ترەمپ هۆشداری دەداتە حـ.ـە.ما.س: خێرابکەن تەحەمولم نامێنێت

ئارا ئیبراهیم سەرۆكی پەرلەمان دوا بزماری بەتابوتی پرۆژەی بودجەی ئەمساڵدا كوتی كە رۆژی شەممەی رابردوو خولی بەهارەی راگەیاندو تا مانگێكی دیكە پەرلەمان كۆبوونەوە ئەنجام نادات، لەكاتێكدا كە حكومەتی هەرێم دوای سەد رۆژ لەگەیشتنی پرۆژە بودجەی 2021 ئامادەنەبووە رەوانەی پەرلەمانی بكات. ‌رێواز فایەق، سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، بە بەیانێك كۆتایی خولی بەهارەی راگەیاند، بەمەش پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەی مانگێك دەچێتە پشووی فەرمییەوە، هەرچەندە پشووی بەهارەی پەرلەمان دەبوایە لەمانگەكانی (٧) و (٨) بووایە، بەڵام پێشتر دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان بۆ ماوەی مانگێك وەرزی یاسادانانی درێژكردەوە. بەپێی دەقی بەیانەكەی سەرۆكی پەرلەمان كە تێیدا هاتووە:» بەپێی بڕیاری ژماە (٧)ی ساڵی ٢٠٢١، ماوەی درێژكردنەوەی خولی بەهارەی ساڵی سێیەم لەخولی هەڵبژاردنی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، لە ٢٠٢١/٧/٣١ كۆتایی دێت و پاڵپشت بەم بڕیارە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان بڕیاری راگەیاندنی كۆتاییهاتنی (خولی بەهارەی ساڵی سێیەم لە خولی هەڵبژاردنی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانی دا». بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان دەبێت لەمانگی تشرینی یەكەم 10ی هەموو ساڵێك پرۆژە بودجەی ساڵی داهاتوو ئامادە بكرێت تا لەماوەی دوو مانگدا پەرلەمان راپۆرتی خۆی لەسەر ئامادە بكات و خوێندنەوەی بۆ بكات و دواتر پەسەندی بكات، بەڵام ئەمساڵیش پرۆژەی بودجەی 2021 تەنها لەسەر كاغەز لەدۆڵابەكانی حكومەتی هەرێمدا هەڵگیراوەو رەوانەی پەرلەمان نەكراوە. پەرلەمانی كوردستان بەپێی پەیڕەو سێ ئەركی هەیە كە (دەرچواندنی یاسا، یاسای بودجە، چاودێریكردنی كارەكانی حكومەتی هەرێم)، بەڵام لەخولی چوارەم و ئەم خولەی ئێستا (خولی پێنجەم) دوو ئەركی لەدەستداوەو تەنها یاسا دەردەكات بەبێ چاودێریكردنی حكومەت بوونی یاسای بودجە كۆبوونەوەكان ئەنجامدەدات. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» بەردەوام لە سیراعداین لەگەڵ حكومەت و سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆ ناردنی پرۆژەی بودجە، باڵام ئیتر بۆ ئەمساڵ ناردنی هیچ سوودی نییە». شێركۆ جەودەت، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»پەرلەمان پەكخراوە بەمەبەست كە نەتوانێت چاودێری كارەكانی حكومەت بكات بەتایبەت ئەو بابەتانەی پەیوەندی بەژیانی خەڵكەوە هەیە كە مەسەلەی بودجە یەكێكە لەوانەو بەنایاسایی حەوت ساڵە وجودی نییە». ناوبراو پێیوابوو كە ماوەیەكی زۆرە لە»سیراعداین لەگەڵ سەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەتدا فشارەكانمان بەردەوامە، بەڵام تازە هاتنی پرۆژەی بودجەی 2021 هیچ سوودی نابێت و شەڕ بۆ پرۆژە بودجەی 2022 دەكەین». سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی كە لەهەمانكاتدا سەرۆكی لیژنەی داراییە لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات كە»پەرلەمان بەهۆی نەهاتنی پرۆژەی بودجەوە ناتوانێت چاودێری حكومەت بكات و شەلەل بووە». زیاد جەبار، سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لە راستیدا ئێمە تائێستا چاوەڕێن حكومەتی هەرێم پرۆژە بودجەی 2021 رەوانەی پەرلەمان بكات، بەڵام تائێستا دیار نییە، ئەوەی كە گرنگە ناردنی پرۆژەكەیەو كۆبوونەوەی نائاسایی بۆ دەكەین و ئێمە ئامادەكاریمان بۆ كردووە». هەروەها باسی لەوەشكرد كە حەوت ساڵە یاسای بودجە نەبووەو هەر كاتێك بێت باشترە لەوەی كە نەگاتە پەرلەمان، بەڵام «پێویستە ئامادە بكرێت بۆ پرۆژە بودجەی 2022». هاوكات سەرۆكی لیژنەی دارایی هێمای بۆ ئەوەشكرد كە»نا تەبیعییە حەوت ساڵە پرۆژەی بودجە نەهاتۆتە پەرلەمان كە دادپەروەری و شەفافییەت بەرجەستە نابێت لەسەرچاوەكانی داهات و خەرجییەكان». زیاد جەبار ئەوەی دووپاتكردەوە كە یاسای بودجە نەبێت، پایەی سێیەمیش كە چاودێری كردنی حكومەتە هەموو جومگەكانی تێكداوە» پەرلەمان تووشی شەلەل دەبێت». پێشەوا هەورامی، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»پشووی پەرلەمان راگەیەندراوەو دانیشتەكان دەكەوێتە مانگی داهاتوو، باشترە كار بۆ پرۆژە بودجەی 2022 بكرێت لەئێستاوە». ناوبراو باسی لەوەشكرد، حكومەتی هەرێم تا ئەو (200) ملیارەی بەغدا نەگەیشت بەرچاوڕوونی نەبووە، بۆ پرۆژە بودجەی 2021، ئێستا كە بڕیارە مانگانە ئەو بڕە بێت و دەكەوینە مانگی نۆ بۆ كۆبوونەوەكانی پەرلەمان باشترە كار بۆ پرۆژە بودجەی ساڵی داهاتوو بكرێت. ماوەی زیاتر لەسەد رۆژە، وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم پرۆژە بودجەی 2021 رەوانەی سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێم كردووەو لەئەنجومەنی وەزیرانیش لیژنەیەكی باڵا پێداچوونەوەیان تێدا كردووەو ئامادە كراوە بۆ رەوانەكردنی بۆ پەرلەمان، بەڵام تائێستا حكومەتی هەرێم نەیناردووەو تەنها دەڵێن لە ئامادەكارییەكانی بەردەوامن و بەم زووانە رەوانە دەكرێت. پرۆژە بودجەی 2021ی حكومەتی هەرێم بە (15) ترلیۆن دینار خەمڵێندراو نزیكەی دوو ترلیۆن و (900) ملیار دینار كورتهێنانی تێدابوو. بەرپرسێكی وەزارەتی دارایی كە نەیویست ناوی بهێندرێت بۆ هاوڵاتى ئەوەی دووپاتكردەوە كە یاداشت دراوەتە وەزیری دارایی و ئابووری تا بیگەیەنێتە ئەنجومەنی وەزیران و كار بۆ پرۆژە بودجەی 2022 بكرێت. بەرپرسێكی وەزارەتی دارایی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» وەزارەتی دارایی بەگشتی و بەڕێوەبەرایەتی گشتی بودجەی سەر بەوەزارەت زۆر ماندووبوون لەئامادەكردنی پرۆژە بودجەی 2021 كە پرۆژەیەكی شەفاف بوو سەرجەم داهاتە نەوتی و نانەوتییەكان و قەرزەكانی لەخۆگرتبوو، لەكاتێكدا حەوت ساڵە پرۆژەی بودجە نەبووە، كاتێكی زۆر خەریكی ئامادەكردنی بووین». هەروەها جەختی لەوەشكردەوە كە یاداشتی ئامادەكاری پرۆژە بودجەی 2022 دراوەتە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری كە بڕیارە ئەم هەفتەیە لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران تەسلیمی سەرۆكایەتی حكومەتی بكات، وتیشی:» زۆر درەنگە بۆ ئامادەكردنی پرۆژە بودجەی ساڵی داهاتوو، چونكە وەزارەت لەمانگی چواردا نووسراو بۆ وەزارەتەكان دەكات كە خەمڵاندنی خۆیان بۆ داهات و خەرجییەكان بخەنەڕوو ئەوەش پرۆسەیەكە چەند مانگێكی دەوێت تا وەڵام دەدەنەوە، بۆیە ئەگەر لەئێستاشەوە كاری تێدابكەین سێ بۆ چوار مانگی دیكەی دەوێت». هاوكات ئەو بەرپرسەی وەزارەتی دارایی پێشیوابوو ئەگەر تەنها بۆ سێ مانگیش بووە، پرۆژە بودجەی 2021 رەوانەی پەرلەمانی كوردستان بكرێت تا ببێتە بنەمایەك بۆ بودجەی ساڵی داهاتوو» تا دادپەروەری لەدابەشكردنی داهاتەكان و بەپێی ژمارەی دانیشتوان پرۆژەكان جێبەجێ بكرێت، سەرەڕای ئەوەی لە قەیرانی دارایداین، بەڵام بوونی یاسای بودجە باشترە لەنەبوونی، چونكە گەندەڵی ناشەفافییەت زیاتر دەكات كە حەوت ساڵە هەرێم بەو شێوەیە كاردەكات». «ئەگەر پرۆژەی 2021 نەچێتە پەرلەمان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوەو پێمان بڵێن ئامادەكاری بكەن بۆ بودجەی ساڵی داهاتوو، ئەوا ئێمە بنەمایەكی باشمان هەیە بۆ ئامادەكردنی بودجەی 2022 و بۆ ئەمساڵیش دەتوانین حساباتی دارایی رەوانەی پەرلەمان بكەین لەڕێگەی حكومەتی هەرێمەوە»، بەرپرسەكەی وەزارەتی دارایی وای وت.

