هاوڵاتی بڵاوکراوەیەکی ئەمریکی ئاشکرای کردوە؛ بەرپرسانی ئێران لە چەند نامەیەکی نهێنیدا هەڕەشەی ئەوەیان کردوە کە ئەگەر یەکێتی ئەوروپا سزا بەسەر تاراندا بسەپێنێت ئەوا کۆتایی بە پەیوەندییە سیاسییەکان لەگەڵ ئەو یەکێتییە دەهێنن. پێگەی (پۆلیتیکۆ) لە ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە؛ لە دوو نامەی تایبەتدا حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران و غوڵامحسێن دێهقانی نێردراوی ئەو وڵاتە لە ئەوروپا بۆ جۆزێپ بۆڕێڵ، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا داوایان کردوە بە بێ رەچاوکردنی بارودۆخی ناوخۆیی وڵاتەکەیان بیر لە سزادانی تاران نەکەنەوە. لە نامەکەی وەزیری دەرەوەی ئێراندا هاتوە ئەگەر ئەوروپا سزاکانی بەسەر تاراندا بسەپێنێت رەنگە پەیوەنییەکانیان لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا راگرن و بەردەوام نەبن لە کاری دیپلۆماسیی لەگەڵ وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا. بڕیارە رۆژی دوشەممەی داهاتو یەکێتی ئەوروپا ئەو سزایانەی بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکەوە لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران ئامادەی کردوە ئاشکرا بکات.
سەركۆ جەمال داهاتی پارێزگای سلێمانی ماوەی زیاتر لەساڵێكە بووەتە جێگەی مشتومڕ، پارتی و یەكێتی و گۆڕان كە لەناو حكومەتدان پێشتر یەكتریان پێ تۆمەتبار دەكرد، بەڵام ئێستا ئەوانیش قسەی لەسەر ناكەن، پێشتر ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی لیژنەیەكیان پێكهێنا ئەویش ئەنجامەكەی بۆ رای گشتی نەبوو، بەڵام ماوەی چەند رۆژێكە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر هەمان پرس لیژنەیەكی پێكهێناوە، سەرچاوەیەكیش لەوەزارەتی دارایی دان بەوەدا دەنێت پێشتر داهاتی سلێمانی نزیكەی 250 ملیۆن دۆلاربووە بەڵام ئێستا بۆ نیوە كەمیكردووە. كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»داهاتی سلێمانی لەسەر چەند بنەمایەكە، لەوانە پشكی نەوت و داهاتی دەروازەكان، داهاتی دەروازەكان كەمیكردووە بەهۆی قاچاغچێتی و لێخۆشبوون لەباج، كۆمەڵێك كۆمپانیای ناپێویستیش هەن كە باج وەردەگرن، جگە لەوەی چەندین هێزی ئەمنیی لەدەروازەكان جێگیركراون و بوونەتەهۆی رێگریكردن و كەمبوونەوەی داهات، داهاتی باج و رسوماتیش وەكو ئاوو كارەبا گرفتی ئەوەی هەیە نەسریەی بەردەستیان بۆ دابین ناكرێت و داوای داهاتیشیان لێدەكرێت، داهاتی ناوخۆی سلێمانی مانگی یەكی ئەمساڵ سەروو 130 ملیار دینار بووە بەڵام ئێستا دابەزیوە بۆ كەمتر لە 80 ملیار دینار». وتیشی:» داهاتی هەموو سەرچاوەكان كەمیان كردووە، وەكو ژمارە هیچ ژمارەیەكمان لانییە كە كۆی گشتی داهاتی سلێمانی چەندە، بەڵام 15 ملیۆن دۆلاری مانگانە لەداهاتی سلێمانی دەدرێتە هەرسێ سەرۆكایەتیەكە». هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە چەند بەرپرسێك لەئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنی زانیاری لەوبارەیەوە، بەڵام هەریەكەو بەپاساوێك لێدوانیان نەداو بەشێكیشیان رەتیانكردەوە هیچ داتایەكیان لابێت. بەڵام بەپێی وتەی سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی بۆ هاوڵاتی پێشتر داهاتی پارێزگای سلێمانی بەئیدارە سەربەخۆكان و هەڵەبجەوە زیاتر لە 250 ملیۆن دۆلاربووە. سەرچاوەكە وتیشی: بەڵام ئێستا داهاتی پارێزگای سلێمانی و ئیدارە سەربەخۆكان نزیك بووەتەوە لەنیوەی ئەو بڕە پارەیە. بەرزان محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەنووسراوی فەرمی داوای لەوەزارەتی دارایی و ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كردووە لەبارەی داهاتی سلێمانی زانیارییان پێبدات بەڵام رەتیانكردووەتەوە». وتیشی:»بۆ بەدواداچوونی داهاتی سلێمانی و هۆكاری كەمكردنی، ئەنجومەنی پارێزگا لیژنەیەكی پێكهێناوە بەڵام لیژنەكە تازە دەستی بەكاركردووە بەهۆی هەمواری پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی پارێزگاو هێشتا لەبەدواداچوونی سەرەتاییدان». كاسترۆ مەعروف، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و ئەندامی لیژنەكە بەهاوڵاتی راگەیاند:» لیژنەی كارگێڕی و داراییمان هەیە پێشتریش بەدواداچوونی كردووە، نووسراومان ئاڕاستەی وەزیری دارایی كردووە بۆ داهاتی سلێمانی بەڵام تا ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی نەدات ناتوانین هیچ بكەین، نووسراومان بۆ ئەنجومەنی وەزیرانیش كردووەو ئەوانیش زانیارییان پێنەداوین». وتیشی:»لیژنەمان چووەتە دەروازەكان ئەوانیش تاوەڵامی نووسراوێك دەدەنەوە چەند مانگێكی پێدەچێت و كۆی داهات و خەرجیشمان پێنادەن، ئێستاش بەهۆی پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنەوە لیژنەكە چەند رۆژێكە دەستبەكاربووەو یەك كۆبوونەوەی كردووە». كاسترۆ مەعروف دەڵێت:»كۆمەڵێك باج و رسومات و كۆمپانیا هەیە لەدەروازەكانی سنووری سلێمانی لەشوێنەكانی دیكە نییە ئەوەش وایكردووە بازرگانەكانی ئێرە چیتر لەسنووری پارێزگای سلێمانییەوە بارەكانیان نەهێننە هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی دۆخی سیاسی هۆكارێكە بۆ كەمبوونەوەی داهات، هاوكات راگیرانی پرۆژەكانیش هۆكارێك بووە». بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی،»ئەوەی ئێمە داوای دەكەین بەنووسراوی فەرمی لەوەزارەتی دارایی و لایەنە پەیوەندیدارەكان پێمان نادرێت، لەمەودوا بەدواداچوونی خۆمان دەكەین بۆ ئەو بابەتانە». شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:» داهاتی سلێمانی دیار نییەو دەیشارنەوە، چونكە بڕێكی تێكەڵە لەگەڵ داهاتی مەركەزیدا، هۆكارەكەی یەكەم ئەوەیە رێككەوتنێك هەیە لەنێوان یەكێتی و پارتیدا لەئەنجومەنی وەزیران كە زۆنی سەوز 43٪ی كورتهێنانی لیستی مووچە پڕبكاتەوە و زۆنی زەردیش 57٪ی كورتهێنانی لیستی مووچە پڕبكاتەوە». ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان وتیشی:» ئێستا داهاتی سلێمانی كەمترە لەخەرجییەكانی و پارە دەرهێنان لەبانكی ناوەندی هەرێم لە سلێمانی لەڕێگەی چەكەوە كەپێشتر درابوون بەكەسانێك كە بازرگان و بەڵێندەر بوون». «بۆ نموونە چەكەكە بەهای ملیارێك دینار بووە، ئەو كەسە ناچار بووە بە 300 ملیۆن دینار بیفرۆشێتەوە، ئەوەی لێی كڕیوەتەوە چووەتە بانك بەدەستڕۆیشتوویی خۆی گۆڕیویەتیەوەو ملیار دینارەكەی وەرگرتووە و بەوەش 700 ملیۆن دینار قازانجی كردووە، ئەم جۆرە یارییانە كراوە كەهەمووی پارە دەرهێنانە لەبانكی سلێمانی بەشێوازێكی نادروست». شێركۆ جەودەت وای وت. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دۆخی سلێمانی وا وێنا دەكات كە بەرەو قوفڵ بوون دەڕوات و دەڵێت «خەریكە هەموو سێكتەرو پرۆژەكان بەتەواوی رادەگیرێن». بەڵام عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەهیچ شێوەیەك ناتوانم بڵێم داهاتی سلێمانی كەمدەكات تەنها ئەوكاتە نەبێت كەبزانم و بەشێوەیەكی دروست زانیاریمان هەبێت كەئەویش بەڕێوەبەری بانك پێمان بدات، داهاتی هەر مانگێك چەندە و خەرجیەكانیش چەندە، ئەوكات دەتوانم بڵێم كەمدەكات». «وشەی كەمكردن بۆ شارێك راست نییە بەپێی یاسا نەك پارێزگا و شارەكان بودجەیان نییە هەرێمی كوردستانیش بودجەی نییە تا بڵێین بودجەكەی ئەوەندەیەو ئەوەندە كەمیكردووە، ئەوە بەرپرسیارێتی حزبەكانی دەسەڵاتە روونكردنەوە بدەن بەخەڵك و ئێمەو بۆ ئەوەی بتوانین قسەیەكی دروست بكەین، هەرسێ حزبەكەی دەسەڵات پارتی و یەكێتی و گۆڕان كە بەشدارن لەحكومەتی هەرێم بەبەرپرسیاری دۆخی سلێمانی دەزانن، پێمان وایە لەهەرێمی كوردستان هیچ كێشەیەكی داهات نییە كە بەوجۆرە دەستخراوەتە بینەقاقای سلێمانی، عومەر گوڵپی وای وت. هاوكات زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی و سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»مانگانە وەزارەتی دارایی داوا لەبانكی منارە لەهەولێرو ئاشتی لەسلێمانی دەكات تەواوكاری مووچە بنێرن، بەڵام هۆكاری كەمكردنی داهات ئەوەیە كە پارەی دەرمان و بەڕێوەبەرایەتیە گشتییەكانی حكومەتی هەرێم لەزۆنی سەوز لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و راپەرینی لێ خەرج دەكرێت». وتیشی:»ئێستا بەداخەوە ئەوەشیان زیاتر لەنیوە بۆ كەمكراوەتەوە، جگە لەوەی پارەی دیكە بۆ خەرجی سێ سەرۆكایەتیەكە دەڕوات، جگە لەوەی هەر پرۆژەیەك جێبەجێ دەكرێت و حكومەت دەڵێت جێبەجێی دەكەین پارەكەی لەداهاتی ناوخۆی سلێمانییە». كورتهێنان لەسلێمانی بەپێی ئەو بەدواداچوونەی هاوڵاتی كردوویەتی، سەرچاوەی داهاتی پارێزگای سلێمانی پارەی نەوت و داهاتی ناوخۆی پارێزگاكەیە، تا مانگی هەشتی ئەمساڵیش بەمشێوەیە بووە كە 288 ملیار دیناری پارەی فرۆشراوی نەوت و 90 ملیار دیناری پارەی ناوخۆ بووە كە لەباج و دەروازە سنورییەكان كۆدەكرێتەوە، كۆی گشتی داهاتیش كردوویەتیە 378 ملیار دینار، بەڵام بەوتەی بەرپرسان و پەرلەمانتارانی یەكێتی و گۆڕان خەرجی پارێزگاكە زیاتر بووە لە 407 ملیار دینار. