ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

فریشتە ئەحمەد ‎جێگری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا ئاماژە بەوەدەدات كە لۆدێكی زۆریان لەسەرەو پێویستیان بە بینایەكی نوێ هەیە و دەشڵێت:»پێویستمان بەپزیشكی جێگرو كارمەند هەیە بۆ نەخۆشخانەكەمان». نەخۆشخانەی هیوا لە سلێمانی تایبەت بەنەخۆشانی شێرپەنجە رۆژانە دەیان نەخۆش رووی تێدەكات. حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی چەند مانگی رابردوودا بڕیاریدا مانگانە بڕی ملیارێك و 700 ملیۆن دینار بۆ نەخۆشخانەكە تەرخان بكات تا پێداویستییەكانی دەرمان و ئامێری پزیشكی پێ دابین بكەن. ئامارەكانی تووشبوون بەشێرپەنجە ساڵانە گۆڕانكاری بەسەردا دێت، بەجۆرێك لەساڵی 2019 لەنەخۆشخانەی هیوا سێ هەزارو 118 نەخۆشی شێرپەنجە تۆماركراون كە لەسەدا 24% نەخۆشی پارێزگاكانی عێراق و هەولێرو دهۆك بوون.  هەروەها لەساڵی 2020دا، دوو هەزارو 561 نەخۆشی شێرپەنجە تۆماركراوەو لەسەدا 19.2% نەخۆشی پارێزگاكانی دیكەی عێراق و هەولێرو دهۆك بووە. ‎هاوكات لەمساڵدا 2021، دوو هەزارو 820 نەخۆشی شێرپەنجە تۆمار كراوەو لەسەدا 16.6% نەخۆشی پارێزگاكانی دیكەی عێراق و هەولێرو دهۆك بوون. ‎دەشتی لەتیف، جێگری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»سەرەڕای هەبوونی كەموكورتییەكان نەهێڵدراوە هیچ چارەخوازێك لە وەرگرتنی چارەسەرە پێویستەكان بێبەش بكرێن،  بەهەبوونی یارمەتی بەردەوامی خێرخوازان و سندوقی كۆمەكی شێرپەنجە». ‎ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد هەموو ئەو پێویستیانەی بەكاردەهێنرێت بۆ نەخۆش  بەباشترین كوالێتی جیهانین بەكارهێنانی هەمان ئامێر و پێداویستی پزیشكی كە لەدەرەوەی وڵات بەكاردەهێنرێت بۆ چارەسەرپێشكەش بە نەخۆشەكانیانی دەكەن. ‎جێگری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا وتیشی:» گەورەترین گرفتی نەخۆشخانەی هیوا نەبوونی بینای گونجاوو ستافی تەواوی كارمەندە، بۆ ئەم مەبەستەش چەندین جار داوامان بەرزكردۆتەوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانمان و لەهەوڵی بەردەوامداین بۆ گەورەكردنی هیوا لەئایندەدا. ‎هاوكات ئەوەشی ئاشكراكرد كار بۆ ئەوە دەكەن بەتەواوەتی بەشی منداڵان لەنەخۆشخانەكە جیابكرێتەوەو نەخۆشخانەیەكی تایبەت بەمناڵانی تووشبووی شێرپەنجە  دابنرێت. ‎جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی نەخۆشخانەی هیوا ئەوەشی دووپاتكردەوە كەدەستنیشانكردنی نەخۆشی  و ئاستی شێرپەنجە بەزوویی دەكرێت و نەخۆش لەكەمترین ماوەدا چارەسەری پێویست وەردەگرێت سەرەڕای ئەمە، پلان دانراوە بۆ كردنەوەی سەنتەری پێشوەختە دیاریكردنی شێرپەنجە لەم رێگایەوە، ئەو كەسانەی بۆماوەیی  یان گومانی  سەرهەڵدانی شێرپەنجەیان لەسەربێت بتوانن پشكنینی پێشوەخت بكەن بۆ ئەوەی بەزووترین كات كۆنترۆڵی نەخۆشیەكەی بكرێت لەئەگەری هەبوونیدا كە تائێستا ئەوەی لەهیوا چارە وەردەگرێت پاش تووشبوونی شێرپەنجەیە. بەئومێدی ئەوەی سنورێك بۆ زیاد بەرزبوونەوەی نەخۆشییە شێرپەنجەییەكان دابنرێت. ‎لەبارەی ئامارەكانی ئەمساڵ بەراورد بەساڵی رابردوو، جێگری بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا ئەوەی روونكردەوە كە هۆكاری كەمبوونەوەی چارەخوازەكانی دەرەوەی سلێمانی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لەزۆربەی پارێزگاكان سەنتەری چارەسەركردنی شێرپەنجە كراونەتەوەو بەشێك لەنەخۆشەكانی دەرەوە كۆدی تایبەتی نەخۆشخانەی هیوایان بۆ ناكرێت، بەڵكو نەخۆش دەرمان و پڕۆتۆكۆڵی تایبەت بەجۆری نەخۆشییەكەی پێدەدرێت و لەشارەكەی خۆی بەپێی ئەو پڕۆتۆكۆڵە چارەسەر وەردەگرێت. « تۆمارەكانی تووشبوون بە  شێرپەنجەبە بەراورد بە ساڵانی ڕابردوولە نەخۆشخانەی هیوا ڕووی لە زیادبوون كردووە، بەڵام هاوتا لەگەڵ زیادبوونی دانیشتوان نەگەیشتووەتە ڕێژەیەكی مەترسیدار و كۆنترۆڵ نەكراو، ئەم زیادبوونە پەیوەندی هەیە بە كۆمەڵێك هۆكاری بۆماوەیی و ژینگەیی، بێگومان  هۆكارە ژینگەییەكانی وەك پیسبوونی ئاو و هەوا وخۆراك و هەبوونی كارگەكان ڕۆڵی بەرچاویان هەیە لە زیادبوونی نەخۆشییە شێرپەنجەییەكان». د. دەشتی لەتیف وای وت.

سەركۆ جەمال راپۆرتی رێكخراوێكی مەدەنی لەسەر ئەدای ئەندامانی پەرلەمانی كوردستان زانیاری سەرنجڕاكێشی تێدایە كە 22% ی ئەندامانی پەرلەمان پسپۆڕییان لەیاسادا هەیە، بەڵام یاساكانی كوالێتییان لاواز بووەو زۆرترینیان كەمترین قسەیان كردووەو دوو پەرلەمانتاریش بەهیچ شێوەیەك لەماوەی ساڵێكدا قسەیان نەكردووە. ئینستیتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان، راپۆرتێكی تایبەت بەهەڵسەنگاندنی ساڵێكی كارەكانی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەماوەی نێوان یەكی ئازاری 2020 بۆ 28ی شوبانی 2021 بڵاوكردەوە. یەكەم راپۆرتی ئەو رێكخراوە لەسەرەتای ساڵی 2014 بڵاوبووەوە، لەسەر خولی چوارەمی پەرلەمان 13 راپۆرتی بڵاوكردووەتەوە، لەسەر خولی پێنجەمیش ئەمە حەوتەم راپۆرتە واتە كۆی گشتی 20 راپۆرتی لەبارەی پەرلەمان بڵاوكردووەتەوە. راپۆرتەكە لەلایەن هەریەك لەسەروەر عەبدولڕەحمان وەك سەرپەرشتیارو حەوت كەسی دیكە لە ئینیستیتوتی پەی ئامادەكراوە. ئینستیتیوتی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان لەتشرینی دووەمی 2013 لەفەرمانگەی رێكخراوە ناحكومیەكانی هەرێمی كوردستان تۆماركراوە. پرۆژەی چاودێری و هەڵسەنگاندنی كارەكانی پەرلەمانی كوردستان لەخولی چواری پەرلەمانەوە دەستیپێكردووە، ئەویش بەهاوكاری سندووقی نیشتیمانی بۆ پاڵپشتی دیموكراسی (نید) ی ئەمریكی. لە راپۆرتی ئەمجارەی ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپێدان لەسەر پوختەی كارەكانی پەرلەمانی كوردستان هاتووە:» لەماوەی ساڵێكدا پەرلەمان تەنیا  61 كاتژمێر كۆبووەتەوەو تەنها چوار پرۆژە یاساشی پەسەندكردووە، لەو ماوەیەدا، ژمارەی دانیشتنەكانی پەرلەمان نۆ دانیشتن بووەو ژمارەی كۆبوونەوەی دواخراو چوار دانیشتن بووەو لەو 19 كۆبوونەوەیەش ژمارەی بڕگەكانی كار 45 برگە بووەو ژمارەی بڕگەی كارجێبەجێكراو 39و ژمارەی بڕگەی كارو جێبەجێنەكراو هەشت بووە. هەروەها راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، لەماوەی یەك ساڵدا پەرلەمان داوای لە 14 ئەندامی ئەنجومەنی وەزیران كردووە لەهۆڵی پەرلەمان ئامادەبن، كە بریتی بوون لەسەرۆكی حكومەت، جێگری سەرۆكی حكومەت، وەزیری دارایی، پەروەردە، خوێندنی باڵا، ناوخۆ، كاروكاروباری كۆمەڵایەتی،  تەندروستی، بەڵام پێنج وەزیری دیكە ئامادەنەبوون. لەبارەی ژمارەی كۆبوونەوەی لیژنەكانی پەرلەمان، بەپێی راپۆرتەكە لیژنەكان 204 كۆبوونەوەیان كردووەو ژمارەی راپۆرتی لیژنەكان لەسەر پرۆژە یاسا نووسراو چوار راپۆرت بووەو ژمارەی راپۆرتی لیژنەكانیش لەسەر پرۆژە یاساكان، كە پێویست بوو بنوسرێت و نەنووسراوە 15 بووە. بەپێی راپۆرتەكە، ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان بەراورد بەهەموو خولەكانی دیكەی پەرلەمان خراپترین خول بووە، خول لەدوای خول پەرلەمان لاوازتربووە بەوەی لایەنە سیاسییەكان كەمترین كەسانی بڕیار بەدەست دەنێرن بۆ پەرلەمان. لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە یاساكانی پەرلەمان جێبەجێ ناكرێن و گوێ بەبڕیارەكانی نادرێت، لەپرسە نیشتیمانی و چارەنووسسازەكاندا كەمترین جێدەستی دیارە، هیچ كات لایەنە سیاسییەكان بۆ پرس و را بۆ لای پەرلەمان نەگەڕاونەتەوە. لەكاتێكدا پەرلەمانی كوردستان بەپێی راپۆرتەكە كوالێتی ئەو یاسایانەی دەریكردوون لاوازە، بەڵام 22%ی ئەندامانی پەرلەمان پسپۆڕییان لەیاسادا هەیە، دوای ئەو پسپۆڕییەش راگەیاندن دێت دواتر پسپۆڕیەكانی دیكە. هەر بەپێی راپۆرتەكە 92 ئەندامی پەرلەمان لەم خولەدا ئیمەیلیان نییە كە رێژەكەی دەگاتە 84% لەبەرامبەردا 17 ئەندام ئیمەیلیان لەسەر ماڵپەڕی پەرلەمانی كوردستان تۆماركراوە كە ئەویش 15%ی ئەندامانی پەرلەمان دەكات، 76 پەرلەمانتاریش تۆڕی كۆمەڵایەتییان لەسەر ماڵپەڕی پەرلەمان تۆمارنەكراوە. عەلی حەمەساڵح بەپێی راپۆرتەكە زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە كە 91 هەزارو 934 دەنگە، هیمداد سەباح بیلالیش لەنەتەوەی توركمان كەمترین دەنگی هێناوە كە 138 دەنگە، بەهۆی ئەوەش كە حزبەكان كەسێكیان كاندید كردووە بۆ دەنگ كۆكردنەوەو پاشان نەچووەتە پەرلەمان ژمارەی دەنگی قەوارە سەركەوتووەكانی پەرلەمان لەم خولەدا ملیۆنێك و 557 هەزار و 453 دەنگە بەڵام ژمارەی دەنگی ئەوانەی لەپەرلەمانن 738 هەزار و 721 دەنگەو جیاوازیەكە 818 هەزارو 732 دەنگە. لەكۆی 19 كۆبوونەوەی پەرلەمان لەماوەی ئەو ساڵەدا چوار پەرلەمانتار زۆرترین جار ئامادەنەبوونیان لەدانیشتنەكانی پەرلەمان تۆماركراوە كە شەش جار بووە، بەشێوەیەك 33%ی ئەندامانی پەرلەمان لەو ماوەیەدا ئامادەی دانیشتنەكانی پەرلەمان نەبوونە، تەنها 28% ئامادەی سەرجەم كۆبوونەوەكان بوون، هەردوو پەرلەمانتار بەختیار شوكری سلێمان لەفراكسیۆنی پارتی و هەژان حەسەن لەفراكسیۆنی یەكێتی لەهیچ دانیشتنێكی ئەو ساڵەدا قسەیان نەكردووە. هاوڵاتی چەندین جار پەیوەندی بەهەریەك لەو دوو پەرلەمانتارەوە كرد بۆ ئەوەی لەسەر راپۆرتەكە قسە بكەن، بەڵام ئامادەنەبوون لەسەر راپۆرتەكەش قسە بكەن. سەروەر عەبدولڕەحمان، سەرپەرشتیاری ئینستیتیوتی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی  وت :»ئامانجی ئێمە وەكو رێكخراوێكی مەدەنی دروستكردنی فشارە بۆ سەر پەرلەمان كە دامەزراوەیەكی گرنگە تا بەئەركەكانی خۆی هەڵبستێت، بەپێی یاسا ئەو دامەزراوەیە دەبێت رێزی لێبنرێت نەوەك بێبایەخ بكرێت». هەروەها پێشیوابوو كە پەرلەمان تاكە دەزگایە هەموو خەڵكی كوردستان كۆبكاتەوە، «دەمانەوێت لەسەر ئەدای ئەندام پەرلەمانەكان یەكەم راپۆرتە بڵاوببێتەوە، مەبەستمان ئەوەیە بە دەنگدەری كوردستان بڵێین ئەو پەرلەمانتارەی هەڵتان بژاردووە تاچەند لەئاستی ئەو بەرپرسیارێتییەدا بووە، چونكە بەپێی پەیڕەو پەرلەمانتار ژمارەیەك ئەركی لەسەرە، مانای نییە پەرلەمانتار قسە نەكات، بەڵام مەرجیش نییە هەر پەرلەمانتارێك قسە نەكات ئەدای باش نەبێت، بەڵام ناكرێت قسەش نەكات و لەلیژنەكان ئامادە نەبێت». راپۆرتەكەی ئینستیتیوتی پەی بەكوردی و ئینگلیزی و عەرەبی بڵاودەكرێتەوە بۆ سەرجەم پەرلەمانتاران و حزبەكان و كونسوڵخانەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتیەكانی دەنێرن بۆ دروستكردنی فشاری مەدەنی. هاوكات، سەروەر عەبدولڕەحمان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە «ژمارەیەك پەرلەمانتار تەلەفۆنیان بۆ كردووم و گلەییان كردووە لەوەی زیاتر قسەیان كردووە، بەڵام ئێمە لەداتاكانی خۆمان دڵنیاین». لەبەرامبەر ئەو راپۆرتەدا، رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند: «رێكخراوێك كە من نامەوێت ناوی بهێنم ئەمە چەندەمین راپۆرتیەتی، ئێمە زۆر گوێمان پێنەدەدا، ئێستا تێگەیشتن لەو راپۆرتەدا ئینساف بوونی نییە». وتیشی: «پەرلەمانتار هەیە لەیەك پرۆژە یاسا 22 جار قسەی كردووە، بەڵام بەپێی راپۆرتەكە زۆر كەمتر لەوە قسەی كردووە، پێوانەكردنی پەرلەمانتار لەسەر بنەمای قسە نابێت، هەریەك لەلیژنەكانی پەرلەمان دەیان كاتژمێر قسەیان كردووە، هەر لەبەرئەوەی كامێرای لێ نەبووە هەڵنەسەنگێندراوە، بۆیە داواتان لێدەكەم لەكارەكانی خۆتان بەردەوام بن بێ ئەوەی گوێ بدەن بەو راپۆرتە».

