.jpeg)
هاوڵاتى هۆشیار زێباری رایگەیاند:" کاندید بوونم بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری یەکلایی بووەتەوە ئەمڕۆ شەممە 5ی شوباتی 2022، هۆشیار زێباری کاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق لە بەرنامەیەکی کەناڵی فەرمی عێراقدا رایگەیاند: ''هەڵبژاردن زۆر شتی گۆڕی، گەلی عێراق قسەی خۆی کرد و هەموو هێزە سیاسییەکان باش لە پەیامی گەلی عێراق تێگەیشتوون و کاندید بوونم بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری یەکلایی بووەتەوە. کاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ''ئێمە وەک پارتی لەگەڵ هەموو هەوڵێکی چارەسەرکردنی کێشە چارەسەرنەکراوەکانین لە عێراقدا.'' هۆشیار زێباری دەشڵێت:''لەگەڵ یەکێتی ئێمە هاوپەیمانین و دوای سەرکەوتنیشم لە پۆستی سەرۆک کۆماردا هەر بە هاوپەیمانی یەکتر دەمێنینەوە.'' لەبارەی ئەوەی هاوپەیمانێتی پارتی و سوننە و رەوتی سەدر مەترسی بێت بۆ سەر حەشدی شەعبی، کاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار ئاشکرایکرد، ''گرەنتی دەدەن بەوەی پارێزگاری لە حەشدی شەعبی دەکەن، چونکە "حەشد دامەزراوەیەکی یاسایی رێزدارە."
هاوڵاتى موقتەدا سەدر رایگەیاند: "ئەگەر کاندیدى پارتی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق، تەنانەت هەموو کاندیدران بۆ ئەو پۆستە مەرجەکانیان تێدا نییە، داوا لە پەرلەمانتارانی چاکساز دەکەم دەنگی پێ نەدەن، چونکە ئێمە لە خەمی چاکسازییداین و خوازیاری دەسەڵات و دەسەڵاتداری نین". موقتەدا سەدر، ئەمڕۆ هەینی 4.2.2022 لە هەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی تویتەر رایگەیاند: "ئەگەرکاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق، تەنانەت هەموو کاندیدران بۆ ئەو پۆستە مەرجەکانیان تێدا نییە، داوا لە پەرلەمانتارانی چاکساز دەکەم دەنگی پێ نەدەن، چونکە ئێمە لە خەمی چاکسازییداین و خوازیاری دەسەڵات و دەسەڵاتداری نین". هۆشیار زێباری کاندیدى پارتییە بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار و ئەو حزبەش چاوی لەوەیە لێکتێگەیشتنەکە ببێتە هۆکاری سەرکەوتنیکاندیدەکەیان لە کۆبوونەوەی رۆژی دووشەممە 7-2-2022ی پەرلەمانی عێراقدا کە تایبەتە بە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار. پەرلەمانی عێراق خاوەنی 329 کورسییە؛ بۆ بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەکە دەبێت بەلایەنی کەمەوە دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان واتە 220 پەرلەمانتار ئامادە بن. لە کۆبوونەوەی پەرلەماندا دەبێت کاندید دوو لەسەر سێی دەنگی پەرلەمانتارە ئامادەبووەکان بەدەستبهێنێت، بەڵام ئەگەر هیچ کامیان ئەو دەنگەیان نەهێنا، ئەو کاتە لە گەڕی دووەمدا رکابەرایەتییەکە لەنێوان دوو کاندیددا دەبێت کە لە گەڕی یەکەم زۆرترین دەنگیان هێناوە. لە گەڕی دووەمدا هەر کاندیدێک زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا، دەبێتە سەرۆک کۆمار.
هاوڵاتى بافڵ تاڵه‌بانی رایگه‌یاند:" یەکێتی لەسەر بەھێزکردن و پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ھەموو ھاوبەشە سیاسییەکان لە عێراق و ھەرێمی کوردستان لە ھەموو بوارەکاندا، بە تایبەت لەگەڵ ھێزەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی به‌رده‌وام ده‌بێت". به‌پێی راگه‌یه‌ندراوێكی نووسینگه‌ی بافڵ تاڵه‌بانی، تیایدا هاتووه:" وه‌فدى باڵای یەکێتی بە سەرۆکایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی لە بەغدا لەگەڵ نوری مالکی، سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و ھادی عامری، سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح کۆبوونەوە". باس له‌وه‌شكراوه، "لە کۆبوونەوەکەدا دەربارەی دواین پێشھاتە سیاسی و ئەمنییەکانی عێراق و ناوچەکە گفتوگۆکرا و بەرپرسیارانە و نیشتمانییانە بیروبۆچوونەکان لە بەرامبەر ئەگەرەکان خرانەڕوو لە بارەی پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق". به‌پێی راگه‌یه‌ندراوه‌كه، بافڵ تاڵەبانی، جەختیکردوەته‌وە لە سوربوونی یەکێتی لەسەر بەھێزکردن و پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ ھەموو ھاوبەشە سیاسییەکان لە عێراق و ھەرێمی کوردستان لە ھەموو بوارەکاندا، بە تایبەت لەگەڵ ھێزەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی. لەپێناو سەقامگیری سیاسی، ئەمنی و ئابووری لە وڵات و لێکنەترازانی ھێزە سیاسییەکان بە ھەموو نەتەوە و پێکھاتەکانەوە. بافڵ تاڵەبانی روونیشیکردەوە: "کاتێک باس لە سازان و تەوافق دەکەین بۆ قۆناغی ئەمڕۆ دەمانەوێت گیانی پێکەوەژیان و ئارامی سیاسی بپارێزین و پێکەوە ھەموومان حکومەتێکی خزمەتگوزار پێکبھێنین کە لە ئاست خواستی ھەموولایەک بێت، بۆیە ھەر ھەوڵ و نیەتێک کە ببێتە ھۆی تێکدانی ئاشتی کۆمەڵایەتی و ماڵوێرانی زیاتر بۆ عێراقییەکان رەتدەکەینەوە، ئێمە وەک یەکێتی لە خەمی ژیانێکی باشتر و خۆشگوزەرانترین کە ئەمەش بە ھەوڵ و ھیمەتی ھەموومان بەدیدێت، بۆیە ئێستا روومان لە دڵسۆزانە تاوەکو پێکەوە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی ھاوبەش و دەستوور کار بۆ بنیادنانەوەی عێراق و ھەرێم بکەین و دەرفەتیشمان ماوە تا ئەم خەمە نیشتمانییە زاڵبکەین بەسەر بەرژەوەندی حزبی و تاکەکەسی". لە بەرامبەردا نوری مالکی، سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا جەختیکردەوە، چوارچێوەی ھەماھەنگی سوورە لەسەر دروستکردنی تەوافوق لەگەڵ ھێزە نیشتمانییەکانی تر، لەپێناو پەلەکردن لە پێکھێنانی حکومەت، بە گوێرەی بنەما یاسایی و دەستوورییەکان. ھەر لەکۆبوونەوەکەدا ھادی عامری، سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح ھەڵوێستی چوارچێوەی ھەماھەنگی دووپاتکردەوە، لە کرانەوە بەسەر ھێزە سیاسییەکان و بەھێزکردنی زمانی گفتوگۆ، لەپێناو گەیشتن بە چارەسەرێک بۆ کۆتایی ھێنان بەو قەیرانەی ئێستا. هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا خاوەنی 33 کورسی پەرلەمانە و هاوپەیمانیی فەتحیش خاوەنی 17 کورسییە و بەهێزترین دوو هێزی پێکهێنەری چوارچێوەی هاوئاهەنگین.