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت: «هەر مانگێك كورتهێنان لەداهاتی سلێمانی هەبێت لەداهاتی مانگی دواتر پڕدەكرێتەوە، مانگانە سلێمانی بەهۆی كورتهێنانەوە قەرزار دەبێت و قەرزەكەش لە پارەی خزمەتگوزاری و پرۆژەكان دەبڕدرێت و حكومەتی هەرێم یەك دینار كورتهێنانی سلێمانی پڕنەكردووەتەوە». هەر بەپێی بەدواداچوونەكەی هاوڵاتی مانگانە لەداهاتی سلێمانی خەرجی موچەی پەروەردەی كەركوك دابین دەكرێت كە بڕەكەی شەش ملیار دینارە، هەمان بڕە پارە دەچێت بۆ ئاژانسی ئاسایش، ئەنجومەنی دادوەریش بڕی ملیارو نیوێك داهاتی مانگانەی سلێمانی دەبات، ئەوەش لەكاتێكدایە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵ كاتێك گرفتی نەمانی پارە لەبانكەكاندا بەتایبەتی بانكەكانی سنوری ئیدارەی سلێمانیدا دروستبووە، لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی كوردستان بەمەبەستی بەدواداچوون، لیژنەیەكی دروستكردو لیژنەكەش هیچ شتێكی بۆ رای گشتی ئاشكرانەكرد، بەڵام راپۆرتی بەدواداچوونەكە كەدەست هاوڵاتی كەوتووە دەریدەخات نزیكەی 92 بانكی حكومی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە، ئەمانە كەمترین مەرجی بانكیان تێدایە‌و بەیەكەوە نەبەستراونەتەوەو لەسنوری سلێمانی 33 بانكی حكومی هەیە، لەسنوری هەولێرو دهۆك 59 بانكی حكومی هەیە. هەر بەپێی ئەو راپۆرتە 22 بانك لەسنوری پارێزگای هەولێرو دهۆك خراونەتە سەر سیستەمی (ICBS)، بەڵام لەسنوری سلێمانی‌و هەڵەبجە هیچ بانكێك نەخراوەتە سەر ئەم سیستەمە. سیستەمی (ICBS) كارئاسانی گەورە دەكات بۆ بەئەلیكترۆنیكردنی دابەشكردنی موچە‌و ئەنجامدانی چاكسازی لەزۆر بواردا لەوانە: كەشفكردنی موچەخۆری بندیوار. راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە لەهەرێمی كوردستاندا بەگشتی هەزار وەحدەی حسابی‌و 14 خەزێنەی گشتی هەیە. لە 23-5-2022 ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لیژنەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لەداهاتی سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و راپەڕین پێكهێنا، سەرۆكی لیژنەكە سامی جەلال راوێژكار لەوەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێم و ساماڵ عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری گشتی گومركی هەرێم ئەندامی لیژنەكەبوون، هاوڵاتی چەندین جار پەیوەندی پێوەكردن بەڵام وەڵامی پەیوەندیەكانیان نەدایەوە. داهاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بێجگە لەداهاتی نەوت، ساڵی رابردوو دوو ترلیۆن و 559 ملیار دینار بووە، لەو داهاتەش ترلیۆنێك و 457 ملیار دیناری زۆنی سەوز بووە كە دەكاتە 43٪ی داهاتی هەرێمی كوردستان.
هاوڵاتی پەرلەمانی تورکیا یاسایەک لە دژی رۆژنامەگەریی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان پەسند دەکات و هەر بەشداربویەکی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئەگەر بابەتی ئەمنی و ئاسایشیی وڵاتەکە بڵاو بکاتەوە ساڵێک بۆ سێ ساڵ زیندانیی بەسەردا دەسەپێت. ئاژانسی مێزۆپۆتامیا بڵاوی کردەوە رۆژی پێنجشەممە پەرلەمانی تورکیا بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتارانی پارتی داد و گەشە (ئاکەپە) و پارتی نەتەوەپەرست (مەهەپە) یاسای (دێفۆرماسیۆن)ی پەسند کرد کە بە بە یاسای سانسۆر لە وڵاتەکە ناو دەهێنریت. بە پێی ئەو یاسایە رۆژنامەوانان و بەشداربوانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نابێت هیچ بابەتێک لەسەر مەترسیی بۆ ئاسایشی دەرەوە و ناوخۆی تورکیا بڵاو بکەنەوە و بە پێچەوانەشەوە سزای ساڵێک بۆ سێ ساڵ بەسەر ئەو کەسانەدا دەسەپێت. لەو یاسایەدا ئاماژە بەوە کراوە تەنات بڵاوکردنەوە و هاوبەشکردنی ئەو هەواڵ و نوسینانەی کە دەبنە هۆی تێکدانی ئاسایش و مەترسیی بۆسەر سەقامگیریی تورکیا هاوشێوەی ئەو کەسەی یەکەمجار هەواڵ و پەیاماکەی بڵاو کردوەتەوە سزا دەدرێت واتا شەیرکردن و ریتویتکردن بە پێشلکردنی یاساکە لەقەلەم دەدرێت وەک تاوانبار سزای بەسەردا دەسەپێنرێت. زیاتر لە هەفتەیەک ئەو یاسایە ناکۆکیی لە نێوان پەرلەمانتارانی ناو پەرلەمانی تورکیای لێکەوتوەتەوە و رۆژنامەوان و چالاکوانانیش یاساکە بە مەترسیدار دەزانن دژی ئازادیی رادەربڕین.
هاوڵاتی کەنەدا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای ئێران سزا دەدات و لە ناو سزادراوانیش وەزیری دەرەوەی پێشوی وڵاتەکە هەیە. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئاشکرای کرد بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکی ئێران ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامیی لەو وڵاتە سزا دەدات. سزاکانی کەنەدا 17 بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران و سێ دامەزراوەی سەرەکیی دەسەڵات لەو وڵاتە دەگرێتەوە کە دەستیان لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان و خەڵکدا هەبوە. لە ناو لیستی بەرپرسانی سزا دراودا هەر یەکە لە محەمەدجواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران و ئەمیر حاتەمی وەزیری بەرگریی سەردەمی حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری پێشوی وڵاتەکەدا دەبینرێت. هاوکات عەلی لاریجانی ، سەرۆکی پێشوی پەرلەمانی ئێران و حسێن شەریعەتمەداری راوێژکار عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکە لە لیستی ئەو سزایانەدان کە رۆژی پێنجشەممە وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا بڵاوی کردوەتەوە. کەنەدا 76 ملیۆن دۆلاری تەرخان کردوە بۆ دەستبەسەراگرتنی دارایی و موڵک و ماڵی ئەو بەرپرسانەی کۆماری ئیسلامی ئێران و هاوکات گەشتیش لە زۆربەی ئەو بەرپرسانە بۆ کەنەدا قەدەغە دەکرێت.
هاوڵاتی له‌دانیشتنی ئه‌مڕۆی په‌رله‌مانی عێراق كه‌تایبه‌ت بوو به هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار، له گه‌ڕی دووه‌می هه‌ڵبژاردندا عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بە ١٦٢ دەنگ توانی به‌سه‌ر ركابه‌ره‌كه‌یدا كه به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو بە ٩٩ دەنگ سه‌ربكه‌وێت و ببێت به سه‌رۆك كۆماری داهاتووی عێراق. به‌پێی ده‌ستووری عێراق پێویسته پۆستی سه‌رۆك كۆمار بۆ كورد بێت، به‌ڵام یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ماوه‌ی نۆ مانگی رابردوودا نه‌یانتوانی ئه‌و پرسه له‌نێوان خۆیاندا یه‌كلابكه‌نه‌وه، هه‌ر بۆیه هه‌ر یه‌كه‌یان به‌كاندیدی خۆیان ده‌یانه‌ویست به‌شداری كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان له‌باره‌ی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كاندیده‌كانی سه‌رۆك كۆمار بكه‌ن. كاندیدی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو، هه‌روه‌ها پارتیش دوای ئه‌وه‌ی كاندیده‌كه‌ی خۆی كشانه‌وه كه رێبه‌ر ئه‌حمه‌د بوو، ئه‌ندامانی فراكسیۆنه‌كه‌ی راسپارد كه ده‌نگ به‌كاندید عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بده‌ن. عه‌بدول له‌تیف ره‌شید، به‌ده‌نگی ٢٦٩ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق توانی بۆ ماوه‌ی چوار ساڵی داهاتوو ببێته سه‌رۆك كۆمار. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جگه له‌وه‌ی فراكسیۆنی سه‌در له‌په‌رله‌مان نه‌ماون، چه‌ند فراكسیۆنێكی دیكه به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه‌یان نه‌كردو بایكۆتیان كرد.
