لاهور شێخ جەنگی: پێویستە هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد ئەنجامبدرێت

لەیال ئەحمەد سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت:» كێشەیەكی گەورەمان هەیە و راستەوخۆش پەیوەندی بەپارەوە هەیەو دەسەڵاتی خەرجكردنی پارە لای سەرۆكی حكومەتەو دەبێت بێتە سەر خەت». سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەشڵێت:»ئێستا بەتەنها نەخۆشخانەی هیوا نزیكەی چەكی ملیارێك و 500 ملیۆن دیناری ئامادەكردووە و هیچمان نەداوە پێیان بۆیە كۆمپانیاكەش ئامادەنییە دەرمان بدات بە تەندروستی و هیچ پارە و نەختەیەكیش وەرنەگرێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە جگە لە نەبوونی موچە و بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی ئەم گرفتانەی دیكەش هاتوونەتە پاڵی، وتیشی:» بۆیە حكومەت بێخەمە لەهەموو ئەو قەیرانانەی كە روودەدات، پێویستە حكومەت بەهەرچۆنێك بێت پارە بۆ تەندروستی تەرخانبكات و چارەسەرێكی ریشەیی بۆ دابینبكات بەوەی كە داهاتی هەرێم و داهاتی نەوت شەفاف بێت». هاوكات سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە خەڵك باوەڕناكات كە حكومەتی هەرێم پارەی نییە، بۆیە دەبێت حكومەت بێتە سەرخەت و بارودۆخەكە چارەسەربكات و پارەی پێویست بۆ كۆمپانیاكان دابین بكات» .                                                                                                          ئەگەر حكومەت خۆی بەخاوەنی زاخۆ تا خانەقین و كفری، ئەگەر خۆی بە خاوەنی هەرێمی كوردستان نەزانێت خۆی بە خاوەنی ئەم هەرێمە دەزانێت، چارەسەری هەموو گرفتەكان لای ئەوە چونكە هیچ پەیوەندییەكی بەلایەنێكی سیاسییەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بەسەرۆكی حكومەتی هەرێمەوەیە كە هەموو دەسەڵاتی خەرجكردنی پارە لای ئەوە».

