شەنای فاتح دەروازەكانی شاری سلێمانی رەنگدانەوەی لایەنی مێژوویی و كەلتوری رۆشنبیری و فەرهەنگی شارەكەی پێوە دیارنیەو لەڕووی رێگای هاتووچۆ و كەمی سەوزایی و لایەنی خزمەتگوزاری و جوانكارییەوە كەموكورتی زۆری پێوە دیارە. رێباز جەلال ئەندازیاری تەلارسازی رێپێدراو لەو بارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند: «دەروازەی شار خاڵی دەسپێكی چوونە ژوورەوەیە بۆ ناو هەر شارێك، كە پێویستە رەنگدانەوەی لایەنی رۆشنبیری و كلتوری و مێژوویی شارەكەی پێوەدیاربێت و لەمەوادی سەرەتای ناوچەكە دروستكرابێت و رەنگدانەوەی سروشتی ناوچەكە دەربخات». «پێویستە جۆرەكانی هاتوچۆ لەدەروازەكان دیاری بكرێت و هەر جۆرەیان رێگەی تایبەت بەخۆی بۆ تەرخان بكرێت وەك، رێگەی ئۆتۆمبێلی بارهەڵگرو پاس و ئۆتۆمبێلی بچووك و رێگەی تایبەت بەحاڵەتی لەناكاو دروستبكرێت لەدەروازەكاندا بۆ ئەوەی رانەگیرێن و پێویستە هەر رێگەیەك پاركی تایبەتی هەبێت بۆ وەستانی هەر ئۆتۆمبێلێك لەكاتی لێپرسینەوە و هەموو بەشەكانی ئیداری و خزمەتگوزاری و ئەمنییان بۆ تەرخان بكرێت». وتیشی:»ئەگەر تێبینی دەروازەی شاری سلێمانی بكرێت، بەشێكی زۆری ئەو خاڵانەی تێدا بەدیناكرێت و لەمەوادی سەرەتای شار دروستنەكراوە، كەڕەنگدانەوەی سروشتی ناوچەكە بێت، بەڵكو بەمەوادێكی جەمەلۆن و ئاسنی نەویستراو درووستكراوە كە لەڕووی فۆرم و فكرەی دروستكردنییەوە تەواو خاڵییە». «هەروەها جۆرەكانی رێگەی هاتوچۆ جیانەكراوەتەوە، ئەمەش قەرەباڵغی و ژاوەژاوێكی زۆر دروستدەكات و هاتوچۆ ئەستەنگ دەكات، بەتایبەت لەكاتی بەیانیان و ئێواران و نكەموكوڕی لەدابینكردنی خزمەتگوزاری سەرەتایی دەروازەو شوێنی وەستانی ئۆتۆمبێل زۆرە». سەبارەت بەكەمی سەوزایی و درەخت لەدەروازەكانی شاردا، كامەران حەمەساڵح، بەڕێوەبەری باخچەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « بلواری دەروازەكانی شار لەئەستۆی ئێمەیەو پارەی بۆ تەرخاندەكرێت و لەڕێی كۆمپانیاوە كە شارەوانی لیژنەیەك دادەنێت و نوێنەری ئێمەشی تێدایە بۆ خزمەتكردنیان و ساڵانە پێویستمان بەگرتنی تەنكەرە لەڕێی كۆمپانیاوە لەمانگی ٦-٧-٨-٩ و ١٠داو رۆژانە پێویستمان بەچوار ملیۆن لیتر ئاوەو ئەو هەوڵانەش بەردەوامن و ئەمساڵ تا 4ی تشرینی یەكەم تەنكەرمان بۆ دابینكرابوو،وتیشی: سلێمانی زۆرترین رێژەی سەوزایی هەیە». هاوكات، زەردەشت رەفیق وتەبێژی شارەوانی سلێمانی لەلێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد: «سەوزایی شاری سلێمانی نزیكە لەستاندارتی جیهانییەوەو لەسەر ئاستی هەموو عێراق بەپاكترین پارێزگاو جوانترین ژەنگە ناوبانگی دەركردووە، ئەگەر باسی دەروازەی تاسڵوجە-سلێمانی بكەین دەروازەیەكە دیمەنێكی جوانی سەوزایی هەیە، بەڵام لەڕێگەی قەرەداغ لەبەرئەوەی ئەو شەقامە هێشتا ماوە تەواو ببێت و دەبێت شەقامەكان سەرجەم خزمەتگوزارییەكانی ژێرزەوی تەواوبكات، پاشان دەستدەكرێت بەدروستكردنی سەوزایی». لەشاری سلێمانی ٥٥١ باخچەو پارك و بلوار هەیە، هاوكات دەستەی وەبەرهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكاتی دروستكردنی پڕۆژەیەكی نیشتەجێبووندا رێنمایی ٣٠٪ هەبوونی رێژەی سەوزایی پێداون، بەڵام بەپێی زانیارییەكان هیچ یەكێك لەو پرۆژانە سەوزاییان نەگەیشتووەتە ئەو رێژەیەو سەرۆكی پارتی سەوزی كوردستانیش دەڵێت: حكومەت و ئەو لایەنانەی كە پەیوەستن بەژینگەوە لەناو حكومەتدا كەمتەرخەمن و نەیانتوانیوە بەئەركەكانی خۆیان هەستن و لەماوەی رابردوودا وەزارەتی ژینگەیان بچووك كردەوە بۆ دەستەی ژینگە. ملكۆ بازیانی، سەرۆكی پارتی سەوزی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «لەڕابردوودا دەروازەكانی سلێمانی سەوز پۆش بووە، بەڵام لەئێستادا بەهۆی زۆربوونی پێشانگا یان شوقەو ڤێلا لەچواردەوری سلێمانیدا دەتوانین بڵیین ئەو رووپۆشی سەوزاییە لەناوچووەونەماوە». وتیشی: «رێژەی سەوزایی لەشاری سلیمانیدا ستاندارتی نێودەوڵەتی تێپەڕاندووە كە ١٥% بۆ ٢٥% و سلێمانی رێژەكەی ئێستا چووەتە ١٨.٦٥%و بەهۆی هەڵمەتی دارچاندنەوە كە بەردەوام بەڕێوەدەچێت. لەچەندساڵی رابردوودا سەرباری ئەوەی كار بۆ سەوزكردن و روواندنی دار لەدەروازەكان نەكراوە، بەشێكی زۆری دارەكانی دەروازەی رێگای تاسڵوجە - سلێمانی سوتێنران و لەناوبران. ئەبوبەكر هەڵەدنی، ئەندامی لیژنەی شارەوانی و گواستنەوەو گەیاندن و گەشتوگوزار لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « لەم ماوەیەدا وەكو لیژنەكەمان لەگەڵ هەر چوار پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكە دانیشتین و یەكێك لەو خاڵانەی كەئاماژەمان پێكردووەو جەختمان لێكردووەتەوە مەسەلەی سەوزایی بووەو یەكێكە لەڕاسپاردەكان لەو بابەتانەی ئاماژەمان پێكردووە بۆ كۆبوونەوەیەك كە لەداهاتوودا بەئامادەبوونی وەزیری شارەوانی لەپەرلەمانی كوردستان لەسەر كۆی پرسی خزمەتگوزاری ئەنجامی بدەین، لەناویدا پرسی سەوزایی». هاوكات، بارزان حامید سەرۆكی لیژنەی شارەوانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»لەهەوڵی بەردەوامدا دەبین لەچاودێری و بەدواداچوون لەگەڵ بەڕێوبەرایەتی باخچەكان تازیاتر سیمای شاری سلێمانی سەوزبكرێ و رێگە دەگرین لەوەی كەئەو شوێنانەی لەماستەرپلاندا بۆ سەوزایی و پارك دانراون نەكرێن بەهیچی تر. هەر رێباز جەلال ئەندازیاری تەلارسازی رێپێدراو سەبارەت بەشێوازی دیزاینی دەروازی شار لەلێدوانەكەیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت: پێویستە دەروازەی شار لەشوێنێك دروستبكرێت كەتاڕادەیەك لەشارەوە دووربێت بۆ ئەوەی لەكاتی گەورەبوونی شاردا لەگەڵ شاردا تێكەڵ نەبێتەوە، واتە گەشەسەندنی شار لەبەر چاوبگیرێت لەڕووی بەرزی و نزمی (تۆبۆگرافی) ناوچەكە شوێنێك هەڵبژێردرێت كەبتوانرێت بەئاسانی بۆ لایەنی ئەمنی و سەربازیی و جوڵەی هاتوچۆ كۆنتڕۆڵی دەروازەكە بكرێت». وتیشی: چارەسەر بۆ ئەم پرسە بریتییە لەوەی لایەنی پەیوەندیدار لەشارەوانی و پارێزگا و بەڕێوەبەرایتی هاتوچۆ و شوێنەوار لیژنەی ئەندازیاری پێكبهێنن بۆ درووستكردنی نەخشەی دەروازەكانی شار بەشێوازێكی ستاندارد بەبەكارهێنانی مەوادی سەرەتایی ناوچەكە، بەشێوازێك لایەنی مێژوویی و كەلتوری و رۆشنبیری و فەرهەنگی شارەكە دەربخات». لەدەروازەكانی شاری سلێمانی سەوزایی بەرەو كەمبوونەوە دەچێت و ساڵانە بەشێك لەدارەكان دەبڕدرێنەوەو تەنانەت بەشێكی ئەو دارانە لەساڵانی٧٠ و٨٠ كاندا هەبوون و لەم چەندساڵەی دواییدا یان بەبڕینەوە یان بەسووتان لەناوچوون، «كەتەنها دارەكانی هەردوو سایدی رێگای تاسڵوجە- سلێمانی ژمارەیان نزیكەی ٥٠هەزار دار بوو لەناوبران و كران بەپێشانگای ئۆتۆمبێل و جەمەلۆن، بەمەش دیمەنێكی ناشرینی بەدەروازی شار بەخشیوە، ئەوە جگە لەوەی دەروازەی سلێمانی لەڕێگای عەربەتەوە هیچ خزمەتگوزاریی و سیمای جوانكاری پێوە دیارینە
هاوڵاتی سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت: هەر مانگێك كورتهێنان لەداهاتی سلێمانی هەبێت لەداهاتی مانگی دواتر پڕدەكرێتەوە، مانگانە سلێمانی بەهۆی كورتهێنانەوە قەرزار دەبێت و قەرزەكەش لە پارەی خزمەتگوزاری و پرۆژەكان دەبڕدرێت و حكومەتی هەرێم یەك دینار كورتهێنانی سلێمانی پڕنەكردووەتەوە. زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی و سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: مانگانە وەزارەتی دارایی داوا لەبانكی منارە لەهەولێرو ئاشتی لەسلێمانی دەكات تەواوكاری مووچە بنێرن، بەڵام هۆكاری كەمكردنی داهات ئەوەیە كە پارەی دەرمان و بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكانی حكومەتی هەرێم لەزۆنی سەوز لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و راپەرینی لێ خەرج دەكرێت. وتیشی: ئێستا بەداخەوە ئەوەشیان زیاتر لەنیوە بۆ كەمكراوەتەوە، جگە لەوەی پارەی دیكە بۆ خەرجی سێ سەرۆكایەتیەكە دەڕوات، و هەر پرۆژەیەكیش جێبەجێ دەكرێت پارەكەی لەداهاتی ناوخۆی سلێمانییە.