شاناز حەسەن بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان رایگەیاند ئاوی بەنداوەكە زیاتر لەحەوت سانتیمەتر بەرز بووەتەوەو لێپرسراوی بەشی هایدرۆلۆجی لەبەنداوی دوكان دەڵێت:» ئاستی ئاوەكە 18 سانتیمەتر زیاتر زیادی كردووە». لەماوەی سێ مانگی پایزدا كە پێویستە لەسەدا 15 رێژەی باران بارینی ساڵ ببارێت، بەنداوی دەربەنیخان حەوت سانتیمەترو بەنداویش دوكانیش 18 سانتیمەتر ئاوی گلداوەتەوە، واتە بەكۆی گشتی نیوە كەمتری ئاوی پایزی گلداوەتەوە. پسپۆران بەپێی وەرزەكان رێژەی بارانبارینیان دیاریكرودووە، بەو پێیە لەسەدا 15 باران بارین بۆ وەرزی پایز دانراوەو لەسەدا 35ی بۆ وەرزی بەهارو لەسەدا 50ی بۆ وەرزی زستانە. رەحمان خانی، بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»ئاستی ئاوی دەربەندیخان لەماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا حەوت سانتیمەتر بەرزبووەتەوە، لەكاتێكدا لە ماوەكانی رابردوودا ئاستی ئاوی بەنداوەكە لەنزمبوونەوەدا بووە». بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد بەراورد بەساڵی رابردوو ئێستا ئاوی بەنداوەكە حەوت مەترو نیو ئاستی ئاوەكە نزمترەو لەئێستادا بەنداوی دەربەندیخان 800 ملیۆن مەتر سێجا ئاوی تێدایە، كە تەنیا 500 ملیۆن مەتری بۆ خواردنەوە دەشێت. رەحمان خانی  پێشبینی ئەوە دەكات هاوشێوەی ساڵی رابردوو وشكەساڵی بێت وەك خۆی دەڵێت خراپتر دەبێت و وتیشی:»ئەمساڵ كە وشكەساڵی بێت بەسەر ساڵێكی وشكدا دێت، بەڵام ئەوەی پێشبینی دەكرا دەوترا ساڵێكی وشك دەبێت لەهەمانكاتدا گۆڕانكاری كەشوهەوا وایكردووە پێشبینیەكان زۆر ناسروشتی روودەدەن لەدەرەوەی پێشبینیەكان رووەدەن وەك لافاوەكانی ئەم ماوەیە». هاوكات، سەلام  نەجم، لێپرسراوی بەشی هایدرۆلۆجی لەبەنداوی دوكان، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» لەئێستادا ئاوی بەنداوەكە 18 سانتیمەتر بەرزبۆتەوە، واتە زیاتر لە دوو ملیار مەتر سێجا ئاوی تێدایە». هەروەها، وتیشی:» بەراورد بەساڵی رابردوو شەش مەتر ئاستی ئاوەكە كەمترەو لەئێستا یەك ملیار مەتر سێجا ئاوی لەساڵی رابردوو كەمترە». رێژەی بارانبارین لەدوكان لەئەمساڵدا 114 ملم بووە، لەكاتێكدا لەدەربەنیخان 2.6 ملم باران باریوە. بەگشتی لەسنوری پارێزگای سلێمانی 30ملم باران باریوە كە زۆربەی رێژەی لەگوندی یاخسەمەر بووە 142.8ملم بووە.

عەمار عەزیز گیراوانی بادینان لەدوای ئازادبوونیشیان سزادران، مامۆستا بەدەل بەرواری لەگەڵ دوو مامۆستای ترو ئەندازیارێك، بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی دهۆك نووسراوێكیان ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران كردووە ئایا دەگەڕێنەوە سەر كارەكانیان یان فەسڵ دەكرێن. بەدەل بەرواری، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: «ئەمە ئیجرائاتی یاسایی هەموو وەزارەتێكە، ئەگەر فەرمانبەرێك دەستگیركرا و حوكمدرا دوای ئەوە ( سحب الید )بۆی دەكرێت،  ئێمە چوار كەسین ئەندازیارێك لەگەڵ سێ‌ مامۆستا لەسەر میلاكی بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك، دوای دەرچوونی حوكمی ئێمە كە حوكمدراین بۆماوەی یەك ساڵ ، بەرێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی دهۆك بەئێمەیان وت ئەگەر بگەڕێنەوە دەبێت ( سحب الید ) بكەن، ناچاربووین (سحب الید) مان كرد ، دوای  ئەوە نووسراوەكەی ئێمە رەوانەی بەشی یاسایی لەوەزارەتی پەروەردە كردووە «. «لەسەر دۆسیەكەی هەرسێ مامۆستاکە وەزارەتی پەروەردە نووسراوێكیان ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران كردووە، هێشتا ئێمە فەسڵ نەكراوین چاوەڕێ‌ی بڕیاری كۆتایی ئەنجومەنی وەزیران دەكەین كە ئایا دەگەڕێنەوە سەر كاری خۆیان یان بەیەكجاری لادەدرێن، بەپێی یاساش نابێت ئێمە فەسڵ بكرێین، هەر كاتی دەستگیركردنمان تائێستا تەنیا مووچەی بنەڕەتیمان وەرگرتووە» بەدەل بەرواری وا دەڵێت. بەرواری ئەوەشی خستەڕوو كە ماوەی 28 ساڵە خزمەتی مامۆستایی كردووەو وتیشی:» بەپێی زانیاریەكانم لەكۆتایی ئەم هەفتەیە چارەنووسی ئێمە دیار دەبێت، بەڵام دۆسیەكەی ئێمە سیاسییە و نابێت بەیەكجاری فەسڵ بكرێین، ئەگەر ئێمە فەسڵ بكرێین ئەوا بێدەنگ نابین و هەڵوێستمان دەبێت و كۆمەڵگای دەرەوە ئاگاداردەكەینەوە». عەبدولستار مەجید، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەلیژنەی پەروەردە لەلێدوانێكدا  بەهاوڵاتی وت: « ئێمە وەكو فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری هەر لەسەرەتاوە دەستگیركردن و زیندانكردنیان بەستەم دادەنێین و هیچ تاوان و تۆمەتێكیان لەسەر نەبووە ، لەهەمانكاتدا دوای ئازادبوونیشیان لەپیشەكانیان كە مامۆستا بوون دوورخراونەتەوە، هەرئەوەش نا، بەڵكو پێنج ساڵیش خراونەتە ژێر چاودێری وردی دەزگا ئەمنیەكانی دەسەڵات لەو سنورە، بەتایبەت لەهەریەكە لەمامۆستا بەدەل و مامۆستا جەمال». لای خۆیەوە بەڕێوەبەری گشتی پارێزگای دهۆك دەڵێت ئەوان تەنها رێكارە یاسایی و كارگێڕییەكانیان ئەنجامداوە. عومەر عەلی، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «هەر فەرمانبەرێك دەوام نەكات ئێمە رێكاری یاسایی لە دژی ئەو كەسە دەگرینە بەر، ئەوەی مامۆستا بەدەل عەبدولباقی بەرواری هەمان شتە، زیاتر لەساڵێك دەوامی نەكردو خۆ ناكرێت هیچ رێكارێكی یاسایی لە دژی ئەو نەگرینە بەر». هەروەها ئەوەشی روونكردەوە كە نووسراوێكیان ئاراستەی وەزارەتی پەروەردە كردووە چاوەڕێ‌ی ئەوان دەكەن كە ئایا ئەوانەی دەوامیان نەكردووە جارێكی تر دەگەڕێنەوە سەر دەوامی خۆیان یان بەیەكجاری فەسڵ دەكرێن.

  هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی دادی حكومەتی هەرێم روونكردنەوە لەبارەی گشتاندنێك دەدات كە سەبارەت بەوەرگرتنی ڤاكسین بڵاویانكردووەتەوە، دەشڵێت:» رێوشوێنێكی نەرمەو ناگاتە ئەوەی هیچ فەرمانبەرێك لەكارەكەی دووربخرێتەوە». لەڕۆژی 15-12-2021 گشتاندنێك لەلایەن وەزارەتی دادی هەرێم بەواژۆی فەرسەت ئەحمەد، وەزیری دادی هەرێم دەرچوو، بەپێی گشتاندنەكە، هەر فەرمانبەرێك لەهەر پلەو پۆستێك بێت ئەگەر تا 1/1/2022،  ڤاكسینی  وەرنەگرتبێت، ناتوانێت پابەندبێت بەدەوامی  فەرمی، هەروەها لەدوای 1/1/2022 ەوە  هیچ هاووڵاتییەك ناتوانێت سەردانی فەرمانگەكان بكات بەمەبەستی راییكردنی مامەڵەكانیان بەبێ وەرگرتنی ڤاكسین. نەریمان تاڵیب، وتەبێژی وەزارەتی دادی حكومەتی هەرێم، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: «ئەو رێنماییە كارگێڕییە بە پشتبەستنە بە بەیانێكی لیژنەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا، لیژنەكەش پشتی بەستووە بە یاسای پاراستنی تەندروستی گشتی، بەپێی ئەو دوو یاسایەش ئەگەر یەكێك لەكاتی باری نائاساییدا، یاخود هەر پەتایەك كە بكوژە، رێنماییە تەندروستییەكان نەگرێتەبەر ئەو كەسە سزا دەدرێت». هەروەها وتیشی:» سزاكە بەپێی یاسای بەرزەفتكردنی فەرمانبەرانی دەوڵەتە، سزاكەش ئەوەیە كە ئاگادار دەكرێتەوە یاخود سەرنجی رادەكێشرێت یاخود غیابدانیەتی، ناگاتە هەڵوەشاندنەوەی راژەی فەرمانبەرەكەو پەیوەندی بە بەڕێوەبەری فەرمانگەكەوە هەیە». وتەبێژی وەزارەتی داد ئەوەشی دووپاتكردەوە كە» لەهەموو حاڵەتێكدا رێنماییەكی نەرمەو تەنیا بۆ پاراستنی گیانی هاووڵاتیانە، نەرمیش دەنوێنرێت كە هاووڵاتیەك بۆی نەكراوە ڤاكسین وەربگرێت، مانای وانییە لەفەرمانگەكە كاری بۆ ناكرێت، بەڵام هاندەدرێت ڤاكسین وەربگرێت». هاوكات، ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ ئەو رێنماییەی وەزارەتی داد، وەزارەتی تەندروستی ئەركی ئەوە دەبێت ڤاكسین بۆ هەر فەرمانگەیەك دابین بكات و هاوكاریان بێت لەوەی هەموو فەرمانبەران ڤاكسین وەربگرن».  

