لێدوانی نوێی سودانی لەبارەی موچەى هەرێم

هاوڵاتی سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا لە عێراق رایگەیاند:" دادگا دوا گەرەنتییە کە دەبێت هەمووان بیپارێزن و ملکەچی بن". نووری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا لە هەژماری خۆی لە تویتەر رایگەیاند: "بانگەوازێک بۆ هەموو ئەوانەی خەمخۆری عێراق، ئاشتیی کۆمەڵایەتی، پاراستنی دەوڵەت و شکۆی دەوڵەتن، ئەگەر مامەڵە پێشێلکارەکانی دەستوور و یاساکان پرۆسەی سیاسییان لاوازکردووە و ئاسایشی نیشتمانییان شڵەژاندووە، ئەوا بەشەکەی دیکەی هێز و شکۆی دەوڵەت کە ماوە لاواز مەکەن، ئەوەش لە رێگەی پێشێلکردنی شکۆی دادگا و زێدەڕۆیی بۆ سەر دەسەڵات و ئەرکەکانی، چونکە دادگا دوا گەرەنتییە کە دەبێت هەمووان بیپارێزن و ملکەچی بن." سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا لە راگەیێندراوەکەیدا باس لەوەش دەکات: "دەبێت حکومەت مامەڵەیەکی وەها نەکات ببێتە هۆی لاوازکردنی دادگا و لە متمانەکردن بە دادگە کەمبکاتەوە. هەروەها دەبێ دادگا ئەرکی خۆی بوێرانە و یەکلاکەرەوانە ئەنجامبدات، لە هەمان کاتدا دەبێت دادگا رێگربێت لە هەموو سەرپێچییەک بەرامبەر بڕیارەکان و هەڵوێستەکانی و ئەوانەشی زێدەڕۆیی دەکەنە سەر یاسا و دەستوور سزا بدات." ئەم داوایەی نووری مالیکی دوای رۆژێک هات لە گەمارۆدانی سەرۆکایەتیی دادگای پێداچوونەوە لە ناوچەی کەرخ لە بەغدا لەلایەن هێزێکی دەزگای دژەتیرۆری عێراق. بەو هۆیەوە ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراق، دوێنێ پێنجشەممە، لە راگەیێندراوێکدا داوای لە مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیران و فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق کرد لە رووداوی گەمارۆدانی سەرۆکایەتی دادگای پێداچوونەوە لە ناوچەی کەرخ لەلایەن ئەو هێزە سەربازییەوە بکۆڵێتەوە.

هاوڵاتی ئەنجوومەنی ئەوروپا بڕیاریدا هەموو ئەندامەکانی رووسیا لە ئەنجوومەنەکەیان سڕ بکات. ئەمڕۆ هەینی 25-02-2022 بە دەنگی 47 ئەندامی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئەوروپا، مافەکانی ئەندامانی رووسیا لە ئەنجوومەنەکە بێبەشدەکرێن.

هاوڵاتی سەرۆکی سوریا بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆکی روسیا قسەی کرد و پاڵپشتی خۆی بۆ ئۆپەراسیۆنەکەی سەر ئۆكرانیا دەربڕی. سەرۆکایەتی سووریا ئەمڕۆ هەینی 25-2-2022 لە راگەیێندراوێکدا بڵاویکردەوە: "لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا هەردوو سەرۆک باسیان لە دۆخی ئۆكرانیا و ئۆپەراسیۆنە سەربازییە تایبەتییەکەی رووسیا کردووە."  وەک لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، ئەو ئۆپەراسیۆنە بە مەبەستی پاراستنی خەڵکی سڤیل لە ناوچەی دۆنباس دەستیپێکراوە. سەرۆکایەتی سووریا دەڵێت، "بەشار ئەسەد جەختی لەوە کردەوە کە سووریا شانبەشانی رووسیا دەبێت، ئەوەش لەسەر ئەو بنچینەیەی کە هەڵوێستێکی راست و دروستی هەیە."  پەیوەندییەکی بەهێز لەنێوان رووسیا و سووریادا هەیە. لە ساڵی 2011ەوە رووسیا رێگەی نەداوە هیچ پڕۆژە بڕیارێکی تووند دژی حکومەتی سووریا لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەربچێت. لە ساڵی 2015یشدا رووسیا لە رێگەی سەربازییەوە یارمەتیدانی سوپای سووریای دەستپێکرد و ئەوەش هۆکار بوو بۆ ئەوەی حکومەتی سووریا بەشێکی زۆری خاکی وڵاتەکەی بخاتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی. 