رەزا مەنوچەهری کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەقۆناغێکی گوزەری پڕ لەژاندا تێدەپەڕێن. کوردستان بووەتە چەقی ململانێکانی ناوچەکەو گۆڕەپانی دەستشکاندنەوەی هێزە جۆراوجۆرەکان. گەلی کوردو پێکهاتەکانیشی باجی بەشێکی گرنگ لەو دەستشکانەوانە دەدەن. لەسەرەتای ساڵانی ١٩٩٠و لەدوای داگیرکردنی کوێت و شەڕەکانی یەکەم و دووەمی کەنداوو دەستتێوەردانی هێزە جیهانییەکان،  رفاندنی ئۆجالان، رووداوی ١١ی سپتەمبەر، خۆپیشاندانەکانی ناوخۆی ئێران، سەرهەڵدانی گروپە جیهادییەکانی قاعیدەو گروپە ئیسلامیەکانی تر لەعێراق و ئەفغانستان، بەهاری عەرەبی و رووداوەکانی عێراق و سوریاو سەرهەڵدانی خەلافەتی ئیسلامیی داعش و شەڕی یەمەن، کوژرانی زەرقاوی، بن لادن، بەغدادی، قاسم سولەیمانی و ئیبراهیم قارداش ناوچەکەی بردووەتە قۆناغێکی پڕ لەکێشمەکێش و قەیران، کە لەو کاتەوە قەیران لەدوای قەیران کارەسات بەرامبەر بەخەڵک و گەلان و پێشێلکردنی مافە بنەڕەتییەکان و تاوانی جەنگ و جینۆساید روودەدات و ئارامی و ئاشتی بووەتە خەونێکی ئاسۆ دوور. پارچەپارچەکردنەوەی کوردستانی پارچەکراو بۆ ئەوەی داگیرکەرانی کوردستان و هێزە ناوچەیەکان بتوانن دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ناوچەکەدا زیاتر بکەن پێویستیان بەوە هەیە هێزو گروپە کاریگەرو ناوچە جۆگرافیە گرنگ و ستراتیژییەکان و سەرچاوەکانی وزە بەشێوەی جۆراوجۆر کۆنترۆڵ بکەن. دەوڵەتە داگیرکەرەکانو هێزە جیهانییەکان کێشەی کورد بەیەک پاکێج و یەک خاک و یەک نەتەوە و یەک کێشە سەیر دەکەن. بۆ ئەوەش کاتێک ئەوان دەڵێن، کێشەی کورد مەبەستیان سەرتاسەری کوردستان و هەموو کوردە. بۆیە کار بۆ ئەوە دەکەن کورد خۆی بەیەک نەتەوە و یەک خاک و یەک چارەنووس نەزانێت تاوەکو لە دیزاینکردنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا رێگری لەدروستبوونی هێزی کوردو کیانی کورد بکەن. بۆ ئەوەش دەبێت دووبارە کوردستان پارچە پارچە بکەنەوە. ناوچەکان لە یەکتر داببڕن  و پێکهاتە ئایینی و زمانییەکان بکەن بە گژی یەکدا. یەکلایی نەکردنەوەی ناوچە جێناکۆکەکان لە باشووری کوردستان و جێبەجێنەکردنی ماددەی ١٤٠، کە رووبەری ئەو ناوچانە بەئەندازەی خاکی هەرێم دەبن و قوڵایی ستراتیژی و هێڵی تەماسی نێوان کوردو عەرەبن و سەرچاوەی گرنگی وزەیان تیادایە، لەچوارچێوەی ئەو سیاسەت و پرۆژانەدایە. بۆ رێگریکردن لەجێبەجیکردنی ئەو ماددەیە لایەنە دەستڕۆیشتووەکانی دژ بەکورد بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان پرۆژەی جۆراجۆری وەک هەرێمی سوننە، فیدراڵی پارێزگا بۆ کەرکوک، دروستکردنی هەرێمی تورکمانی و هێشتنەوەی دۆخی تەعریب و ئاسایی نەکردنەوەی دۆخی دیمۆگرافیا دەخەنە بەرنامەی کارو پڕوپاگەندەی میدیایی و گوشاری دیپلۆماسی و سەربازی و دانوستانەکانەوە. هاوکات دەوڵەتی تورکیا بۆ رێگریکردن لە دروستبوونی هەر جۆرە بیرو جوڵەیەکی کورد بەئاڕاستەی یەک چارەنووسیدا و یەکخستنی  جوگرافیای کوردستاندا لە ناوەڕاستی ساڵانی ١٩٩٠ەوە دەستیکردووە بەدروستکردنی بنکە و بارەگای سەربازی لەباشووری کوردستان، کە کاریگەریی لەسەر دووبەرەکێ نانەوە و شەڕی کورد بەکورد و بڕیاری سیاسی لەهەرێم هەیە.  لەدوای رووداوەکانی بەهاری عەرەبی و شۆڕشی کورد لەسوریا، دەوڵەتی تورکیا بۆ رێگریکردن لە بەهێزبوونی کورد ناوچەکانی باب و جەرابلوسی داگیرکردو بۆ رێگریکردن لە گەیشتنی کورد بەدەریا عەفرینی داگیرکرد. دوای ئەوەش بۆ دابڕاندنی ناوچەکانی تری رۆژئاوای کوردستان لەیەکتر گرێ سپی و سەرێکانیی داگیرکرد. لە باشووری کوردستانیش ناوچەیەکی زۆری داگیرکردووە، کە بە سیاسەتی باری نائاسایی سەربازی و دۆخی جەنگی مامەڵە لەگەڵ ئەو ناوچانە و دانیشتوانەکانی دەکات و خەڵک و باخ و رەزو گوندەکانیان بۆردومان دەکات. شەنگال پردی بەستنەوەی باشوور و رۆژئاوای کوردستان لەسیاسەتی داگیرکاریی داگیرکەرانی کوردستاندا کار بۆ دابڕاندنی شەنگال و تەریکخستنی و پاکتاوکردنی دانیشتوانەکەی دەکرێت. ئێزدییەکان وەک پێکهاتەیەکی گرنگ و سەرەکیی کوردستان لەلایەن بەشێک لەمێژوونووسەکانەوە بە نەوەی میتانییەکان دەزانرێن. زۆرینەیان لەباشووری کوردستان لە شێخان و شەنگال، لە باکووری کوردستان لە مێردین، ئامەد و دێرسیم و رحا، لە رۆژئاوای کوردستان لەحەسەکە و تەبقا و عەفرین، لە ئەرمینیا، جۆرجیا و ئازەربایجان و رووسیا و ئەڵمانیادا دەژین و نزیکەی ٢ ملیۆن کەس دەبن. هەڵکەوتەی ناوچەی شەنگال و دەرووبەری دەکەوێتە باکووری رۆژهەڵاتی پارێزگای نەینەوا، لەهێڵی باکوورەوە تاوەکو خابوور و بادینان درێژ دەبێتەوە، لە باکوور و رۆژئاواوە نزیکەی ٣٠٠ کیلۆمەتر لەگەڵ رۆژئاوادا سنووری هەیە. چیای شەنگال لەدیوی رۆژئاوا و چیای قەزوان (عەبدولعەزیز) لە دیوی رۆژئاوا درێژکراوەی یەک هێڵن. لەشێخان و چیای شەنگال و عەفرین و ئەرمینیادا چەندین مەزارگە و ناوەندی پیرۆزیان هەیە. لە ڕووی جۆگرافیاوە شەنگال و دەورووبەری گرنگترین خاڵی پێکەوە بەستنەوەی باشوورو رۆژئاوای کوردستانە، بۆیە هەوڵێکی زۆر هەیە شەنگال بە تەواوەتی لە باشووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستانیش داببڕێت. بەوەش پردی پەیوەندیی نێوان باشوور و رۆژئاوا ناهێڵدرێت و دوو بەشی گرنگی کوردستان بەتەواوەتی لەیەکتر دادەبڕدرێن. پەلامارەکەی داعش و بۆردومانەکان و گەمارۆکانی سەر شەنگال لەو چوارچێوەیەدان. ئێزدییەکان، رەگ و ریشە و ئایینیان  ئێزدییەکان بە یەکێک لەکۆنترین و دێرینترین بڕواکانی سەر زەوی و درێژکراوی یەکێک لە گرنگترین شارستانیەتە دێرینەکانی ناوچەکە دەزانرێن، کە شارستانیەتی میتانییە. لەڕووی ئایینییەوە خۆر لەلای ئیزدییەکان پیرۆزە، کە رەگ و ریشەی ئەوەش بۆ ئاینی زەردەشتی و میترایی دەگەڕێتەوە. میتانییەکانیش بە یەکێک لە باپیرە گەورەکانی کورد دەزانرێن، کە ئەوانیش درێژەی هۆرییەکانن و مێژوویان بۆ نزیکەی ٥ هەزار ساڵ لەوە پێش دەگەڕێتەوە. رەنگە هۆکاری مانەوەی ئێزدییەکان سەرباری سەدان هێرش و کوشتاری گەورە بۆ ئەو رەگە مێژووییە دێرینە بگەڕێتەوە.  لەڕووی ئاینییەوە ئێزدییەکان دوو کتێبیان بە ناوەکانی مەسحەفا رەش و جیلوە هەیە. ئەو کتێبانە بە زمانی کوردی نووسراون. جەژنەکانی چوارشەممە سۆر، جەما، ئیزی، باتیزمێ، خدر ئەلیاسیان هەیە و هەموو جەژنەکانیش راستەوخۆ پەیوەندییان بە سروشت و گەردوون و ژیانی مرۆڤ و بەرهەمهێنانەوە هەیە. بەپێی ئایینی ئێزدی لەمانگی نیساندا جیهان دروستکراوە. ئیزدییەکان پێیانوایە لەچوارشەممەی یەکەمی هەموو مانگێکی نیسان (یانی ئەم چوارشەممەیە) مەلەک تاوس دادەبەزێتە سەر زەوی تاوەکو زەوی لە خراپە و ناپاکی پاک بکاتەوە و خۆشی و شادی و چاکە بە ناو مرۆڤەکاندا بڵاوبکاتەوە. لەو بڕوایەدان کاتێک گەردون دروستکراوە هەموو رەنگەکان کۆکرانەتەوە بۆ ئەوەی بە جوانترین شێوە گەردون دورست بکرێت بۆ ئەوەش جوانترین رەنگەکان لەتاوسدا جیلوە دەکەن. لە جەژنی کۆمەڵگەی ئێزدیدا هێلکە دەکۆڵێنرێت و رەنگیان دەکەن، چونکە لەو بڕوایەدان لەکاتی دروستکردنی جیهاندا هەموو شوێنک بە هەموو رەنگەکان رازێنراوەتەوە. ئەو هێلکەیش بەمانای سەرلەنوێ ژیانەوە و دروستکردنی گەردوونە، چونکە هێلەکە هاوشێوەی گەردوونە و ناوەکەشی خۆری تیایدایە، کە مەبەست لەزەردێنەی هێلەکەیە، کە هاوشێوەی خۆرە.  لەیەکەم چوارشەممەی مانگی نیسان، واتە چوارشەممە سۆردا، هەر کەسێک بەیانی زوو هەڵدەستێت روودەکاتە خۆر و بۆ هەموو مرۆڤایەتی و گەردوون دوعای خێر دەکات. لەچوارشەممە سۆردا ئێزدییەکان دەڕۆن گوڵی سوور لەدەشت و دەر دەچنن و دەیهێننەوە بۆ ماڵەوە و لەگەڵ توێکڵی هێلکەکاندا بە بەردەرگای ماڵەکانیاندا هەڵیاندەواسن، ئەوەش بۆ ئەوەیە لە هەموو خراپییەک پارێزەراو بن. هەر لەو رۆژەدا توێکڵی هێلەکەکان دەبن بۆ ناو زەوی و زارو دەخڵ و دانەکانیان بۆ ئەوەی خوا بەرەکەت بخاتە ناو دەخڵ و دانیان. لەڕووی کولتوری و هونەرییەوە ئێزدییەکان زۆر دەوڵەمەندن و چەند ئامێری مۆسیقایی و هەڵپەڕکێ و حەیران و لاوکیان هەیە و ئەوانەش بەگشتی لە کۆمەڵگەی کوردستاندا برەویان هەیە. بە بڕوای مێهردادی ئێزدی تاوەکو نزیکەی ٢٠٠ ساڵ لەوە پێش زۆربەی کوردەکان ئێزدی بوون، یان بەلانیکەمەوە بە کولتوری ئێزدییەوە ژیاون. هەریەک لە بڕواکانی یارسانی و عەلەوی و ئێزدی خۆیان لە بەنزیک لە یەکتر دەزانن. هەموویان رەنگی سپی لەلایان پیرۆزە و هەروەها بڕوایان بەوە هەیە لەدوای گیان لەدەستدانی کەسێک، رۆحەکە دەڕوات و لەکەسێکی تردا درێژە بەژیان دەداتەوە. فەرمانی دژ بە ئێزدییەکان ئێزدییەکان بەو هێرشانەی دەکرێتە سەریان دەڵێن، فەرمان. تائێستا ٧٤ فەرمان کراوەتە سەر ئێزدییەکان. بەپێی کتێبی رۆڵەکانی خۆر؛ ئێزدی، کە لەلایەن محەمەد ئۆزجانەوە نووسراوە، یەکەم فەرمان لەساڵی ٩٠٦ دا لەلایەن حەمدانی والیی موسڵەوە کراوەتە سەر ئێزدییەکان و کۆمەڵکوژی کردوون، چونکە ئامادە نەبوون دەستبەرداری باوەڕەکەیان ببن و ببنە مسوڵمان. حەمدانیەکان لەدوای رووخانی ئەمەوییەکان دەسەڵاتیان گرتووەتە دەست و بەشیعە دەناسرێن. حکومڕانی ناوچەکانی موسڵ و حەلەب بوون.  ٥ لەفەرمانەکانی دژ بەئێزدییەکان لەلایەن نادر شاوە ئەنجامدراون. بۆ نمونە لەساڵی ١٧٤٢ عەلی تەقی خانی سەر بەنادر شا ئێزدییەکانی سلدوز لە رۆژهەڵاتی کوردستان کۆمەڵکوژ کرد. نزیکەی ٦٠ فەرمانی دژ بە ئێزدییەکان لەلایەن عوسمانییەکانەوە ئەنجامدراون. بەشێک لەو فەرمانانە لە رێگەی والییەکانی دیاربەکر، موسڵ و بەغدا و حەلەب و چەند میرێکی بەدرخانییەکان و بابانییەکان و.... ئەنجامدراون. لە فەرمانەکانی دژ بە ئێزدییەکاندا جگە لەکوشتنی بەکۆمەڵی ئێزدییەکان، تاڵانکردنی سەر ماڵ و موڵک و مەڕو ماڵاتەکانیان بە ناوی غەنیمەوە ئەنجام دەدرا.  ئێزدییەکان بۆ خۆپاراستنیان لە فەرمانەکان هەمیشە پەنایان بردووەتە سەر چیا سەختەکان و چیاکان باشترین پارێزەری ئەو پێکهاتە سەرەکی و گرنگەی کوردستان بووە، کە چیاکانی شێخان، شەنگال، باگۆک، کورمێنج لەعەفرین، چیاکانی دێرسیم و ئامەد لەو چیا گرنگانە بوون بۆ ئێزدییەکان. لەبەر ئەوەش ئێزدییەکان پەرستگە و مەزارگە و ناوەندە گرنگەکانیان لەچیاکاندا دروستکردووە. لەدوای پرۆسەی ئازادیی عێراقەوە دوو فەرمانی گەورە دژ بە ئیزدییەکان لە باشووری کوردستان ئەنجامدراوە، کەیەکێکیان لە رێگەی تەقینەوەی چەند لۆرییەکی پڕ لەتەمەنی بوو لە کۆمەڵگەی سیبا شێخ خدر لەلایەن چەکدارە خۆکوژەکانی قاعیدەوە لەساڵی ٢٠٠٧، کە زیاتر لە ٧٠٠ ئێزدیی بێ تاوان و مەدەنی کرانە قوربانی. لەساڵی ٢٠١٤شدا داعش هێرشێکی گەورەی پاکتاوکاریی بۆ سڕینەوەی یەکجارەکیی ئێزدییەکان ئەنجامدا، کە لەو هێرشەدا زیاتر ٥ هەزار هاوڵاتیی ئێزدی کۆمەڵکوژکران و نزیکەی ٧ هەزار ژن و کچی ئێزدیش لەلایەن جیهادییەکانەوە رفێنران و وەک کۆیلەی سێکسی و سەبایا و غەنیمە بە دورر لەبەهاو رەوەشتە بەرزەکانی مرۆڤایەتی مامەڵە و بازرگانی و کڕین و فرۆشتنیان لە پێناو تێرکردنی هەوەسی هەندێک پیاوی چەکداردا پێوە کرا.  تورکیا و ئێزدییەکان بەپێی راپۆرت و سەرچاوە جۆراوجۆرە هەواڵییەکان ئەمیر محەمەد سەعید عەبدولڕەحمان الموالی ناسراو بەئەبو ئیبراهیم قارداش، عەبدوڵا قارداش، ئەبو ئیبراهیم قورەیشی، کە ساڵی ١٩٧٦ لە بنەماڵەیەکی تورکمان لە تەلەعفەری موسڵ لە دایکبووە و پلاندانەری سەرەکیی هێرش و کوشتار و سڕینەوەی ئیزدییەکان و پێکهاتەکانی تر بووە لەناو داعش دا. قارداش بەپشتبەستن بە ئایدۆلۆژیای شۆڤێنیی تورکی و پشتبەستن بەجیهاد بۆ سڕینەوەی و کوشتنی خەڵکانی غەیری بڕواکەی خۆی، بەو پەڕی توندی و هێزەوە کوشتاری ئەنجامدا. قارداش لەدوای کوژرانی بەغدا کرایە خەلیفەی داعش و ساڵی پار لە ناوچەیەکی ژێر دەستی تورکیا لە ئیدلب لە چالاکیی هێزە تایبەتەکانی ئەمریکا و هەسەدەدا کوژرا. قارداش و پلانەکەی بە پلانێکی تورکی دەزانرێت بۆ سڕینەوەی بەشێک لە پێکهاتەکانی کوردستان، کە دەوڵەتی تورکیا لەپشت ئەو پلانانە بووە. لەپشت ئەوە بووە داعش لەبری رووکردنە بەغداو دیمەشق رووی کردە کوردستان و پەلاماری کوردی دا بۆ ئەوەی دەستکەوتەکانی کورد لە باشوور و رۆژئاوا لەناوببات. زۆرێک لەسەرچاوەکان باس لە چۆنییەتی گواستنەوەی داعشەکان لە رێگای تورکیاوە بۆ سوریا بۆ ناو چەکدارانی داعش و هەروەها هاوکاریی لۆجستی و راهێنانی سەربازی بەچەکدارەکانی داعش لەژێر ناوی جۆراوجۆردا لەلایەن تورکیاوە ئەنجامدراوە. رووخاندنی مەزارگەی شێخ بەرەکات دەوڵەتی تورکیا لەدوای داگیرکردنی عەفرین یەکێک لەکارەکانی رووخاندنی مەزارگەی شێخ بەرەکات بوو لەعەفرین، کە مەزارگەی پیرۆزی ئێزدییەکانە و لەدوای مەزارگەی لالەش لەشێخان گرنگترین مەزارگەی ئێزدییەکان بوو. سوپای تورک لەسەر شوێنی ئەو مەزارگەیە، کە تەمەنی بۆ زیاتر لە ٥٠٠ ساڵ لەوە پێش دەگەڕێتەوە، بنکەیەکی سەربازیی دروستکردووە. هاوکات لەگەڵ ئەوەدا بە بەردەوامی گوندە ئێزدییەکانی ناوچەی عەفرین دەڕۆخێنرێن و بۆردومان دەکرێن. جگە لەکوشتنیان ژمارەیەکی زۆر لەهاووڵاتیانی ئێزدیی عەفرین لەلایەن چەکدارانی سەر بە دەوڵەتی تورکیاوە دەستگیرکراون. چەکدارەکان بنەماڵە ئێزدییەکان بە کافر تۆمەتبار دەکەن و دەیانکوژن، یان لەبەرامبەر پارە (فدیە)یەکی زۆردا ئازادیان دەکەن.  هەر لەدوای داگیرکردنی عەفرین لەناو باکووری کوردستانیش ژمارەیەک هێرشکراوەتە سەر ئێزدییەکان و مەزارگەکانیان و پیرۆزییەکانیان.  دەوڵەتی تورکیا لەگوندی ئەفشێ لەناوچەی میدیاتی سەر بە مێردین مەزارگەی ئێزدییەکانی لەساڵی ٢٠١٨دا رووخاند. لە ساڵی ٢٠٢٠دا گۆڕستانی حەسەن بەگی ئێزدی، کە مێژووەکەی بۆ ٣٠٠ ساڵ دەگەڕێتەوە و لە گەڕەکی مەزرە مهۆکی ناوچەی باگۆک لە سنووری شاری نسێبین لە پارێزگای مێردین دایە وێرانکرا. لەساڵی ٢٠١٨دا زیاتر لە هەزار و ٢٠٠ کەس لەهاووڵاتییە ئێزدییە ئاوارەکانی لە ئامەدەوە بەزۆر گواستەوە بۆ دیلۆک، کە بەناوچەی گروپە توندڕەوە ئیسلامییەکان دەناسرێت. هاووڵاتیانی ئێزدیی گوندی کەلهۆک لە ناوچەی قوبین لە پارێزگای ئێلح دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ گوندەکەی خۆیان، کە لەلایەن سوپای تورکیاوە گوندەکەیان رووخێنراوە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٩ەوە تا ئێستا ئەو داوایەیان قبوڵ نەکراوە و دەست بەسەر زەوی و موڵکەکانیاندا گیراوە.  لەساڵی ٢٠١٩دا سەربازانی سوپای تورکیا لەزاخۆ گەنجێکی ئاوارەی ئێزدییان بەناوی ئەمین ساڵح کوشت. ئەو گەنجە دانیشتووی کامپی چەم مشکۆ بوو و لەباخێکدا سەرقاڵی کارکردن بوو و سەبازانی تورکیا لەکاتی کارکردندا لەدوورەوە بەچەکی قەناس تەقەیان لێکرد و کوشتیان. پرۆژە ئۆڤاکۆی و شەنگال دەوڵەتی تورکیا دەیەوێت بەکردنەوەی دەروازەیەکی سنووری بەناوی ئۆڤاکۆی راستەوخۆ تاوەکو بەسرە پەیوەندیی بازرگانیی لەگەڵ حکومەتی عێراقدا هەبێت. ئەو پرۆژەیە لەکۆتا خاڵی سنووریی نێوان باکووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستان و باشووری کوردستان دروستدەکرێت بە کەناری ڕووباری دیجلەدا تاوەکو تەلەعەفەر و موسڵ و لەوێشەوە بۆ سامەڕا و بەغدا درێژ دەبێتەوە. بەپێی پرۆژەکە سوپای تورکیا بۆ پاراستنی رێگای گواستنەوەی بارهەڵگرەکان و رێگاری ئاسنینەکەی شەمەندەرفەرەکان ژمارەیەک بنکەی سەربازی تاوەکو موسڵ دروست دەکات و رێگاکان دەپارێزێت. بە جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە شەنگال بە تەواوەتی لەباشووری کوردستان دادەبڕێت، چونکە دیوارێکی ئەمنی و سەربازی لەنێوان باشوور و شەنگالدا لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە دروست دەکرێت. رێککەوتنی ٩ی تشرینی یەکەم حکومەتی عێراق و وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لەسەر پێشنیازی تورکیا و بەسەرپەرشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان و بەڕەزامەندیی ئەمریکا لە ٩ی تشرینی ٢٠٢٠دا  رێککەوتنێکی ٤ خاڵییان لەسەر شەنگال بەبێ ئامادەبوونی نوێنەری ئێزدییەکان و رەزامەندیی ئێزدییەکان واژۆ کرد. ئەو رێککەوتنە باس لەئاساییکردنەوەی دۆخی شەنگال و ئاوەدانکردنەوە و نەهێشتنی گروپە چەکدارەکان و پەکەکە دەکات لە شەنگال.  ئەو رێککەوتنە لەکاتێکدا ئەنجامدرا، کە پارتی دیموکراتی کوردستان و تورکیا بەبەردەوامی هەوڵ دەدەن شەنگال وەک ناوەندێکی پەکەکە بناسێنن و لە لێدوانەکانیان و راگەیاندنەکانیاندا زۆر کار لەسەر ئەوە دەکەن. پەکەکە لە کاتی هێرشی داعش لە ٣ی ئابی ٢٠١٤دا ژمارەیەک گەریلای ١٢ کەسیی نارد بۆ شەنگال، کە ئێزدییەکان پێیان دەڵێن، ١٢ سوارەکەی دەروێشی عەبدی رێگرییان لەکۆمەڵکوژکردنی یەکجارەکیی ئێزدییەکان گرت و دواتر بە هاوکاریی یەپەگە و یەپەژە رێڕەوێکی مرۆییان بۆ ئێزدییەکان کردەوە و ئێزدییەکانیان گواستەوە بۆ رۆژئاوا و دواتر گەڕاندنیانەوە بۆ باشووری کوردستان. دوای ماوەیەک گەنجان و ژنان و خەڵکی ئێزدی هێزێکیان بە ناوی یەبەشەو یەژەشە و ئاسایش دروستکرد بۆ پارێزگاریکردنی خۆیان. ئەو هێزانە لەلایەن پەکەکەوە راهێنانیان پێکراو لەو کاتەوە تا ئێستا شەنگال دەپارێزن. لەدوای ئازادکردنی شەنگال لەدەست داعش پەکەکە لە ١ی نیسانی ٢٠١٨دا بەفەرمی هێزەکانی لەشەنگال کشاندەوە، بەڵام دەوڵەتی تورکیا و پارتی پێداگری لەسەر ئەوە دەکەن، کە پەکەکە هەر لە شەنگالدایە و پەکەکەش رەتیدەکاتەوە، بەڵام ئەو ململانێ تاوەکو ئێستا بەردەوامیی هەیە و دەوڵەتی تورکیا و پارتی پێداگرییەکی زۆر لەسەر ئەو بابەتە دەکەن. دیواری سەر سنووری نێوان شەنگال و رۆژئاوای کوردستان لەماوەی ٢ ساڵی رابردودا سوپای عێراق چەندجارێک هێزی بەرەو شەنگال جوڵاند و هەوڵیدا بە سەپاندنی زۆر ئەو رێککەوتنە جێبەجێ بکات، بەڵام هەموو هەوڵەکان بۆ جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنە شکستی هێناوە. لەدوای ٢ ساڵ حکومەتی عێراق دەستیکردووە بە دروستکردنی دیوارێک لە نێوان سنووری شەنگال و رۆژئاوای کوردستاندا بە درێژایی ٢٧٠ کیلۆمەتر. بە دروستکردنی ئەودیوارە شەنگال لە رۆژئاوای کوردستان دادەبڕێت و باشووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستانیش لە یەک دادەبڕێن. ئەگەر پرۆژەی ئەو دیوارە جێبەجێ بکرێت، لەئەگەری هەر هێرشک بۆ سەر کۆمەڵگەی ئێزدی، هاووڵاتیانی ئێزدی وەک پێشتر ناتوانن لەناوچەکانیان دەربچن و خۆیان بگەیەننە ناوچە پارێزراوەکان، چونکە بە دیوارێکی کۆنکرێتی، کە نزیکەی ٤ مەتر بەرزە و تەلی دڕکاویی لەسەر دانراوە و بنکە و قولەی سەربازیی تیادا جێگیر کراوە، سنووریان لێ دادەخرێت و بەو پرۆژەیە شەنگال بە تەواوەتی گەمارۆ دەدرێت. وێناکە پێمان دەڵێت، دەیانەوێت شەنگال وەک عەفرین بکەنە دوورگەیەکی دابڕاو لەکوردستان و هەموو پەیوەندییەکانی شەنگال و کوردستان داببڕن و لەمانایەکی تریشدا دەرفەت بۆ سڕینەوەی یەکجاریی ئیزدییەکان خۆش بکەن.    هەموو ئەو پرۆژانە لە خزمەتی سیاسەتەکانی تورکیادان بۆ دووبارە پارچە پارچەکردنەوەی کوردستان و دابڕاندنی ناوچەکانی کوردستان لە یەکترو سڕینەوەی پێکهاتەیەکی دێرین و مێژووی کوردستان لەسەر خاکەکەی خۆی. دروستکردنی رق و سڕینەوەی کولتوری و کوچپێکردنی ئێزدییەکان بۆ ئەوەی پێکهاتەیەک، یان ئایینێک بسڕدرێتەوە، یان شەڕێک هەڵبگیرسێنرێت دەبێت هۆکارێک بۆ رەوایدان بەسڕینەوە و کوشتارکردن و جەنگە بدۆزرێتەوە و لەبەرچاوی رای گشتی و خەڵکدا چەواشەکاری و درۆی لەسەر بڵابکرێتەوە و بەوەش رق و کاردانەوە لە دژی ئەو پێکهاتەیە دروست بکەن. لە دوای ئەوەی ئێزدییەکان رووبەڕووی کوشتار و جینۆسایدێکی زۆر قورس بوونەوە و هێشتا برینەکانیان ساڕێژ نەکراوە، دەستکراوەتەوە بە هێرشکردنە سەر رەمز و بەهاکانی ئێزدییەکان و کار بۆ دروستکردنی رق بەرامبەر بە ئێزدییەکان دەکرێت، یان بەلانیکەمەوە ئێزدییەکان و ئایینەکەیان و کولتورەکەیان بەبێ بەها بە رای گشتی نیشان دەدەن. دەروێشی عەبدی و هێدی باژۆ لەم دواییانەدا دوو هێرشی زۆر چڕ کرایە سەر کولتور و کەرامەتی ئێزدییەکان، کە یەکێکیان ھێرشکردنە سەر پاڵەوانی بەرگریی ئێزدییەکان دەروێشی عەبدی و عەدولێ بوو. ئەو هێرشە بە چەواشەکارییەکی زۆر لە دژی عەدولێ و دەرویشی عەبدێ بڵاوکرایەوە و بەئاشکرا سەرچاوە مێژوویەکانی بەرەنگاریی دەروێشی عەبدوی و عەدولییان بەرامبەر بەزوڵمی عوسمانییەکان شێواند. دوای تێپەڕبوونی ماوەیەک هەڵمەتێکی تری هێرش و گاڵتەپێکردن کرایە سەر یەکێکی تر لە رەمزی ئێزدییەکان، کە حەیرانی دێرین و بەرەنگاریی هێدی باژۆیەو ئێزدییەکان بۆ بەرگریکردن لەخۆیان و خۆپاراستنیان ئەوەیان ئافراندووە، بەڵام بە شێوەیەکی چڕ هێرشکرایە سەر رەمزەکانیان و هیچ کەسیش لەسەر ئەو چەواشەکارییانە و بڵاوکردنەوەی رق و وتەی نابەجێ و نەشیاو و پڕوپاگەندەی خراپ لەدژی چەوساوەترین بە بێبەشترین پێکهاتەی کوردستان دەستگیر نەکراوە، یان لێپێچینەوەی لەگەڵدا نەکراوە. یەکێکی تر لەو فاکتەرانە بۆ سەرخستنی پرۆسەی سڕینەوەی پێکهاتەیەکی چەوساوە کۆچپێکردنیەتی لەسەر خاکی خۆی. لەدوای هێرشی داعشەوە کۆچێکی بەرفراوانی ئێزدییەکان دەستپێکردووە. لەماوەی ساڵانی رابروودا ئاسانکارییەکی زۆر کرا بۆ کۆچ و لەو چوارچێوەیەدا ئێزدییەکان کۆچی بەکۆمەڵیان کرد بۆ ئەوروپاو بەتایبەتی ئەڵمانیا. لەو ماوانەی رابردوودا سنوورەکان بەڕووی کۆچبەراندا کراوە بوون و جۆرێک لە ئاسانکاری بۆ گواستنەوە و هەڵکەندنی ئێزدییەکان لەسەر خاکی خۆیان روویدا. ئەو گواستنەوەیە  لەدرێژخانەیەدا دەبێتە هاوکاری بۆ پرۆسەی سڕینەوەی و لە ناوچوونی یەکێک لەدێرینترین کولتورەکانی شارستانیەتی مرۆڤایەتی.  بۆردومان و تیرۆر شەنگال لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا لەلایەن تورکیاوە بەبەردەوامی بۆردومان دەکرێت. لەو بۆردومانەدا کەسایەتی و فەرماندە و سەرکردەکانی ئێزدی دەکرێنە ئامانج، کە شەڕیان لەدژی داعش بۆ مانەوە و پاراستنی ئێزدییەکان کردووە. لەوانە زەکی شەنگالی، زەردەشت شەنگالی، سەعید حەسەن، مەروان بەدەل خوێدا و...هتد. تورکیا لە بۆردومانەکانیدا شوێنە مەدەنییەکان و نەخۆشخانەکانیش دەکاتە ئامانج. جگە لەوانەش گوێ بە پیرۆزیی ئێزدییەکان نادات و تەنانەت لە رۆژانی جەژنی ئیزدییەکاندا هێرش دەکاتە سەریان، کە ئەو رۆژانە بەلای ئێزدیەکانەوە رۆژی پیرۆزن و بۆ ئاشتییە و شەڕ و کوشتن و خوێنڕشتن تیایاندا حەرامە، بەلام دەوڵەتی تورکیا لە بۆردومانەکانیدا ئەو سروتانە لە بەرچاو ناگرێت.  