سەركۆ جەمال حكومەتی هەرێم بەپاساوی نەگەڕانەوەی داهات دوو مانگە دابەشكردنی مووچەی سست كردووە، دابەشكردنی مووچەی مانگی 12 ی 2021 یشی خستە مانگی یەكی 2022 و پەرلەمانتارانیش دەڵێن:» حكومەت و پەرلەمان، جیاوازییەكەیان 170 ملیار دیناری مانگانەیە». رۆژی سێشەممە 21/12/2021 لەپەرلەمانی كوردستان لەسەر داهاتی ناوخۆ دانیشتنێك بەڕێوەچوو، عەلی حەمەساڵح، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان سەبارەت بە دانیشتنەكە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «خزمەتگوزاری سزاكانی شارەوانیەكان دراوە بە كەرتی تایبەت، ئەوەش لەكاتێكدایە پێشتریش چەندین سزا كە دەبێت حكومەت ئەنجامی بدات دراوە بەكەرتی تایبەت». هەروەها لەبارەی دواكەوتنی دابەشكردنی مووچەی مانگی 12ی ئەمساڵەوە، عەلی حەمەساڵح وتی:» حكومەت بەهاتنی 200 ملیارەكەی بەغدا لە25ی ئەم مانگەوە دەتوانێت دەست بەدابەشكردنی مووچە بكاتەوە». هاوكات، كاروان گەزنەیی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد تەنها داهاتی كارەبا بۆ یەك مانگ 100 ملیار دینار بووە، وتیشی:» فرۆشتنی نەوت لەشەش مانگی یەكەمی 2021 زیاتر لەچوار ملیار دینار بووە، لەشەش مانگی دووەمیشدا بەپێی راپۆرتەكانی خۆیان مانگانە داهاتی نەوت و ناوخۆ 700 ملیۆن دۆلار بووە». «بەبێ پارەكەی بەغدا حكومەتی هەرێم دەتوانێت مووچە بدات و لێشی دەمێنێتەوە»، كاروان گەزنەیی وای وت. هاوكات، زیاد جەبار، سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بەپێی راپۆرتی دارایی كە بەشێكی زانیاریەكان حكومەتی هەرێم پێی داوین مانگ لەدوای مانگ هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ دەرەوە كەمبووەتەوە كۆتاجار 434 هەزار بەرمیل بووە، جگە لەوەش رۆژانە 22 هەزار بەرمیل بۆ پڕكردنەوەی بەرهەمی ناوخۆیی تەرخان كراوە». «حكومەتی هەرێم لەفرۆشتنی نەوتدا هەندێك پێداچوونەوەی كردووە، نزیكەی دوو دۆلار لەهەر بەرمیلێك بۆ فرۆشتنەكەی زیادبووە، واتە جیاوازی فرۆشتنی نەوت كەم بووەتەوە لەگەڵ نەوتی برێنت، پێشتر لەگەڵ برێنت 11 دۆلارو 40 سەنت جیاوازی هەبووە، ئێستا نزیكەی 9 دۆلار جیاوازی هەیە»، زیاد جەبار وا دەڵێت. سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان ئەوەشی دووپاتكردەوە، كۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم لەمانگی 10ی ئەمساڵ 507 ملیار دینار بووەو بەداهاتی ناوخۆو پارەكەی بەغدا كە دووسەد ملیار دینارە، ترلیۆنێك دینار داهاتی حكومەت بووە. هەر سەبارەت بەو پرسە عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی لەفراكسیۆنی كۆمەڵ بەهاوڵاتی وت: «حكومەتی هەرێمی كوردستان رێگرە لەوەی چاودێری چۆنیەتی فرۆشتنی نەوت بكرێت و لەكۆی ترلیۆنێك و 215 ملیار، مانگانە تەنیا 512 ملیار دینار داهات دەگەڕێتەوە خەزێنەی گشتی حكومەت». هەروەها پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ جەختلەوە دەكاتەوە كە داهاتی باجی ناوخۆ لەساڵی 2019 دا مانگانە 51 ملیار دینار بووە، بەڵام لەساڵی 2021 بووە بە 40 ملیار دینار، لەكاتێكدا بەرپرسانی حكومەت دەڵێن باجیان رێكخستووەتەوە بەڵام باج كەمیكردووە، لەكاتێكدا خۆیان دەڵێن زیادیكردووە، هەموو مانگێك لەمانگی پێنجی ئەمساڵەوە زیاتر لە 113 ملیار دینار لەحكومەت زیادبووە، بەڵام نادیارە، وتیشی:»جیاوازی نێوان ئێمەو زانیاریەكانی حكومەت 170 ملیار دیناری مانگانەیە». پێشتر بەفەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاندبوو، رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوتی خاو هەناردەی دەروە دەكات كە لەمانگێكدا 13 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوتی خاو دەكات، ئێستا كە نرخی نەوت 72 دۆلارە ئەگەر هەر بەرمیلێك نەوت 9 دۆلار كەمتریش بفرۆشن ئەوا لەمانگێكدا دەكاتە سەروو 850 ملیۆن دۆلار، ئەگەر ئەو 434 هەزار بەرمیلەش هەژمار بكرێت كەسەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمان باسی دەكات، مانگانە داهاتی نەوت سەروو 800 ملیۆن دۆلار دەكات. لەهەرێمی كوردستاندا یەك ملیۆن و 251 هەزارو 451 مووچەخۆر هەن، كە 751 هەزارو 805 كەسیان فەرمانبەری سەربازی و شارستانین، 242 هەزار و 269 كەسیان خانەنشینن، حكومەت بۆ پێدانی مووچە بێ لێبڕین مانگانە 895 ملیار دیناری پێویستە، كە ساڵانە 10 ترلیۆن و 740 ملیار دینار دەكات. راوێژكارێك لەئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم كە نەیویست ناوی بهێنرێت بەهاوڵاتی وت:»داهاتی پێویست لەبەردەستدایە و ئامادەكارییە سەرەتاییەكان بۆ دابەشكردنی موچەی مانگی 12 كراوە». ئەوەشی روونكردەوە كە بەهۆی راگەیاندنی پشووەوە دابەشكردنی موچە دەكەوێتە رۆژی 2ی كانوونی دووەمی 2022.

عەمار عەزیز  دوای بۆردومانەكەی ئەم دواییەی توركیا بۆ سەر ناحیەی سنونێ لەقەزای شەنگال، ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری بۆ یەكدەنگی ئێزیدییەكان دوو رۆژ دەوامیان راگرت تا حكومەتی عێراقی بێتە دەنگ و بەفشارەكانیان بۆردومانەكان رابگیرێت. ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری لەنووسراوێكدا بۆ فەرمانگە و رێكخراوەكانی سنوری قەزای شەنگال، رۆژی یەكشەممەی رابردوو فەرمان دەكات بەڕاگرتنی دەوام، دوای دوو رۆژ بڕیارەكەیان هەڵوەشاندەوە.  فەهد حامد، قایمقامی قەزای شەنگال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت " لەگەڵ راگرتنی دەوام نەبووم، چونكە فەرمانگەی حكومی بەبێ‌ جیاوازی خزمەت بەهەموو چین و تووێژێكی كۆمەڵگی دەكات، رۆژێك تا دووان دۆخی ناوچەكە باش نەبوو ئەوەش بەهۆی ئەو شەڕو ئاڵوزیەی نێوان خەڵكی سڤیل و لەشكری عێراق، بەڵام ئێستا دۆخەكە زۆر ئارام و  جێگیرە ". فەهد حامد وتیشی:"تێناگەم كەی حكومەتی عێراق هەڵوێستی خۆی لەبارەی بۆردوومانكردنی توركیا بۆ سەر شەنگال ئاشكرا دەكات، لەكاتێكدا ئەوان باس لەسەروەری عێراق دەكەن كەچی توركیا بە ئارەزووی خۆی ناوچەكانمان بۆردومان دەكات، خەڵك تا كەی چاوەڕێی عێراق بكات تا هەڵوێست لەدژی توركیا وەربگرێت، دڵی دەیان دایك و باوك سووتاوە، منداڵیان بێ‌ باوك هێشتەوە". "موئامەرە لەسەر شەنگال بەردەوامە، هەر جارێك بەناوێك و شتێك كێشە بۆ خەڵك دروست دەكەن، وەكو ئەوەی رێككەوتنی بەغداو هەولێر كە بۆ زانیاری هەموو لایەك لەدوای رێككەوتنەكە رێژەی گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ زێدی خۆیان زۆر كەمبووەتەوە، لەجیاتی ئەوەی خزمەت بەخەڵك بكەن دژایەتییان دەكەن" فەهد حامد وادەڵێت. هەروەها خودێدا ئەلیاس، لێپرسراوی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری لەشەنگال لەلێدوانێكدا  بەهاوڵاتی وت: "12ی كانونی یەكەم بڕیاری راگرتنی دەواممان دەركرد، ئەوەش لەپێناو ئەوەی یەكدەنگی و یەكڕیزی ئێزیدییەكان و تەواوی خەڵكی شەنگال دروست بكەین لەبەرامبەر بێ‌هەڵوێستی حكومەتی عێراق لەسەر بەردەوامی بۆردومانكردنی شەنگال لەلایەن توركیاوە". ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهەرگیز نایانەوێت كێشە بۆ خەڵك دروست بكەن یان دەوامی خەڵك بوەستێنین، وتیشی:" خۆپیشاندانمان كرد ئەنجامی نەبوو، وتمان با ئەو كارە بكەین تا چارەسەرێكی بنەڕەتی و ریشەیی بۆ پرسی بۆردومانكردن بدۆزینەوە ". خودێدا ئەلیاس وتیشی: "دوای ئەو گرژیی و شەڕەی نێوان خەڵكی سڤیل و لەشكری عێراق دروستبوو، بەرپرسانی ئێمە قسەیان لەگەڵ حكومەتی عێراق كردووە، هێشتا نەگەیشتوونەتە رێككەوتن، دوێنێ 14ی كانونی یەكەم نووسراوێكمان ئاراستەی هەموو فەرمانگەو رێكخراوەكان كردووە كە دەست بەدەوامی خۆتان بكەنەوە". جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان دەڵێت ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال مافی ئەوەیان نییە دەوام رابگرن. عەلی گەعبۆ، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان و رێكخراوەكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "هەر لەكاتی دەرچوونی بڕیارەكەی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری، داوامان لەدەزگا ئەمنیەكان كرد هێز لەبەردەم فەرمانگەكان جێگیر بكەن تا هیچ كەس و لایەنێك نەتوانێت دەوامی فەرمانگەكان رابگرێت". عەلی گەعبۆ ئەوەشی روونكردەوە كەهەموو فەرمانگە حكومییەكان بەشێوەیەكی ئاسایی  دەوامی خۆیان دەكەن، ئەگەر بەتەواوی دڵنیابوونەوە لەدۆخی ئەمنی شارەكە ئەوا ئەوكات ئەو هێزەی كە پێشتر لەبەردەم فەرمانگە حكومییەكان جێگیركرابوون، لادەبرێن.  

کاکەلاو عەبدوڵا ماوەی دوو هەفتە زیاترە دانوستانەکانی نێوان ئێران و وڵاتانی ئەوروپی لەسەر کاراکردنەوەی رێککەوتننامەی چەکی ئەتۆمی بەردەوامی هەیە لەڤییەناو تائێستا لە دۆخێکی چەقبەستوودایەو هەر لایەنێک ئەوی تر تۆمەتبار دەکات بەپەکخستنی پرۆسەکە. لەبەیاننامەیەکدا هەریەک لە بەریتانیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا رایانگەیاند "تا ئێستا نەمانتوانیوە دانوستانێکی جددی ئەنجام بدەین و کاتیش بەرەو کۆتایی دەڕوات". لەبەیاننامەکەشدا ئەوە هاتووە، "بەبێ بەرەوپێشچوونی بەپەلە، بەرەچاوگرتنی جموجوڵی خێرای پرۆگرامی ناوکی ئێران، بەمزووانە رێککەوتننامەی چەکی ئەتۆمی ٢٠١٥ دەبێتە پێکهاتەیەکی بەتاڵ". لە رۆژی ٢٩ی مانگی رابردووەوە دانوستانەکان لەشاری ڤییەنای پایەتەختی نەمسا دەستپێکردووەتەوەو چەند جارێك شکستی هێناوەو دیسان شاندی ئێران و وڵاتانی رۆژئاوا گفتوگۆکانیان دەستپێکردووەتەوە. وڵاتانی رۆژئاوا دەڵێن ئێران داواکارییەکانی زیادکردووە و لەسازشەکانی پێشتری کشاوەتەوە، بەیاننامەکەی هەرسێ وڵاتیش ئاماژە بەوە دەدات کەهەڵوێستی نوێی ئێران یەکانگیر نییە لەگەڵ بەندەکانی رێککەوتننامەکە، ئەمەش دوای ئەوەی کەتاران داوای لابردنی تەواوی سزاکانی ئەمریکای کرد لەسەری. لەوەڵامی بەیاننامەکەی وڵاتانی ئەوروپیدا، ئێران دەڵێت هەندێک لایەنی ناو رێککەوتننامەکە بەردەوامن لەسەر تۆمەت بەخشینەوەو هەڵناستن بەکارکردن لەسەر دیبلۆماسییەتی واقیعی. عەلی باقری، بەرپرسی باڵای شاندی دانوستانکاری ئێران، لەتویتەری خۆی رایگەیاند، "هەندێک لایەن بەردەوامن لەهەڵسوکەوتی سەرزەنشتکاری لەجیاتی دیبلۆماسی واقیعی، ئێمە پێشتر بیرۆکەی خۆمان پێشکەش کردووەو بەشێوەیەکی بنیادنەرانە کارمان کردووە بۆ کەمکردنەوەی بۆشاییەکانی نێوانمان". بە ئاماژەکردن بۆ دەرچوونی ئەمریکا لە رێککەوتننامەکە لەساڵی ٢٠١٨، عەلی باقری نووسیویەتی، "دیبلۆماسییەت شەقامێکی دوو رێگەیە، ئەگەر تائێستاش ئیرادە هەبێت بۆ چاککردنەوەی هەڵەکان ئەوا رێگای رێککەوتنێکی خێراو باش دەستبەردەکرێت". هاوکات ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند واشنتن بەردەوام دەبێت لەسەر دیبلۆماسییەت لەگەڵ ئێراندا، چونکە "ئەو کارە لەم کاتەکەدا باشترین بژاردەیە" بەڵام وتیشی کە لەگەڵ هاوپەیمانەکانیان تاووتوێی جێگرەوە دەکەن بۆ رەوشی دیبلۆماسی. وڵاتانی رۆژئاوا گومانیان هەیە لەوەی ئێران ویستی کاراکردنەوەی رێککەوتننامەکەی هەبێت، ئەمەش دوای ئەوەی کە ئاژانسی وزەی ئەتۆمی نێودەوڵەتی رایگەیاند تاران پیتاندنی یۆرانیۆمی بەرزکردووەتەوە بۆ زیاتر لەسەدا ٢٠٪، ئەمەش پیشێلکارییەکی گەورەیە لە رێککەوتنەکەداو بەپێی مەرجەکانی ناو رێککەوتنەکە دەبێت لەسەدا ٣.٦٪ یۆرانیۆم بەرهەمبهێنێت. شاندی ئێران هەفتەی رابردوو دوو رەشنووسی پێشکەشکی دانوستانەکان کرد کەپێکهاتبوون لەلابردنی سەرجەم سزاکانی ئەمریکا لەسەر وڵاتەکەو لەبەرامبەردا پابەند دەبنەوە بەمەرجەکانی رێککەوتننامەکە. لەئێستادا دۆخەکە ئاڵۆزەو شکستهێنان لەئەنجامدانی رێککەوتنێك لەنێوان هەردوولا رەنگە مەترسی جەنگێکی نوێی لێبکەوێتەوە لەگەڵ ئەوەی ئیسرائیل سوورە لەسەر هەڵوێستی توندی بەرامبەر بەرەوپیشچوونەکانی ئێران لەسەر پرۆگرامی ناوکی وڵاتەکە.  