هاوڵاتی دوای ئەوەی لە شەوی رابردووەوە وەك نارەزاییەك بۆ  شەڕی نێ,ان روسیا و ئۆكرانیا لە زۆربەی شارەكانی روسیا خەڵكی لەسەر شەقامەكان خپیشاندان دەەكن و داوای كۆتایی هاتنی جەنگ دەكەن، نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت:"ئەو کارە پێشێلی تەواوی مافی ئازادی رادەربڕینە." راڤینا شامداسانی، وتەبێژی نووسینگەی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند: "پۆلیسی رووسیا زیاتر لە هەزار و 800 کەس لە خۆپێشاندەرانی دژ بە شەڕی رووسیا لە ئۆكرانیا ی دەستگیرکردوون و مافەکانیان لە ئازادی رادەربڕین زەوتکردوون." لە راپۆرتێکیدا کە لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان لە جنێڤی سوێسرادا پێشکێشی کرد، شامداسانی رایگەیاند: "پۆلیسی رووسیا بە شێوەیەکی دڕندانە سەتان کەس لە خۆپێشاندەرانی دژ بە شەڕی رووسیای لە ئۆكرانیا  دەستگیرکردوون، هەروەها گوتیشی، " زانیارییەکانی بەردەستمان پێمان دەڵێن کە رووسیا زیاتر لە هەزار و 800 خۆپێشاندەری دەستگیرکردووە." نەتەوە یەکگرتووەکان سەرکۆنەی رووسیا دەکات و دەڵێت: "ئەو کارە دڕندانەی کە دژ بەو خۆپێشاندەرانە ئەنجامیان داوە پێشێلی دیاری مافەکانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین و گردبوونەوەی ئاشتییانەی خەڵک و بێبەشکردنی ناڕەوای خەڵکە لە ئازادییەکانیان."

  هاوڵاتی دوای ئەوەی سەرۆكی روسیا و ئۆكرانیا ئامادەیی خۆیان پیشاندا بۆ گفتوگۆ كردن و رێككەوتن بە شێوەی ئاشتیانە، سەرۆکی بێلاڕوسیا رایگەیاند:" ئامادەین کەشی گفتوگۆ لە نێوان مۆسکۆ و کیێڤدا دروستبکەین". ئەلێکساندەر لوکاشێنکۆ، سەرۆکی بێلاڕوسیا رایگەیاند، ئەوان ئامادەن کەشی گفتوگۆ لە نێوان مۆسکۆ و کیێڤدا دروستبکەن.  ئەوە لە کاتێکدایە کە پێشتر ڤۆڵۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراینا وتی، بە تەنیا لە بەردەم هێرشی رووسیا بەجێهێڵراون و رەخنەی لە وڵاتانی ئەوروپی گرت کە لە سەپاندنی سزاکان بەسەر رووسیا و ناردنی پاڵپشتیی سەربازی بۆ ئۆکراینا، خێرا نەبوون.  کۆشکی کرملین رایگەیاند، پوتن ئامادەیە بۆ گفتوگۆ وەفدێك بنێرێتە مینسک، پایتەختی بێلاڕووس. وەفدەکەش وەزیرانی بەرگری و دەرەوە لەخۆدەگرێت. لەكاتێ:دا بەیانی رۆژی پێنج شەممە، سەرۆكی روسیا ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی بۆ سەر خاكی ئۆكرانیا دەستپێكرو و نزیك دەبێتەوە لە دوو شەو و دوو رۆژ كە شەر بەردەوامە لەهەردوولا چەندین كەس كوژراون و كە هاوكات زیانێكی ماددی زۆر بەر هەردوو وڵات كەوتووە.   

 هاوڵاتی سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند:" یەکێتی ئەوروپا و وڵاتانی رۆژئاوا شکستیان هێناوە لە گرتنەبەری هەڵوێستێکی رون و جددی بۆ ئەو دۆخەی ئێستا".  رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا ناتۆ و یەکێتی ئەوروپای بە شکستهێنانیان بەرامبەر داگیرکاریی رووسیا لە ئۆکراینا تۆمەتبارکرد و وتی، "شکستیان هێناوە لەوەی هەڵوێستێکی روونیان هەبێت". سەرۆک کۆماری تورکیا کە وڵاتەکەی ئەندامە لە رێکخراوی ناتۆ، ئاماژە بەوە دەکات کە دەبوو رێکخراوی "ناتۆ هەنگاوێکی زۆر یەکلاکەرەوەی هەڵگرتایە". رەجەب تەیب ئەردۆغان دەڵێت، "یەکێتی ئەوروپا و وڵاتانی رۆژئاوا شکستیان هێناوە لە گرتنەبەری هەڵوێستێکی روون و جیددی بۆ ئەو دۆخەی ئێستا. ئەوان تەنیا ئامۆژگاریی زۆر دەدەنە ئۆكرانیا و هیچی دیکە ناکەن". تورکیا پەیوەندیی دۆستانەی لەگەڵ رووسیا و ئۆكرانیا هەیە و خۆی بە نێوەندگیرێکی بێلایەن دەبینێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی ئۆكرانیا. لێدوانەکانی سەرۆک کۆماری تورکیا لە کاتێکدایە بڕیارە ناتۆ کۆبوونەوەی لووتکە بەشێوەی ئۆنلاین لەسەر پرسی ئۆکراینا ئەنجامبدات و رێوشوێنی پێویست بۆ ئەو مەبەستە بگیرێتەبەر. دیپلۆماتکارێک بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە، هێزی ئاسمانی و دەریایی زیاتر دەکرێن لە ناوچەکانی هاوپەیمانەکانی ناتۆ. رەجەب تەیب ئەردۆغان هۆشداری لەوە دەدات کە "نابێت کۆبوونەوەی لووتکەی ناتۆ ئامۆژگاری و سەرکۆنەکردن بێت"، هیواش دەخوازێت کە کۆبوونەوەی لووتکەی ئەمڕۆی ناتۆ بە ئاراستەی بڕیارێکی "زۆر روون" بێت. رۆژی پێنجشەممە ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی رووسیا فەرمانی بە سوپای وڵاتەکەی کرد هێرش بکاتە سەر ئۆکراینا. نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، تاوەکو ئێستا 25 هاووڵاتیی سڤیل کوژراون و 102 هاووڵاتیی دیکەش برینداربوون. سوپاکانی رووسیا و ئۆکرایناش ئاماری جۆراوجۆر لەبارەی دەستکەوتەکانیان دەخەنەڕوو.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند:" "پوتن بڕیاریدا بە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی تایبەت بۆ داماڵینی چەک لە ئۆكرانیا و رێگەنەدان بە نازیبوونی ئۆكرانیا، بەو شێوەیەش لە ستەم بەدووردەبێت". رۆژی هەینی 25-02-2022 سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا لە مۆسکۆ رایگەیاند:" ڤلادیمیر "پوتن بڕیاریدا بە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی تایبەت بۆ داماڵینی چەک لە ئۆكرانیا و رێگەنەدان بە نازیبوونی ئۆكرانیا، بەو شێوەیەش لە ستەم بەدووردەبێت؛ ئۆکرانییەکان خۆیان دەتوانن بەشێوەیەکی ئازاد بڕیار لە داهاتووی خۆیان بدەن".

