرائیل زیاترین جار ناوچەكانی (پالمیرا، مەسیاف، لازقیە، دیمەشق،حۆمس، بوكەمال)ی كردوەتە ئامانج و رایگەیاندووە زیاترین بنكە و پێگەی سەربازیی ئێران و چەكدارانی لەو ناوچانەی سوریان ئەوەش لەپێناو ئەوەی ئێران ئەو ناوچانە نەكاتە خاڵی بەهێزكردنی هاوسەنگیی سەربازیی لە دژی ئیسرائیل. بەریەككەوتنی تەلئەبیب و تاران بەجۆرێك هەستیار بووەتەوە كە یائیر لاپید دوای چەند كاتژمێرك لەدەستبەكاربوونی وەك 14 یەمین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاند؛ ئێران گەورەترین مەترسییە بۆسەر وڵاتەكەی، بۆیە رێگەنادەن ئەو وڵاتە پێگەی خۆی لەسنورەكانی ئیسرائیل بەهێز بكات و هاوكات هەمو هەوڵێك لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران دەدەن. شینی ئێران لەسوریا روون و ئاشكرایە، سوریا گرنگترین بنكەو سەنگەری سەربازییە بۆ ئێران، بۆیە هەموو هەوڵێك دەدات كەتوركیا و چەكدارانی لایەنگری ئەو وڵاتە لە سوریا كێشە بۆ پێگەی تاران دروست نەكەن، هاوكات ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئەنكەرە لەگەڵ تەلئەبیب كە ماوەی چەند مانگێكە هاتووەتە ئاراوە، دەبێتە مەترسییەكەی دیكە بۆسەر پێگەی ئێران لە سوریا. توركیا لەساڵی 2008 نێوەندگیریی نێوان تەلئەبیب و دیمەشقی كردووە بۆ چارەسەری كێشەی بەرزاییەكانی جۆلان كەدەكەوێتە سنوری نێوان ئیسرائیل و سوریا بەڵام ئەو هەوڵە نێوەندگیرییەی شكستی هێنا ئەوەش وا دەكات تاران بەبەردەوامیی گومانی لەهەوڵە سیاسی و سەربازییەكانی ئەنكەرە لەسوریا هەبێت بەتایبەت كە توركیا لەلایەن ئەمریكا و روسیاوە تائاستێك دەستكراوەیەو هاوشێوەی ئێران لەژێر فشاری قورسی سزاو گەمارۆدا نییە.     

هاوڵاتی هاوكات لەگەڵ ساڵیادی ڕووداوەكانی 8ی تەمووزی ناو یەكێتیدا، مەكتەبی سیاسی یەكێتی كۆبویەوە بەسەرپەرشتنی بافڵ تاڵەبانی و سووربونی خۆی بۆ كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار دووپاتكردەوە.  ئەمڕۆ 8ی تەموز، مەكتەبی سیاسی یەكێتی بە سەرۆكایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتی لە دەباشان كۆبویەوە و لەو بارەیەوە ڕاگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە كە تێیدا هاتووە:"مەكتەبی سیاسی پێداگری یەكێتی لە ئیستیحقاقی سەرۆككۆمار و كاندیدی پەسەندكراوی خۆی بۆ ئەو پۆستە دووپاتكردەوە و تەئكیدیشی لەسەر پێویستی پێكهێنانی حكومەتێكی هاوسەنگ، تەوافوق و خزمەتگوزار كردەوە كە مەبەستی سەرەكی لە پێكهێنانی ئەو حكومەتەش خزمەتكردنی هاوڵاتییان و باشتركردنی ژیان و گوزەرانیان بێت". هەروەها وەك لە ڕاگەیەندراوەكەدا ئاماژەی پێكراوە، لە بەشێكی تری كۆبوونەوەكەدا وێڕای پشتیوانی لە چاكسازییە حزبی و حكومییەكان و پشتیوانی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان و تیمی یەكێتیی لە حكومەت، تەئكیدكرایەوە كە پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عیراق و سەنگی سیاسەتی یەكێتی لە پایتەختی فیدراڵی رێ بۆ باشترکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵکی هەرێمی کوردستان خۆشتر دەکات.  