.jpg)
بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی، سه‌رۆكی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان له ماڵی مام له به‌غدا پێشوازیكرد له محه‌مه‌د شیاع سودانی، راسپێردراو بۆ پێكھێنانی حكومه‌تی نوێی عیراق. له دیدارێكدا گفتوگۆ كرا له‌باره‌ی به‌رنامه، ستراتیژی حكومه‌تی نوێ و یه‌كخستنی ھه‌وڵه‌كان بۆ پێكھێنانی حكومه‌تێكی نیشتمانیی خزمه‌تگوزار له ماوه‌ی یاسایی خۆیدا و هه‌نگاونان به‌ره‌و خزمه‌تكردنی زیاتری هاوڵاتییان. له دیداره‌كه‌دا بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی جارێكیتر پیرۆزبایی له محه‌مه‌د شیاع سودانی كردو وتی: پاراستنی مافه ده‌ستوورییه‌كانی گه‌لی كورد ئه‌ركی حكومه‌تی نوێیه و ده‌بێت به‌یه‌ك چاو سه‌یری گه‌لی كورد و هه‌موو گه‌لانی دیكه‌ی عێراق بكرێت، هیواشی خواست هه‌مووان به یه‌ك تیم له‌پێناو به‌دیهێنانی به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاكان كار بكه‌ن و كێشه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستوور چاره‌سه‌ر بكه‌ن. له درێژه‌ی دیداره‌كه‌دا بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی ئاماژه‌ی به دووباره‌نه‌كردنه‌وه‌ی ئه‌زموونی حوكمڕانی كرد له رابردوودا و وتی، هیوادارم حكومه‌تی نوێ به دیدگایه‌كی نوێوه به‌ره‌وه حوكمڕانییه‌كی ته‌ندروست هه‌نگاوبنێت، هه‌ڵه و ئه‌زموونی رابردوو دووباره نه‌كاته‌وه. كێشه سیاسییه‌كانی تێكه‌ڵی حوكمڕانی نه‌كرێت و هاوڵاتییان نه‌بنه قوربانی ململانێكان. پێكهێنانی حكومه‌تیش له‌م ساته هه‌ستیاره‌دا به‌رپرسیارێتییه‌كی گه‌وره‌یه و هه‌موومان له‌پێناو هه‌وڵه نیشتمانییه‌كان پشتیوان ده‌بین. له به‌رامبه‌ردا محه‌مه‌د شیاع سودانی، راسپێردراو بۆ پێكھێنانی حكومه‌تی نوێی عیراق ستایشی بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی كرد بۆ سه‌رخستنی ئه‌م هه‌نگاوه نیشتمانییه و وتی، ئه‌مڕۆ هاتوومه‌ته لای براو هاوڕێ و به‌شدارێكی سه‌ره‌كی له حكومه‌تی نوێ و بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی و یه‌كێتی هاوبه‌شێكی راستگۆی ئێمه‌ن و پێكه‌وه به‌ره‌و بونیادنانی داهاتوویه‌كی گه‌شتر هه‌نگاو ده‌نێین.
سه‌رۆكی نوێ عێراق په‌یامێك بڵاوده‌كاته‌وه‌و ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات، هه‌وڵده‌ده‌م سه‌رۆكی هه‌موو عێراقییه‌كان بم. د. لـه‌تیف ره‌شید سه‌رۆكی نوێ عێراق له هه‌ژماری تایبه‌تی خۆی له‌تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه‌و نوسیویه‌تی، "سوپاسی خۆم ئاراسته‌ی نوێنه‌رانی گه‌لی به‌شه‌ره‌فی عێراق و سه‌رجه‌م هێزه سیاسییه‌كان ده‌كه‌م؛ بۆ ئه‌وه‌ی متمانه‌یان پێم به‌خشی. ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شداوه، "به‌ڵێن ده‌ده‌م زۆرترین كار بكه‌م بۆ پاراستنی ده‌ستوور و سه‌روه‌ری وڵات و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خه‌ڵك، بێ جیاوازی و هه‌وره‌ها هه‌وڵده‌ده‌م سه‌رۆك كۆمار هه‌موو عێراقییه‌كان بم".
هاوڵاتی بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری مۆنیتۆر بەشێکی گەورە لە چالاکیی جووتیارانی کوردی سووریا لە نزیک سنوورەکانی تورکیا بەهۆی هێرشەکانەوە ڕاگیراوە. تورکیا هاوکات لەگەڵ هێرشی ئاسمانی و زەمینی بۆ سەر ئەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی کوردەکانی سووریادان، ڕێگری کردووە لە هاتنە ناوەوەی سەرچاوە ئاوییەکان بۆ ئەو ناوچانە. هه‌روه‌ها گۆڤاری ئه‌لمۆنیتۆری ئه‌مریكی باسی له ڕاگیرانی چالاكییه كشتوكاڵییه‌كان له ناوچه به‌پیته‌كه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی كوردانی سووریا كردووه به‌هۆی هه‌ڕه‌شه‌كانی توركیاوه. بەپێی راپۆرتی ئەم گۆڤارە ئەمریکییە، هەڕەشە رۆژانەکانی تورکیا بۆ سەر کوردەکانی سووریا وایکردووە بەشێکی بەرچاو لە دانیشتوانی ناوچەکانی نزیک سنووری تورکیا دەستبەرداری چالاکییە کشتوکاڵییەکانیان بن، چوونکە هێزەکانی تورکیا هەڕەشە لە جووتیاران دەکەن و هەروەها بەهۆی دروستبوونی بەربەستی سنوورییەوە، توانای فرۆشتنی بەرهەمەکانیان نییە. ئەم گۆڤارە ئاماژەی بەوە کردووە کە لە کاتێکدا ئەو ناوچانەی لەژێر دەستی کوردانی سووریادان بە سەبەتەی خۆراکی ئەم وڵاتە ناسراون، بەڵام جووتیاران ناتوانن بەردەوام بن لە چالاکیەکانیان چوونکە سەربازانی تورکیا ڕێگە نادەن جووتیارانی کوردی سووریا ئاوی کێڵگەکانیان بدێرن بۆیە لە ئەنجامدا زۆربەی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لەناو دەچن. هەروەها سەلمان عەرەب، بەرپرسی بەشی خزمەتگوزارییە گشتییەکانی ئیدارەی خۆسەری کورد لە باکووری سووریا، بە ئه‌لمۆنیتۆری ڕایگەیاندووە، بەهۆی پەرەسەندنی هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوان و هاوەنەکانی تورکیا، ئیدارەی خۆسەر ناتوانێت خزمەتگوزاری پێشکەش بە جووتیارانی ناوچەی سنووری لەگەڵ تورکیا بکات، هەر بۆیە بەرهەمهێنان دژوار بۆتەوە. بەپێی ئەم ڕاپۆرتە، وێنەی مانگە دەستکردەکان بە باشی جیاوازی بەرچاوی گەشکردنی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە هەردوو دیوی سنوورەکە نیشان دەدەن، چوونکە ئەو بەشەی کە لە ژێر کۆنترۆڵی کوردەکانی سووریادایە بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە بۆتە بیابان.