  هاوڵاتی وەزیری دارایی فەرەنسا رایگەیاند:"دەمانەوێت سەرچاوەی داراییەکەی وشک بکەین". برونۆ لو-مارین، وەزیری دارایی فەرەنسا لە دەستپێکی کۆبوونەوەی وەزیرانی دارایی ئەوروپا رایگەیاند، یەکێتی ئەوروپا "دەیەوێت هەموو پەیوەندییەکانی نێوان رووسیا و سیستەمی دارایی جیهان بپچڕێنێت.. دەمانەوێت رووسیا لەڕووی داراییەوە داببڕین.. دەمانەوێت سەرچاوەی داراییەکەی وشک بکەین".  دوای راگەیاندنی سزاکانی بەریتانیا، ئەمریکا و وڵاتانی دیکە بۆسەر رووسیا، برونۆ لو-مارین رایگەیاند، مۆسکۆ "هاوبەشێکی ئابووریی گرنگی پلەی دوو"ە بۆ فەرەنسا. بەهۆی ئاڵۆزییەکانی ئۆكرانیاوە نرخی سەرچاوەکانی وزە بەرزبوونەتەوە، وەزیری دارایی فەرەنسا ئاماژەی بەوەش کردووە، پاریس خەڵکی وڵاتەکەی لە هەر ئەگەرێکی بەرزبوونەوەی نرخی وزە و سووتەمەنی دەپارێزێت؛ کە ئەوەش نیگەرانییەکی سەرەکیی ئەوروپا، چونکە زۆرینەی گازی سرووشتییەکەی لە رووسیاوە بەدەستدەهێنێت. کریستیان لیندنەر، وەزیری دارایی ئەڵمانیا دەڵێت، بانکەکانی رووسیایان پێشتر گەمارۆ داون و "مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ رووسیا وەستاوە". هەردوو وەزیرانی دارایی فەرەنسا و ئەڵمانیاش دەڵێن، پرسی پچڕاندنی پەیوەندیی نێوان رووسیا و سیستمی دارایی جیهان لەسەر مێزی گفتوگۆیە.

هاوڵاتی بزووتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند: "لەنزیکەوە چاودێریی دۆخەکە دەکەین". داواش لە هەر دوو وڵات دەكات كێشەكان بە ئاشتی و دیالۆك چارەسەر بكەن و دەڵێت:" هەموو لایەنەکان دەبێت خۆیان بەدووربگرن لەوەی ببنە هۆی زیادبوونی تووندوتیژی". بزووتنەوەی تاڵیبان لە راگەیێندراوەکەیدا دەڵێت، "ئیمارەتی ئیسلامیی ئەفغانستان لەنزیکەوە چاودێریی دۆخی ئۆکراینا دەکات و نیگەرانین لە کەوتنەوەی قوربانیی مەدەنی. لە راگەیێندراوەکەیدا تاڵیبان داوای لە هەردوو لایەنی رووسیا و ئۆكرانیا کردووە "دان بە خۆیاندا بگرن"، ئاماژەی بەوەش کردووە "هەموو لایەنەکان دەبێت خۆیان بەدووربگرن لەوەی ببنە هۆی زیادبوونی تووندوتیژی". تاڵیبان داوای لە رووسیا وئۆكرانیا کردووە کە کێشەکەیان لەڕێگەی "دایەلۆگ و هۆکاری ئاشتییانە چارەسەر بکەن". هاوکات داوای لە لایەنەکانی بەشدار لە شەڕ و پێکدادانەکانی ئۆكرانیا کردووە کە سەلامەتیی ژیانی قوتابیانی ئەفغانستان و کۆچبەران لە ئۆکراینا لەبەرچاو بگرن.

