ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

    سەركۆ جەمال پلەی زیاتر لە حەوت هەزار پێشمەرگە و كارمەند لەوەزارەتی پێشمەرگە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بەرزكرایەوە، وەك بەرپرسێكی وەزارەتەكەش دەڵێت بەهۆی قەیرانی داراییەوە راگیرابوو، بەڵام بەوتەی بەرپرسێكی دیكە هیچ كاتێك پلە بەرزكردنەوە رانەگیراوە. رۆژی 29/11/2021 وەزارەتی پێشمەرگە لەڕاگەیەندراوێكدا رایگەیاند: پاڵپشت بەماددەی چواردە  لەسیستمی ژمارە (6) ساڵی (2011)  پەیڕەوی ( نیزامی) راژەو خانەنیشینی پێشمەرگە تایبەت بەیاسای ژمارە (38)ی ساڵی 2007 ئاماژە بەفەرمانی وەزاری وەزارەتی پێشمەرگە، بەڕێوەبەرایەتی ئیدارەی گشتی ژمارە 6033  تایبەت بە بەرزكردنەوەی پلەی كارمەندان، بەفەرمانی شۆڕش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگە، بڕیاردرا بەپلە بەرزكردنەوەی پلەی حەوت هەزارو 832  پلەدارو پێشمەرگەی سەر بەدیوان و لیواكانی پێشمەرگە لەخشتەی نەورۆزی 2021. لەدوای پلە بەرزكردنەوەی كارمەندان و پێشمەرگە، ئامادەكارییەكانی خشتەی پلە بەرزكردنەوەی ئەفسەرانیش لەقۆناغی كۆتاییدایەو بڕیاریشە بەم نزیكانە رەوانەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بكرێت. حكومەتی هەرێم لەدوای راگەیاندنی قەیرانی دارایی لەساڵی 2014، پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەرانی راگرتووەو تائێستا بۆیان ئەنجامنەدراوە، بەڵام پلە بەرزكردنەوەی سەربازیی وەزارەتەكانی (ناوخۆ، پێشمەرگە) بەردەوامە.  عەقید بەرزان رەزا موستەفا، بەڕێوەبەری هۆبەی پلە بەرزكردنەوە لەوەزارەتی پێشمەرگە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: «لەوەزارەتی پێشمەرگە بەپێی وەجبە پلە بەرزدەكرێتەوە، ساڵانە دوو خشتەمان هەیە بەناوی ئەیلول و نەورۆز، نەورۆز لە 21/3 و ئەیلولیش لە 11/9دا هەركەس ماوەی خۆی تەواو بكات، بۆ نموونە خشتەیەكی مانگی 9مان لەبەردەستدایە، بەهۆی كۆرۆناو قەیرانی داراییەوە خشتەكە دواكەوت، ئەگەرنا دەبوو لەكاتی خۆیدا دەربچێت، سێ ساڵ جارێك لەوەزارەتی پێشمەرگە پلە بەرزكردنەوە ئەنجامدەدرێت». ناوبراو باسی لەوەشكرد هێزەكانی 70 و 80 پلەكەیان پێدەدرێت، بەڵام پارەی پلەكەیان بۆ هەژمار ناكرێت، چونكە كە بڕیارەكە جێبەجێ بكرێـت هەركەس پلەی بەرز بكرێتەوە دەبێت مووچەكەشی بەرز ببێتەوە. هەروەها بەڕێوەبەری هۆبەی پلە بەرزكردنەوە لە وەزارەتی پێشمەرگە باسی لەوەشكرد لەهەمانكاتدا لیستێكی دیكەیان ئامادەیە، بەڵام ناتوانن ژمارەكە بەوردی بڵێین، ئێستا نزیكەی 10 هەزار كەسی دیكە چاوەڕێی پلە بەرزكردنەوەن، هەموو خشتەیەكیش حەوت بۆ هەشت هەزار كەس داوای پلە بەرزكردنەوە دەكەن. هەموو پلە بەرزكردنەوەیەك سێ ساڵ جارێكە جگە لەپێشمەرگەی ئاسایی كە یەكەمجار پلەی بەرزدەكرێتەوە یەك ساڵە و بۆ (نائب عەریف)یش دوو ساڵە لەدوای ئەو پلەیەوە تا پلە (مومتاز) دەبێتە سێ ساڵ. «لەدوای شەڕی داعشەوە دامەزراندن و دانانی خەڵك لەجێگەی خەڵكی دیكە وەستاوە، ئەگەرنا لەوەزارەتی پێشمەرگە بەدەگمەن هەیە كە پلەی نەبێت ئێستا خەریكە پێشمەرگەی ئاسایی نامێنێت»، عەقید بەرزان وای وت. لیوا قارەمان كەمال، جێگری سوپاسالاری پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: «پلە بەرزكردنەوە لەوەزارەتی پێشمەرگە نەوەستاوە تەنها پلەی ئەفسەرەكان بۆ ماوەیەك وەستا، هێزەكانی 70 و 80 بەجیا پلە بەرزكردنەوەی خۆیان دەكەن و رەوانەی وەزارەتی پێشمەرگەی دەكەن، مووچەیان پێنادرێت لەگەڵ پلەكانیان و هیچ ئیمتیازێكی تریشیان بۆ هەژمار ناكرێت، لە پلەیەك بۆ پلەیەكی دیكەش ماوەی پلەبڕین جیاوازە». بەڵام جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»لەساڵی 2015ەوە پلەی وەزارەتی پێشمەرگە راگیراوە، واتە نەنێردراوەتە وەزارەتی دارایی تا مووچەیان بۆ ببەسترێت، تەنها هۆكارەكە قەیرانی دارایی بووە». هێزەكانی 70ی سەر بەیەكێتی و هێزەكانی 80ی سەر بەپارتی هێشتا بەتەواوی یەكەی ژمێریاریان یەكنەخراوەتەوە لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگەو نووسراوەكان ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران كراوە تا بڕیاریان لەسەر بدرێت. ژمارەی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان بەپێی ئامارە نافەرمیەكان و ئەو زانیاریانەی هاوڵاتى دەستیكەوتوون، جگە لەهێزەكانی 70 و 80 كە هێزی پارتی و یەكێتین و تائێستا لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە یەكیان نەگرتووەتەوە، 160 هەزار پێشمەرگەیە. وتەبێژی هێزەكانی 70ی یەكێتی دەڵێت:»هیچ پلە بەرزكردنەوەیەكی هێزەكانی یەكەی 70 و 80 مووچەیان بۆ هەژمار ناكرێت. ئەحمەد لەتیف، وتەبێژی هێزەكانی 70ی پێشمەرگە وتیشی:»بەهۆی ئەوەی بەفەرمی لەسەر وەزارەتی پێشمەرگە نین هیچ پلەبەرزكردنەوەیەكی هێزەكانمان لەگەڵ هێزەكانی 80 مووچەیان بۆ هەژمار ناكرێت، لەكاتێكدا چەندین جار ئەو داوایەمان كردووە». بڕیاردەری لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان پێیوایە دەبێت لیستی پلە بەرزكردنەوەی پێشمەرگەیان بۆ رەوانە بكرێت. رزگار محەمەد، بڕیاردەری لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: «ئەو پلانەی كە بەرزكراوەتەوە تەنها كارمەندانە هیچ ئەفسەرێكی پێشمەرگەی تێدا نییە، ئێمە هیچ كاتێك لیستێكمان بۆ نایەت وەزارەتی پێشمەرگە خۆی ئامادەی دەكات هەرچەندە چەند جارێک داوامان كردووە». وتیشی: «هێزەكانی 70 و 80 لەبەرئەوەی هێزی تایبەتی یەكێتی و پارتین هەژماری بانكیشیان لەوەزارەتی پێشمەرگە جیاوازەو بەجیا مووچە وەردەگرن، ئەوەشی هەیە تەنیا بۆ یەكخستنەوەی مووچەكانیانە لەگەڵ پێشمەرگەی وەزارەت، چونكە هیچ ئیمتیازاتێكی وەزارەتی پێشمەرگە نایانگرێتەوە».

کاکەلاو عەبدوڵا لەکاتێکدا ئابوری تورکیا بە دۆخێکی سەختدا تێپەڕ دەبێت و رۆژ بەرۆژ بەهای لیرە دادەبەزێت، ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکە فشارەکانیان زیاد کردووە بۆ سەر دەسەڵاتداران تا هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت. دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو لیرە خراپترین دۆخی بەخۆیەوە بینی، ئۆپۆزسیۆنی تورکیا سیاسەتەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، بە «خیانەت» ناودەبەن کە سوورە لەسەر کەمکردنەوەی سوودی قەرزی بانەکەکان. بانکی ناوەندی بەفشاری ئەردۆغان لەماوەی تەنها دوو مانگدا نزیکەی لەسەدا ٤٪ی سوودی بانکەکانی کەمکردووەتەوە، ئەمەش بە ئامانجی ئەوەی گەشەی ئابوری لەوڵاتەکەدا دروست ببێت، بەڵام شارەزایان دەڵێن ئەو هەنگاوە رێک پێچەوانەکەی راستە و بۆ رزگاربوون لە قەیرانێکی سەختی ئابوری دەبێت سوودی قەرز زیاد بکرێت. هەڵبژاردنی پێشوەختە لیرەی تورکی لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا گەورەترین گۆڕانکاری بەسەرداهاتو و بەڕێژەیەکی زۆر بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینی بەجۆرێک لە ٩٥٠ لیرەوە گەیشتە زیاتر لە هەزار و ١٠٠ لیرە لەبەرامبەر ١٠٠ دۆلاری ئەمریکیدا. لیرەی تورکی بە تەنها لە هەفتەی رابردوودا لەسەدا ١٢٪ی بەهاکەی لەدەستدا، ئەمەش بووە هۆی ناڕەزایەتییەکی زۆری ئۆپۆزسیۆن کە داوای دەستبەجێ هەڵبژاردنی پێشوەختەیان کرد کە خۆی وادەی هەڵبژاردن لەوڵاتەکە لەساڵی ٢٠٢٣دایە. ئەردۆغان بەوە ناسراوە کە لایەنگرێکی سەرسەختی کەمکردنەوەی سوودی قەرزی بانکەکانە، ئەمەش وەک خۆی دەڵێت بۆ گەشەی ئابوری وڵات پێویستە و بارگرانی لەسەر خەڵک کەم دەکاتەوە. هەفتەی رابردوو ئەردۆغان رایگەیاند بەردەوام دەبن لە کەمکرندەوەی سوود و «بەدڵنیاییەوە ناهێڵین خەڵک بەهۆی سوودی بەرزەوە تێکبشکێت». دوای ئەوەی تەنها لە پێنجشەممەی رابردوودا لیرە لەسەدا ٦٪ی بەهاکەی خۆی لەدەستدا، کەمال کیلیچدارئۆغلۆ، سەرۆکی گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆن کە پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)یە،  لەتویتەری خۆی نووسی: بەسیکە ئیتر ئەردۆغان! دەستبەجێ دەبێت هەڵبژاردن بکرێت. دواتر کیلیچدارئۆغلۆ بە کەناڵی خەبەرتورکی راگەیاند کە هەوڵی ئەردۆغان بۆ کەمکردنەوەی سوود تا هەناردە زیاد بکات و وەبەرهێنان بەرز ببێتەوە ئەوە پیشان دەدات کە «بەتەواوی لە واقیعەوە» دوورە و وتیشی کە گەلی تورکیا هەڵبژاردنیان دەوێت. «وڵاتانی تر پلان دادەنێن بۆ ٥٠-١٠٠ ساڵی تر و ئێمەش ناتوانین پێشبینی ئەوە بکەین بەیانی چی روودەدات، حکومەت دەیەوێت دوای چاککردنەوەی ئابوری هەڵبژاردن بکرێت ئەمەش خەیاڵی خۆیانە»، کیلیچدارئۆغلۆ وای وت. هاوکات  مێڕال ئاکسنەر، سەرۆکی پارتی چاک، رایگەیاند ئەردۆغان «دراوو ناوبانگمانی وێران کردووە». «ئەگەر ئەمە بە ئەنقەست بێت ئەوا بەروونی خیانەتە، بەڵام ئەگەر دەرئەنجامی کەمی هۆشیاری بێت ئەوا روونە کە دەبێت چی بکرێت: ئەم رسواییە دەبێت بوەستێنرێت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەزووترین کاتدا»، ئاکسنەر وای وت. لەلایەکی ترەوە سەڵاحەدین دەمیرتاش، ھاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) رایگەیاند، حکومەتی ئەنقەرە بە مەبەست بەھای لیرە دادەبەزێنێت بۆ ئەوەی دراوی بیانی زیاتر بچێتە نێو تورکیا، ئەوەش پێی دەوترێت وڵات فرۆشتن. دەمیرتاش سەبارەت بەچارەسەرکردنی دۆخی ئابوری تورکیا رایگەیاند باشترین کار بکرێت داواکردنی ھەڵبژاردنە بۆ ئەوەی لەڕێگەی سندووقی دەنگدانەوە رەوشەکە بەرەو باشتر بڕوات. هەموو ئەو نارەزایەتییانە سەرۆکی تورکیایان لەبڕیارەکەی نەکشاندەوە، بەڵکو سووربونی خۆی زیاتر راگەیاند کاتێک لەدووشەممەی رابردوودا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا وتی: هەموو ئەو سیاسەتانە رەتدەکەمەوە کە وڵاتەکەمان بگوشێت، لاوازی بکات، گەلەکەمان بەرەو بێکاری و برسییەتی و هەژاری ببات. هەڵئاوسان لیرەی تورکی تەنها لەمساڵدا زیاتر لەسەدا ٣٠٪ بەهاکەی لەدەستداوە و لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵیشەوە بانکی ناوەندی سوودی قەرزی بانکەکانی لە لەسەدا ١٩٪ەوە کەمکردووەتەوە بۆ لەسەدا ١٥٪. بەپێی وتەی بەرپرسانی وڵاتەکە، لە مانگی تشرینی یەکەمی ئەمساڵدا هەڵئاوسان لە وڵاتەکەدا گەیشتە لەسەدا ٢٠٪ بەوهۆیەوە لیرە هێزی خۆی لەدەستداوەو نرخی شتومەک بەرزبووەتەوە. هەڵئاوسان کاتێک روودەدات کە نرخی شتومەک بەرزدەبێتەوە بەهۆی ئەوەی ئەو دراوە هیزی خۆی لەدەست دەدات و دواتر هاووڵاتیان توانای کڕینی شتومەکیان نامێنێت. ئەردۆغان بانگەشەی ئەوە دەکات کەمکردنەوەی  سوودی قەرز گەشە دروست دەکات، بەڵام ئابوریناسان دەڵێن ئەوەی رێک پێچەوانەکەی راستە ئەگەر بتەوێت جڵەوی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵا و شتومەک بگریت. بانکی ناوەندی هەفتەی رابردوو ئاشکرای کرد کە لەمانگی داهاتوودا سوودی قەرز زیاتر دادەبەزێنێت، لەکاتێکدا شارەزایان و ئابوریناسان دەڵێن تا بانکی ناوەندی خۆی لە بیرکردنەوەکانی ئەردۆغان رزگار نەکات ئەگەری بەرزبوونەوەی بەهای لیرە کەمە. «وەک وەبەرهێنێک، کاتێك تەقینەوەیەک لە دراوێکدا دەبینیت هەمیشە جێی سەرنجە کە بەرگری لە لاکەی تر بکەیت، بەڵام لە حاڵەتی تورکیادا کردنی ئەو کارە بە کەڵک نایەت، ئەگەر هەستت بەوە بکردایە کە سیاسەتی ئابوری دەگۆرێت ئەوا هەوڵت دەدا، بەڵام ئێستا هیچ ئاماژەیەک بۆ ئەوە نییە»، ڤیکتۆر سزابۆ لە دامەزراوەی ئەبەردین ستاندارد بۆ وەبەرهێنان ئەمەی بەپێگەی فاینانشڵ تایمزی بەریتانی وت. شارەزایانی بانکی گۆڵدمن ساشی ئەمریکی دەڵێن کەمکردنەوەی سوودی قەرز «مانای هەڵئاوسان دەگەیەنێت نەک گەشە»ی ئابوری. شیکەرەوانی بانکەکە ئەوەشیان خستووەتەڕوو کە کەمی سوودی قەرز، بەلەبەرچاوگرتنی هەڵئاوسان، مەترسی ئەوە زیاد دەکات کە هاووڵاتیانی تورکی بەکۆمەڵ رووبکەنە گۆڕینەوەی پارە هەڵگیرەوەکانیان لە لیرەوە بۆ دۆلار. هاوکات تیمسی ئاش لە دامەزراوەی بلوبەی ئاسێت بۆ وەبەرهێنان دەڵێت، «لەکۆتایدا دەبێت سوود بەرزبکەنەوە ئەگەر نا ئەوا لە دۆخێکدا خۆت دەبینیتەوە کە هەڵئاوسان ئەوەندە بەرز دەبێت کە هاووڵاتیان دەبینیت لیرە دەفرۆشن، تا وای لێدێت لە بازنەیەکی دزێوی هەڵئاوسان و لەدەستدانی بەهادا چەق دەبەستیت». ‹ئێمە شایەنی ئەم دۆخە نین› ئێستا زۆرێک لەخەڵکی تورکیا تووشی ناڕەحەتیەکی زۆر بوونەتەوە لە کڕینی کاڵاو خواردن و پێداویستییە سەرەکییەکانی رۆژانە بەهۆی بەرزی نرخەوە. قادرییە دۆگرو، کەهاووڵاتییەکی ٥٩ ساڵانی تورکییە و لەیەکێک لە بازاڕەکانی ئەستەنبوڵ بلوز و کاڵای تر دەفرۆشێت، تووشی سەختییەکەی زۆر بووەتەوە بۆ کڕینی خواردنی رۆژانە. «هەرگیز ژیانێکی وا بێزارکەرم بەخۆمەوە نەدیووە، دەچم دەنوم و هەر کەهەڵدەستم نرخەکان بەرزبوونەتەوە، رۆژێکیان دەبەیەکی پێنج لیتری زەیتم کڕی بە ٤٠ لیرە دواتر چوومەوە بیکڕم نرخەکەی بووبوو بە ٨٠ لیرە، ئێمە وەک نەتەوەیەک شایەنی ئەم دۆخە نین»، دۆگرو ئەمەی بە ئاژانسی ئەسۆشییەتد پرێس وت. دۆگرو دەشڵێت نیوەڕوان بە سکی برسییەتی بەڕێ دەکات تا بتوانێت لەئێواراندا شتێك بۆ ماڵەوە بباتەوە. لەکاتێکدا لایەنگرانی ئەردۆغان دەڵێن بێهێزبوونی لیرە وادەکات رکابەری دروست ببێت لەنێوان هەناردەکارانی تورکیادا لەسەر ئاستی جیهان، بەڵام بەشێکی زۆری پیشەسازی تورکیا پشتی بەستووە بە ماددەی خاوی ناوخۆیی. ئەوەی لەم دۆخەدا زەرەرمەندی سەرەکییە هاووڵاتیانی تورکین کە ناتوانن پارەیەکی باش پەیدا بکەن بۆ بژێوی ژیانیان. «هەموو شتێک زۆر گرانە، ناتوانم هیچ بکڕم»، سوهەیلە پۆیراز هاووڵاتییەکەی تری تورکییە کە قسەی بۆ ئەسۆشییەتد پرێس کردووە لەکاتی گەڕان بەدوای شتومەک و خواردنی رۆژانەدا لەبازاڕێکی ئەستەنبوڵدا. سوهەیلە لەهەڵبژاردنەکاندا دەنگی بە پارتەکەی ئەردۆغان داوەو ئێستا داوا لەحکومەت دەکات هەڵئاوسان کۆتایی پێ بهێنێت. «ئەگەر تۆ حکومەتیت و ئێمەش دەنگمان بۆ داویت تا شتەکان راست بکەیتەوە، ئەی بۆ ناکەیت؟ بۆچی بەرزی نرخ ناوەستێنیت؟» سوهەیلە وای وت. هەرچەندە حکومەتی تورکیا دەڵێت هەڵئاوسان لە لەسەدا ٢٠٪دایە و بەشێوەیەکی کاتی بەردەوام دەبێت تا ناوەڕاستی ٢٠٢٢، بەڵام رێکخراوی توێژینەوەی هەڵئاوسان، کە رێکخراوێکی تورکییە و ئەندامەکانی بریتین لە کەسانی ئەکادیمی و بەرپرسانی پێشووی حوکمی، ئاستی هەڵئاوسان بە لەسەدا ٥٠٪ دادەنێت لە وڵاتەکەدا لەئێستادا. هەفتەی پێشوو سەڵاحەدین دەمیرتاش ئاماژەی بۆ ئەوە کرد بەھۆی خراپی رەوشی ئابورییەوە، ھاووڵاتیانی تورکیا گەیشتوونەتە ئەو ئاستەی کە سەدەها کەس لەنۆرەی کڕینی نانی ھەرزاندا چەند سەعاتێک چاوەڕێ بکەن. شارەزایان دەڵێن ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت ئەوا هەڵئاوسان کاریگەری زیاتر دەبێت لەساڵانی داهاتوودا. «هەڵئاوسان و کەمی داهات و تەنانەت ناهاوسەنگی لەدابەشکردنی داهاتدا کاریگەری لاوەکی زیاتریان دەبێت لەساڵی ٢٠٢٢ و ٢٠٢٣دا ئەگەر حکومەت بەردەوام بێت لەسەر کەمکردنەوەی سوودی قەرزو ئاسانکردنی یاسای دارایی و ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردن»، ئۆزلیم سەنگوڵ، ئابوریناسی تورکی، ئەمەی بە ئەسۆشییەتید پرێس وت.  