نیگار عومەر قەزای خانەقین خاوەنی دەیان شوێنەواری مێژوویی كۆنە، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەفەوییەكان و عوسمانیەكان، كەخاوەنی زیاد لە 200 شوێنەوار دەبێت، بەڵام بەهۆی نۆژەننەكردنەوەو پشتگوێخستنیان زۆربەیان مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. قەزای خانەقین لەساڵی 1921 لەسەردەمی دەسەڵاتی داگیركاری ئینگلیزەكاندا كراوە بەقەزاو دووەم قەزا بیوە لەسەر ئاستی عێراق، لەسەردەمی عوسمانیەكاندا بەشارەوانی خانەقین ناوبراوە، خانەقین شارێكی كوردستانیەو بەشێكە لەناوچە دابڕاوەكانی سنوری ماددەی 140، هاوسنورە لەگەڵ ئێران و پارێزگاكانی خوارووی عێراق و جگە لەكورد عەرەب و تورماكمان و بەشێكی كەم مەسیحی تێدا نیشتەجێن، شوێنەوارە دێرینەكانی قەزاكە بەرەو لەوناوچوون دەچن و هیچ بەرنامەو پلانێك نیە بۆ پاراستنیان. رژێمی بەعس بەشێك لەشوێنەوارە دێرینەكانی خاپوركردو لەناویبردن، شوێنەوارناسان و مێژووناسان باس لەوەدەكەن كەهەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم بەگرنگیان نەزانیوە كار بۆ نۆژەنكردنەوەی شوێنەوارەكان بكەن كەبەشێكن لەمێژووی خانەقین. سەربەست برزۆ، شارەزای شوێنەواری خانەقین بەهاوڵاتی راگەیاند:» قەزای خانەقین خاوەنی چەندین شوێنەواری دێرینە، لەسەردەمی داگیركاری عوسمانیەكاندا چەند شوێنێكی دیار دروستكراوە وەك فەرمانگەی بەریدی خانەقین و وێستگەی كارەبا كە بۆ یەكەمجار لەخانەقین دروستكراون و هەتاوەكو ئێستاش ماون و هەندێك شوێنەواری دیكە كەدەكەوێتە ئەو سەردەمەوە بەداخەوە لەناوچوون وەك قولەی سەربازییەكان و ئاسیاوەكان، لەسەردەمی دەسەڵاتی ئینگلیزەكاندا سەرەڕای ئەوەی داگیركەربوون، بەڵام كۆمەڵێ شوێنی گرنگ دروستكراون وەك سێ هۆڵی سینەما، كەنیسەیەك بۆ مەسیحییەكان بەناوی كەنیسەی (بەشارەكە) تائێستا ماون ئەم شوێنەوارانە». وتیشی،» چەندین شوێنەواری دیكە گرنگ هەبوون كەشوێنی دیاربوون وەك گۆڕستانی جولەكەكان، گۆڕستانی پۆڵۆنیەكان كەدەكەوێتە سەردەمی هاتنی هێزی پۆڵۆنیا بۆخانەقین كە بەهۆی تاعونێكەوە 200 سەربازی پۆڵۆنیا لەخانەقین مردن و سەربازێكیان وێنەی ئاڵایەكی پۆڵۆنیا لەسەر تاشەبەردێك هەڵكۆڵیوەو تائێستاش شوێنەوارەكەی ماوە لەخانەقیندا». «هەروەها چەن كوشكێك دروستكرابوو لەسەردەمی عوسمانیەكاندا وەك كۆشكی مەحمود پاشای جاف كە لەقەزای سەعدیە دروستكرابوو ئێستا موڵكی شوێنەواری دیالەیەو تەواو داڕووخاوە، كۆشكی مستەفا پاشای باجەڵان كەئەویش لەناوچووە». هاوكات نیهاد حسێن، شارەزای مێژووی خانەقین لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» مێژووی دروستكردنی پردی ئەڵوەن دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەفەوییەكان، سەرچاوە مێژووییەكان باس لەوەدەكەن كەكچی كاربەدەستی ئەوكاتەی سەفەوییەكان دێت بۆ خانەقین و لافاو رێگەنادات بپەڕێتەوە بۆ كەربەلاو نەجەف بۆ زیارەت، دەگەڕێتەوە لەگەڵ باوكی بڕیار لەدروستكردنی پردەكە دەدات، پردەكە پێنج هەزار كرێكار تێیدا كاری كردووەو تائێستاش ماوەتەوە، بەڵام بەداخەوە زۆرێك لەشوێنەوارەكانی دیكەی خانەقین لەناوچوون و خاپوركران لەسەردەمی رژێمی بەعسدا، ئەوەش كەماوە وێرانە بووە». «هۆكاری نۆژەننەكردنەوەی شوێنەوارەكان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەئەم شوێنەوارانە موڵكی تاكن و هی حكومەت نین، هەربۆیە خاوەن شوێنەوارەكان بەزۆری دەیفرۆشن و زەویەكەی دەكەن بەبینا، حكومەتیش تائێستا ئامادە نەبووە لێیان بكڕێت و كاریان لەسەربكات». « بوونی شوێنەواری دێرین مێژووی ئەو ناوچەیە دەردەخات كەپێویستە بپارێزرێت و كاری لەسەربكرێت، بەڵام بەداخەوە خانەقین بۆ هەموو شتێك پشتگوێخراوە»، نیهاد حسێن وای وت. سەبارەت بەشوێنەوارەكانی خانەقین، ئەحمەد عەبدولجەبار، بەڕێوەبەری شوێنەواری پارێزگای دیالە بەهاوڵاتی راگەیاند:»خانەقین خاوەنی زیاتر لە 200 شوێنەواری مێژوویی كۆنە كە بۆ سەردەمی عوسمانی و سەفەوی و ئینگلیزو سەردەمی مەلەكی عێراق دەگەڕێتەوە، بەڵام بەهۆی زۆری شوێنەوارەكان و نەبوونی بودجەی پێویست ناتوانین نۆژەنیان بكەینەوە، نۆژەنكردنەوەی ئەو شوێنەوارانە پێویستی بەبودجەیەكی باش هەیە كەدەبێت پارێزگای دیالە هاوكار بێت، بەڵام ئەو بڕە پارەیەمان لەبەردەست نیە». وتیشی، «بوونی ئەو شوێنەوارانە دەلالەتن لەوەی كە لەسەردەمانی كۆندا خەڵكی جیاواز لەخانەقیندا ژیاوە، وەك جولەكەو مەسیحی و پۆڵۆنیەكان و هندییەكان، پاراستنی ئەو شوێنەوارانە تەنها بەئێمە ناكرێت كە لەناونەچن پێویستی بەوە هەیە ئیدارەی شاری خانەقین هاوكاربێت بۆئەوەی لەڕووخان بیانپارێزین». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « ئێمە بەرنامەمان هەیە چەند شوێنێكی نۆژەن بكەینەوە، لەئێستادا خەریكی نۆژەنكردنەوەی دوو شوێنەواری دێرینین لەناحیەی كەنعان و قەرەتەپە لەپارێزگای دیالە، بەڵام بۆ شوێنەوارەكانی خانەقین تائێستا بودجەیەكی تایبەتی بۆ دیاری نەكراوەو بەهیواین لەئایندەدا بتوانین كاری لەسەر بكەین». هەروەها سەلام عەبدوڵا، چالاكی مەدەنی لەخانەقین بەهاوڵاتی وت:» هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق ژیانی هاووڵاتیانیان بەلاوە گرنگ نیە جا بگات بەشوێنەواری مێژوویی، وڵاتانی دونیا شوێنەوارەكانیان دەكەن بەسەرچاوەی مێژووی وڵاتەكەیان و شوێنێكی گەشتیاری، بەڵام لێرە لەلایەن مافیاكانەوە دەدزرێت، كەسیش لێیان ناپرسێتەوە». سەلام عەبدوڵا دەڵێت: « شوێنەوارەكانی خانەقین ئاماژەن بۆئەوەی كە شارەكە شوێنی پێكەوەژیان بووە كە دەتوانرێت ئەمە وەك ڕەمزێك بەكاربهێرێت بۆ ئێستا كە بتوانرێت كاری لەسەربكرێت بۆ پێكەوەژیان، بەڵام بەداخەوە تا بتوانن مێژووی شارەكەمان ناشرین دەكەن». وتیشی: «لەسەردەمی رژێمی بەعسدا بەشۆفڵ گۆڕستانی جولەکەكان تێكدراو وێران كرا، زۆر جار هاووڵاتیانیش خۆیان گۆڕەكان هەڵدەدەنەوەو بەدوای ئاڵتون و شتی دیكەدا دەگەڕێن، بەداخەوە حكومەت پارێزگاریان لێناكات و زۆر شتی كۆنی ئەو سەردەمە لەلایەن خەڵكەوە دزرا و فرۆشرا وەك كێلی گۆڕی پۆڵۆنیاكان».