عەمار عەزیز. دهۆك «سێ‌ جار كڕین و فرۆشتنم پێكرا، جارێك لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز سعودی و جاری دووەم لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز سوری، دواینجاریش لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز عێراقی، مامەڵەی هەرسێكیان زۆر خراپ بوو بەتایبەت پیاوە سورییەكە كە هەموو شتێكی خراپیان لەگەڵم كرد، ئەوەی لەمێشكیاندا بوو دەیانكرد». ئیبتیهاج ئەمین بەرەكات، تەمەن 18 ساڵ ، خەڵكی گوندی حەردانە سەر بە قەزای شنگال، لە رێكەوتی 3ی ئاب 2014 لەبازگەی ناحیەی سنون لەگەڵ خێزانەكەی كەوتنە دەست چەكدارانی داعش،  هەشت خوشك و سێ‌ برای هەیە، تا ئێستا دایك و باوك و چوار خوشك و برایەكی بێسەروشوێنن. ئەو ژن و كچانەی لە 3ی ئابی 2014 كەوتنە دەست چەكدارانی داعش دەیان چیرۆكی ناخهەژین و ناخۆش لای ئەوان ماونەتەوە كەهەرگیز لەبیری ناكەن كە حەوت ساڵ بەسەر ئەو رووداوەدا تێپەڕ دەبێت و تائێستا نەكەوتوونەتەوە ژیانی ئاسایی خۆیان. رۆژی 3ی ئاب، یەكێكە لەو رۆژانەی كە لای كوردو ئێزیدییەكان و عێراق لەبیر ناكرێت كە هەزاران ژن و كچی ئێزیدی كڕین و فرۆشتنیان پێوەكرا لەلایەن رێكخراوی داعشەوە، بەڵام لایەنە پەیوەندیدارەكان هێشتا زامی ئازاری ئێزیدیەكانیان ساڕێژ نەكردووە وەك خۆیان دەڵێن.  ئیبتیهاج ئەمین  بەرەكات، کاتی هێرشی داعش بۆ ناوچەکە تەمەنی  11 ساڵ بووە، یەكێك لەو کچ‌و ژنانەیە كە كەوتبووە دەست چەكدارانی داعش.  ئەو باس لەچۆنیەتی دەستگیركردنی خۆی و مامەڵەی چەكدارانی داعش دەكات و بە وت:»دوای ئەوەی ئێمە دەستگیركراین لەلایەن چەكدارانی داعش ئێمەیان گواستەوە بۆ سوریا، دوای هەشت رۆژ ژن و پیاو لێك جیاكرانەوە، دوای ئەوە ئێمەیان گواستەوە بۆ گوندی كۆجۆ». هەروەها وتیشی:»چەند مانگێك لەوێ‌ ماینەوە، دواتر جارێكی تر ئێمەیان گواستەوە بۆ گوندی تل قسەب، ئینجا ئێمەیان گواستەوە بۆ تەلەعفەر، دواینجار ئێمەیان بردە هوڵی گالاكسی لە ناوەندی شاری نەینەوا . ئیبتیهاج  دەڵێت سێ‌ جار كڕین و فرۆشتنی پێكراوە، جارێك لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز سعودی و جاری دووەم لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز سوری، دواینجاریش لەگەڵ پیاوێكی بە رەگەز عیراقی» مامەڵەی هەرسێكیان زۆر خراپ بوو بەتایبەت پیاوە سوریەكە، كە هەموو شتێكی خراپیان لەگەڵ كردم، ئەوەی لە مێشكیاندا بوو دەیانكرد». ئەو ژنە رزگاربووەی دەستی داعش باسی لەوەشكرد كە جگە لەئیشە خراپەكانیان دەبوایە رۆژانە پێنج نوێژیان بكردایە لەگەڵ خوێندنی قورئان، «جارێك لای پیاوە سوریەكە نوێژم نەكرد بەسووندە لەمنیدا، دواینجار لەبەر لێدان و سوكایەتی بەناچارییەوە نوێژم كرد». ئیبتیهاج لەگەڵ دوو لەهاوڕێیكانی خۆی لەسوریا هەوڵی خۆدزینەوە لەداعش دەدەن بەڵام هەوڵەكەیان سەرنەكەوت و چەكدارانی داعش زانیان دواتر دەستگیركران، «لەبەر كارە خراپەكانی داعش لەگەڵ دوو لەهاوڕێیەكی خۆم لەسوریا هەوڵماندا خۆبدزینەوەو بگەینە خێزانەكانمان، بەڵام هەرزوو چەكدارانی داعش زانیان، ئێمەیان دەستگیركردو سێ‌ مانگ لەناو توالیتێكدا زیندانیان كردم». دواینجار ئیبتیهاج دەفروشرێتە پیاوێكی بە رەگەز عیراقی لەشاری موسڵ، بەڵام دوای ماوەیەكی كەم لەلایەن فرۆكەكانی هاوپەیمانی پیاوە عێراقیەكە دەكوژرێت، دوای ئەوە لە رێگای چەند كەسێكەوە ئیبتیهاج رزگاردەكرێت، بەڵام ئەو نەیویست باس لەناوەرۆكی پلانەكە بكات كەچۆن رزگاركراوە.  ئێستا ئیبتیهاج لەكەمپی خانكێ‌ لەگەڵ كەسوكارەكەی ژیان دەگوزەرێنێت وتی:» لەبەر نەبوونی ئیش و هەڵی كار هەندێكجار كرێكاری دەكەم تا بڕێك پارە بەدەستبهێنم «. « لەساڵی 2018 لەشاری موسڵ رزگاركرام، تائێستاش دایك و باوكی من لەگەڵ چوار خوشك و برایەكم بێسەروشوێنن، راستە ئازادكراوم، بەڵام بەداخەوە حكومەتی عێراق هیچ هاوكاری ئێمەیان نەكردوە، یاسایەك دەرچووە لەپەرلەمانی عیراق كەچەندین بڕگە و ماددەی تایبەت بەئێمەوە پەسندكراوە، بەڵام بەداخەوە تائێستا یەك دینارمان وەرنەگرتووە «. نووسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی دەستی داعش، دوا ئاماری رفاندن و رزگاركراوان و مەزارە تەقێنراوەكان و ئاوارەكانی ئێزیدی بڵاودەكاتەوەو ئاشكرای دەكات، تائێستا سێ هەزارو (550) كەس رزگاركراون و (104) كەسیش لەوان شەهیدكراون و  دوو هەزارو (763) كەسی تریش لە رفێنراوەكان ماون و تائێستا رزگارنەكراون. لە راگەیەندراوەكەی نووسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی ئاماژە بەوەش دراوە « ژمارەی ئێزدییەكان لەعێراق ( 550) هەزار كەسە، (360) هەزاریان لەهێرشی داعش ئاوارە بوون و (150) هەزاریان گەڕاونەتەوە شنگال ، لەسەرەتای هێرشەكەی داعش بۆ سەر شنگال (1293) كەس شەهید بوون و (2745) بێ‌ دایك و باوك ماون . هەر بەپێی ئامارەكە (82) گوڕی بەكۆمەڵ و دەیان گۆڕی تاكە كەسیش تاوەكو ئێستا دۆزراونەتەوە، هەروەها (68) شوێنی پیرۆزی ئایینی و مەزارگای ئێزدییەكان تەقێنراونەتەوە ، نزیكەی (100) هەزار كەسیش بۆ دەرەوەی وڵات كۆچیان كردووە .  لەكۆتایی راگەیەندراوەكە هاتووە، لەئەنجامی هێرشەكەی داعش لەمانگی ئابی ساڵی 2014 (6417) كەس لەژن و پیاو رفێنراون ، لەو ژمارەیەش (3550) كەسیان كە پێكدێن لە ژن و پیاوو منداڵی كوڕو كچ رزگاركراون ، هەروەها (104) كەسیش لەوان شەهیدكراون و (2763) كەسیشیان تاوەكو ئێستا ماون و رزگارنەكراون.