هاوڵاتی لەدوای كۆبونەوەیەكی شەش كاتژمێری یەكێتی ئەوروپا بریاریدا سزای نوی بەسەر روسیادا بسەپێنێت كە دیارترین ئەو سزایانە سزا داراییەكانن روسیا لە چونە ناو بازاڕی تایبەت بە مامەڵە بانکییەکانی رووسیا بیبەش دەكات. لەدوای كۆبونەەویەكی دورو درێژ لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا هاوبەشیدا لەگەڵ سەرۆکی فەڕەنسا، ئۆرشۆلا ڤۆن دێرلاین، سەرۆکی ئەنجوومەنی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند: "یەکێتی ئەوروپا یەکگرتووە و سەرکردەکانی ئەوروپاش یەکگرتوون لە سەرکۆنەکردنی ئەو هێرشە دڕندە و ناڕەوایانەی کە رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا کردوویەتی، ئێمە سزای سەرۆکایەتی رووسیا دەدەین و ئەو کۆمەڵە سزا قورسانەی کە سەرکردەکانی ئەوروپا پەسەندی کردن، بەڵگەن لەسەر ئەو سزادانە". سەبارەی بە کاریگەریی سزاکان لەسەر روسیا، سەرۆکی ئەنجوومەنی یەکێتی ئەوروپا وتی: "ئەو سزایانە گەورەترین کاریگەرییان بۆ سەر ئابووریی رووسیا و کەسانی دەستەبژێری ئەو وڵاتەدا دەبێت". ڤۆن دێرلاین راشیگەیاند: "ئەم کۆمەڵە سزایانە، سزای داراییش دەگرێتەوە، کە رووسیا لە چوونە نێو بازاڕە گرنگەکان بێبەش دەکات و ئەو وڵاتە لە 70٪ی بازاڕی تایبەت بە مامەڵە بانکییەکانی رووسیا و گەورە کۆمپانیاکانی حکومەت لەنێویشیاندا کەرتی سەربازییان کردووەتە ئامانج. سزاکان خەرجی قەرزەکانی رووسیا زیاتر دەکەن و هەڵاوسان زیاتر دەکات و بنەما پیشەسازییەکانی لەناو دەبات". هەروەها ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا رایگەیاند، لەسەر داوای سەرۆکی ئۆكرانیا، گفتوگۆی خێرا و راشکاوانەم لەگەڵ سەرۆکی رووسیادا کرد تاوەکو لەلایەک داوای کۆتاییهێنان بە هێرشە سەربازییەکەی بهێنێت و هەروەها پێشنیازی ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ سەرۆکی ئۆكرانیای بۆ بکەم  بەڵام بەوتەی ماکرۆن، هیچکام لەو هەوڵانەی فەڕەنسا سوودیان نەبوو، چونکە دەبینن کە رووسیا رێگەی شەڕی هەڵبژاردووە. جگە لەو ئەوروپا، ئەمریکاش کۆمەڵێک سزای بەسەر رووسیادا سەپاندووە. جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا سزای نوێی بەسەر رووسیادا سەپاند و وتی، "پووتین خۆی ئەم شەڕەی هەڵبژاردووە و دەبێت خۆی و وڵاتەکەیشی بەرگەی ئەنجامەکانی بگرن."

  هاوڵاتی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا رایگەیاند بە فەرمانی سەرۆکی وڵات 7 هەزار سەرباز دەنێرێتە ئەڵمانیا. وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا رایگەیاند، جۆ بایدن، سەرۆکی وڵات پێشنیازی ناردنی 7 هەزار سەرباز بۆ ئەڵمانیای پەسند کردووە؛ بەو جۆرەش کۆی سەربازانی ئەمریکی، کە لەم مانگەدا نێردراونەتە ئەوروپا، گەیشتووەتە 12 هەزار سەرباز. پێنتاگۆن لە راگەیێندراوێكیدا رایگەیاند؛ ئەو 12 هەزار سەربازە یەکەی تایبەتی بەرپەرچدانەوەی لەخۆ گرتووە و بڕیاریشە لە چەند رۆژی کەمی داهاتوودا لە ئەمریکاوە بەرەو ئەوروپا بەڕێبکەون. ناردنی ئەو هێزانە، هاوکاتە لەگەڵ بڕیاری ئیدارەی بایدن بە سەپاندنی کۆمەڵێك سزا بەسەر رووسیا بەهۆی هێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئۆكرانیا، کە لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە 24ی شوباتی 2022 بە راگەیێندراوی پوتن، سەرۆکی روسیا دەستیپێكرد. هاوکات لەگەڵ هێرشەکەی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا و چوونی هێزی روسیا لە چەند لایەکی خاکی ئەو وڵاتەوە، نانسی پێلۆسی، سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاند، ئەنجوومەنی نوێنەران دەیەوێت بڕی 600 ملیۆن دۆلار هاوکاری ئۆكرانیا بکات تاوەکو بەو پارەیە بتوانێت چەک بکڕێت و بەرگری لە خۆی بکات. پێلۆسی گوتیشی، جگە لەوە ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا کار لەسەر ئەوە دەکات هاوکاری مرۆیی بگەیێندرێنە ئۆكرانیا و نەهامەتی خەڵکی سڤیل کەم بکاتەوە.