هاوڵاتی کاریگه‌ریی مه‌رگی ژینا ئه‌مینی ته‌نها له‌سه‌ر رۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ئێران نه‌بووه‌و به‌ڵکو له‌ئاستی جیهانیشدا زۆرترین کاردانه‌وه‌ی به‌دوای خۆیدا هێناوه، ئه‌و مه‌رگه به‌ئازاره، مژده‌ی ئازادیی پێیه‌و به‌بڕوای شاره‌زایانیش دوای شۆڕش و سه‌رهه‌ڵدانه‌کانی به‌هاری عه‌ره‌بی، ئێستا به‌هارێکی دیکه سه‌ریهه‌ڵداوه که‌نه‌ک ته‌نها بۆ ژنان و کچان به‌ڵکو په‌یامی مژده‌به‌خشی بۆ مرۆڤایه‌تیی پێیه. نووسه‌ران و رۆشنبیرانی جیهان پێیان وایه مه‌رگی ژینا گه‌وره‌ترین و به‌هێزترین راپه‌ڕینی دژی سته‌مکاریی له‌ئێران لێکه‌وتووه‌ته‌وه که‌دوور نییه زۆربه‌ی ده‌سه‌ڵاته سته‌مکاره‌کانی وڵاتانی دیکه‌ی ناوچه‌که‌ش بگرێته‌وه. ئه‌گه‌رچی ژینا کچه کوردێکی خه‌ڵکی شاری سه‌قز له‌ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان بوو، به‌ڵام چیرۆکی ژینا به‌نووسین (ژینا گیان تۆ نامری ناوت ده‌بێت به ره‌مز) له‌سه‌ر کێلی گۆڕه‌که‌ی ده‌ستیپێکردو به‌دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) هه‌موو سنووره‌کانی جیهانی گرته‌وه. کاردانه‌وه‌کان له‌دوای نزیکه‌ی مانگێکیش بۆ مه‌رگی ژینا به‌رده‌وامه‌و ره‌نگه ئاسانترین رێگه‌ش بۆ هاوپشتی و پشتیوانی ئه‌و پرچبڕینانه بێت که‌ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ژنانی ناودارو چالاکوانان و خه‌ڵکانی ئاسایی هه‌موو شوێنه‌کانی جیهانی گرتووه‌ته‌وه‌و له‌هه‌موو ئه‌مانه‌ش گرنگتر ئه‌و راپه‌ڕین و سه‌رهه‌ڵدانانه‌یه که‌دژی ده‌سه‌ڵاتێکی ره‌های ناوچه‌که ده‌گیرێته‌به‌رو ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانی له‌تارانه‌وه به‌ره‌و هه‌ڵدێر بردووه. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییه‌کان تائێستاش به‌رده‌وامه‌و دوای 27 رۆژ له‌مه‌رگی ژینا نزیکه‌ی 192 که‌س له‌سه‌رجه‌م ناوچه‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ئێران کوژراون، به‌ڵام له رووی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه هیچ کاتێک و به‌هیچ هۆکارێک ئه‌و هه‌موو سزا تونده به‌سه‌ر به‌رپرسانی باڵاو ناوه‌ندو دامه‌زراوه‌کانی ئێراندا نه‌سه‌پێنراوه که به‌هۆی مه‌رگی ژیناوه دژی ده‌سه‌ڵاتی تاران سه‌پێنراوه. به‌هاری ژینا له‌ترسه‌وه بۆ هیوا ده‌سه‌ڵاتی ئێستای ئێران ئه‌زموونێکی 43 ساڵه‌ی هه‌یه له‌کۆنتڕۆڵ و سه‌رکوتی ناڕه‌زایه‌تییه‌کان به‌تایبه‌ت له‌ڕێگه‌ی سه‌پاندنی هێزی سه‌ربازیی و سزای قورس، بۆیه ره‌نگه له‌وڵاتێکی دیموکراتیک هیچ کاتێک ترس و دڵه‌راوکێ بۆ به‌شداریی له‌خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیی نه‌بێت، به‌ڵام له‌ده‌وڵه‌تێکى وه‌ک ئێران زۆر جیاوازه‌و مێژووی نزیکی خۆپیشاندانه‌کانی چه‌ند ساڵی رابردوو سه‌لماندویه‌تی ده‌یان که‌س به‌گولـله و چه‌کی جه‌نگی کوژراون و هێزه ئه‌منییه‌کانی ئه‌و وڵاته خه‌ڵکی ناڕازییان به‌کوشتن ترساندووه‌و به به‌رده‌وامیش خۆپیشانده‌ران له‌و هێزانه سڵه‌میونه‌ته‌وه‌و ترسیان لێیان هه‌بووه. مه‌رگی ژینا ترسی له‌دڵی ژنان و گه‌نجانی ئه‌و وڵاته کرد به‌توڕه‌یی و پێچه‌وانه‌ی زۆربه‌ی خۆپیشاندانه‌کانی جاران خه‌ڵکی مه‌ده‌نیی رووبه‌ڕووی هێزه ئه‌منییه‌کان ده‌بنه‌وه‌و ژماره‌یه‌کیش له‌هێزه‌کانى سه‌ر به‌ده‌سه‌ڵات کوژران، شاره‌زایانی کۆمه‌ڵناسی ئێران حاشایان له‌و جیاوازییه گه‌وره‌یه نه‌کردووه‌و ئاماژه‌یان به‌وه کردووه خۆپیشانده‌ران بۆ ئه‌وه‌ی بیسه‌لمێنن چه‌ند تووڕه‌ن به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵات، به‌هه‌موو شێوەیه‌ک هاوکاریی یه‌کتر ده‌که‌ن و ته‌نانەت ژیانیشیان بۆ پاراستنی که‌سانی دیکه ده‌خه‌نه مه‌ترسییه‌وه، هه‌رئه‌وه‌ش وایکردووه ژماره‌یه‌کی به‌رچاو له‌هێزه ئه‌منییه‌کان وره‌یان له‌ده‌ستبده‌ن و دوودڵبن له‌وه‌ی هێرش بکه‌نه‌سه‌ر خه‌ڵک. زۆربه‌ی نووسه‌ران و رۆشنبیرانی نزیک له‌ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران له‌ڕێگه‌ی وتارو نووسینه‌کانیانه‌وه ده‌یانه‌وێت ده‌سه‌ڵاتی وڵاته‌که تێبگه‌یه‌نن ئه‌م خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییانه‌ی ئێستا به‌هێز بێده‌نگ ناکرێت، به‌ڵکو ته‌نها بۆ ماوه‌یەکی کاتیی کۆنتڕۆڵ ده‌کرێت و دواتر وه‌ک ئاگری بن خۆڵه‌مێش بڵێسه ده‌ستێنێت. خۆپیشانده‌رانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ئێران قۆناغی ترسیان ده‌رباز کردووه‌و له‌ئێستادا تووڕه‌ن و زۆربوونی هه‌ستی هاوبه‌ش و پشتیوانیی بۆ ئه‌و خۆپیشانده‌رانه بووه‌ته هیوا، هیوایه‌ک بۆ ئازادی و ژیانێکی باشتر بۆ دانیشتوانی ئه‌و جوگرافیایه. ئه‌و ناڕه‌زایه‌تییانه‌ی به‌مه‌رگی ژینا له (16/9/2022) ده‌ستیپێکرد به‌گه‌وره‌ترین کاردانه‌وه‌ی مێژووی 43 ساڵی رابردووی ئێران ناوده‌هێنرێت، بۆیه ژینا بۆنی به‌هاری پێیه، بۆنێک بۆ ژیان به‌بێ جیاوازیی ره‌چه‌ڵه‌ک و نه‌ته‌وه‌و جوگرافیا. خۆپیشاندان و رووخانى ده‌سه‌ڵات له‌ئێران له‌ساڵی 1978 دوای ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی له‌سه‌رتاسه‌ری خاکی ئێران و رۆژهه‌ڵاتی کوردستان دژی ده‌سه‌ڵاتی پاشایه‌تی راپه‌ڕین، ده‌رکه‌وت له‌ماوه‌ی ساڵانی 1962 تا 1978 به‌گشتی سێ هه‌زارو 164 که‌س له‌خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی سه‌رده‌می پاشایه‌تیدا لەلایه‌ن هێزه ئه‌منییه‌کانی ئه‌وکاته‌وه کوژراون و هه‌ر مه‌رگی ئه‌وان بووه هۆی کۆتایی به ته‌خت و به‌ختی پاشایه‌تیی و رووخانی رژێمی په‌هله‌وی. به‌پێی ئاماره‌کانی ئه‌وکات له‌ماوه‌ی هه‌شت مانگی ساڵی 1978 له‌خۆپیشاندانه‌کانی دژی رژێمی پاشایه‌تی 532 که‌س کوژراون و ته‌نها له‌دوایین مانگی ئه‌و خۆپیشاندانانه‌دا که‌کۆتایی به‌ده‌سه‌ڵاتی محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌وی هێنرا 179 که‌س کوژران، له‌کاتێکدا له‌خۆپیشاندانه‌کانی ئه‌م دواییانه‌دا له‌ماوه‌ی چه‌ند رۆژێکی که‌مدا 189 خۆپیشانده‌رو خه‌ڵکی مه‌ده‌نی له‌ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان و ئێران کوژران. ده‌وترێت ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی حاشا له‌کوشتنی ژینا بکات ده‌یان که‌سی کوشتووه‌و دووریش نییه ئه‌و ژماره له‌کوژراوانه زۆر زیاتر بێت. روحه‌ڵڵا