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان دەڵێت حكومەتی هەرێم هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی كەرتە خزمەتگوزارییەكان بە خەسخەسە بداتە كەرتی تایبەت و دەشڵێت:» ساڵی داهاتوو كارەبا دەدرێتە كەرتی تایبەت، وەك چۆن وەحدەی مۆبایل دەكڕدرێت ئەواش وەحدەی كارەبا دەكڕین». یاسین مەحمود، وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە دۆخی ئابووری هەرێمی كوردستان بەرەو باشتر دەڕوات و شتێك نەماوە ناوی قەیرانی دارایی بێت. هەروەها ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانی ئەرێنییەو ئیتر لەمەودوا كێبڕكێ لەنێوان پارێزگاكاندا دروست دەبێت بۆ سەرمایەگوزاری و وەبەرهێنان. هاوڵاتى:  دۆخی ئابووری هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی گشتی لەچ ئاستێكدایە؟ یاسین مەحمود: بەدڵنیاییەوە ئەمساڵی 2021 گۆڕانكاری گەورە روویداوە بەراورد بەساڵانی رابردوو 2020 و 2019دا، هەرێمی كوردستان دەتوانێت سوودی گەورە ببینێت لەو گۆڕانكارییانەی كە روویداوە هەر لەقەیرانی دارایی و دواتر شەڕی داعش و دواتر ئەوەی لە ریفراندۆم تووشی كێشە بووین، خۆتان باش دەزانن كە لەگەڵ حكومەتی عێراق رووبەڕووی كێشەی گەورە بووینەوەو دواتر كۆرۆنای هاتەسەر، لەهەمووی خراپتر نرخی نەوت زۆر دابەزیبوو، ئێستا ئەمانە قۆناغ بەقۆناغ ئێمە بەجێمان هێشتووە. هەرێمی كوردستان لە دۆخی ئێستادا دەتوانێت گەشەیەكی باش بدات بەهەموو سێكتەرە ئابوورییەكان، ئەو خاڵانەی بۆم باسكردی ئێستا پێچەوانەكەی هەیە كە نرخی نەوت لەجیهاندا بەرزبووەتەوە كاریگەری ئەرێنی بۆ هەرێمی كوردستان هەیە جۆرێك لەئیستقراری ئابووری دروستكردووە، دراوی عێراقی جێگیر بووە، لەبەرانبەر ئەوەدا دراوی وڵاتانی توركیاو ئێران و سوریا بەتەواوی دابەزیوون و وەبەرهێنەكانیان روو لەهەرێمی كوردستان دەكەن بۆ سەرمایەگوزاری، لەوڵاتەكانی خۆیان تۆقیوون كە دراوسێی هەرێم و عێراقن، بۆیە هەرێم دەتوانێت بڵێت دۆخی ئابووریم ئارامی بەخۆیەوە بینیوە. هاوڵاتى: ئایا ئێستا قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا ماوە؟ یاسین مەحمود: شتێك نەماوە ناوی قەیرانی دارایی بێت، ئێستا لەسەروبەندی كۆتایی هاتنی قەیرانی داراییدان، پەیوەندییەكانمان لەگەڵ بەغدا زۆر باش بووە، بە رەسمی بەغدا رایگەیاندووە كە تا كۆتایی ئەمساڵ مانگانە 200 ملیار دینار رەوانەی هەرێم دەكات. قەیرانی دارایی هەرێم تەنها نەبوونی نەختینە بووە، خۆ تووشی هیچ داڕمانێكی دیكەی ئابووری نەبووەتەوە، نەمانی نەختینە و لەماوەی رابردوو بەشێوازێكی زانستی مومارەسەی ئابووری نەكردبوو ژمارەیەكی بەرچاو فەرمانبەری دامەزراند، بەبێ بەرنامەش هەندێ پرۆژە  جێبەجێ كرابوو، لەسێكتەری وزەشدا بە راستی نەمانتوانیبوو ئەو سێكتەرە  بخەینە خزمەتی ژێرخانی ئابوورییەوە كە سەرچاوەی یەكەمی داهات بوو، ئەگەر ئیرادە هەبێت قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا نەماوە، ئەگەر ئەم رێككەوتنەی هەرێم و عێراق بەردەوام بێت زۆر بەئاسانی دەتوانێت جوڵەی بازاڕ هەم لەڕووی راكێشانی وەبەرهێنەرو  بەگەڕخستنی سەرمایەی ناوخۆییەوە دەتوانێت زۆر پێشبكەوێت. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم زۆر گرنگی بەباج داوە، هیچ كابینەیەك لە حكومەتەكانی پێشوو بەقەدەر ئەم كابینەیە گرنگی بەباج نەداوە، حكومەتی هەرێم وا هەنگاو دەنێت هەر بەباج و داهاتەكانی ناوخۆ وا بكات پێویستی بەو 200 ملیار دینارەی بەغدا نەمێنێت. هاوڵاتى: موڵك و عەقارات لەهەرێمی كوردستاندا زۆر بەرزبووەتەوە هۆكارەكەی چییە؟ یاسین مەحمود: لەساڵی 2009 تا 2013 موڵك و عەقارات بەشێوەیەكی زۆر ناتەندروست بەرزبووەوە، لە 2014 تا 2017 بەشێوەیەكی ۆر ناتەندروست دابەزی، بەڵام دەتوانین بڵێین لەدوای لەساڵی رابردوو و ئەمساڵیش موڵك و عەقارات بەرزبووەتەوە، چونكە خەڵکێكی زۆری شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق موڵك و ماڵ لەهەرێمی كوردستان دەكڕن، لەسەدا 70%ی عەرەب موڵك و ماڵ لەهەولێر دەكڕن، ئەمە بۆ هەرێم زۆر باشەو سەرمایەو هەلی كار دەهێننە هەرێمی كوردستانەوە، پێشتر بەناوی ئەوەی كە دیمۆگرافیای كوردستان تێكدەچێت مامەڵەیان بۆ عەرەب نەدەكرد یان دوو مانگی پێدەچوو، بەڵام لەئێستادا هەر عەرەبێك موڵك لەهەرێمی كوردستاندا بكرێت لەماوەی یەك دوو رۆژدا كارەكانی بۆ رایی دەكرێت. لەسەرتاسەری عێراقدا 129 هەزار خانەوادەی عەرەب و هەرێمی كوردستان موڵك و یەكەی نیشتەجێبوونیان لەوڵاتی توركیا كڕیوە، بەداخەوە تووشی زەرەر بوون، هەتا ئەوانەی كڕیویانە لەسەدا 40% بۆ لەسەدا 50% لەزەرەردایە، لەهەرێمی كوردستانیش چوار پێنج هەزار خانەوادە یەكەی نیشتەجێبوونیان لەتوركیا كڕیوەو تووشی زەرەر بوون. هاوڵاتى: شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكان چ كاریگەرییەكی ئەرێنی دروستدەكات؟ یاسین مەحمود: كاریگەری زۆر باش دروستدەكات لەسەر جەستەی ئابووری هەرێمی كوردستان، مونافەسەی گەورە لەنێوان پارێزگاكاندا دروستدەكات و هەلی كار زیاد دەكات، ئێستا هیچ حوجەیەكمان نەماوەو پارێزگار دەتوانێت رۆڵی سەرۆكی حكومەت ببینێت و ئەنجومەنی پارێزگاكان دەتوانن لەچاودێریكردنی پرۆژەكان رۆڵی پەرلەمان ببینن، هەر بەڕێوەبەرایەتییەك دەتوانێت رۆڵی وەزارەتێك ببینێت، لەمەودوا بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەبەرهێنان دەتوانێت رۆڵی وەزارەتێك ببینێت، ئەمە زەمینەی لەبارتر دەهێنێتە پێشەوە بۆ وەبەرهێنان و سەرمایەگوزاری، لەناو خودی پارێزگاكاندا رۆتین كەمبكەینەوەو دادپەروەری بنیاد بنێین، بەڵام لەگەڵ شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكان، پێویستە سەرجەم وەزارەتەكان هەمان بڕیار بدەن، چونكە ئەوكات كارئاسانی تەواو بۆ كارەكان دەكرێت و سوودی گەورەتر دەگەیەنێت بەپارێزگاكان و مونافەسەی ئاوەدانی و پێشخستنی وەبەرهێنان دروست دەكات. هاوڵاتى: كابینەی نۆیەم وەك خۆیان رایانگەیاندووە گرنگی بەهەمانگی لەگەڵ كەرتی تایبەت دەدەن، پێتانوایە حكومەت كەرتە خزمەتگوازییەكانی وەك كارەباو پەروەردەو تەندروستی دەداتە كەرتی تایبەت ئەوەندەی لەنزیكەوە ئاگاداربن؟ یاسین مەحمود: هەموو ئەو سێكتەرە خزمەتگوزاریانەی كە پەیوەندی بەژیانی خەڵكەوە هەیە دەدرێتە كەرتی تایبەت، سیاسەتی ئێستای حكومەتی هەرێم روون و ئاشكرایە كە دەیەوێت جۆرەكانی خزمەتگوزاری بەهەموو جۆرەكانی كارەباو پەروەردەو تەندروستی بداتە كەرتی تایبەت. لەچەند ساڵی رابردوو لە چاوپێكەوتنێكمدا هەر لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتى باسمكردووە كە خەرجییەكی زۆر دەڕوات بۆ خزمەتگوزارییەكانی كارەبا و بەفیڕۆدانی گەورەی تێدایەو ساڵانە سەدان ملیۆن دۆلار بەفیڕۆ دەچێت، ئەوەتا ساسان عەونی وەزیری شارەوانی باسی كردووە كە ساڵانە 311 ملیار دینار بۆ دابینكردنی ئاوی پاك تەرخان كراوە كە حكومەتی هەرێم ساڵانە 11 ملیار دیناری دەستدەكەوێتەوە لەپارەی ئاو. لەساڵی داهاتوو كارەبای هەرێم بەتەواوەتی خەسخەسەی پێ دەكرێت و دەدرێتە دەست كەرتی تایبەت، كاری زۆری بۆ كراوە لەلایەن حكومەتەوە بۆ ئەوەی پرۆسەكە خێراتر بكرێت. سێكتەری كارەبا لەهەموو وڵاتێكدا وەك بەدیلی وزە بەكاردەهێندرێت و پارەی دەستدەكەوێت، تەنها لەهەرێمی كوردستاندا كارەبا بەفیڕۆ دەدرێت، قازانجی ئێستای كەرتی كارەبا تەنها دەچێتە گیرفانی كەرتی تایبەتەوەو حكومەت هیچی لێ دەستناكەوێت و زەرەرەكەی خۆی دەیدات. ئەوەی كابینەی نۆیەم هەنگاوی بۆ ناوە هەریەك لەكەرتی كارەباو پەروەردەو خوێندن و تەندروستی هەر هەمووی دەدرێتە كەرتی تایبەت، چونكە حكومەت ساڵانە پارەیەكی زۆر بۆ ئەم كەرتانە خەرج دەكات، نیوەی بەفیڕۆ دەروات، زۆری نەماوە وەك وڵاتانی دیكەی لێبێت، وەك چۆن ئێستا لەهەندێ لە پرۆژە نیشتەجێبوون و سیتییەكاندا كارەبا وەك كارتی مۆبایل بەوەحدەیە بەو شێوەیەی لێدێت و ئەوكاتە هاووڵاتیان كەمتر كارەبا بەكاردەهێنن. هاوڵاتى: ژمارەی ئەوانەی خاوەنی ملیۆنان دۆلارن لەهەرێمی كوردستاندا چەندە؟ یاسین مەحمود: لەهەرێمی كوردستاندا 10 هەزار كەس سەروەت و سامانیان بەموڵكەوە لەسەروو پێنج ملیۆن دۆلارەوەیە، واتا لە پێنج ملیۆن دۆلارەوە دەستپێدەكات تا سەدان ملیۆن دۆلار، بەڵام رەقەمە گەورەكان 13 كۆمپانیان كە سەرمایەكانیان ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە لە ملیارێك دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 6.7ملیار دۆلار، كە دوو كۆمپانیای گەورە لەسلێمانی و هەولێر لەمونافەسەی گەورەدان بۆ ئەوەی ژمارە گەورەكە تۆمار بكەن و ببنە رەقەمی یەكەم، لەو 13 كۆمپانیایە دووانیان حزبی نین، ئەوانی دیكە نیمچە حزبین، دوو كۆمپانیای حزبیشمان هەیە. هاوڵاتى: ئایا چەند هەزار كۆمپانیای بیانی لەهەرێمی كوردستاندا كاردەكەن؟ یاسین مەحمود: لەهەرێمی كوردستاندا  پێنج هەزار كۆمپانیای بیانی بوونیان هەیەو كاردەكەن كە ریزبەندی یەكەمی كۆمپانیا بیانییەكان، كۆمپانیا توركییەكانن، كە لەسەدا 67% كەلوپەلی بیناسازی لەوڵاتی توركیاوە دێتە هەرێمەوە، ئینجا بەدوایدا ئێران دێت، ئینجا وڵاتانی دیكە، بۆ خۆمان لەهەرێمی كوردستان لەمەوادی بیناسازی وەك شیش و چیمەنتۆ چەند مەوادێكی دیكە لەسەدا 11% دابین دەكەین. ئەو سوودەی كۆمپانیا توركییەكان لەهەرێمی كوردستاندا بینیویانە لەبوارەكانی كەلوپەلی بیناسازی و بازرگانی و بەڵێندەرایەتی دووبەشیان بردووەو كۆمپانیا بیانییەكانی دیكەو ناوخۆییەكان تەنها یەك بەشیان بردووە. هاوڵاتى: بەشێك لەگەنجان و خانەوادەكانی هەرێم كۆچ دەكەن بۆ هەندەران، پێتوایە دۆخی ئابووری باش دەبێت تا كۆچكردن كەمببێتەوە؟ یاسین مەحمود: لە2014 تائێستا ئەوە حەوت ساڵە لەهەزاردا یەك کەس، حكومەت دەرچووەكانی دانەمەزراندووە، كەرتی تایبەت شەش حەوت مانگە  هەناسەیان بەبەردا هاتۆتەوەو كۆمپانیاكانیان هەلی كار رادەگەیەنن، لەشەش ساڵدا ئەزانن چەند كەس زانكۆو پەیمانگاكانی تەواو كردووە،  ئەگەر حكومەت دامەزراندنی نەبێت و لەبازاڕدا هەلی كاری بۆ نەڕەخسێت ناچارە كۆچ بكات. لە 2006 تا 2012 كۆچكردن پێچەوانە بووەوە لەبەرئەوەی پارە زۆر بوو پرۆژەو كار هەبوو، تەنها لەكەرتی تایبەتدا نزیكەی 700 هەزار كەس ئیشی دەكرد، ئێستا لەسەرتاسەری هەموو كوردستاندا تەنها 138 هەزار كەس كاردەكەن.  

  هاوڵاتى ​ئەمڕۆ چوارشه‌ممه‌ 4ی ئابی 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 72 دۆلار و 39 سەنتە. هاوکات لە بۆرسەی بازارە جیهانییەکان، نرخی‌ بەرمیلێک نەوتی‌ خاوی ئەمریکیش بە 70دۆلار و 38 سەنت مامەڵەی‌ پێوە دەکرێت رۆژی 25ی مانگی رابردوو بۆ یەکەمجار لە ماوەی سێ ساڵدا نرخی نەوتی خاوی برێنت بۆ زیاتر لە 76 دۆلار و حەوت سەنت بەرزبووەوە. بەپێی پێشبینییەکان لەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردوو، خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات و بۆ 96 ملیۆن و 400 ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بەرز دەبێتەوە.