هاوڵاتی سەرۆکی ئۆكرانیا رایگەیاند:" لە شەڕدا لە دژی روسیا "تەنیا جێهێڵدراون". درەنگانی شەوی رابردوو ڤۆلۆدیمیر زێلینسکی، سەرۆکی ئۆكرانیا پەیامێکی ڤیدیۆیی بڵاوکردەوە و بە گەلەکەیی راگەیاند، "ئێمە بە تەنیا جێهێڵدراوین بۆ بەرگریکردن لە دەوڵەتەکەمان" و شەڕی دژی روسیا. سەرۆکی ئۆكرانیا دەپرسێت "کێ ئامادەیە لەگەڵمان شەڕ بکات؟ هیچ کەسێک نابینم. کێ ئامادەیە گەرەنتیی بوونە ئەندامی ئۆكرانیا لە ناتۆ بکات؟ هەمووان دەترسن". زێلینسکی دەڵێت، 137 ئۆكرانیی لە هێزە سەربازییەکان و هاووڵاتیی مەدەنی لە سەرەتای دەستپێکی هێرشەکانی رووسیاوە بۆسەر وڵاتەکەی کوژراون و لانیکەم 316 کەسی دیکەش برینداربوون. سەرۆکی ئۆکراینا دەڵێت "گرووپە تێکدەرەکانی" رووسیا چوونەتە نێو کیێڤ-ی پایتەخت و داوا لە خەڵکی وڵاتەکەشی دەکات کە هۆشیاربن. زێلینسکی ئەوەشی خستەڕوو کە خۆی و خێزانەکەی لە ئۆکراینان و دەشڵێت، ئەوە سەرەڕای ئەوەیە کە "ئامانجی ژمارە یەک"ی رووسیان. سەرۆکی ئۆکراینا جەخت لەوە دەکاتەوە کە رووسیا "دەیەوێت لەڕووی سیاسییەوە ئۆکراینا خاپوور بکات، ئەوەش لەڕێگەی کوشتنی سەرۆکی دەوڵەتەوە". هاوكات وەزیری دەرەوەی ئۆکراینا رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی 25-02-2022 رووسیا دەستی بە هێرشێکی مووشەکیی "ترسناک" کردووە بۆسەر کیێڤ-ی پایتەختی وڵاتەکەی. دیمیترۆ کولیبا، وەزیری دەرەوەی ئۆکراینا لە تویتەر رایگەیاندووە، "رووسیا دەستی بە هێرشێکی ترسناکی مووشەکی بۆسەر کیێڤ کردووە"

هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند:" داهاتی ساڵی رابردووی هەناردەکردنی نەوتی زیاتر لە 83 ملیار دۆلار بووە". ئەمڕۆ پێنجشەممە، 24ـی شوباتی2022، وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیێندراوێکدا داهاتی نەوتی ساڵی رابردوو و مانگی رابردووی بڵاوکردەوە. بەپێی راگەیێندراوی وەزارەتی نەوتی عێراق، داهاتی ساڵی رابردووی وەزارەتەکە لە هەرناردەکردنی نەوت 83 ملیار و 973 ملیۆن و 290 هەزار دۆلار بووە.  بە گوێرەی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق، ساڵی رابردوو 99 ملیۆن و 286 هەزار و 78 بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە کراوە، لەڕێگەی 29 کۆمپانیای جیهانیی جیاوازەوە فرۆشراوە کە داهاتەکەی هەشت ملیار و 322 ملیۆن و 679 هەزار دۆلار بووە بە گوێرەی ئامارێک کە لە لایەن کۆمپانیای سۆمۆوە بڵاوکراوەتەوە.  لە کێڵگە نەوتییەکانی نێوڕاست و باشووی عێراق 96 ملیۆن و 430 هەزار و 596 بەرمیل نەوت هەناردە کراوە، هەروەها لە نەوتی کەرکووکیش دوو ملیۆن و 545 هەزار و 656 بەرمیل هەناردەکراوە.  نرخی هەر بەرمیلێک نەوت بەپێی وەزارەتی نەوتی عێراق، بە 83 دۆلار و 82 سەنت فرۆشراوە.        

هاوڵاتی لەگەڵ قوڵبوونەوەی قەیرانەكان لە ئێران تاوانە كۆمەڵایەتییەكان زیادی كردووەو لەساڵێكدا نزیكەی 400 هەزار كەس رەوانەی پزیشكی داد كراون و هەر لەو ماوەیەدا شەش هەزار كەس خۆیان كوشتووە كە زۆربەیان گەنج بوون. پۆلیسی ئێران ئاشكرای كردووە دوای روودوای هاتوچۆ زۆرترین گەنج لەو وڵاتە لە رووداوی شەڕو توندوتیژیی كۆمەڵایەتیدا دەكوژرێن. ئامارەكانی خۆكوشتن لە رۆژهەڵاتی كوردستان بەرز بووەتەوە، بە جۆرێك كە لەساڵێكدا زیاتر لە 244 كەس خۆیان كوشتوە كە 106 كەسیان كچ و ژن بوون، لەدوو مانگی ئەمساڵیشدا لانیكەم 63 ژن یان خۆیان كوشتووە و یان كوژراون. هەروەها، لەئامارە رەسمییەكانی ئێراندا دەركەوتووە رێژەی خۆكوشتن زیاتر لە 10 ساڵە لەناوچە كوردییەكان بەراورد بەناوچەكانی دیكە لەو وڵاتە زۆر زیاترە و بەبڕوای شارەزایانی كۆمەڵناسیی، هۆكاری سەرەكی ئەو دیاردەیە بەرزبوونی ئاستی هەژاریی و نەهامەتییە لەو ناوچانە. هاوكات، زیادبوونی كوشتن و خۆكوشتن لە رۆژهەڵاتی كوردستان