هاوڵاتى -دهۆك بەڕێوەبەری شوێنەوارو كەلەپوری دهۆك ئەوە ئاشكرا دەكات كە بۆردومانەكانی توركیا لەسنورەكانی بادینان ناوچە شوێنەوارییەكانی كردووەتە ئامانج و مەترسی لەناوچوونیان هەیە. سوپای توركیا لەمانگی نیسانی ساڵی رابردوو تائێستا زیاتر لە 50 كیلۆمەتر بەقوڵی خاكی هەرێمی كوردستانی داگیركردووەو لە بادینان تەنها شەقامەكان بەدەست حكومەتی هەرێمەوە ماوەو ئەوی دیكەی لەدەست سوپای توركیاو دەزگا هەواڵگرییەكانیاندایە. بێكەس بریفكانی، بەڕێوەبەری شوێنەوارو كەلەپوری دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە دوو جۆرە مەترسی هەیە لەسەر سروشت و ناوچە شوێنەوارییەكان، «ناوچە شوێنەوارەكانی وەك گای باڵدار لە خنس، نەخشی نەكراندی لە گوندك، هەروەها خانووەكانی كەلەپوری قەزای ئاكرێ كەژمارەیان هەزار و 800 خانووە، هەروەها نزیكەی 80 خانوو لەناوەندی دهۆك، ئەوانەی لەسنوری شەڕو ئاڵوزیدان لەنێوان پەكەكەو سوپای توركیا ژمارەیان 79 شوێنەوارە مەترسی گەورەیان لەسەرە». ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو كە بەهۆی شەڕو پێكدادان و بۆردومانەكانەوە ناتوانن بچنە ئەو شوێنانە تا بزانن چەندیان لەو ژمارەیە لەناوچوونە، ژمارەی شوێنەوارەكان ئەوانەی تۆماركراون دوو هەزار شوێنەوارن و هێشتا هەندێكی دیکەیان تۆمار نەكردووە.  هەروەها بریفكانی باسی لەوەشكرد كە بۆ كەرتی شوێنەوارو نۆژەنكرنەوەی خانووە كەلەپورییەكانی ئاكرێ حكومەتی هەرێم بڕی 900 ملیۆن دیناری تەرخانكردووە چاوەرێی وەزارەتی دارایی دەكەن پارەكەیان بۆ خەرج بكات و دەست بەئیش بكەین تێیدا، هەروەها قشلی ئاكرێ حكومەت بڕی 166ملیۆن دیناری دابین كردووە. هاوكات ئەوەشی خستەڕوو كە بۆ یەكەمجار رێكخراوی یونسكۆ ئەشكەوتی چارستین و كێلیا شەدا لەناوەندی دهۆك  نۆژەن دەكاتەوە كەئەوەش بە گرنگترین پرۆژە دادەنرێت، ئەم پرۆژەیە رێكخراوی یونسكۆ لەگەڵ یەكێتی ئەوروپی و رێكخراوی ئای ئێڵ ئو جێبەجێی دەكات.  رێكخراوی ئەكتیدی فەرەنسی هەڵسا بەكاری لوجستی و خاوێنكردنەوی شوێنەواری خنس كە رۆژانە 140 كرێكار ئیشیان دەكرد، هەروەها رێكخراوی  gizی ئەڵمانی هەڵدەستێت بە دۆكیومێنتكردنی خانووەكانی كەلەپوری پارێزگای دهۆك لەگەڵ دابینكردنی بڕێك هاوكاری بۆ نۆژەنكردنەوەی قشلی ئاكرێ، حەوت پرۆژەی تریش هەر لەبواری شوێنەوار لەئاییندەیەكی نزیك جێبەجێ دەكرێن.  بێكەس بریفكانی ئەوەشی ئاشكراكرد كە راستە چەند گروپێك هەوڵی دزینی شوێنەواریان داوە، لەچیای مەقلوب، ناحیەی قەسرۆك، قەزای ئاكرێ و چەند شوێنێكی تر ئەو گروپانە بەمەبەستی دۆزینەوەی ئاڵتون زیانیان گەیاندووە بەژمارەیەك شوێنەوار،»چەند كەسێك دەستگیركراون و ئێمە لەدادگا سكاڵامان لەدژی ئەو كەسانە تۆماركردووە، حكومەت ناتوانیت لەهەر ناوچەیەكی شوێنەواری دوو پۆلیس دابنێت، بەڵام دەزگا ئەمنییەكان هاوكاریمان دەكەن».