پ.دهۆك حەوت ساڵ لەمەوبەر ئێزیدییەكان لە 3ی ئابی 2014 بەڕۆژی رووناك لەلایەن داعشەوە هێرشیان كرایەسەرو هەزاران ژن و مناڵ و گەنج و پیاو بوونە قوربانی و هەزاران كەسیشیان بەو هۆیەوە كۆچیان كرد بۆ وڵاتانی ئەوروپاو زێدی خۆیان بەجێهێشت. دوای داگیركردنی موسڵ لەلایەن خەلافەتی داعشەوە، رۆژی 3ی ئابی 2014 پەلاماری شەنگالیان داو پیاوەكانیان كوشتن و ژن و مناڵەكانیان بەرەو تەلەعفەرو موسڵ و دواتر بەرەو سوریا و شاری رققە رفاند. ژنان و كچانی داعش كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرا لەنێوان چەكدارەكانی داعشدا و منداڵەكانیشیان پەروەردەی توندوتیژی و كاری توندڕەوانە دەكران. لێپرسراوی بەشی راگەیاندن و پەیوەندییەكان لە لقی 17ی پارتی شەنگال دەڵێت:» ئێزیدییەكان كوردن و ئایینەكەیان جیاوازە، بۆیە 3ی ئاب داعش ئەو كارەساتەی خوڵقاند». ئدریس زوزانی ، لێپرسراوی بەشی راگەیاندن و پەیوەندییەكان لە لقی 17ی پارتی شەنگال كە ئێستا لەپارێزگای دهۆك دەوام دەكەن لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت: « رۆژی 3ی ئابی 2014 بەلای پارتی-یەوە فەرمانێك بوو بەسەر ئێزیدییەكاندا هات، ئەمە پێشتر دیراسەت كرابوو ئەوانەی ویستیان لە شەنگال بدەن زۆر بەجددی هاتوون بۆ ناو گۆڕەپانەكە، دەیانویست دوو شت بكەن، یەكەم، دۆخی شەنگال تێكبدەن و دووەم دەیانویست ئێزیدییەكان. لە قەومیەتی خۆیان كە كوردن دووربكەونەوە، چونكە ئێزیدی كوردن و ئایینەكەیان جیاوازە، بۆیە ئەو كارەساتە گەورەیەیان بەرامبەر ئەنجامدا».  « ئەو هێزو لایەنانەی پارتی تۆمەتباردەكەن بەوەی شەنگالی بەجێهێشتووە لەئەسڵدا ئەوان خیانەتكارن، هەر ئەوانە شەنگالیان كوشت، هەر ئەوانن كەخەڵكی ئێمە لەبەرئەوان ناتوانن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، بۆ ناوخۆو دەرەوەش زۆر روون و ئاشكرا بووە كە ئەوانە قبوڵ ناكەن رێككەوتنی بەغداو هەولێر جێبەجێ‌ بكرێت، ئەوەش لەبەر ئەجێندای تایبەت بەخۆیان، بەهیچ شێوەیەك خیانەتمان لەخەڵكی شەنگال نەكردووە، بەپێچەوانەوە خزمەتكاری ئێزیدی و خەڵكی شەنگالین تاماوین بەرگرییان لێ‌ دەكەین، ئێمە خاوەنی قەزیەی شەنگالین» ئدریس زۆزانی وای وت. جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات دەڵێت:» لە 3ی ئابدا لەم رۆژەدا هەموو جیهان بێ‌دەنگ بوون لەبەرامبەر ئەو كارەساتەی كە رووبەڕووی ئێزیدییەكان بووەوە». حەسۆ ئیبراهیم، جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات بە هاوڵاتى وت: « رۆژی 3ی ئابی 2014 بەگەورەترین كارەساتی چەرخی 21 دادەنێن، لەم رۆژەدا هەموو جیهان بێ‌دەنگ بوون لەبەرامبەر ئەو كارەساتەی كە رووبەڕووی ئێزیدییەكان بووەوە، راستە لەماوەی رابردوو هەندێك پەرلەمانی وڵاتە ئەوروپییەكان رۆژی 3ی ئابی 2014یان وەكو جینۆساید ناساندووە، بەڵام بەداخەوە تەنها قسەكانیان لەسەر كاغەز ماوەتەوەو هیچ شتێكی كردەیی بۆ خەڵكی شەنگال نەكراوە«. هەروەها حەسۆ ئیبراهیم باسی لەوەشكرد كە رەخنەیان لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستانە كە خۆیان بێ‌دەنگ كردووە لەبەرامبەر قەزیەی شەنگال «تەنها هەندێك شت دەكەن تا ئێزیدییەكان سەرقاڵ بكەن و هەندێك جار ئاوا  باس لە شەنگال دەكەن كەئێستا دۆخەكەی نائارامە و كێشەی تێدایە، نایانەوێت قەزیەی شەنگال بە جینۆساید بناسرێت لەعێراق و تەواوی ناوەندە نێودەوڵەتییەكان، چونكە ئەگەر بووە جینۆساید هەموو ئەوانەی بوونە هوكاری كوشتن و رفاندنی ئێزیدییەكان ئاشكرا دەكرێن و دواتر دەدرێنە دادگا «. «داوا لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان دەكەین دەستبەرداری ئەو سیاسەتە هەڵەیە بن كە چەندین ساڵە بەرامبەر خەڵكی شەنگال ئەنجامی دەدەن، قسەیەكی كوردی هەیە كە دەڵێت با هیچ كەسێک گوێزی خۆی لسەر دڵی ئێمە نەشكێنێت، داوا لەهەردوو حكومەت دەكەین چیتر گوێزی خۆیان لەسەر دڵی ئێزیدییەكان نەشكێنن ،پێویستە هەردوو حكومەت پێداچوونەوە بەسیاسەتی خۆیاندا بكەن، بەشێوەیەك كارێك بكەن لەبەرژەوەندی ئێزیدییەكان نەك بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان «حەسۆ ئیبراهیم وا دەڵێت. فەرماندەی حەشدی شەعبی لە شەنگال پێیوایە ئەگەر هەر لەدوای ئازادكردنی شەنگال پارتی دەستبەرداری ئیدارە كۆنەكە ببوایە حكومەتی عێراق ئیدارەیەكی نوێی دادەنا. خال عەلی، فەرماندەی حەشدی شەعبی لەشەنگال لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: «رۆژی 3ی ئابی 2014 جینۆساید و كۆمەڵكۆژییە، چارەسەرنەكردنی دۆخی شەنگال و كێشەكان بەشێكی زۆر پەیوەندی بەپارتییەوە هەیە، ئەگەر هەر لەدوای ئازادكردنی شەنگال پارتی دەستبەرداری ئیدارە كۆنەكە ببوایە، دڵنیام حكومەتی عێراق ئیدارەیەكی نویێ‌یان دادەناو قایمقامێكی تازەیان دادەنا، چونكە نابێت قەزایەك بێ‌ ئیدارە و قایمقام بێت «. خال عەلی ئەوەشی روونكردەوە كە هەرلە رۆژی هێرشكردنی داعش بۆ سەر شەنگال تائێستا بەرگرییان لەخاكی شەنگال كردووەو ئەركی خۆیانەو هیچ منەتێكی تێدا نییە.  