کاکەلاو عەبدوڵا لەکاتێکدا تەنها چەند مانگێک لەمەوبەر پێشبینی ئەوە دەکرا نرخی بەرمیلێک نەوت بگاتە ١٠٠ دۆلار، بەڵام لەگەڵ هاتنی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەموو شتێك پێچەوانە بووەوە  و نرخی نەوت ماوەی هەنگوینی تێپەڕاندو جارێکی تر نزم بووەوە، ئێستاش شارەزایان و شیکەرەوان دەڵێن ئۆمیکرۆن کاریگەرییەکی جددی نابێت لەسەر خواستی نەوت. لەسەرەتای مانگی تشرینی دووەمدا نرخی نەوتی خاو گەیشتە ٨٦ دۆلار بۆ بەرمیلێک و پێشبینی دەکرا تا سەری ساڵی نوێ نرخکەی بگاتە ١٠٠ دۆلار، بەڵام دوای دەستنیشانکردنی ئۆمیکرۆن لە ئەفریقای باشور لە ٢٥ی هەمان مانگدا، نرخی نەوت لەسەدا ١٠٪ دابەزی و دواتریش کەمتر بووەوە بۆ نزیکەی ٦٥ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەهۆی ئەوەی ترسێکی جیهانی دروست بوو لەوەی خواست لەسەر نەوت کەم ببێتەوە. بەرزی نرخی نەوت بەجۆرێک بوو کە لە حەوت ساڵی رابردوودا ئەو بەرزبوونەوەیەی بەخۆیەوە نەدیبوو، هەرچەندە ئێستا رێکخراوو کۆمپانیاکانی تایبەت بە وزەو نەوتی خاو دەڵێن نرخی نەوت دەگەڕێتەوە سەر ئەو رێچکەیە و خواست لە ٢٠٢٢دا زیاد دەکات بەهۆی ئەوەی ڤایرۆسی ئۆمیکرۆن کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت و جیهان لەگەڵ ڤایرۆسەکە رادێت لەگەڵ ئەوەی کە کەمێک بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و گەیشتووەتە سەروو ٧٠ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک. سروشتی ئۆمیکرۆن و خواستی نەوت لەنوێترین راپۆرتی پێشبینیدا بۆ زانینی ئاستی خواست، رێکخراوی ئۆپیک رایگەیاند کاریگەری ئۆمیکرۆن وەک ئەوە نابێت کە پێشتر ترسی لەسەر بوو، چونکە تەواوی جیهان ئێستا باشتر لە ڤایرۆسەکە تێگەشتووە و دەتوانێت رووبەڕووی ببێتەوە. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، « پێشبینی دەکرێت کاریگەری جۆری ئۆمیکرۆن مامناوەندو کورتخایەن بێت لەگەڵ ئەوەی جیهان ئێستا پڕچەکترە بۆ رووبەڕووبونەوەی کۆڤید-١٩ و بەربەستە پەیوەندیدارەکانی». ئەمە لەکاتێکدایە رێکخراوی تەندروستی جیهانی لە نوێترین راپۆرتیدا ئاشکرای کرد ئۆمیکرۆن «مەترسییەکی گەورە» دروست دەکات بۆ جیهان لەگەڵ ئەوەی چەند بەڵگەیەک هەیە لەسەر ئەوەی ڤاکسین لەبەرامبەر ئەم جۆرەدا کەمتر کاریگەرە. راپۆرتەکەی تەندروستی جیهانی باس لەوەش دەکات، ئۆمیکرۆن نیشانەکانی تووند نین، بەڵام خێراتر لەجۆری پێشووی خۆی کە دەلتایە بڵاودەبێتەوە. تەنها لەماوەی ٢٠ رۆژدا ئۆمیکرۆن لە ٦٣ وڵاتدا بڵاوبووەتەوە و چەندین وڵات رێکارەکانی گەشتکردنیان تووندتر کردووەتەوە. هاوکات دووشەممەی رابردوو یەکەم حاڵەتی مردن بەهۆی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆناوە لەبەریتانیا تۆمارکرا و بەرپرسانی وڵاتەکەش دەڵێن بەشێوەیەکی خێرا ڤایرۆسەکە لەنێو دانیشتوانی بەریتانیا بڵاودەبێتەوە. بۆریس جۆنسن، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند یەکەم حاڵەتی مردن بەهۆی جۆری ئۆمیکرۆنی ڤایرۆسی کۆرۆناوە تۆمارکراوەو داوای لە هاووڵاتیان کرد کەخۆیان زیاتر بپارێزن. جۆنسن وتیشی، «بۆیە ئەو قسەیە کە باوەو دەڵێت ئەم جۆرە جۆرێکی سووکتری ڤایرۆسەکەیە دەبێت وەلای بنێین و دان بەوەدا بنێین کە چەندە بەخێرایی ئەم ڤایرۆسە بەناو دانیشتواندا بڵاودەبێتەوە.» لەوکاتەوەی ئۆمیکرۆن لە ٢٧ی مانگی رابردوودا لە بەریتانیا دەستنیشانکرا، بۆریس جۆنسن رێکارەکانی خۆپارێزی توند کردووەتەوە و ماسک و بەکارهێنانی کارتی ڤاکسینی کردە زۆرەملێ لەشوێنە گشتییەکاندا و داوای کرد ئەو کەسانەی پێویست نییە بچنە دەرەوە لەماڵەوە کارەکانیان ئەنجام بدەن، جگە لەوەی بەردەوام هاووڵاتیانی بەریتانیا ئاگادار دەکاتەوە کە خۆیان بکوتن و ژەمی سێیەمی ڤاکسین وەربگرن کە دەرکەوتووە بۆ بەهێزکردنی بەرگری لەش پێویستە. هاوکات ساجید جاڤید، وەزیری تەندروستی بەریتانیا، رایگەیاند ڤایرۆسی ئۆمیکرۆن لەئاستێکی گەورەدا لە تەشەنەکردندایە و لەئێستادا لەسەدا ٤٠٪ی تووشبوونەکان لە لەندەن لەو جۆرەن. بەریتانیا یەکێکە لەو وڵاتانەی شەپۆلی ڤایرۆسەکەی تێدا زۆر بڵاوەو دەزگای تەندروستی پاکژی و دەرمانی بەریتانیاش دوێنێ لە توێژینەوەیەکیدا ئاشکرایکرد کە تا ٣٠ نیسانی ساڵی داهاتوو لەخراپترین سیناریۆدا ٧٥ هەزار کەس بەهۆی ڤایرۆسەکەوە گیان لەدەستدەدەن و ٢٥ هەزار کەسیش لە باشترین سیناریۆدا گیان لەدەستدەدەن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا شارەزایان و ئابوریناسان دەڵین بەهۆی ئەوەی ئێستا مەترسییەکانی ئۆمیکرۆن بە کەم سەیر دەکرێن بازاڕی نەوت بووژانەوەی بەخۆیەوە بینیوە و خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات. لە راپۆرتەکەی ئۆپیکدا ئەوە هاتووە کە رێکخراوەکە پێشبینی ئەوە دەکات خواستی جیهانی نەوت بگاتە ٩٩ ملیۆن و ١٣٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە لەسێ مانگی یەکەمی ٢٠٢٢دا، ئەمەش یەک ملیۆن و ١١٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە زیاترە لەو پێشبینییەی رێکخراوەکە مانگی رابردوو کردبووی. بەپێی راپۆرتەکە، خواستنی جیهانی لە ٢٠٢٢دا چوار ملیۆن و ١٥٠ هەزار بەرمیل رۆژانە زیاد دەکات و چاوەڕێ دەکرێت بەکارهێنانی تەواوی جیهان ١٠٠ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تێپەڕێنێت تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢، ئەمەش گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی پێش کۆڤید کاتێك لە ٢٠١٩دا بەکارهێنانی نەوت لە جیهاندا ١٠٠ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تێپەڕاند. کاریگەری ئۆمیکرۆن لەسەر بازاڕی نەوت سوهەیل ئەلمزویی، وەزیری وزەی ئیمارات، لەکۆنفرانسێکدا لە دوبەی رایگەیاند بازاڕی جیهانی نەوت «لەدۆخێکی باشدایە» و «ئێمە دڵنیاین» بازاڕی نەوت لەسەر رێچکەیەکی باشی خستنەڕوودا دەبێت لە سێ مانگی سەرەتای ٢٠٢٢دا. لەلایەکی ترەوە، ناتاشا کانێڤا، بەرپرسی توێژینەوە و ستراتیجی بانکی جەی پی مۆرگانی ئەمریکی، بەتۆڕی میدیای بلومبێرگی راگەیاند کە ئۆمیکرۆن هیچ کاریگەرییەکی لەسەر خواستی نەوت نابێت و خواست لە چەند وڵاتێک روو لەهەڵکشانە. «ئێمە هیچ کاریگەرییەکی ئۆمیکرۆن نابینین لەسەر خواستی نەوت، لەئێستادا جموجوڵی جیهانی لە هەڵکشاندایە وەک بەڕازیل و هدنستان و چین هەرچەندە بەهۆی کەرەنتینەوە لە ئەوروپا ئەو جموجوڵە نییە، بۆیە پێموایە کاریگەری ئۆمیکرۆن کورتخایەن دەبێت و هەتا جیهان بتوانێت لەگەڵ کۆڤیددا هەڵبکات کەریگەری بچوکترو بچوکتر دەبینین لەسەر خواست»، کانێڤا وای وت. بڕیارە ئۆپیک و هاوپەیمانەکانی کۆبوونەوەکانیان لە ٤ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ دەستپێبکات لەسەر خستنەڕووی نەوت. مانگی رابردوو وڵاتانی ئۆپیک رێککەوتن لەسەر ئەوەی لەسەر پلانەکانیان بمێننەوە بۆ خستنەڕووی نەوت. ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق، پێشتر رایگەیاندبوو، چاوەڕێ دەکات وڵاتانی ئۆپیک لەسەر سیاسەتەکانی خۆیان بمێننەوە  کە زیادکرنی بەرهەمهێنانە بەشێوەیەکی لەسەرخۆ بۆ هەر مانگێک بەبڕی ٤٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە. کاردانەوەی بازاڕی نەوتیش بەرامبەر راگەیاندراوەکەی ئەمریکا کەم بوو دوای ئەوەی لەهەیینی رابردوودا وەزارەتی وزەی ئەمریکا ئاشکرایکرد ١٨ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی یەدەگ دەخاتە بازاڕەوە لە ١٧ی ئەم مانگەدا وەک بەشێک لەپلانی کەمکردنەوەی نرخی بەنزین لەوڵاتەکەدا. مانگی رابردوو ئیدارەی بایدن رایگەیاند کە ٥٠ ملیۆن بەرمیل لە یەدەگی نەوتی خاو دەخەنە بازاڕەکانی جیهانەوە بۆ راگرتنی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت. هەنگاوەکەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت کە واشنتن چەندین جار داوای لەوڵاتانی ئەندام لە رێکخراوی ئۆپیک کرد خستنەڕووی نەوتی خاو زیاد بکەن بۆ هاوسەنگی نرخەکەی ،بەڵام رەتیانکردەوەو رایانگەیاند پابەند دەبن بە سیاسەتەکانی خۆیانەوە کە بەرهەمهێنانی ٤٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانەیە. «بازاڕی نەوت رووبەڕووی خستنەڕووی زیادە دەبێتەوە لە سێ مانگی یەکەمی ٢٠٢٢... بۆیە ئێمە پێشبینی دەکەین نرخی نەوت لەچەند هەفتەی دهاتوودا کشانەوە بەخۆیەوە ببینێت»، کارستین فریچ، شیکەرەوە لە بانکی کۆمێرزی ئەڵمانی ئەمەی بە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز وت