.jpg)
هاوڵاتی تورکیا لە نۆ مانگدا بە بەهای زیاتر لە 17 ملیار دۆلار کاڵای هەناردەی وڵاتانی دراوسێی کردوە و لەناویشیاندا عێراق گەورەترین پشکی بەرکەوتوە. بە پێی ئەو زانیارییانەی میدیا فەرمییەکانی تورکیا بڵاویانکردوەتەوە؛ لە نۆ مانگی ئەمساڵدا تورکیا بە بەهای 17 ملیار و 432 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی وڵاتانی دراوسێ کردوە. عێراق لە نۆ مانگەدا گەورەترین هاوردەکاری کاڵای تورکیا بوە و بە بەهای حەوت ملیار و 507 ملیۆن دۆلار کاڵای هاوردەکردوە. کاڵای هاوردەکراوی تورکیا بۆ وڵاتانی دراوسێ، بەراورد بە ساڵی رابردو بە رێژەیەکی بەرچاو زیادبوە.
عه‌مار عه‌زیز به‌ده‌ل به‌روارى ده‌ڵێت: به‌رده‌وامم له‌خه‌باتى مه‌ده‌نى و له‌ده‌ستگیرکردن ناترسم، به‌ڵکو ئێمه له‌زوڵم و زۆردارى ده‌سه‌ڵات ده‌ترسین، وتیشى: ماوه‌ى زیاتر له‌دوو هه‌فته‌یه له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک که‌سایه‌تی و خاوه‌ن ماف له‌چین و تووێژه جیاوازه‌کانی کۆمه‌ڵی کوردستان گروپی گێڕانه‌وه‌ی پاشکه‌وت و لێبڕینی مووچه‌مان پێکهێناوه‌و من وه‌کو نوێنه‌ری پارێزگاى دهۆک به‌شداریم کردووه. به‌ده‌ل به‌رواری چالاکى کۆمه‌ڵى مه‌ده‌نى که وه‌کو نوێنه‌ری پارێزگای دهۆک به‌شدارى له‌گروپى گێڕانه‌وه‌ی پاشکه‌وت و لێبڕینی مووچه کردووه، له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى رایگه‌یاند: « له‌ساڵانی 2017 و 2018 گروپێک دامه‌زرابوو به‌ناوی کوا پاشکه‌وتی من، که ئه‌مه‌ش یه‌که‌م گرووپ بوو که داوای پاشکه‌وت بکات، له‌پلانی ئێمه‌دابوو ئه‌و گرووپه بکه‌ینه گروپێکی سه‌رانسه‌ری کوردستان به‌ڵام له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی چه‌ند که‌سێک له‌ھەولێر و سلێمانی سه‌رینه‌گرت، له 2018 له‌شاری دهۆک ده‌ستمانکرد به‌گه‌وره‌ترین گردبوونه‌وه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی پاشکه‌وت، دواتر ده‌زگا ئه‌منیه‌کان ئێمه‌یان ده‌ستگیرکرد، ماوه‌یه‌کی زۆر له‌زیندان بووین دواتر ئازادکراین». وتیشى: «یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌مان له‌شاری هه‌ولێر له 24ی ئه‌یلولی 2022 بوو، به‌هۆی ئه‌و دۆخه‌ی ئێستای عێراق و هه‌روه‌ها پرسی بۆردومانکردنی ناوچه سنورییه‌کان له‌لایه‌ن ئێران و تورکیاو پرسی درێژکردنه‌وه‌ی ماوه‌ی په‌رله‌مانی کوردستان، ئه‌مانه هه‌موو وایانکرد که‌مێک دوابکه‌وین، ئێمه نامانه‌وێت ئه‌مجاره په‌له بکه‌ین هه‌روه‌ها نامانه‌وێت کارێک بکه‌ین دواتر هیچ ئامانجێکی نه‌بێت، به‌خۆشحاڵییه‌وه رێکخراوی ئێن پی ئه‌ی که رێکخراوێکی نه‌رویجییه، پشتگیریمان ده‌کات». له‌باره‌ی ئامانجی سه‌ره‌کى دامه‌زراندنی گروپه‌که، به‌ده‌ل به‌رواری وتى:»چه‌ند ئامانجێکمان هه‌یه له‌وانه کارکردن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی پاشکه‌وتی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران، هه‌روه‌ها پرسی جیاوازی مووچەی فه‌رمانبه‌ران به‌تایبه‌ت خانه‌نشینان له‌گه‌ڵ عێراق و هاوتاکردنیان، هه‌روه‌ها پله‌به‌رزکردنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران له‌گه‌ڵ دابه‌شکردنی مووچه له‌کاتی خۆیدا، هه‌موو ئه‌مانه له‌چوارچێوه‌ی چالاکی مه‌ده‌نی و ئاشتیانه ده‌بێت، جیاوازی گروپی ئه‌مجاره ئه‌وه‌یه که ئه‌م گروپه سه‌رانسه‌رییه‌و نوێنه‌رانی هه‌موو پارێزگایه‌ک له‌گروپه‌که‌دا به‌شدارن». سه‌باره‌ت به‌میکانیزمى کارکردن و چۆنیه‌تی دروستکردنی فشار له‌سه‌ر حکومه‌ت بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی پاشکه‌وتی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران، به‌ده‌ل به‌روارى ده‌لێت: «چالاکییه‌کانمان به‌شێوه‌ی مه‌ده‌نی ده‌بێت، به‌دواداچوونی یاسایی ده‌که‌ن و کۆمه‌ڵێک دادوه‌رو پارێزه‌ر له‌گه‌ڵ ئێمه ده‌بن تاوه‌کو له‌ڕێگای یاسایی پاشکه‌وتی مووچه بکه‌ینه ماڵ له‌سه‌ر حکومه‌ت و ئه‌وان دانپێدانان بکه‌ن و دواتر بۆ فه‌رمانبه‌رانی بگێڕنه‌وه.» له‌وه‌ڵامى ئه‌و پرسیاره‌ى ئایا مه‌ترسى نیه به‌هۆى ئه‌م چالاکییانه‌وه جارێکى تر رووبه‌ڕووى ده‌ستگیرکردن ببیته‌وه، وتى: «من له‌ده‌ستبه‌سه‌رکردن ناترسم، به‌ڵکۆ ئێمه له‌زوڵم و زۆرداری ده‌سه‌ڵات ده‌ترسین، به‌داخه‌وه له‌سه‌ر ماف و داواکارییه‌کانی خۆت ده‌ستگیربکرێی و دواتر تۆمه‌تی ئه‌خلاقی و ته‌قینه‌وه یان په‌یوه‌ندی به‌پارتی کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) دروستده‌کرێن که‌هه‌موو ئه‌مانه دوورن له‌ڕاستی، من له 1993 تاوه‌کو ئێستا به‌رده‌وامم له‌کارکردن، ئامانجی سه‌ره‌کی من ته‌نها خزمه‌تکردنه به‌کوردستان و لای من هه‌ر چوارپارچه‌ی کوردستان زۆر پیرۆزه و به‌رده‌وام ده‌بم له‌سه‌ر خه‌باتی مه‌ده‌نى.». «به‌ده‌ل به‌روارى ده‌ڵێت: «رێکخراوی پاو که ته‌مویلی دارایی له‌ڕێکخراوی ئێن پی ئه‌ی نه‌رویجی وه‌رده‌گرێت ، ئه‌مانه پرۆژه‌یه‌کیان هه‌یه به‌ناوی (تعزیز الدیموقراتیه) بۆماوه‌ی چوار ساڵ، پێکهێنانی گروپه‌که‌ی ئێمه به‌شێکه له‌و پرۆژه‌یه‌و من گه‌شبینم که‌پێکه‌وه ده‌توانین شتێکی باش بۆ مووچه‌خوران به‌ده‌ستده‌هێنین، به‌مه‌رجێک خه‌ڵک له‌گه‌ڵ ئێمه هاوکاربێت و له‌پشته‌وه خیانه‌تمان لێنه‌کات».