مایەی سەرنجە بەڵام كوشتن و خۆكوشتنی ژنان و كچان جێی سەرسوڕمانە چونكە لەماوەی دوو مانگدا زیاتر لە 63 ژن و كچ  لەو بەشە لەكوردستان یان كوژراون یان خۆیان كوشتوە و ئەو ژمارەیەش تەنها ئەوانەن كە لەپزیشكی داد تۆمار كراوە، چونكە بەوتەی بەرپرسانی پزیشكی دادوەریی و چالاكانی مەدەنی و مافەكانی ژنان؛ ژمارەی راستەقینەی ئەو حاڵەتانە 10 هێندەی ئەو ژمارەیەیە. كوشتن و خۆكوشتنی ژنان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی كوردستان  (KHRN) و (هەنگاو) بڵاویان كردووەتەوە كە لە ماوەی یەك ساڵدا لانیكەم 244 حاڵەتی خۆكوشتن لەو بەشە لەكوردستان تۆمار كراوە كە هۆكاری سەرەكیی زۆربەی حاڵەتەكان كێشەی كۆمەڵایەتی و هەژاریی و بێكاریی بووە. لەساڵی رابردوودا 106 كەس لە رەگەزی مێینە و 138 لە رەگەزی نێر لە رۆژهەڵاتی كوردستان خۆیان كوشتوە و زۆرترین حاڵەتیش لە پارێزگای ورمێ بووە و هۆكاری 124 حاڵەتیش لە كۆی ژمارەی خۆكوشتنەكان كێشەی كۆمەڵایەتیی و خێزانی بووە. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەكانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی كوردستان روونی كردووەتەوە كە لەكۆی ئەو حاڵەتە خۆكوژییانە 155 كەسیان لە رێگەی خۆهەڵواسین بەپەت كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوە. لەپارێزگای ئیلام هەشت ژن و 19 پیاو خۆیان كوشتوە و لە پاریزگای  كرماشان 20 ژن و 30 پیاوا خۆیان كوشتوە و لەپارێزگای سنە 24 ژن و 38 پیاوو لە پارێزگای ورمێ  كە زیاترین حاڵەتی تێدا تۆماركراوە 54 ژن و 51 پیاو خۆیان كوشتوە. لەكۆی ئەو كەسانەی كۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە لەو ساڵەدا 55 كەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ كەمتر بووە و 29 كەسیان كچ و 23 كەسیان كوڕ بوون. لەگەڵ ئەوەی ژمارەی خۆكوشتنی ژنان لە رۆژهەڵاتی كوردستان بەرزبووەتەوە هاوكات لەو ساڵەدا 44 ژن كوژراون كە ئەوەش ئاماژەیە بە زیادبوونی توندوتیژیی بەرامبەر ژنان.  كەسانی نزیك وەك هاوسەر باوك و براو ئەندامانی خێزان بكوژی زۆرینەی ژنان بوون لە رۆژهەڵاتی كوردستان. ژمارەی كوشتن و خۆكوشتنی ژنان لەساڵی نوێدا بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر زیادی كردووە بە جۆرێك كە لەماوەی دوو مانگی ساڵی نوێدا نزیكەی 27 ژن و كچ كوژراون و 39 كەسیشیان كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوە. كوشتنی ژن بەبیانووی شەرەف لەئێران رێكخراوەكانی مافی ژنان لەئێران بڵاویان كردووەتەوە كە لەماوەی 20 ساڵی رابردوودا هەزار و 220 حاڵەتی كوژرانی ژن بە بیانووی شەرەف لەو وڵاتەدا تۆمار كراوەو پێدەچێت ئەو ژمارەیەی تۆمار كرابێت زۆر كەمتر بێت لە ژمارەی راستەقینە چونكە بەبڕوای ئەوان كەسوكاری قوربانییان هەوڵدەدەن حاڵەتەكانی كوشتنی ژنان بەخۆكوشتن پیشانبدەن و پەردەپۆشی ئەو دیاردەیە بكەن. بەپێی زانیارییەكانی رێكخراوەكانی ژنان لەكۆی ئەو ژمارەیە 286 ژن بەچەكی وەك دەمانچە و كڵاشنیكۆف و چەكی دیكە بەگولـلە كوژراون كە ئەوەش ئاماژەیە بە بەرزبوونی رێژەی توندوتیژیی بەرامبەر بەو قوربانییانە. چالاكانی مەدەنی بڕوایان وایە یاساكانی كۆماری ئیسلامی ئێران پشتیوانی بكوژانی كچان و ژنانە، چونكە ئەو بكوژانە بەكەمترین سزا دەربازیان دەبێت بەتایبەت ئەگەر تاوانبارەكە باوك و برای ئەو كچ و ژنە قوربانییانە بن. خۆكوشتن لەئێران لەهەندێك ئاماری ئێراندا تەنها لە یەك ساڵدا لانیكەم شەش هەزار كەس خۆیان كوشتووە و بەپێی ئامارەكانیش لەساڵی رابردوودا پێنج هەزارو 475 كەس كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوە كە تەمەنیان لەنێوان 20 بۆ 40 ساڵ بووە.  