هاوڵاتی موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر رایگەیاند، هەندێک لایەن لەهەوڵدان بۆ فشارخستنەسەر کۆمسیۆن و دواخستنی راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەبێ ئەوەی ناوی لایەنەکان بێنێت، ئەوەش لەکاتێکدا گروپی فەتحی سەر بەعامری چەندین جار ئەنجامی هەڵبژاردنەکەیان بەساختە زانیوە. موقتەدا سەدر ئاماژەی بەوەکرد کە ئامانجی ئەو هەوڵانەش ئەوەیە دەیانەوێت ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بگۆڕن و رێگری بکەن لەپێکهێنانی حکومەتی زۆرینە. وتیشی «کاتێک باس لەسەربەخۆیی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان و سەرکەوتویی کارەکانی دەکرێت، رێگەنادەن دەستوەردان لەکارەکانیاندا بکرێت و دڵنیایی دەدەن لەسەلامەتی سەرجەم ئەندامەکانیان». هەروەها وتی «سەرکۆنەی هەمو ئەو فشارانەش دەکەن کە دەخرێتەسەر کۆمسیۆن لەیەکەم رۆژی دەستبەکاربوونیانەوە تا ئەمڕۆ، رەوتی سەدر رۆڵی پاک و بێگەردی کۆمسیۆن بەرزدەنرخێنێت». لای خۆیانەوە هاوپەیمانیی فەتح ک دۆڕاوی هەڵبژاردنەکانە رایگەیاند ئەگەر دەنگەکان بەدەست بژمێردرێنەوە، کورسییەکانیان زیاد دەبن.هەربۆیە دەیانەوێت راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکان دوابخەن. سەدر: دژی دەستتێوەردانین لەئەنجامەکان موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر داوایکرد دەستوەردان نەکرێت لەکاروباری دەستەی دادوەری کۆمسیۆن و دادگای عێراقیدا لەپێناو  بۆ دواخستنی پرۆسەی راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکان. سەدر وتی «هەندێک لایەن ئومێدیان لەسەر ئەو هەوڵانە هەڵچنیوە بۆ رێگریکردن لەپێکهێنانی حکومەتی زۆرینە و هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کوتلەی زۆرینەی پەرلەمانی». 31ی مانگی رابردووش موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر رایگەیاند، رەوتەکەیان بۆچونی لەبارەی چاکسازی ناوخۆیی و پرسەکانی دەرەوە لەگەڵ بەشێک لەلایەنەکانی دیکەی عێراق جیاوازو ناکۆکە، بۆیە بەپێویستی دەزانن حکومەتی داهاتوو « حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانی» بێت و خولی داهاتوی پەرلەمانیش بەرەی پێکهێنەری حکومەت و بەرەی ئۆپۆزسیۆنی تێدا بێت، کە هەردووکیان خزمەت بەوڵات و نیشتیمان دەکەن. رەوتی سەدر کە براوەی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانە و 73 کورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە، دەڵێت، ئەوانەی کە دەیانەوێت ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بگۆڕن بۆ ئەوەی بتوانن رکابەریی گەورەترین فراکسیۆن بکەن بەمەبەستی رێگرتن لەپێکهێنانی حکومەتی زۆرینە. موقتەدا سەدر لەهەژماری خۆیدا لە تویتەر وتی «ئێمە بەوپەڕی شانازیی و سەربەرزییەوە دەڵێین، کاری کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بەهەموو وردەکارییەکەوە بێگەرد و ورد و پیشەگەرانەیە؛ بۆیە دەستوەردان لە کاری کۆمیسیۆن رەتدەکەینەوە؛ هاوکات جەختدەکەینەوە لە سەلامەتیی کارمەندانی کۆمیسیۆن». رێبەری رەوتی سەدر راشیگەیاند «هەموو گوشارە سیاسی و ئەمنییەکان کە دەخرێنەسەر کۆمیسیۆن لە یەکەم رۆژی کارکردنییەوە تاوەکو ئێستا رەتدەکەینەوە؛ بە شکۆو رێزەوە پاڵپشتیی لەهەڵوێستە پیشەیی و بێگەردەکانی کۆمیسیۆن دەکەم؛ بۆیە سوپاسی هەموو ئەندامانی کۆمیسیۆن دەکەم. رێبەری رەوتی سەدر لەتویتەکەیدا هۆشداریش دەدات کە «نابێ دەستوەردان لەکاری دادوەری و دادگە بکرێت لەپرسی پەسندکردنی ئەنجامەکان کە کەسانێک دەیانەوێ بیانگۆڕن بۆ ئەوەی بتوانن رکابەریی گەورەترین فراکسیۆن بکەن بەمەبەستی رێگرتن لەحکومەتی زۆرینە کە نیگەرانبوون لە ئاماژەکانی دەرکەوتنی».  فەتح: دەنگەکان بەدەست بژمێردرێنەوە، کورسییەکانمان زیاد دەبن ئەندامێکی هاوپەیمانی فەتح رایدەگەیەنێت، ئەگەر دەنگی سەرجەم وێستگەکانی دەنگەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بژمێردرێنەوە، ئەوا هاوکێشەکە پێچەوانە دەبێتەوە و هاوپەیمانیی فەتحیش چانسی بەدەستهێنانی کورسی زیاتری دەبێت. عەلی فەتلاوی، ئەندامی هاوپەیمانی فەتح بەسەرۆکایەتی هادی عامری راگەیاند، دوای ژماردنەوەی بەشێک لەدەنگەکان بەدەست، بەهۆی تانەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی، یاخود پارتە ناڕەزاییەکان، ئێستا چانسی نوێیان هەیە و نزیکن بۆ ئەوەی سەربکەون و کورسی زیاتر بەدەستبهێنن. فەتلاوی روونیکردەوە، هاوپەیمانیی فەتح چانسی باشتری لەلایەنەکانی دیکە هەیە، ئەگەر دەنگەکان بەدەست بژمێردرێنەوە. چونکە بەهۆی ئەو گۆڕانییەی لە شەش کورسی بەهۆی تانەکانەوە روویداوە، هاوپەیمانیی فەتح سێ کورسی بەدەستهێناوە. هەروها وتی «بۆیە ئەگەر ژماردن و جیاکردنەوەی دەستی بۆ سەرجەم وێستگەکانی دەنگدان بکرێت، ئەوا چانس و دەرفەتی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی هاوکێشەکە پێچەوانە ببێتەوە، زۆر لەوانەی ئێستا براوەن دەدۆڕێن، زۆربەی ئەوانەشی ئێستا دۆڕاون، سەردەکەون، زۆر راستیش بۆ هەمووان ئاشکرا دەبێت، کە بە گوتەی ئەو کۆمیسیۆن شاردوویەتییەوە. هاوپەیمانیی فەتح کە لە هەڵبژاردنی 2018دا 47 کورسی پەرلەمانی بەدەستهێنابوو، لەهەڵبژاردنی 10ی ئۆکتۆبەری 2021دا ژمارەی کورسییەکانی بەشێوەیەکی بەرچاو کەمیکردووە و تەنیا 15 کورسی بەدەستهێنا. کۆمیسیۆن: شەش کورسی پەرلەمان گۆڕانکارییان بەسەردا دێت کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایدەگەیێنێت، شەش کورسی پەرلەمان گۆڕانکاریان بەسەردادێت و جیاکردنەوە و ژماردنەوەی دەستی سەرجەم وێستگەکانی دەنگدانیش نایاساییە.  عیماد جەمیل، ئەندامی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق راگەیاند، بەهۆی پەسندکردنی تانەکان لەلایەن دەستەی دادوەریی لەکۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقەوە، گۆڕانکاریی لەشەش کورسی پەرلەمان لە 6 پارێزگا دەبێت، کە بریتین لەپارێزگاکانی؛ هەولێر، نەینەوا، کەرکووک، بەغدا و بەسرەو بابل. عیماد جەمیل روونیکردەوە، کۆمیسیۆن ئەنجامی سەرجەم تانەکانی لەدەستەی دادوەریی بەدەستگەیشتووەتەوە کە 21 تانەن، هەندێک تانە رێکاری و هەندێکی دیکە بابەتین، شەشیان بابەتین و گۆڕانکاری بەسەر بەربژێرەکاندا هێناوەو 15کەی دیکە رێکارین.  ئەندامەکەی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق راشیگەیاند لەم هەفتەیەدا ئەو وێستگانەی دیکە کە تانەیان لێدراوە، بەدەست دەژمێردرێنەوە. لەکۆی  15 تانە کە 850 وێستگەی دەنگدان لەخۆدەگرێت، دووبارە بە دەست دەژمێردرێنەوە لە نووسینگەی نیشتمانی لە بەغدا بەئامادەبوونی قەوارە سیاسییەکان و چاودێرانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. دواتریش ئەنجامەکەی رەوانەی دەستەی دادوەریی دەکرێت بۆ ئەوەی بڕیاری لەسەر بدرێت. دوای ئەوەی دەستەی دادوەریی، دوایین تانە یەکلایی دەکاتەوە و رەوانەی ئەنجوومەنی کۆمیسیارانی دەکاتەوە، کۆمیسیۆنیش دواتر بە فەرمی ئەنجامی هەڵبژاردن و ناوی ئەو بەربژێرانە ئاشکرادەکات کە گۆڕانکاریان بەسەردا هاتووە و سەرکەوتوون، کە 6 بەربژێرێن لە 6 پارێزگادا. جگە لەوە پیشتریش چەند ویستگەی دیکە بەدەست ژمێردرانەوە، کە ژمارەی ویستگەکان 6681 وێستگەبوون کە ژماردنەوەی دەستی دەنگەکانیان بۆ کراوەو ئەنجامەکانیش هاوتا بوونە لەگەڵ دەنگدانی ئەلیکترۆنی.  عیماد جەمیل  ئاماژەی بەوەکرد، 3781 پەنجە مۆری دووبارە هەن، کە بەسەر وێستگەکان دابەشبوونە، 54 هەزار وێستگەش خاڵین لەو جۆرە پەنجە مۆرانە. ئەو بەرپرسەی کۆمیسیۆن دەپرسێت «ئایا مەعقوڵە هەموو دەنگە دروستەکانی وێستگەیەک کە ژمارەیان 200 بۆ 250 دەبێت لەبەر پەنجە مۆر هەڵبوەشنێرنەوە؟ بەڵام بڕیارەکانی دادگا رێزلێگیراون و پێوەی پابەند دەبن» . سەبارەت بە یەکلاکردنەوەی تانەکان کە لە ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمان دراون، عیماد جەمیل، ئەندامی فەرمانگەی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق  راشیگەیاند «لەم هەفتەیەدا پرۆسەی جیاکردنەوەی دەستیی دەنگەکانی وێستگە تانەلێدراوەکان بەڕێوەدەچێت؛ دواتر ئەنجامەکە رەوانەی دەستەی دادوەریی دەکرێت و پاشان ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردن بەفەرمی رادەگەیەنین». عیماد جەمیل وتیشی «بڕیارە ئەمڕۆ ئاماژە بۆ ئەو پارێزگایانە بکرێت کە گۆڕانکاریی بەسەر کورسییەکانیان دێت؛ بۆیە رەنگە ناوی ئەو کەسانە رابگەیەندرێت کە تانەیان پێشکێش کردووە، بەڵام ناوی ئەو بەربژێرانە راناگەیەندرێت کە سەرکەوتوون لە ئەنجامی گۆڕانکارییەکان بەهۆی ئەو تانانە، چونکە راگەیاندنی ناوەکان لەگەڵ راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی دەبێت». بەپێی ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، کە لە 10ی ئۆکتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو؛ رەوتی سەدر 73 کورسی پەرلەمان، هاوپەیمانی تەقەدوم بە سەرۆکایەتیی محەممەد حەلبووسی 37 کورسی، پارتی دیموکراتی کوردستان 33 کورسی، یەکێتی نیشتمانیی کوردستان 16 کورسی ، هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا 33 کورسیان بەدەستهێناوە؛ هاوپەیمانیی فەتح کە لەخولی پێشووی پەرلەمان 47 کورسی هەبوو لەم هەڵبژاردنەدا تەنیا 15 کورسی بەدەستهێناوە، هاوکات سەربەخۆکان زیاتر لە 35 کورسییان لە 329 کورسییەکەی پەرلەمان بردەوە. نەتەوە یەکگرتووەکان پشتگیریی کۆمسیۆن دەکات نوێنەری سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەعێراق دەڵێت، هەڵبژاردنەکەی مانگی رابردووی عێراق بەو جۆرە هەڵسەنگاندنی بۆ کراوە کە ئاشتییانە بەڕێوەچوو و رێکوپێک بوو. جێنین پلاسخارت، نوێنەری سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەعێراق رایگەیاند «هەڵبژاردنەکان وا هەڵسەنگاندنیان بۆ کراوە کە بەگشتی ئاشتییانە و رێکوپێک بوون و بەرەوپێشچوونی بەرچاوی تەکنیکی و کارگێڕییان تێدابوو. بەگشتی، هەڵبژاردنەکە دەستکەوتێکی گەورە بوو. حکومەت و پارتەکانی عێراق کارێکی باش دەکەن ئەگەر بەئاشکرا دانی پێدابنێن.» جێنین پلاسخارت دوێنێ سێشەممە 23-11-2021 لە میانی پێشکێشکردنی وتەیەکدا بۆ ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان لەبارەی دۆخی عێراق بەگشتی و هەڵبژاردنەکەی مانگی رابردوو، جەختی لەوەکردەوە کە «دەبێت ئارامی و ئاسایشی وڵات بپارێزرێت» وتیشی «ئەو پڕۆسە دیموکراسییەی لە عێراق دەستیپێکردووە، دەبێت درێژەی هەبێت.» نوێنەرەکەی سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ کاروباری عێراق هانی لایەنەکانی وڵاتی دا پێکەوە دانوستاندن بکەن و گوتی، «دیالۆگ و دانبەخۆداگرتن» تەنیا رێگەن بۆ هەنگاونان بەرەو پێشەوە. هەروەها پلاسخارت لەبارەی رێژەی ژن لە پەرلەمانی داهاتووی عێراقیشدا قسەی کرد و وتی: «وا دیارە بەربژێرە ژنەکان زۆر بەباشی کاری خۆیان کردووە و سوودیان لە کۆتای دیاریکراو بۆ خۆیان وەرگرتووە کە 25٪ە و دەکرێت ئەو رێژەیشیان تێپەڕکردبێت، چونکە ئەو رێژەیە کەمترین سنوور دیاریدەکات، نەوەک زیاترین.» لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، ژمارەیەکی زۆر لەلایەنە سیاسییە شیعەکان، جگە لە رەوتی سەدر، ئەنجامەکەیان رەتکردەوە و لایەنگرانی حەشدی شەعبیش دەستیان بە ناڕەزایی، مانگرتن و خۆپێشاندان لە نزیک ناوچەی سەوز کرد. ئەوان دەڵێن، هەڵبژاردنەکە ساختەکاری تێدا کراوەو هەربۆیە داوای بەدەست ژماردنەوەی دەنگەکان یان دووبارەکردنەوەی پڕۆسەکە دەکەن. پلاسخارت لەو بارەوە قسەی کرد و وتی «تا ئێستا، وەکو دەسەڵاتی دادەوەریی عێراق رایگەیاندووە، هیچ بەڵگەیەک لەسەر هەبوونی ساختەکاری نەخشەبۆدانراو نییە. پێویستە هەموو نیگەرانییەکانی پەیوەست بە هەڵبژاردن کە تائێستاش بەردەوامن، بە رێگەی یاسایی و بە گوێرەی یاسا مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت.»