هاوڵاتی رۆژ لەدوای رۆژ گرژییەکانی نێوان روسیاو ئۆکرانیا قوڵتر دەبێتەوەو مەترسی جەنگ نزیکتر دەبێتەوە، لەخاڵێکی سنوریدا هێزەکانی ئۆکرانیا خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە لەئەگەری هێرشی روسیا بۆ ناوچە سنورییەکانی ئۆکرانیا. ئەڤدیڤکا یەکێکە لەو بەرانەی پێشەوەی جەنگ کە تێیدا سوپای ئۆکرانیا خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوەو تەنها ٤٥ مەتر لەجوداخوازەکانی نزیک لە روسیاوە دوورن و سەربازانی ئۆکرانیا لەکەشێکی ساردا لەئامادەباشیدان و دەڵێن ئەگەر ئەو چەکدارانەی روسیا هێرش بکەن ئەوا وەڵامیان دەبێت. بەپێی هەڵسەنگاندنەکانی هەواڵگری ئۆکرانیاو ئەمریکا، روسیا پلانی هەیە چەند لەشکرکێشییەک بکات بۆ ناوچە سنورییەکانی ئۆکرانیا لەساڵی داهاتوودا بەبەکارهێنانی ١٧٥ هەزار سەرباز. ئەمریکاو وڵاتانی جی ٧ هۆشداری دەدەن بەمۆسکۆ ئەم هەواڵانە بووەتە جێی نیگەرانی سەرکردەکانی رۆژئاواو لەگروپی جی ٧ هۆشداری توندیان دا بە روسیا کە ئەگەر هێرش بکات ئەوا رووبەڕووی باجێکی قورس دەبێتەوە. لەلوتکەی جی حەوتدا لەشاری لیڤەرپوڵ هەریەک لە وەزیرانی دەرەوەی ئەڵمانیا، فەرەنسا، کەنەدا، ئەمریکا، بەریتانیا، ئیتاڵیا، هەروەها یابان رایانگەیاند، کۆدەنگن دژی روسیاو هۆشدارییاندا کە «روسیا رووبەڕووی لێکەوتەیەکی گەورەو باجێکی قورس دەبێتەوە» ئەگەر ئۆپراسیۆن دژی ئۆکرانیا ئەنجام بدات. هاوکات جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، هەمان هەڵوێستی نواندو رایگەیاند بە ڤلادیمیر پوتین سەرۆکی روسیای وتووە کە دەرئەنجامەکانی هێرش بۆ سەر ئۆکرانیا وێرانکەر دەبن بۆ سەر وڵاتەکەی. لەلایەکی ترەوە سێرگی ریابکۆڤ، جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا، هۆشداریدا لە رووبەڕووبوونەی چەکداری ئەگەر رێکخراوی ناتۆو ئەمریکا گرەنتی نەدەن بە روسیا لەپاراستنی سنورەکەیان و ئەنجامنەدانی پاوانخوازی. پێشتر ڤلادیمیر پوتین، سەرۆکی روسیا، داوایکردبوو ئەمریکاو ناتۆ چیتر لە ئۆکرانیاوە مەشقە سەربازییەکانیان نەکەن و چەک و موشەک لەسنوری وڵاتەکە جێگیر نەکەن کەمۆسکۆ بە فراوانخوازی و مەترسی دادەنێت لەسەر رۆژئاوای سنورەکەی لەگەڵ ئۆکرانیا. روسیا دەڵێت بەنیازی هێرش نییە بۆ سەر ئۆکرانیاو کیڤ بەوە تۆمەتبار دەکات کە زیاتر لە ١٠٠ هەزار سەربازی لەناوچە سنورییەکاندا جێگیر کردووە. سزادانی روسیا لەئێستادا یەکێتی ئەوروپاو ئەمریکاو بەریتانیا تاووتوێی ئەوە دەکەن چۆن و بەچ شێوەیەک سزای روسیا بدەن، ئەمەش تەنها لەحاڵەتێکدا ئەگەر روسیا بەکرداری هێرش بۆ سەر ئۆکرانیا ئەنجام بدات. جۆزێپ بۆڕڵ، بەرپرسی کاروباری دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند بەهەماهەنگی لەگەڵ ئەمریکاو بەریتانیا پلانی سزادانی روسیا دادەنێن لەئەگەری هێرشی سەربازی مۆسکۆ بۆ سەر ئۆکرانیا. لەکاتی گەیشتنی بۆ برۆکسڵ و کۆبوونەوە لەگەڵ وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، جۆزێپ بۆڕڵ بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، «ئێمە لەگەڵ ئەمریکاو بەریتانیا لە لێکۆڵینەوەو وردبوونەوەداین لەسەر ئەوەی چ جۆرە سزایەک و کەی و چۆن سزاکان» بسەپێنین بەسەر روسیادا. بۆڕڵ وتیشی، ئەم کارەیان ناردنی ئاماژەیەکی روونە بۆ روسیا کە هەر دوژمنکارییەک دژی ئۆکرانیا باجێکی گەورەی دەبێت بۆ روسیا. دوای داگیرکردنی ناوچەی کریمیای ئۆکرانیا لەساڵی ٢٠١٤، یەکێتی ئەوروپاو ئەمریکا کۆمەڵێک سزای ئابورییان بەسەر روسیا سەپاند کە کەرتەکانی بەرگری و وزەو سیستەمی بانکی وڵاتەکەی گرتەوە. بەپێی چەند سەرچاوەیەکی ئاژانسی رۆیتەرز، دیپلۆماتکارانی یەکێتی ئەوروپا لە گفتوگۆکانیاندا تیشک دەخەنەسەر زیادکردنێکی لەسەرخۆی چەند سزایەک هەر لەقەدەغەی گەشت و بلۆککردنی موڵکی بەرپرسانی روسی تا بلۆککردنی پەوەیدنییە دارایی و بانکییەکان لەگەڵ روسیا. یەکێکی تر لەبژاردەکان بۆری غازی نۆرد ستریم دووە لەنێوان روسیا و ئەڵمانیا لەگەڵ بەئامانجگرتنی زیاتری کۆمپانیاکانی وزەو بەرگری روسیا و هەروەها هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەکانی غازی سروشتی لەگەڵ روسیا. لەئەگەری روودانی جەنگدا ئەڤدیڤکا یەکەم ناوچە دەبێت کە شەڕی تێدا بەتەقێتەوە، چونکە دەکەوێتە رۆژهەڵاتی ئۆکرانیاوە و جوداخوازەکانی نزیک لە روسیا بەشێکی زۆری ئەو ناوچانەیان بەدەستەوەیە. ئیڤان سکوراتۆڤسکی کە ئەفسەرێکی ئۆکرانیایە لە ئەڤدیڤکا بە ئێن بی سی نیوزی ئەمریکی راگەیاندووە کە ئەگەر جەنگ لە ئەڤدیڤکا تەقییەوە ئەوا رەنگە سەربکیشێت بۆ دەرەوەی ئۆکرانیاو جەنگ لە بەشەکانی تری ئەوروپا بگرسێتەوە. سکوراتۆڤسکی دەشڵێت، «پێموایە پوتین لە ئۆکرانیادا ناوەستێت، ئەگەر ئێمە لێرە نەیوەستێنین ئەوا زیاترهەنگاو دەنێت چونکە مێژوو پێمان دەڵێت سەرکردەی وەک پوتین ناوەستێت هەتا هەموو جیهان نەیوەستێنێت».      