.jpg)
هاوڵاتى سەرۆکی رەوتی حیکمەی نیشتیمانی عێراق رایگەیاند: " ئەمڕۆ ئەوەندە ئەزموونی ئەمنیی و سەربازییمان هەیە کە بتوانین پشت بەخۆمان ببەستین بێ ئەوەی پێویستمان بە هیچ هێزێکی بیانی هەبێت." ده‌ڵێت:" به‌شدارى حکومه‌ت ناکه‌یهن به‌ڵام یەکەم پاڵپشتی و پشتیوانیکاریان دەبین بۆ هەر خزمەتکردنێک کە ناوچەکانمان لە قەیران و پێداویستییەکانی دەربهێنێت". عەممار حەکیم، سەرۆکی رەوتی حیکمەی نیشتیمانی عێراق بە بۆنەی ساڵیادی شەهیدانی عێراق، رۆژی هەینی 04-02-2022 لە نەجەف لە بەردەم هەزاران ئەندام و لایەنگری رەوتەکەی وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند، "سەروەریی نیشتمانیی لە هەموو دۆخەکاندا لەپێشترینێکی باڵایە، ئەمڕۆ ئەوەندە ئەزموونی ئەمنیی و سەربازییمان هەیە کە بتوانین پشت بەخۆمان ببەستین بێ ئەوەی پێویستمان بە هیچ هێزێکی بیانی هەبێت." لە بەشێکی دیکەی وتارەکەیدا، سەرۆکی رەوتی حیکمەی عێراقی وتی، "بەڵی، بەڵێ بۆ سەروەری، پێویستە لەسەر حکومەتی داهاتوو جیددی بێت لە بونیادنانی ئەو سیستەمە و بۆ دروستکردنی بیروباوەڕێکی سەربازیی نیشتیمانی یەکگرتوو و گشتگیر سوود لە هەمەجۆریی و چاڵاککردنی جومگەکانی ئەو هێزە سەربازییانە ببینێت کە لە سوپا، پۆلیس، دژەتیرۆر، حەشدی شەعبیی و پێشمەرگە پێکهاتوون." هەروەها سەرۆکی رەوتی حیکمە باسی لەوەش کرد، "ئومێدی دەستکەوت و سەرکەوتنە گەورەکان بۆ حکومەتی داهاتووی عێراق دەخوازین، وە یەکەم پاڵپشتی و پشتیوانیکاریان دەبین بۆ هەر خزمەتکردنێک کە ناوچەکانمان لە قەیران و پێداویستییەکانی دەربهێنێت." لە بەشێکی وتارەکەیدا عەممار حەکیم، ئاماژەی بەوە کردووە، " هۆشداریی لە کەمکردنەوەی دامەزراوەی حەشدی شەعبیی دەدەین. ئەو دامەزراوەیەی هەموو گرانبەهایەکی لەپێناو بەدەمەوەچوونی بانگەوازی نیشتمان و بەرگریی لێی و بەرگریکردن لە گەلەکەی بەخشیووە." بەپێی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی 10ی ئۆکتۆبەری 2021ی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، رەوتی سەدر بە 73 کورسییەوە بووەتە هێزی یەکەم لەسەر ئاستی عێراق و پارتی دیموکراتی کوردستانیش بە 31 کورسییەوە هێزی یەکەمی هەرێمی کوردستانە. هەروەها هاوپەیمانیی تەقەدوم بە سەرۆکایەتیی محەممەد حەلبووسی 37 کورسی، دەوڵەتی یاسا 33 کورسی، هاوپەیمانیی فەتح 17 کورسی، یەکێتی نیشتیمانی کوردستان 18 کورسی و هاوپەیمانیی عەزم 14 کورسییان بەدەستهێنا.
هاوڵاتى سەرۆکی حکومەتی هەرێم به مه‌به‌ستی به‌رجه‌سته‌كردنی شۆڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و بنه‌مای لامه‌ركه‌زییه‌ت له به‌ڕێوه‌بردندا، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، چه‌ند بڕیارێكی ده‌ركرد كه تیایدا هه‌ندێكیان تایبه‌تن به دابه‌زاندنی چه‌ند ده‌سه‌ڵاتێكی كارگێڕیی له لایه‌ن وه‌زیره‌كانه‌وه بۆ به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان و چه‌ند خاڵێكیشیان په‌یوه‌ستن به ڕه‌چاوكردنی جێبه‌جێكردنی یاسای چاكسازی له مووچه و ده‌رماڵه و به‌خشین و ئیمتیازاته‌كان و خانه‌نشینی له هه‌رێمی كوردستان. فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی هەرێم شەوی رابردو 4-2-2022، ژمارەیەک بڕیاری مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی بڵاوکردەوە و باسی لەوەشکردوە، "به مه‌به‌ستی به‌رجه‌سته‌كردنی شۆڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و بنه‌مای لامه‌ركه‌زییه‌ت له به‌ڕێوه‌بردندا، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، چه‌ند بڕیارێكی ده‌ركرد كه تیایدا هه‌ندێكیان تایبه‌تن به دابه‌زاندنی چه‌ند ده‌سه‌ڵاتێكی كارگێڕیی له لایه‌ن وه‌زیره‌كانه‌وه بۆ به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان و چه‌ند خاڵێكیشیان په‌یوه‌ستن به ڕه‌چاوكردنی جێبه‌جێكردنی یاسای چاكسازی له مووچه و ده‌رماڵه و به‌خشین و ئیمتیازاته‌كان و خانه‌نشینی له هه‌رێمی كوردستان". لە بڕیارەکەدا هاتووە، دەسەڵاتی سه‌رمووچه‌ی ساڵانه، گواستنه‌وه و ته‌نسیبكردنی فه‌رمانبه‌ران، ده‌ربڕینی لارینه‌بوون له‌سه‌ر گواستنه‌وه و ته‌نسیبكردن، ئاراسته‌كردنی سوپاس و پێزانین بۆ فه‌رمانبه‌ران و پێدانی مۆڵه‌تی خوێندن بۆ ناوه‌وه‌ی وڵات لەگەڵ چەندین دەسەڵاتی دیکە لە وەزارەتەکانەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی گشتی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان شۆڕدەکرێتەوە. باس لەوەشکراوە، دەسەڵاتی له جیاتی دانان بۆ كارمه‌ندانی گریبه‌ست و كاتی، له‌سه‌ر میلاكی دامه‌زراوه‌كانی سه‌ر به وه‌زاره‌ت لەگەڵ گواستنه‌وه‌ی كارمه‌ندانی گرێبه‌ست و كاتیی له نێوان فه‌رمانگه و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی هه‌مان وه‌زاره‌تیش، راستەوخۆ دراوە بە وەزیرەکان. بڕیاره‌كانی سه‌رۆكی حكومه‌ت: یه‌كه‌م : پێویسته وه‌زیر و سه‌رۆكی لایه‌نی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ت، لایه‌نی كه‌م ئه‌م ده‌سه‌ڵاتانه‌ی خواره‌وه سه‌باره‌ت به فه‌رمانبه‌رانی ڕاژه‌ی شارستانی دابه‌زێنن بۆ به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان له سنووری پارێزگاكان و ئیداره سه‌ربه‌خۆكان و ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌ری فه‌رمانگه و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه‌ی سنووری پارێزگاكان و ئیداره سه‌ربه‌خۆكانیش كه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتییان له دیوانی وه‌زاره‌ت و لایه‌نی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ت نییه، و ئه‌وه‌ی له‌م بڕگه‌یه‌دا هاتووه كاریگه‌ریی نابێت له‌سه‌ر ئه‌و ده‌سه‌ڵاته كارگێڕیانه‌ی كه له‌پێش ده‌رچوونی ئه‌م فه‌رمانه‌وه شۆڕكراونه‌ته‌وه له چوارچێوه‌ی یاسا كارپێكراوه‌كان . ١.ده‌سه‌ڵاتی سه‌رمووچه‌ی ساڵانه ( علاوة سنوية ) به فه‌رمانبه‌ران تا پله‌ی وه‌زیفی (٣) و به‌ره‌و خوار، به پێی یاسا و ڕێنماییه كارپێكراوه‌كان. ٢. گواستنه‌وه و ته‌نسیبكردنی فه‌رمانبه‌ران له پله (٣) و به‌ره‌و خواره‌وه، له‌سه‌ر میلاكی دیوانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی و فه‌رمانگه و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی سه‌ر به به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییه‌كه، و میلاكی ئه‌و فه‌رمانگه و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییانه‌ی كه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتییان له دیوانی وه‌زاره‌ت و لایه‌نی نه‌به‌ستراوه به وه‌زاره‌ت. ٣. ده‌ربڕینی لارینه‌بوون له‌سه‌ر گواستنه‌وه و ته‌نسیبكردنی ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ی كه له بڕگه‌ی (٢) ی سه‌ره‌وه ئاماژه‌ی پێدراوه بۆ وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی دیكه له سنووری پارێزگا و ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆ، له دوای هاتنه‌دی گشت مه‌رج و پێداویستییه‌كانی هاتوو له یاسا و ڕێنماییه كارپێكراوه‌كان، به مه‌رجێك هیچ جۆره پابه‌ندییه‌كی دارایی زیاده له‌سه‌ر حكومه‌ت دروست نه‌كات. ٤. بڕگه‌كانی (٢) و (٣)ی سه‌ره‌وه هه‌ردوو وه‌زاره‌تی( خوێندنی باڵا و توێژینه‌وه‌ی زانستی، په‌روه‌رده ) ناگرێته‌وه. ٥. جێبه‌جێكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانی هاتوو له بڕگه‌كانی (٢) و (٣)ی سه‌ره‌وه، په‌یوه‌سته به ڕه‌چاوكردنی جێبه‌جێكردنی یاسای چاكسازی له مووچه و ده‌رماڵه و به‌خشین و ئیمتیازاته‌كان و خانه‌نشینی له هه‌رێمی كوردستان- عێراق، ژماره ٢ی ساڵی ٢٠٢٠، و بڕیاری ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ژماره ٣٣ی ڕێكه‌وتی ٦/١١/٢٠١٩، و بڕیاره‌كانی تایبه‌ت به قۆناغی دووه‌می جێبه‌جێكردنی پڕۆگرامی بایۆمه‌تری. ٦. جێگیركردنی