هاوڵاتى بریكاری وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە ڤاكسین لەهەرێمی كوردستاندا كەمبووەتەوەو بەپێی هۆشدارییەكەی حكومەتی عێراقیش لەدوو هەفتەی ئایندەدا شەپۆلی سێیەمی كۆرۆنا زیاتر دەبێت. دكتۆر رەهێڵ فەرەیدوون، بریكاری وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەپێی بڕیارەكانی WHOی رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەوانەی ڤاكسین بەكاردەهێنن لەسەدا 90یان دووردەكەونەوە لەمردن بەكۆرۆنا». هەروەها وتیشی:» رۆژی دووشەممە كۆبوونەوەمان لەگەڵ تیمی ئەڵمانی و ئەمریكی هەبووە لەبارەی پەتای كۆرۆنا گفتوگۆ لەبارەی رووبەڕووبونەوەی كرا، ئەوانیش هەمان بۆچوونیان هەبووە كە لەئێستادا وەرگرتنی ڤاكسینی كۆرۆنا باشترین رێگەیە بۆ كەمبوونەوەی تووشبوان». بریكاری وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم هێمای بۆ ئەوەشكرد هەرسێ جۆرەكەی ڤاكسین كە لەهەرێمی كوردستاندا بوونیان هەیە هاووڵاتیان دەتوانن بەكاریبهێنن، وتیشی:» لەئێستادا ڤاكسین كەمبووەتەوە لەهەرێمی كوردستاندا». هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كەحكومەتی عێراق هۆشداری داوە لەهەفتەو دوو هەفتەی ئایندەدا شەپۆلی سێیەمی كۆرۆنا توندتر دەبێت، وتیشی:» بەپێی رێنماییەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەوانەی ڤاكسینیش وەردەگرن دەبێت ماسك بەكاربهێنن». دەربارەی ئەوەی هاووڵاتیان لەڕێگەی سیستمی كورد ڤاكس ناویان تۆماردەكەن و وەڵام وەرناگرنەوەو تێیدایە دوو مانگە ناوی بۆ وەرگرتنی ڤاكسین نەهاتۆتەوە، رەهێڵ فەرەیدوون وتی:» بەشێك لەهاووڵاتیان دەیانەوێت لەماوەی دوو رۆژدا ڤاكسین وەرربگرن و كارتی وەرگرتنی ڤاكسینەكە وەربگرن و دەڵێن سەفەرمان هەیە، ئێستا بەپێی ئەو داتابەیسەی كە دانراوە هاووڵاتیان دەتوانن نۆرە بگرن كەی ناویان هاتەوەو كۆدەكەیان وەرگرت دەتوانن ڤاكسین وەربگرن».   

 هاوڵاتى  لەسەر داوای بنەماڵەی هونەرمەند حەسەن زیرەك كۆمپانیای هێڵی دەنگ كلیپی ( كەتانە)ی خانمە گۆرانیبێژ (دینا)ی لە یوتیوب سڕییەوە. ​ئەمڕۆ سێشه‌ممه‌ 3ی ئابی 2021، كۆمپانیای هێڵی دەنگ، لەڕاگەیاندراوێكدا رایگەیاند:" بەهۆی پێشێلكردنی مافی كۆپیرایت و مافی هونەری هونەرمەندی نەمر (حەسەن زیرەك)، كلیپی (كەتانە)ی هونەرمەند (دینا) لە یوتیوب سڕایەوە". كۆمپانیاكە ڕاشگەیاندووە:" كۆمپانیای هێڵی دەنگ، گرێبەستی فەرمی لەگەڵ بنەماڵەی هونەرمەند حەسەن زیرەك هەیە و تاكە كۆپیرایت هەڵگری تەواوی بەرهەمەكانی هونەرمەندەكەیە. بۆیە دوای داواكردنی سڕینەوەی كلیپەكە لەلایەن بنەماڵەی هونەرمەند و پێشێلكردنی یاسانی كۆپیڕایت، بە ناچاری كلیپەكەمان لە یوتیوب دا سڕییەوە". كۆمپانیای هێڵی دەنگ، سڕینەوەی كلیپی ( كەتانە)ی خانمە گۆرانیبێژ (دینا)ی گەڕاندووەتەوە بۆ چەند هۆكارێك:" لەم كلیپە ئاماژە بە ناوی خاوەنی ڕاستەقینەی بەرهەمەكە نەكراوە كە هونەرمەندی نەمر حەسەن زیرەكە و ڕێگەپێدان لە بنەماڵەی هونەرمەند حەسەن زیرەك وەرنەگیراوە بۆ گووتنەوەی گۆرانییەكە و ئاواز و وتنی گۆرانیەكە لەم كلیپە و لەلایەن هونەرمەندی ناوبراو بە كار هاتووە بەبێ ڕەچاوكردنی یاساكانی كۆپیڕایت لەبواری هونەریدا". لەكۆتایی راگەیەندراوەكەی كۆمپانیای هێڵی دەنگدا هاتووە:" ئێمە كۆپیرایت هۆڵدەر و پارێزەری بەرهەمەكانی هونەرمەند حەسەن زیرەك و دەیان هونەرمەندی تری كوردستانین. ئامانجمانە هونەری میوزیك و گۆرانی كوردی هاوشانی هونەری میوزیكی نەتەوەكانی تری جیهان بە سیستەم بكەین و لە ئاستێكی پیشەگەردا بێت تاكو گوێگران لە سەرانسەری جیهان لە تەواوی پلاتفۆرمە میوزیكیەكاندا دەستیان بگات بە كارە هونەرییە كوردییەكان و، مافی هونەرمەندانیش پارێزراوبێت. هونەرمەندانی كورد وەكو هەموو هونەرمەندانی جیهان جگە لەوەی خاوەن و بڕیاردەری مافی بەرهەمەكانیان بن لە هەمان كات سوودی مادیش بە دەست بخەن لە ڕێگەی بلاوكردنەوە بەرهەمەكانیان لە ناو سیستەم و پلاتفۆرمە پێشكەوتووە میوزیكییەكاندا لە جیهان".

شاناز حەسەن بەڕێوەبەری بەشی ئایتی لەوەزارەتی تەندروستی ئاماژە بەوە بەوە دەدات لەسەدا 9ی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان لەئێستادا ڤاكسینی كۆرۆنایان وەرگرتووە. حەربی كەتۆ، بەڕێوەبەری بەشی ئایتی لە وەزارەتی تەندروستی، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى  وت:»ئامارەكان بەژمارە ورد نین، چونكە دەقە بەدەقە دەگۆڕێت، بەڵام بەپێی ژمارەی دانیشتوان تائێستا نزیكەی لەسەدا 9ی دانیشتوانی هەرێم ڤاكسینیان وەرگرتووە». لەهەرێمی كوردستان زیاتر لە 131 بنكەی وەرگرتنی ڤاكسین هەیەو هاووڵاتیان لە رێگەی سیستمی  ئۆنلاینی كورد ڤاكس-ەوە دەتوانن ناوی خۆیان و زانیاری تەمەن و شوێنی نیشتەجێبوونیان دیاریبكەن و بەكۆدێك دێتەوە بۆ ژمارە موبایلەكانیان و كات و بنكەی وەرگرتنی ڤاكسینەكەیان بۆ دیاریدەكرێت. هەروەها بەڕێوەبەری بەشی ئایتی لەوەزارەتی تەندروستی هەرێم، ئەوەشی روونكردەوە رۆژانی شەممە تایبەت كراوە بەفەرمانبەران و رۆژانی سێشەممە بۆ مامۆستایان تا بتوانن زۆرترین هاووڵاتی ڤاكسین وەربگرێت. هاوكات حەربی كەتۆ، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد لەئێستادا ژمارەیەكی زۆر هاووڵاتیان دەیانەوێت ڤاكسینی كۆرۆنا وەربگرن و وتیشی:» خەڵكەكە زیاتر روو لەوەرگرتنی ڤاكسین دەكەن، چونكە شەپۆلی سێیەمی كۆرۆنایەو مەترسییەكە زیاتر بووەو خەڵكیش هۆشیار بووەتەوە كە تەنیا چارەسەری ئەم ڤایرۆسە وەرگرتنی ڤاكسینە». تائێستا لەهەرێمی كوردستان زیاتر لە 460 هەزارو 300 كەس ناویان لەسیستمی كوردڤاكس بۆ وەرگرتنی ڤاكسین تۆمار كردووە.  