شەنای فاتیح زەنگی مەترسیدار گەیشتووەتە حكومەتی هەرێم لەبارەی كەمبوونەوەی دەرمانە بنەڕەتییەكانی رۆژانە بۆ نەخۆشخانەكانی سلێمانی و بریكاری وەزارەتی تەندروستیش دەڵێت: لەم چەند رۆژەی داهاتوودا چارەسەر دەكرێت. زیاتر لە هەفتەیەكە بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی هۆشداری دەدەنە حكومەت لەبارەی خەرجنەكردنی پارەی كۆمپانیاكانی دەرمان كە بەو هۆیەوە دەرمان كەمبووەتەوەو ناتوانن نەخۆشەكانی پێ رایی بكەن. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتى ، كە لەبەرپرسانی تەندروستی سلێمانی وەرگرتووە زیاتر لە 10 ملیار دیناری كۆمپانیاكانی دەرمان قەرزارن و حكومەتی هەرێم پارەكەی دابین نەكردووەو كۆمپانیاكانیش ئامادە نین پارە وەرنەگرن و دەرمانیش بدەنە نەخۆشخانەكان. یەكێك لەو كۆمپانیایانە كە نەیویست ناوی بهێندرێت ئەوەی دووپاتكردەوە كە لەوڵاتانی دەرەوە كەداوای لیستێكی دەرمان دەكەیت دەبێت پێشتر پارەكە نێردرابێت و هیچ كۆمپانیایەك دەرمان بەقەرز نادات، وتیشی:» چاوەڕێین پارەمان بۆ خەرج بكەن تا دەرمان دابین بكەین». لەساڵی رابردوودا حكومەتی هەرێم بڕیاریدا مانگانە بڕی یەك ملیارو 700 ملیۆن دینار بۆ نەخۆشخانەی هیوا كە تایبەتە بە نەخۆشییەكانی شێرپەنجە خەرج بكات، بەڵام چەند مانگێك بوو ئەوەش نەماوەو بەو هۆیەوە كۆمپانیاكانی دەرمان، دەرمانیان پێنادەن. ‌بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا دەڵێت ساڵانە نزیكەی 80 ملیۆن دۆلاریان پێویستە بۆ ئەوەی بتوانین لەسەدا سەد پێداویستی سەرجەم نەخۆشەكانیان دابین بكەن. د.یاد نەقشبەندی، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت: ئێستا دۆخی خزمەتگوزاری نەخۆشخانەی هیوا لەسەدا 25% كەمی كردووە و كەموكورتی لەچارەسەركردنی نەخۆشەكاندا هەیەو كێشە لەئامێری پێدانی تیشك بە توشبووانی شێرپەنجە هەیە». هەروەها باسی لەوەشكرد گرفتیان لەئێستادا خەرجنەكردنی پارەیە كە لەسەدا سەد كێشەی كەمبوونەوەی دەرمانیان هەیەو دەرمانی مەناعی و بایەلۆجیان نییە كەنزیكەی 150 نەخۆشیان لەسەر ئەو چارەسەرانەن و توانای دابینكردنیان نییەو لەئێستادا داهاتی سندوقی شێرپەنجە زۆر كەمی كردووە چونكە سەرچاوەكانی لەبەڕێوبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی و گومرگی خواردنەوە كحولییەكاندایەو پارەی هیچ كامێك لەوانە كەمی نەكردووە، بەڵام داهاتی سندوقەكە كەمی كردووەو لەمانگی ١١ی ساڵی رابردووەوە پارەیان بۆ خەرج نەكراوە. بەڕێوەبەری گشتی نەخۆشخانەی هیوا ئەوەشی خستەڕوو كە رۆژانە 600 نەخۆش بۆ وەرگرتنی چارەسەر سەردانی نەخۆشخانەی هیوا دەكەن و رۆژانە نزیكەی 15 حاڵەتی نوێ و ساڵانە نزیكەی سێ هەزار حاڵەتی نوێ تۆماردەكرێت. كەمبوونەوەی دەرمان تەنها نەخۆشخانەی هیوای نەگرتووەتەوەو سەرجەم نەخۆشخانەكانی دیكە هەمان كێشەیان هەیە. د.شلێر فایەق، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوون لەشاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» پێداویستی تاقیگەیمان زۆر كەمەو دەرمانمان بۆ نەخۆشانی دەرەوە نییەو دەرمانی نەشتەرگەری و سڕكردنمان بۆ مناڵبوونی سروشتی نییە». «ئەگەر بێت و بارودۆخەكە بەو شێوەیە بەردەوام بێت كاركردن دەوەستێت و لەئێستادا نەشتەرگەری سارد راگیراوە كە لەخراپترین بارودۆخی ئەم وڵاتەدا كەساڵەكانی 2014 و 2015 بارودۆخ بەو شێوەیەی ئێستا نەبووە، ئەمە یەكەمجارە بگەینە بارودۆخێكی لەم شێوەیە.، دكتۆر شلێر وای وت. هاوكات، د.پشدەر عبدالله، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی د.جەمال ئەحمەد رەشیدی منداڵانی فێركاری لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى  پێیوابوو كە بەشێك لەبەشی راوێژكاری و بەشێك لەنەخۆشیە درێژخایەنەكان و بەشێكیش لەتاقیگە لەئێستادا توانای بەڕێكردنی نەخۆشیان نییە بەهۆی نەبوونی دەرمانەوە. د.پشدەر ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە نەخۆشخانەكەیان سێ كێشەی سەرەكی هەیە  كەمی كارمەندو پەرستاری زانكۆو نەمانی دەرمانی تاقیگە كە لەئێستادا بەشێكی زۆری پشكنینەكان ئەنجامنادرێن و نەمانی دەرمان لەنەخۆشخانەدا بەهۆی ئەو كێشەیەی لەنێوان حكومەت و كۆمپانیاكاندا دروستبووە.                                                                                                        بەرێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵان وتیشی:»لەنێو نەخۆشخانەكەی ئێمەدا سەرجەم حاڵەتە تەندروستیەكانی منداڵان دەبینرێن و بۆ هەر حاڵەتێكیش چەندین جۆری دەرمان هەیە كەئێستا بەشێكی زۆریان كەمبوونەتەوە یان نەماون، ئێمە لەكەمترین حاڵەتدا رۆژانە نزیكەی هەزار نەخۆش سەردانی نەخۆشخانەكەمان دەكەن بەهەموو بەشەكانەوە، بەڵام لەوەرزی زستان و هاویندا ژمارەكە بۆ هەزار و 700 نەخۆش بەرزدەبێتەوە». «ئەگەر بێت و لەچەند رۆژی داهاتوودا كێشەكە چارەسەر نەكرێت كێشەی گەورە دروستدەبێت و كاتێكیش دەرمان و پێداویستی پزیشكی نەمێنێت وەك ئەوە وایە نەخۆشخانەكە دابخرێت»، دكتۆر پشدەر وای وت. بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی جەخت لە نەمان و كەمبوونەوەی دەرمان لەنەخۆشخانەكاندا دەكەن و دەڵێن ئەگەر وا بێت چاوەڕێی كارەسات بن. جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی دەشڵێت:» هیچ كۆمپانیایەك ئامادە نییە دەرمان دابینبكات و بڕە پارەی پێویستیشمان نییە دەرمان بەشێوەیەكی راستەوخۆ بكڕین». هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» كێشەی نەمامی دەرمان لەمانگی نیسانی ساڵی رابردووەوە هەیەو ناوە ناوە چارەسەرێكی كورت كراوە، بەڵام نەتوانراوە بنەبڕبكرێت و ئێستا بووەتە كێشەیەكی گەورەو دەرمان لەهەموو شوێنێك كەمی كردووە، ئەگەر وا بڕوات دەبێت چاوەڕێی ئەوەبین نەخۆش لەسەر شەقامەكان گیان لەدەستبدەن بەهۆی نەبونی دەرمانەوەو ئەوەش كارەساتە». جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی باسی لەوەشكرد، نەخۆشخانەكانی هیواو مناڵبوون و مناڵان و سەنتەری بوژانەوەی دڵ و بانكی خوێن كێشەی گەورەی نەبوونی دەرمان و پێداویستی تاقیگەییان هەیە. د.هێرش ئەوەشی روونكردەوە كە تائێستا هیچ هەنگاوێكی كردەیی نەنراوە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بۆ چارەسەركردنی ئم كێشەیەو داواكارن بڕی پارەی پێشینەی كۆمپانیاكان خەرجبكرێت و قەرزەكانیان بدرێتەوە بۆ ئەوەی ئامادەبن جارێكی دیكە ئامادەبن دەرمان دابینبكەن بۆ بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی. بریكاری وەزارەتی تەندروستی: كێشەی كەمبوونەوەو نەمانی دەرمان لەهەموو شارەكاندا هەیەو تەنها سلێمانی نییە. رەهێڵ فەرەیدوون، بریكاری وەزارەتی تەندروستی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» كەمبوونەوە یان نەبوونی دەرمان كێشەیەكە لەسەرجەم شارەكانی كوردستاندا هەیە،  بەڵام جیاوازی سلێمانی لەوەدایە كە پێشتر رێكار و شێوازی دەفعی پارە بۆ كۆمپانیاكان جیاوازبووە  لەگەڵ هەولێرو دهۆك و لەوێ كۆمپانیاكان بڕی لەسەدا یەك تا دوویان وەرگرتووەو هەفتانە ئیکتیفایان دەكردو پارەكانیان بۆ خەرجدەكرا، بەڵام لەشاری سلێمانی دەوروبەری بەشێوەیە نەبوو و هەفتانە لەسەدا بیست خەرج كراوە، كە مانگانە لەسەدا 60% پارەی كۆمپانیاكان خەرج كراوە.. بریكاری وەزارتی تەندروستی حكومەتی هەرێم باسی لەوەشكرد، لەم دواییەدا بەهۆی نەبوونی پارەی پێویست لەبانكەكاندا، دەفعی پارەكە رێژەكەی كەمبووەتەوە بۆ هەفتەی لەسەدا پێنج و ئەم پارەیەش وەكو پێوست دابین نەكراوەو كۆمپانیاكانیش دەرمان دابین ناكەن. هاوكات، رەهێڵ فەرەیدوون ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئەو كێشەیە لەئێستادا بەرەو چارەسەری دەڕوات، بەڵام نازانن چارەسەرەكە یەكجارییە یان دووبارە دەبێتەوە «لەڕۆژەكانی هەفتەی رابردوودا بەشێوەی زارەكی پێیان وتین كە تەواوبووە لەئەنجومەنی وەزیرانەوە  پێیان راگەیاندووین كەموافەقەت كراوە و جەنابی وەزیری دارایی پێی راگەیاندووین كە گەڕاوەتەوەو تەنها ماوە بە نووسراو بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بەڕەسمی ئیعلانی تەندەرین بكرێت». سەرۆكی لیژنەی تەندروستی لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی پێیوابوو كە نەبوونی دەسەڵاتی لامەركەزی بۆ ئیدارەی شارەكە وای كردووە دەرمان و پارەش كەمببێتەوە. رێبوار ئەحمەد، سەرۆكی لیژنەی تەندروستی لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» ئێمە لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەڕوونی وتوومانە بۆ بابەتە هەنوكەیی و خزمەتگوزاری و پێویستیە رۆژانەییەكان  پێوسیتە دەسەڵاتێكی لامەركەزی هەبێت بۆ ئەوەی ئیدارەی شارەكە بەسەرجەم بەڕێوبەرایەتیەكانەوە بكات و حكومەتی هەرێم پلان و بەڕێوەبردنێكی مەركەزی هەیە ئەوەش ناگونجێت لەم دۆخەدا». رێبوار ئەحمەد هێمای بۆ ئەوەكرد «كەمبوونەوەو نەمانی دەرمان لەنەخۆشخانەكاندا بابەتێكی شەرمەزارییە بۆ هەرێمێك كە چەندین داهاتی هەمەچەشنی هەیە» وتیشی:» هەر لەناو پارێزگاكان خۆیاندا بایی ئەوە داهات هەیە كەحكومەت دەست بۆ قوتی هاووڵاتیان یان تەندروستی هاووڵاتیان نەبات و پارەیان بۆ خەرجنەكات و هەر لەپارەی هاتوچۆ دەتوانن ئەم كێشەیە چارەسەربكەن». «ئەوانەی حكومەت ئاوا بەڕێوە دەبەن لەقازانجی حكومەت و بەرەوپێشچوونی هەرێم و قازانجی ئەم وڵاتە و خەڵكەكەی كارناكەن ئەگینا داهاتی نەوت و ناوخۆ زیادیان كردووەو بەئاسانی دەتوانن ئیدارەی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان دابین بكەن»، رێبوار ئەحمەد وای وت.