فه‌رمانبه‌ران دوای ته‌واوبوونی ماوه‌ی ئه‌زموونیان. ٧. كۆتاییهێنان به ڕاژه‌ی فه‌رمانبه‌ران له دوای تێپه‌ڕبوونی ماوه‌ی ئاگاداركردنه‌وه‌یان (اخطار) به گوێره‌ی یاسا به‌ركاره‌كان. ٨. ئاراسته‌كردنی سوپاس و پێزانین بۆ فه‌رمانبه‌ران و ده‌ركردنی فه‌رمانی پێدانی پێشخستن (قدم) له ده‌ره‌نجامی وه‌رگرتنی ئه‌و سوپاس و پێزانینه، به پێی یاسا و ڕێنماییه به‌ركاره‌كان. ٩. پێدانی گشت جۆره‌كانی مۆڵه‌تێکی یاسایی وه‌كو مۆڵه‌تی ئاسایی و نه‌خۆشی و مۆڵه‌تی دایكایه‌تی و مۆڵه‌تی بێ مووچه بۆ گشت پله گشتییه‌كانی وه‌زیفه به پێی مه‌رج و پێداویستییه‌كانی هاتوو له یاسا و ڕێنماییه به‌ركاره‌كان، و بڕینی ئه‌و مۆڵه‌ته و ده‌ركردنی فه‌رمانی ده‌ست له‌كارترازاندن و ده‌ست به‌كاربوونه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران. ١٠. پێدانی مۆڵه‌تی خوێندن بۆ ناوه‌وه‌ی وڵات، به پێی مه‌رجه‌كانی هاتوو له په‌یڕه‌و و ڕێنمایی مۆڵه‌تی خوێندن. ١١. ئیفادكردنی فه‌رمانبه‌ران بۆ ئیش و كاری فه‌رمی له ناو هه‌رێم و عێراق كه له (٣٠) ڕۆژ زیاتر نه‌بێت. ١٢. خانه‌نشینكردنی فه‌رمانبه‌ر له پله (٣) و به‌ره‌و خواره‌وه به هۆی ته‌واوبوونی ته‌مه‌نی یاسایی یان له حاڵه‌ته‌كانی دیكه‌ی مافی خانه‌نشینبوونی ڕێگه پێدراو له یاسا به‌ركاره‌كانی خانه‌نشینیی، به مه‌رجی هاتنه‌دی گشت مه‌رج و پێداویستییه‌كانی هاتوو له یاسا و ڕێنماییه كارپێكراوه‌كان. ١٣. پێكهێنانی لیژنه‌كانی لێكۆڵینه‌وه به پێی حوكمه‌كانی یاسای به‌رزه‌فتكاری فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتی ژماره ١٤ی ساڵی ١٩٩١. ١٤. پێكهێنانی لیژنه پێویسته‌كان كه له یاسا و په‌یڕه‌و و ڕێنماییه‌كاندا هاتووه وه‌ك لیژنه‌ی كڕین یان به‌كرێگرتن و كردنه‌وه‌ی ته‌نده‌ر و شیكردنه‌وه و لیژنه‌كانی خه‌مڵاندن و فرۆشتن و به‌كرێدان. دووه‌م: پێدانی ئه‌م ده‌سه‌ڵاتانه‌ی خواره‌وه به وه‌زیر و ئه‌وانه‌ی له‌و پله‌یه‌دان: ١. له جیاتی دانان بۆ كارمه‌ندانی گریبه‌ست و كاتی، له‌سه‌ر میلاكی دامه‌زراوه‌كانی سه‌ر به وه‌زاره‌تیان. ٢. گواستنه‌وه‌ی كارمه‌ندانی گرێبه‌ست و كاتیی له نێوان فه‌رمانگه و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی هه‌مان وه‌زاره‌ت. ٣. درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی خزمه‌تی فه‌رمانبه‌ران بۆ ماوه‌ی (١) یه‌ك ساڵ له ڕۆژی كۆتاییهاتنی ته‌مه‌نی وه‌زیفی ته‌نها بۆ ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ی كه له ڕێكه‌وتی گه‌یشتنیان به ته‌مه‌نی خانه‌نشینی، خزمه‌تی وه‌زیفی پێویستیان نییه بۆ شایسته‌بوونی مووچه‌ی خانه‌نشینی، بۆ ئه‌و حاڵه‌تانه‌ی پێویستییان به ماوه‌ی ساڵێك زیاتره تاوه‌كو (٣) ساڵ له ده‌سه‌ڵاتی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ده‌بێت. سێیه‌م: سه‌رجه‌م ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی له‌م فه‌رمانه‌دا ئاماژه‌یان پێ دراوه ده‌بێت له چوارچێوه‌ی یاسا و ڕێنماییه به‌ركاره‌كان پیاده بكرێن و وێنه‌ی ئه‌و فه‌رمانه كارگێڕییانه‌ی بۆ پیاده‌كردنی ئه‌م ده‌سه‌ڵاتانه بده‌ن به دیوانی وه‌زاره‌ت یان لایه‌نی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ت، و لایه‌نی ڕاسپێردراو به پیاده‌كردنی ئه‌م ده‌سه‌ڵاتانه به‌رپرسارێتی یاسایی له ئه‌ستۆ ده‌گرن له‌م ڕووه‌وه. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی وردبینی و چاودێری دارایی وه‌زاره‌ت و لایه‌نه‌كانی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی ده‌ستپاكی و دیوانی چاودێریی دارایی به ئه‌ركی خۆیان هه‌ڵده‌ستن به پێی تایبه‌تمه‌ندییان. چواره‌م: وه‌زیره‌كان و سه‌رۆكی لایه‌نی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ت ئه‌م فه‌رمانه له ڕۆژی ده‌رچوونیه‌وه جێبه‌جێ ده‌كه‌ن و له ڕۆژنامه‌ی ( وه‌قایعی كوردستان ) بڵاو ده‌كرێته‌وه، و پێویسته فه‌رمانی كارگێڕی شۆڕكردنه‌وه‌ی ئه‌م ده‌سه‌ڵاتانه ده‌ربكه‌ن له ماوه‌یه‌ك كه له (٣٠) ڕۆژی كار تێپه‌ڕ نه‌كات له ڕێكه‌وتی گه‌یشتنی ئه‌م فه‌رمانه پێیان و وێنه‌ی فه‌رمانه‌كانی جێبه‌جێكردنی ئه‌م فه‌رمانه بۆ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران بنێرن. پێنجه‌م: كار به هیچ ڕێنمایی و بڕیار و فه‌رمان و نووسراوێك ناكرێت كه ناكۆك بێت له‌گه‌ڵ ئه‌م فه‌رمانه له دوای كه‌وتنه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه.
.jpg)
هاوڵاتى سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: "کوژرانی ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقورەیشی گورزێکی گەورە بوو بۆ سەرکردایەتیی داعش و کردەوەیەکی دادپەروەرانە بوو بۆ قوربانییانی دەستی تاوانە تیرۆریستییەکانی گرووپەکە". ئەمڕۆ هەینی 4ی شوباتی 2022، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەیامێکی لە تویتەر بڵاوکردووەتەوە و نووسیویەتی، "کوژرانی ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقورەیشی گورزێکی گەورە بوو بۆ سەرکردایەتیی داعش و کردەوەیەکی دادپەروەرانە بوو بۆ قوربانییانی دەستی تاوانە تیرۆریستییەکانی گرووپەکە". سەرۆکی هەرێمی کوردستان ستایشی ئەمریکای کردووە بۆ سەرکەوتنی لەو ئەرکەیدا و دەشڵێت، "جەخت لە پابەندبوونمان بە شەڕکردن و لەنێوبردنی تیرۆر دەکەینەوە". ئێوارەی ئەمڕۆ پێنجشەممە، جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا کوشتنی ئەو سەرکردەیەی داعشی لە ماڵەکەی خۆی لە باکووری سووریا لەلایەن هێزە تایبەتەکانی وڵاتەکەیەوە راگەیاند و ئاماژەی بەوە کرد، لەکاتی گەمارۆدانیدا خۆی تەقاندووەتەوە و چەند کەسێکی لە خێزانەکەی بەو هۆیەوە کوژراون.
هاوڵاتى فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات رایگەیاند:" هاوبەشی نێوان هەسەدە و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بۆ لەناوبردنی گروپی چەکدارانی داعش بەبەهێزییەوە بەردەوام دەبێت، بەتایبەت کە لەماوەیەکی نزیکی رابردودا هەسەدە 121 رۆڵەی لەشەڕی گرتوخانەی حەسەکە شەهیدبوون، کوشتنی سەرۆکی رێکخراوی داعشیش روحی شەهیدان ئاسودە دەکات". مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات - ھەسەدە رایگەیاند، سوپاسی سەرۆک و گەلی ئەمریکا دەکات بۆ پشتیوانییەکانیان و کوشتنی سەرۆکی رێکخراوی داعش، جەختیش دەکاتەوە لەوەی هاوپەیمانی نێوان هەسەدە و ئەمریکا بۆ روبەڕبونەوەی تیرۆر بەبەهێزی دەمێنێتەوە. ئەمڕۆ هەینی 4-2-2022 مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات - ھەسەدە لە پەیامێکدا لە تویتەر باسی لەوەشکردوە، سوپاسی سەرۆک و گەلی ئەمریکا دەکات بۆ پشتیوانییەکانیان و هێرشەکەی ئەم دوایەی سەر گروپی چەکدارانی داعش کە بووەهۆی کوژراونی ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقوڕەیشی، سەرۆکی رێکخراوی داعش. ئاماژەی بەوەشکردوە، هاوبەشی نێوان هەسەدە و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بۆ لەناوبردنی گروپی چەکدارانی داعش بەبەهێزییەوە بەردەوام دەبێت، بەتایبەت کە لەماوەیەکی نزیکی رابردودا هەسەدە 121 رۆڵەی لەشەڕی گرتوخانەی حەسەکە شەهیدبوون، کوشتنی سەرۆکی رێکخراوی داعشیش روحی شەهیدان ئاسودە دەکات. بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە 3-2-2022 ژمارەیەک هێزی ئەمریکی گەیشتنە گوندی ئاتما لە پارێزگای ئیدلبی سووریا و خانووەیەکیان گەمارۆدا. هێزە ئەمریکییەکە دەیویست ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقوڕەیشی کە چەند نازناوێکی دیکەیشی هەیە وەک ئەبو عەبدوڵڵا قەرداش دەستگیربکەن، بەڵام وەکو سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، جێگرەوەکەی ئەبوبەکر بەغدادی رەتیکردووەتەوە خۆی بەدەستەوە بدات و خۆی تەقاندووەتەوە، لەگەڵ خۆیشیدا چەند ئەندامێکی خێزانەکەی کوشتووە.