عەمار عەزیز ئاوارەكانی كەمپی شاریا لەپارێزگای دهۆك داوا دەكەن لەم وەزری زستانەدا نەوتیان بەسەردا دابەشبكرێت، بەڵام بەرپرسانی كەمپ دەڵێن چاوەڕێی حكومەتی عێراقن تا سوتەمەنیان بۆ رەوانە بكەن. هەموو ساڵێك حكومەتی عێراق بۆ هەر خێزانێكی ئاوارە بڕی 100 تا 200 لیتر نەوتی سپی بەسەردا دابەشكردوون، بەڵام بۆ ئەمساڵ هیچ بڕە نەوتێكیان پێنەدراوە. سێڤێ‌ حەمو سلو ، كچێكی ئاوارەیی ئێزیدییە لە كەمپی باجد كەنداڵا لەسنوری قەزای زاخۆ لەلێدوانێكدا  بەهاوڵاتی وت» چەند رۆژێكە وەرزی سەرما و باران دەستیپێكردووە، لەبەیانیان و شەوان زۆر سەرمایە بەناچارییەوەو لەسەر حسابی خۆمان نەوتمان كڕیوە، ئەگەر لە وەرزی باران و سەرما نەوت بەئێمە نەدەن دوای چەند مانگێكی تر چی لێ‌بكەین خۆ نایكەینە ناو موبەریدەوە».  سێڤێ‌ پێشیوابوو كە ئەوە حەوت ساڵە ئەو كێشەیەیان هەیە هەموو ساڵێك چەند مانگێك دوادەكەوێت ئینجا نەوت وەردەگرن، وتیشی:»زانیاریمان هەیە كە نەوت هەیە بەڵام دابەشی ناكەن، ئێمە ئاوارەین و لەژێر خێوەتدا دەژین». هەروەها سلێمان خودێدا، ئاوارەیەكی قەزای شنگال ماوەی حەوت ساڵە لەكەمپی شاریای سەر بەشاری دهۆك دەژی، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» سادەترین ماف بەئێمە نادرێت ئەویش دابەشكردنی یەك بەرمیل نەوتە، چ خوا قبوڵ دەكات ئێمە بەو سەرمایە و بەبێ‌ سۆپا لەناو خێوەتدا بژین، ناچار بە بەتانی و لحێف خۆمان گەرم دەكەین، منداڵەكانمان لەبەر سەرما خەویان لێ‌ناكەوێت». سلێمان خودێدا وتیشی» لەبەر خاتری منداڵەكان كە لەژێر خێوەتێكی دڕاو دەژین با نەوتمان بۆ دابین بكرێت». پیر عەلو كەچەل، بەڕێوەبەری كەمپی خانكێ‌ی ئاوارەكانی شەنگال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هێشتا هیچ وادەیەك بۆ دابەشكردنی نەوت بەسەر ئاوارەكان دیارینەكراوە، رۆژانە ئاوارەكان بۆ دابەشكردنی نەوت سەردانی كارگێڕی كەمپ دەكەن، ئێمەش داواكاری ئەوانمان گەیاندوە لایەنە پەیوەندیدارەكان». هەروەها پێشیوابوو كە هۆكاری دابەشنەكردنەكە بۆ حكومەتی عیراق دەگەڕێتەوە، ئەوان هەموو ساڵێك نەوتیان بۆ ئاوارەكان دابین كردووە، بەڵام بۆ ئەمساڵ تائێستا هیچ دیارنیە هەر دەڵێن بەمنزیكانە پێیان دەدرێت. پیر عەلو وتیشی « هێشتا وەجبەی دووەمی ساڵی رابردوو دابەش نەكراوە ، هەموو ساڵێك بەدوو وەجبە نەوت دابەشدەكرێت بۆ هەر وەجبەیەك بڕی 100 لیتر زۆرینەی ئاوارەكان ناتوانن نەوت بۆ خۆیان بكڕن تەنانەت هەندێك خێزان هەن ناتوانن یەك لیتر نەوت بكڕن ، لەوەرزی زستان دۆخی ژیانیان دوو ئەوەندە سەخت و ناخۆش دەبێت». هاوكات، ئەسكەندەر موحەمەد ئەمین، بەرێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەپارێزگای دهۆك ئەوەی خستەڕوو كە ساڵی رابردوو 100 لیتر نەوت بەسەر ژمارەیەكی زۆر لەئاوارەكان دابەش كردووە، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی چەند رێكارێكی كارگێڕی تا ئێستا دابەشیان نەكردووە. بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەپارێزگای دهۆك، ئەوەشی باسكرد كە داوایان لەوەزارەتی كۆچ و كۆچبەران كردووە تا بەشە نەوتی ئاوارەكان رەوانە بكەن. ئەسكەندەر موحەمەد ئەمین ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئاوارەكان زیاتر پەلەیانە  بۆ ئەوەی نەوت لەسەریان دابەش بكەن، چونكە مافی ئەوانە و وەزری سەرماو باران  دەستیپێكردووە.

سەركۆ جەمال ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە ئاشكرای دەكات كە یەكەمجارە لەدوای ساڵی 2015 پرۆژەی بوودجە رەوانەی پەرلەمانی كوردستان بكەن، بەڵام ئامادەنییە ژمارەی خەمڵێندراوی پرۆژەكە ئاشكرا بكات. لەهەرێمی كوردستاندا پارتی و یەكێتی لەژێر ناوی یەكەی 70 و 80 هێزی پێشمەرگەی خۆیان هەیە و بڕیارە لەڕێی چاكسازییەكانەوە یەكەی ژمێریارییان یەكبخرێتەوە و بخرێتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە. جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»پرۆژە بودجەی وەزارەتی پێشمەرگە لەوەزارەتی پێشمەرگەوە رەوانەی وەزارەتی دارایی كراوە و گفتوگۆی سەرەتایی لەبارەوە كراوە لەسەر هەموو لایەنەكانی». هەروەها وتیشی:» وەزارەتی دارایی بەر لەسەری ساڵ گفتوگۆ لەسەر بودجەی خەمڵێندراوی هەموو وەزارەتەكان دەكات پاش گفتوگۆش دەگەنە بودجەیەكی خەمڵێندراو، ئەم پرۆژەیەش دواتر دەدرێتە ئەنجومەنی وەزیران و لەلایەن لیژنەیەكەوە پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت و پاشانیش لەگەڵ وەزارەتی دارایی گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت و دواتر دەدرێتە پەرلەمانی كوردستان». ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە ئاماژەی بەوەشكرد لەهەرێمی كوردستان لە2015 ەوە ئەم پرۆژەیە ئامادە دەكرێت بەڵام تائێستا یەكەمجارە دەدرێتە پەرلەمانی كوردستان تا گفتوگۆی لەسەربكرێت، وتیشی:»ژمارە پێشكەش ناكەین، چونكە ژمارەی ناو بودجەكان سەرجەمیان خەمڵێندراون و تا پەسەند نەكرێن ناتوانین هیچ ژمارەیەك لەبارەی پرۆژە بودجەی وەزارەتی پێشمەرگەوە بڵێین». سەبارەت بەوەی بودجەی هەموو هێزەكانی پێشمەرگە بەیەكەكانی 70 و 80 ی وەزارەتی پێشمەرگەشەوە كە تائێستا یەكیان نەگرتووەتەوە لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە، جەبار یاوەر وتی:»ئەو بودجەیەی بۆ وەزارەتی پێشمەرگە ئامادە دەكرێت بۆ هەموو وەزارەتی پێشمەرگەیە بە یەكەكانی 70 و 80 شەوە هەروەها ئەو یەكانەش كە لەلایەن ئەمریكاوە كراون بە لیوای هاوبەش لەوەزارەتی پێشمەرگە». ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە باسی لەوەشكرد كە لەساڵی 2010 ەوە تائێستا بوودجەی هێزەكانی پێشمەرگە بەیەكگرتوویی پێشكەش بەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كورستان دەكرێت و ئەمساڵیش سەرجەم هێزەكانی پێشمەرگەیە لەچوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەدا. رۆژی یەكشەممەی رابردوو فەریق جەبار یاوەر ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە سەرپەرشتی كۆبوونەوەیەكی چەند كاتژمێری كردووە لەنێوان تیمی وەزارەتی دارایی و ئابووری حكوومەتی هەرێمی كوردستان و بەرێوەبەرایەتی گشتی ژمێریاری وەزارەتی پێشمەرگە و هەردوو یەكەی ژمێریاری هێزەكانی 80 و 70ی هێزەكانی پێشمەرگە. ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە لەكۆبوونەوەكەدا رایگەیاندووە: دواهەمین پڕۆژەی بوودجەی خەمڵێنراوی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ ساڵی 2022 لەلایەن هەردوو تیمی وەزارەتەكانی پێشمەرگە و دارایی و ئابووری حكوومەتی هەرێمی كوردستان لەدوای چەندین گفتوگۆ و داڕشتنی ورد، گەیشتووەتە دەرئەنجامی كۆتایی و لەلایەن هەردوو تیمی هاوبەشەوە واژوو كراوە تا رەوانە بكرێت بۆ ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پەسەندكردنی. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی لەساڵانی رابردوودا بودجەی وەزارەتی پێشمەرگە كراوە بووە، بەتایبەت بەهۆی ئەوەی پێشمەرگە لەشەڕی داعشدا بووە هەموو كاتێك ئەنجومەنی وەزیران لەسەر خەت بووە تا بودجەو پێداویستیەكانیان بۆ دابین بكات، جیاواز لەوەزارەتەكانی دیكە. ژمارەی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان بەپێی ئامارە نافەرمیەكان و ئەو زانیاریانەی  دەستیكەوتوون، جگە لەهێزەكانی 70 و 80 كە هێزی پارتی و یەكێتین و تائێستا لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە یەكیان نەگرتووەتەوە، 160 هەزار پێشمەرگەیە. عوسمان كەریم، جێگری سەرۆكی لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە  پرۆژەی بودجەی وەزارەتی پێشمەرگە تائێستا نەگەیشتووەتە دەستیان. هاوكات، رزگار حەمەد، بڕیاردەری لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی هێمای بۆ ئەوەكرد، وەكو لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان ئاگاداری بودجەی وەزارەتی پێشمەرگە نین، بەڵام رۆژی دووشەممە 22/11/2021 كۆبوونەوەیەكیان ئەنجامدا، لەو كۆبوونەوەیەكدا وەكو لیژنەی پێشمەرگە بڕیاریاندا سەردانی وەزارەتی پێشمەرگە بكەین و لەگەڵ وەزیری پێشمەرگە كۆببینەوە.

کاکەلاو عەبدوڵا لەکاتێکدا ئابوری تورکیا بە دۆخێکی سەختدا تێپەڕ دەبێت و رۆژ بەرۆژ بەهای لیرە دادەبەزێت، ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکە فشارەکانیان زیاد کردووە بۆ سەر دەسەڵاتداران تا هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت. دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو لیرە خراپترین دۆخی بەخۆیەوە بینی، ئۆپۆزسیۆنی تورکیا سیاسەتەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، بە «خیانەت» ناودەبەن کە سوورە لەسەر کەمکردنەوەی سوودی قەرزی بانەکەکان. بانکی ناوەندی بەفشاری ئەردۆغان لەماوەی تەنها دوو مانگدا نزیکەی لەسەدا ٤٪ی سوودی بانکەکانی کەمکردووەتەوە، ئەمەش بە ئامانجی ئەوەی گەشەی ئابوری لەوڵاتەکەدا دروست ببێت، بەڵام شارەزایان دەڵێن ئەو هەنگاوە رێک پێچەوانەکەی راستە و بۆ رزگاربوون لە قەیرانێکی سەختی ئابوری دەبێت سوودی قەرز زیاد بکرێت. هەڵبژاردنی پێشوەختە لیرەی تورکی لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا گەورەترین گۆڕانکاری بەسەرداهاتو و بەڕێژەیەکی زۆر بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینی بەجۆرێک لە ٩٥٠ لیرەوە گەیشتە زیاتر لە هەزار و ١٠٠ لیرە لەبەرامبەر ١٠٠ دۆلاری ئەمریکیدا. لیرەی تورکی بە تەنها لە هەفتەی رابردوودا لەسەدا ١٢٪ی بەهاکەی لەدەستدا، ئەمەش بووە هۆی ناڕەزایەتییەکی زۆری ئۆپۆزسیۆن کە داوای دەستبەجێ هەڵبژاردنی پێشوەختەیان کرد کە خۆی وادەی هەڵبژاردن لەوڵاتەکە لەساڵی ٢٠٢٣دایە. ئەردۆغان بەوە ناسراوە کە لایەنگرێکی سەرسەختی کەمکردنەوەی سوودی قەرزی بانکەکانە، ئەمەش وەک خۆی دەڵێت بۆ گەشەی ئابوری وڵات پێویستە و بارگرانی لەسەر خەڵک کەم دەکاتەوە. هەفتەی رابردوو ئەردۆغان رایگەیاند بەردەوام دەبن لە کەمکرندەوەی سوود و «بەدڵنیاییەوە ناهێڵین خەڵک بەهۆی سوودی بەرزەوە تێکبشکێت». دوای ئەوەی تەنها لە پێنجشەممەی رابردوودا لیرە لەسەدا ٦٪ی بەهاکەی خۆی لەدەستدا، کەمال کیلیچدارئۆغلۆ، سەرۆکی گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆن کە پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)یە،  لەتویتەری خۆی نووسی: بەسیکە ئیتر ئەردۆغان! دەستبەجێ دەبێت هەڵبژاردن بکرێت. دواتر کیلیچدارئۆغلۆ بە کەناڵی خەبەرتورکی راگەیاند کە هەوڵی ئەردۆغان بۆ کەمکردنەوەی سوود تا هەناردە زیاد بکات و وەبەرهێنان بەرز ببێتەوە ئەوە پیشان دەدات کە «بەتەواوی لە واقیعەوە» دوورە و وتیشی کە گەلی تورکیا هەڵبژاردنیان دەوێت. «وڵاتانی تر پلان دادەنێن بۆ ٥٠-١٠٠ ساڵی تر و ئێمەش ناتوانین پێشبینی ئەوە بکەین بەیانی چی روودەدات، حکومەت دەیەوێت دوای چاککردنەوەی ئابوری هەڵبژاردن بکرێت ئەمەش خەیاڵی خۆیانە»، کیلیچدارئۆغلۆ وای وت. هاوکات  مێڕال ئاکسنەر، سەرۆکی پارتی چاک، رایگەیاند ئەردۆغان «دراوو ناوبانگمانی وێران کردووە». «ئەگەر ئەمە بە ئەنقەست بێت ئەوا بەروونی خیانەتە، بەڵام ئەگەر دەرئەنجامی کەمی هۆشیاری بێت ئەوا روونە کە دەبێت چی بکرێت: ئەم رسواییە دەبێت بوەستێنرێت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەزووترین کاتدا»، ئاکسنەر وای وت. لەلایەکی ترەوە سەڵاحەدین دەمیرتاش، ھاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) رایگەیاند، حکومەتی ئەنقەرە بە مەبەست بەھای لیرە دادەبەزێنێت بۆ ئەوەی دراوی بیانی زیاتر بچێتە نێو تورکیا، ئەوەش پێی دەوترێت وڵات فرۆشتن. دەمیرتاش سەبارەت بەچارەسەرکردنی دۆخی ئابوری تورکیا رایگەیاند باشترین کار بکرێت داواکردنی ھەڵبژاردنە بۆ ئەوەی لەڕێگەی سندووقی دەنگدانەوە رەوشەکە بەرەو باشتر بڕوات. هەموو ئەو نارەزایەتییانە سەرۆکی تورکیایان لەبڕیارەکەی نەکشاندەوە، بەڵکو سووربونی خۆی زیاتر راگەیاند کاتێک لەدووشەممەی رابردوودا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا وتی: هەموو ئەو سیاسەتانە رەتدەکەمەوە کە وڵاتەکەمان بگوشێت، لاوازی بکات، گەلەکەمان بەرەو بێکاری و برسییەتی و هەژاری ببات. هەڵئاوسان لیرەی تورکی تەنها لەمساڵدا زیاتر لەسەدا ٣٠٪ بەهاکەی لەدەستداوە و لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵیشەوە بانکی ناوەندی سوودی قەرزی بانکەکانی لە لەسەدا ١٩٪ەوە کەمکردووەتەوە بۆ لەسەدا ١٥٪. بەپێی وتەی بەرپرسانی وڵاتەکە، لە مانگی تشرینی یەکەمی ئەمساڵدا هەڵئاوسان لە وڵاتەکەدا گەیشتە لەسەدا ٢٠٪ بەوهۆیەوە لیرە هێزی خۆی لەدەستداوەو نرخی شتومەک بەرزبووەتەوە. هەڵئاوسان کاتێک روودەدات کە نرخی شتومەک بەرزدەبێتەوە بەهۆی ئەوەی ئەو دراوە هیزی خۆی لەدەست دەدات و دواتر هاووڵاتیان توانای کڕینی شتومەکیان نامێنێت. ئەردۆغان بانگەشەی ئەوە دەکات کەمکردنەوەی  سوودی قەرز گەشە دروست دەکات، بەڵام ئابوریناسان دەڵێن ئەوەی رێک پێچەوانەکەی راستە ئەگەر بتەوێت جڵەوی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵا و شتومەک بگریت. بانکی ناوەندی هەفتەی رابردوو ئاشکرای کرد کە لەمانگی داهاتوودا سوودی قەرز زیاتر دادەبەزێنێت، لەکاتێکدا شارەزایان و ئابوریناسان دەڵێن تا بانکی ناوەندی خۆی لە بیرکردنەوەکانی ئەردۆغان رزگار نەکات ئەگەری بەرزبوونەوەی بەهای لیرە کەمە. «وەک وەبەرهێنێک، کاتێك تەقینەوەیەک لە دراوێکدا دەبینیت هەمیشە جێی سەرنجە کە بەرگری لە لاکەی تر بکەیت، بەڵام لە حاڵەتی تورکیادا کردنی ئەو کارە بە کەڵک نایەت، ئەگەر هەستت بەوە بکردایە کە سیاسەتی ئابوری دەگۆرێت ئەوا هەوڵت دەدا، بەڵام ئێستا هیچ ئاماژەیەک بۆ ئەوە نییە»، ڤیکتۆر سزابۆ لە دامەزراوەی ئەبەردین ستاندارد بۆ وەبەرهێنان ئەمەی بەپێگەی فاینانشڵ تایمزی بەریتانی وت. شارەزایانی بانکی گۆڵدمن ساشی ئەمریکی دەڵێن کەمکردنەوەی سوودی قەرز «مانای هەڵئاوسان دەگەیەنێت نەک گەشە»ی ئابوری. شیکەرەوانی بانکەکە ئەوەشیان خستووەتەڕوو کە کەمی سوودی قەرز، بەلەبەرچاوگرتنی هەڵئاوسان، مەترسی ئەوە زیاد دەکات کە هاووڵاتیانی تورکی بەکۆمەڵ رووبکەنە گۆڕینەوەی پارە هەڵگیرەوەکانیان لە لیرەوە بۆ دۆلار. هاوکات تیمسی ئاش لە دامەزراوەی بلوبەی ئاسێت بۆ وەبەرهێنان دەڵێت، «لەکۆتایدا دەبێت سوود بەرزبکەنەوە ئەگەر نا ئەوا لە دۆخێکدا خۆت دەبینیتەوە کە هەڵئاوسان ئەوەندە بەرز دەبێت کە هاووڵاتیان دەبینیت لیرە دەفرۆشن، تا وای لێدێت لە بازنەیەکی دزێوی هەڵئاوسان و لەدەستدانی بەهادا چەق دەبەستیت». ‹ئێمە شایەنی ئەم دۆخە نین› ئێستا زۆرێک لەخەڵکی تورکیا تووشی ناڕەحەتیەکی زۆر بوونەتەوە لە کڕینی کاڵاو خواردن و پێداویستییە سەرەکییەکانی رۆژانە بەهۆی بەرزی نرخەوە. قادرییە دۆگرو، کەهاووڵاتییەکی ٥٩ ساڵانی تورکییە و لەیەکێک لە بازاڕەکانی ئەستەنبوڵ بلوز و کاڵای تر دەفرۆشێت، تووشی سەختییەکەی زۆر بووەتەوە بۆ کڕینی خواردنی رۆژانە. «هەرگیز ژیانێکی وا بێزارکەرم بەخۆمەوە نەدیووە، دەچم دەنوم و هەر کەهەڵدەستم نرخەکان بەرزبوونەتەوە، رۆژێکیان دەبەیەکی پێنج لیتری زەیتم کڕی بە ٤٠ لیرە دواتر چوومەوە بیکڕم نرخەکەی بووبوو بە ٨٠ لیرە، ئێمە وەک نەتەوەیەک شایەنی ئەم دۆخە نین»، دۆگرو ئەمەی بە ئاژانسی ئەسۆشییەتد پرێس وت. دۆگرو دەشڵێت نیوەڕوان بە سکی برسییەتی بەڕێ دەکات تا بتوانێت لەئێواراندا شتێك بۆ ماڵەوە بباتەوە. لەکاتێکدا لایەنگرانی ئەردۆغان دەڵێن بێهێزبوونی لیرە وادەکات رکابەری دروست ببێت لەنێوان هەناردەکارانی تورکیادا لەسەر ئاستی جیهان، بەڵام بەشێکی زۆری پیشەسازی تورکیا پشتی بەستووە بە ماددەی خاوی ناوخۆیی. ئەوەی لەم دۆخەدا زەرەرمەندی سەرەکییە هاووڵاتیانی تورکین کە ناتوانن پارەیەکی باش پەیدا بکەن بۆ بژێوی ژیانیان. «هەموو شتێک زۆر گرانە، ناتوانم هیچ بکڕم»، سوهەیلە پۆیراز هاووڵاتییەکەی تری تورکییە کە قسەی بۆ ئەسۆشییەتد پرێس کردووە لەکاتی گەڕان بەدوای شتومەک و خواردنی رۆژانەدا لەبازاڕێکی ئەستەنبوڵدا. سوهەیلە لەهەڵبژاردنەکاندا دەنگی بە پارتەکەی ئەردۆغان داوەو ئێستا داوا لەحکومەت دەکات هەڵئاوسان کۆتایی پێ بهێنێت. «ئەگەر تۆ حکومەتیت و ئێمەش دەنگمان بۆ داویت تا شتەکان راست بکەیتەوە، ئەی بۆ ناکەیت؟ بۆچی بەرزی نرخ ناوەستێنیت؟» سوهەیلە وای وت. هەرچەندە حکومەتی تورکیا دەڵێت هەڵئاوسان لە لەسەدا ٢٠٪دایە و بەشێوەیەکی کاتی بەردەوام دەبێت تا ناوەڕاستی ٢٠٢٢، بەڵام رێکخراوی توێژینەوەی هەڵئاوسان، کە رێکخراوێکی تورکییە و ئەندامەکانی بریتین لە کەسانی ئەکادیمی و بەرپرسانی پێشووی حوکمی، ئاستی هەڵئاوسان بە لەسەدا ٥٠٪ دادەنێت لە وڵاتەکەدا لەئێستادا. هەفتەی پێشوو سەڵاحەدین دەمیرتاش ئاماژەی بۆ ئەوە کرد بەھۆی خراپی رەوشی ئابورییەوە، ھاووڵاتیانی تورکیا گەیشتوونەتە ئەو ئاستەی کە سەدەها کەس لەنۆرەی کڕینی نانی ھەرزاندا چەند سەعاتێک چاوەڕێ بکەن. شارەزایان دەڵێن ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت ئەوا هەڵئاوسان کاریگەری زیاتر دەبێت لەساڵانی داهاتوودا. «هەڵئاوسان و کەمی داهات و تەنانەت ناهاوسەنگی لەدابەشکردنی داهاتدا کاریگەری لاوەکی زیاتریان دەبێت لەساڵی ٢٠٢٢ و ٢٠٢٣دا ئەگەر حکومەت بەردەوام بێت لەسەر کەمکردنەوەی سوودی قەرزو ئاسانکردنی یاسای دارایی و ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردن»، ئۆزلیم سەنگوڵ، ئابوریناسی تورکی، ئەمەی بە ئەسۆشییەتید پرێس وت.  