ژمارەی دانیشتوانی ئێران دەگاتە 84 ملیۆن كەس و بەپێی ئامارەكانی ئەو وڵاتە لە هەر رۆژێكدا لانیكەم  150و 270 هەوڵی خۆكوشتن تۆمار دەكرێت و نزیكەی 15 كەسیان بەهۆی ئەو هەوڵەوە گیانیان لەدەستدەدەن و رێژەی خۆكوژیی لە 10 ساڵی رابردوودا بە رێژەی 20% زیادی كردووە، بەڵام بە بڕوای پسپۆڕانی دەرەوونناسی هەوڵی خۆكوشتن لە وڵاتەكە ئەو ژمارەیە لەهەوڵی خۆكوشتن نزیكەی 10 هێندە زیاترەو ئەوەی هەیە حاڵەتە تۆماركراوەكانە. ناوەندی پزیشكی دادوەریی ئێران رایگەیاندووە لەهەر 100 هەزار كەسی دانیشتوی ئێران زیاتر لەحەوت كەس خۆیان دەكوژن، بەڵام ئەو ژمارەیە لە 10 ساڵی رابردوودا نزیكەی پێنج كەس بووە و لەساڵی 2005 تائێستا ژمارەی ئەو كەسانەی هەوڵی خۆكوژییان داوە بە بەردەوامی زیادی كردووە. ئەنجومەنی دەروونناسیی ئێران ئاشكرای كردووە ژمارەی خۆكوشتن لەپارێزگاكانی كرماشان، ئیلام، لوڕستان و كوردستان زۆر زیاترە بەراورد بەخۆكوشتن لەپارێزگاو ناوچەكانی دیكە لە وڵاتەكەدا، چونكە ئاستی بێكاریی و نەهامەتیی لەو پارێزگایانەدا بەرزە و ئەوەش وای كردووە كە ساڵانێك ئامار خۆكوشتن لەو پارێزگایانە بەرز بێت. ئێران لەساڵی 2020 بۆ رێگریی لە زیادبوونی خۆكوژیی نزیكەی 63 زانكۆی ئەو وڵاتە كە تایبەتە بەزانستی دەروونناسیی، راسپاردووە بۆ جێبەجێكردنی پلانی رێگریی لەخۆكوشتن. هۆكارە سەرەكییەكانی خۆكوشتن لەئێران سەرۆكی ئەنجومەنی پشتیوانیی كۆمەڵایەتی لەئێران رایگەیاندووە خۆكوشتن لە وڵاتەكە سێ هۆكاری هەیە كەبریتین لەباری كۆمەڵایەتی، ئابوریی و ترس لە داهاتوو بەڵام هۆكاری دیكەش زۆرن كە یەكێكیان باری دەروونی و خەمۆكییە. بەپێی نوێترین تووێژینەوەی وەزارەتی تەندروستیی لانیكەم 23% بۆ 25%ی خەڵكی وڵاتەكە كێشەیەكی دەروونییان هەیە بۆیە چارەسەرنەكردنی دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی رێژەی خۆكوشتن بەپێی ئامارێكی دیكەی ناوەندی چارەسەری دەروونیی وڵاتەكە زیاتر لە 29%ی دانیشتوانی ئێران لەساڵی 2021 كێشەی دەروونییان هەبوە. كۆمەڵناسانی ئێران بڕوایان وایە لاوازبوونی چینی مامناوەند لەناو خێزانەكان و زیادبوونی ژیانی ئاپارتمانی (شوقە) لە رێگەی سیاسەتی ئابوریی ئازادەوە هۆكارێكی گرنگن بۆ لاوازبوونی بازنەی خێزان و تۆڕی بنەماڵەیی كە پێشتر رۆڵیان هەبووە لەچارەسەری كێشە و ناكۆییە كۆمەڵایەتییەكان و تەنانەت دەروونییەكانیش. ئەوان بڕوایان وایە ژیانكردن لەشوقەكاندا دووەم هۆكاری بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوژییە لە 10 ساڵی رابردوودا، چونكە ئەو كەسانەی ناچارن بەو جۆرە ژیانە، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان كەم دەبێتەوە و لەبەرامبەردا خو دەدەنە مۆبایل ئالودەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و دواجار بە رووبەڕووبوونەوەی هەر كێشەیەك تووشی پەراوێزكەوتن و گۆشەگیریی دەبن . كۆمەڵناسەكانی ئێران زیادبوونی هەواڵی ناخۆش و نەرێنیی بەهۆكارێكی دیكەی زیادبوونی خۆكوژیی لەقەڵەم دەدەن، چونكە ئەو هەواڵانە دەبنە هۆی زیادبونی فشاری دەروونی و قەڵەقی و مرۆڤەكانیش رەشبین دەكات و لەهەر كۆمەلگەیەكدا كە رەشبینیی ببێتە هۆی كەمبوونەوەی ئاستی سەرمایەو هاوپشتیی كۆمەڵایەتی ئەوا رێژەی خۆكوشتن زیاد دەكات. هەژاریی و خۆكوژیی لەئێران وڵاتی لوسوتو لە ئەفریقا كە هەژارترین وڵاتی جیهانە لە هەر 100 هەزار كەس زیاتر لە 72 كەس خۆیان كوشتووە و زیاترین رێژەی خۆكوشتنی بەراورد بە وڵاتانی دیكەی سەر گۆی زەوی تۆمار كردووە دوای ئەو لوسوتو وڵاتی گویانا كە دەكەوێتە باشوری ئەفریقا زیاترین خۆكوشتنی تێدا تۆمار كراوە بەمەرجێك ئاستی داهاتی تاك لەو وڵاتە نۆ هەزار دۆلارە و بەوڵاتێكی دەوڵەمەند ئەژمار دەكرێت. ساڵانە لەهەر 100 هەزار كەس لانیكەم 40 كەس لە گویانا خۆیان دەكوژن و دوای ئەو وڵاتەش ئێسواتینی و كۆریای باشورو لیتوانیا و روسیاو ژاپۆن و سویسرا