هاوڵاتى  جێگری یاریدەدەری وەزیری بەرگریی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست ڕایگه‌یاند:" هێزەکانی وڵاتەکەی درێژە بە مانەوەی خۆیان لە عێراق و سووریا دەدەن بەمەبەستی پشتیوانیکردن لە هەوڵی هاوبەشەکانیان بۆ تێکشکاندنی یەکجاریی داعش. دەینا ستراوڵ، جێگری یاریدەدەری وەزیری بەرگریی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە پانێڵێکی ناوەندی وڵسن بەشداریی کردبوو ئاماژەی بەوەدا، ئەو دەسەڵاتەی بە وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا دراوە لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا بۆ تێکشاندنی داعشە، ئامانجی هاوبەشەکانیشیان ئەوەیە لە عێراق و سووریا رێگری لە دووبارە دروستبوونەوەی داعش بکەن.  بە بڕوای جێگری یاریدەدەری وەزیری بەرگریی ئەمریکا، لەنێوبردنی داعش ئامانجێکە کە "لە ماوەیەکی نزیکدا بەدەست نایێت." وتی، "بۆیەش ئێمەش بەردەوام دەبین لە جەختکردنەوە لەوەی کە لە هەموو سیاسەت و دۆکیۆمێنتی ستراتیجیدا پابەندی خۆمان بۆ هێشتنەوەی هێزەکانمان لە عێراق و سووریا نیشانبدەین." لەبارەی دۆخی ناوچەکەش، دەینا ستراوڵ رایگەیاند، "ئێران سەرچاوەی سەرەکیی ناسەقامگیرییە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، هەروەها داعشیش هێشتا هەڕەشەیە لەسەر ناوچەکە."  بە وتەی ستراوڵ، هێزەکانی ئەمریکا کە بۆ شەڕی داعش لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریان، بەشێوەیەکی گشتی بە بەردەوامی لەژێر هەڕەشەی ئێران و هێزە پشتیوانلێکراوەکانی ئەو وڵاتەدان. جێگری یاریدەدەری وەزیری بەرگریی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست جەختیشی لەوە کردەوە کە ئەمریکا هیچ سزایەک لەسەر سووریا هەڵناگرێت و هیچ لێخۆشبوونێکیشی بۆ ئەو سزایانە نابێت، گوتی "ئەمریکا پشتیوانی لە بودنیادنانەوەی سووریا ناکات، تاوەکو پڕۆسەیێکی هەڵگەڕاوە نەبێت بە ئاراستەی چارەسەری سیاسی."