سەركۆ جەمال لەكۆی هەشت هەزار كۆچبەری عێراقی 430 كەسیان گەڕاونەتەوەو هەزار كەسی دیكەش ناویان تۆمار كردووە تا بەفرۆكەی عێراقی بێبەرانبەر بگەڕێنەوە، بیلاروسیاش ئامادە نییە ڤیزا بداتە ئەندامانی لیژنەیەكی پەرلەمانی كوردستان. نزیكەی دوو مانگانە هەزاران كۆچبەری كوردو عێراقی لەهەوڵدابوون لەبیلاروسیاوە بپەڕنەوە بۆ پۆڵەنداو لەوێوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا، بەڵام پۆڵندا رێوشوێنی توندی گرتووەتەبەر و رێگا نادەن كۆچەبەران بپەڕنەوە. هەریەك لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان داوای گەڕانەوەی كۆچبەرانیان كردووەو لەئێستادا بەغدا فرۆكە دەنێرێتە بیلاروسیا بۆ گەڕانەوەی كۆچبەران. لەئێستادا ئەو كۆچبەرانەی هەوڵی پەڕینەوە دەدەن لەلایەن پۆلیسی بیلاروسیا دەستگیر دەكرێن و 50 كەس 50 كەس رەوانەی كەمپێكیان دەكەن لەوڵاتی لیتوانیا. دانیال عەلی، گەنجێكی كۆچبەری كوردەو زیاتر لەسێ مانگە لەشاری میسك پایتەختەی بیلاروسیایە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەئێستادا زیاتر لەهەزار كۆچبەر ناویان تۆمار كردووە بۆ ئەوەی بەفرۆكەی بێبەرانبەر بگەڕێنەوە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان، منیش وەك كۆچبەرێكی كورد ناوی خۆم تۆماركردووە». دانیال تەمەن 24 ساڵ جەختی لەوەشكردەوە كە كەشوهەوا زۆر سارد بووەو پۆلیسی پۆڵەندا رێگەنادات كۆچبەران بپەڕنەوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا، وتیشی:» پۆلیسی بیلاروسیا هەر كۆچبەرێك دەستگیربكات 50 كەس 50 كەس رەوانەیان دەكەن بۆ كەمپێكی پەنابەران لەوڵاتی لیتوانیا». هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە هەر كۆچبەرێك كەهەوڵی داوە لەڕێگەی بیلاروسیا بپەڕێتەوەو لەئێستادا كە رێگای دەرچوون نییە خەرجی هەر كۆچبەرێك لەنێوان شەش بۆ حەوت هەزار دۆلاردا بووە، كە خەرجییەكانی مانەوە زۆر گرانە لەبیلاروسیا. بەپێی ئامارێكی دەزگای لوتكە نزیكەی هەشت هەزار كۆچبەری عێراقی لەبیلاروسیان كە زۆرینەیان كوردن و تائێستاش نزیكەی 430 كۆچبەریان گەڕاونەتەوە. ئاری جەلال، سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەو رێژەیەی گەڕاونەتەوە بۆ عێراق زۆر كەمن لەچاو ئەو رێژە زۆرەی كۆچبەران كە چوونەتە بیلاروسیا، تائێستاش زیاتر لە هەزار كۆچبەری دیكە خۆیان نوسیووە بگەڕێنەوە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان». هەروەها سەرۆكی دەزگای لوتكە دەشڵێت: قورسە بتوانرێت بزانرێت چەند كۆچبەری عێراقی و كورد چوونەتە بیلاروسیا لەئەمساڵدا چونكە ماوەیەكی زۆرە هاووڵاتیان بەڕێگەی ڤیزای گەشتیاری دەستیان بەوەكردووە رووبكەنە ئەو وڵاتە و پێش لێشاوەكەش ژمارەیەكی زۆریان گەیشتوونەتە ئەوروپا. بەپێی ئامارێكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكانی ئەوروپا لە هەرێم، لەماوەی 11 مانگی 2021 دا، 28 هەزار لەهاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان كۆچیان كردووە و 34 هاووڵاتیش لەسنورەكانی بێلاروسیا و پۆڵەندا گیانیان لەدەستداوە. كۆچبەران چیرۆكەكانیان دەگێڕنەوە چەند كۆچبەرێك ئەوە دەخەنەڕوو سەرەرای ناڕەحەتییەكان و خەرجكردنی پارەیەكی زۆر هێشتا پێیان وایە كۆچكردنیان بۆ ئەوە بووە بگەنە وڵاتێكی ئارام تا بەخۆشی تێیدا ژیان بگوزەرێنن. هەردی مەجید، یەكێك لەو كۆچبەرانەی لەهەرێمی كوردستانەوە روویكردووەتە بیلاروسیا بۆ هاوڵاتی قسەیكردو ئاماژەی بەوەكرد كە بۆ دەربازبوون لەدۆخی هەرێم روومكردووەتە بیلاروسیا وەك دەروازەیەك بۆ ئەوەی لێوەی بگەمە ئەوروپا، نزیكەی چوار هەزار دۆلاری خەرجكردووە تا گەیشتووەتە بیلاروسیا، وتیشی:» دوای ئەوەی پۆڵەندا رێگەی نەداین لەسنووری جەنگەڵەكانەوە بچینە خاكەكەیانەوە، بەشێك لەكۆچبەران لەلایەن بیلاروسیاوە خراونەتە كەمپەوە و بەشێكی دیكەشیان چوونەتە شوقە و هۆتێلەوە لەمینسك و شارەكانی دیكە». «ئێستا كۆچبەران لەدۆخێكی نائومێدیدان و پارەیەكی زۆریان لەدەستداوە، بەشێكی كۆچبەرانیش گەڕانەوە بۆ عێراق، نرخی مانەوە لەهۆتێل و شوقەكانیش زۆر زیادیكردووە بۆ یەك شەو دەگاتە 40 دۆلاری ئەمریكی، چونكە زۆربەی كۆچبەران چوونەتە هۆتێل و شوقەكان بەهۆی ساردی كەشی بیلاروسیا»، هەردی وای وت. هەردی باسی لەوەشكرد كە ئەو كەمپەی بیلاروسیا دروستیكردووە هیچ كەسێك ناتوانێت بەبێ پرسی پۆلیس و سەربازی بچێتە دەرەوە و نزیكەی دوو هەزار كەسیشی تێدایە. كەمال عەلی  خێزانەكەی و دوو منداڵی لەڕێگەی توركیاوە رەوانەی بیلاروسیا كردووە تا بگەن بە ئەوروپا، وتیشی:» خێزانم و كچە نەخۆشەكەم و دایكیم نارد بۆ بیلاروسیا، لێرە ڤیزای توركیامان بڕی و لەوێشەوە ڤیزای بیلاروسیایان بۆ بڕین، بۆ ڤیزای بیلاروسیا نەفەری 36 وەرەقەم داوە جگە لەوەی ڤیزای بیلاروسیام بۆ بڕین. كەمال عەلی، دەشڵێت:»یەكێك لەمناڵەكانم  كە لەگەڵ دایكیدایە لە بیلاروسیا نەخۆشە و پێویستی بەوەیە مۆخی بۆ بچێندرێت ئەوەش لێرە چارەسەری نیە، بۆیە پارەیەكی زۆرم خەرجكرد لەپێناو ئەوەی بگەنە ئەوروپا، دوای ئەوەی كە دەریش نەچوون بەناچاری پێم وتوون بگەڕێنەوە، بەوهۆیەشەوە زیاتر لە 16 هەزار دۆلارم لەدەستداوە». كەمال ئەوەشی دووپاتكردەوە كە هەر مامەڵەیەك هەبێت لەبەرخاتری منداڵەكەشی بێت ئامادەیە ئەمجارە لەگەڵ ژن و دوو منداڵەكەی رێگای ئەوروپا بگرێتەوەبەر. بیلارووسیا ڤیزای نەدا بەلیژنەكەی پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانی كوردستان لەسەرەتای ئەم مانگەدا بڕیاریدا لیژنەیەك بنێرێتە هەریەك لەلیتوانیا و پۆڵەندا تا لەدۆخی كۆچبەران بكۆڵنەوە، بەڵام جێگری سەرۆكی لیژنەی پەیوەندیەكان و رەوەندی كوردستانی لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» چاوەڕێی ڤیزای پۆڵەندا دەكەن». كاروان عەبدولرەحمان، جێگری سەرۆكی لیژنەی پەیوەندیەكان و رەوەندی كوردی، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە یاداشتێكیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە یەكێك لەیاداشتەكان بۆ ئەوەبوو سەردانی لیتوانیا بكەن و دۆخی كۆچبەران ببینین، تا لیژنەكە بچێتە یۆنانیش كە ژمارەیەكی زۆر تەرمی كۆچبەرانی كورد لەو وڵاتەیە و دۆخی كۆچبەرانی ئەو وڵاتەش بپرسن. هەروەها باسی لەوەشكرد بیلاروسیا پێشوازی لەلیژنەی هەرێمی كوردستان و هیچ وڵاتێكی دیكەی دیموكراسی ناكات، وتیشی:»بەرنامەكە بەوشێوەیە بوو كە لیژنەكە بچێتە پۆڵەندا تا لەدۆخی كۆچبەران بكۆڵێتەوە و هاوكارییان بكات و دواتریش بچێتە لیتوانیا و پاشانیش لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا كۆببینەوە و گفتوگۆی دۆخی كۆچبەران بكەین». یەكێتی ئەوروپا بیلاروسیای تۆمەتباركردووە بەوەی هەزاران كۆچبەری هێناوە و رەوانەی سنووری نێوان وڵاتەكەو یەكێتی ئەوروپای كردووە تا بپەڕنەوە بۆ یەكێتییەكە، ئەوەش وەكو وەڵامێكی بۆ سزاكانی یەكێتییەكە بەسەر بیلاروسیا، لە بەرامبەردا مینسك رەتی دەكاتەوە بە مەبەست قەیرانەكەی دروستكردبێت.

ئارا ئیبراهیم خۆپیشداندانەكانی خوێندكارانی سلێمانی بەردەوامە بۆ دابینكردنی دەرماڵەكانیان كە لەساڵی 2014وە بڕیاری حكومەتی هەرێم راگیراوە، سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵا  پشتیوانی داواكاری خوێندكاران دەكات. سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەوە دووپات دەكاتەوە كە وەزارەتەكەیان داوای فەرمی لەئەنجومەنی وەزیران كردووە دەرماڵە بۆ خوێندكاران دابین بكات بۆ ئەمساڵیش بڕەكەی ئاشكرا دەكات كە پێویستیان بە 70 ملیار دینار دەبێت. خۆپیشاندان و گردبوونەوەی خوێندكاران ماوەی چوار رۆژە بەردەوامە بۆ دابینكردنی دەرماڵە بۆ خوێندنی ساڵی 2021 بۆ 2022، بۆ ئەو مەبەستەش دوێنێ سێشەمە خۆپیشاندانەكان گرژی تێكەوت و خوێندكاران چەندین شەقامی سەرەكی لەسلێمانی داخست و مەڵبەندی 1ی رێكخستنی یەكێتی ئاگری تێبەردرا. دوێنێ سێشەممە گرژییەكان لەنێوان هێزە ئەمنییەكان و خوێندكارانی خۆپیشاندەردا زیاتر پەرەی سەند و چەندین خوێندكار بریندار كران و لەلایەن چەند كەسێكی هێزە ئەمنییەكان بە»شەق» لێیان دراو لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان گرتەی ڤیدیۆییەكەی بڵاوكراوەتەوە. هاوكات، بەپێی گرتە ڤیدیۆییەكان بەشێك لەخۆپیشاندەران راوی دوو پۆلیسی چالاكییە مەدەنییەكان دەنێن و دواتر گەمارۆیان دەدەن و لێیان دەدەن. خوێندكارانی زانكۆی سلێمانی لەڕێگەی بڵندگۆوە ئەو پەیامەیان لەسەرەتاوە راگەیاندووە كە خۆپیشاندانی مەدەنی دەكەن و هەركەسێك گرژی دروستكردووە خەڵكانی دیكە تێكەڵاویان بووە، بۆ ئەو مەبەستەش لەڕێگەی ئەنجومەنی زانكۆی سلێمانییەوە دوێنێ سێشەممە 23ی تشرینی یەكەم نووسراو ئاراستەی وەزارەتی خوێندنی باڵا كراوە. ئەندامێكی ئەنجومەنی زانكۆی سلێمانی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە بەتەواوی پشتیوانی لەداوای خوێندكارانی زانكۆ دەكەن بۆ دابین كردنی دەرماڵەكانیان. دكتۆرە ئیبتسام ئیسماعیل، ئەندامی ئەنجومەنی زانكۆی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»دوێنێ سێشەممە وەكو ئەندامانی ئەنجومەنی زانكۆ چووینە ناو خوێندكارانی زانكۆ وتمان گوێتان لێدەگرین و وتیان یەك داواكاریمان هەیە بۆ دابینكردنی دەرماڵەو ببنە نوێنەرمان، ئێمەش نووسراومان كردووە بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ ئەوەی داواكارییەكەیان بۆ جێبەجێ بكرێت». ناوبراو باسی لەوەشكرد لەساڵانی رابردووشدا وەكو زانكۆی سلێمانی داوایان ئاراستەی وەزارەتی خوێندنی باڵا كردووە بۆ دابینكردنی دەرماڵەی خوێندكاران، ئێستاش ئەوە دووپاتدەكەینەوە كە شایستە داراییەكانیان پێبدرێت و بە زووترین كات پێیان بدرێت تا دۆخەكە ئارام ببێتەوە. دكتۆرە ئیبتسام ئیسماعیل ئەوەشی خستەڕوو كە ئەو داواكارییانەی خوێندكاران مافێكی رەوای خۆیانە كە ئەرك لەسەر كەسوكاریشیان كەمدەكرێتەوە لەم دۆخەدا، وتیشی:»خوێندكاری زانكۆ تووێژێكی رۆشنبیری ئەم وڵاتەن پێیان راگەیەندراوە كە بەشێوەی مەدەنی داواكانتان بگەیەنن، بۆ خۆم وەك شایەتحاڵێك لەنێویاندا بووم بە بڵندگۆ داوایان دەكرد كە ئەوانەی رێ لەخەڵك دەگرن خوێندكاری زانكۆ نین». ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی زانكۆی سلێمانی پێشیوابوو كە دابینكردنی دەرماڵە لەتوانای حكومەتی هەرێمدایەو خوێندكاران نەوەی ئەم وڵاتەن، وتیشی:»پێویستە حكومەتی هەرێم خۆیان بەبەرپرس بزانن بەرانبەر بەخوێندكاران كە بەدابینكردنی مانگانەی 100 هەزار یان 60 هەزار دینار جوڵەیەكی خێراش دەكەوێتە بازاڕەوە  كە بڕەكەی كەمەو خێرا خەرج دەكرێت و خزمەتی گشتی پێدەكرێت». سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لەگەڵ داواكاری دابینكردنی دەرماڵەی خوێندكارانن و بۆ ئەمساڵیش بڕی 70 ملیار دیناریان پێویستە. دكتۆر توانا نەجەف، سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵای حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتیوت:» سەد لەسەد ئەمە ئیشی ئێمەیە و داوای بكەین، ئێمە ساڵانە لەپرۆژەی بودجەدا دەرماڵەی خوێندكاران دادەنێین، لیژنەمان هەیەو لەوێ جێگیری دەكەین، كە دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران لەوێ كۆمەڵێك شت لادەبرێت، بۆ نموونە پێشتر بۆ ساڵی رابردوو داوامان كرد كە 35 ملیار دینار تەرخان بكرێت بۆ دەرماڵە قبوڵ نەكرا بەهۆی بارودۆخی داراییەوە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد بەهۆی زیادبوونی ژمارەی خوێندكارانەوە  بۆ ساڵی 2021 بۆ 2022 بۆ دەرماڵەی خوێندكاران پێویستیان بە 70 ملیار دینارە. توانا نەجەف باسی لەوەشكرد لەبەرواری 1ی ئەیلولی ئەمساڵ بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران، بەشێك لەداهاتی وەزارەت، بۆ نموونە دیوانی وەزارەت دەتوانێت بەڕێژەی لەسەدا 45% ئەو داهاتەی هەمانە بۆ پێداویستییەكانی قرتاسییەو سووتەمەنی و كەلوپەل و ئامێر، بەڵام بۆ سەرجەم زانكۆكان لەسەدا 70% داهاتەكەیان بۆ دەگەڕێتەوە ئەوەش نووسراوە بۆچی خەرج بكرێت كە بۆ پاككردنەوەی بەشە ناوخۆییەكان و سووتەمەنی پێداویستییەكانی زانكۆكان خەرج دەكرێتەوە. سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵا جەختی لەوەشكردەوە كە هیچ ساڵێك داهاتی هەموو وەزارەتەكەیان نەگەیشتووەتە 70 ملیار دینار بەهەموو زانكۆكانی هەرێمی كوردستانەوە تا بوترێت لەداهاتی وەزارەت دەرماڵە بۆ خوێندكاران دابین بكرێت، وتیشی:» بەهیچ شێوەیەك داهاتی وەزارەت تەخزییەی ئەوە ناكات بۆ دەرماڵە تەرخان بكرێت». هاوكات ئەوەشی روونكردەوە كە وەزیری خوێندنی باڵا لەگەڵ وەزیری دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم پێكەوەو هاوتا ئەو پرسە لەئەنجومەنی وەزیران تاووتوێ دەكەن تا حكومەتی هەرێم بڕیاری لەسەر بدات. ئەندامێكی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» دەرماڵەی خوێندكاران ئەوەندە زۆر نییە تا بارگرانی گەورە لەسەر حكومەتی هەرێم دابنێت». موسلیم عەبدوڵا، ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە لەگەڵ ئەوەداین حكومەتی هەرێم كێشەی خوێندكاران چارەسەر بكات و دەرماڵەیان بۆ بگەڕێنێتەوە كە بەهۆی قەیرانی دارایی لەئەنجومەنی وەزیران لەساڵی 2014 وە راگیراوە، چونكە ئێستا دۆخی دارایی حكومەت باشتر بووەو نرخی نەوت بەرزبووەتەوەو داهاتەكان زیادیان كردووە». ناوبراو باسی لەوەشكرد لەڕێگەی 37 پەرلەمانتارەوە یاداشتیان داوەتە سەرۆكایەتی پەرلەمان تا بەئامادەبوونی هەردوو وەزیری خوێندنی باڵاو وەزیری دارایی گفتوگۆ لەوبارەیەوە بكەن و بڕیار لەسەر گێڕانەوەی دەرماڵەی خوێندكاران و قوتابیان بدرێت. ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی خستەڕوو كە حكومەتی هەرێم دەتوانێت لەڕێگەی داهاتی وەزارەتی خوێندنی باڵاوە بەشێك لەدەرماڵەكان بۆ خوێندكاران دابین بكات و ئەوی تری حكومەتی هەرێم دابینی بكات تا پرۆسەی خوێندن بەشێوەیەكی ئاسایی بەڕێوەبچێت.