خومه‌ینی، دامه‌زرێنی کۆماری ئیسلامی له‌و سه‌رده‌مه‌دا رایگه‌یاند: نزیکه‌ی 60 هه‌زار که‌س له‌خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تی دژی سیستمی پاشایه‌تیی کوژراون، به‌ڵام به‌پێی ئه‌و سه‌رچاوه مێژووییانه‌ی که پشتڕاست کراونه‌ته‌وه‌و عیماده‌دین باقی، مێژوونووسی ئێرانی ئاشکرایکردووه له‌ماوه‌ی 15 ساڵی ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی سه‌رتاسه‌ری وڵاته‌که له‌دژی سیستمی پاشایه‌تی ته‌نها ناوی سێ هه‌زارو 164 که‌س وه‌ک کوژراوی ناڕه‌زایه‌تییه‌کان تۆمار کراوه، چونکه زۆرترین هه‌وڵدراوه خۆپیشانده‌ران نه‌کوژرێن و سوپای ئه‌وکاتی پاشایه‌تیش پشتگیریی خه‌ڵک و خۆپیشانده‌رانی کردووه. ئه‌و ئامارانه‌ی که له‌سه‌رده‌می به‌ده‌سه‌ڵاتگه‌یشتنی یه‌که‌م ساڵی کۆماری ئیسلامی ئێران بڵاوکراونه‌ته‌وه ئاماژه‌ن به‌کوژرانی سه‌دان که‌س و ته‌نها له‌یه‌که‌م مانگی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌دا به‌گشتی له‌خۆپیشاندان و زیندان و ئه‌ندامانی رژێمی پێشووی پاشایه‌تی 582 که‌س کوژراون. لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی ئاشکرای کردووه که ته‌نها له‌ساڵی 1979 زیاتر له‌دوو هه‌زارو 946 که‌س که‌دژی کۆماری ئیسلامی ئێران بوون له‌لایه‌ن ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌وه کوژراون، واته ئه‌وه‌ی رژێمی پاشایه‌تی له‌ماوه‌ی 15 ساڵدا خۆپیشانده‌رو نه‌یاری کوشتووه، کۆماری ئیسلامی له‌یه‌ک ساڵدا له‌و ژماره کوژراوه نزیکبووه‌ته‌وه. به‌پێی ئه‌و ئاماره‌ی که به‌رپرسی ئه‌وکاتی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی بڵاویکردووه‌ته‌وە له‌نێوان ساڵانی 1981 تاساڵی 1985 زیاتر له‌هه‌شت هه‌زار نه‌یاری کۆماری ئیسلامی ئێران به‌شێوازی جیاواز له‌خۆپیشاندانه‌کان و له‌زیندانه‌کان کوژراون و ته‌نانه‌ت ژماره‌یه‌کیشیان له‌وڵاتانی ده‌ره‌وه تیرۆرکراون، ئاشکراشیکردووه که‌زۆربه‌ی قوربانییه‌کان له‌سێداره دراون. له‌یاسای ژماره 27ی ده‌ستوری کۆماری ئیسلامی ئێران هه‌ر جۆره ده‌ربڕینێکی ناڕه‌زایه‌تی و خۆپیشاندان به‌بێ چه‌ک رێگه‌پێدراوه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی 43 ساڵی رابردووی ناڕه‌زایه‌تییه‌کان له‌و وڵاته به‌دیده‌کرێت پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه ده‌رکه‌وتووه. ژنان پێشه‌نگی خۆپیشاندانه‌کانن ژنان له‌ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان به‌تایبه‌ت له‌شاری سنه ته‌نها 25 رۆژ دوای هاتنه‌سه‌رکاری کۆماری ئیسلامی ئێران له‌ساڵی 1979 دژی باڵاپۆشیی سه‌پێنراوو به‌زۆره‌ملێ وه‌ستانه‌وه‌و خۆپیشاندانیان کردو له‌شاره گه‌وره‌کانی وه‌ک تاران و ته‌برێزیش ژنان و کچان دژی ئه‌و بڕیاره وه‌ستانه‌وه. تاساڵی 1980 زیاترین ناڕه‌زایه‌تی و خۆپیشاندان له‌دژی ده‌سه‌ڵاتی نوێی کۆماری ئیسلامی ئێران به‌ڕێوه‌ده‌چێت و له‌وکاته‌دا پارته نه‌یاره‌کان و کۆمۆنیسته‌کان له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه تۆمه‌تبار ده‌کرێن به‌ڕێکخستنی ناڕه‌زایه‌تیی و خۆپیشاندانه‌کان. به‌گشتی له‌ماوه‌ی 43 ساڵ ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێراندا زیاتر له 59 خۆپیشاندانی سه‌رتاسه‌ریی و به‌رفراوان به‌ڕێوه‌چووه که زۆرینه‌ی ره‌هایان دژی یاساو رێساکانی ده‌سه‌ڵات بۆ به‌رته‌سککردنه‌وه‌ی ئازادییه‌کان و به‌رزبوونه‌وه‌ی هه‌ڵاوسانی ئابووری و گرانیی بووه. به‌هۆی ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات هیچ ئامارێکی له‌ژماره‌ی کوژراوان و برینداران بڵاونه‌کردووه‌ته‌وه ناتوانرێت به‌دیاریکراوى ژماره‌یه‌کی گشتی له‌قوربانیان بزانرێت، به‌ڵام به‌پێی ئه‌و هه‌واڵ و زانیارییانه‌ی که‌بڵاوکراونه‌ته‌وه له‌هه‌ریه‌که له‌و خۆپیشاندانه که‌هه‌ندێکیان زیاتر له‌مانگێکیان خایاندووه، لانیکه‌م 100 بۆ 200 که‌س کوژراون و له‌هه‌ندێک حاڵه‌تیشدا ژماره‌ی قوربانیان زۆر زیاتربوون.
هاوڵاتی دوای ئەوەی گرووپە چەکدارییە سورییەکانی سەر بەحکومەتی تورکیا لەناوخۆیاندا بوو بەشەڕیان و شەڕەکەش شاری عەفرینی داگیرکراوی گرتۆتەوە، بەگوێرەی زانیارییە میدیاییەکان لە ڕۆژئاوای کوردستان، دەیان زیندانى و ڕفێنراوی کورد، توانیویانە خۆیان لەزیندانەکان دەربازبکەن و ڕزگارییان ببێت. بەگوێرەی ئەو زانیارییانە دەیان زیندانیکراوو ڕفێنراوی کورد، کە ژن و منداڵیشیان لەناودایە، توانیویانە لەزیندانی (معراتە)ى شاری عەفرین کە لەژێر دەستی میلیشیاکانی سەر بەسوپای بەناو "سوپای نیشتیمانی سوری"دا بوە، خۆیان دەربازبکەن. جێگای ئاماژەیە گرتوخانەی معراتە پێشتر لەژێر دەستی میلیشیای فیرقەی حەمزەدا بوو، سەدان هاوڵاتی ڕفێنراوی خەڵکی ناوچەکەی تێدا زیندانیکرابوو، بەگوێرەی بەڵگەی ڕێکخراوەکانی بواری مافی مرۆڤ، یەکێکبوە لەهەرە خراپترین زیندانەکانی سوریا کە دەیان هاوڵاتی تێیدا لەژێر ئەشکەنجەدا گیانیان لەدەستداوە. ئەو سەرچاوانە باسیان لەوەکردوە، لەشاری "باب"ی سەر بەگوندەواری ڕۆژئاوای حەلەبیش، بەهۆی شەڕو پێکدادانی گروپە سورییەکانی سەر بەئەنکەرە، دەیان زیندانیکراوی تر توانیویانە لەیەکێک لەزیندانییە نهێنییەکان خۆیان دەربازبکەن کە گوماندەکرێت زیندانەکە گۆڕێکی بەکۆمەڵی ئەو زیندانیانەی تێدابێت کە لەژێر ئەشکەنجەدا کوژراون. ڕوانگەی سوریی بۆ مافەکانی مرۆڤیش ئاشکرایکردوە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تەنها لەناوچەی عەفرین نزیکەی 615 کەس دەستگیرکراون کە 24 منداڵ و 35 ژن و 351 دەستگیرکراویشیان نەخۆشبون، تەنانەت باری تەندروستیی 265 کەسیان زۆر خراپبوەو پێیویستییان بەچارەسەری پزیشکیی خێرا هەبوە. دوای کوشتنی کەسێک بە ناوی محەمەد ئەبوغەنوم لە شاری باب لە باکوری سوریا شەڕ و پێکدادان لە نێوان گروپە سەر بە دەوڵەتی تورکیای داگیرکەر دروست بوو تا ئێستا ژمارەیەک کەس کوژراون و چەکدارەکان بە چەکی قورسەوە ڕوبەڕوی یەکتر دەبنەوە. ئەو گرووپانە لە ناوخۆیاندا بونەتە دوو گروپ و دژی یەکتری شەڕ دەکەن، گروپی یەکەم پێکهاتوون لە (فەیلەقی سێ، تەحریر و بینا)لە بەرابەردا گروپی دووەم پێکهاتون لە (حەمزە، سوڵتان سلێمان، تەحریری شام (بەرەی نوسرەی پێشوو)) لە ئێستادا هەردوو بەرەکە ڕوبەڕوی یەکر بونەتەوە.