هاوڵاتى وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی ئاشكرایكردووە كچێكی  لە چاکسازی ژنان و مناڵانی هەولێر بە پلەی نایاب و یەکەمی پەیمانگا دبلۆمی لە زمانی ئینگلیزی وەرگرتووە و دەڵێت:" ئەمە یەکەم جارە لە هەموو عێراق سزادراوێک بەو ئاست و پلەیە بڕوانامە بەدەست بهێنێت".   دەقی نوسینەكەی وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی:... ئەمڕۆ یەکێک لە ڕۆژە خۆشەکانی ژیانم بوو ، خانمێکی سزادراو لە چاکسازی ژنان و مناڵانی هەولێر بە پلەی نایاب و یەکەمی پەیمانگا دبلۆمی لە زمانی ئینگلیزی وەرگرت ئەمە یەکەم جارە لە هەموو عێراق سزادراوێک بەو ئاست و پلەیە بڕوانامە بەدەست بهێنێت ، خۆشبەختانە چەند ڕۆژێکی تر ئازاد ئەبێت و لە هەمان پەیمانگا دائەمەزرێت کویستان محمد وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی

هاوڵاتى هاوڵاتییەکی ئەڵمانیی تەمەن 60 ساڵ، لەماوەی چەند مانگێکدا 90 ژەمە ڤاکسینی کۆرۆنای لەخۆیداوە، بۆ ئەوەی كارتی ڤاكسینەكە بفرۆشێت بەو كەسانەی نایانەوێت ڤاكسین بەكاربهێنن. ڕۆژنامەی "گاردیان"ی بەریتانی ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو هاوڵاتییە ئەڵمانییەی لەشاری ماگدیبۆرگی سەر بەویلایەتی ساکسۆنیا ژیاوە، لەماوەی چەند مانگێکدا 90 ژەمە ڤاکسینی دژە کۆڕۆنای لەخۆیداوە، بەڵام دواجار لەیەکێک لەناوەندەکانی خۆکوتان لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیرکراوە، ئەویش بەهۆی ئەوەی لەدوو ڕۆژی یەک لەدوای یەکدا سەردانی هەمان ناوەندی کردۆتەوە. سەبارەت بەکاریگەرییەکانی ڤاکسینەکان لەسەر تەندروستیی کەسەکە، ئاماژە بەوەکراوە کە هێشتا کاریگەرییەکەی لەسەر دەرنەکەوتوون، بەتایبەت کە مارکەی جیاواز جیاوازی ڤاکسینی کۆڕۆنای لەخۆیداوە.      