راپۆرتی: جەزیرە  وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا ماوەی چەند مانگێکە سەرکردایەتی تورکیا سووربونی خۆیان دەربڕیوە لە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێکی سەربازی دژی هێزە کوردییەکان لەباکوری سوریا. بەڵام بەپێی قسەی شارەزایان، ئەنقەرە خۆی لەبەرداشی نێوان هێزەکانی ئەمریکا و روسیا دەبینێتەوە ئەمەش وایلێکردووە رووبەڕووی گرێکوێرەیەک ببێتەوە کە ئەگەری زۆرە تموحەکانی پەکبخات و هەرچی لەشکرکێشیی گەورەیە کە بەنیازە ئەنجامی بدات دوای بخات. عومەر ئۆزکیزیلچیک، توێژەر لە دامەزراوەی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی بۆ توێژینەوە لە ئەنقەرە، دەڵێت: روودانی ئۆپراسیۆن حەتمییە، بەڵام کاتەکەی دەکەوێتەوە سەر دیبلۆماسیییەت وەك لەوەی بکەوێتەوە سەر لایەنە سەربازییەکان لەناوچەکەدا».  بە بڕوای ئۆزکیزیلچیک، هەر کردارێکی تورکیا لە ناوچەکەدا دەبێتە هۆی دروستبوونی کاردانەوە لەلایەن روسیا یان ئەمریکا یان هەردووکیان کە ئامادەیی سەربازییان هەیە لەو ناوچانەی ئەنقەرە دەیەوێت لەدەستی هێزە کوردییەکان دەریبهێنێت.  تێکهەڵچوونی بەرژەوەندییە جیۆپۆڵەتیکییەکان ئێستا باکوری سوریا بەشێکی پەرشوبڵاوی تێکهەڵچوونی ئامادەیی سەربازییە و سێ لەشکرکێشییەکەی تورکیا بۆ ناوچەکە دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە کە پێشتر ناوچەیەکی رێکخراو بوو لەنێوان هێزەکانی روسیا و ئەمریکا لەگەڵ رژێمی سوریا و داعش و هەرێمە سەربەخۆکانی کوردەکان. تورکیا لە ٢٠١٦ چووە نێو خاکی سوریاوە و بەهاوکاری سوپای سوریای ئازاد، داعش و هێزە کوردییەکانی لە شارۆچکەی ئەعزاز دوورخستەوە. لە ٢٠١٨دا بۆ جاری دووەم ئەنقەرە ئۆپەراسیۆنێکی تری ئەنجامدا و کۆنترۆڵی عەفرینی کرد. لەساڵی ٢٠١٩دا ئەنقەرە سێیەم ئۆپراسیۆنی خۆی ئەنجامدا و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)ی لە گرێ سپی و سەرێکانی دوورخستەوە.  ئەمریکا بەرەو رۆژهەڵات کشایەوە بۆ ناوچەیەک لەنزیک سنوری عێراق، کە تێیدا هێزەکانی بەهاوشانی هەسەدە تێیدا جێگیربوون و پاسەوانی لە کێڵگە نەوتییەکان دەکەن. لەوکاتەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، و هاوتا روسیەکەی، ڤلادمیر پۆتین، چەندین رێککەوتنامەیان واژۆکردووە بەئامانجی کەمکردنەوەی نیگەرانییەکانی ئەنقەرە سەبارەت بە سنوری وڵاتەکەی. تورکیا چەندین خاڵی پشکنینی دامەزراندووە لە دەوروبەری ئیدلیب، کە دوایین ناوچەیە بەدەست ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە، وەک ناوچەیەکی ئارام لەگەڵ روسیا و هیزەکانی رژێمی سوریا لە رۆژهەڵاتەوە. هێزەکانی تورکیا و روسیا لەو ناوچەیەدا دەوریەی سەربازی ئەنجام دەدەن و لەهەمان کاتدا روسیا بەڵێنی داوە بەقوڵایی ٣٠ کم هێزە کوردییەکان لە تەواوی سنوری سوریا-تورکیا دووربخاتەوە بەتایبەتی لەکۆبانێ. بەڵام ئەنقەرە دەڵێت مۆسکۆ بەڵێنەکەی بەجێنەهێناوە و هێزە کوردییەکان بەتایبەتی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)، بەردەوامن لە هێرشکردنەسەر هێزەکانی تورکیا لە ناوچەکەدا. لە چەند هەفتەی رابردوودا ئەردۆغان دووپاتیکردەوە کە تورکیا «ئەوەی پێویست بێت دەیکات» بۆ دوورخستنەوەی هەر هەڕەشەیەکی کوردەکان لەسەر سنوری وڵاتەکەی. بەشەکانی تری ژێر دەسەڵاتی کوردەکان لە باکوری سوریا کێشەیەکی گەورەی بۆ تورکیا و ئۆپۆزسیۆنی سوریا دروستکردووە، ئۆزکیزیلچیک وا دەڵێت. ئەنقەرە باس لەوە دەکات هێزەکانی یەپەگە لە مەنبج و  تەل رەفعەت تۆپبارانی عەفرین دەکەن لەهەمانکاتدا لە کۆبانێوە تۆپ و هاوەن بەرەو گوندە تورکییەکانی سەر سنور هەڵدەدەن. لە چەند هەفتەی رابردوودا، تورکیا سەدەها سەرباز، زرێپۆش، کەلوپەلی سەربازی گواستوەتەوە بۆ بەهێزکردنی پێگەکەی لە ئیدلیب کە ئەگەر ئەنقەرە نەتوانێت رێککەوتن لەگەڵ روسیا بکات لەسەری، ئەوا دەکەوێتە بەر هێرش. هەروەک ئۆپەراسیۆنەکانی پێشوو، چاوەڕوان دەکرێت تورکیا بەشێوەیەکی بەرفراوان پشت بەو هیزە سوریانە ببەستێت کە لە ئۆپۆزسیۆنی سوریادان و خۆی راهێنانی پێ کردوون و  چەکی بۆ بەردەست کردوون لەچەند ساڵی رابردوودا. لانی کەم ٢٠ هەزار چەکدار لە ئێستادا لەژێر ئاڵایەکدا چالاکی ئەنجام دەدەن بەناوی سوپای نیشتمانی سوریا.  «سوپای نیشتمانی سوریا ئامادەیە بۆ ئۆپەراسیۆنەکە و بە هەموو توانایەوە بەشداری دەکات ئەگەر دۆخەکە بخوازێت»، موستەفا سەجاری، وتەبێژێکی سوپاکە وای وت.  سەجاری دەشڵێت سوپای نیشتمانی سوریا چاوەڕێی گڵۆپی سەوزە لە تورکیاوە و ئامادەیە بۆ هەر شوێنێک بڵاوەی پێ بکرێت دژی هێزە کوردییەکان لە ناوچەکەدا.  پەنیری سویسری لەکایەی سیاسیدا (پەنیری سویسری ئەو پەنیرە کە کەمێک رەقە و کون کونە و ئاسان کەرت دەکرێت) تورکیا لەمێژە دەڵیت کە قبوڵ ناکات گروپەکانی نزیک لە پەکەکە لە نزیک سنورەکەی بێت لەگەڵ سوریا کە ٩١١ کیلۆمەترە، ئەوەش لە ماوەی درێژخایەندا  بەوتەی سۆنەر جاگەپتای، بەڕێوبەری پرۆگرامی توێژینەوەی تورکی لە پەیمانەگەی واشنتن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵات، مانای دابەشکردنی ناوچەکانی ژیر دەسەڵاتی کوردەکان دەگەیەنێت تا کاری ئاسانتر بکات بۆ رێککەوتنی لەگەڵ رژێمی ئەسەد سەبارەت بە پەرشوبڵاوکردنیان.  «هۆکاری سەرەکی ئەم ئۆپەراسیۆنە سیاسەتی تورکیایە سەبارەت بە رۆژئاڤا، ئامانجەکە ئەوەیە کە ئەو ناوچەیە وەک پەنیری سویسری لێبکات، پارچە پارچەی بکات بۆ بەشی بچوک بچوک بۆ ئەوەی بێ سنور بێت و توانای بەردەوامی نەبێت تا ئەوەی ئەگەر رێککەوتنێکی جیهانی کرا بۆ ململانێی سوریا لەداهاتوودا، رژێمی ئەسەد بتوانێت بیخاتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی»، جاگەپتای وا دەڵێت. ئۆزکیزیلچیک پێیوایە هەم مۆسکۆ و هەم واشنتن دەبنە بەربەست لەبەردەم تموحەکانی تورکیادا سەبارەت بە گرتنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزە کوردییەکان. تەل رەفعەت و مەنبج کە دوو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی کوردەکانن مانای ئەوە دەگەینێت کە لە ئێستادا دەبێت لەگەڵ هێزە روسیەکاندا دانوستانی لەسەر بکات. ئامانجێکی تر کۆبانێیە، یان ناوچەیەکی تری باشوری هەمان شارە کە شارەکانی جەرابلوس و گرێ سپی پێکەوە دەبەستێتەوە، ئەمەش پێویستی بە دوورخستنەوەی روسیەکان هەیە. لەکۆتاییدا، رەنگە تورکیا بیەوێت ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی لەسەرێکانی فراوان بکات و تا قامیشلۆ نەوەستێت کە لەوێ روسیەکان بنکەیەکی ئاسمانییان هەیە و سەربازانی ئەمریکیش دەوریە ئەنجام دەدەن، یان رەنگە بەرەو رۆژهەڵات هەتا سنوری عێراق نەوەستێت کە لەوێش ٩٠٠ سەربازی ئەمریکی هەیە و هاوکاری هەسەدە دەکەن لە پاراستنی کێڵگە نەوتییەکاندا. جەیمس جێفری، باڵیۆزی پێشووی ئەمریکا لە تورکیا و راوێژکاری پێشووی ئیدارەی ترەمپ بۆ کاروباری سوریا، لەو بارەیەوە دەڵێت، بەپێچەوانەی رابردووەوە ئەنقەرە نابێت چاوەڕوانی لە واشنتن بکات کە هەنگاوی هەڵە فەرامۆش بکات بەتایبەتی هەنگاوێک کە مەترسی بێت بۆ هەسەدەی هاوپەیمانی.  ئۆپەراسیۆنەکەی ٢٠١٩ی تورکیا کە هەسەدەی بەئامانج گرت لەسەرێکانی و گرێ سپی رووبەڕووی رەخنە بووەوە لە واشنتن، بەجۆرێک ئەندامانی کۆنگرێس داوایان کرد ئەردۆغان سزا بدرێت. ترەمپی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بەشیکی زۆری واشنتنی شۆک کرد بە کشانەوەی هێزەکانی لە ناوچەکەدا و رێدان بەتورکیا بۆ چوونە ناوەوە ئەمەش دەرگای کردەوە بۆ ئەو هەڵمەتەی رەخنەگەران ناویان لێنا پاکتاوی نەژادی هاوپەیمانە کوردیەکان لە ناوچەکە و تێکدانی هەڵمەتی رووبەڕووبونەوەی داعش.  دواتر ترەمپ بڕیارەکەی هەڵوەشاندەوەو سەربازە ئەمریکییەکانی رەوانەی رۆژهەڵاتی قامیشلۆ کرد و سزای بەسەر تورکیادا سەپاند هەتا ئەو کاتەی کە رێیکەوتن کرا لەنێوان هەردوولا و ئاگربەست راگەیاندرا. لەوکاتەوە، ئیدارەی بایدن ئەوە بۆ کۆنگرێس دووپات دەکاتەوە کە بەردەوام دەبێت لە پشتگیریکردنی هەسەدە و رووبەڕووی تورکیا دەبێتەوە ئەگەر هێرش بکاتە سەر هاوپەیمانە کوردەکەی. جێفری دەڵێت ئیدارەی بایدن وەک ئیدارەکەی ترەمپ نابێت و هیچ ئۆپراسیۆنێکی تورکیا فەرامۆش ناکات ئەگەر هێرش کردنەسەر هەسەدە لەخۆبگرێت. «هەرشتێك رووبدات وەک هێرشەکەی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ بۆ سەر هەسەدە، پێشێلکارییەکی روون دەبێت لە رێککەوتنی ئاگربەستەکەی ١٧ی تشرینی یەکەم لەنێوان ئەمریکاو تورکیا»، جێفری وای وت. «ناتوانم بیر لەوە بکەمەوە کە ئیدارەی بایدن کەمتر لە ئیدارەی ترەمپ ئەنجام بدات کە خێرا سزای بەسەر تورکیا سەپاند، بەڕەچاوکردنی ئەو لاوازییەی ئابوری ئێستای تورکیا، کە لە قۆناغێکی خراپتردایە وەک دوو ساڵ لەمەوبەر، سزا خستنەسەری کاریگەرییەکەی گەورەی دەبێت»، جێفیری وا دەڵێت. جگە لە سزادان، توڕەکردنی ئەمریکا هەوڵەکانی ئەنقەرەش تێکدەدات بۆ کڕینی فڕۆکەی ئێف-١٦ی ئەمریکی کە تورکیا زۆر پێویستییەتی بۆ هێشتنەوەی فشارەکانی لە هەرێمەکەدا. ئەندامانی کۆنگرێس چەندین جار ئەوەیان دووپات کردووەتەوە و نامەیان ئاراستەی ئیدارەی بایدن کردووە کە فرۆكەی ئێف-١٦ بە تورکیا نەفرۆشێت بەهۆی کڕینی سیستەمی ئێس-٤٠٠ی روسی لەلایەن ئەردۆغانەوە. «ئەگەر لەشکرکیشی رووبدات، ئەوا دەرگاکانی پەسەندکردنی فرۆشتنی ئێف-١٦ لەلایەن کۆنگرێسەوە بەتەواوەتی دادەخرێن»، جاگەپتای وای وت. بەڵام جێفری پێیوایە هێرش بۆ سەر تەل رەفعەت سەرنجی ئەمریکا راناکێشێت بۆ لای خۆی چونکە لەلایەن یەپەگەوە کۆنترۆڵ کراوە کە واشنتن دەڵێت گروپێکی جیاوازە لەهەسەدەی هاوپەیمانی. جێفیری پێیوایە، لەکاتێکدا شاری کۆبانێ رەنگە جەنگێکی کۆڵان بەکۆڵانی تێدا دروست بێت کە توررکیا ئەوەی ناوێت، بەڵام بە رێککەوتنی لەگەڵ روسیا دەتوانێت تێیپەڕێنێت و لکاندنی جەرابلوس بە گرێ سپییەوە ئەگەرێکی ترە. رەنگە روسیا لە حەقی ئەوەدا شتێکی بوێت کە ئەگەری زۆرە هەندێک ناوچە بێت بەدرێژایی رێگای خێرای ئێم-٤ لە باشوری رۆژهەڵاتی ئیدلیب. بەپێی وتەی جێفری، هەر رێککەوتنێك لەگەڵ روسیەکان کە لەدەستدانی خاکی زیاتر بێت بۆ تورکیا جەنگێکی قورس دەبێت ئەگەر بڕوانینە دانوستانەکانی پێشوو ئەوا بەجوانی دەردەکەوێت. «لە گفتوگۆکانمدا لەگەڵ روسیەکان – ناچمە وردکارییەکانەوە – بەڵام بڕوام پێ بکەن ئەوان زۆر زۆر زۆردارن (فیز دەکەن و فەرمان دەکەن) و ئاماژەیان بەوە کردووە دەستدرێژی زیاتری تورکیایان ناوێت لەسەر خاکی سوریا و من دەزانم کە ئەسەدیش زۆر بەتوندی دژی ئۆپەراسیۆنە»، جێفیر وای وت.  