زیاترین ئاماری خۆكوژییان تۆمار كردووە و ئێران دەكەوێتە ریزبەندی 102ەمین وڵاتی جیهان كە زیاترین خۆكوژیی تێیدا روو دەدات، بۆیە بەرپرسانی ئەو وڵاتە رەتی دەكەنەوە هەژاریی هۆكاری بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوژیی بێت. لەلایەكی دیكەوە شارەزایانی دەروونی و پسپۆڕانی كۆمەڵناسی جەخت لەوە دەكەنەوە سێ ساڵە ئامارەكانی خۆكوشتن و توندوتیژیی بەگشتی لەئێران زیادی كردووە و لەم ماوەیەشدا بەهۆی سزا ئابورییەكانەوە ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی و رێژەی بێكاریی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوە، بۆیە حاشا لەوە ناكرێت كە هەڵاوسانی ئابوریی و زیادبوونی بێكاریی كە بووەتە هۆی هەژاربوونی خەڵك هۆكاری سەرەكرین لە بێهیوا بوون و پەنابردن بۆ خۆكوژیی. توندوتیژیی و تاوان لەئێران پزیشكی دادوەریی ئێران بڵاوی كردووەتەوە لە حەوت مانگدا 368 هەزار و 434 كەس بەهۆی شەڕو توندوتیژییەوە لەو وڵاتەكە برینداربوون و سەردانی پزیشكی دادوەرییان كردووە كە زۆربەیان لەشارەكانی تاران و ئەسفەهان و خوراسانی باشور بوون. بەپێی ئامارەكە تەنها لەمانگی پاییزی ساڵی رابردوودا 47 هەزار و 249 كەس بەهۆی شەڕو توندوتیژییەوە برینداربوون و سەردانی پزیشكی دادوەرییەكانیان كردووە و ئەوەش ئاماژە بە بەرزبوونەوەی رێژەی توندوتیژیی و تاوان لەئێران. پزیشكی دادی ئێران و پۆلیس ئاماری كوژران یان كوژراوانیان بڵاو نەكردووەتەوە و بەڵام ئاماری زیندانەكان و پرۆسەی دادگایی تۆمەتباران بە كوشتن دەریدەخەن ساڵانە زیاتر لە هەزاركەس بەهۆی توندوتیژیی و شەڕوپێكدادان دەكوژرێن. پۆلیسی بەشی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و رێگریی لەتاوان لەئێران بڵاوی كردووەتەوە حەوت هۆكاری (خەیانەتی هاوسەریی، كێشەی دارایی، پرسی شەرەف، شەڕو ئاژاوەگێڕیی، دزی، بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان و شەڕی خێڵەكی) زۆرترین كوژراوو برینداری لێدەكەوێتەوە و زۆربەی ئەو قوربانییانەش تەمەنیان لەنێوان 20 بۆ 30 ساڵە. پۆلیس ئاماژەی بەوەكردووە دوای رووداوی هاتوچۆ زۆرترین گەنج لەئێران بەشەڕو توندوتیژیی گیانیان لەدەستدەدەن و خۆكوشتنیش سێیەم هۆكاری سەرەکیی مەرگی گەنجانی 15 بۆ 30 ساڵە.

هاوڵاتی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا رایگەیاند، "پوتن ھەموو جۆرە نیازپاکییەکی واشنتۆنی بۆ هێرشنەکردنەسەر ئۆکرانیا رەتکردەوە، بۆیە ھەموو ئەوانەی ھاوکار بوون توندترین سزایان دەدەین و ھەمووکارێک دەکەین بۆ پشتیوانی ئۆکرانیا". ئەمڕۆ پێنجشەممە 24-2-2022، جۆ بایدن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا سەرەڕای سەرکۆنەکردنی هێرشەکەی روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا ئەوەشی خستەڕو، واشنتۆن سزای زۆر توند بەسەر روسیادا دەسەپێنێت لەوانەش سنوردارکردنی هەموو ئەو شتانەی هەناردەی روسیا دەکرێن لەگەڵ چەندین سزای ئابوری کە لە دورمەودادا کاریگەریان لەسەر ئەو وڵاتە دەردەکەوێت. ئاماژەی بەوەشکرد، هەروەها تواناکانی روسیا بۆ بازرگانیکردن بە دۆلار، یۆرۆ، پاوەند ، یەن و بوونە بەشێک لە ئابوریی جیهان سنوردار دەکرێن، لەگەڵ راگرتنی تواناکانی روسیا بۆ دابینکردنی پارە و بەرەوپێشبردنی سوپاکەی. سەرۆکی ئەمریکا وتیشی،  هەروەها سزا بەسەر ئەو بانکە روسیانەدا دەسەپێنن کە بەیەکەوە خاوەنی ترلیۆنێک دۆلار دراوی نەختینەیین. بەرەبەیانی ئەمڕۆ پێنجشەممە لەسەر بڕیاری ڤلادیمێر پوتین، سوپای روسیا هێرشەکانی بۆسەر ئۆکرانیا دەستپێکرد و لەیەکەم هەنگاویشدا ژمارەیەک شاری رۆژهەڵاتی ئۆکرانیا بۆردومانکران، لای خۆیەوە سوپای ئۆکرانیا سەرەڕای ئامادەیی بۆ بەرەنگاربونەوەی هێرشەکە، خستنەخوارەوەی پێنج فڕۆکەی جەنگی روسیای راگەیاند.