هاوڵاتی بەپێی ئامارێكی وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم، لە هەفتەی رابردوو دا 872 هاوسەرگیریی و 106 جیابونەوە  لە هەرێمی كوردستان تۆمار كراون. بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی ڕەگەزنامە و كاروباری شارستانی سەر بە وەزارەتی 872 هاوسەرگیریە، ٢٧٢ یان لە پارێزگای هەولێر و ٣٥٨ یان لە پارێزگای سلێمانی و ٢٠٤ یان لە پارێزگای دهۆك و ١٤ یان لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان بوون. هەروەها ١٠٦ تۆماری جیابوونەوەی هاوسەرگیری تۆمار كراون كە ٢٧ یان لە پارێزگای هەولێر و ٥٦یان لە پارێزگای سلێمانی و ١٧یان لە پارێزگای دهۆك  شەشیان لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان بوون. بەپێی هەمان ئامار ٣٤٢ تۆماری مردن تۆمار كراون كە ١٠٥ یان لە پارێزگای هەولێر و ١٣٩ یان لە پارێزگای سلێمانی و ٨٤ یان لە پارێزگای دهۆك و ١٤ یان لە ئیدارەی گەرمیان بوون.  هاوكات، ئامارەكەی بەڕێوەبەرایەتی ڕەگەزنامە و كاروباری شارستانی ئەوەشی خستۆتەروو كە لەو هەفتەیەدا ١٦ هەزار و ٥٦٤ كەس كارتی نیشتمانی نوێیان دەركردووە، كە ٦ هەزار و ٦٦٦ یان لە سنووری پارێزگای هەولێر و ٥ هەزار و ٤٢٠ یان لە سنووری پارێزگای سلێمانی و ٣ هەزار و ٧٢٨ كەسیان لە سنووری پارێزگای دهۆك و ٧٥٠ یان لە سنووری ئیدارەی گەرمیان بوون.  لە هەمان كاتیشدا ٣٧٧ كەس كارتەكانی خۆیان نوێ كردووەتەوە كە ١٦٩ یان لە سنووری پارێزگای هەولێر و ١١٣ یان لە سنووری پارێزگای سلێمانی و ٩١ یان لە سنووری پارێزگای دهۆك و ٤ یان لە سنووری ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان بوون.   

هاوڵاتی لە هەرێمەكانی زاپ و ئاڤاشین سەربازانی تورك ناتوانن لەبن بەردەكان سەریان بەرزبكەنەوەو قەناس بەدەستەكان دەیانپێكن و 32 دیكەیان ، ٢٧ تەرمی سەربازانی دەوڵەتی تورك،گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەكانی جۆلەمێرگ و ساردخانەكانی ناوچەكە پڕبوون لە تەرم. ئاژانسی میزۆپۆتامیا نزیك لە پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە) لە هەواڵێكدا بڵاویكردەوە، لە ماوەی چوار ڕۆژی رابردوودا، تەرمی ٢٧ سەربازی دەوڵەتی داگیركەری تورك كە لە شەڕدا كوژراون، گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشانەكانی ناوەندی شاری جۆلەمێرگ و ناوچەی گەڤەر. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە تەرمی ئەو سەربازە كوژراوانە لە ڕێگەی فڕۆكەخانەی سەلاحەدین ئەیوبی-یەوە بۆ گەڤەر ڕەوانەكراون و ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی لەئێستادا لە ساردخانەی ناوچەكەدا جێگەی تەرمی دیكە نەمێنێتەوە. ئاژانسەكە زانیاری لە جاشەكانی ئەردۆغان دەستكەوتووە و خۆیان بەشداریی شەڕیان كردووە، كە "لە زاپ شەڕێكی قورس هەیە و بەهۆیەوە چەندین ڕۆژ تەرمی سەربازەكانی دەوڵەتی داگیركەری تورك لە گۆڕەپانی شەڕدا دەمێننەوە". ئەو جاشانە وتوشیانە: زیاتر لە 150 سەربازی دەوڵەتی داگیركەری تورك لە شەڕدا برینداربوون، لە ئێستادا لە بارەگای كۆماندۆی چیێ-ی جۆلەمێرگن و لەوێ چارەسەریان بۆ دەكرێت". هاوكات، ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لە بارەی ئەنجامی چەند شەڕێكی نێوان گەریلا و سوپای توركی بڵاویكردەوە كە"بەرخۆدانی گەریلاكانی ئازادی كوردستان بە رۆحی بەرخودان بەردەوامە. لە چالاكییەكاندا ٣٢ داگیركەر سزادران، ٢ هەلیكۆپتەریش گورزیان لێدرا و گورز لە درۆنێكیش وەشێنرا". "سوپای توركی داگیركەر كە تاوانی شەڕ دەكات، ٣٤ جار بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی ٦ جار بە فڕۆكەی شەڕ، بە دەیان جاریش بە هەلیكۆپتەری هێرشبەر و كاتیوشا گۆڕەپانەكانی بەرخودانی بۆردومان كردووە"، هەپەگە وا دەڵێن.  