هاوڵاتی موقتەدا سەدر براوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بۆ خۆلادان لە شەڕی مالکی نایەوێت سەرۆکوەیران راستەوخۆ لە رەوتەکەی خۆی بێت، بەڵکو دەیەوێت دووبارە مستەفا کازمی بەسەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران دابنرێتەوە، بەڵام گروپە شیعەکانی تر ناڕازین. دوابەدوای شكستهێنانی هەوڵی تیرۆركردنەكەی، مستەفا كازمی وەکو كاندیدی هەرە بەهێزی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق باس دەکرێت، ئەگەرچی كازمی پاڵپشتیەکی زۆری هەیە، بەوپێیەی پێشنیارکراوی رەوتی سەدرە و كوردو سوننەش لارییان لەسەر نییە. بەڵام گروپە شیعەکانی نزیک لەئێران بە توندی دژی دانانەوەین و پێیانوایە لەبەرژەوەندیەکانیان دەدات. کازمی؛ دڵخوازەکەی سەدر بۆ خستنەوەی مالکی ئەگەرچی رەوتی سەدر براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقە، سوورە لەسەر پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینەی نیشتمانی، بەڵام ئێستا هەوڵەكان بەرەو ئەوەن مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی كاتی لە پۆستەكەیدا بمێنێتەوە، بۆ ئەمەش پێشبینی دەكرێ رەوتی سەدر زۆرترین نەرمی پێشان بدات. لەلایەكی دیكەوە هێزە شیعییە دۆڕاوەكانی ئەم هەڵبژاردنە كە خۆیان لەچوارچێوەیەكی ناوماڵی شیعی بەدەر لەڕەوتی سەدر بە ناوی «چوارچێوەی هاوئاهەنگی» كۆكردووەتەوە، بەنیازی كاندیدكردنی نوری مالكی یان حەیدەر عەبادی هەردوو سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراقن، بەڵام هەریەك لەم دوو كاندیدە رووبەڕووی تەگەرەی زۆر دەبنەوە. لای خۆیەوە مالكی بەهۆی ئەوەی لە سەردەمی هەردوو كابینەی حكومەتەكەیدا شكستی گەورەی هێنا لە بەڕێوەبردنی وڵاتەكەیدا، بووە هۆی ئەوەی چەندین كەیسی گەورە و ئابڕووبەرانەی گەندەڵی لە سەردەمی حكومەتەكەی ئەودا ئەنجام بدرێن، سەرباری شكستە گەورەكەی لەڕووی سەربازییەوە كاتێك داعش دەستی بەسەر بەشێكی بەرچاوی جوگرافیای عێراقدا گرت، بەبێ ئەوەی مالكی وەك فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان هیچ رۆڵێك ببینێت لە پاراستنی خاكی وڵاتەكەی. لەگەڵ ئەمانەشدا، میدیاكانی عێراق پێیانوایە نوری مالكی چانسی وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی زیاترە لە حەیدەر عەبادی، سەرباری ئەوەی لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا داعش بەشێوەیەكی رێژەیی لەناوچوو، بەڵام بەهۆی لەشكركێشییەكەی بەرەو كەركوك و ناوچە كوردستانییەكان، ئەستەمە لەلایەن كوردەوە گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵكرێت، ئەمەش وا دەكات عەبادی زۆر دوور بێت لە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران. بەهۆی ئەوەی مستەفا كازمی لەلایەن ئەمریكییەكانەوە پشتی پێدەبەسترێت و رەزامەندییەكی بەرچاوی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستانیشی هەیە، ئەگەرێكی بەهێزی هەیە بۆ وەرگرتنی متمانەی پەرلەمانی نوێی عێراق بۆ مەبەستی پێكهێنانی حكومەتی نوێ. سەرباری ئەم سێ كاندیدەی سەرەوە، ناوی جەعفەر ئەلسەدر باڵیۆزی ئێستای عێراق لەبەریتانیا، لەناو ناواندایە و یەكێكە لە كاندیدەكانی شیعە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق. شیعە دۆڕاوەکانی هەڵبژاردن ترسیان لەکازمی هەیە لایەنە شیعە دۆڕاوەکانی هەڵبژاردنی مانگی رابردوو مستەفا کازمی بە هۆکاری شکستی خۆیان لە هەڵبژاردنەکە دەزانن و ترسیان هەیە لەئەگەری دووبارە دانانەوەی بە سەرۆکوەزیران زیاتر سنوورداریان بکات، هەربۆیە دژی دووبارە دانانەوەین. محەمەد بەیاتی سەرکردەی هاوپەیمانی فەتح بەمیدیاکانی عێراقی راگەیاند، لەنێو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەکان کۆدەنگییەک دروستبووە لەسەرئەوەی رێگەنەدرێت مستەفا کازمی ویلایەتی دووەمی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەربگرێتەوە. بەیاتی وتی «پێدانەوەی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق بە مستەفا کازمی بووە بەڕابردوو». هەروەها سەرکردەیەکی رەوتی حیکمە کە رەوتەکە یەکێکە لە چوارچیوەی هەماهەنگی شیعەکان کە نزیکن لە ئێران، دژایەتی خۆی بۆ دووبارە کاندیدکردنەوەی کازمی دەربڕی بۆ پۆستی سەرۆکوەزیران و تۆمەتباری کرد بە کوشتنی خۆپیشاندەران. حەسەن فەدعەم، سەرکردەی رەوتی حیکمە کە عەمار حەکیم سەرۆکەیاتی دەکات لەمیانی لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند «ئەگەر هێزە سیاسییەکان مستەفا کازمی وەک سەرۆک وەزیرانی داهاتوو دەستنیشان بکەن، ئەوا چوار ساڵی دیکە بەردەوام دەبین لەکوشتار و پشێویی». فەدعەم کە پەرلەمانتاری پێشووی عێراقە وتیشی «ناتوانین بێدەنگ بین لەئاست کوشتنی خۆپیشاندەران، دەستی دەرەکی کاریگەری راستەوخۆی لەسەر کاروباری ناوخۆی عێراق و ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پێشوەختە هەیە». بەوتەی ئەو سەرکردەیەی رەوتی حیکمە، «پێکهێنانی حکومەتی داهاتووی عێراق، لەچوارچێوەی پلانێکدایە بۆ نەهێشتنی یان سنووردارکردنی دەسەڵاتی حەشدی شەعبی و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل». لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەدا گەورەترین هیز، دەوڵەتی یاسای نوری مالکیە. هەربۆیە ئیئتیلافەکە دەیەوێت نوری مالكی بکرێتە سەرۆکوەزیران و دەڵێن ئاستێكی جه‌ماوه‌ری به‌رزی هه‌یه‌ و ده‌توانێت له‌قۆناغی داهاتوودا رابه‌رایه‌تی عێراق بكات. عه‌باس مالكی ئه‌ندامی ئیئتیلافی ده‌وڵه‌تی یاسا وتی «نوری مالكی خاوه‌ن ئه‌زمونه‌ و مێژوویه‌كی هه‌یه‌ له‌ به‌ڕێوه‌بردنی وڵات و ده‌ستكه‌وتیشی به‌ده‌ستهێناوه‌، هه‌روه‌ها له‌ڕاپرسیه‌كانیشدا مالكی ئاستێكی جه‌ماوه‌ری به‌رفراوانی هه‌یه‌و رای گشتیش پێی وایه‌ كه‌ پیاوێكی به‌هێزه‌و ده‌توانێت له‌م قۆناغه‌ ئاڵۆزه‌دا رابه‌رایه‌تی وڵات بكات». بەبڕوای ئەو په‌یوه‌ندییه‌كانی مالكی له‌گه‌ڵ كوردو سوننه‌ باش و باوه‌ڕپێكراوه‌، هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندیه‌كی نایابی له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیدا هه‌یه‌. عه‌باس مالكی وتی «نوری مالکی په‌یوه‌ندیه‌كی نایابی له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیدا هه‌یه‌ و قۆناغی داهاتوش پێویستی به‌پیاوێكی به‌هێزه‌، هه‌روه‌ها برایه‌تیش له‌ڕه‌وتی سه‌در به‌شێكی گرنگی پرۆسه‌ی سیاسیه‌و چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیش له‌ ئێستاوه‌ باوه‌ش بۆ برایانی له ‌ره‌وتی سه‌در ده‌كاته‌وه‌«. ئه‌و ئه‌ندامه‌ی ئیئتیلافی ده‌وڵه‌تی یاسا داوایكرد لایه‌نه‌كان دووربكه‌ونه‌وه‌ له‌رق و كینه‌و وتی، «باشترین بارودۆخ بۆ پرۆسه‌ی سیاسی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هاوپه‌یمانی هه‌بێت له‌ نێوان كوتله‌ی سه‌در و چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیدا». هێشتا شەڕی ئەنجامی کۆتایی ماوە 8ی ئەم مانگەش کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئەنجامی ژماردنەوە و جیاکردنەوەی دەنگی وێستگە تانەلێدراوەکانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەنجامی ئەلیکترۆنی و ژماردنەوەی دەستی دەنگەکان هاوتا بوون. دوای جیاكردنه‌وه‌ی به‌ده‌ستی ده‌نگه‌كان، كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، دوا ئه‌نجامی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌ختی په‌رله‌مانی بڵاوكرده‌وه‌ و به‌گوێره‌ی ئه‌نجامه‌كانیش، جگه‌ له‌موقته‌دا سه‌در كه‌ ، 73 (حه‌فتا و سێ) كورسی به‌ده‌ستهێناوه‌، لایه‌نه‌ شیعیه‌كان به‌ رێژه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌نگیان كه‌میكردووه‌ و هاوپه‌یمانێتیه‌كیان له‌ژێر ناوی «چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی» پێكهێناوه‌ و ناڕه‌زایه‌تی به‌رامبه‌ر ئه‌نجامه‌كان ده‌رده‌بڕن و كۆی پرۆسه‌كه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌. هێشتا بەوردی دیارنیە کەی کۆمسیۆن ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکان رادەگەیەنێت چونکە لایەنە دۆڕاوەکانی هەڵبژاردن هیشتا سوورن لەسەر قسەکانیان کە دەڵێن ساختەکاری لەهەڵبژردنەکان کراوە، بەڵام کۆمسیۆن رەتی دەکاتەوە ساختەکاریی کرابێت.  ئەگەرچی کۆمسیۆن ئەو سندوقانەی بەدەست هەژمارکردۆتەوە کە سکاڵایان لەسەرە، بەڵام دۆڕاوەکانی هەڵبژاردن داوای هەژمارکردنەوەی تەواوی سندوقەکان دەکەن بە دەست. کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، دوای ئەوەی 8ی تشرینی دووەم ئەنجامی کۆتایی پەسەندنەکراوی هەڵبژاردنەکان و ئەنجامی ئەلیکترۆنی و ژماردنەوەی دەستی بنکە تانە لێدراوەکان راگەیەنران، لەم کاتەدا ئەنجامەکان ئاڕاستەی دەستەی دادوەری کراون و لەماوەی 10 رۆژدا ئەنجامەکان یەکلایی دەکرێنەوە. نبراس ئەبو سودە، یاریدەدەری وتەبێژی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، تائێستا هیچ سکاڵایەک لەسەر ئەنجامی ئەلیکترۆنی و ژماردنەوەی دەستی بنکە تانە لێدراوەکان پێشکەشی دەستەی دادوەری کۆمسیۆن نەکراوەو بەگوێرەی یاسا لەماوەی 10 رۆژدا لایەنەکان دەتوانن سکاڵاکانیان پێشکەشی دەستەکە بکەن. باسی لەوەشکردووە،  وێستگە تانەلێدراوەکان ژمارەیان 1436 تانە بووە، لەو ژمارەیەش ئەنجومەنی کۆمسیاران تەنها 87 تانەی پەسەندکرد کە بەڵگەیان لەگەڵدا بووە، کۆی ئەو وێستگانەش کە تانەیان لێدرابوو بریتی بوون لە 4324 وێستگە، لەئەنجامیشدا دەرکەوت سەرجەم ئەنجامەکانی جیاکردنەوەی ئەلیکترۆنی و دەستی دەنگەکان هاوتا بوون. نبراس ئەبو سودە ئەوەشی خستوەتەڕوو، دوای تەواوبوونی پرۆسەی دووبارە بژاردنەوەی وێستگە تانە لێدراوەکان، ئەنجامەکان رەوانەی دەستەی دادوەری کۆمسیۆن کراون بۆ پەسەندکردنیان، دواتریش کۆمسیۆن ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکان رادەگەیەنێت.

کاکەلاو عەبدوڵا ئەو کارتە فشارەی پێنج ساڵ لەمەوبەر رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، لەدژی وڵاتانی ئەوروپی بەکاریهێنا ئێستا لەلایەن ئەلیکزاندەر لۆکاشینکۆ، سەرۆکی بیلاڕووسیاوە بەکاردەهێنرێت، بەڵام بەرپرسان و شارەزایان پێیانوایە ئەوە سەرناگرێت و ئەوەی زەرەرمەند دەبێت تەنها کۆچبەرانن. نزیکەی دە رۆژە کۆچبەران لە سنوری بیلاڕووسیا و پۆڵەندا گیریان خواردووەو لە سەرمایەکی تاقەتپڕوکێندا ژیان بەسەر دەبەن، لەگەڵ ئەوەی پۆڵەندا ناهێڵێت سنور تێپەڕێنن و بیلاڕووسیاش ناهێڵێت بگەڕێنەوە. یەکێتی ئەوروپا بیلاڕووسیا بەوە تۆمەتبار دەکات کە لێشاوەکەی دروستکردووە بۆ فشارخستنەسەر یەکێتییەکە و تۆڵەکردنەوە لەو سزایانەی بەسەریدا سەپاندووە سەبارەت بە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەلایەن سەرۆکی بیلاڕووسیاوە. کارتێکی سووتاو شارەزایان باس لەوە دەکەن ئەو فشارەی بیلاڕووسیا دروستی کردووە بەسەر خۆیدا دەشکێتەوە. «ئەم تاکتیکە دڕندانەیە وا لە بیلاڕووس دەکات ژەهراوی دەرکەوێت و هەموو ئەگەرێکی گفتوگۆ لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا دوادەخات، سیاسەتمەدارانی ئەوروپی بە فشارو گوشار نایەنە سەر مێزی گفتوگۆ»، ئارتیۆم شرایبمان، شیکەرەوەیەکی سیاسی بیلاڕووسی ئەمەی بە ئاژانسی ئەسۆشیەتد پرێس وت. دوای هەڵبژاردنی ئابی ٢٠٢٠ لە بیلارووسیا، لۆکاشینکۆ شەش خولی تر بووەوە سەرۆک و ئەمەش بووە هۆی ناڕەزایەتی ناوخۆو وڵاتانی ئەوروپی و ئەنجامەکانیان قبوڵ نەکرد. لەناوخۆدا خۆپیشاندان ئەنجامدراو حکومەتی بیلاڕووس خۆپیشاندانەکانی سەرکوتکرد و ٣٥ هەزار کەسی دەستگیرکرد. بەهۆی ئەمەوە یەکێتی ئەرووپا سزای بەسەر بیلاڕووسیادا سەپاند کە چەندین بەرپرسی بیلاڕووسی تێدایە. شیکەرەوان دەڵێن لۆکاشینکۆ دەیەوێت بەم پلانەی یەکێتی ئەوروپا ناچار بکات بێتە سەر مێزی گفتوگۆو سزاکان لاببات. «لۆکاشینکۆ چاوەڕێی ئەوە لە یەکێتی ئەوروپا دەکات کە بۆ فشارەکان خۆی داچەمێنێت و داوا لە پۆڵەندا بکات کۆچبەرەکان سنور بەرەو ئەڵمانیا تێپەڕێنن، بەڵام یەکێتی ئەوروپا درک بەوە دەکات ئەگەر ئەوە ئەنجام بدات لۆکاشینکۆ وەک براوە دەردەکەوێت و دواتر هەزارەها کۆچبەری تر دێنە سەر سنوری پۆڵەندا»، پاڤێڵ ئوسان، بەرپرسی ناوەندی شیکاری سیاسی لەپۆڵەنەدا ئەمەی وت. بەڵام نەک هەر ئەو ئامانجەی نەپێکا کە دەیویست بەڵکو پلانەکەی بەسەر خۆیدا شکایەوە بەو پێیەی یەکێتی ئەوروپا لەدووشەممەی رابردوودا سزاکانی سەر بیلاڕووسیای فراوان کردو سەرجەم ئەو هێڵە ئاسمانی و کۆمپانیا گەشتیاری و بەرپرسانەی دەستیان هەبووە لەدروستکردنی لێشاوەکەدا دەچنە چوارچێوەی سزاکانی یەکێتییەکەوە. بەپێی وتەی بەرپرسێکی پێشووی یەکێتی ئەوروپا هۆکاری ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە بۆچوونی یەکێتی ئەوروپا گۆڕاوە سەبارەت بەدۆخی کۆچبەران و وەك پێنج ساڵ لەمەوبەر نەماوە کاتێك ئەڵمانیا هەزارەها پەنابەری سوری وەرگرت. ئەو بەرپرسە بە رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی راگەیاندووە کە ئەنجێلا مێرکڵ، راوێژاکاری ئەڵمانیا، هەڵە بوو لەوەرگرتنی پەنابەران و دواتر دابەشکردنی بەسەر وڵاتانی ئەندام لە یەکێتیەکە. ساڵی ٢٠١٥ تورکیا بەسەرکردایەتی ئەردۆغان لێشاوێکی کۆچبەرانی سوریای دروستکرد بۆ سەر وڵاتانی ئەوروپی و دواتر بە ناچاری کۆچبەرکانیان وەرگرت دوای ئەوەی ئەنجێلا میرکل لەوتارێکیدا رایگەیاند «ئێمە دەتوانین پێکەوە ئەوە ئەنجام بدەین»، وەک ئاماژەیەک بۆ هاوکاری کردن و دابەشکردنی کۆچبەران بەسەر وڵاتانی ئەوروپیدا. دیپلۆماتکارێکی باڵای یەکێتی ئەوروپا ئەوەی بۆ گاردیان ئاشکرا کردووە کە وڵاتانی ئەوروپی چیتر وەک پێشوو مامەڵە ناکەن و کۆچبەران وەرناگرن. «ئێمە بە راستی لە دۆخێکی جیاوازداین وەک لە پێنج ساڵ لەمەوبەر. دەبێت لەوە تێبگەین کە لەهەندێک بەشی جیهان بەربەستی بەرجەستە پێویستییە»، دیپلۆماتکارەکە وا دەڵێت. کۆچبەران ‹هەڵخەڵەتێنراون› لە نوێترین پێشهاتدا، کۆچبەران بۆ فشار خستنەسەر پۆڵەندا چوونە بەردەم دەروازەیەکی فەرمی پۆڵەندا و بیلاڕووسیا و گردبوونەوە تا ئەوەی سنوریان بۆ بکرێتەوە، بەڵام نەک هەر سنوریان بۆ نەکرایەوە بەڵکو بڵاوەشیان پێکرا و گرژی لەنێوانیاندا دروستبوو، لە ئیستادا گەڕانەوەتەوە بۆ دارستانەکانی ببیلاڕووسیا. پێشتر بیلاڕووسیا بەوە تۆمەتبار دەکرا کە ئامێڕی بڕینی تەلبەندی داوەتە کۆچبەران بۆ ئەوەی سنوری پۆڵەندا ببڕن. بی بی سی لە راپۆرتێکدیدا پەیوەندی بەکوردێکەوە کردووە لە بیلارووسیاوە و پێی راگەیاندووە کە هێزەکانی بیلاڕووسیا فشاریان دەخەنە سەر بۆ تێپەڕاندنی سنور. شوان کورد بە بی بی سی وتووە کە هیچ رێگایەک نییە بۆ دەربازبوون، نە رێی رۆشتن بۆ پۆڵەنەدا و نە رێی گەڕانەوە بۆ بیلاڕووسیا. کۆچبەران ئێستا تێگەشتوون لەوەی هیچ رێگەیکیان بۆ نەماوەتەوە و پۆڵەندا ناهێڵیت تێبپەڕن. حکومەتی پۆڵەنەدا ٢٠ هەزار سەربازی لەسەرتاسەری سنورەکەیدا جێگیر کردووە بۆ رێگریکردن لەو لێشاوەی کە ژمارەیان بە چوار هەزار کەس دەخەمڵێنرێت و میدیا جیهانییەکان باس لەوە دەکەن زۆربەیان خەڵكی هەرێمی کوردستانن. ئێستا بەشێك لە کۆچبەران تەواو بێئومێد بوون و بڕیارە ١٧٠ کۆچبەر لە رۆژی پێنجشەممەدا بگەڕێنەوە. بەپێی وتەی وەزارەتی دەرەوەی حکومەتی عێراق ١٧٠ کۆچبەری عێراقی رەزامەندیان پیشانداوە ئارەزوومەندانە بگەڕێنەوە دوای ئەو دۆخە ناهەموارەی تووشی بوون لە دارستانەکانی بیلاڕووسیا. ئەوەی لەمیدیا جیهانییەکانەوە باس دەکرێت ئاسانکردنی رێگاکەیە بەرەو بیلاڕووس و تێپەڕاندنی سنور کە بیلاڕووسیا بەوە تۆمەتبار دەکرێت ئاسانکاری زۆر کردووە بۆ ئەم لێشاوە. لە راپۆرتێکی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی هاتووە کە تەنها کارمەندێکی کۆمپانیایەکی گەشتیاری بەناوی مەلا رەوەز ١٠٠ پاکێجی گەشتیاری بیلارووسیای فرۆشتووە لەهەفتەیەکدا لەسلێمانی و پاکێجەکە بریتیبووە لە ڤیزەی بیلارووسیاو مانەوەی ئوتێل لە مینسکی پایتەخت. لە راپۆرتێکی تری گاردیانی بەریتانی ئەوە ئاشکرا بووە کە بیلارووسیا هەواڵی پێدانی ڤیزەی بە کوردستاندا بڵاوکردووەتەوە. «پێش هاتنی هاوین لە کارمەندێکی بەغدادەوە بڕیارێکمان بەدەست گەیشت کە تێێدا هاتبوو بیلاڕووس ڤیزە دەدات، زۆری نەخایاند پێش ئەوەی دەنگۆی ئەم هەواڵە بڵاوببێتەوە، بەڵام لەم دوو مانگەی کۆتاییدا زۆر سەرقاڵ بووین»، کارمەندێکی گەشتیاری لەهەولێر ئەمەی بەگاردیان وتووە. لە راپۆرتەکەی گاردیاندا ئەوەش هاتووە کە کۆچبەران لەلایەن قاچاخچییەکانەوە هەڵخەڵەتێنراون چونکە پێیان وتراوە نێوان مینسک، پایتەختی بیلارووسیا، و سنوری پۆڵەندا بە سێ کاتژمیر پیادە دەبڕن و بە ئاسانی دەردەچن لەکاتێکدا نێوانی مینسک و سنوری پۆڵەنەدا ٣٢١ کیلۆمەترە. لۆکاشینکۆ کۆچبەرانی لا گرنگ نییە تا ئێستاش هەندێك لە کۆچبەرانی کورد سوورن لەسەر گەشتەکە و دەڵێن ناگەڕێنەوە بۆ هەرێمی کوردستان. «مەحاڵە بگەڕێمەوە و پێشموانییە ئەوانەی ئێرە بگەڕێنەوە بۆ ژیانێک کە هیوای تێدا نییە»، کۆچبەرێک بەناوی شڤان کە خەڵکی شارۆچکەی سۆرانە ئەمەی بە جەزیرەی ئینگلیزی وت. کۆچبەرێکی تر بەناوی دڵسۆز کە خەڵكی هەولێرە، بە جەزیرەی وتووە: زۆر ئاسان بوو کاتێك رۆشتین چونکە کۆمپانیا گەشتیارییەکە خۆی هەموو شتێکی بۆ کردین، پێموابوو ئەو رێگەیە شایەنیەتی چونکە پێم باشتر بوو ئەم گەشتە بکەم وەک لەوەی لە نیشتیمانی خۆم بمێنمەوە و هیوای ژیانکردن لەوێ لەدەست بدەم. زۆربەی میدیا جیهانییەکان هۆکاری لێشاوی کۆچبەرانی هاووڵاتیانی هەرێم بۆ زۆری بێکاری، گەندەڵی حکومەت، خراپ بەکارهێنانی سیستەمی دادوەری و  یاسایی، خزم خزمێنە و حوکمی خێڵەکی دەگەڕێننەوە کە هاووڵاتیانی بێزارکردووە و ناچار بە رۆشتنی کردوون. هەندێك لەشیکەرە و چاودێران بڕوایان وایە لۆکاشینکۆ کۆچبەرانی لا گرنگ نییە و تەنها بۆ مەرامی خۆی وەک ئامرازێک بەکاریان دەهێنێت. «دەسەڵاتدارانی بیلاڕووسیا سەرکەوتوو نەبون لە رازیکردنی یەکێتی ئەوروپا بۆ دانوستان و کۆچبەران لێرەدا تەنها ئامێرێکن بەدەست مینسکەوە»، ڤالێری کاربالێڤیچ، شیکەرەوەی سیاسی، ئەمەی بە ئاژانسی ئەسۆشیەتد پرێس وت. ئەندریاس کلوس، ستوونوسی تۆڕی میدیای بلومبێرگ دەڵێت: لۆکاشینکۆ کۆچبەرانی لا گرنگ نییە، تەنها گرنگی بە ناسەقامگیرکردنی یەکێتی ئەوروپا دەدات و ئەم تاکتیکەی وەک ئامرازێک دەبینێت لە جەنگەکەیدا دژی ئەوروپا، هەر کە تەکتیکی کۆچبەرانی نەما یان کۆتایی پێ هێنرا، ئەوا دەست دەبات بۆ بەکارهێنانی تاکتیکی تر.