لە راگەیەندراوێکدا مەکتەبی سیاسی پارتی رایگەیاند، له‌پێناو سه‌ركه‌وتنی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار و دامه‌زراندنی كابینه‌ی نوێی حكومه‌تی فیدراڵ بڕیارماندا به‌كشاندنەوه‌ی هه‌ڤاڵ رێبه‌ر ئه‌حمه‌د له كاندیدکردن بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆمار. دەقی راگەیەندراوەکە: راگه‌یاندراوێک لە مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئۆكتۆبه‌ری ساڵی رابردوو، هه‌وڵه‌كانمان به‌ڕوون و ئاشكرایی بۆ رزگاركردنی پڕۆسه‌ی سیاسی عێراق له چه‌قبه‌ستوویی به‌گه‌ڕخست و، بەبێ جیاوازی له‌گه‌ڵ هه‌موو لایه‌نه‌كانی براوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق له گفتوگۆ دابووین و، پابەندی و رێزیشمان بۆ ئه‌و رێككه‌وتنه‌ی هه‌رسێ پێكهاته‌ی سه‌ره‌كی عێراق هه‌بوو له ده‌ستنیشانكردنی نوێنه‌ریان بۆ ئه‌و پۆسته سیادیه‌ی بۆ هه‌ر لایه‌ك دیاریكراوه. سه‌باره‌ت به سه‌رۆك كۆماری عێراق كه پشكی كورده، رای خۆمان به‌ڕاشكاوی راگه‌یاندوه كه به‌پێویستی ده‌زانین كۆده‌نگی گه‌لی كوردی له‌سه‌ربێت چونكه نوێنه‌ری كورده لە عێراقی فیدراڵدا، به‌داخه‌وه هه‌وڵدرا ئه‌م بابه‌تە پشتگوێ بخرێ و به‌ده‌ست تێوه‌ردان و سه‌پاندنی ئیڕاده و له‌ده‌ره‌وه‌ی كۆده‌نگی ئه‌م مافه‌ی گه‌لی كورد پێشێل بكه‌ن، بۆیە پارتیمان هه‌ڤاڵ (رێبه‌ر ئه‌حمه‌د)ی كاندیدکرد بۆ ئه‌و پۆسته، ئێستاش کە ئه‌و هه‌وڵه‌ی ده‌درا بۆ سه‌پاندنی ئیڕاده و ره‌چاونه‌كردنی كۆده‌نگی کورد كه ئێمه له پارتی دیموکراتی کوردستان وه‌كو پڕه‌نسیپ به‌گرنگمان زانیوە، سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو و، هه‌روه‌ها له‌پێناو سه‌ركه‌وتنی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار و دامه‌زراندنی كابینه‌ی نوێی حكومه‌تی فیدراڵ بڕیارماندا به‌كشاندنەوه‌ی هه‌ڤاڵ رێبه‌ر ئه‌حمه‌د له كاندیدی سه‌رۆك كۆمار، هیوادارین كۆبونه‌وه‌ی ئەنجوومەنی نوێنەران كه بۆ مه‌به‌ستی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار ده‌به‌سترێ سه‌ركه‌وتوو بێت.
هێمن مەحموود هەرچەندە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق دوو ساڵ پێش ئێستا بڕیاریدا سوپا بنێرێتە دەروازە سنوورییەكان و تایاسا جێبەجێ بكەن و رێگری لەزیادەڕەوی و گەندەڵی و بەفیڕۆدانی داهاتی گشتی بكەن، بەجۆرێك سوپا رایگەیاند 10 دەروازەی زەمینی و چوار دەروازەی دەریایی لەژێر دەسەڵاتی سوپای عێراقدان و پارێزراون، بەڵام لەئەرزی واقیعدا پێناچێت هیچ یەكێك لەبڕیارەكانی كازمی و رێوشوێنەكانی سوپا جێبەجێكرابێت و هێشتا گەندەڵی و قاچاغچێتی و بەهەدەردانی داهاتی گشتی لەدەروازە سنوورییەكان بوونی هەیەو بەردەوامە. دەزگای عێراقی داهاتوو كە دەزگایەكە گرنگی بەبواری ئابووری دەدات لە لێكۆڵینەوەیەكدا ئاشكرایكردووە تەنیا لەساڵی ٢٠٢١دا عێراق سێ ترلیۆن دینار بەهۆی گەندەڵییەوە لەدەروازە سنوورییەكان زیانی كردووە. بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەیە لەساڵی ٢٠٢١ حەوت دەوڵەت رایانگەیاندووە كەقەبارەی هەناردەیان بۆ عێراق گەیشتووەتە زیاتر لە ٣٧ ملیار دۆلار، كەچی لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق رایگەیاندووە تەواوی قەبارەی هاوردەی عێراق ١٦ ملیار دۆلار بووەو تەنیا حەوت ملیار دۆلار شمەك و كاڵا لەو حەوت دەوڵەتەوە هاوردەكراوە، بەمەش بڕی ٣٠ ملیار دۆلاری هاوردەی ئەو حەوت دەوڵەتە تۆمار نەكراوە، كەدیارە ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی بەبەهای ئەو ٣٠ ملیار دۆلارە كەلوپەل و شمەك هاوردەی عێراق كراون و تۆمارنەكراون و گومرگیان نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی كە ئەگەر بێت و لەڕێگایەكی فەرمی هاتنە ناوەوەیان بۆ بكرایە بەهای گومرگەكەی سێ ترلیۆن دینار دەبوو بۆ حكومەت كەچی تۆمارنەكراوەو بەهەدەر دراوە. پێگەی بازرگانی عێراق پێگەیەكی گرنگەو لەناوچەیەكی گرنگی ستراتیژییدایە كەمامەڵەی بازرگانی لەگەڵ شەش دەوڵەتی دراوسێدا دەكات كەئەوانیش (ئوردن، كوەیت، سعودیەو توركیاو سوریاو ئێرانە) ئەویش لەڕێگای ٢٢ دەروازەی فەرمی زەمینی و ئاوییەوە ساڵانە پارەیەكی بێشوماری لەڕێگای گومرگەوە دەستدەكەوێت كەچی سەرەڕای ئەوە هێشتا بەهۆی باڵادەستی گرووپە چەكدارییەكانەوە لەدەروازەكاندا عێراق كێشەی دارایی هەیە. لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ ەوە بەهۆی نەمانی بەرهەمی ناوخۆییەوە، عێراق بووەتە بازاڕێك بۆ بەرهەمی هەناردەی وڵاتان و حزب و گرووپە چەكدارییەكانیش لەڕێگایەوە خەریكی بازرگانی و سەرانە سەندن و قاچاغچێتین و داهاتێكی گەورەی ساڵانەیان دەستدەكەوێت. لەنوێترین لێدوانیدا (عەلی عەلاوی) وەزیری دەستلەكاركێشاوەی دارایی عێراق دەڵێت: گەندەڵكاران ساڵانە لەدەروازە سنورییەكان شەش بۆ حەوت ملیار دۆلاریان دەستدەكەوێت ئەویش بەهۆی تۆمارنەكردنی زۆرینەی كەلوپەل و شمەكی هاوردەكراو و باڵادەستی گرووپە چەكدارییەكان و قاچاغچێتییەوە. بەپێی ئامارە فەرمییەكانیش گەندەڵی و دزیكردن لەدەروازە سنوورییەكان وەهایكردووە كە بەتەنیا لەسەدا ١٠ بۆ ٢٠ی داهاتی ئەو دەروازانە بگەڕێنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت و ئیدی ئەوەی دیكەی دەڕواتە گیرفانی میلیشیاكان و حزبەكان و كەسایەتیە سیاسییە دەستڕۆیشتووەكان. ئەمە لەكاتێكدایە ئەم گەندەڵی و دزییە بەجۆرێك دەكرێت كە حكومەت ناتوانێت بەسەریدا زاڵبێت و تووێژێكی سەرمایەداری گەورەی لەوڵاتدا درووستكردووە كە باڵادەستن و هەژمووندارن، شێوازەكەشی لەڕێگای بەرپرس و ئەفسەران و فەرمانبەرانی دەروازە سنوورییەكانەوە ئەنجامدەدرێت كەڕێگە بەهاتنە ناوەوەی خۆراكی بەسەرچوو، شمەك و كاڵای قەدەغەكراو دەدەن یاخود لەڕێگەی وەرگرتنی بەرتیلەوە چاوپۆشی لەكۆمپانیاكان دەكەن بەئارەزووی خۆیان و بەبێ كوالێتی شمەک و کەلوپەلەكانیان هاوردە بكەن و دەستكاری ئامێرەكانی سۆنەرو یاری بەسیستەمی ژمێریاری دەروازەكان بكەن. ئەمە جگە لەهەبوونی رێگەی تایبەتی گرووپ و میلیشیاكانی سەر بەحزبە دەسەڵاتدارەكان كە لەدەروازە سنوورییەكاندا نیشتەجێن و سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتەكانیان لەو دەروازانەدایە. بەپێی راپۆرتە حكومییەكان ئەم گرووپانە هێندە باڵادەستن لەماوەكانی رابووردوودا هەرچی ئەفسەرو بەرپرسێكی وەزارەتی ناوخۆ یاخود دەروازە سنوورییەكان گەر رووبەڕوویان بووبێتەوە یاخود رێگەی لەكارەكانیان گرتبێت ئەوا لەكارەكەی دووریانخستووەتەوە