هاوڵاتى 25 پەرلەمانتار ی پەرلەمانی عێراق داوای لێکۆڵینەوە لە هێرشە مووشەکییەکەی ئێران بۆ سەر هەولێر و بوونی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل "مۆساد" دەكەن. بەپێی ئەو نووسراوەی ئەو 25 پەرلەمانتارە واژۆیان کردووە و رۆژی 24ی ئاداری 2022 بە نووسراوی فالح خەزعەلی، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی فەتح کە بەشێکە لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی دەرچووە هاتووە: بەپشت بەستن بە بڕگەی دوو لە ماددەی 61ی دەستوور و بڕگەی شەشی ماددەی 27ی یاسای ئەنجوومەنی نوێنەران و دامەزراوەکانی ژمارە 13ی ساڵی 2018 و ماددەی 82 لە پەیڕەوی نێوخۆی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ئێمە ئەو ژمارەیە لە پەرلەمانتاران داوای رەزامەندی دەربڕین دەکەین لەسەر پێکهێنانی لێژنەیەکی لێکۆڵینەوەی پەرلەمانی کە ئەم ئەرکانەی هەبێت: 1-لێکۆڵینەوە لە ژمارەی بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لەعێراق و ژمارەی هێزە سەربازییەکان و راوێژکاران و ئەرکەکانیان لەنێویاندا بنکەی هەریر لە هەرێمی کوردستان. 2- لێکۆڵینەوە لە ژمارەی بنکە سەربازییەکانی تورکیا لەعێراق لە مووسڵ و لە هەرێمی کوردستان و بەتایبەت دوای دانانی پێنج بنکەی سەربازی و 37 خاڵی سەربازی لەنێو خاکی عێراق لە هەرێمی کوردستان و هەروەها لێکۆڵینەوە لە بۆردومانی بەردەوامی بێ پاساوی تورکیا لە هەرێمی کوردستان. 3-لێکۆڵینەوە لە هێرشە مووشەکییەکەی ئەمدوانییەی ئێران بۆ سەر پێگەیەک بۆچوون وایە بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان چالاکی مۆسادی ئیسرائیلی تێدا بێت، لەگەڵ دانپێدانانی کیانی زایۆنی بە بوونیان لەهەرێمی کوردستان و ئەوان بەمدواییانە  کراونەتە ئامانج. رۆژی 13ی ئاداری 2022 ئێران رایگەیاند بە 12 مووشەک پێگەیەکی مۆسادی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج، لە هێرشەکەی 13ی ئاداردا بۆ سەر هەولێر، ماڵی شێخ باز بەرزنجی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کار گرووپ، بە مووشەکی بالیستی کرایە ئامانج. دواتر سوپاى پاسداران بەرپرسیارێتیى لەو ھێرشە راگەیاند.   

هاوڵاتى وه‌زیری ته‌ندروستیی حكومه‌تی هه‌رێم ڕایگه‌یاند:" ئێمه‌ش ئه‌و پرسیاره‌ ده‌كه‌ین و هیوادارین وه‌زاره‌تی دارایی و ئابوری وه‌ڵام بداته‌وه‌ كه‌ هۆكار چیه‌ پاره‌ له‌بانكه‌كانی سلێمانی نییه‌، چونكه‌ ئه‌مه‌ په‌یوه‌ندی به‌ژیان و دۆخی ته‌ندروستی هاوڵاتیانه‌وه‌ هه‌یه‌، بۆیه‌ هه‌مو لایه‌كیش دڵنیا ده‌كه‌ینه‌وه‌ كێشه‌ی نه‌بونی ده‌رمان كێشه‌یه‌ك نییه‌ له‌ هه‌ولێره‌وه‌ راگیرابێت، به‌ڵكو حكومه‌تی هه‌رێم به‌ته‌واوی پابه‌ندبونی خۆی به‌ته‌رخانكردنی پاره‌ و پێویستیه‌كان جێبه‌جێكردوه‌".  سامان به‌رزنجی وه‌زیری ته‌ندروستی حكومه‌تی هه‌رێم له‌كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا سه‌باره‌ت به‌ نه‌بونی ده‌رمان له‌ نه‌خۆشخانه‌كانی شاری سلێمانی رایگه‌یاند: "هاوڵاتیانی سنوری سلێمانی دڵنیا ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ ئه‌وانیش كه‌سوكاری ئێمه‌ن، وه‌ك حكومه‌تی هه‌رێم و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی دڵنیایان ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ ناهێڵین كێشه‌ و گرفته‌كانیان بگاته‌ راده‌یه‌ك كه‌ نه‌خۆش پێویستی به‌ده‌رمان بێت و ده‌ستی نه‌كه‌وێت، له‌زۆر قه‌یرانی رابردوشدا حكومه‌تی هه‌رێم هاوكار و پاڵپشتی قه‌یرانه‌كان بوه‌ و ئه‌وه‌ش ئه‌ركی ئێمه‌یه‌". وه‌زیری ته‌ندروستی ئه‌وه‌شی ئاشكراكرد، "مانگانه‌ بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا یه‌ك ملیار و 290 ملیۆن دینار و بۆ كڕینی ده‌رمان دو ملیار و 250 ملیۆن دینار بۆ سنوری سلێمانی خه‌رجكراوه‌، هه‌روه‌ها 450 ملیۆن دینار بۆ نه‌خۆشخانه‌ی دڵ له‌ سلێمانی و  700 ملیۆن دینار بۆ نه‌خۆشخانه‌ی هیوا خه‌رجده‌كرێت كه‌ كۆی گشتی نزیكه‌ی سێ ملیار و 900 ملیار دینار ده‌كات، جگه‌ له‌ موچه‌ی كارمه‌ندان و كرێی كاره‌با و خه‌رجیی سوته‌مه‌نی ئۆتۆمبێله‌كان كه‌ ئه‌مانه‌ش به‌جیا بودجه‌ی تایبه‌تیان بۆ ته‌رخان ده‌كرێت". وتیشی، "كێشه‌ی نه‌بونی ده‌رمان په‌یوه‌سته‌ به‌ خه‌رج نه‌كردنی شایسته‌ داراییه‌كانی كۆمپانیاكانی دابینكردنی ده‌رمان، سه‌رجه‌م كاره‌كانیش به‌بێ كه‌موكوڕی هه‌ر له‌ ته‌نده‌رین و لیستی ده‌رمانه‌كان و دروستكردنی چه‌كی پاره‌كان كه‌ ئه‌ركی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌ گشتیه‌كانن ته‌واوكراون، به‌ڵام خه‌رجكردنی پاره‌ له‌ده‌سه‌ڵاتی ئێمه‌دا نییه‌ و له‌ئه‌ستۆی بانكه‌كان".  سامان به‌رزنجی باسی له‌وه‌شكرد، لیژنه‌یه‌كی باڵا له‌ ڕاوێژكار و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی ته‌ندروستیی سلێمانی و نوێنه‌ری وه‌زاره‌تی دارایی پێكهێنراوه‌ بۆئه‌وه‌ی سه‌ردانی سلێمانی ده‌كه‌ن و به‌دواداچون بۆ نه‌بونی پاره‌ له‌بانكه‌كان بكه‌ن و رایگشتیش له‌وبابه‌ته‌ ئاگاداربكه‌نه‌وه‌، چونكه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان پاره‌ی پێویستی بۆ ته‌ندروستیی سلێمانی ته‌رخان كردوه‌، به‌ڵام پاره‌ له‌ بانكه‌كان نییه‌ تا بۆ ده‌رمان خه‌رج بكرێت، هیوادارین كۆمپانیاكانی ده‌رمان ئه‌وه‌ له‌به‌رچاو بگرن و له‌ هاورده‌كردنی ده‌رمان بوار بده‌ن تا پاره‌ی پێویست له‌بانكه‌كان دابینده‌كرێت".  

هاوڵاتى فراكسیۆنی پارتی له‌ په‌رله‌مانی كوردستان رایگه‌یاند:" مافی هیچ لایه‌نێك نییه‌ هه‌ڵبژاردن په‌ك بخات و ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان هه‌ڵبژاردن له‌ واده‌ی خۆیدا به‌ڕێوه‌بچێت. ئەمرۆ دووشەممە، 5ی نیسانی 2022، زانا مه‌لا خالید، سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی له‌ په‌رله‌مانی كوردستان له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا، كه‌ ده‌بێت كۆمسیۆن به‌پێی به‌ركه‌وته‌ی هه‌ڵبژاردن پێكبهێندرێت. راشیگه‌یاند: "ئێمه‌ رازین كۆمسیۆن هاوشێوه‌ی هه‌یكه‌لیه‌تی پێشوو كارا بكرێته‌وه‌".  

هاوڵاتى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند:" له‌سبه‌ینێوه‌ چوارشەممە، خۆڵبارینێك زۆربەی شارەكانی هەرێم دەگرێتەوە و ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، ئه‌مڕۆ له‌ پارێزگای هه‌ولێر ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت، سبه‌ی چوار شه‌ممه‌ش ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت، هه‌ندێك كات ده‌گۆرێت بۆ نیمچه‌ هه‌ور، له‌گه‌ڵ به‌رزبونه‌وه‌ی تۆزو خۆڵێكی كه‌م، خێرایی با له‌نێوان 10-20 كیلۆمه‌تر له‌كاتژمێرێكدا ده‌بێت.  كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌:" ئه‌مڕۆ له‌ پارێزگای سلێمانی ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت و سبه‌ی چوارشه‌ممه‌ش ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت، هه‌ندێك كات ده‌گۆرێت بۆ نیمچه‌ هه‌ور، له‌گه‌ڵ به‌رزبونه‌وه‌ی تۆزو خۆڵێكی كه‌م، له‌ پارێزگای دهۆكیش به‌هه‌مانشێوه‌ ئه‌مڕۆ ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت و سبه‌ی ئه‌گه‌ری به‌رزبونه‌وه‌ی تۆزو خۆڵێكی كه‌م هه‌یه‌". كەشناسی هەرێم باسی له‌وه‌شكردوه‌، ئه‌مڕۆ له‌ هه‌ردو پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌ و  پارێزگای كه‌ركوك ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت، سبه‌ینێش ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور ده‌بێت، له‌گه‌ڵ به‌رزبونه‌وه‌ی تۆزو خۆڵ له‌هه‌ندێك كات و ناوچه‌دا.    