سەركۆ جەمال سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان پێی نا بەجەرگی خۆیداو بۆ یەكەمجار بە فەرمی باسی نادیاری بەشێكی زۆر لەداهاتی نەوتی هەرێمی كرد كە لەكۆی 900 ملیۆن دۆلار، 550 ملیۆن دۆلاری مانگانە بە نادیاری ماوەتەوە. هەرچەندە وەزیری سامانە سروشتییەكان لەپەرلەمانی كوردستان چەند جارێك باسی لەوەكردووە كە لەسەدا 52% داهاتی نەوت بۆ خەرجی كۆمپانیاكانی نەوت هەناردەی نەوت بە بۆری دەڕوات، بەڵام وردەكاری لەسەر چۆنیەتی ئەو خەرجیانە نەخستەڕوو. رێواز فایەق، سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، بەفەرمی رایگەیاند كە پەرلەمان ئاگاداری داهاتی نەوت نییە و تەنها ئاگاداری ئەو 350 ملیۆن دۆلارەن لەكۆی 900 ملیۆن دۆلار كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بۆ وەزارەتی دارایی دەنێرێت. لەئێستادا نرخی یەك بەرمیل نەوتی برێنت بە 82 دۆلارو 80 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت لەبازاڕدا، بەرپرسانی هەرێم ئەوەیان راگەیاندووە كە بەرمیلێك نەوتی هەرێم بە 10 دۆلار كەمتر دەفرۆشن. بەفەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوتی خاو هەناردەی دەروە دەكات كە لەمانگێكدا 13 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوتی خاو دەكات، ئەگەر هەر بەرمیلێك نەوت بدەنە 72 دۆلار ئەوا لەمانگێكدا دەكاتە سەروو یەك ملیار دۆلاری مانگانە نەك 900 ملیۆن دۆلار كە باسكراوە. دوای ئەوەی رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند « داهاتی نەوت لەمانگێكدا 900 ملیۆن دۆلارە، بەڵام تەنیا 350 ملیۆن دۆلاری دەچێتە خەزێنەی وەزارەتی داراییەوە»، وتەكەی كاردانەوەی جیاوازی بەدوای خۆیدا هێنا. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی هاوشێوەی سەرۆكی پەرلەمان دەڵێت:» تەنها ئاگاداری ئەو 350 ملیۆن دۆلارەین كە دەدرێتە وەزارەتی دارایی زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی: « وەكو فراكسیۆنی یەكێتی تەنها ئاگاداری ئەو 350 ملیۆن دۆلارەین كە مانگانە دەدرێتە وەزارەتی دارایی، ئەوەی دەمێنێتەوە دیار نییە و نەخێر ئاگاداری نین، ئەو 550 ملیۆن دۆلارەی دەمێنێتەوە تائێستا حكومەت روونی نەكردووەتەوە كە بەچی خەرج دەكرێت و چۆن خەرج دەكرێت كەسیش ئاگادار نییە لێی». هەروەها سەركۆ ئازاد گەڵاڵی، بڕیاردەری لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەكان لەپەرلەمانی كوردستان لەبارەی ئەو 550 ملیۆن دۆلارەی دەمێنێتەوە بۆ  ئەوەی خستەڕوو كە حكومەت خۆی دەڵێت 62%ی داهاتی نەوت بۆ خەرجیەكانی دەڕوات، بەڵام هێشتا لەو بڕە پارەیەی ئەوان دەڵێن نزیكەی 200 ملیۆن دۆلاری ناڕوونە». وتیشی:»بە وەزیری داراییمان وتووە كە ئەو داهاتەی دەمێنێتەوە لە فرۆشتنی نەوت چی بەسەر دێت، بەڵام وەك ئەو دەڵێت تەنها ئاگاداری ئەو 350 ملیۆن دۆلارەیە كە بۆ وەزارەتەكەی دەنێردرێت، ئەوی دیكە دیوانی چاودێری دارایی حكومەتیش ئاگادارنییە». هاوكات، عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی لە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»هیچ بەڵگەیەك نییە بۆ ئێمە و خەڵكی كوردستان و دیوانی چاودێری دارایی و پەرلەمانیش كە داهاتی نەوت بخاتە بەردەست، ئەندامی لیژنەی داراییم بەهەركەسێكی دیكەش بڵێ نەوت داهاتی چەندە و رۆژانە چەند دەڕوات و قەرزەكان چەندن هیچ شتێك لەمانە روون نین». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە زیاتر لە 15 پرسیاری لەوەزیری سامانە سروشتییەكان كردووە تائێستا وەڵامی نەدراوەتەوە. عومەر گوڵپی دەشڵێت:» یەكەم راپۆرتی دیلۆیت، كە ئێمە ناچار نین چاوەڕێی راپۆرتی دیلۆیت بكەین و نایاساییشە، دووەم پێمان دەڵێت پرسیارەكانتان ئاڕاستەی ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت و گاز بكەن، زیاتر لە 10 پرسیاریشمان لای ئەنجومەنی هەرێمیی نەوت و گازە وەڵاممان ناداتەوە». ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی ئەوەشی خستەڕوو: «بەكورتیەكەی نەوت دۆسیەی قۆرخكاری نهێنی و شاردنەوەیە لەكوردستاندا، تەنانەت وەزارەتی سامانە سروشتیەكانیش ئاگاداری داهاتی نەوت نین تەنها چەند كەسێكی كەم لەكوردستان دەزانن داهاتی نەوت چی بەسەردێت». سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمان ئەوە دەخاتەڕوو كە ئەو گرێبەستە نەوتیانە زیانیان بەهەرێم گەیاندووە و زۆربەی پارەكە دەچێتە گیرفانی كۆمپانیا نەوتیەكانەوە. گوڵستان سەعید، سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتیوت: «ئەوەی د.رێواز وتوویەتی تەنها ئەو 350 ملیۆن دۆلارەیە كە دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی، ئەویش لە رێگەی وەزیری داراییەوە راگەیەندراوە، ئەویش دیاریكراوە، بەڵام لەوەی دەمێنێتەوە روون و راشكاو نییە». هاوكات باسی لەوەشكرد وەكو گۆڕان داوایان كردووە ئەنجومەنی هەرێمیی بۆ نەوت و گاز كۆببێتەوە، جگە لەوەش سندوقی داهاتە نەوتیەكان پێكبهێندرێت، بەڵام تا ئێستا ئەنجامی نەبووە، وتیشی:»ئەو گرێبەستە نەوتیانە زیانیان بەهەرێم گەیاندووە چونكە زۆربەی پارەكە دەچێتە گیرفانی كۆمپانیا نەوتیەكان ئەمە وتەی خۆیانە، تا گرانتر بفرۆشرێت ئەوان پارەی زیاتر دەبەن». «هیچ مەعقول نییە 550 ملیۆن دۆلار بۆ خەرجیەكانی دەرهێنان و بەبازاڕكردنی نەوت بڕوات لەهیچ وڵاتێك شتی وا رووینەداوە بۆیە ئێمەش داوامان كردووە روونكردنەوەمان پێبدرێت چونكە ئەو 900 ملیۆن دۆلارەی رێواز فایەق باسی كردووە تەنها داهاتی نەوتە»، گوڵستان سەعید وای وت. وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:»من بم لەجیاتی سەرۆكی پەرلەمان دەستلەكاردەكێشمەوە كە نازانێت داهاتی نەوت چۆن خەرج دەكرێت».  پێشەوا هەورامی، وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی: «هەموو كەس دەزانێت داهاتی نەوت چەندە، من بم لەجیاتی ئەو( سەرۆكی پەرلەمان) كە نەزانم داهاتی نەوت چەندە دەست لەكاردەكێشمەوە».

ئارا ئیبراهیم جێگری بەرپرسی مەڵبەندی سێی یەكێتی لەهەولێر ئەوەی ئاشكراكرد كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەڕێگەی تۆماركردنی سكاڵا لەكۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق دوو كورسی دیكەی بەدەستهێناو پارتی دوو كورسی لەدەستدا. رەشاد گەڵاڵی، جێگری بەرپرسی مەڵبەندی سێی یەكێتی لەهەولێر لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی  وت:» لەڕێگەی ئەو سكاڵایانەی یەكێتی لە كۆمسیۆن تۆماری كردبوو دەرئەنجام دوێنێ سێشەممە دوو كاندیدی دیكەی یەكێتی دەرچوون، كەپێكهاتوون لە(رۆزێ زیاد- موسڵ، هەرێم كەمال ئاغا- هەولێر». ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان ژمارەی كورسییەكانی لەپەرلەمانی عێراق گەیشتە 19 كورسی. هەروەها وتیشی:» پارتی كە پێشتر رایگەیاندبوو 33 كورسی بەدەستهێناوە، بەو هۆیەوە كورسییەكی لەهەولێرو كورسییەكی دیكەی لەموسڵ لەدەستداو بوو بە 31 كورسی». ئەو بەرپرسەی یەكێتی روونكردنەوەی زیاتری دا كە لەكۆی نۆ دادوەری كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، هەشت دادوەریان پشتگیری سكاڵاكانی یەكێتیان كردووە كە بەبەڵگەو دیكۆمێت تەسلیمی كۆمسیۆن كرابوو، وتیشی:» لەعێراقدا سێ هەزارو 500 كەس دووجار دەنگیان دابوو، لەو ژمارەیە دوو هەزارو 500 دەنگی دووبارەیان لەهەولێر بووە، بۆیە هەرێم كەمال ئاغا دەرچووە». هاوكات، ئەوەشی دووپاتكردەوە كە فەیسەڵ كەریم خان، كاندیدی یەكێتی بووە زۆرترین دەنگی هێناوە كە لەنێوان 28 تا 31 هەزار دەنگ بووە، بەڵام»دەنگەكانی ئەو كاندیدەی یەكێتی سوتێندراوە بۆ ئەوەی نەگاتە پەرلەمانی عێراق». رەشاد گەڵاڵی ئەوەشی روونكردەوە كە هەفتەی داهاتوو كۆی سكاڵای لایەنە سیاسییەكان یەكلادەكرێتەوەو دواتر دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن پەسەند دەكرێت.