نیگار عومەر  ئامارەكانی چۆڵكردنی دانیشتوانی قەزای كفری بۆ ناوچەكانی دیكە مەترسیدارن و ئاسایش دەڵێت:"سێ رۆژ جارێك خێزانێكی كورد شارەكە چۆڵ دەكات"، بەڵام ئامارە نافەرمییەكان دەڵێن رۆژانە سێ بۆ چوار خێزانی كورد شارەكە جێدەهێڵن و عەرەبەكان جێگەیان دەگرنەوە. كفری دەكەوێتە باشوری رۆژهەڵاتی كەركوك و رۆژئاوای كەلار، لەباشوریشەوە چیای حەمرین جیای دەكاتەوە لەپارێزگای دیالە، لەباكوریشەوە دەكەوێتە باشوری قەزای چەمچەماڵ. واتە كفری دەكەوێتە نێو ئیدارەی گەرمیان لەباشوری پارێزگای سلێمانی، لەبەشی باشوری باشوری هەرێمی كوردستان. رووبەری قەزای كفری پێنج هەزارو 275كم چوارگۆشەیە، ژمارەی دانیشتوانی بەپێی دەستەی ئاماری سەر بەوەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2018 55 هەزارو 332 كەس بووە، بەڵام بەوتەی بەڕێوەبەری ئاسایشی ئێستای كفری دانیشتوانەكەی بۆ 45 هەزار كەس كەمبووەتەوە. لەماوەی شەش مانگی ئەمساڵدا 56ماڵ لەسنوری قەزای كفری كۆچیان كردووەو ماڵەكانیان گواستۆتەوە بۆ نێو قەزاكانی دیكەی كوردستان و هاووڵاتیانی شارەكەش دەڵێن ئەو ئەو ئارامەی لایەنی پەیوەندیدار بڵاوی دەكاتەوە وانیەو رۆژانی وا هەیە چوار بۆ پێنج ماڵ بار دەكات لەقەزاكەدا. رزگار سەباح، پێشتر دانیشتوانی كفری بووە و لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" هۆكاری سەرەكی بەشێكی زۆری چۆڵكردنی قەزاكە دەگەڕێتەوە بۆ نەبونی هەلی كارو نەبوونی پرۆژەی خزمەتگوزاری خراپ و كەمی كارەبای قەزاكە". رزگار وتیشی:" زۆرم پێناخۆشە جێگەی رەسەنی خۆمم جێهێشتووە، بەڵام بەناچاری ئێمە قەزاكەمان چۆڵكردووەو عەرەب لەجێگەی ئێمەدا نیشتەجێ دەبێت و چارەنووسی قەزاكە بەرەو چارەنووسێكی نادیار دەڕوات و مەترسییە بۆ هەموو دانیشتوانەكەی كە كەس خۆی بەخاوەنی نازانێت و رۆژانە سێ بۆ چوار ماڵ تێیدا ماڵەكانیان دەگوێزنەوە بۆ شارەكانی دیكەی كوردستان".    حكومەت ناكرێت هەمان باج لەو كۆمپانیایانە وەربگرێت كە وەبەرهێنان لەكفریدا دەكەن، چونكە وەبەرهێن نایات ئیش بكات     رێكخراوی پاڵپشتی كفری بۆ پەرەپێدان ئەوە دووپاتدەكاتەوە قەزای كفری فەرامۆش كراوەو حكومەت ئاوڕی لێناداتەوەو خەڵكەكەی بەناچاری چۆڵی دەكەن. سیروان سەرتیپ، دانیشتوی قەزای كفری و ئەندامی رێكخراوی پاڵپشتی بۆ گەشەپێدان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" نەبوونی هەلی كار گەورەترین گرفتە لەنێو قەزاكەدا، كێڵگەی نەوتی حەسیرە لەكۆی 400 كەس كەمتر لەسەد كارمەندی لەناحیەو گوندەكانی قەزای كفری كاری تێدا دەكات، بەشی زۆریان خەڵكی دەرەوەی سنورەكەن". " كفری قەزایەكە تایبەتمەندی خۆی هەیە و پێویستە بۆ هاناندانی پرۆژەی وەبەرهێنان ئەوە لەبەرچاو بگیرێت كەوەك پارێزگاكانی دیكەی كوردستان نیە لەكاتی جێبەجێكردنی پرۆژەیەكدا حكومەت هەمان باج و زەریبە لەخاوەنی پرۆژەكان وەرنەگیرێت، گەر بەم شێوازە كار بكرێت لەكفریدا هیچ خاوەن پرۆژەیەك نایەت پرۆژە جێبەجێ بكات كە بەداهاتێكی كەم و باجێكێكی زۆر كاربكات"، سیروان سەرتیپ وای وت. هەروەها ئەو ئەندامەی رێكخراوی