هاوڵاتی ئێران یەكێكە لەو وڵاتانەی كە زۆرترین خانوو و كرێچی هەیەو 10 هێندەی بەریتانیا خانووی چۆڵی هەیە كە نزیكەی یەك ملیۆن یەكەی نیشتەجێبووی چۆڵی دەبێت.  یەكێك لەكێشە گەورەكانی ئێران ژمارەی زۆری خانووی چۆڵە كە نزیكەی سێ ملیۆن خانووەو ئەو ژمارە لەخانووە دەتوانێت كێشەی نیشتەجێبوونی 55%ی كرێچییەكانی وڵاتەكە چارەسەر بكات، بەڵام بەهۆی بەكارنەهێنانی ئەو خانووە چۆڵانەوە تەنها لە مانگێكدا كرێی خانوو لەئێران بە رێژەی 50% بەرزبووەتەوە و لەماوەی دوو ساڵدا بەرزبوونەوەی رێژەی كرێی خانوو 500%ی تێپەڕاندووە. بەپێی بەراوردكارییەكان هەر هاووڵاتییەكی هەژار لەئێران دەبێت 103 ساڵ چاوەڕێ بكات بۆ ئەوەی بتوانێت ببێت بەخاوەنی خانوو! تەنانەت ئەو هاووڵاتییانەی لە رووی ئابوری و داهاتەوە بەپلە یەك ئەژمار دەكرێن دەبێت 13 ساڵ چاوەڕوان بن بۆ ئەوەی ببنە خاوەنی راستەقینەی خانووی خۆیان و تێیدا نیشتەجێ ببن! خانووی زۆرو نرخی زۆر ئامارەكان دەریدەخەن بۆ چارەسەری كێشەی نیشتەجێبوون لەئێران ساڵانە دەبێت 648 هەزار خانوو دروستبكرێت لەكاتێكدا لەساڵی 2004 تا 2016 ساڵانە زیاتر لە 804 هەزار خانوو لەئێران دروستكراوەو توانای ئەندازیاریی ئەو وڵاتەش دروستكردنی زیاتر لەیەك ملیۆن خانووە، بەڵام بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی خانوو زۆربەی ئەو كەسانەی كرێچین توانای كڕینی خانووەكانیان نییە. ئەگەر نرخی زەوی لەدروستكردنی خانوو ئەژمار نەكرێت، ئێران ساڵانە پێویستی بە دوو ملیار دۆلارە كە بەتمەن دەكاتە زیاتر لە 500 ترلیۆن ئەوەش وایكردوە نرخی خانوو بەردەوام لەو وڵاتەدا بەرز بێت و لەبەراوردكاریەكاندا دەركەوتووە بەراورد بەتوركیا گرانترە كە لەچوارچێوەی یاساكانی ئەوروپا مامەڵە لەگەڵ بەهای خانووی وڵاتەكەیدا دەكات. لەئامارەكانی ناوەندی ئاماری كۆماری ئیسلامی ئێراندا بڵاوكراوەتەوە، ساڵانە 131 هەزار مۆڵەتی دروستكردنی شوقەو باڵاخانەو خانوو لەوڵاتەكەدا دەدرێت بەخاوەن پڕۆژە بیناسازییەكان، بەڵام تەنها 60%ی ئەو شوێنانەی دروستدەكرێن هاووڵاتییان تێیدا نیشتەجێ دەبن. ئەگەر هەر خێزانێكی مامناوەند لە رووی داهاتەوە بیەوێت خانوو بكڕێت، دەبێت یەك لەسەر سێی داهاتەكەی بۆ ماوەی 66 ساڵ كۆبكاتەوە لەكاتێكدا هەر خێزانێك داهاتی كەمتر بێت لە 12 ملیۆن تمەن لەمانگێكدا كەدەكاتە نزیكەی 444 دۆلار بەهەژار ئەژمار دەكرێت و تەنانەت ناتوانێت بەدرێژایی تەمەنی رۆڵەكانیشی ببێتە خاوەنی خانوو لەئێران، چونكە رۆژانەی هەر كرێكارێك لەئێران 200 بۆ 300 هەزار تمەنە كە لانی زۆرەكەی دەكاتە رۆژانە 10 دۆلارو لەمانگێكدا دەبێتە زیاتر لە 300 دۆلار. ئەگەر سەرجەم داهاتی خێزانێكی مامناوەند پاشەكەوت بكرێت لەماوەی 10 ساڵدا دەبن بەخاوەنی خانووی خۆیان واتە نرخی هەر خانوویەكی ئاسایی 75 مەتری لەئێران جگە لەپایتەختەكەی زیاترە لە 53 هەزار دۆلار لەكاتێكدا ئەو بەراوردە لەتاران-ی پایتەختی ئێران دوو هێندەیە، واتە هەر خێزانێكی مامناوەند دەبێت 20 ساڵ كۆی داهاتەكەی بێ كەموكوڕی كۆبكاتەوە تا بتوانێت خانوو یان شوقەیەكی ئاسایی 75 مەتریی بكڕێت بەزیاتر لە 106 هەزار دۆلار. بانكی ناوەندیی لەساڵی 2011 بڵاویكردووەتەوە بەهای هەر مەترێك شوقە یان شوێنی نیشتەجێبوون سێ ملیۆن و 700 هەزار تمەن بووە، بەڵام لەكۆتایی ساڵی 2020 بەهای هەر مەترێك شوێنی نیشتەجێبوون گەیشتووەتە زیاتر لە 30 ملیۆن تمەن كە بە بەهای دۆلاری ئەوكاتە لەبەرامبەر تمەن دەكاتە زیاتر لەهەزار دۆلار، ئەوەش واتای ئەوە دەگەیەنێت بەهای هەر خانوویەك یان شوێنێكی نیشتەجێبوون لە ئێران لەماوەی هەشت ساڵدا بە رێژەی 772% بەرزبووەتەوە. ستانداردی جیهانی كڕینی یەكەی نیشتەجێبوون یەكسانە لەگەڵ پێنج هێندەی كۆی داهاتی خێزانێك لەیەك ساڵدا بەو واتایەی ئەگەر نێوەندی كۆی داهاتی هەر خێزانێك لەپێنج ساڵدا كۆبكرێتەوە، ئەوا دەبێت ئەو خێزانە دوای پێنج ساڵەكە بەكۆی داهاتەكەی ببێتە خاوەنی خانوو و شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی. ئەگەرچی پێوەرە جیهانییەكەو پێوەرەكەی ئێران پێنج ساڵ جیاوازییان هەیە، بەڵام كێشەی سەرەكیی ئێران ئەوەیە زیاتر لە 60%ی خێزانەكان بەهەژار ئەژمار دەكرێن و داهاتیان ناگاتە نزیكەی 200 دۆلاریش، بۆیە زۆرینەی رەهای ئەو خێزانانە تەنها خەون بەخانووەوە دەبینین، چونكە ناكرێت 106 ساڵ پارە كۆبكرێتەوە بەهیوای كڕینی خانوو لەكاتێكدا نێوەندی درێژیی تەمەن لەو وڵاتەش نزیكەی 70 ساڵە. كۆماری كرێچی پێگەی (ئیقتیساد نیوز) لەئێران بڵاوی كردووەتەوە هەر خێزانێك لەشارەكانی ئێران لەماوەی ساڵێكدا زیاتر لە 50%ی كۆی داهاتەكەی بۆ كرێی خانوو یان شوێنی نیشتەجێبوون تەرخان كردووە، بەڵام لەتاران زیاتر لە 60%ی كۆی داهاتی خێزانەكان دەبێت بۆ كرێی خانوو تەرخان بكرێت. هەروەها ئاماژە بەوە كراوە لەساڵانی 2000 تا 2005 رێژەی كرێ خانوو لەئێران 20% بۆ 28%ی كۆی داهاتی مانگانەی هەر خێزانێكی مامناوەند بووە، بۆیە ئەوەی لەئێستاداو لەساڵی 2021 لەئێران روودەدات كە هەر خێزانێك دەبێت زیاتر لە 50%ی كۆی داهاتەكەی بۆ كرێی خانوو تەرخان بكات، ئەوەش بەگەورەترین زیان بۆ كرێچییەكان و بەرزترین نرخی كرێی خانوو لەمێژووی وڵاتەكەدا لەقەڵەمدەدرێت و لەهەندێك شاری ئێرانیش ئەو رێژەیە دەگاتە 70%ی كۆی داهاتی هەر خێزانێكی كرێچی. ناوەندی تەندروستیی ئێران ئاشكرای كردووە بەرزبوونەوەی كرێی خانوو لەوڵاتەكەدا ئاستی كوالێتیی خۆراك و بژێویی خەڵكی وڵاتەكەی بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزاندوە، چونكە دەبێت زۆرینەی خێزانەكان لەجیاتی خواردن و خۆراك بیر لەخانوو و كرێكەی بكەنەوە. مەحمود مەحمودزادە، جێگری وەزیری رێگاوبان و ئاوەدانكردنەوە لەئێران ئاشكرای كردووە دوو ملیۆن و 300 هەزار خانووی چۆڵ لەئێران تۆمار كراون كە باجی ساڵانە نادەن و خاوەنداریی نزیكەی 900 هەزار خانوو یان شوێنی نیشتەجێبوونیش لەو ژمارەیە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت. مەحمودزادە روونیكردوەتەوە لەئێراندا كێشەی نیشتەجێبوون هەیەو بەو هۆیە كرێی خانوو بەردەوام لەبەرزبوونەوەدایە، بەڵام حكومەتیش بەژمارەیەك خانووی چۆڵ بووەتە بەشێك لەهۆكاری كێشەی نیشتەجێبوون. بەپێی ئامارەكانی ئێران رێژەی ئەو كەسانەی خاوەنی شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان نین و كرێچین دەگاتە 30 بۆ 40٪ی كۆی دانیشتوان و بەوتەی بەرپرسان ئەگەر ئەو خانووە چۆڵانەی وڵاتەكە لەلایەن هاووڵاتییانەوە بەكاربهێنرێت كێشەی نیشتەجێبوون چارەسەر دەكرێت. لەلایەكی دیكەوە بانكی ناوەندیی ئێران ئاماژەی بەوە كردووە كەتەنها لەمانگێكدا كرێی خانوو لەو وڵاتە بە رێژەی 50 بۆ 55٪ بەرزبووەتەوەو لەماوەی دوو ساڵیشدا بەرزبوونەوەی كرێی خانوو زیاتر بووە لە 500٪. كۆی ژمارەی دانیشتوانی ئێران دەگاتە 84 ملیۆن كەس و ناوەندی ئاماری ئێران ئاماژەی بەوەكردووە لەساڵی 1986 ژمارەی دانیشتوانی وڵاتەكە 49 ملیۆن كەس بووە كە رێژەی كرێچی لەو ساڵەدا 13% بووە و لەساڵی  1990 كەژمارەی دانیشتوان گەیشتووەتە 60 ملیۆن كەس رێژەی كرێچی بۆ 18% بەرزبووەتەوە و لەماوەی 30 ساڵدا رێژەی كرێچییەكان بەبەردەوامی لەبەرزبونەوەدا بووە بەجۆرێك كە لەساڵی 2016 تەنها 20%ی خێزانە نوێیەكان توانیویانە ببنە خاوەنی خانووی خۆیان و لەكرێچیبوون رزگاریان بێت. ژمارەی دانیشتوان و رێژەی كرێچییان لەماوەی زیاتر لە 40 ساڵ حوكمڕانیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەو وڵاتە لەبەرزبوونەوەدا بووە و كۆمارێك لەكرێچی لەوڵاتەكەدا دروست بووە. ئەگەرچی ناوەندی ئامار رایگەیاندوە رێژەی كرێچییەكانی ئێستای ئێران دەگاتە 25% بۆ 30%، بەڵام رۆژنامەی (دونیای ئیقتیساد) لە راپۆرتێكی شیكاری و بەراوردكاریدا لانی كەمی رێژەی كرێچییەكانی وڵاتەكە بە 40% بۆ 45% خەمڵاندووە.  هاوكات ئەوەشی خستووەتەڕوو كە بەدرێژایی 30 ساڵ كرێ خانوو و نرخی خانوو لەبەرزبوونەوەدا بووە و هاوكات داهاتی خێزان كەمی كردووەو رێژەی هەڵاوسانی ئابوریی ئەو وڵاتەش بەبێ وەستان تا نزیكەی 50% بەرزبووەتەوەو لەئێستاشدا 60%ی كۆی دانیشتوانیش بەهەژار ئەژمار دەكرێن. كوشتنی خەونی یەكەی نیشتەجێبوون لای كرێچی لەساڵی 2018 نزیكەی 49%ی خەڵكی ئێران كرێچیبوون و نرخی كرێی خانووش لەنێوان 40% بۆ 70%ی كۆی داهاتی هەر خێزانێك بووە، لەكاتێكدا ئەگەر وڵاتانی جیهان بەتایبەت ئەڵمانیا بەنموونە وەرگیرێت تەنها 15% بۆ 23%ی كۆی داهاتی هەر خێزانێك لەئەڵمانیا بۆ كرێی خانوو یان شوێنی نیشتەجێبون دەستنیشان دەكرێت و حكومەتی وڵاتەكەو سەندیكای كرێچییان و ئەنجومەنی گەڕەكەكانی ئەو وڵاتە بەهەموو شێوازێك رێگریی دەكەن لەبەرزكردنەوەی نرخی كرێی خانوو و تەنانەت هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی بەكرێگرتنی خانوو دەكەوێتە دەست كرێچی بەو مەرجەی خاوەن خانوو بڕیاری فرۆشتنی خانووەكەی نەدات. لەوڵاتانی گەشەسەندووی جیهان ناسراو بە (OECD) بۆ كۆنتڕۆڵكردنی هەڵاوسان و رێگریی لەبەرزبوونەوەی كرێی خانوو، گرێبەستی درێژماوە لەنێوان كرێچی و خاوەن خانوودا واژۆدەكرێت، لەكاتێكدا لەئێران خاوەن خانوو دەتوانێت مانگانە كرێی خانووەكەی بەرزبكاتەوەو یاساكانیش لەبەرژەوەندی كرێچییەكانی ئەو وڵاتەدا نییە. گرێبەستی بەكرێگرتنی خانوو لەئەمریكا دوو ساڵە، لەسویسرا شەش ساڵە، لەژاپۆن پێنج ساڵ، ئایرلەند (ئیرلەندا) چوار ساڵ، نەمسا سێ ساڵ و لەفەڕەنسا هەندێكجار تا شەش ساڵە، بۆیە ئەم وڵاتانە زیاترین پشتیوانی دەكەن لەكرێچییەكانی وڵاتەكانیان لەپێناو ئەوەی لە رووی ماددییەوە زیانیان پێنەگات تا لەكورتترین ماوەدا داهاتەكانیان بۆ كڕینی خانوو تەرخان بكەن. بەپێچەوانەی ئەو وڵاتانەوە لەئێران مانگانە كرێی خانوو لەسەر كرێچییەكان زیاد دەكرێت و ئەوەش وادەكات خێزانە كرێچییەكان لەبەر دابینكردنی كرێی خانوو، فریای پاشكەوتكردنی داهاتەكانیان نەكەن. بەپێی ستانداردە جیهانییەكان نابێت كرێی خانووی ساڵانەی هیچ خێزانێك لەكۆی داهاتی 23% تا 30% خێزانەكە زیاتر بێت، بەڵام 80%ی كرێچییەكان لەئێران هەندێكجار زیاتر لە 50%ی كۆی داهاتەكەیان بۆ كرێی خانوو تەرخان دەكەن و ئەو رێژەیەش لەداهاتەكەیان بۆیان دەمێنێتەوە ناچارن بۆ بژێوی رۆژانە خەرجی بكەن، بۆیە هیچ پاشەكەوتێك نامێنێتەوە تا بیر لەكڕینی خانوو بكەنەوە. خەمی سەرەكیی كرێچییەكانی ئێران بژێوییە نێوەندی موچە لەئێران بەنزیكەی پێنج ملیۆن تمەن خەمڵێنراوە كەدەكاتە نزیكەی 170 دۆلار، بەڵام هەر خێزانێكی ئاسایی و چوار كەسی پێویستی بەزیاتر لە 12 ملیۆن تمەن هەیە بۆ دابینكردنی بژێویی كەدەكاتە نزیكەی 400 دۆلار، لەكاتێكیشدا هەر كرێكارێك حەقدەستی رۆژانەكەی لەنێوان 200 بۆ 300 هەزار تمەندایە كە نێوەندەكەی دەكاتە نزیكەی 9 دۆلارو بە دڵنیاییەوە هیچ كرێكارێك لەو وڵاتە 30 رۆژی مانگەكە كاری دەستناكەوێت بەتایبەت لەوەرزی زستاندا، بۆیە زۆرینەی چینی موچەخۆرو كرێكار كە كرێچین ناتوانن بژێوییەكی شیاو بۆ خۆیان دابین بكەن تابتوانن پاشكەوت بكەن و بیر لەدابینكردن و كڕینی یەكەی نیشتەجێبوون بكەنەوە بەتایبەت كە ئەو وڵاتە لەقەیرانێكی قوڵی ئابوریی و بەرزبوونەوەی هەڵاوساندایە.  

هاوڵاتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەماوەی هەفتەیەکدا دوو جار پەیامی پاڵپشتی بۆ هەرێمی کوردستان لەشەڕی داعشدا دەربڕیوە ئەوەش لەکاتێکدایە کە بڕیارە لەکۆتایی ئەمساڵدا هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا لەعێراق بکشێنەوەو تەنیا راوێژکارە ئەمنی و سەربازییەکانیان بمێننەوە. ئەو پەیامانەی ئەمریکا کە لە رێگەی هەریەکە لەوەزیری بەرگریی و برێت مەکگۆرک، رێکخەری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا گەیشتوونەتە هەولێر، کە تێیدا باس لەپاڵپشتی بەردەوامی ئەمریکا دەکەنەوە لەشەڕی داعشدا بەمەبەستی دروستنەبوونی بۆشایی ئەمنی، دوای کشانەوەی هێزەکانیان لەعێراق، ئەوەش لەکاتێکدایە داعش ماوەی چەند هەفتەیەکە لەناوچە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دیکەی عێراق چالاک بووەتەوە. بەگوێرەی رێککەوتنی نێوان ئەمریکا و عێراق، لە یەکەم رۆژی ساڵی نوێوە، نە خۆیان و نە فڕۆکە جەنگییەکانیان بەشداری لەشەڕی دژی داعشدا ناکەن، بەڵکو رۆڵیان تەنیا راوێژکاری و مەشق و راهێنان بەهێزە ئەمنییەکانی عێراق و پێشمەرگە دەبێت، کۆشکی سپی دەڵێت، مانەوەی ئەو سەربازانە لەسەر داواکاریی حکومەتی عێراقە. دوو پەیامی دڵنیایی ئەمریکا میدیای سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، هەفتەی رابردوو بڵاوی کردەوە کە مەسرور بارزانی نامەیەکی لە لۆید ئۆستن، وەزیری بەرگریی ئەمریکا پێشگەیشتووە و تێیدا جەخت لە گرنگیی بەردەوامبوونی پەیوەندی بەهێزی نێوان هەرێمی کوردستان و ئەمریکاو هەماهەنگیی بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش دەکاتەوە. لەبەشێکی نامەکەی وەزیری بەرگریی ئەمریکا بۆ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، هاتووە «سوپاسی رۆڵی گرنگیی پێشمەرگە لەتێکشکاندنی داعش دەکەین و بەڕێز و پێزانینەوە یادی قوربانیدانەکانی پێشمەرگە لەشەڕی دژ بەداعش دەکەینەوە». وەزیری بەرگریی ئەمریکا، ئاماژەی بەوەش کردوە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەردەوام دەبێت لەهاوکاری کردنی هێزی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی عێراق، بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش، بەتایبەتی لەبواری راوێژکاری و ئاڵوگۆڕی زانیاری و هەواڵگریدا». بەپێی هەمان نامە کە میدیای سەرۆکی حکومەت ناوەڕۆکەکەی بڵاوکردەوە، تێیدا وەزیری بەرگری ئەمریکا، جەختی لەوە کردووەتەوە کە پەیوەندییەکی تایبەت لەنێوان هەرێمی کوردستان و ئەمریکادا هەیە لەسەر بنەمای بەهاو رێزگرتنی هاوبەش. هەروەها وتوویەتی «ئێمە بە خۆشحاڵییەوە، پێشوازی لەکارکردنی هاوبەشی نێوان هەردوولامان دەکەین، سوپاس بۆ پابەندبوونتان بەو هاوبەشییە گرنگەی لە نێوانماندا هەیە.» جگە لەم پەیامە پەیامیکی دیکەی ئەمریکا لە رێگەی برێت مەکگۆرەوە گەیشتە هەرێمی کوردستان، لەم هەفتەیەدا، ئەوەش دوای ئەوەی بەسەردانیک گەیشتە عێراق و دواتر سەردانی هەولێریشی کردو لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم کۆبووەوە. بەپێی راگەیەنراوێکی کۆشکی سپی «ئامانج لە سەردانی دوو رۆژی برێت مەکگۆرک بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان راوێژکردن بووە لەگەڵ سەرکردە سیاسی و ئەمنییەکان» . سەردانەکە دوو رۆژ دوای ئەوە هات، کە بەرپرسانی عێراق رایانگەیاند، لەکۆتایی ئەم مانگەوە ئەرکی هێزەکانی هاوپەیمانیی نێوەدەوڵەتی لەعێراق لە شەڕکەرەوە بۆ راوێژکاری دەگۆڕێت. کۆشکی سپی لە راگەیەندراوەکەیدا دەڵێت، «مەکگۆرک پابەندبوونی سەرۆک بایدنی بەئەنجامەکانی گفتوگۆی ستراتیژی لەگەڵ بەغدا دووپاتکردەوەو جەختی لەوەش کردەوە کە چیدیکە هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق رۆڵی شەڕکەر نابینین. گۆڕانکاری لەئەرکی هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیماناندا، بەهۆی ئەو بەرەوپێشچوونە گەورەیەوە بووە، کە هێزە ئەمنییەکانی عێراق، لەنێویشیاندا پێشمەرگە، لەسەرکردایەتیکردنی شەڕی دژی داعش بەدەستیانهێناوە». نزیکەی 2500 سەربازی ئەمریکی و هەزاری دیکەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لەعێراق و هەرێمی کوردستانن و لەبنکەی عەین ئەسەدو حەریر جێگیرن. بەشێک لەگرووپە چەکدارەکانی حەشدی شەعبی دژی مانەوەی هێزە ئەمریکییەکان لەعێراق تاوەکو دێت توندتر دەبێت، ئەوان دەڵێن لەدوای 31ی ئەم مانگە، هێرشەکانیان لە دژی هێزە بیانییەکان چڕ دەکەنەوە. پێشتر فرانک مکێنزی، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، ئەوان پێشبینی دەکەن هێرشی گرووپەکانی نزیک لە ئێران لەم مانگەدا بۆسەر هێزە بیانییەکان زیادبکەن، ئەوەش بە گوتەی خۆی، پەرچەکردارێکە لە بەرامبەر شکستهێنانیان لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کە 10ی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ بەڕێوەچوو. یەکێتی هاوکاری ئەمریکا بۆ پێشمەرگە بە «پێویست» دەزانێت هەریەکە لە قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و بافڵ تاڵەبانی، هاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دووشەممەی رابردوو لەهەولێر کۆبوونەوەیەکیان سازکرد لەگەڵ برێت مەکگۆرگ و ماتیۆ تولەر، باڵیۆزی ئەمریکا لەعێراق و رۆبەرت پاڵەدینۆ، کۆنسوڵی ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان. بەپێی راگەیەندراوی نووسینگەی بافڵ تاڵەبانی، لە کۆبوونەوەکەدا جەخت لە پێویستیی چارەسەرکردنی سیاسییانەی کێشەکانی عێراق و پەنابردن بۆ دیالۆگ و زمانی گفتوگۆ کراوەتەوە لەگەڵ پاڵپشتی ئەمریکا بۆ هێزەکانی پێشمەرگە. هەروەها قوباد تاڵەبانیش لەبارەی کۆبوونەوەکەوە لە فەیسبووکی خۆی نووسی «باسمان لە‌ مە‌ترسییە‌كانی داعش و پلانە‌كانی رووبەڕووبوونە‌وە‌ی ئە‌و گرووپە‌ تیرۆریستییانە كرد كە‌ دە‌بێت لە رووی سە‌ربازیی و فیكرییە‌وە‌ لە‌ناوببرێن». بافڵ تاڵەبانی لەبارەی گفتوگۆکانی پێکهێنانی حکومەتی عێراق لە کۆبوونەوەکەدا رایگەیاندووە، «دەمانەوێت وەک نوێنە‌رانی کوردستان بەیەک تیم بچینە بەغداو لەگەڵ دۆستەکانمان لەسەر بنەمای دەستوور گفتوگۆ بکەین و پارێزگاری لە مافە نەتەوەیی و یاساییەکانمان بکەین کە سەرخستنی ئەم نیەتە زامنی عێراقێکی بەهێزو هەرێمێکی پارێزراو دەبێت». هەروەها لەبەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا بافڵ تاڵەبانی پێویستی پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا دووپاتکردەوە بەتایبەت لە پرسی بەردەوامیدان بە راوێژو هاوکاریکردنی هێزی پێشمەرگە لە رووی مەشق و پێشخستنی توانا لۆجستی و سەربازییەکان لەپێناو ریشەکێشکردنی تیرۆرو ئارامی و ئاسایشی زیاتر لەناوچەکە. جگە لەمەش مەکگۆرک لەگەڵ بەرهەم ساڵح وەکو سەرۆک کۆماری عێراق کۆبووەوە، لەو کۆبوونەوەیەدا کە تێیدا باسی پرسی ئەمنی عێراقیان کردووە دوای کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا. بەگوێرەی راگەیەندراوی سەرۆکایەتیی کۆمار، لە دیدارەکەدا گفتوگۆ کراوە «لەبارەی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان هەردوو وڵات و گرنگیی پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لە بوارە جۆراوجۆرەکانی سیاسی، ئابووری، کولتووری و ژینگەیی لە رێگەی دیالۆگی ستراتیژیی نێوان هەردوو وڵات، بەجۆرێک خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی ھەردوولا بکات؛ ھاوکات باس لە کۆتاییهێنان بە رۆڵی شەڕکردنی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و بەهێزکردنی تواناکانی هێزە ئەمنییەکانی عێراق لە رێگەی راوێژەوە کراو دووپاتکرایەوە لەگرنگی ریشەکێشکردنی پاشماوەکانی تیرۆر». هەروەها بەگرنگییەوە باس لە گۆڕانکاری و پێشهاتەکانی ناوچەکە کراوەو جەختکرایەوە لەپێویستیی کۆتاییهێنان بە قەیرانەکانی ناوچەکە لە رێگەی دیالۆگ و بەیەکگەیشتن بەئاراستەی کەمکردنەوەی ناکۆکی و بارگرژییەکان. لەبەشێکی دیکەی دیدارەکەدا سەرۆککۆماری عێراق جەختیکردووەتەوە لە رۆڵی گرنگ و ناوچەیی عێراق وەکو پێکهاتەیەکی گرنگی سازان و سەقامگیری و پەرەپێدانی ئابووری و بازرگانی و گەشەپێدان لەپێناو بەدیهێنانی ئاسایش و سەقامگیری بۆ وڵات و گەلانی ناوچەکە. بەپێی رێککەوتنی ستراتیژیی نێوان عێراق و ئەمریکا، تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ هێزی شەڕکەری ئەمریکا لەعێراق دەکشێنەوەو ئەوانەی دەمێنێتەوە، رۆڵیان دەبێتە راوێژکارو راهێنەر. «ئەمریکا کاردەکات بۆ بەهێزکردنی عێراق لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا» نووسینگەی میدیایی قاسم ئەعرەجی، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی عێراق بڵاویکردەوە، کە قاسم ئەعرەجی لە گەڵ برێت مەکگۆرک، باسیان لە بەرزکردنەوەی توانای هێزە عێراقییەکان کردووە لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا. بەپێی راگەیەندراوی نووسینگەی میدیایی قاسم ئەعرەجی، مەکگۆرک پابەندبوونی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای بە ئەنجامەکانی دانوستاندنی ستراتیژی لەگەڵ عێراق دووپاتکردەوەو ئاماژەی بەوە کردووە، حکومەتی وڵاتەکەی لەسەر بنچینەی رێککەوتنەکە ئاسمان، زەوی و ئاوی عێراق بۆ هێرشکردنە سەر وڵاتانی دراوسێ بەکارناهێنێت، «ئەمریکا کاردەکات بۆ بەهێزکردنی توانای هێزە ئەمنییەکانی عێراق لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا». هەروەها لە راگەیەندراوەکەدا ئەوەش خراوەتەڕوو، مەکگۆرک رایگەیاندووە وڵاتەکەی هەڕەشە نییە بۆسەر هیچ وڵاتێک و جەختی لەوەش کردەوە کە «دووژمنی هاوبەش بریتییە لە رێکخراوی تیرۆریستیی داعش»؛ وتووشیەتی، بەرژەوەندیی ستراتیژیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەهەبوونی عێراقێکی بەهێزو حکومەتێکی بەهێزدایە لەعێراق. هەروەها قاسم ئەعرەجیش ئاماژەی بەوە کردووە، «حکومەتی عێراق لەگەڵ هەموو لایەک کاردەکات و هەبوونی دۆخێکی ئارام لەبەرژەوەندیی عێراقدایە». ئاماژەی بەوەش کردووە، عێراق کاردەکات بۆئەوەی ئەم قۆناغە تێپەڕێنێت و هەنگاو بنێت بەئاراستەی بەهێزکردنی ئارامی و ئاسایش و سەقامگیریی خۆی و پەرەدان بە تواناکانی لەهەموو بوارەکاندا.»

سەركۆ جەمال كشانەوەی ئەمریكا لەعێراق لەكۆتایی ئەمساڵدا ترسێكی گەورەی لای كورد بەتایبەتی و ئەو هێزە سیاسییانە دروستكردووە كە دۆستی ئێران نین و بەردەوام داوای مانەوەی دەكەن بەهۆی مەترسییەكانی داعشەوە. رۆژی 31ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ دوایین وادەیە بۆ مانەوەی هێزە شەڕكەڕەكانی ئەمریكا لەعێراق، بۆیە ترس و پرسی زۆریش لەلای بەشێك لەكوردو سوننە دروست بووە كەئایا بەكشانەوەی ئەمریكا لەعێراق چارەنووسی ئەوان چی لێدێت بەتایبەت كورد لەگەڵ دوو هێز رووبەڕوو دەبێتەوە كە هیچیان دان بەقەوارەكەیدا نانێن، ئەوانیش حەشدی شەعبی و داعشن. لە 5ی كانوونی دووەمی 2020، پەرلەمانی عێراق بەدەنگی زۆرینەی لایەنەكانی شیعە، پرۆژە یاسایەكیان لەپەرلەمان تێپەڕاند بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق. هەریەكە لە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان پێیانوایە ئەمریكا لەعێراق دەمێنێتەوەو رۆڵەكەی دەگۆڕێت. ستران عەبدوڵا، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەمریكاو دۆستەكانی ئەمریكا لەعێراق پێیان خۆش نییە ئەم پرۆسەیە ناوبنێن پرۆسەی كشانەوەی ئەمریكا، بەڵكو پێیان خۆشە وا نیشانی بدەن كەپرۆسەی گۆڕانكارییە لەڕۆڵی ئەمریكا لەعێراق». ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو كە ئەمریكا هەوڵدەدات ئەو تێگەیشتنە لەعێراق بڵاوبكاتەوە كە رۆڵی سەربازیی دەگۆڕێت بۆ دیپلۆماسی  و ئامادەیی  لەعێراق دەمێنێتەوە بەڵام شێوەكەی دەگۆڕێت. هەروەها ستران عەبدوڵا پێشیوابوو باشتروایە كورد تەنانەت ئەگەر لەتێكەڵبوونی مەلەفەكاندا داعش و حەشدی شەعبی بەیەك تێڕوانین سەیر دەكرێت، بەڵام دەبێت كورد ئەوە جیابكاتەوە، «رووبەڕووبوونەوەی داعش وەزیفەیەكی عێراقی و كوردستانی و نێودەوڵەتییە، بۆیە ئاسانتر دەتوانرێت قسە لەسەر ئەم مەلەفە بكرێت، بەڵام زەحمەتە مەلەفی حەشدی شەعبی یەكسان بكەین بەمەلەفی داعش». «حكومەتی داهاتووی عێراق پێكبهێندرێت كە ململانێی ئێران و ئەمریكا لەسەری هێور ببێتەوە كەدوو بژاردەی سیاسی هەیە، یەكێكیان دەیەوێت گۆڕانكاری بكات، یەكێكی دیكەشیان ئەو هێزانەن كە لەسەر ئەرزی واقیع دەسەڵاتیان هەیەو هێزە تەقلیدیەكانی شیعەن، لەم ئاستەدا ئاسانتر دەتوانرێت مەلەفی حەشدی شەعبی چارەسەر بكرێت و مەترسیشی لەسەر كوردستان كەمببێتەوە»، سەركردایەتیەكەی یەكێتی وا دەڵێت. هاوكات، ئاری هەرسین، ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لەسلێمانی و هەڵەبجە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: « كشانەوەی ئەمریكا لەعێراق بێ كاریگەری نابێت لەسەر هەرێمی كوردستان، بەڵام  لەهەموو دنیا وایە فاكتەرە زاتیەكان گرنگتر ئەوەیە كە بەستراوەتەوە بەوەی كەخۆمان واتە لایەنە سیاسییەكان و حكومەتی هەرێم و پەرلەمان چەند لێكتێگەیشتنمان هەیە لەگەڵ یەكتری». وتیشی :» لەكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق بێگومان بۆشاییەكی سەربازی لەناوچەكە دروست دەبێت و پەلهاویشتنی ئەو رێكخراوانەی كە تیرۆریستن یاخود رادیكاڵن زیاتر دەبێت، بەرەو رووبوونەوەیان دەبێتە تەحەدایەك». لەبارەی ئەوەی هەرێمی كوردستان چۆن خۆی ئامادە بكات بۆ كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكا، سەركردایەتیەكەی پارتی وتی:»ئێمە وەكو هەرێمی كوردستان لەڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ هێزێكی وەكو داعش چانسی خۆڕاگری و بردنەوەمان زۆر زیاترە لەبەشەكانی دیكەی عێراق، ئەویش لەبەر ئەو پەرتەوازەییەی لەنێوان شیعەو سوننەدا هەیە، دیسان جارێكی دیكە لەناوچە عەرەبیەكان بۆشایی دیكە دروستدەكات». لەساڵی 2011 ئەمریكا سەرجەم هێزەكانی لەعێراق كێشایەوە، بەڵام دوای سەرهەڵدانی داعش و كۆنترۆڵكردنی چەند ناوچەیەك لەعێراق لەساڵی 2014 بەپێی رێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی ئەوكاتی عێراق ئەمریكا هێزی سەربازی بۆ عێراق رەوانەكردەوەو ئێستا كە چەند رۆژێكی كەم ماوە بۆ كشانەوەی ئەو سێ هەزار و 500 سەربازەی ئەمریكا لەعێراق ماوەتەوە. رۆژنامەنوسێكی سیاسی دەڵێت ئەگەر ئەمریكا لەبەغدا نەمێنێتەوە ناتوانێت لەهەرێمی كوردستانیش بمێنێتەوە. عارف قوربانی، نووسەرو رۆژنامەنووس سەبارەت بەپرسی كشانەوەی ئەمریكا لەعێراق بە هاوڵاتى وت:» دەبێت لەوەدا بەرچاومان روون بێت ئەمریكا هەرچەندە سیاسەتی بەرامبەر بەعێراق و هەرێمی كوردستان دوو شتی جیاوازن و جۆری هەماهەنگی نێوان عێراق و ئەمریكا لەجۆری هەماهەنگی نێوان ئەمریكاو هەرێمی كوردستانیش جیاوازە، بەڵام لەگەڵ ئەم حەقیقەتەشدا ئەمریكا ناتوانێت ئەگەر عێراق جێبهێڵێت لەهەرێمی كوردستان بمێنێتەوە». «ئەو بۆچوونانە هەڵەن كە ئەگەر ئەمریكا لەبەغدا فشاری بكرێتەسەر ئەوا باڵیۆزخانەكەی دەهێنێتە هەرێمی كوردستان، یاخود ئەگەر بنكە سەربازییەكانی لەناوچەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق بكرێنە ئامانج بەدوور نازانرێت بنكەكانی بهێنێتە هەرێمی كوردستان، بەتایبەت دوای ئەوەی چەند جارێك بنكەكانی لەهەرێمی كوردستان كرانە ئامانج»، عارف قوربانی وای وت. عارف قوربانی وتیشی:» ئەوانەی داوای كشانەوەی ئەمریكا دەكەن لایەنە عێراقیەكانن وەكو حەشدی شەعبی و هێزە سیاسییەكانی نزیك لەئێران، بۆیە كاریگەری ئەوتۆی لەسەر عێراق نابێت كە مەترسی بخاتەسەر ئایندەی وڵاتەكە، بەڵام حەشدی شەعبی هەژموونی زیاتر دەبێت، بۆ هەرێمی كوردستان دوو مەترسی دروست دەبێت هەم مەترسی حەشدی شەعبی و هەم داعش». هاوكات ئەو رۆژنامەنووسە ئەوەشی دووپاتكردەوە كە  حەشدی شەعبی پێگەو هەژموونی زاڵ دەبێت لەعێراق، وتیشی:»ئەوان پێیانوایە هەرێمی كوردستان رێگرە لەپرۆسەی تەشەیوع، لەبەرئەوە بەدڵنیایی حەشدی شەعبی دەبێتە یەكێك لەمەترسییەكان لەسەر هەرێمی كوردستان، گروپە چەكدارەكانی دیكەش لەژێر پەرچەمی حەشدی شەعبی و ئەوانەش لەژێر پەرچەمی داعشدان دەبنە مەترسییەكی دیكەو دەبنە مەترسی لەسەر ناوچە كێشەلەسەرەكان و پرۆسەی تەعریب پەرەپێدەدەن ئەوەش بەدوورمەودا زیان بەهەرێمی كوردستان دەگەیەنێت». «كشانەوەی ئەمریكا هەندێك پێشهاتی سیاسی نوێ دەهێنێتە پێشەوە، بەدڵنیاییەوە پێشهاتی نەخوازراو دەبن بۆ كورد بۆ ئەوەی پێگەی هەرێم لاواز بكەن یاخود نەیهێڵن، ئێرانیش پێگەی لەعێراق بەهێزتر دەبێت و ئەویش هەرێم وەكو لەمپەر دەبینێت لەبەردەم هیلالی شیعی، توركیاش بانگەشەی ئەوە دەكات كە گۆڕانكاری بەسەر نەخشەی سیاسی خۆیدا دەهێنێت دوای 2023 و بەتایبەت چاوی لەسەر ئەو ناوچانەیە كە وزەیان تێدایە بەتایبەت ویلایەتی موسڵ، بێگومان دوای كشانەوەی ئەمریكا ئەو مەترسییانە دروست دەبن»، عارف قوربانی وای وت.