یاخود گواستراونەتەوە بۆ شوێنێكی دیكە. هاوكات هەر حزبەو گرووپێكی چەكداری كە لەدەروازە سنوورییەكاندان و هەریەكەو رۆڵ و ئەركێكی جیاوازی هەیە، بەجۆرێك هەندێك لەحزبەكان دەستیان لەقاچاغچێتی نەوتدا هەیەو هەندێكی تریان لەئێرانەوە ماددەی هۆشبەر دەگوازنەوە، هەندێكی تریان سەرانە لەبازرگانان دەسێنن و هێنانی خۆراك و رێگاكانی دابەشكردنی بۆ خۆیان قۆرخ دەكەن، هەندێكی دیكەشیان رێگای تایبەت بەخۆیان هەیە بۆ هێنان و بردنی شمەك و كاڵاو حكومەت دەسەڵاتی بەسەریاندا نییە. بەپێی ئەو ئامارانەشی كەبڵاوكراونەتەوە لەماوەی ١٢ ساڵدا بەهۆی گەندەڵییەوە عێراق نزیكەی ٤٥٠ ملیار دۆلار زیانیكردووە. دۆخەكە لەو دەروازانە بەجۆرێكە تەنانەت لەهەندێك شوێندا بەئاشكرا بەو بازرگانانە دەڵێن كە كەلوپەل و شمەك دەهێن ئەگەر دەتانەوێت رێگایەكی كورت ببڕن ئەوا بڕۆن بۆ لای میلیشیاكان، یان حزبەكان. بارودۆخەكە هەر بەتەنیا لەباشوورو ناوەڕاستی عێراق كارەساتبار نییە، بەڵكو لەدەروازە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستانیش هاوشێوەی ئەو شوێنانە حزب و كەسانی دەستڕۆیشتوو لەدەروازە سنوورییەكاندا باڵادەستن و بەشێكی زۆری داهاتەكانی ئەو دەروازانە نایەنەوە بۆ خەزێنەی گشتی حكومەتی هەرێم. هەرێمی كوردستان خاوەنی شەش دەروازەی سەرەكی زەمینییە لەگەڵ ئێران و توركیا و بەرپرسی دابینكردنی لەسەدا ٥٠ی پێداویستییەكانی خەڵكی هەرێمە لەخۆراك و كەلوپەلی بیناسازی و هتد.. كە لەگەڵ ئێران دەروازەكانی (حاجی عومران، پەروێزخان، باشماخ، گەرمك) ئەمەجگە لەچەند دەروازەیەكی بچووكی دیكە (كێلێ، شوشمێ، تەوێڵە، پشتە)، لەگەڵ توركیاش دەروازەی (ئیبراهیم خەلیل) و (سەرزێڕی) كە بەپێی زانیاری بڵاوكراوە قەبارەی بازرگانی ئیبراهیم خەلیل نزیكەی پێنج ملیار دۆلارە لەساڵێكدا. هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم بەهۆی رادەستنەكردنی داهاتی ئەو دەروازانەو هێنانی كەلوپەلی رێگەپێنەدراو چەندین ساڵە كێشەیان لەنێواندایەو چارەسەرنەكراوە. بەهەدەردانی پارە لەو دەروازانە بڵاوكراونەتەوە لەسەدا ٧٠ی داهاتی ئەو دەروازانە ناگەڕێنەوە بۆ حكومەتی هەرێم و دەڕوات بۆ گیرفانی حزبە باڵادەستەكانی هەرێم، هاوكات نزیكەی ١٣ كۆمپانیاش لەو شوێنانە پارە وەردەگرن كە فەرمی نین و پارەكەیان نایەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی حكومەت. هەرسەبارەت بە گەندەڵی لەدەروازەكانی عێراقدا، مستەفا كازمی بۆ ڕێگەگرتن لەگەندەڵی و بەهەدەردانی داهات دەروازە سنورییەكان بڕیاریداوە لەڕێگەی دەستەی نەزاهەوە سیستەمی ئەلیكترۆنی بۆ كۆنترۆڵكردنی داهاتی دەروازەكان بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە. لەئێستادا ئەوەی ماوەتەوە ئەوەیە تاچەندێك حكومەتی ناوەندی توانای كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنوورییەكانی هەیە و باڵادەستی خۆی دەسەلمێنێت چونكە دەستنەگرتن بەسەر دەروازە سنوورییەكاندا بەمانای لاوازی و شكاندنی ئیرادەی دەوڵەت دێت و بەهێزبوونی ڕۆژ لەدوای ڕۆژی میلیشیاو گرووپەچەكدارییەكانی دیكە دێت كە بەداهاتی ئەو دەروازانە چەك و ئەندامی نوێ وەردەگرن و ڕۆڵیان لەبڕیاری سیاسی و یەكلاكردنەوەی كێشەو گرفتەكانی وڵاتدا زیاتر دەبێت.
هاوڵاتی نوێنەرایەتی ئێران لە نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاندوە جموجۆڵ و هاندانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ ناوخۆی وڵاتەکەی وای کردوە سوپای پاسداران ناچار بێت لە هەرێم هێرشیان بکاتەسەر. نوێنەرایەتیی ئێران لە راپۆرتێکدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان هۆکاری هێرشەکانی سوپای پاسداران لە (28/9/2022) بۆسەر بنکە و بارەگاکانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەرێمی کوردستان رادەگەیەنێت. لە راپۆرتەکەدا هاتوە : پارتەکانی (کۆمەلە و دیموکرات و پەژاک و پاک) مەترسیان بۆسەر دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دروست کردوە و خاکی هەرێمی کوردستانیان بۆ زیانگەیاند بە ئێران و لە ساڵی 2016ەوە 49 جار هێرش و چالاکیی سەربازییان ئەنجام داوە. نوێنەرایەتیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتوەکان جەختی لەوە کردوەتەوە کە چالاکییەکانی ئەو پارتانە وای لە سوپای پاسداران کردوە کە هیچ بژاردەیەکی دیکەیان نەبێت جگە لە وەڵامدانەوە بەو شێوازەی لە (28)ی مانگی رابردودا ئەنجامیان داوە. ئێران داوای کردوە ئەو راپۆرتە وەک هۆکارێکی ئەنجامدانی ئەو هێرشانە لە لایەن وڵاتەکەیەوە بۆ سەر خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان لە ئەنجومەنی ئاسایش بڵاو بکرێتەوە.
ده‌زگای دژه‌تیرۆری یه‌كێتی له‌باره‌ی تیرۆركردنی هاوكار جاف ئه‌فسه‌ری دژه تیرۆر كه له‌هه‌ولێر تیرۆركرا، وه‌ڵامی ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێم ده‌داته‌وه. ده‌قی وه‌ڵامه‌كه... ده‌زگای دژه‌تیرۆر به توندی چه‌واشه‌كارییه‌كانی ده‌زگای پاراستنی سه‌ر به پارتی دیموكراتی كوردستان ره‌ت ده‌كاته‌وه كه گوایه ئه‌فسه‌رانی دژه‌تیرۆر تاوانبارن له تیرۆركردنی عه‌قید هاوكار جاف. ده‌زگای دژه‌تیرۆر ھێزێكی نیشتمانی، رێكخراو، فه‌رمی، حكومی، تایبه‌ت و مه‌شقپێكراوی سه‌ربازییه و رۆڵێكی مێژوویی بینیووه له به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی تیرۆردا له سه‌رتاسه‌ری عێراق به‌گشتی و هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت. دژه‌تیرۆر ڕۆڵی بینیوه له پاراستنی سه‌قامگیری و به‌رقه‌راركردنی ئارامی و ئاسایش كه نه‌ك ته‌نیا له هه‌رێم جێگای شانازییه، له‌لایه‌ن هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه متمانه‌پێكراو و رێزلێگیراون و هاوكار و هه‌ماهه‌نگی سه‌ره‌كی بوون له سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر جه‌نگی تیرۆردا. ناوهێنانی دژه‌تیرۆر و تۆمه‌تباركردنی له‌لایه‌ن هێزێكی هه‌واڵگری چه‌واشه‌كار كه هه‌میشه له به‌ره‌كانی جه‌نگی پارێزگاری له كوردستان هه‌ڵهاتووه و سه‌ربه‌لایه‌نێكی پیلانگێری دۆڕاوی ئه‌م هه‌رێمه‌یه كه رێڕه‌وی ئاسایشیان ونكردووه و له‌بری كاركردن بۆ پاراستنی ئاسایشی هه‌رێمه‌كه‌مان، سه‌رقاڵی داتاشینی ئه‌و سیناریۆیانه‌ن كه سیاسییه دۆڕاوه‌كانیان فه‌رمانیان پێده‌كه‌ن و ئه‌م ده‌زگا هه‌واڵگرییه چه‌واشه‌كاره جێبه‌جێیان ده‌كات. ئێمه له ده‌زگای دژه‌تیرۆر له‌وه تێده‌گه‌ین خۆهه‌ڵقورتاندنن له كاروباری سیاسه‌تی دۆڕاو، به‌ڕێوه‌بردنی فاشیل و نۆكه‌ریكردن بۆ بێگانه و تۆمه‌تباركردنی لایه‌نێكی دیكه‌ی نیشتیمانی كه مێژووه‌كه‌ی پڕ له سه‌روه‌ری و شانازییه، كاری به‌رده‌وامی ئه‌و ده‌زگا هه‌واڵگرییه كه ئێستا و له‌م ساته‌وه‌خته هه‌ستیاره‌ی كه عێراقی پێداتێده‌په‌ڕێت، ده‌رخه‌ری ئه‌و ڕاستییه‌یه كه ئه‌وان به‌رده‌وام بۆ په‌رده‌پۆشكردنی په‌ڵه ره‌شه‌كانیان ده‌ست بۆ سیناریۆ و پلانی دوژمنكارانه ده‌به‌ن. خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌مشه‌و یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق بكشاندایه‌ته‌وه ئایا ئه‌مشه‌و ئه‌و ڤیدیۆیه بڵاو ده‌كرایه‌وه؟ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان زۆر له‌وه هۆشیارترن كه باوه‌ڕ به سیناریۆیه‌كی له‌و شێوه‌یه بكه‌ن له شه‌وی پێش ده‌نگدان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار. ئێمه لێره‌وه بۆ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستانی روونده‌كه‌ینه‌وه: 1- ته‌واوی ئه‌و ڕووداوه‌ی له ڕێككه‌وتی (7ی تشرینی یه‌كه‌می 2022) له شاری هه‌ولێر روویداوه، به پیلانی پاراستن و تیمێكی دیاریكراو جێبه‌جێكراوه كه ماوه‌یه‌كه له‌ژێر چه‌تری به ناو ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێم له هه‌ولێر كارده‌كه‌ن و بۆ جێبه‌جێكردنی مه‌رامه گڵاوه‌كانیان ئاڕاسته‌كراون. چه‌ندینجار ڕامانگه‌یاندووه پێویسته پارتی و ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌كانی له مه‌رامی ئه‌و گرووپه هه‌ڵهاتووه له یاسا ئاگاداربن كه ئێستا له هه‌ولێر نۆكه‌ری بۆ وڵاتانی هه‌رێمی ده‌كه‌ن. 2- ئه‌وانه‌ی به پیلان تۆمه‌تباركراون ئه‌فسه‌ری سه‌ر به ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێمی كوردستانن، كه ده‌بوایه بۆ ڕێزگرتن له ئه‌نجوومه‌نه‌كه و جوانتركردنی پیلانه‌كه‌یان، ڕێوشوێنی یاساییان بگرتایه به‌ر نه‌ك به شێوه‌یه‌كی چه‌ته‌گه‌ری ده‌ستگیریان بكه‌ن و ئه‌و تۆمه‌ته نامرۆڤانه‌یان بخه‌نه پاڵ. به‌وپێیه‌ی ئه‌و ئه‌نجوومه‌نه سه‌ر به دامه‌زراوه فه‌رمییه‌كانی هه‌رێمی كوردستانه، له‌مه‌شدا پارتی ده‌زگا نیشتیمانییه‌كان بۆ پلانه گڵاوه‌كانیان به‌كار ده‌هێنێت. 3- سه‌رجه‌م ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی دراونه‌ته ڵاڵ ئه‌فسه‌ره‌كان، له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ده‌زگای دژه‌تیرۆر ره‌تده‌كه‌ینه‌وه و دڵنیاتان ده‌كه‌ین خه‌ڵكی خۆشه‌ویستی كوردستان زۆر له‌وه هۆشیار و تێگه‌یشتووترن كه بكه‌ونه ژێر كاریگه‌ری سیناریۆی به‌تاڵ و بێبنه‌ماوه. 4- داواكارین بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی سیناریۆكه، تیمێكی ڵسڵۆڕی بێلایه‌ن له (هێزه‌كانی عێراق، هێزه‌كانی هاوڵه‌یمانان و یه‌كێتی ئه‌وروڵا) له‌ژێر چاودێری ڵه‌رله‌مانی كوردستان ڵێكبهێنرێت و خاوه‌ندارێتی دۆسییه‌كه بكه‌ن و ته‌واوی راستییه‌كان بۆ كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان بخه‌نه‌ڕوو. 5- بۆ ھه‌موولایه‌كی روونده‌كه‌ینه‌وه ده‌زگای دژه‌تیرۆر وه‌ك ھه‌میشه له سه‌نگه‌ری ڵاراستنی خاكی كوردستان، سه‌روه‌ریی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری و ئاسایش و شكۆی هه‌رێمی كوردستان به‌رده‌وام ده‌بێت، له‌چوارچێوه‌ی یاسا به‌ركاره‌كاندا رووبه‌ڕووی هه‌ر ڵیلانێك ده‌بینه‌وه كه ئارامی و سه‌قامگیری خه‌ڵك بخاته مه‌ترسییه‌وه و داتاشینی سیناریۆی بێبنه‌ما له‌م ئه‌ركه ڵیرۆزه ساردمان ناكاته‌وه. 6.به‌ڕێز به‌ڕێوبه‌ری گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆر، ته‌واوی ئه‌و دانڵێدانانه ره‌تده‌كاته‌وه و هیچ كاتێك ڵێویستی نه‌كردووه ئه‌فسه‌ری هه‌واڵگری، به‌ڕێوبه‌ری گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆر ببینن، ته‌نیا یه‌كجار و له ساڵی رابردوودا دوای ڕووداوه‌كانی هه‌شتی ته‌مموز سه‌ردانی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی ده‌زگای دژه‌تیرۆریان كردوه، سه‌ربه سه‌نته‌ری موسڵی ئاژانسی ڵاراستن و زانیاری/زانیاری بوون و له‌لایه‌ن (عقید هاوكار) سه‌رڵه‌رشتیكراون. 7.روونیشیده‌كینه‌وه ده‌زگای دژه‌تیرۆر له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنییه‌وه تاوه‌كو ئه‌مڕۆ ئه‌و ھێزه‌بووه باوه‌ڕی به ڵاراستنی خاكی كوردستان و خه‌ڵكه‌كه‌ی هه‌بووه و هه‌رگیز خۆی له‌به‌رڵرسیارێتی نه‌دزیووه‌ته‌وه. هه‌ر كارێكیش له‌چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاكانی گه‌له‌كه‌مان بێت بێترس و دوودڵی ده‌یكات. مێژوومان ئه‌مه‌ی سه‌لماندووه و رووبه‌ڕوونه‌وه‌ی چه‌كدارانی داعش سه‌لمێنه‌ری ئه‌م راستییه‌یه. دووڵاتیشی ده‌كه‌ینه‌وه خوێنی هیچ ڵێشمه‌رگه و ئه‌فسه‌رێك ناگۆڕینه‌وه به هیچ ده‌ستكه‌وتێكی تایبه‌ت. هیچ شتێك له خوێنی رۆڵه‌كانمان به‌به‌هاتر نییه و له‌هیچ كه‌سێكیش خۆشنابین یاری به چاره‌نووسیانه‌وه بكات. 8. به دڵنیاییه‌وه ڕایده‌گه‌یه‌نین هه‌ر هێز و گرووڵێكی له‌یاسا ده‌رچوو بیه‌وێت شكۆی ئاسایشی هه‌رێم تێك بدات، به گورزێكی نیشتمانییانه‌ی كوردانه تێكی ده‌شكێنین. ئێمه داواكارین ئه‌و بارودۆخه به‌ڵێی یاسا ڕاست بكرێته‌وه ئه‌گه‌رنا به‌ڕوونی ده‌ڵێین (له‌جێی سندان قوزه‌ڵقورته). به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی ده‌زگای دژه‌تیرۆر-CTG
وڵاتانی ئەوروپا سەرقاڵی ئامادەکاریین بۆ سزادانی ئێران و سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپاش دەڵێت: کاتی سزادانی ئەوانە هاتوە کە خەڵک و خۆپیشاندەران سەرکوت دەکەن. ئاژنسی فرانس پرێس بڵاوی کردەوە (27) وڵاتی ئەندامی یەکێتی رێککەوتون لەسەر سزادانی ئەو بەرپرس و دامەزراوانەی کۆماری ئیسلامی ئێران کە سەرکوت خەڵکی وڵاتەکە و نارەزاێەتییەکانیان دەکەن. ئورزولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا وتویەتی: ئەوەی ژنانی بوێری ئێران داوای دەکەن ئازادی و یەکسانییە ئەوروپاش پابەندە بەو داوا رەوایانە. ئەو بەرپرسەی ئەوروپا توشیەتی توندوتیژیی لەڕادەبەدەری دەسەڵات وای کردوە ئێستا بڵێن کاتی ئەوە هاتوە کە ئەو دامەزراوە و بەرپرسانە سزا بدرێن کە دەستیان لە سەرکوتی خەڵک و خۆپیشاندانەکانی ئێراندا هەیە. رۆژی 17ی مانگ وەەزیرانی دەرەوەی ئەو وڵاتانی ئەوروپا لە دانیشتنێکی تایبەتدا بڕیاری کۆتایی لەسەر سزاکانی سەر کۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە دەدرێت و بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ناوەڕۆکی سزاکان ئاشکرا دەکات.