هاوڵاتی "جارێكى تر شه‌ڕ له ئێمه نابه‌نه‌وه، چۆن ئه‌مجار شكاندمانن 100 جارى تریش ده‌یانشكێنین" بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانى، سه‌رۆكى یه‌كێتيى نیشتمانيى كوردستان له تۆمارێكى ده‌نگیدا كه له دامه‌زراوه‌ى (دره‌و) بڵاوبووه‌ته‌وه قسه بۆ فراكسیۆنى یه‌كێتى ده‌كات له‌پاش هه‌ڵبژاردنى د. له‌تیف ڕه‌شید به سه‌رۆككۆمارى عێراق و ده‌ڵێت: "ئه‌م چه‌ند مانگه زۆر قورس بوو بۆ یه‌كێتیى نیشتمانیى كوردستان و نه‌یاره‌كانمان و دوژمنه‌كانمان شه‌ڕى ئیراده‌یان له‌گه‌ڵ كردین، به‌ڵام زۆر هه‌ڵه له‌م یه‌كێتیه‌ى ئه‌مڕۆ تێگه‌یشتوون، چه‌ند كاندید بێننه به‌رده‌ممان ئه‌یانشكێنین و ئه‌یانخه‌ینه سه‌ر ئه‌ژنۆ، له رۆژى یه‌كه‌میشه‌وه هه‌ر وابووه، كاك هۆشیاریان هێنا شكاندمان! ئه‌و براده‌ره‌ى تریشیان هێنا كه تا ئێستاش ناوه‌كه‌ى فێر نه‌بووم شكاندمان! هه‌ر كه‌سێكى تریشیان بهێنایه هه‌ر ده‌مانشكاند". له تۆماره ده‌نگییه‌كه‌دا بافڵ ئاماژه به‌وه‌شده‌كات، "باوه‌ڕ به میدیا مه‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌تانه‌وێت باوه‌ڕبكه‌ن سه‌یرى ده‌زگاكانى شاناز خان بكه‌ن. به‌ڵى وایه، ئێمه دوو كاندیدمان هه‌بوو، به‌ڵام راستییه‌كه‌ى ئه‌وه‌یه كه سیاسه‌ته‌كه‌ى یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان دروست بوو، سیاسه‌ته‌كه‌ى براده‌ره‌كانى تر كه ئه‌یانه‌وێت به نه‌وعێكى تر باسبكه‌ن هه‌ڵه‌یه"! له به‌شێكى ترى قسه‌كانیدا سه‌رۆكى یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان ئاماژه به‌وه‌شده‌كات، "ئێستا ئه‌چینه‌وه بۆ لاى كاك به‌رهه‌م، ئاگاتان له خۆتان بێت، ئاگاتان له یه‌كترى بێت، ئاگاتان له د. له‌تیف ڕه‌شید بێت". له كۆتایی قسه‌كاندا سه‌رۆكى یه‌كێتى ده‌شڵێت: "قه‌ت جارێكى تر شه‌ڕ له ئێمه نابه‌نه‌وه، چۆن ئه‌مجار شكاندمانن 100 جارى تریش ده‌یانشكێنین.ئه‌مجاره له كوردستان ده‌یانشكێنین. ئه‌گه‌ر راستده‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر حزبن و ئه‌وێرن و ئه‌گه‌ر ئه‌توانن شه‌ڕى یه‌كێتى بكه‌ن با بێنه پێشه‌وه قانونێك دابنێن كه قانونى هه‌ڵبژاردن بێت و داواكارى هه‌موو حزبه‌كان بێت. هه‌ڵبژاردنێكى راستى بكه‌ین له‌گه‌ڵ پارتى دیموكراتى كوردستان، ئه‌وكاتن، بۆتان ده‌رئه‌كه‌وێت یه‌كێتى كێیه، ئه‌وانیش وه‌زى خۆیان ئه‌زانن"
هاوڵاتی رۆژنامەیەکی ئەمریکا ئاشکرای کرد؛ ئیسرائیل زانیاریی لەسەر جۆر و شێوازی کاری ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی ئێران کە روسیا بەکاریان دەهێنێت، رادەستی بەرپرسانی ئۆکرانیا دەکات. رۆژنامەی (نیویۆرک تایمز) بڵاوی کردەوە؛ ئیسرائیل جگە لە رادەستکردنی زانیاریی سەبارەت بە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێران و چۆنیەتیی بەکارهێنانیا لە لایەن روسیاوە ، بە مانگی دەستکرد هاوکاریی سوپای ئۆکرانیای کردوە بۆ تێکشکاندنی ئەو فڕۆکانە. بە پێی زانیارییەکانی ئەو رۆژنامەیە؛ کۆمپانیایەکی ئیسرائیل بە وێنەی مانگی دەستکرد شوێنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێرانی ئاشکرا کردوە کە روسیا بۆ هێرشکردنە سەر ئۆکرانیا بەکاری دەهێنێت. سەرەڕای ئەوەی بەرپرسانی ئێران رەتیان کردوەتەوە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان بە مەبەستی جەنگ رادەستی روسیا کردبێت بەڵام ڤۆلۆدیمیر زێلینسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا رۆژی دوشەممەی رابردو جەختی لەوە کردەوە کە سوپای روسیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی دروستکراوی ئێران لە جۆری (شاهید 136) هێرشی کردوەتە سەر خاکی وڵاتەکەیان. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا پێشتر بڵاوی کردبوەوە؛ روسیا 100 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی لە ئێران کڕیوە بە مەبەستی بەکارهێنانیان دژی ئۆکرانیا
هاوڵاتی بڵاوکراوەیەکی ئەمریکی ئاشکرای کردوە؛ بەرپرسانی ئێران لە چەند نامەیەکی نهێنیدا هەڕەشەی ئەوەیان کردوە کە ئەگەر یەکێتی ئەوروپا سزا بەسەر تاراندا بسەپێنێت ئەوا کۆتایی بە پەیوەندییە سیاسییەکان لەگەڵ ئەو یەکێتییە دەهێنن. پێگەی (پۆلیتیکۆ) لە ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە؛ لە دوو نامەی تایبەتدا حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران و غوڵامحسێن دێهقانی نێردراوی ئەو وڵاتە لە ئەوروپا بۆ جۆزێپ بۆڕێڵ، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا داوایان کردوە بە بێ رەچاوکردنی بارودۆخی ناوخۆیی وڵاتەکەیان بیر لە سزادانی تاران نەکەنەوە. لە نامەکەی وەزیری دەرەوەی ئێراندا هاتوە ئەگەر ئەوروپا سزاکانی بەسەر تاراندا بسەپێنێت رەنگە پەیوەنییەکانیان لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا راگرن و بەردەوام نەبن لە کاری دیپلۆماسیی لەگەڵ وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا. بڕیارە رۆژی دوشەممەی داهاتو یەکێتی ئەوروپا ئەو سزایانەی بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکەوە لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران ئامادەی کردوە ئاشکرا بکات.