هاوڵاتى بافڵ تاڵەبانی لە پەیامێكدا كە بەبۆنەی خەرجكردنی دەرماڵەی خوێندكاران لەلایەن حكومەتەوە، بەڵێندەدات بە خوێندكاران لەگەڵیاندا دەنیشێت و بەردەوام دەبێت لە هەوڵەكانی لەپێناو ریفۆرم لە خوێندن و پێشخستنی خوێندنی باڵا و فەراھەمکردنی کەشێکی لە بارتر. لە سەرتای پەیامەكەی بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتیدا هاتووە: خۆشحاڵم کە دەرماڵەی (پشتیوانی دارایی) خوێندکاران خەرجدەکرێت، ئەمە مافێکی رەواتانە و ئەرکی حکومەتە ژیانێکی باشتر بۆ ئێوە، کە نەوەی ئێستا و داھاتوون، مسۆگەر بکات. دەشڵێت: لام روونە لە چ بارودۆخێکی سەختدا دەژین و لە خەمی داھاتووتانن، چەند پەرۆشی تەواوکردنی خوێندن و چاو لە ئاسۆن بۆ داھاتووتان. رێگرییەکان ھەرچییەک بن من برا و پشتیوانتانم و لەگەڵتانم بۆ کەمکردنەوەی ئازارەکانتان و رەوینەوەی خەمەکانتان. هاوسەرۆكی یەكێتی بەڵێنبە خویندكاران دەدات سەرەڕای ئەرکەکانی لە بەغدا، بە زووترین کات دەگەڕێتەوە لەگەڵیاندا دادەنیشێت بۆ گوێگرتن لە داواکارییە زانستییەکانیان. ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ھەوڵەکانمان بەردەوام دەبین لەپێناو ریفۆرم لە خوێندن و پێشخستنی خوێندنی باڵا و فەراھەمکردنی کەشێکی لە بارتر بۆتان تا وەک خوێندکارێکی ئازا و ئازاد خۆتان تەرخانبکەن بۆ خوێندنەکەتان. دڵنیابن لەگەڵتانم و بەجێتان ناھێڵم، خەمی من خەمی پێگەیاندنی نەوەیەکی نوێی پڕ زانیاری و زانستە کە داھاتووی کۆمەڵگەکەمان بە باشترین شێوە بنیادبنێنەوە.
.jpg)
هاوڵاتى قوباد تاڵەبانی پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگه‌یاند:" کوشتنی ئەبوئیبراهیم ئەلقورەیشی هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەردەوامیی جەنگان دژی داعش. لەناوبردنی سەرکردەکانیان کارێکی گرنگە". قوباد تاڵەبانی جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگه‌یاند:" کوشتنی ئەبوئیبراهیم ئەلقورەیشی هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەردەوامیی جەنگان دژی داعش. لەناوبردنی سەرکردەکانیان کارێکی گرنگە بەڵام دەبێ ھەموومان پێکەوە کاری سەختبکەین بۆ دۆزینەوەی ئەو سەرچاوە ڕیشەییانە کە ھۆکارن بۆ دروستبوونی ئەم جۆرە ڕێکخستنانەی وەک داعش، لە نێویشیاندا ھەژاری و نائومێدی". ئێوارەی ئەمڕۆ پێنجشەممە، جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا کوشتنی ئەو سەرکردەیەی داعشی لە ماڵەکەی خۆی لە باکووری سووریا لەلایەن هێزە تایبەتەکانی وڵاتەکەیەوە راگەیاند و ئاماژەی بەوە کرد، لەکاتی گەمارۆدانیدا خۆی تەقاندووەتەوە و چەند کەسێکی لە خێزانەکەی بەو هۆیەوە کوژراون. دەقی پەیامەکەی قوباد تاڵەبانی: "کوشتنی ئەبوئیبراهیم ئەلقورەیشی هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەردەوامیی جەنگان دژی داعش. لەناوبردنی سەرکردەکانیان کارێکی گرنگە؛ بەڵام دەبێ ھەموومان پێکەوە کاری سەختبکەین بۆ دۆزینەوەی ئەو سەرچاوە ڕیشەییانە کە ھۆکارن بۆ دروستبوونی ئەم جۆرە ڕێکخستنانەی وەک داعش، لە نێویشیاندا ھەژاری و نائومێدی."
هاوڵاتى دادگای باڵای فیدراڵی رایگەیاند:" سەرۆك كۆمار بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی، یەكێك لە کاندیدەكان بۆ سەرۆكایەتی كۆمار هەڵدەبژێرێت". بەرهەم ساڵح، سەرۆك كۆماری عێراق داواكارییەكی پێشكێشی دادگای باڵای فیدراڵی کردووە بۆ روونكردنەوەی ماددەی (70/یەكەم) لە دەستووری عێراق بۆ ساڵی 2005 لەبارەی بەشداریكردنی زۆرینە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار. دادگای باڵای فیدراڵی بە تێكڕای دەنگی ئەندامانی روونكردنەوەیان لەسەر بابەتەكە داوە و تێیدا هاتووە، "بەپێی بڕگەی (ب) لە بەندی دووەمی ماددەی 72ی دەستوور، سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنیی نوێنەران بانگهێشتی تەواوی ئەندامانی پەرلەمان دەكات بۆ ئامادەبوون لە رۆژی دیاریكراوی دانیشتنی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی ئەو كەسانەی كە مەرجەكانی کاندیدبوون بۆ سەرۆك كۆمار دەیانگرێتەوە." هەر لە روونكردنەوەكەدا هاتووە، "ماددەی (70/یەكەم)ـی دەستووری عێراق جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە کە سەرۆك كۆمار بە زۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی، یەكێك لە کاندیدەكان بۆ سەرۆكایەتی كۆمار هەڵدەبژێرێت. دەقی ماددەكە دەڵێت: ئەنجوومەنی نوێنەران یەك لە کاندیدەكان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بە دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی هەڵدەبژێرێت. ئەم دەقەی دەستوور تایبەتە بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و بەهیچ شێوەیەك پەیوەندی بە ماددەی (59/یەكەم و دووەم)ی دەستوورەوە نییە. هەروەها دەقی ماددەی 7ی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2012 دەڵێت: ئەو كەسەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران بەدەستبهێنێت، دەبێتە سەرۆك كۆمار." لە بەشێكی دیكەی روونكردنەوەكەدا هاتووە: راڤەكردنی ماددەی (70/یەكەم)ی دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 بەم جۆرەیە: ئەنجوومەنی نوێنەران، سەرۆك كۆمار لەنێو كۆی کاندیدەكانی سەرۆكایەتیی كۆمار بە دەنگی دوو لەسەر سێی كۆی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران هەڵدەبژێرێت و کۆبوونەوەکەش بە ئامادەبوونی كۆی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران ئەنجام دەدرێت. لە كۆتاییدا دادگای باڵای فیدراڵی نوسیوویەتی، ئەم بڕیارە بەتێكڕای دەنگ دراوە، سەرجەم دەسەڵاتەكان دەبێ بەپێی بڕگەكانی ماددەی 94ـی دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 و ماددەی (5/دووەم) لە یاسای دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە 30 بۆ ساڵی 2005ی پەسندكراو بەیاسای ژمارە 25 بۆ ساڵی 2021 پابەندی تەواویان بۆ ئەم بڕیارە هەبێت. پێشتر پەرلەمانی عێراق رایگەیاند کە 7ـی ئەم مانگە دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری داهاتووی عێراق بەڕێوەدەچێت.