لەو کاتەوەی سوپای تورکیا چالاکییە سەربازییەکانی لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق لە نیسانی 2021دادەستیپێکردووە بە بەردەوامی بانگەشەی ئەوە کراوە سوپای تورکیا لەم شەڕەدا چەکی کیمیایی بەکاردێنێت زۆرترین ئەو دەنگۆیانە پەیوەندی بە بەکارهێنانی ماددەی کیمیاییەوە هەیە لە دژی شەڕڤانان . بەڵام لە ڕووداوێکدا ڕاپۆرت درا کە خێزانیکی جوتیار لە کاتی کارکردندا هێرش کراوەتە سەریان کە گوماندەکرێت بە چەکی کیمیايی بوبێت و دوای ئەوەی وەزیری بەرگری تورکیا هولوسی ئاکار بە ئاشکرا دانی بەوەدا نا لە پەرلەمانی تورکیا لە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە کاتی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیدا لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق . پزیشکانی نێودەوڵەتی بۆ ڕێگریکردن لە جەنگی ناوەکی لێکۆڵینەوەیەیان لە ئەگەری پێشێلکارییەکانی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەباکوری عێراق کرد. بۆ کۆکردنەوەی زانیاری زیاتر لەسەر ئەم ڕوداوە دکتۆر جۆزێف ساڤەری، دکتۆر جان ڤان ئاکن سەر بە ڕێکخراوی IPPW لە سویسرا/ ئەڵمانیا، هەستان بە ئەنجامدانی چەند لێکۆڵینەوەیەک لە ٢٠-٢٧ ی ئەیلولی ٢٠٢٢ تیایدا چەند بڵگەیەکی ناڕاستەوخۆیان لەسەر بەکارهێنانی چەکی کیمیای و شکاندنی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای دۆزییەوە . بەداخەوە بەهۆی ڕێگریکردن لەچونە ناوئەو ناوچانەی کە بانگەشەی بەکارهێنانی چەکی کیمیايی تێدادەکرا لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەهەولێرهەربۆیە نەیانتوانی ڕاستەوخۆ لێکۆڵینەوە بکەن لەو ناوچانەداو چاوپێککەوتن لەگەڵ قوربانیانی ڕوداوەکە بکەن. هەربۆیە تیمەکە هەستان بە ئەنجامدانی مەودایەکی فراوانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەندامانی پەرلەمان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و چالاکوانانی کۆمەڵگاهەروەها شیکاری ڤیدیۆیی و وێنەی پەیوەندیداریان کردووە بۆ بانگەشەی بەکارهێنانی ئەم چەکانە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی تورکیا مێژوویەکی هەیە لە پشتگوێ خستنی قەدەغەکردنی بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە ململانێی چەکداریدا ، لە ساڵی 1999 شیکردنەوە لە تاقیگەیەکی ئەڵمانیدا سەلماندی کە سوپای تورک گازی فرمێسک ڕێژی بەکارهێناوە لە شەڕێکدا لەگەڵ پەکەکەدا. لە ساڵی 2004 ئاشکرابوو کە سەربازانی تورک ڕاهێنان بە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ دەکەن لە ڕێکبەندە سەربازییەکان و لە ساڵی 2010دا دەرکەوت کە سوپای تورک بۆمبی گازی فرمێسک ڕێژی سەربازی بەرهەم هێناوە کە حاڵەتێکە بە ڕوونی پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل دەکات . لە لێکۆڵینەوەکەدا لە نزیک ناوچەیەکی چۆڵکراوی سوپای تورکیا کۆمەڵێک مادەی خاوی وەک دەفری هایدرۆکلۆریک ، تێزاب، کە دەکرێت بەکار بهێنرێت بۆ بەرهەمهێنانی کلۆرین ، کە کارپێکەرێکی کلاسیکی کیمیاییە. هەروەها لە هەمان ناوچەدا ماسکی پارێزگاری لە چەکی کیمیای دۆزراوەتەوە. هەروەها لە ڤیدیۆیەکدا ئەوە دەردەخات کە سەربازانی تورکیا لە کاتی ئامادە کردنی ئامێرێکی پەمپکردندان لە نزیک ئەشکەوتێکەوە کە لە لایەن گەریلاوە بەکردەهێنرێت. هەربۆیە داوایان کردووە بەپەلە بەدواداچوونی بۆ بکرێت لەڕووی یاساییەوە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە،چونکە ئەمە پێشێلکارییەکی ئاشکرای پەیماننامەی چەکی کیمیاییە . ڕێکخراوی IPPW ڕاشیگەیاندووە لە کاتێکدا هیچکام لەمانە بەڵگەی یەکلایکەرەوەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای نین بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین ڕووداو ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن سوپای تورکیا لەوانەیە پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل بکات لە شەڕی دژی پەکەکە لە باکوری عێراق. هەربۆیە پێویستە لێکۆڵینەوەی زیاتر لە بابەتە بکرێت لەلایەن OPCW یانیش سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ یاکلاکردنەوەی بەکارهێنان یان نەهێنانی چەکی کیمیای.
هاوڵاتی رێکخراوێکی ئێران ئاشکرای دەکات لە 25 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لەو وڵاتە لانیکەم 201 کەس کوژراون و کە ژمارەیەکیان منداڵ بون. ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران لە بەیاننامەیەکدا بڵاوی کردوەتەوە لە کۆی ئەو ژمارە لە کوژراوە 23 کەسیان منداڵ بون و سەرجەمیان بە گولـلەی هێزە ئەمنییەکان کراونەتە ئامانج و گیانیان لەدەستداوە. ناوەندەکە کە بنکەی سەرەکیی لە وڵاتی نەرویجە ئاماژەی بەوە کردوە ؛ خۆپیشاندانەکانی 18 پارێزگای ئێران کوژراوی لێکەوتوەتەوە و دوای سیستان و بلوچستان زیاترین کوژراو لە پارێزگای سنە و کرماشان و ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار کراوە. بە پێی ئاماری ئەو ناوەندە تەنها لە پارێزگای سنە هەزار و 541 کەس برینداربون و ژمارەی بریندارەکانی کرماشان و ورمێ دەگاتە زیاتر لە چوار هەزار کەس. تا ئێستا دەسەڵات لە ئێران هیچ ئامارێکی کوژراو و برینداری بە فەرمیی بڵاو نەکردوەتەوە و تەنها ژمارەی کوژراوانی هێزە ئەمنی و سەربازییەکان بڵاو دەکاتەوە کە نزیکەی 14 کەسن.
عه‌مار عه‌زیز، سه‌رکۆ جه‌مال پارێزه‌رێکى زیندانیکراوانى بادینان له‌هه‌ولێر ده‌ستگیرده‌کرێت و زیندانیکراوانیش بانگه‌وازێک بڵاوده‌که‌نه‌وه‌و ده‌ڵێن: وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت و هه‌رچی یاساو پره‌نسیپی مافی مرۆڤ هه‌یه پێشێل ده‌کرێت، هاوکات سه‌رۆکی تیمی پارێزه‌رانی ده‌ستگیرکراوانی بادینان رایگه‌یاند: دۆخی زیندانیانی چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر به‌گشتی خراپه‌و به‌تایبه‌تیش زیندانیانی بادینان، بۆیه گوهدار زێباری په‌یامێکی ئاڕاسته‌ی رای گشتی کردووه. له‌کاتێکدا هێشتا بڕیاری ئازادکردنی ژماره‌یه‌ک له‌زیندانیانی بادینان جێبه‌جێ نه‌کراوه که‌ئازادکردنی به‌مه‌رج ده‌یانگرێته‌وه، به‌شدار حه‌سه‌ن سه‌رۆکی تیمی پارێزه‌رانی گیراوانی بادینان له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «له‌ئێواره‌ی دووشه‌ممه‌وه (هه‌رێم ره‌فعه‌ت ئه‌ندامى تیمى پارێزه‌رانى ده‌ستگیرکراوانى بادینان) له‌لایه‌ن هێزه‌کانی ئاسایش له‌کاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ڕانیه‌وه بۆ هه‌ولێر ده‌ستگیرکراوه‌و ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه له‌گه‌ڵ چه‌ند پارێزه‌رێکی دیکه سه‌ردانی ئاسایشی گشتی هه‌ولێر ده‌که‌ین بۆ سۆراغکردنی». وتیشی:»له‌گه‌ڵ باوکی هه‌رێم قسه‌م کردووه‌و پێی وتم له رانیه بووه‌و له‌کاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ هه‌ولێر له‌یه‌کێک له‌بازگه‌کانی سه‌ر به‌پارتی ده‌ستگیرکراوه‌و له‌وکاته‌شه‌وه که کاتژمێر سێی پاشنیوه‌ڕۆی 10-10-2022 مۆبایله‌که‌ی داخراوه«. هاوکات سه‌باره‌ت به‌دۆخی زیندانیانی بادینان به‌شدار حه‌سه‌ن ده‌ڵێت:»دۆخی زیندانیانی چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر به‌گشتی خراپه‌و به‌تایبه‌تیش زیندانیانی بادینان، بۆیه گوهدار زێباری په‌یامێکی ئاڕاسته‌ی رای گشتی کردووه«. وتیشى:»تائێستا چاوه‌ڕێی دادگای تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ین بۆ بڕیاری ئازادکردنی پێنج گیراوی شیلادزێ که ئازادکردنی به‌مه‌رج ده‌یانگرێته‌وه، به‌ڵام تائێستا ئازاد نه‌کراون». دادگای که‌تنی ده‌شتی