  هاوڵاتى  بەبۆنەی ساڵڕۆژی هێرشی داعش و کۆمەڵکوژیی کوردانی ئێزدی لە شەنگال هه‌رسێ سه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ى هه‌رێم په‌یامى جیاواز بڵاودەكەنەوە و رایدەگەیەنن: " هه‌موو پشتگيرييه‌ك بۆ داواكاريى به‌پارێزگابوونى شه‌نگال دووپات ده‌كه‌نه‌وه‌". نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامێكدا دەڵێت: "ده‌بێ له‌ڕووى سياسی، ده‌سه‌ڵات و حكومه‌تدارى، كارگێڕى، ياسايى و كۆمه‌ڵايه‌تييه‌وه‌ له‌ عێراق و هه‌رێمى كوردستان به‌شدارى و هاوبه‌شيى راسته‌قينه‌ى ئێزدييان و ته‌واوى پێكهاته‌كان فراوانتر و كاراتر بكرێت." باسی لەوەشکردوە، پێویستە "كارى هاوبه‌شى زياتر بكرێت بۆ ئه‌وه‌ى رفێندراوانى ئێزدى رزگار بكرێن و چاره‌نووسى ونبووانيان ئاشكرا و يه‌كلايى بكرێته‌وه‌. ئاسايش و ئارامى سه‌قامگير بێت و ناوچه‌كانيان پارێزراو بن و ئاوه‌دان بكرێنه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن به‌ سه‌رفرازى بگه‌ڕێنه‌وه‌، له‌ هه‌مووشيان گرنگتر هه‌موومان هاوكار بين تا بڕوا و متمانه‌يان بۆ بگه‌ڕێته‌وه." لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەیدا، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەشڵێت:"هه‌موو پشتگيرييه‌ك بۆ داواكاريى به‌پارێزگابوونى شنگال دووپات ده‌كه‌ينه‌وه‌ و بۆ سه‌رخستنى ئه‌و پرۆژه‌يه‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تى فيدراڵىی عێراق و پارێزگاى مووسڵ كار ده‌كه‌ين. داوا له‌ حكومه‌تى عێراق ده‌كه‌ين به‌پێى ياساى رزگاربووانى ئێزدى كه‌ ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌ران په‌سندى كردووه‌، قه‌ره‌بۆى قوربانييان و خێزان و كه‌سوكاريان بكاته‌وه‌." هاوكات مەسرور بارزانی، لە حەوتەمین ساڵیادی هێرشی داعش بۆ سەر شنگال پەیامێكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند:" لەم یادە خەمناكەدا، دووپاتی دەكەینەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەردەوام دەبێت لە هەوڵەكانی بۆ گەڕاندنەوەی سەربەرزانەی خوشك و برا ئێزدییە ئاوارەكان بۆ شوێنەكانیان و كاركردن لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، لەپێناو ئاوەدانكردنەوەی شنگال و دەڤەرەكانی دیكەی خوشك و برا ئێزدییەكان". سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوەكردووە: "جەخت لە گرنگی جێبەجێكردنی رێككەوتننامەی شنگال و ئاساییكردنەوەی دۆخی شنگال دەكەینەوە بۆ زەمینەخۆشكردن بۆ ئەوەی ئاوارەكان بە شێوەیەكی سەربەرزانە، بگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان و دەڤەرەكەش ئاوەدان بكرێتەوە. لە هەمانكاتدا هەوڵەكانیشمان زیاتر چڕ دەكەینەوە بۆ دادگاییكردنی تاوانبارانی داعش  و هاوكارەكانیان و ئاشكراكردنی چارەنووسی تەواوی بێسەروشوێنكراوان". لەهەمانكاتدا قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەپەیامێکدا ئاماژەی بەوەشکردوە، "ڕۆژی 3ی ئاب حەوت ساڵ بەسەر مەرگەساتی شەنگال و جینۆسایدی ئێزیدییەكاندا تێدەپەڕێت. ساڵیادی ئەم تاوانە قێزەونە نامرۆڤانەیە، دەبێت هاندەرمان بێت بۆ ڕێگرتن لە دووبارەبوونەوەی كوشتنی جیاوازییەكان و بە كۆیلەكردن و كوشتاری دڵڕەشانەی مرۆڤ لەسەر بیروباوەڕ و جیاوازی ناسنامە و ڕەچەڵەك." ئەوەشی خستوەتەڕو، "بە داخەوە هێشتا هەنگاوەكانی ساڕێژكردنی ئەم برینە قووڵە لە ئاستی پێویستدا نین، بە هەموو توانامان پشتیوانی لە كۆی ئەو هەنگاوە ناوخۆیی و دەرەكیانە دەكەین كە لەپێناو گێڕانەوەی كۆمەڵگای ئێزدیدا بۆ ژیانی ئاسایی دە‌گیرێنە‌بە‌ر، لەمبارەیەوە هیوا و داواكاری زیاترمان لە دەوڵەتی عێراق و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەیە." هەر لەم ڕۆژەدا و بەبۆنەی بەبۆنەی ساڵڕۆژی هێرشی داعش و کۆمەڵکوژیی کوردانی ئێزدی لە شەنگال سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان، پەیامێك بڵاودەكاتەوە و ئاماژە بەوەشكراوە:" لە كاتێكدا یادی ئەو ڕۆژە ڕەشە دەكەینەوە، پێویستە سوپاسی خۆڕاگری و گیانفیدایی پێشمەرگە قارەمانەكانی كوردستان و هاوكاریی وڵاتانی دۆست بكەین كە ڕێگەیان نەدا تاریكپەرستانی داعش پێشڕەویی زیاتر بكەن و بێنە ناو قووڵایی خاكی كوردستان و سەرجەم پێكهاتەكانی كوردستان و ناوچەكەشیان لە چەپۆكی ڕەشی تیرۆریستان پاراست و ئەفسانەی داعشیان تێكشكاند." ئەوەش روونكراوەتەوە:"پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی ژمارە (٣)ی نائاسایی خۆیدا لە ڕێكەوتی ٢٠١٩/٨/٣، ڕۆژی ٣ی ئابی ٢٠١٤ی وەك ڕۆژی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان دیاریكرد، بۆئەوەی لەڕووی یاساییەوە زەمینەسازی بكرێت بۆ قەرەبووكردنەوەی خەڵكی شنگال و قوربانییەكانی ئەو تاوانكارییە دڕندانەیە، داواش لە حكوومەتی عێراق دەكەین كە بە ئەركی یاسایی و ئەخلاقیی خۆی هەڵبستیت".  

هاوڵاتى  دوران کاڵکان، ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوبەریی پەکەکە، رایگەیاند:" هەڵوێستی یەنەکە زۆر گرنگە، پێمانوایە، یەنەکە لە کاتێکی نزیکدا بە هەڵوێستێکی نەتەوەیی، ئەو کێشانە چارەسەر بکات”. شەوی ڕابردوو دوران کاڵکان، ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوبەریی پەکەکە، لە بەرنامەیەکی تایبەتی تەلەفزیۆنی مەدیا هەبەر-دا رایگەیاند:"هەڵوێستی یەنەکە زۆر گرنگە، پێمانوایە، یەنەکە لە کاتێکی نزیکدا بە هەڵوێستێکی نەتەوەیی، ئەو کێشانە چارەسەر بکات". کاڵکان، ڕوونیکردەوە، یەنەکە هەڵوێستی نەتەوەیی هەبوو، لەبەرامبەر داگیرکاریی هەڵوێستی نیشان دا، هەربۆیە کێشەی ناوخۆییان بۆ دروستکردن، چۆن هێرش دەکەنە سەر پەکەکە، هەمان شت بۆ یەنەکەش دەکەن". کاڵکان، سەرنجی ڕاکێشایە سەر پارچەبوون و یەکنەگرتنی کوردان و نەبوونی ستراتییەکی هاوبەشی وەک هۆکاری واژۆکردنی پەیماننامەی لۆزان ناوبرد و ڕایگەیاند: لۆزان بەرپرسە لە دۆخی ئێستای کوردان. دوران کاڵکان، جەختیکردەوە، پێویستە زۆر ئاگادار بین، دووژمنانە لەبەرامبەر یەکڕیزیی کوردان ناوەستن، بۆیە یەنەکە و هەموو ئەو هێزانەی دەیانەوێت کورد خاوەن هەڵوێستێکی هاوبەش بێت، هێرشیان دەکرێتە سەر. هەروەها، بەبیری هێنایەوە، کە لە سەرەتای ئاڵۆزییە ناوخۆییەکانی یەنەکەدا، کۆمیتەی پەیوەندیی دەرەوەی پەکەکە ڕاگەیەندراوی دابوو، ئێستاش پەکەکە هەمان هەڵوێستی هەیە و وتی: کات کاتی یەکێتییە، نەک شەڕی ناوخۆیی ناو حزبەکان، ڕۆژ ڕۆژی هێڵێکی نەتەوەیی دیموکراتیکە، کێشەی کورد بە یەکڕیزیی و لەسەر هێڵی ئازادیی و نەتەوەیی چارەسەر دەبێت. کاڵکان هیوای خواست، یەنەکە کێشەکانی خۆی لەسەر هێڵێکی نەتەوەیی و یەکڕیزیی و وڵاتپارێزیی چارەسەر بکات. وتیشی: پێویستە هەڵوێستی یەکگرتنی کوردان لەسەر خەتی نەتەوەیی وئازادیی و دیموکراتیی، لە سلێمانییەوە بجێتە هەموو شوێنێک، سلێمانی شاری هونەر و ئەدەب و نیشتیمانپەروەرییە. دوران کاڵکان، هەروەها وتی: داهاتووی کورد لەسەر سیاسەتی کوردان بەندە، لە کاتێکی وا مەترسییداردا، دەبێت کوردان بەرپرسیاریی خۆیان بەجێبێنن، ئێمە وەک پەکەکە سەدا سەدا بەو جۆرە هەڵسوکەوت دەکەین، لە دەرەوەی ئەوە شتێکی تر ناکەین، هەمان شتیش لە هەموو حزبە کوردییەکان و زانایانی کورد دەخوازین.      