هاوڵاتى سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند:" بە فەرمانی من، سوپای ئەمریکا لە باکووری رۆژئاوای بە شێوەیەکی سەرکەوتوو ئۆپەراسیۆنێکی دژەتیرۆریان ئەنجامدا بۆ پاراستنی گەلی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانمان، بۆ سەلامەتیی جیهان. بەهۆی هێزە چەکدارە ئازا و بەئەزموونەکانمانەوە، ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقورەیشی، خەلیفەی داعشمان کوشت". جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە راگەیێندراوێکی فەرمیدا رایگەیاند: "شەوی رابردوو بە فەرمانی من، هێزەکانی سوپای ئەمریکا لە باکووری رۆژئاوای بە شێوەیەکی سەرکەوتوو ئۆپەراسیۆنێکی دژەتیرۆریان ئەنجامدا بۆ پاراستنی گەلی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانمان، بۆ سەلامەتیی جیهان. بەهۆی هێزە چەکدارە ئازا و بەئەزموونەکانمانەوە، ئەبو ئیبراهیم ئەلهاشمی ئەلقورەیشی، خەلیفەی داعشمان کوشت". سەرۆکی ئەمریکا دەشڵێت، سەرجەم ئەمریکییەکان لەو ئۆپەراسیۆنە بە سەلامەتی گەڕاونەتەوە، ئاماژەی بەوەش کردووە کە لەوبارەیەوە ئەمڕۆ پەیامێکی دەبێت. جۆ بایدن جگە لە کوژرانی خەلیفەکەی داعش لە راگەیێندراوەکەیدا باسی لە کوژرانی هیچ هاووڵاتییەکی سڤیل نەکردووە. ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکەی ئەمریکا لە ئیدلب:... ئەمڕۆ 03-02-2022 وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا - پێنتاگۆن رایگەیاند، لە باکووری رۆژئاوای سووریا ئۆپەراسیۆنێکیان بە سەرکەوتوویی ئەنجامداوە بەبێ ئەوەی هیچ سەربازێکی ئەمریکی زیانی پێبگات. ئاژانسە هەواڵییەکانیش باسیان لەوە کرد کە بەهۆی ئەو هێرشەوە "12/13 کەسی سڤیل کوژراون". جۆن کێربی، گوتەبێژی پێنتاگۆن رایگەیاند، "هێزی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی ئەمریکا لەژێر کۆنترۆڵی فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا ئۆپەراسیۆنێکی دژە تیرۆریان لە باکووری رۆژئاوای سووریا ئەنجامدا. ئۆپەراسیۆنەکە سەرکەوتوو بوو. هیچ زیانێکی گیانی بە سەربازانی ئەمریکی لێنەکەوتەوە". ئاژانسی هەواڵیی رۆیتەرز لە زاری دانیشتووانی ناوچەکەوە بڵاویکردووەتەوە، "12 کەسی سڤیل لە ئۆپەراسیۆنە دوو کاژێریەکەدا کوژراون". ئاژانسی ئەنادۆڵیش ئاماژەی بەوە کردووە، ژمارەی کوژراوەکان 13 کەسن. وەزرەتی بەرگریی ئەمریکا لە راگەیێندراوەکەیدا ئاماژەی بە کوژرانی خەڵکی سڤیل نەکردووە.
هاوڵاتى فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا دەستیان کرد بە بۆردومانکردنی ڕۆژئاوای کوردستان و لە ئەنجامی هێرشەکەش چەند کەسێک بوونە قوربانیی. بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، بۆردومانەکەی تورکیا ئۆتۆمبێلێکی کردووە بە ئامانج لە رێگای سەرەكی دربێسیێ-عاموودا لە رۆژئاوای كوردستان. لە ئەنجامی هێرشەکەشدا، چوار کەس بوونە قوربانیی، کە لە پیاوێک و 3 ژن پێکدێن، تا ئێستا هیچ زانیاریییەک لەبارەی قوربانیی دیکەوە نەخراوەتە ڕوو. بۆردومانەکانی کەمێک لەمەوبەر، پاش بۆردومانکردنی شەوی ڕابردووی هێزەكانی توركیا لە سنووری پارێزگەی نەینەوا دێت.
ناوی كتێب ئەزمونى کۆریای باشوور ساڵی چاپ : 2019 خوێندنه‌وه‌ی: هیوا كازم له بڵاوكراوه‌كانی ده‌زگای ئایدیا بۆ فكرو لێكۆڵینه‌وه میراتێكی كۆڵۆنیالی بارگران و شەڕێكی وێرانكەر لەساڵی 1945دا لەدوای تێكشكانی ژاپۆن لەجەنگی دوەمی جیهان، كۆریا سەربەخۆیی بەدەستهێنا، بەم شێوەیە نیوەدورگەی كۆریا بەسەر دوو دەوڵەتدا دابەشكرا: یەكێكیان لەباكوور كە خرایە ژێر ركێفی هێزەكانی یەكێتی سۆڤیەت، ئەویتریشیان لەباشوور، كە سەر بە كۆڵۆنیالیزمی ئەمەریكی بوو. لەساڵی 1948دا (سینگمان ڕێی) بەیەكەمین سەرۆكی دەوڵەتی كۆریای باشوور هەڵبژێردرا، كاتێكیش دەوڵەتی كۆمۆنیستی لەكۆریای باكوور دروستكرا لەساڵی 1949دا، هێزەكانی ئەمەریكاو یەكێتی سۆڤیەت لەسەر خاكی هەردوو دەوڵەتەكەی كۆریا پاشەكشەیان كرد. كۆریای باشوور لەكاتی دامەزراندنیدا یەكێك بوو لەهەژارترین دەوڵەتانی جیهان، بەجۆرێك كە داهاتی تاكەكەس لەساڵێكدا سنوری (80) دۆلاری تێپەڕ نەدەکرد، پاشان شەڕی كۆریا لەنێوان ساڵانی 1950-1953 دەستیپێكرد و كاولكارییەكی گەورە و فراوانی لەبەشی باشووری كۆریا لێكەوتەوە، بەجۆرێك قەبارەی زیانەكانی شەڕ گەیشتە نزیكەی (69) ملیار دۆلار. پلانڕێژی و خۆڕاگری لەبەرامبەر ئاستەنگ و هەڕەشەكاندا لەسایەی بارودۆخێكی سیاسی و ئابووری دژوارو شێواودا، ژەنراڵ (پارك چۆنگ هی) لەڕێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە لەساڵی 1961دا گەیشتە سەر كورسی دەسەڵات و تاساڵی 1979 لەدەسەڵات مایەوە و گرنگی زۆری بەگەشەسەندنی ئابووری دا. فاكتەرەكانی سەركەوتنی ئەزموونی كۆریاى باشوور فاكتەرە دەرەكییەكان: ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمەریكا بەشداری بەرچاوی هەیە لەئەزمونی گەشەكردنی كۆریا، ئەوەش لەڕێگەی دابینكردنی چەترێكی ئاسایش بۆ بەشی باشووری نیوە دورگەی كۆریا و پێشكەشكردنی كۆمەك و یارمەتی دارایی گرنگ بۆ سەرپێكەوتنی ئەو وڵاتە. ئەمەریكا لەكاتی شەڕی كۆریادا سەركردایەتی هێزەكانی هاوپەیمانانی كرد و هێزەكانی باكووری گەڕاندەوە بۆ پشت هێڵی (38)، پاشان لە ساڵی 1953دا رێككەوتننامەی بەرگری هاوبەشی لەگەڵ كۆریای باشووردا واژۆ كرد، لەئێستاشدا نزیكەی (28000) سەربازی ئەمەریكی لەسەر خاكی كۆریای باشوور بوونیان هەیە و تێكڕای یارمەتییە سەربازیی و ئابوورییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بۆ كۆریای باشوور لەنێوان ساڵانی 1947-1976دا گەیشتە (12.6) ملیار دۆلار، هەروەها قەبارەی كۆمەكە ئابوورییەكان و قەرزە دەرەكییەكانیش گەیشتە (6) ملیار دۆلار، ئەوەش رێژەیەكی نزیكە لەتێكڕای ئەو كۆمەك و یارمەتییە ئابوورییانەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەهەمان ئەو ماوەیەدا پێشكەشی هەموو دەوڵەتانی كیشوەری ئەفەریقیای كردووە كە دەگاتە (6.89) ملیار دۆلار. لەدوای دابەشكردنی نیوە دورگەی كۆریا، دۆخی ئابووری زیاتر خراپ بوو. پاشان شەڕی كۆریا–كۆریا لەماوەی ساڵانی 1950-1953 بەرپابوو، كە وێرانكارییەكی بێشوماری بەو وڵاتە گەیاند و هەموو جومگەكانی گرتەوە، بەجۆرێك كە زیانەكانی شەڕەكە بە نزیكەی 69 ملیار دۆلاری ئەمەریكی مەزەندە كرا، كەبەرامبەر بوو بەپێنج ئەوەندەی كۆی داهاتی ناوخۆیی كۆریای باشوور لەو