هه‌ولێر له 31ی ئاب 2022 له‌باره‌ی دۆسیه‌ی پێنج سزادراوه‌که‌ی شیلادزێوه بڕیاریدا که ئازادکردنی مه‌رجدار (ئیفراج شه‌رتی) نه‌یانگرێته‌وه، ئه‌مه له‌کاتێکدایه ئه‌گه‌ر بڕیاری ئازادکردنی مه‌رجداریان بۆ ده‌ربکرایه‌و ده‌بوو له 16ی حوزه‌یرانی 2022 ئازاد بکرێن . سزادراوانی شیلادزێ هه‌ریه‌ک له کۆڤان تاریق ، نێچیرڤان به‌دیع ، ئه‌مجه‌د یوسف ، مه‌حمود ناجی و یوسف شه‌ریف ماوه‌ى دوو ساڵه ده‌ستگیرکراون، که‌به‌شێکن له‌ده‌ستگیرکراوانى بادینان. ناجی سه‌عید، باوکى مه‌حمود که یه‌کێکه له‌زیندانیانی شیلادزێ به‌هاوڵاتی وت: «کوڕه‌که‌م له 29/1/2020 له‌گه‌ڵ چوار که‌سی تر له‌سنوری ناحیه‌ی شیلادزێ ده‌ستگیرکراوه، تائێستا نازانین له‌سه‌ر چ تۆمه‌تێک کوڕه‌که‌م ده‌ستگیرکراوه، بڕیاربوو له‌کۆتایی مانگی ئابی ئه‌مساڵ به‌شێوه‌ی مه‌رجدار (ئیفراج شه‌رتی) ئازاد بکرێن، به‌ڵام به‌پێى زانیارییه‌کانى ئێمه پێش ده‌رچوونی بڕیاره‌که ته‌له‌فون بۆ داواکاری گشتی کراوه‌و پێی وتراوه نابێت ئه‌و که‌سانه ئازاد بکرێن، دوای ئه‌و ته‌له‌فونه هه‌موو شتێک راگیرا «. وتیشی:»کوڕه‌که‌م سزادراوه به‌دوو ساڵ زیندانی له 14/1/2023 حوکمه‌که‌ی ته‌واوده‌بێت، هیچ ده‌سه‌ڵاتێکمان نیه و هیچ شتێکمان پێناکرێت، سه‌ردانی هه‌موو شوێنێکمان کردوه به‌ڵام هیچ سوودێکی نه‌بووه، بۆیه بێده‌نگیمان هه‌ڵبژاردووه ته‌نها ده‌ڵێین خوایه‌کی راست و دروست هه‌یه‌و له‌خوا ده‌پاڕێینه‌وه له‌وه زیاتر هیچ شتێکی ترمان پێناکرێت، به‌ته‌واوی له‌هه‌موو که‌سێک و لایه‌نێک بێهیوا بووین و ته‌نها ده‌بێت ئه‌وان بڕیاری ئازادکردنیان ده‌ربکه‌ن، هیچ که‌سێکی تر ناتوانێت کوڕەکه‌م و زیندانیانى تریش ئازاد بکات «. « هه‌موو دووشه‌مه‌یه‌ک ده‌چینه هه‌ولێر بۆ سه‌ردانی کردنیان، به‌ته‌له‌فونیش قسه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین، به‌ڵام ئیتر زیندانه ده‌مانه‌وێت به‌یه‌کجاری ئازاد بکرێن، تا نه‌گه‌ڕێنه‌وه ناومان، ئاسووده و دڵخۆش نابین « ناجی سه‌عید وای وت. نیعمه‌ت زه‌ینه‌دین، مامی قاره‌مان شوکری که یه‌کێکى تره له‌زیندانیانی شیلادزێ و به حەوت ساڵ زیندانی سزادراوه، به‌هاوڵاتی وت: « قاره‌مان شوکری له 27 ی مانگی 1ی 2020 ده‌ستگیرکراوه دوای دوو ساڵ له‌زیندانکردن، له‌دادگاو به‌بێ ئاماده‌بوونی ئێمه سزای حەوت ساڵ زیندانی به‌سه‌ردا سه‌پێنراوه، دوای سزادانی به‌حه‌وت ساڵ گواسترایه‌وە بۆ دهۆک، ئه‌وه‌ی جێگای داخ و نیگه‌رانی ئێمه‌یه ئه‌وه‌یه که نازانن له‌سه‌ر چ بابه‌تێک قاره‌مان سزادراوه، ئه‌گه‌ر قاره‌مان شتێکی خراپى کردووه ئه‌ی بۆچی له‌کاتی سزادانی له‌دادگا بانگی ئێمه‌یان نه‌کرد تائێمه‌ش دڵمان ئارام بێت و بڵێین ماده‌م کارێکی خراپی کردووه، مافی حکومه‌ت و دادگایه سزای بدات، به‌ڵام نه‌یانهێشت له دادگاییه‌که‌ی ئاماده‌بین «. وتیشی « پێش دوو هه‌فته قسه‌م له‌گه‌ڵ که‌سوکاری زیندانیانی تری شیلادزێ کردووه به‌ڵام ئه‌وان رەتیانکردەوه که به‌منزیکانه هیچ هه‌وڵێک بۆ ئازادکردنیان بده‌ن، به‌پێی بڕیاری دادگا قاره‌مان شوکری 27ی مانگی 1ی 2028 حوکمه‌که‌ی ته‌واو ده‌بێت و ئازاد ده‌بێت». رێڤینک یاسین، ئه‌ندامی گروپی پارێزه‌رانی خۆبه‌خش له که‌یسی زیندانیانی بادینان به‌هاوڵاتی وت: « ئێمه بڕیاره‌که‌ی دادگای که‌تنی ده‌شتی هه‌ولێرمان ته‌ممیز کرده‌وە تاوه‌ڵامی ته‌ممیز نه‌درێته‌وه بڕیاره‌که ناکه‌وێته بواری جێبه‌جێکردن و چاوه‌ڕێی وەڵامی ته‌ممیزین، هه‌رکاتێک ئه‌وان بڕیاریاندا ئێمه‌ش ده‌ست به‌هه‌نگاوه‌کانی تر ده‌که‌ین». وتیشی «به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ که‌یسی زیندانیانی شیلادزێ و بادینان ده‌که‌ین، ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستمان بێت هه‌وڵده‌ده‌ین به‌زووترین کات که‌یسه‌کانیان یه‌کلایی بکرێته‌وه‌و بگه‌ڕێنه‌وه ناو که‌سوکاری خۆیان». ده‌قی بانگه‌وازه‌که‌ى زیندانیکراوانى بادینان: ״وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، هه‌رچی یاساو پره‌نسیپی مافی مرۆڤ هه‌یه پێشێل ده‌کرێت״بانگه‌وازێک له‌زیندانیانی بادینانه‌وه بۆ به‌ڕێزان/ بۆ رای گشتی و نوێنه‌رانی وڵاتان له‌هه‌رێم یوئێن، ده‌سته‌ی سه‌ربه‌خوی مافی مرۆڤ لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی کوردستان رێکخراوه‌کانی پاراستنی مافی مرۆڤ و رۆژنامه‌نووسان به‌رده‌وامی سزادانمان هێشتا ئیراده‌و مۆڕاڵمان به‌رزه، بووینه هاواری نادادی و له‌ژێر سته‌می سته‌مکاردا هه‌ر رۆژه‌و ئازارو خه‌مێک کوده‌که‌ینه‌وه‌و وه‌کو سزادراوانی بادینان که له‌چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر زیندانی کراوین لێره وه‌کو دیلی جه‌نگ مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، به‌رامبه‌ر به‌داواکردنی هه‌ر مافێک پێمان ده‌ڵێن تۆ له‌زیندان دایت خۆ له‌فندق نیت!!. ئه‌و پێشێلکاریه‌ی به‌رامبه‌رمان ده‌کرێت روونده‌که‌ینه‌وه:- ١-پێش چه‌ند رۆژێک یه‌کێک له‌هاوڕێکانمان به‌ناوی “یوسف شه‌ریف” له‌پێش چاومان له‌لایه‌ن که‌سێکی عه‌سکه‌ری پۆستاڵ له‌پێ سوکایه‌تی پێکراو بۆ ماوه‌ی سه‌عاتێک که‌له‌پچه‌کراو چه‌ندین قسه‌ی ناشرین و جنێوی پێدا. ٢- گوهدار زێباری که رێککه‌وتی ٢٩-٨ له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌کی نه‌ناسراوه‌وه بانگکرا داوای پێناسه‌ی لێکردن، به‌ڵام خۆیان پێ نه‌ناساندن له‌ژوورێکی ته‌نگ و نیمچه تاریک زۆر سوکایه‌تییان پێکرد، له‌سه‌ر قسه‌و هه‌ڵوێسته‌کانی و په‌یوه‌ندیکردنی به‌ڕۆژنامه‌نووسانه‌وه و نووسینی گوتارو په‌یام که تاکه‌ڕێگان به‌هۆیانه‌وه گوزارشت له‌حاڵی خۆیان بکه‌ن بۆ ماوه‌ی “٣٠” رۆژ له‌ژووری تاکه‌که‌سیان کرد. ٣- دوای ته‌واوبوونی ماوه‌ی سزاکه‌ی گوهدارو هاوڕێکانی له‌ژووری تاکه‌که‌سی دووباره سزادران و فڕێیان داوه‌ته هۆڵێکی دوورو ته‌نگ و دابڕاو له‌هاوڕێکانی و تائێستا نازانن له‌سه‌رچی دووباره سزادراوه‌و ناشزانین ماوه‌ی سزاکه‌ی چه‌نده. ٤-گوێ نه‌گرتن له‌داواو فشاره‌کانی “یوئێن” که له (٢٢-٨) نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له‌ژووری تاکه‌که‌سی چوونه لای سزادراوان و به‌ڵێنی پێدان داوا له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاکسازی بکات گوهدار ده‌ربهێنن و بیگه‌رێنێته‌وه بۆ لای هاوڕێکانی، به‌ڵام نه‌ک ته‌نیا گوێیان پێنه‌دا به‌ڵکو سزای زیاتریشیان دا. ٥- به‌کارهێنانی یاسا له‌دژمان و گه‌ڕان به‌دوای بیانوی نالۆژیکی بۆ تومه‌تبارکردنمان به‌مادده‌ی یاسایی دیکه به‌نموونه کردنه‌وه‌ی که‌یسێکی دیکه له‌سه‌ر ئێمه‌و هاوڕێکانمان. ٦- دانانی که‌سانی ئه‌منی له‌به‌شه هه‌ستیاره‌کان، چاودێریکردن، ریکۆردکردنی په‌یوه‌ندییه تەله‌فۆنیه‌کانمان، سیخوڕیکردن به‌سه‌ر ئێمه‌وه‌و سوڕانه‌وه به‌ده‌وری هاوڕێکانمان جێگای گومان و مه‌ترسی ئێمه‌یه. ٧- ناڕاستگۆیێ به‌ڵێن و قسه‌کانی ئه‌م چاکسازییه به‌رامبه‌ر به‌زیندانیان به‌گشتی و ئێمه به‌تایبه‌تی گه‌وره‌ترین کێشه‌ی زیندانیانه‌و به‌ده‌گمه‌ن قسه‌ی راست و قسه‌ی کردار ده‌بینی. ٨- رێگریکردن له‌پارێزه‌ره‌کانمان و لیژنه‌کانی مافی مروڤ و به‌ربه‌ست دروستکردن به‌رامبه‌ر ئازادبوونی به‌مه‌رج و هاتنه ژووره‌وه‌ی کتێب و به‌شداریکردنمان له‌خول و سیمینار که له‌مافه هه‌ره سه‌ره‌تاییه‌کانی ئێمه‌ن. ٩- تێکه‌ڵکردن و پێوه نووساندنی سێ وه‌زاره‌ت به‌جه‌سته‌ی ئه‌م چاکسازییه‌وه بووه‌ته هۆی هه‌ڵنه‌گرتنی به‌رپرسیاره‌تی و سه‌ری له‌زیندانییه‌کان شێواندووه. زیندانی گوهدار زێباری به‌نوێنه‌رایه‌تی زیندانیانی بادینان له‌چاکسازی گه‌ورانی هه‌ولێر. ١١ی ئوکتۆبه‌ری ٢٠٢٢
.jpg)