مەزهەر كەریم نزیكەی 25 كەس لەلایەن ئاسایشی سلێمانی لەپارێزگای هەڵەبجەو دەوروبەری دەستگیر دەكرێن بەتۆمەتی لایەنگیری و ئەنجامدانی كاری نهێنی بۆ رێکخراوی داعش. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتى ژمارەیان لەنێوان 25 بۆ 30 كەسدایەو لەمانگی پێنجی ئەمساڵەوە لەلایەن ئاسایش و دەزگا ئەمنییەكانی ناوچەكەوە چاودێری كراون. رۆژی چوارشەممەی رابردوو بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی  پارێزگای سلێمانی لەدوای ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێك‌و دەستگیركردنی ژمارەیەك گەنج لەسنووری پارێزگاری هەڵەبجە نووسراوێكی بڵاوكردەوە كە تێیدا هاتووە «ژمارەیەك ئەندام‌و تاقم و گروپی تیرۆریستانی داعش  لەشاری هەڵەبجە،  قەزای سەیدسادق و شارۆچكەكانی خورماڵ و سیروان و چەند گوندێكی شارەزوور دەستگیركران». پاشان‌و دواتر كەسوكاری ئەو گیراوانە بێئاگایی خۆیان لەتێوەگلانی كوڕەكانیان لەبەشداربوونیان‌و هاوكاری رێكخراوی تیرۆرستانی داعش رەتكردەوەو داوایان كرد بەزووترین كات گیراوەكانیان ئازاد بكرێن، ئەو لێدوانەی بەڕێوەبەری ئاسایشش بە»بێ‌ بنەما» وەسف دەكەن. حسێن خەلیفە محەمەد كە لەئێستادا كوڕێك‌و برازایەكی لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیركراوە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتىوت:»لەكاتژمێر حەوتی ئێوارە بوو هێزێكی دەمامكداری ئاسایش تەلەفونیان بۆ كردم و وتیان هارونی كوڕت لەگەڵ دیاری هیوای برازات بابێن بۆ ئاسایش، منیش وتم بەسەرچاو وەهام دەزانی شەڕبووە، بەڵام هێندەی پێنەچوو تەلەفونم بۆ كرا وتیان ئەوەی ریشی هەیە لەناحیەی سیرواندا دەستگیركراوە، نازانین بۆچی دەستگیركراون». هەروەها وتیشی:» كوڕەكەم ئەندامی حزبی سۆسیالیستەو برازاكانیشم باوك‌و براكانیان پێشمەرگەی یەكێتی نیشتمانی كوردستانن، دورین لەبیری توندڕەویی، لەوە دەترسین لەژێر لێدان‌و تەعزیبدا بیانهێننە سەر شاشەی تەلەفزیۆن‌و ناچاریان بكەن تابیری توندڕەویان بەسەردا تۆماربكەن». ناوبراو داواشی لەهەموو  كەسوكاری گیراوان‌و خەڵكی دەڤەری شارەزوو كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان دەكرد كە بەرامبەر ئەم ناهەقیەی بەرامبەریان كراوە بێدەنگ نەبن. سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت ئامادەن بەدواداچوونیان بۆ بكەن. گوڵستان سەعید جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و داكۆكی لەمافی مرۆڤ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» پێویستە كەسوكاری گیراوان سەردانی لقی هەڵەبجە یان سلێمانی بكەن تا وەك لیژنەی مافی مرۆڤ بەدواداچوون بۆ گیراوەكانیان بكەن، بێدەنگی كەسوكاریان هۆكارێك دەبێت بۆ مانەوەی زیاتر لەزینداندا، بۆیە پێویستە رای گشتی لەوبارەیەوە ئاگادار بكرێتەوە تا دۆسیەكەیان بەلاڕێدا نەبرێت». هەروەها وتیشی:» لەئێستادا سەرقاڵی سەردانی كردنی گرتوخانەكانی هەولێرین‌و داوامان كردووە لەچەندڕۆژی داهاتوودا سەردانی گرتوخانەكانی سلێمانی بكەن تائێستا وەڵامیان نەداوینەتەوە،  هەر كەوەڵامیان داینەوە سەردانی زیندانیان دەكەین ‌و لەشوێن‌و رێگەو كەیسەكانی زیندانیان دەكۆڵینەوە هەتا ئەوكات كەیسی ئەو گیراوانە یەكلانەبێتەوە قسەمان دەبێت پشتگیری كەسوكاریان دەبین وەك ئەوەی خۆیان باسی دەكەن». ئاسایشی سلێمانی جەخت لە بەیاننامەكە دەكاتەوەو ئەوە رەتدەكەنەوە كە ئەو كەسانە بێتاوان بن، بۆ رای گشتی ئاشكرای دەكات و لێكۆڵینەوە لەوبارەیەوە دەكرێت. موقەدەم یاسین سەمیع، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» خەڵكی‌و رۆژنامەنووسان دەپرسن ئەو كەسانە بۆچی گیراون، وەك ئاسایش هێشتا لێكۆڵینەوە لەوبارەیەوە تەواو نەبووە، ئێمە دەمانەوێت قسەی راست‌و دروست بەخەڵكی بڵێین،  هەر كە لێكۆڵینەوەكان تەواوبوون، بەدڵنیاییەوە قسەی دیكەمان دەبێت، خەڵكی‌و كەسوكاریان لەئێستادا دڵیان گەرمە قسە دەكەن سەرسوڕمانی خۆیان نیشاندەدەن و بێتاوانی گیراوان نیشان دەدەن».

مەزهەر كەریم رۆژی یەكی ئەم مانگە وەزارەتی تەندروستی هەرێم بەڕەسمی نووسراوی رەوانەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتیەكانی تەندروستی كردووە جۆری سێیەمی ڤاكسین بدرێتە ئەو كەسانەی جۆری دووەمیان وەرگرتووە، تا لە جۆری سێیەمی ڤایرۆسی كۆرۆنا (ئۆمیكرۆن) بەدووربن. ئاسۆ حەمید زەنگەنە بەڕێوەبەری پاراستنی تەندروستی‌و سەلامەتی خۆراك لەوەزارتی تەندروستی  بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد لەئێستادا تەنیا سێ‌ جۆری ڤاكسین بەردەستە كەجۆری  ڤایزەر‌و ئیسترازێنیكاو سینۆفارم، كە جۆری ڤایزەر لەهەموویان زیاتر بوونی هەیە، وتیشی:»هەفتانە لەبەغداوە بۆمان رەوانە دەكرێت، ئێمەش رەوانەی بەڕێوەبەرایەتیەكانی تەندروستی شارەكانی دەكەین بەپێی ژمارەی دانیشتوان‌و بەكارهێنانی جۆری ڤاكسینەكە‌و ئەو خەڵكانەی وەریدەگرن وەك ئەوەی كە بەشێكین لەعێراق». هەروەها باسی لەوەشكرد كە لەڕێگەی دەستەی كۆڤاكسەوە  ئەو گرێبەستە كراوە هێنانی ڤایزەر رەوانەی عێراق دەكرێت، پاشان پشكی هەرێم رەوانە دەكرێت كە هەروا ئاسان نیە لەساردكەرەوەی تایبەتدا لەپلەی ناقس حەفتا پلە هەڵدەگیرێت ئەوكات بەدەستیان دەگات. بەپێی بڵاوكراوەی كۆمپانیای فایزەر بایۆنتێك دۆزی سێیەمی ڤاكسینی فایزەر بایۆنتێك بە رێژەیەكی بەرچاو بەرگریی جەستە دژ بەجۆری دەلتای ڤایرۆسی كۆرۆنا زیاددەكات، لێكۆڵەرانی كۆمپانیای فایزەر باس لەوە دەكەن كە دۆزی سێیەمی ڤاكسینەكە لە بەرامبەر جۆری دەلتای ڤایرۆسی كۆرۆنا بەراورد بەدۆزی دووەم و یەكەم سەد هێندە كاریگەری زیاترە. هاوكات،  دكتۆر ئاسۆ  خەوێزی وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی ئاماژە بەوە دەكات كە جورحەی سێیەمی ڤاكسین جۆری ڤایزەرە،  بەتایبەت لەسەر ئەو كەسانەی كە مەترسیدارن بەتایبەت بۆ ئەو كەسانەی لەبواری تەندروستی كاردەكەن‌و بەساڵاچوون‌و ئەو كەسانەی نەخۆشی دێژخایەنیان هەیە، ئەمەش دوای شەش مانگ دێت لەجورعەی دووەم، واتا شەش مانگ، دوو جورعەكەی دووەم،  بەهەمان رێنمایی دەبێت، بەڵام بەنموونە ئەگەر دوو جورعە سینۆفاڕمی وەرگرتنبێت یان فایزەری وەرگرتبێت، ئەم جارە سینۆفاڕمی  یان ئیسترازێنیكا وەردەگرێت. وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هێمای بۆ ئەوەشكرد كە بەپێی رێنمای دەبلیۆ ئێچ ئۆ لەسەر وەرگرتنی جورعەكان بەپێی ساڵەكان دیاری كراوە بۆ نموونە ئەو كەسانەی تەمەنیان لەسەروو چل ساڵە دەتوانێت ئیسترازێنیكا وەربگرن، هەركەسێك بیەوێت  جورعەی سێیەمی ڤاكسین وەربگرێت  ئیختیاریە ئیجباری نیە دەتوانێت وەریبگرێت یان هیچ كێشەیەكی نەبێت یان موشكیلەیەكی نەبێت دەبێت، ئەمەش لەچوار چێوەی تەندروستی نیشتمانی عێراقیدایە هیچ بڕە پارەیەك لەحكومەتی هەرێم وەرناگیرێت. جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی دەڵێت دەستیان بەپێدانی ژەمی سێیەمی ڤاكسین كردووە بۆ ئەوانەی هەردوو ژەمەكەیان وەرگرتووە. هێرش سەید سەلیم جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لەئێستادا پێدانی ڤاكسینی ڤایزەر دەستی پێكردوە، ئەو هاووڵاتیانە وەریدەگرن جاری یەكەم و دووەم ڤاكسینەكەیان وەرگرتوە، بەهۆكاری ئەوەی هیچ كێشەیەكی كەمی ڤاكسینمان نیە، بەڵام دەزانرێت كە لەجۆری ڤایزەری ئەمریكیە لەبنكەكانی پێكوتەی كۆرۆنا بەكاردەهێنرێت لەشاری سلێمانی».