سەردەمەدا. شەڕ 25%ی ژێرخانی ئابووری دەوڵەتی كۆریای باشووری وێران كرد، هەروەها 40%ی خانوو یەكەكانی نیشتەجێبوونی بە تەواوەتی خاپور كرد، جگە لە وێرانبوونی 46.9%ی هێڵەكانی ئاسن و 500 كیلۆمەتر پردو ڕێگاوبان و 80%ی وێستگەكانی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا، سەرەڕای وێرانبوونی 68%ی كۆی كارگەكان و پاشەكشەكردنی ئاستی بەرهەمهێنانی پیشەسازی بەڕێژەی 75%، هەروەها كەمبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی برنج بەڕێژەی 65%. شەڕی نێوان هەردوو كۆریا زیان و قوربانی مرۆیی زۆر گەورەی لێكەوتەوە، كە بەنزیكەی 1.3 ملیۆن هاووڵاتی كۆریای باشوور مەزەندە كرا، لەنێوانیشیاندا (400.000)یان كوژران. لەگەڵ كۆتاییهاتنی شەڕ، كۆی داهاتی ساڵانەی تاكە كەس بۆ نزیكەی 50 دۆلار دابەزی تا وای لێهات كۆریای باشوور بەتەواوەتی لەسەر كۆمەك و یارمەتی دەرەكی بەخشین و قەرز دەژیا و دەوڵەت پێی نایە قۆناغێكی پڕ لەئاڵۆزی و پشێوی ئابووری و سیاسیی. وەبەرهێنانی بیانیی: لەم بوارەدا ئەمەریكا لەماوەی ساڵی 1962-1968دا بەهەڵڕشتنی 82%ی سەرمایە بۆ وەبەرهێنان لەكۆریای باشوور رۆڵی باڵای گێڕا لە گەشەسەندنی ئەو وڵاتەدا، بەڵام لەنێوان ساڵانی 1969-1974دا رێژەی هاوكارییەكانی ئەمەریكا تا ئاستی 21% دابەزی . لە دوای ساڵی 1962 تاساڵی 2008، تێكڕای داهاتی ناوخۆی كۆریا لە 2.3 ملیار دۆلار بۆ 928.7 ملیار دۆلار زیادی كرد، ئەمە لەكاتێكدا كە داهاتی تاكەكەس لە 87 دۆلارەوە بۆ نزیكەی 19.231 دۆلاری ئەمەریكی بەرز بۆوە «بە پێی ئامارەكانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی». رۆڵی حكومەتی كۆریای باشوور لە سەرخستنی ئەزموونی گەشەپێدانی ئابووری لەمانگی ئایاری ساڵی 1961دا ژەنراڵ پارك شنگ هی حكومەتی سەرۆكی هەڵبژێردراو (یو بو سەن)ی رووخاند. ژەنراڵ پارك بەهۆی خۆشەویشتی زۆری بۆ نیشتمانەكەی ویستی كۆریای باشوور لەوڵاتێكی كشتوكاڵی دواكەوتوو بگۆڕێت بۆ دەوڵەتێكی پیشەسازی پێشكەوتووی مۆدێرن، حكومەت لەو ماوەیەدا كەڵكی وەرگرت لەبەكارهێنانی یارمەتییە دەرەكییەكان، بەتایبەتی یارمەتییەكانی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لەدەیەی پەنجاكاندا لەپێناو دامەزراندنی ژێرخانی ئابووریدا، كەتۆڕێكی فراوانی دروستكردنی قوتابخانە سەرەكی و ناوەندییەكان، چەندین ناوەندی پیشەیی، پردو رێگاوبان و تۆڕی نوێی پەیوەندییەكانی گرتەخۆ. ئاستی گرنگیپێدانی كۆرییەكان بەخوێندنی گشتی و زانكۆیی رێژەی منداڵانی تۆماركراو لەخوێندنی سەرەتایی لەپاكستان گەیشتە 30% بەگشتی، بەڵام لەكۆریای باشوور ئەم رێژەیە ئاستی 94%ی تێپەڕاند. لەكۆتایی دەیەی هەشتاكاندا تێكڕای داهاتی نەتەوەیی لەكۆریای باشوور سێ هێندەی داهاتی نەتەوەیی پاكستان بوو. ئەمە مانای وایە كەگرنگیدان بەفێركردنی یەك نەوە بۆ ماوەی 20 یان 30 ساڵ بووە هۆكاری سێ هێندە زیادكردنی داهاتی نەتەوەیی. واقیعی وەبەرهێنانی بیانیی لەكۆریای باشوور لە ساڵی 2015 بەهای وەبەرهێنانی بیانیی راستەوخۆ و نوێ لەكۆماری كۆریای باشوور لەساڵی 2015دا بەڕێژەی 10% زیادی كرد بەوەش گەیشتە ئاستێكی پێوانەیی تازە، لەسایەی زیادبوونی قەبارەی ئەو وەبەرهێنانەی بە شێوەیەكی سەرەكی لە كۆماری چین هاتووە بۆ كۆریا. توانای ناوه‌كی كۆریای باشوور كۆریای باشوور خاوه‌نی 20 كوره‌ی ئەتۆمیی (ناوه‌كی)ه، كه‌نزیكه‌ی له 40%ی وزه‌ی كاره‌با له‌و وڵاته به‌رهه‌مده‌هێنن. له‌ساڵی 1990 دوای تۆماری كرد، به‌تایبه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌و گه‌شه گه‌وره‌یه‌ی له‌پیشه‌سازیه قورسه‌كان، پیشه‌سازی دروستكردنی ئۆتۆمبێل، دروستكردنی گه‌شتی و ئامێره گه‌وره‌كان به‌ده‌ستی هێنا، ئیتر خواست له‌سه‌ر وزه‌ی كاره‌بایی ساڵانه به‌ڕێژه‌ی له 9% زیاد ده‌كات. پڕۆژه‌كانی ئاینده له‌ساڵی 2007، كۆریا پلانێكی داڕشت بۆ جێبه‌جێ كردنی پڕۆگرامێكی ناوه‌كیی بۆ ماوه‌ی 4 ساڵ، به‌ئامانجی بردنی كۆریای باشور بۆ پله‌ی پێنجه‌م له‌سه‌ر ئاستی جیهاندا له‌ڕووی تێكڕای ئاستی به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ی ناوه‌كیی به به‌راورد له‌گه‌ڵ ئاستی به‌كاربردنی وزه‌ی كاره‌با له‌و وڵاته‌دا، كه هیواداره له‌ساڵی 2035 رێژه‌ی به‌رهه‌مهێنانی بگاته له 60%. ئه‌م پڕۆگرامه كارده‌كات بۆ بونیاتنانی چه‌ند كوره‌یه‌كی سه‌لامه‌ت و پارێزراو له جۆری (ABR 1400) كه‌كۆی تێچوونه‌كه‌ی ده‌گاته 100 ملیار دۆلارو بڕیاره كاركردن تیایدا له‌ساڵی 2030 ته‌واو بێت .
لەیال ئەحمەد ئیسرا محەمەد، خوێندكاری پۆلی یەكی سەرەتاییەو تەمەنی حەوت ساڵەو دەڵێت:»كتێبەكانم زۆر قورسە زۆر هیلاك دەبم پشتم و قاچم زۆر ئازاری هەیە و كە دەچمەوە بۆ ماڵ زۆر هیلاكم و خێرا خەوم لێدەكەوێت». محەمەد بەهمەن، خوێندكار لەقوتابخانەی مامەیارەی تێكەڵاو لەسلێمانی ئاماژەی بەوەكرد سەرەڕای ئەوەی ماڵیان زۆر دوور نییە لەخوێندگاكەیانەوە، بەڵام لەبەر زۆری و قورسی كتێبەكانی ناتوانێت بەپێ بچێتە خوێندنگە، وتیشی:» كتێبەكانم زۆر قورسە پشتم ئازاری هەیە». بەشێك لەخوێندكاران دەوامی بەیانیان دەكەن لەخوێندنگاكانداو شەش وانە دەخوێنن و كێشی جانتاكانیان دەگاتە نزیكەی حەوت كیلۆگرام، بەڵام ئەو خوێندكارانەی دەوامی نیوەڕوانیان هەیە پێنج وانە دەخوێنن و كێشی جانتاكانیان پێنج كیلۆو نیو دەبێت كە لەلایەن پەیامنێرەكەی هاوڵاتی پێوانەی قورسیی جانتاكانیان كراوە. بەشێك لەدایكان و باوكان دەڵێن قورسی پەرتووكی خوێندن و ئەو جانتایەی منداڵەكانیان هەڵیدەگرن كێشەی تەندروستی بۆ دروستكردوون. ئەحمەد ئەبوبەكر، باوكی خوێندكارێكە ئەو بەهاوڵاتی وت :» بەیانیان خۆم منداڵەكەم دەبەم بۆ خوێندنگە، چونكە رۆژبەڕۆژ هەستمان دەكرد منداڵەكەمان زیاتر باری تەندروستی بەرەو خراپچوون دەچوو وای لێهاتبوو دەیوت ناچمەوە بۆ خوێندنگە لەبەر قورسی جانتاو كتێبەكانم». هەروەها نیاز حسەن، دایكی خوێندكارێكی دیكەیە بەهاوڵاتی وت :» بەڕاستی ئەمە زوڵمێكی گەورەیە لەخوێندكارانی قۆناغی بنەڕەتی دەكرێ، هەر لەئێستاوە كوڕەكەم تووشی پشت ئێشە بووەو شەوانیش بەهۆی ئازاری پشتییەوە چەند جارێك خەبەری دەبێتەوە». «خوێندكاری یەكی بنەڕەتی نابێ كێشی جانتاكەی بەكتێبەكانییەوە لە دوو كیلۆ زیاتربێت، ئەگەر وابڕروات لەچەند ساڵی داهاتوو كێشەی فەقەرات بۆ زۆرینەی منداڵەكانمان دروست دەبێت»، نیاز دایكی یەكێك لەخوێندكاران وای وت. هاوكات، مامۆستایەك ئەوە