سەركۆ جەمال داهاتی پارێزگای سلێمانی ماوەی زیاتر لەساڵێكە بووەتە جێگەی مشتومڕ، پارتی و یەكێتی و گۆڕان كە لەناو حكومەتدان پێشتر یەكتریان پێ تۆمەتبار دەكرد، بەڵام ئێستا ئەوانیش قسەی لەسەر ناكەن، پێشتر ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی لیژنەیەكیان پێكهێنا ئەویش ئەنجامەكەی بۆ رای گشتی نەبوو، بەڵام ماوەی چەند رۆژێكە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر هەمان پرس لیژنەیەكی پێكهێناوە، سەرچاوەیەكیش لەوەزارەتی دارایی دان بەوەدا دەنێت پێشتر داهاتی سلێمانی نزیكەی 250 ملیۆن دۆلاربووە بەڵام ئێستا بۆ نیوە كەمیكردووە. كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»داهاتی سلێمانی لەسەر چەند بنەمایەكە، لەوانە پشكی نەوت و داهاتی دەروازەكان، داهاتی دەروازەكان كەمیكردووە بەهۆی قاچاغچێتی و لێخۆشبوون لەباج، كۆمەڵێك كۆمپانیای ناپێویستیش هەن كە باج وەردەگرن، جگە لەوەی چەندین هێزی ئەمنیی لەدەروازەكان جێگیركراون و بوونەتەهۆی رێگریكردن و كەمبوونەوەی داهات، داهاتی باج و رسوماتیش وەكو ئاوو كارەبا گرفتی ئەوەی هەیە نەسریەی بەردەستیان بۆ دابین ناكرێت و داوای داهاتیشیان لێدەكرێت، داهاتی ناوخۆی سلێمانی مانگی یەكی ئەمساڵ سەروو 130 ملیار دینار بووە بەڵام ئێستا دابەزیوە بۆ كەمتر لە 80 ملیار دینار». وتیشی:» داهاتی هەموو سەرچاوەكان كەمیان كردووە، وەكو ژمارە هیچ ژمارەیەكمان لانییە كە كۆی گشتی داهاتی سلێمانی چەندە، بەڵام 15 ملیۆن دۆلاری مانگانە لەداهاتی سلێمانی دەدرێتە هەرسێ سەرۆكایەتیەكە». هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە چەند بەرپرسێك لەئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنی زانیاری لەوبارەیەوە، بەڵام هەریەكەو بەپاساوێك لێدوانیان نەداو بەشێكیشیان رەتیانكردەوە هیچ داتایەكیان لابێت. بەڵام بەپێی وتەی سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی بۆ هاوڵاتی پێشتر داهاتی پارێزگای سلێمانی بەئیدارە سەربەخۆكان و هەڵەبجەوە زیاتر لە 250 ملیۆن دۆلاربووە. سەرچاوەكە وتیشی: بەڵام ئێستا داهاتی پارێزگای سلێمانی و ئیدارە سەربەخۆكان نزیك بووەتەوە لەنیوەی ئەو بڕە پارەیە. بەرزان محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەنووسراوی فەرمی داوای لەوەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كردووە لەبارەی داهاتی سلێمانی زانیارییان پێبدات بەڵام رەتیانكردووەتەوە». وتیشی:»بۆ بەدواداچوونی داهاتی سلێمانی و هۆكاری كەمكردنی، ئەنجومەنی پارێزگا لیژنەیەكی پێكهێناوە بەڵام لیژنەكە تازە دەستی بەكاركردووە بەهۆی هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی پارێزگاو هێشتا لەبەدواداچوونی سەرەتاییدان». كاسترۆ مەعروف، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و ئەندامی لیژنەكە بەهاوڵاتی راگەیاند:» لیژنەی كارگێڕی و داراییمان هەیە پێشتریش بەدواداچوونی كردووە، نووسراومان ئاڕاستەی وەزیری دارایی كردووە بۆ داهاتی سلێمانی بەڵام تا ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی نەدات ناتوانین هیچ بكەین، نووسراومان بۆ ئەنجومەنی وەزیرانیش كردووەو ئەوانیش زانیارییان پێنەداوین». وتیشی:»لیژنەمان چووەتە دەروازەكان ئەوانیش تاوەڵامی نووسراوێك دەدەنەوە چەند مانگێكی پێدەچێت و كۆی داهات و خەرجیشمان پێنادەن، ئێستاش بەهۆی پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنەوە لیژنەكە چەند رۆژێكە دەستبەكاربووەو یەك كۆبوونەوەی كردووە». كاسترۆ مەعروف دەڵێت:»كۆمەڵێك باج و رسومات و كۆمپانیا هەیە لەدەروازەكانی سنووری سلێمانی لەشوێنەكانی دیكە نییە ئەوەش وایكردووە بازرگانەكانی ئێرە چیتر لەسنووری پارێزگای سلێمانییەوە بارەكانیان نەهێننە هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی دۆخی سیاسی هۆكارێكە بۆ كەمبوونەوەی داهات، هاوكات راگیرانی پرۆژەكانیش هۆكارێك بووە». بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی،»ئەوەی ئێمە داوای دەكەین بەنووسراوی فەرمی لەوەزارەتی دارایی و لایەنە پەیوەندیدارەكان پێمان نادرێت، لەمەودوا بەدواداچوونی خۆمان دەكەین بۆ ئەو بابەتانە». شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:» داهاتی سلێمانی دیار نییەو دەیشارنەوە، چونكە بڕێكی تێكەڵە لەگەڵ داهاتی مەركەزیدا، هۆكارەكەی یەكەم ئەوەیە رێككەوتنێك هەیە لەنێوان یەكێتی و پارتیدا لەئەنجومەنی وەزیران كە زۆنی سەوز 43٪ی كورتهێنانی لیستی مووچە پڕبكاتەوە و زۆنی زەردیش 57٪ی كورتهێنانی لیستی مووچە پڕبكاتەوە». ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان وتیشی:» ئێستا داهاتی سلێمانی كەمترە لەخەرجییەكانی و پارە دەرهێنان لەبانكی ناوەندی هەرێم لە سلێمانی لەڕێگەی چەكەوە كەپێشتر درابوون بەكەسانێك كە بازرگان و بەڵێندەر بوون». «بۆ نموونە چەكەكە بەهای ملیارێك دینار بووە، ئەو كەسە ناچار بووە بە 300 ملیۆن دینار بیفرۆشێتەوە، ئەوەی لێی كڕیوەتەوە چووەتە بانك بەدەستڕۆیشتوویی خۆی گۆڕیویەتیەوەو ملیار دینارەكەی وەرگرتووە و بەوەش 700 ملیۆن دینار قازانجی كردووە، ئەم جۆرە یارییانە كراوە كەهەمووی پارە دەرهێنانە لەبانكی سلێمانی بەشێوازێكی نادروست». شێركۆ جەودەت وای وت. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دۆخی سلێمانی وا وێنا دەكات كە بەرەو قوفڵ بوون دەڕوات و دەڵێت «خەریكە هەموو سێكتەرو پرۆژەكان بەتەواوی رادەگیرێن». بەڵام عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەهیچ شێوەیەك ناتوانم بڵێم داهاتی سلێمانی كەمدەكات تەنها ئەوكاتە نەبێت كەبزانم و بەشێوەیەكی دروست زانیاریمان هەبێت كەئەویش بەڕێوەبەری بانك پێمان بدات، داهاتی هەر مانگێك چەندە و خەرجیەكانیش چەندە، ئەوكات دەتوانم بڵێم كەمدەكات». «وشەی كەمكردن بۆ شارێك راست نییە بەپێی یاسا نەك پارێزگا و شارەكان بودجەیان نییە هەرێمی كوردستانیش بودجەی نییە تا بڵێین بودجەكەی ئەوەندەیەو ئەوەندە كەمیكردووە، ئەوە بەرپرسیارێتی حزبەكانی دەسەڵاتە روونكردنەوە بدەن بەخەڵك و ئێمەو بۆ ئەوەی بتوانین قسەیەكی دروست بكەین، هەرسێ حزبەكەی دەسەڵات پارتی و یەكێتی و گۆڕان كە بەشدارن لەحكومەتی هەرێم بەبەرپرسیاری دۆخی سلێمانی دەزانن، پێمان وایە لەهەرێمی كوردستان هیچ كێشەیەكی داهات نییە كە بەوجۆرە دەستخراوەتە بینەقاقای سلێمانی، عومەر گوڵپی وای وت. هاوكات زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی و سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»مانگانە وەزارەتی دارایی داوا لەبانكی منارە لەهەولێرو ئاشتی لەسلێمانی دەكات تەواوكاری مووچە بنێرن، بەڵام هۆكاری كەمكردنی داهات ئەوەیە كە پارەی دەرمان و بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكانی حكومەتی هەرێم لەزۆنی سەوز لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و راپەرینی لێ خەرج دەكرێت». وتیشی:»ئێستا بەداخەوە ئەوەشیان زیاتر لەنیوە بۆ كەمكراوەتەوە، جگە لەوەی پارەی دیكە بۆ خەرجی سێ سەرۆكایەتیەكە دەڕوات، جگە لەوەی هەر پرۆژەیەك جێبەجێ دەكرێت و حكومەت دەڵێت جێبەجێی دەكەین پارەكەی لەداهاتی ناوخۆی سلێمانییە». كورتهێنان لەسلێمانی بەپێی ئەو بەدواداچوونەی هاوڵاتی كردوویەتی، سەرچاوەی داهاتی پارێزگای سلێمانی پارەی نەوت و داهاتی ناوخۆی پارێزگاكەیە، تا مانگی هەشتی ئەمساڵیش بەمشێوەیە بووە كە 288 ملیار دیناری پارەی فرۆشراوی نەوت و 90 ملیار دیناری پارەی ناوخۆ بووە كە لەباج و دەروازە سنورییەكان كۆدەكرێتەوە، كۆی گشتی داهاتیش كردوویەتیە 378 ملیار دینار، بەڵام بەوتەی بەرپرسان و پەرلەمانتارانی یەكێتی و گۆڕان خەرجی پارێزگاكە زیاتر بووە لە 407 ملیار دینار. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت: «هەر مانگێك كورتهێنان لەداهاتی سلێمانی هەبێت لەداهاتی مانگی دواتر پڕدەكرێتەوە، مانگانە سلێمانی بەهۆی كورتهێنانەوە قەرزار دەبێت و قەرزەكەش لە پارەی خزمەتگوزاری و پرۆژەكان دەبڕدرێت و حكومەتی هەرێم یەك دینار كورتهێنانی سلێمانی پڕنەكردووەتەوە». هەر بەپێی بەدواداچوونەكەی هاوڵاتی مانگانە لەداهاتی سلێمانی خەرجی موچەی پەروەردەی كەركوك دابین دەكرێت كە بڕەكەی شەش ملیار دینارە، هەمان بڕە پارە دەچێت بۆ ئاژانسی ئاسایش، ئەنجومەنی دادوەریش بڕی ملیارو نیوێك داهاتی مانگانەی سلێمانی دەبات، ئەوەش لەكاتێكدایە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵ كاتێك گرفتی نەمانی پارە لەبانكەكاندا بەتایبەتی بانكەكانی سنوری ئیدارەی سلێمانیدا دروستبووە، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی كوردستان بەمەبەستی بەدواداچوون، لیژنەیەكی دروستكردو لیژنەكەش هیچ شتێكی بۆ رای گشتی ئاشكرانەكرد، بەڵام راپۆرتی بەدواداچوونەكە كەدەست هاوڵاتی كەوتووە دەریدەخات نزیكەی 92 بانكی حكومی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە، ئەمانە كەمترین مەرجی بانكیان تێدایە‌و بەیەكەوە نەبەستراونەتەوەو لەسنوری سلێمانی 33 بانكی حكومی هەیە، لەسنوری هەولێرو دهۆك 59 بانكی حكومی هەیە. هەر بەپێی ئەو راپۆرتە 22 بانك لەسنوری پارێزگای هەولێرو دهۆك خراونەتە سەر سیستەمی (ICBS)، بەڵام لەسنوری سلێمانی‌و هەڵەبجە هیچ بانكێك نەخراوەتە سەر ئەم سیستەمە. سیستەمی (ICBS) كارئاسانی گەورە دەكات بۆ بەئەلیكترۆنیكردنی دابەشكردنی موچە‌و ئەنجامدانی چاكسازی لەزۆر بواردا لەوانە: كەشفكردنی موچەخۆری بندیوار. راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە لەهەرێمی كوردستاندا بەگشتی هەزار وەحدەی حسابی‌و 14 خەزێنەی گشتی هەیە. لە 23-5-2022 ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لیژنەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لەداهاتی سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و راپەڕین پێكهێنا، سەرۆكی لیژنەكە سامی جەلال راوێژكار لەوەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم و ساماڵ عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری گشتی گومركی هەرێم ئەندامی لیژنەكەبوون، هاوڵاتی چەندین جار پەیوەندی پێوەكردن بەڵام وەڵامی پەیوەندیەكانیان نەدایەوە. داهاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بێجگە لەداهاتی نەوت، ساڵی رابردوو دوو ترلیۆن و 559 ملیار دینار بووە، لەو داهاتەش ترلیۆنێك و 457 ملیار دیناری زۆنی سەوز بووە كە دەكاتە 43٪ی داهاتی هەرێمی كوردستان.
هاوڵاتی پەرلەمانی تورکیا یاسایەک لە دژی رۆژنامەگەریی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان پەسند دەکات و هەر بەشداربویەکی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئەگەر بابەتی ئەمنی و ئاسایشیی وڵاتەکە بڵاو بکاتەوە ساڵێک بۆ سێ ساڵ زیندانیی بەسەردا دەسەپێت. ئاژانسی مێزۆپۆتامیا بڵاوی کردەوە رۆژی پێنجشەممە پەرلەمانی تورکیا بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتارانی پارتی داد و گەشە (ئاکەپە) و پارتی نەتەوەپەرست (مەهەپە) یاسای (دێفۆرماسیۆن)ی پەسند کرد کە بە بە یاسای سانسۆر لە وڵاتەکە ناو دەهێنریت. بە پێی ئەو یاسایە رۆژنامەوانان و بەشداربوانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نابێت هیچ بابەتێک لەسەر مەترسیی بۆ ئاسایشی دەرەوە و ناوخۆی تورکیا بڵاو بکەنەوە و بە پێچەوانەشەوە سزای ساڵێک بۆ سێ ساڵ بەسەر ئەو کەسانەدا دەسەپێت. لەو یاسایەدا ئاماژە بەوە کراوە تەنات بڵاوکردنەوە و هاوبەشکردنی ئەو هەواڵ و نوسینانەی کە دەبنە هۆی تێکدانی ئاسایش و مەترسیی بۆسەر سەقامگیریی تورکیا هاوشێوەی ئەو کەسەی یەکەمجار هەواڵ و پەیاماکەی بڵاو کردوەتەوە سزا دەدرێت واتا شەیرکردن و ریتویتکردن بە پێشلکردنی یاساکە لەقەلەم دەدرێت وەک تاوانبار سزای بەسەردا دەسەپێنرێت. زیاتر لە هەفتەیەک ئەو یاسایە ناکۆکیی لە نێوان پەرلەمانتارانی ناو پەرلەمانی تورکیای لێکەوتوەتەوە و رۆژنامەوان و چالاکوانانیش یاساکە بە مەترسیدار دەزانن دژی ئازادیی رادەربڕین.
هاوڵاتی کەنەدا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای ئێران سزا دەدات و لە ناو سزادراوانیش وەزیری دەرەوەی پێشوی وڵاتەکە هەیە. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئاشکرای کرد بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکی ئێران ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامیی لەو وڵاتە سزا دەدات. سزاکانی کەنەدا 17 بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران و سێ دامەزراوەی سەرەکیی دەسەڵات لەو وڵاتە دەگرێتەوە کە دەستیان لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان و خەڵکدا هەبوە. لە ناو لیستی بەرپرسانی سزا دراودا هەر یەکە لە محەمەدجواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران و ئەمیر حاتەمی وەزیری بەرگریی سەردەمی حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری پێشوی وڵاتەکەدا دەبینرێت. هاوکات عەلی لاریجانی ، سەرۆکی پێشوی پەرلەمانی ئێران و حسێن شەریعەتمەداری راوێژکار عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکە لە لیستی ئەو سزایانەدان کە رۆژی پێنجشەممە وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا بڵاوی کردوەتەوە. کەنەدا 76 ملیۆن دۆلاری تەرخان کردوە بۆ دەستبەسەراگرتنی دارایی و موڵک و ماڵی ئەو بەرپرسانەی کۆماری ئیسلامی ئێران و هاوکات گەشتیش لە زۆربەی ئەو بەرپرسانە بۆ کەنەدا قەدەغە دەکرێت.
هاوڵاتی له‌دانیشتنی ئه‌مڕۆی په‌رله‌مانی عێراق كه‌تایبه‌ت بوو به هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار، له گه‌ڕی دووه‌می هه‌ڵبژاردندا عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بە ١٦٢ دەنگ توانی به‌سه‌ر ركابه‌ره‌كه‌یدا كه به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو بە ٩٩ دەنگ سه‌ربكه‌وێت و ببێت به سه‌رۆك كۆماری داهاتووی عێراق. به‌پێی ده‌ستووری عێراق پێویسته پۆستی سه‌رۆك كۆمار بۆ كورد بێت، به‌ڵام یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ماوه‌ی نۆ مانگی رابردوودا نه‌یانتوانی ئه‌و پرسه له‌نێوان خۆیاندا یه‌كلابكه‌نه‌وه، هه‌ر بۆیه هه‌ر یه‌كه‌یان به‌كاندیدی خۆیان ده‌یانه‌ویست به‌شداری كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان له‌باره‌ی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كاندیده‌كانی سه‌رۆك كۆمار بكه‌ن. كاندیدی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو، هه‌روه‌ها پارتیش دوای ئه‌وه‌ی كاندیده‌كه‌ی خۆی كشانه‌وه كه رێبه‌ر ئه‌حمه‌د بوو، ئه‌ندامانی فراكسیۆنه‌كه‌ی راسپارد كه ده‌نگ به‌كاندید عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بده‌ن. عه‌بدول له‌تیف ره‌شید، به‌ده‌نگی ٢٦٩ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق توانی بۆ ماوه‌ی چوار ساڵی داهاتوو ببێته سه‌رۆك كۆمار. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جگه له‌وه‌ی فراكسیۆنی سه‌در له‌په‌رله‌مان نه‌ماون، چه‌ند فراكسیۆنێكی دیكه به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه‌یان نه‌كردو بایكۆتیان كرد.
.jpg)