پاڵپشتی كفری بۆ گەشەپێدان وتیشی:"ماڵ گواستنەوەی خەڵكی كفری و هاتنی عەرەب لەشوێنەكانیان كاریگەری دەبێت لەسەر دیموگرافیای كوردستان نەك تەنها بۆ كفری، ئەمە بەمەترسی دادەنرێت و پێویستە كاری جددی لەسەر بكرێت، چەندینجار بۆ خزمەتی شارەكەمان داومانە لەدەرگای زۆر لایەن و هیچی بۆ نەكردووین لێرەوەش داوادەكەین سەرۆكی ئێستای یەكێتی ببینین تا گیروگرفتەكانی پێ بگەیەنین". كفری سەرەڕای ئەوەی هەلی كاری كەمە، لەكۆی 16 كۆلێژ لەسنوری گەرمیاندا تەنها یەك كۆلێژ لە قەزای كفریدا بوونی هەیە. هیوا عەلی، بەڕێوەبەری ئاسایشی قەزای كفری لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت" لەئێستادا نزیكەی  45 هەزار كەس دانیشتووی كفرین، لەساڵی رابردوودا نزیكەی 45ماڵ لەقەزاكە ماڵەكانیان گواستۆتەوە، لەماوەی شەش مانگی ئەمساڵیشدا نزیكەی 56ماڵی دیكە كفریان بەجێهێشتووە". هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد، كفری شارێكی پێكەوە ژیان بووە لەنێوان كوردو عەرەب و توركمان، وتیشی:"ئەگەرچی ئامارێكی وردمان لەبەردەست نیە، بەڵام سێ بەشی قەزاكە كوردەو بەشەكەی دیكەی پێكدێت لەعەرەب و توركمانی رەسەنی قەزاكە". قەزای كفری لەپێنج ناحیە پێكدێت (كفری، ئاوە سپی، سەرقەڵا، نەوجۆل، كۆكس ) كەناوەندی كفری ناوەندی قەزاكەیە، عەشیرەتە سەرەكییەكانی ئەم قەزایە لە (دەلۆ، زەنگەنە، داودی، جاف، هەمەوەند و گێژەن) پێكدێن. قایمقامی قەزای كفری ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە هەبوونی مەترسی جوڵەكانی داعش و نزیك بوونی لەكفری یەكێكە لەهۆكارەكانی چۆڵكردنی كفری.  شەماڵ نامیق، قایمقامی قەزای كفری، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" چۆڵبوونی قەزاكە دەگەڕێنێتەوە بۆ نەبوونی پرۆژە خزمەتگوزاریەكان و كۆلیژی خوێندن و بینا لەنێو قەزاكەدا بۆ كردنەوەی كولێژ، هەبونی مەترسی جوڵەكانی داعش و نزیك بوونی لەو ناوچانە كاریگەری هەبووە بۆ ئەوەی كورد ناوچەكە چۆڵ بكات". ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەبۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتانەی شارەكەیان، چەند پرۆژەیەكی خزمەتگوزارییان ئاڕاستەی حكومەت كردووە وەك پرۆژەی قیرتاوكردنی رێگەوبان دروستكردنی نەخۆشخانە و پرۆژەی ئاو بۆ گوندەكانی سنورەكە و دابین كردنی پرۆژەی ئاو بۆ گەڕەكانی قەزای كفری، وتیشی:"ئەم پرۆژانە لەپلانی ئەمساڵدایەو و پەسەند كراوە بۆ جێبەجێكردن". كفری شارێكی دێرینی كوردستانە دەكەوێنە نێو ئیدارەی گەرمیانەوە، دانیشتوانی ئەم شارە كوردن و هەندیك لە عەرەب و توركمانیش تێیدا دەژین.  لەڕووی ئاینەوە، موسڵمان و كاكەیی تێدا دەژین، كفری پێگەیەكی گرنگ و پڕبایەخی هەیە لەمێژووی گەرمیاندا، مەڵبەندێكی دێرینی رۆشنبیری و ئەدەبی بووە، بەتەواوی مێژووی بنیاتنانی كفری روون نیە، بەڵام چەندان سەدەیە كفری بنیات نراوە.  چەندین شوێنەواری گرنگ و مێژوویی تێدایە كە لەچاخ و سەردەمە جیاوازەكاندا دروستكراون، لەوانە: ئاسكی كفری، ئاشتۆكان، تلیشان، دوانزە ئیمام، سەرقەڵا، گردەگۆزینە.  