دەخاتەڕوو كە بەشێك لەدایكان داوایان لێدەكەن جانتای خوێندكارەكانیان تا ناو پۆل بۆ هەڵبگرین. ئاكۆ جەمال مامۆستایە لەخوێندنگەی نەهری بنەڕەتی لەسلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» زۆرجار خۆم یارمەتی خوێندكارەكانم دەدەم و جانتاكانیان بۆ هەڵدەگرم لەبەر قورسی جانتاكانیان، تەنانەت بەشێك لەدایكان داوامان لێدەكەن جانتای خوێندكارەكانیان تا ناو پۆل بۆ هەڵبگرن، چونكە خوێندكارەكە توانای هەڵگرتنیان نییە». ئەو مامۆستایە پێشیوابوو كە لەهیچ وڵاتێك نەبووە كتێبی خوێندكار بەوشێوەیە گەورەو قورس بێت، دەبێت كەنتۆر لەقوتابخانە هەبێت بۆ ئەوەی بەشێك لەكتێبەكان نەبرێنەوە بۆ ماڵەوە و دووبارە بهێنرێنەوە. بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵان لەسلێمانی ئەوە ئاشكرا دەكات دەبێت جانتای منداڵ لەسەدا 10%ی كێشی خوێندكارەكە بێت. پشدەر عەبدوڵا، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵان لەسلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەردەوام خوێندكاران سەردانی نەخۆشخانەكەمان دەكەن بەهۆی قورسی كتێبەكانیانەوە تووشی ئازاری پشت ئێشە بوون». بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی هێمای بۆ ئەوەشكرد كە بەشێوەیەكی گشتی كێشی جانتای منداڵان دەبێت 10% ی كێشی خوێندكار بێت، واتە بۆ خوێندكارێكی پۆلی یەكی بنەڕەتی نابێ كێشی جانتاكەی كەبەشان هەڵیدەگرێت بەكتێبەكانییەوە لەدوو كیلۆ زیاتربێت، بەڵام ئەگەر جانتاكەی تایەی پێوەبێت و بەدوای خۆیدا رایبكێشێت ئەوە ئاساییە لەدوو كیلۆ زیاتر بێت. بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی ئەوەشی باسكرد كە بەردەوام خوێندكاران سەردانی نەخۆشخانەكەیان دەكەن بەهۆی قورسی و گەورەیی كتێبەكانیانەوە تووشی ئازاری پشت بوون، «ئەگەر وابڕوا لەچەند ساڵی داهاتوو كێشەی فەقەرات بۆ زۆرینەی خوێندكاران دروست دەبێت». بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانی داوا لەوەزارەتی پەروەردەش دەكات چاكسازی لەسیستەمی پەروەردە بكرێت و كتێبەكان كەمبكرێنەوەو بەشێك لەكتێبەكانیش لە خوێندنگەكان جێبهێڵرێن. ئەو پزیشكە رێنمایی دایك و باوكانیش دەكات كە دەبێت جانتای منداڵەكانیان بەشێوەیەك لەشان بكرێت زۆر توند نەبێت یا زۆر شل نەبێت، چونكە بەهەردوو شێوەكە زیان بەخوێندكارەكە دەگەیەنێت، یان نابێ جانتا بەیەك شان هەڵبگیرێت دەبێت بەهەردووشان هەڵبگیرێت بۆ ئەوەی كەمترین قورسایی بكەوێتە سەر پشتیان. لەساڵی 2009 وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم كۆنگرەیەكی ئەنجامداو سیستمی خوێندنی گۆڕی و بەو هۆیەوە زۆرێك لەپرۆگرامەكانی خوێندن دەستكاری كران و قەبارەی پەرتووكەكان كەمكرایەوە. سەرپەرشتیاری یەكەمی بنەڕەتی لەبەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی پێیوایە پەرتوكەكانی خوێندن ناوەڕۆكی زانستی هەیەو لەڕووی قەبارە و بارستەشەوە تاڕادەیەك باشە. حەوێز محەمەد، سەرپەرشتیاری یەكەمی بنەڕەتی لەبەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی رۆژئاوای سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى، ئەوەی خستەڕوو كە قۆناغی بنەڕەتی 1-9 و قۆناغی ئامادەیش 10-12، لەگەڵ ئەم گۆڕانكارییانەدا كۆمەڵێك گۆڕانكاری بەسەر پەرتوكەكانی خوێندندا كرا، كە بەڕای پەروەردەكاران ناوەڕۆكی پەرتوكەكانی خوێندن ناوەڕۆكێكی زانستی بەهێزی هەیە. ئەو سەرپەرشتیارە وتیشی:» هەندێك گرفت و گلەیی هەبووە لەسەر بارستەو قەبارەی پەرتوكەكان بەتایبەت لەقۆناغی بنەڕەتی لەپۆلی یەك و دوو سێ قەبارەیەكی زۆری هەیەو كاریگەری لەسەر توانای خوێندكاران دروستدەكات لەڕووی جەستەییەوە، لەئێستاشدا بەبڕوای ئێمە پەرتوكەكانی خوێندن ناوەڕۆكی زانستی هەیەو لەڕووی قەبارەو بارستەشەوە تاڕادەیەك باشە». تووێژەرێكی دەروونی پێیوایە كاتێك جەستە شەكەت و ماندوو دەبێت كاریگەری راستەوخۆ لەسەر دەرونی مرۆڤ دروستدەكات. ئیدریس نامیق، تووێژەری دەروونی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت :» قورسی پەرتووكی خوێندن وادەكات مرۆڤێكی توڕەو بێزارو بێتاقەت دروست ببێت و نەتوانرێت تاكی بەرهەمهێنەر دروست ببێت، بەوهۆیەشەوە توانای بەرهەمهێنان و داهێنانی نابێت».
.jfif)
سەركۆ جەمال نزیكەی حەوت ساڵە بەشێك لەهاووڵاتیانی پارەدار لەهەرێمی كوردستان روویان لە كڕینی پاسپۆرتی وڵاتانی كاریبی، بەتایبەتیش پاسپۆرتی دۆمەنیكاو سانت كیتس كردووەو پارەیەكی زۆر بەو هۆیەوە دەچێتە دەرەوە ئەوەش لەپێناو بەدەستهێنانی مافی مانەوەدا. چەند نووسینگەیەك كە خۆیان وەك تاكە بریكاری ئەو وڵاتانە ناودەبەن پارەیەكی زۆر لەبەرامبەر دابینكردنی یەكێك لەو پاسپۆرتانە لەكەس یاخود خێزانێك وەردەگرن، كە لە 75 هەزار دۆلارەوە دەستپێدەكات تا نزیكەی 130 هەزار دۆلار. بەڕێوەبەری یەكێك لەو نووسینگانە دەڵێت:» بەراورد بە ساڵانی رابردوو 300٪ داواكردنی پاسپۆڕتی دۆمەنیكاو سانت كیتس و وڵاتانی كاریبی زیادیكردووە». ئاوات ناسر، بەڕێوەبەری كۆمپانیای دینا سكای بە هاوڵاتى وت : «ئاماری چوار مانگی ئەوانەی داوای پاسپۆرتی سانت كیتس و دۆمەنیكا دەكەن لەبەردەستماندایە و ئێستاش 48 كەیسمان لەبەردەستدایە، زیاتر لای ئێمە داوای پاسپۆڕتی سانت كیتس دەكەن». هەروەها وتیشی: «ئەوانەی ناگەڕێنەوە زیاتر داوای پاسپۆڕتی دۆمەنیكا دەكەن، بازرگان و سیاسییەكان داوای سانت كیتس دەكەن، بەپێی خێزان نرخەكەی دەگۆڕێت، بۆ یەك كەس حەوت دەفتەر و نیو (75) هەزار دۆلارو بۆ خێزانیش ئەگەر چوار كەس بن 125 هەزار دۆلارە». بەڕێوەبەری كۆمپانیای دینا سكای دەشڵێت :»بەراورد بە ساڵانی رابردوو 300٪ داواكردنی پاسپۆڕتی دۆمەنیكاو سانت كیتس و وڵاتانی كاریبی زیادیكردووە، زۆر كۆمپانیا دەڵێن لەعێراق بریكاری دۆمەنیكاین، بەڵام هیچ كۆمپانیایەك بریكاری وڵاتی دۆمینیكا نییە». «لەساڵی 2021 نزیكەی پێنج هەزار خێزان لەهەرێمی كوردستان لە كۆمپانیاكەمان داوای پاسپۆرتی وڵاتانی كاریبییان كردووە بەتایبەتیش دۆمەنیكاو سانت كیتس، بەڵام ناوچەكانیان جیاواز بووە»، ئاوات ناسر وای وت. ئەو كۆمپانیایانە هەریەكەیان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە خۆیان نوێنەری سەرەكین و دەتوانن پاسپۆرت و مافی مانەوەی ئەو وڵاتانە بۆ هاووڵاتیان بەدەستبهێنن. سەرچاوەیەك لە یەكێك لەو كۆمپانیایانە بۆ هاوڵاتى ئەوەی ئاشكراكرد «كەسانێك هەبوون هەموو