هاوڵاتى وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاند:" "وێنەکانی بوچا دڕندەیی لە رادەبەدەر و باوەڕپێنەکراوی سەرۆکایەتی روسیا و ئەوانەی کە دوای پرۆپاگەندەکەی کەوتوون، پێشان دەدات".  دەشڵێت:" بەهۆی ئەو "کۆمەڵکوژی"یەی لە شاری بوچای ئۆکرانیا رویداوە، بڕیاری داوە 40 دیپلۆماتکاری روسی لە وڵاتەکەی دەربکات". ئەمرۆ دووشەممە، 5ی نیسانی 2022، ئانالینا بایەربووک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاند: " ئەو وێنانەی کە لەناوچەی بوچای ئۆکراینا لەدوای کشانەوەی هێزەکانی روسیا بینیمانن، نیازی روسیا بۆ وێرانکردن پیشاندەدەن، کە لە دەرەوەی هەموو سنوورەکانە". بایەربووک وتیشی"ئێمە لەسەر بنەمای ئەو دڕندەییە بڕیارمان داوە بە دەرکردنی 40 دیپلوماتکاری رووسی لە ئەڵمانیا، ئەو دیپلوماتکارە رووسانە هەموو رۆژێک لە ئەڵمانیا دژ بە ئازادیمان و پێکەوەبوونی کۆمەڵایەتیمان کاریان کردووە، ئەو کارکردنەی ئەوانیش هەڕەشەیە بۆ ئەو کەسانەی دەیانەوێت لە رێگەی ئێمەوە بە ئاسایش بگەن. لە شاری بوچا کە دەکەوێتە نزیک کیێڤی پایتەختی ئۆکرانیا، هێزەکانی روسیا کشاونەتەوە، بەڵام جێدەستیان دیارە و لەسەر شەقامەکاندا دەیان تەرم کەوتوون، کە منداڵیشیان تێدایە.          

  هاوڵاتى جێگری دوه‌می سه‌رۆكی پەرلەمانی عێراق رایگه‌یاند:" په‌رله‌مان به‌رده‌وامه‌ له‌ جێبه‌جێكردنی كاره‌كانی یاسادانان و چاودێریكردنی كاروباره‌كانی حكومه‌ت". شاخه‌وان عه‌بدوڵا جێگری دوه‌می سه‌رۆكی پەرلەمانی عێراق له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا رایگه‌یاند:" ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران به‌رده‌وامه‌ جێبه‌جێكردنی كاره‌كانی له‌ڕوی یاسادانان و چاودێریكردن، ئێستاش چاوه‌ڕوانی حكومه‌ت ده‌كات بۆ ناردنی پرۆژه‌یاسای بودجه‌ی فیدڕاڵی بۆ ساڵی 2022، چونكه‌ یاسایه‌كی گرنگه‌ سه‌باره‌ت به‌ ژیانی گشتی هاوڵاتیان". جێگری دوه‌می سه‌رۆكی پەرلەمانی عێراق: "ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران هیواداره‌ له‌م قۆناغه‌ سه‌خت و هه‌ستیاره‌دا دیالۆگ و گفتوگۆ و لێكتێگه‌یشتنه‌كانی نێوان كوتله‌ سیاسییه‌كان و هێزه‌ نیشتمانییه‌كان به‌رده‌وام بێت به‌مه‌به‌ستی هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ له‌ قه‌یرانی سیاسی و دۆخی گه‌مارۆكان و به‌ره‌وپێشبردنی پرۆسه‌ی سیاسی و چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكیه‌كان و ته‌واوكردنی مافه‌ ده‌ستورییه‌كان".  

  هاوڵاتى سەرۆکی پەرلەمانی عێراق رایگه‌یاند:" بەبێ واژۆی سەرۆکی پەرلەمان هیچ فەرمانێکی پەرلەمانی و رێکارێک ناگیرێتەبەر، جگە لە سەرۆکی پەرلەمان، هیچ کەسێک ئەو دەسەڵاتەی نییە".  ئەمڕۆ دووشەممە، محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق نووسراوێکی ئاراستەی پەرلەمانتاران کردووە، ئاماژەی بەوەکردووە پاڵپشت بە ماددەکانی 48 و 53ی یاسای ژمارە 13ی ساڵی 2018ی یاسای پەرلەمانی عێراق، بەبێ واژۆی سەرۆکی پەرلەمان هیچ فەرمانێکی پەرلەمانیی دەرناکرێت و ئەو دەسەڵاتە بەهیچ کەسێکی دیکە نادرێت. هاوکات سەرۆکی پەرلەمانی عێراق نووسراوێکی دیکەی ئاراستەی ئەمینداری گشتیی پەرلەمان و سەرجەم فەرمانگە و پێکهاتەکانی پەرلەمان کردووە  تێیدا دووپاتیکردووەتەوە لەسەر ناوەڕۆکی گشتاندنەکەی ئەمینداری گشتی پەرلەمان، کە لە رۆژی 27/3/2022  ئاراستەی سەرجەم فەرمانگە و پێکهاتەکانی پەرلەمانی کردووە.  هەروەها حەلبووسی لە نووسراوەکەدا دەڵێت، بەبێ واژۆی سەرۆکی پەرلەمان، بەهیچ شێوەیەک، هیچ رێکارێکی لێکۆڵینەوە، یاخود سزای هیچ فەرمانبەرێکی پەرلەمان نادرێت. ئەو نووسراوەی حەلبووسی لە کاتێکدایە، لەسەر دەستەواژەی سەرۆکایەتی پەرلەمان، ناکۆکی کەوتووەتە نێوان ئەو و حاکم زاملی، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق. حەلبووسی دەڵێت، دەستەواژەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان هەڵوەشاوەتەوە و بەهیچ شێوەیەک مامەڵەی لەگەڵدا ناکرێت. زاملیش پێداگیرە لەسەر ئەوەی بەشێکە لە دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان. پەرلەمانتارێکی سوننەکان دەڵێت، ئەمە هەڕەشە بۆ سەر هاوپەیمانیی رزگارکردنی نیشتمان دروستدەکات .

هاوڵاتى ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان ئامارەکانی جیابوونەوەی بڵاوکردەوە و بەپێی ئامارەکە ساڵی رابردوو نزیکەی 12 هەزار هاوژین جیابوونەتەوە، زۆرترین جیابوونەوەش لە سنووری پارێزگای سلێمانی بووە، کە 4,767 هاوژین جیابوونەتەوە. بەپێی ئامارەکەی ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان، لە سەرجەم پارێزگاکاندا ئامارەکانی جیابوونەوە، زیادیانکردووە. ئامارەکەش بەمشێوەیە: هەولێر: ساڵی 2020: 3،261 جیابوونەوە ساڵی 2021: 4,043 جیابوونەوە جیاوازی: + 782 سلێمانی ساڵی 2020: 3,002 جیابوونەوە ساڵی 2021: 4,767 جیابوونەوە جیاوازی: +1,765 دهۆک ساڵی 2020: 1,303 جیابوونەوە ساڵی 2021: 1,796 جیابوونەوە جیاوازی: + 493 گەرمیان - کەرکووک ساڵی 2020: 578 ساڵی 2021: 1,093 جیاوازی: + 515 بەگوێرەی ئامارەکانی ئەنجوومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان، زۆرترین هۆکار بۆ جیابوونەوەی هاوژینەکان، دەگەڕێتەوە بۆ نەگونجان لەگەڵ یەکدی، جیاوازی تەمەن، هۆکاری نەزۆکی، داوێنپیسی و ماڵی جیا.  بەهەمانشێوەی  جیابوونەوە، ساڵی 2021، بەراورد بە ساڵی 2020، مارەبڕین و هاوسەرگیری لە هەرێمی کوردستان، تەنیا لە گەرمیان نەبێت زیادیکردووە. کە ئامارەکە بەمشێوەیەیە: هەولێر: ساڵی 2020: 16,803  ساڵی 2021: 18,964 جیاوازی: + 2,161 سلێمانی ساڵی 2020: 15,862 مارەبڕین و هاوسەرگیری ساڵی 2021: 20,147 مارەبڕین و هاوسەرگیری جیاوازی: + 4,264 دهۆک ساڵی 2020: 11,745 مارەبڕین و هاوسەرگیری ساڵی 2021: 13,441 مارەبڕین و هاوسەرگیری جیاوازی: + 1,696 گەرمیان - کەرکووک ساڵی 2020: 2,519 مارەبڕین و هاوسەرگیری ساڵی 2021: 2,285 مارەبڕین و هاوسەرگیری جیاوازی: - 234 هەر لە ساڵی 2021دا، لە پارێزگای هەولێر، زۆرترین رێگەپێدان هەبووە بۆ هێنانی ژنی دووەم کە 73 رێپێدان بووە، لە سلێمانی حەوت رێپێدان، دهۆک 21 رێپێدان، بەڵام لە کەرکووک-گەرمیان هیچ حاڵەتێکی رێگەپێدان بە هێنانی ژنی دووەم نەبووە، کۆی گشتیی 101 رێپێدان بۆ هێنانی ژنی دووەم بووە.