هاوڵاتی لەكاتی پێشكەشكردنی وتارێكدا بۆ لایەنگرانی بەمەبەستی بانگەشەی هەڵبژاردن، دەستڕێژی گولە لە شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی پێشوی ژاپۆن كرا و بە سەختی برینداركرا، دوای چەند كاتژمێرێك مانەوە لە نەخۆشخانە گیانیلەدەستدا. شینزۆ ئابی كە تەمەنی لە سەرەتاكانی ٦٧ ساڵیدایە لە كاتی پێشكەشكردنی وتاری بانگەشەی هەڵبژاردندا لە شاری نارا تەقەی لێكرا و دواتریش، میدیاكان بڵاویانكردەوە تەقەكەرەكە دەستگیر كرا كە سەربازێكی ٤٠ ساڵی خانەنشین بووە. شینزۆ ئابی لە خێزانێكی سیاسی لە دایك بووەو  لە ساڵی ١٩٨٢ دەستی بە كاری سیاسی كردووە و و یەكەم پۆستیشی لە حكومەتدا یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بووە و لە ساڵی ١٩٩٣ بووەتە ئەندام پەرلەمان. ئابی لە ساڵی ٢٠٠٣ وەك سكرتێری گشتی حیزبی لیبڕاڵی  دیموكراتی هەڵبژێردرا و لە ٢٠٠٦ بووە سەرۆكی ئەو حیزبە، دواتر لە تەمەنی ٥٢ ساڵیدا وەك سەرۆك وەزیرانیا یابان هەڵبژێردرا. دوای ساڵێك لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران بە هۆی خراپی دۆخی توندروستییەوە دەستی لە پۆستەكەی كشاندەوە و دوای ئەوەش حیزبەكەی زۆربەی كورسیەكانی پەرلەمانی لەدەستدا، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، ئابێ هەڵوێستێكی تووندی بەرامبەر كۆریای باكوور پێشاندەدا، بەڵام لە هەمانكاتدا، هەوڵی نێوەندگیری لە نێوان ئەمریكا و ئێران دەدا. ئابی پەیوەندییكی تایبەتی نزیكی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشووی ئەمریكادا هەبوو و هەوڵی دەدا بەرژەوەندییەكانی ژاپۆن لە سیاسەتی "ئەمریكا پێش هەموو شتێك"ـی ترەمپ بپارێزێت.  لە ساڵی ٢٠١٢دا دووبارە ئابی وەك سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن هەڵبژێردرایەوە و لە ساڵی ٢٠١٤ش دووبارە بەسەر ركابەرەكانیدا سەركەوت و لە پۆستەكەیدا مایەوە. گیانلەدەستدانی ناوبراو كاردانەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەدوای خۆیدا هێناو لەوبارەیەوە ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا رایگەیاند، ئەو هێرشە ناشرینە كراوەتەسەر شینزۆ ئابی هەمووانی شۆكی كردووە، بۆیە فەرەنسا پاڵپشتی لە گەلی ژاپۆن دەكات.  هاوكات، بۆریس جۆنسن، سەرۆكوەزیرانی دەستلەكاركێشاوەی بەریتانیا رایگەیاند، " ئەم رووداوە نیگەرانی كردوین، بۆیە لەم كاتە خەمناكەدا بەریتانیا لە پشتتان دەوەستێت."  بە هەمن شێوە ماتیوسز مۆراویكی، سەرۆكوەزیرانی پۆڵەندا رایگەیاندوە، ئەمە رووداوێكی شۆكهێنەرەو هەموان خەم دەردەبڕن.