ماڵ و سامانی خۆیان فرۆشتووە تا بتوانن پاسپۆرت و مافی مانەوەی وڵاتێك بەدەستبهێنن كە بتوانن گەشتی وڵاتانی پێبكەن و كەی بیانەوێت نەگەڕێنەوە». سەرچاوەكە وتیشی:»ئەوەی وایكردووە خەڵك رووبكاتە ئەو پاسپۆرتانە یەكەم دۆخی عێراق و هەرێمە، دووەمیش بانگەشەی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و ئینتەرنێتە كە وایكردووە خەڵكانی دیكەش چاو لەیەكتر بكەن». یەكێكی دیكە لەو كۆمپانیایانەی كە كاری پاسپۆرتی دۆمەنیكا دەكات، كۆمپانیای ئەڵت ئەیرە، كە بەپێی وتەی خۆیان جگە لەهەرێمی كوردستان، لەئێران، توركیا، ئەفغانستان، دوبەی، بەریتانیا نووسینگەیان هەیە و نوێنەری حكومەتی ئەو وڵاتەن لەعێراق و هەرێمی كوردستان. بەوتەی یەكێك لە كارمەندانی ئەو كۆمپانیایە بۆ هاوڵاتى كە نەیویست ناوی بهێنرێت، لەساڵی 2014 ەوە تائێستا نزیكەی دوو هەزار و 500 پاسپۆرتی دۆمەنیكا لەهەرێمی كوردستان بۆ خەڵك دروستكراوە، وتیشی:» ئێستاش سەدان كەس ناویان نووسیوە و مامەڵەیان دەستپێكردووە تا ئەو پاسپۆرتە بەدەستبهێنن. یەكێك لەو كەسانەی بۆ خۆی و خێزانەكەی پاسپۆرتی دۆمەنیكای لەساڵی 2020 كڕیوە یاخود بەدەستهێناوە، لە بەریتانیاوە بە وت: «لەماوەی سێ مانگدا خۆم و خێزانەكەم كە چوار كەسین بووینەتە خاوەنی پاسپۆرتی دۆمەنیكاو تائێستاش چەند جارێك سەفەرمان پێكردووە». هاروون ، یەكێكی دیكەیە لەو كەسانە و كە چاوەڕێی تەواوكردنی مامەڵەكەیەتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت «ماوەی سێ مانگیان بۆ من دانا تا بتوانم ببمە خاوەنی پاسپۆرتی وڵاتانی دۆمەنیكا، بەڵام ئەوە زیاتر لەچوار مانگە چاوەڕێ دەكەم». هەروەها وتیشی :»هەرجارەو بەپاساوی كێشەیەك یاخود هەڵەیەك لە مامەڵەكاندا بەدەستهێنانی پاسپۆرتەكەم دوادەخرێت، گومان دەكەم ئەو پارانە لەلایەن كۆمپانیاكانەوە بۆ كاری دیكە سوودی لێدەبینرێت». كۆماری دۆمەنیكا وڵاتێكی بچكۆلەیەو دوورگەیەكە دەكەوێتە ناوەڕاستی دەریای كاریبی، ئەو وڵاتە رووبەرەكەی 48 هەزار كیلۆمەتر دووجایە. دانا حەمە عەزیز، وەرگێڕ لەوڵاتی بەریتانیا لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە پاسپۆرتی دۆمەنیكا بۆ زۆربەی وڵاتانی جیهان ڤیزەی ناوێت جگە لەژاپۆن، بەڵام ئەوەی گرنگە وڵاتەكانی دنیا یەكەو بۆ ئەو وڵاتانەی كورد مەبەستیەتی یەكێتی ئەوروپاو بەریتانیاو ئوستورالیاو كەنەدا پێویستی بەوەرگرتنی ڤیزە هەیە، وتیشی:» بەڵام وەرگرتنی قورس نییەو ڤیزەكەش بۆ گەشتوگوزارە نەك بۆ كاركردن، ئەگەر بتەوێت لەو وڵاتانە داوای پەنابەری بكەیت زۆر زەحمەتە، چونكە كاتێك گەشت دەكەیت پێشتر پەنجەمۆر دەكەیت و لەفڕۆكەخانەكان وێنەت دەگیرێت و ناتوانیت داوای پەنابەری بكەیت، هەڵەیەكی گەورەیە ئەگەر پێت وابێت وەك هاووڵاتیەكی ئەوروپی و ئەمریكی بچیتە وڵاتان بەڵكو وەك هاووڵاتیەكی دۆمەنیكاسەیر دەكرێیت و ئەگەر داوای پەنابەری بكەیت دیپۆرتی دۆمەنیكا دەكرێیتەوە». هەرچەندە زیاتر لە 11 هەزار كیلۆمەتر لەكوردستانەوە دوورە، بەڵام لەهەرێمی كوردستان دەوڵەمەند و بازرگان و بەرپرسەكان سالڵانێكە سەرقاڵی دەركردنی ئەو پاسپۆرتەن، ئەوان دەیانەوێت ئایندەیەكی دیكە بۆخۆیان دروست بكەن و هەركات بیانەوێت هەرێم و عێراق جێبهێڵن. هەرچەندە لە ساڵی 1999 ەوە بەپێی ماڵپەڕی فەرمی حكومەتی دۆمەنیكا ئەو پاسپۆرتە بە خەڵكی وڵاتانی دیكە دەفرۆشرێت، بەڵام زیاتر لە ساڵی 2015 ەوە ئەو وڵاتە بە فرۆشتنی پاسپۆرتەكەی ناوبانگی پەیدا كردووە. بەپێی ئاماری حكومەتی ئەو وڵاتە تا ساڵی 2018 زیاتر لە 12 هەزار پاسپۆرتی دۆمەنیكا بەخەڵكی وڵاتانی دیكە فرۆشراوە كە دەتوانرێت گەشتی بۆ 131 وڵات پێبكرێت. بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەك لەفەرمانگەی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم بۆ هاوڵاتى لەئێستادا تەنیا ئەوانەی لەهەرێمی كوردستان ئەو پاسپۆرتەیان كڕیوە هەزاران كەس دەبن. هەرچەند ئەو سەرچاوەیە ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نەبوو بەڵام بە هاوڵاتى وت:» لەبەرئەوەی مامەڵەیەكی فەرمییە و هیچ كێشەیەكی یاسایی نییە قورسە بزانرێت چەند كەس ئەو پاسپۆرتەیان كڕیوەو هیچ یەكێك لەو كەسانە راستەوخۆ لەهەرێمی كوردستانەوە بەو پاسپۆرتە ناچنە دۆمەنیكا یاخود وڵاتی دیكە «. پاسپۆرتی دۆمەنیكا لەدوو رێگەوە بەدەستدەهێنرێت، رێگایەكیان راستەوخۆ لەڕێگەی كڕینی پشك و موڵكە لەو وڵاتە، رێگەیەكی دیكەش راستەوخۆ كڕینی پاسپۆڕتەكەیە، رۆژانەش لەهەرێمی كوردستان سەدان هەزار دۆلار بۆ كڕینی ئەو پاسپۆرتە دەچێتە دەرەوە. وتەبێژی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی دەڵێت: »هەر هاووڵاتییەك سكاڵا لەلای ئاسایش تۆمار بكات لەسەر ئەوەی قۆڵی بڕدراوە یاخود پاسپۆرتی ساختەی پێدراوە بێگومان ئاسایش لێپرسینەوەی خۆی دەكات». موقەدەم یاسین سەمیع، وتەبێژی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت :»تائێستا هیچ هاووڵاتییەك نەهاتووە سەبارەت بە پاسپۆرتی دۆمەنیكا یاخود هەر پاسپۆرتێكی دیكە كە بەپارە لەلایەن چەند كۆمپانیایەكەوە ئەنجام دەدرێن سكاڵا تۆمار بكات». وتیشی :»ئەو كۆمپانیایانە مۆڵەتی فەرمییان هەیە بۆ ئەو ناونیشانەی هەیانە هەرچەندە، وەكو دەركردنی پاسپۆرت یاخود رەگەزنامەی هەر وڵاتێك مۆڵەتەكەی پەیوەندی بە ئاسایشی سلێمانییەوە نییە، بەڵام هەر هاووڵاتییەك سكاڵا لەلای ئاسایش تۆمار بكات لەسەر ئەوەی قۆڵی بڕدراوە یاخود پاسپۆرتی ساختەی پێدراوە بێگومان ئاسایش لێپرسینەوەی خۆی دەكات». پسپۆرێكی ئابووری ئاماژە بەوە دەدات چوونە دەرەوەی سەرمایەی ناوخۆ زیانی ئابووری لەهەرێمی كوردستان دەدات. بیلال رەئوف پسپۆڕی ئابووری لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»زیانی ئەو مامەڵەیە ئەوەیە كە پارەیەكی باش لەهەرێمەوە دەڕواتە دەرەوەو لەوێ وەبەرهێنان دەكرێت، زیانێكی دیكەی ئەوەیە چاولێكەری دروستدەكات و هەندێك كەس كە توانای ئەوەی نییە پەنا بۆ فرۆشتنی شتی دیكە دەبات». هەروەها پێشیوابوو زۆربەی ئەو كەسانە پارەكەیان لێ زیادە یاخود پێویستیان نییە، واتە پارەی دانراوە، وتیشی:» ئەو كەسانە تەممەڵن توانای وەبەرهێنان و بەگەڕخستنی ئەو پارەیەیان نییە، چونكە ئەو پاسپۆرتە هی هەر وڵاتێك بێت رەنگە پاش چەند ساڵێك وەك خۆی نەمێنێتەوە یاخود یاسا بگۆڕێت لەو وڵاتە و پاسپۆرتەكەیان كاری پێنەكرێت و دواتر بەس پارەكەیان لەدەست بچێت».
.png)
.png)