   هاوڵاتى ​ئەمڕۆ سێشه‌ممه‌ 3ی ئابی 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 72 دۆلار و 92سەنتە. هاوکات، نرخی‌ بەرمیلێک نەوتی‌ خاوی ئەمریکیش بە 71 دۆلار و 28 سەنت مامەڵەی‌ پێوە دەکرێت. ​ئەمڕۆ سێشه‌ممه‌ 3ی ئابی 2021، رۆیتەرز بڵاویکردوەتەوە کە ئۆپێک بڕیاری زیادکردنی هەناردەکردنی داوە و ئەوەش کاریگەریی لەسەر نرخەکەی هەبوە، هەروەها وڵاتی چین دواین ئاماری گەشەی ئابوری بڵاوکردوەتەوە کەباسیان لەوەکردووە گەشەی ئابوری وەک دوەم گەورەترین بەکارهێنەری نەوت لەجیهاندا دابەزینی تۆمارکردوە.

هاوڵاتى   وەزیری تەندروستی ھەرێم رایگەیاند:" پێشبینی دەکرێت رەوشی تەندروستی ھەرێم گەیشتبَتە ھێڵی سوور و لە رۆژانی داھاتوودا لیژنەی باڵای بەرەنگاربونەوەی کۆرۆنا بڕیاری پێویست دەدات. سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی ھەرێم لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند:"  بە داخە وە ڕە وشی تە ندروستی هە رێم لە ڕوی کۆرۆناوە هە ردێت و بە رە و خراپتر دە ڕوات گە یشتوینەتە هێڵی سوری کۆرۆنا لە ئاستی هەڵکشانی کۆرۆناداین".  وەزیری تەندروستی ھەرێم ڕاشیگەیاند :"کونسوڵخانەی ئەڵمانیا لە ھەرێم ١٠٠ ھەزار پشکنینی "پی سی ئاڕ"یان پێشکەشی ھەرێم کردووە و لە رۆژانی داھاتوودا بەسەر ھەموو ناوچەکاندا دابەش دەکرێت".

 هاوڵاتى   ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی ئه‌ندامان و لایه‌نگرانی حزبه‌كه‌ی و میدیاكاران ئاگادار ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئه‌و لێدوانانه‌ی به‌ناوی سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ ئه‌نجومه‌نه‌كه‌یانه‌وه‌ بڵاوده‌بنه‌وه‌ هیچ په‌یوه‌ندییان ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تییه‌وه‌ نییه‌. له‌ نووسراوێكدا كه‌ ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ 2ی ئابی 2021 ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی بۆ ئەندام و لایەنگران و سەرجەم دەزگا میدیاییەکان و میدیاکارانی یەکێتی بڵاویکردۆتەوە و ڕایگەیاندووە: " رۆژانە لە چەند شوێنێک بە ناوی سەرچاوەیەکی لە ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی راگەیەندراو و لێدوان بڵاودەکرێتەوە، ئەوانە ھیچ پەیوەندییەکان بە ئەنجومەنی سەرکردایەتییەوە نییە". ئاماژەی بەوەشکردوە، وەک ئەنجومەنی سەرکردایەتی ھەر راگەیەنراوێکیان ھەبێت لە کەناڵە رەسمییەکانەوە بڵاویدەکەنەوە. ئه‌م نووسراوه‌ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی  دوای ئه‌وه‌ دێت كه‌ له‌ دوای گۆڕانكارییه‌ ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتی، رۆژانه‌ له‌ سۆشیال میدیاو تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان زانیاری جیاواز بڵاوده‌كرێته‌وه‌.

 هاوڵاتى   وەفدێکی باڵای هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی سەردانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکات. بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان وەفدێکی باڵای هەرێم سەردانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەن و بەشدار دەبن لە رێوڕەسمی دەستبەکاربوونی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆککۆماری نوێی ئێران. بڕیارە رۆژی سێشەممە 03-08-2021 ئیبراهیم رەئیسی، وەکو سەرۆککۆماری نوێی ئێران ئاڵوگۆڕیی دەسەڵات لەگەڵ حەسەن رووحانی، سەرۆککۆماری ئێستای ئێران بکات.

  هاوڵاتى  ئه‌ندامێكى فراكسیۆنى گۆڕان له‌ په‌رله‌مانى كوردستان رایگەیاند:" دەسەڵاتداران ئامادەنین ئەو نەخۆشخانە بگێڕنەوە کە کۆمپانیایەکی نەوت  بە 40 ملیۆن دۆلار دروستی کرد بۆ منداڵانی ھەولێر". ​ئەمڕۆ دووشه‌ممه‌ 2ی ئابی 2021، عه‌لى حه‌مه‌ ساڵح، ئه‌ندامێكى فراكسیۆنى گۆڕان له‌ په‌رله‌مانى كوردستان له‌ ماڵپه‌ڕى فه‌رمى خۆى له‌ تۆڕى كۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبووك رایگه‌یاند:" دوای یەک ساڵ بەدواداچون، دەسەڵاتداران ئامادەنین ئەو نەخۆشخانە بگێڕنەوە کە کۆمپانیایەکی نەوت  بە 40 ملیۆن دۆلار دروستی کرد بۆ منداڵانی ھەولێر، ئێستا کراوە بە نەخۆشخانەی ئەھلی . عه‌لى حه‌مه‌ ساڵح، ده‌ڵێت:" ئۆرێکس پترلیۆم لە ساڵی 2014 ەدا دەڵێ: بڕی 40 ملیۆن دۆلارم تەرخانکردوە بۆ دروستکردنی نەخۆشخانەی منداڵانی ھەولێر. رونیشیده‌كاته‌وه‌، بەپێی ڕاپۆرتێکی کۆمپانیای ئۆرێكس پێترۆلیۆمە کە هی ساڵی 2014ە، زیاتر لە 40 ملیۆن دۆلاریان داوەتە نەخۆشخانەی مناڵانی كوردستان، بەڵام ئەم نەخۆشخانە براو کرایە ئەھلی. باس له‌ ڕاپۆرتی کۆمپانیاکە ده‌كات و جه‌ختده‌كاته‌وه‌:" نەخۆشخانەی منداڵانی کوردستان گەورەترین پرۆژەی کۆمپانیاکەمانە کە دەکەوێتە دەوروبەری هەولێر و پێکدێت لە بینایەکی سەرەکی و دوو بینای لاوەکی، نەخۆشخانەکە دەتوانێت چارەسەری پزیشکی و نەشتەرگەری بگەیەنێت بە ژمارەیەکی زۆری دایکان و منداڵان بەو پێیەی 120 قەرەوێڵە و کارگەیەکی بەرهەمهێنانی ئۆکسجین و خەزێنەیەکی گەورەی تێدایە". رونیشیده‌كاته‌وه‌، لە 2013 کۆمپانیاکەمان بڕی 40 ملیۆن دۆلار هاوکاری بۆ نەخۆشخانەکە تەرخان کرد و کۆمپانیا چاودێری کارەکانی نەخۆشخانەکە دەکات لە ساتی دەستپێکردن بە دروستکردنی تا ئەو کاتەی یەکەم نەخۆش وەردەگرێت کە بڕیارە لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2015دا بێت.  عه‌لى حه‌مه‌ ساڵح باس له‌وه‌ده‌كات، لەمانگی 8 ی پار ساڵەوە بەڕێککاری یاسایی و پێڕەوی بەدواداچون دەکەین، دۆسیەکەمان ناردە ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەی لێکۆڵینەوە دروستبوو، ناردمانە داواکاری گشتی و بەدواداچون کرا. وتیشى، بەداخەوە ھیچ نیەتێک بۆ گەڕاندنەوەی ئەم نەخۆشخانە نیەو لە داواکاری گشتیش بەدوایداچوم! بەداخەوە بە داواکاری گشتی.