  هاوڵاتی  بەرپرسانی سەربازیی رۆژئاوای کوردستان چاودێریی جموجۆڵەکانیان کردووە لە ناوچەکانی عەین عیساو تەل تەمرو کۆبانێ بەردەوامی هەیە وەکو بەشێک لەو هەڕەشانەی کە تورکیا دەیکات بۆ دەستبەسەراگرتنی کۆبانێ بەپاڵپشتی گروپە میلیشیا سوریەکانی هاوپەیمانی. بەرپرسانی رۆژئاوای کوردستان پیێانوایە کە تورکیا دەیەوێت بەهەندێ کردەوەی سەربازیی هەسەدە کاردانەوە بنوێنێت و لەشەڕێکەوە تێوەی بگلێنێت بۆئەوەی شەرعیەت بدات بەهێرشێکی سەربازیی بۆسەر بەشێک لە رۆژئاوای کوردستان. ئەگەرچی تورکیا رەزامەندی ئەمریکای بەدەستنەهێناوە بۆ ئەنجامدانی ئەو هێرشە، بەڵام لەهەوڵی رازیکردنی روسیایە کە گڵۆپی سوری بۆ هەڵبکات بچێتە ئەو ناوچانەی کەهێزەکانی ئەوان تێیدا باڵادەستن. تورکیا داوای هاوکاری لە روسیا دەکات بۆئەوەی کردەیەکی سەربازی لە رۆژئاوای کوردستان ئەنجامدابت، دوای بێئومێدبوونی لە رازیکردنی ئەمریکا بۆ ئەنجامدانی کردەیەکی سەربازی بەمەبەستی دەستگرتن بەسەر کۆبانێ  وچەند ناوچەیەکی دیکەداو رادەستکردنی بەمیلیشیاکانی نزیک لەخۆی. ماوەی چەند رۆژێکە فڕۆکەی چاودێری سوپای تورکیا بەئاسمانی چەند ناوچەیەکی سنووری لەگەڵ رۆژئاوای کوردستان بەبەردەوامی دەسووڕێتەوە، هەروەها جموجوڵە نائاساییەکانی زرێپۆش و ئۆتۆمبێلی سەربازیی هێزەکانی لەو ناوچانە زیادیان کردووە. پلانەکانی توركیا بۆ هێرشكردنەسەر رۆژئاوا تورکیا دوو سیناریۆی ئامدەکردووە بۆ رەوایی دان بە پەلکێشکردنی هەسەدە بۆ شەڕێکی نەخوازراو، سیناریۆی یەكەم ئەوەیە، توركیا رێگای ئێم 4 واتە رێگای حەلەب-لازقییە بۆ شوێنی هێزەكانی روسیاو بەشار ئەسەد دەستەبەربكات‌ و گروپە چەكدارە سورییەكانی لەناوچە ستراتیژیەکە دەکشێنێتەوە، لەبەرامبەردا توركیا لەقۆناغی یەكەمدا هێرشدەكاتەسەر هەندێك گوندی باكوری حەلەب كە لەژێر كۆنتڕۆڵی هەسەدەدایەو لەقۆناغی دواتریشدا هێرشدەکاتە سەر کۆبانێ. رێزان حەدۆ وتەبێژی پێشووی هێزەكانی خۆپاراستن لەعەفرین بەتۆڕی سپۆتنیكی رووسی راگەیاند «توركیا لەقۆناغی دووەمدا هێرشدەكاتەسەر كۆبانێ، بەوەش توركیا ناوچەكانی ئۆپەراسیۆنی كانی ئاشتیی‌ و قەڵغانی فورات بەیەكەوە دەبەستێتەوە». باسی لەوەشکرد کە سیناریۆی دووەم ئەوەیە کە ئەنقەرە پڕۆسەی بەئامانجگرتنی كەسایەتییە دیارە سەربازیی‌ و مەدەنییەكانی ئیدارەی خۆسەر چڕدەكاتەوە، ئەگەرهاتوو لەبەرامبەردا هەسەدە پەرچەكرداری نواندو پەلاماری خاڵ‌و پێگە سەربازییەكانی توركیایدا، ئەوە دەكاتە پاساو بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی دژ بەهەسەدە. ماوەی ١٠ ساڵە توركیا بە بەردەوامی دژایەتیی رۆژئاوای کوردستان دەکات، بەرپرسانی رۆژئاوا پێیانوایە کە تورکیا هەمیشە پلانی هێرشكردنیشی هەیە بۆسەریان و هەموو هەوڵە دیبلۆماسیی و سیاسییەكانیشی خستووەتەكارو ئامادەیە کە هەموو رێككەوتنێک لەگەڵ ئەمریكا و روسیا بكات تاكو دەستكەوتێك بەدەستبهێنێت دژی رۆژئاوا. توركیا هەزاران سەربازی لە باكووری سوریا بڵاوەپێكردووە، وەك ئامادەكارییەك بۆ هێرشێكی پێشتر هەڵپەسێردراو بۆ سەر شەڕڤانانی كورد. ئاژانسی بلۆمبێرگ لەزاری دوو بەرپرس، كە ناوو ناسنامەیان ئاشكرانەكراوە، دەڵێت، هێرشە پلان بۆداڕێژراوەكە ئامانج لێی داخستنی یەك لەسەرسێی سنووری توركیایە لەگەڵ سوریا، كە درێژییەكەی 910 كیلۆمەترە. دەشڵێت ئامانجی توركیا «كۆنتڕۆڵكردنی ناوچەكانی باشووری شاری كۆبانێیە، بۆ پێكەوەبەستنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی لەڕۆژهەڵات و رۆژئاوای رووباری فورات». ئامانجێكی پێشبینیكراوی دیكە، «دەستبەسەراگرتنی بنكەی میناگی ئاسمانییە لەنزیك شاری ئەعزاز، كە لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدایەو لەوێوە هێرش بۆسەر هێزەكانی توركیاو چەكدارە سورییە هاوپەیمانەكانی ئەنجامدەدەدرێت»، بەرپرسەكان وا دەڵێن. تورکیا چاوی لەڕوسیایە دوای بێهیوابوونی لەئەمریکا ماڵپەڕی میدڵ ئیست لە راپۆرتێکدا باس لەدانوستاندنی نێوان روسیا و توركیا دەکات لەپێناو هێرشی توركیا بۆسەر رۆژئاوای كوردستان و كۆنترۆڵكردنی كۆبانێ لەلایەن توركیاوە. باس لەوەش دەكات كە روسیا لەبەرامبەر هەندێك سازشی توركیادا کارئاسانی بۆ دەکات. ئەوەیش دوای ئەوە هات لە کۆبوونەوەی نیوان ئەردۆغان و بایدندا سەرۆکی تورکیا هیچ رەزامەندییەکی سەرۆکی ئەمەریکای بەدەستنەهێناوە بۆ هێرشکردنە سەر رۆژئاوای کوردستان. كاربەدەستەكەی پێشووی ئەمریكا پێشبینی ئەوەی كردووە هەر جموجوڵێكی ئەنقەرە بۆ هەر ئاڕاستەیەكی دیاریكراو دەیخاتە دۆخێكی «دژوار»ەوە بەهۆی ئەگەری رووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا یان روسیا. جیمس جیفری، نێردەی پێشووی ئەمریكا بۆ سوریا ئەگەری ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازیی توركیای بەدوورنەزانی، هاوشێوەی ئەوەی لەساڵانی رابردوودا ئەنجامیداون و وتی، پێدەچێت ئۆپراسیۆنەكە بۆ سەر «باكووری رۆژهەڵاتی سوریا،، یان باكووری رۆژئاوا و نزیك لەحەلەب بێت، ئەم ناوچەیە سەبارەت بەتوركەكان مایەی نیگەرانییە». جیفری وتیشی «هەر جوڵەیەك لە باكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بەرەو ڕۆژهەڵات یان ڕۆژئاوای ئەو ناوچەیەی توركیا لێیە و لە تشرینی یەكەمی 2019ەوە لێی جێگیربووە، وا لە هێزەكانی توركیا دەكات لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكادا ڕووبەڕوو ببێتەوە، هەر ئەمەش نا، بەڵكو لەگەڵ هێزەكانی ڕوسیاش كە لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای هێزەكانی توركیا و ئەمەش گرێیەكی دیكەیە». جیفری بەدووریشی زانی ئەردۆغان “گڵۆپی سەوزی” لە بایدن-ەوە بۆ هەڵكرابێت لەمیانەی ئەو دیدارەدا كە لەپەراوێزی كۆبوونەوەی كۆمەڵەی بیست لەئیتاڵیا ئەنجامیاندا لەکۆتایی مانگی رابردوودا. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە “ویلایەتە یەكگرتووەكان لەباكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بوونی هەیەو ناكرێت واز لەهاوبەشییەكەی لەگەڵ (هەسەدە) بهێنێت، چونكە ئەو هێزە زۆر كاریگەرە دژ بەداعش و ئەندامە تیرۆریستییەكانی كە تائێستا سەرچاوەی هەڕەشەن”. وتەبێژێك بەناوی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ڕرایگەیاند، زۆر گرنگە سەرجەم لایەنەكان پارێزگاری لەناوچەكانی ئاگربەست بكەن و رێزی لێبگرن لەپێناو بەهێزكردنی سەقامگیری لەسوریا و كاركردن بەئاراستەی چارەسەری سیاسیی ناكۆكییەكان. بەپێی راپۆرتێکی ماڵپەڕی میدڵ ئیست توركیا دەیەوێت رەزامەندیی روسیا بەدەستبهێنێت بۆ هێرشكردنەسەر كۆبانێ و ئامانجی نەهێشتنی هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)یە لەو ناوچەیە. لە 22ی ئەیلولی رابردوو سوپای توركیاو گروپە چەكدارە سورییە هاوپەیمانەكانی، هێرشێكیان بۆسەر گوندی دبس لە “عەین عیسا”ی سەر بە پارێزگای حەسەكە دەستپێكرد، بەمەبەستی داگیركردنی گوندەكەو رێگەی نێودەوڵەتیی پارێزگاكە، بەڵام لەلایەن هێزەكانی هەسەدەوە شكست بەهێرشەكە هێنرا. پێشتر سوپای تورکیا سێ جار ئۆپەراسیۆنی سەربازیی بۆسەر ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان ئەنجامداوە، یەکەمیان لەساڵی 2016 بەبیانووی شەڕی داعش، کەتێیدا ناوچەکانی ئەعزازو جەرابلوسی گرتەوە، هەروەها ئۆپەراسیۆنی دووەم لەساڵی 2018 عەفرینی کردە ئامانج، کۆتا ئۆپەراسیۆنیش سوپای تورکیا و چەکدارانی ئۆپۆزسیۆن لەکۆتایی 2019دا لەناوچەکانی گرێ سپی و سەرێکانی ئەنجامیاندا. مانگی رابردوو رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا رایگەیاندبوو، «توركیا ئارامی نەماوە بەرامبەر بەو هێرشانەی هێزەكانی پاراستنی گەل دەیانكەن لەدژی هێزەكانی توركیاو ئەو ناوچانەی باكووری سوریا كەهێزەكانی توركیا كۆنترۆڵیان كردوون». ئەوكات ئەردۆغان وتی «ئێمە مكوڕین لەسەر لەناوبردنی ئەو هەڕەشانەی لەسوریاوە دێن بە ئامرازی تایبەتیی خۆمان و لەنزیكترین كاتدا هەنگاوی پێویست دەگرینەبەر». لەو كاتەوە كاربەدەستانی توركیاو روسیا، دانوستاندن دەكەن بۆ گەیشتن بەڕێككەوتنێك لەپێناو چارەسەركردنی مەترسییەكانی توركیا لەئاست هێزەكانی «یەكینەكانی پاراستنی گەل – یەپەگە» وەك راپۆرتەكە ئاشكرایكردووە. ماڵپەڕی میدڵ ئیست لەزاری سەرچاوەیەکەیەوە ئاشکرای کردوە كە ئامانجی توركیا داخستنی سنوورەكانیەتی لەگەڵ خۆرئاوای سوریا و داگیركردنی كۆبانێ و بەستنەوەیەتی بەجەرابلوس و گرێسپییەوە كە توركیا كۆنترۆڵی كردوون. بەپێی پڕۆژە رێككەوتنێك كە توركیاو روسیا پێیگەیشتوون و ماڵپەڕەكە ناوەڕۆكەكەی ئاشكراكردووە، روسیا هەژموونی خۆی لەكۆبانێ دەپارێزێت، توركیاش دەستبەسەر دەوروبەری شارەكەو ناوچە ستراتیژییەكانیدا دەگرێت. ئاشكراشیكردووە، رێككەوتنەكە بەجۆرێكە كە توركیا ئەو هێزەی لەسوریا پێكیهێناوە ناباتە ناوچەكە، بەڵكو هێزێكی هاوبەشی روسی و توركی كۆبانێ كۆنترۆڵدەكەن و توركیا ئاسایشی بنكە سەربازییەكەی روسیا لەو ناوچەیە دەپارێزێت و لەبەرامبەریشدا روسیا هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل – یەپەگە دەكشێنێتەوە بەرەو باشووری ئەو ناوچەیە، هاوكاتی ئەوەش روسیا دەیەوێت لەناوچەی ئیدلب توركیا سازشی بۆبكات و هەژموونی مۆسكۆ لەو ناوچەیەدا زیاترببێت. ئەم پەرەسەندنانە دوای ئەوە دێن كە کۆتایی مانگی رابردوو چەند بەرپرسێكی توركیا رایانگەیاندبوو، توركیا بیر لەوە دەكاتەوە چەند ناوچەیەكی بچووكی ئیدلب بۆ روسەكان بەجێبهێڵێت لەبەرامبەر بەدەستهێنانی پشتیوانیی روسیا بۆ هێرشكردنەسەر باكووری سوریا. میدڵ ئیست لەزاری سەرچاوەكانییەوە دەڵێت، “دانوستاندنی توركیا لەگەڵ روسیادا بەردەوامە و ئەردۆغان بۆ جێبەجێكردنی پلانەكەی ناچارە هەر رێككەوتنێك بەر لەبەرپاكردنی هێرشەكە واژوو بكات». چەند سەرچاوەیەكی ئەمنیی توركیا بە ماڵپەڕەكەیان راگەیاندووە، “سوپای توركیا ئامادەكارییەكانی تەواوكردووە بۆ چوونەناو باكووری سوریا (ڕۆژئاوای كوردستان) و لەئیدلب بڵاوبووینەتەوە بۆ پاراستنی ناوچەكە لەڕژێمی سوریا و هێرشی روسیا، چونكە ئەزموونەكانی رابردوومان پێمان دەڵێن سەرباری هەر رێككەوتنێك كە لەگەڵ روسیادا بیكەین، پێویستە لە ئیدلب لەئامادەباشیدابین». لەبەرامبەردا بەپێی زانیارییەكانی میدڵ ئیست، روسیا چوار فڕۆكەی سەربازی لەفڕۆكەخانەی قامیشلۆ جێگیركردووە بۆ بەرپەرچدانەوەی هەر هێرشێكی چاوەڕوانكراوی توركیا لەو ناوچەیەدا. ئەمریکا گڵۆپی سەوزی بۆ ئەردۆغان هەڵنەكردووە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا داوا لەلایەنەكان دەكات پارێزگاری لەناوچەكانی ئاگربەست بكەن، نێردەی پێشووی واشنتن بۆ سوریاش دەڵێت، لەدوا دیداریاندا جۆو بایدن گڵۆپی سەوزی بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغان هەڵنەكردووە لەبارەی هێرشكردنەسەر رۆژئاوای كوردستان. وتەبێژەكە دووپاتیشیكردەوە، “بارگرژی لەبەرژەوەندی كەسدا نییە» ئەو لێدوانە لەوەڵامی ئەو راپۆرتانەدایە كە ئاماژە بەئامادەكارییەكانی توركیا دەكەن بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێكی سەربازی بۆسەر هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لەناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان و باكووری رۆژهەڵاتی سوریا. ئەمەش دوای ئەو هەڕەشە بەردەوامانە دێت كە لەلایەن ئەنقەرەوە بەرامبەر هێزەكانی رۆژئاوای كوردستان دەوترێنەوە. ئەمریكا هێزەكانی سوریای دیموكرات بەهاوپەیمان لەشەڕی دژ بەداعش لە ناوچەكانی باكووری رۆژهەڵاتی سوریا دادەنێت، لەكاتێكدا توركیا وەك درێژكراوەی (پارتی كرێكارانی كوردستان) لێی دەڕوانێت. پێشتر سایتی ئەلحوڕە لەزاری فەرهاد شامی، وتەبێژ بەناوی هێزەكانی سوریای دیموكرات پابەندی بەڕێككەوتنی كەمكردنەوەی بارگرژییەكان دوپاتكردەوە و وتی، “ئەگەر لەلایەن داگیركاری توركیاوە پابەندی نەبێت، پێویستە رێوشوێنی نێودەوڵەتیی زیاتر بگیرێتەبەر، بۆ رێگری لە توركیا لەپێشێلكردنی لێكتێگەیشتنەكان، ئەمەشمان بەلایەنی روسی گەیاندووە». بەپێی وتەی شامی «هێزەكانی سوریای دیموكرات بەسەرجەم دەقەكانی رێككەوتنەكەوە پابەندبووە» بەڵام توركیا دەڵێت، هێزەكانی هەسەدە لەناوچە سنوورییەكان نەكشاوەتەوە، بەپێی ئەوەی لەكۆتاییەكانی 2019 رێككەوتنی لەسەر كراوە. وەك بیانوویەكیش بەر لە چەند هەفتەیەك ئاماژەی بە بۆردومانێكی مووشەكی بۆسەر ناوچەی كركمیش لەغازی عەنتاب كردو باسی لەوەكرد كەشوێنی هەڵدانی شاری كۆبانێ بووە. رێككەوتنی كوردو حكومەتی سوریا روسیا وەك دەستپێشخەرییەك بۆ چارەسەری كێشەی كورد لەرۆژئاوای كوردستان ئۆڤەرێكی پێشنیازكردووەو ئەمریكاش بەناوەڕۆكی ئۆڤەرەكە رازییە. ناوەڕۆكی ئۆڤەرەكەی روسیا بۆ ئیدارەی خۆسەری لەرۆژئاوای كوردستان لەچەند پێشنیازێك پێكهاتووەو وەك هەوڵێك دەیبینێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئیدارەی خۆسەری‌و حكومەتی سوریا، ئەمە جگە لەكۆتایی هێنان بەهەڕەشەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان. ئۆڤەرەكەی روسیا بریتییە لەهەڵكردنی ئاڵای سوریا لەسەرجەم ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان، لەگەڵ دابەشكردنی داهاتی نەوتی رۆژئاوا لەنێوان هەردوو حكومەتی سوریاو ئیدارەی خۆسەری بەشێوەیەك لەسەدا 75 داهاتی نەوت بۆ حكومەتی دیمەشق بێت‌و لەسەدا 25 بۆ ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان. هەروەها ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان بەفەرمی دان بەبوونی بەشار ئەسەد وەك سەرۆكی سوریا بنێت، لەبەرانبەریشدا حكومەتی سوریا دان بەدەسەڵاتی لامەركەزی بۆ كوردانی رۆژئاوا دەنێت. هاوكات حكومەتی سوریا دان بەسەرجەم مافەكانی كوردانی رۆژئاوای كوردستان وەك هاووڵاتی سوری دەنێت‌و دەشكرێت گفتوگۆی زیاتر بكرێت بۆ ئەو پرسە، ئەوەش بەئەنجامدانی كۆبوونەوە لەنێوان شاندی هەردوولا. لەبارەی هەڵوێستی ئەمریكا لەبەرانبەر ئەو ئۆڤەرەی روسیا، واشنتۆن رازییە بە رێككەوتنی هەردوو ئیدارەی خۆسەری‌و حكومەتی سوریا، جەختیشیكردووەتەوە، ئەگەر ئەو پێشنیازانەی مۆسكۆ چارەسەری كێشەكان دەكات، ئەوە ئەوان پێی رازی دەبن. لەو بارەوە بەدران چیا كورد، هاوسەرۆكی ئەنجوومەنی جێبەجێكردنی ئیدارەی خۆسەری لەرۆژئاوای كوردستان‌و باكووری سوریا دەڵێت «روسیا دەیەوێت گەڕێكی نوێی گفتوگۆ لەنێوان دیمەشق‌و قامیشلۆ بەڕێوەبچێت.» چیا كورد وتی «ئێمە بەلایەنی روسیمان وتووە ئامادەین بۆ گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق، بەڵام بەو مەرجەی بەرچاومان بۆ چارەسەری كێشەكان روون بێت.» جەختیكردووەتەوە لەوەی کە «دەبێت لەهەردوولاوە ئیرادە هەبێت بۆ گفتوگۆ، چونكە ئەوە بنەمای چارەسەری كێشەكان دەبێت، باسی لەوەش كردووە، كە ئەو ئیرادەیە بە پشتیوانی ناوخۆیی‌و هەرێمی‌و نێودەوڵەتی دروست دەبێت». باسی لەوەش كردووە، راستە هەوڵی نێودەوڵەتی هەیە بۆ چارەسەری لەسوریا، بەڵام چەند وڵاتێك لەوانە توركیا دژی ئەو هەوڵانەن، ئەوەش بووەتە كێشەی بەردەم گفتوگۆكانی نێوان قامیشلۆو دیمەشق. كێشەی كوردانی رۆژئاواو حكومەتی سوریا لەدوای ساڵی 2011وە سەریهەڵداوە، ئەوەش دوای ئەوەی گەلانی سوریا لەدژی رژێمەكەی بەشار ئەسەد راپەڕین، چەند جارێكیش گفتوگۆ لەنێوان هەردوولا بۆ چارەسەری كێشەكان كراوە، بەڵام نەگەیشتووە بەئەنجامی كۆتایی. هەر لەو بارەوە ئاڵدار خەلیل هاوسەرۆكی پارتی یەكێتی دیموكرات (پارتی دەسەڵاتداری رۆژئاوای كوردستان)، جەختیكردووەتەوە، كە دەبێت رژێمی سوریا ئیرادەی هەبێت بۆ چارەسەرو بەپێشنیازەكان‌و رازی بێت‌و ئامادەی جێبەجێكردنیشی بێت. ئاڵدار خەلیل دەشڵێت «ئێمە ئامادەین بۆ گفتوگۆ، ئامادەشین بۆ تاووتوێكردنی ئەو پێشنیازانەی حكومەتی روسیا بۆ چارەسەری كێشەی سوریا خستوویەتییە روو». ئەمە لەكاتێكدایە، ماوەیەكە حكومەتی توركیا دەستی بەهەڕەشەكانی كردووەتەوە بۆ هێرشكردنە سەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان، كە ئەمەش كاردانەوەی ناوخۆیی‌و نێودەوڵی لێكەوتووەتەوە. توركیا بە بیانووی بوونی رێكخستنەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە دەیەوێت هێرشبكاتە سەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان‌و ئێستاش گەمارۆكانی بۆ سەر چەند ناوچەیەكی كوردی چڕكردووەتەوە. لەدوای ساڵی 2011وە زۆربەی ئەو ناوچانەی سەرچاوەی نەوت‌و غازیان تێدایە لەسوریا، كەوتووەتە دەست ئیدارەی خۆسەری لەرۆژئاوای كوردستان، كە ئێستا رێژەی 80 لەسەدای هەناردەی نەوت لەو ناوچانەوە دەكرێت. روسیا دەیەوێت بەم هەنگاوە ئابووری دیمەشق ببوژێنێتەوە، كە چەند ساڵێكە بەهۆی شەڕەكانی سوریا تەواو داڕووخاوە، توانای هەستانەوەی نییە. روسیا هێزی سەربازی لە رۆژئاوای کوردستان زیاد دەکات هێزەکانی روسیا فڕۆکەی جەنگی و هێلیکۆپتەریان لەبنکەی سەربازی حەمیمیم لە لازقییەوە ناردە فڕۆکەخانەی شاری تەبەقە لە رەققە و قامیشلۆ و کۆبانێی رۆژئاوای کوردستان. لەماوەی رۆژانی رابردوودا فڕۆکەخانەی تەبەقە جموجۆڵی چڕوپڕی فڕۆکەوانی بەخۆیەوە بینیوە، هاوکات چەندین چەکی قورسی سەربازیی سەربە هێزەکانی حکومەت گەیەندراونەتە شارەکە، ئەوەش لەکاتێکدایە لە ئێستادا تورکیا هەڕەشەی توند دەکات لەبارەی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە رۆژئاوای کوردستان. میدیاکانی روسیا جەختیان لەوەکردەوە، هێزەکانی روسیا 20 فڕۆکەی جەنگی لە جۆرەکانی میگ 29 و سو 35 و سو 34 دەنێرێتە فڕۆکەخانەی قامیشلۆ، جگە لەوەش دەنگۆی ئەوە هەیە، روسیا فڕۆکەخانەی قامیشلۆ بکاتە دووەم گەورەترین بنکەی سەربازیی خۆی لە سوریا لەدوای فڕۆکەخانەی حەمیمیم. سەرچاوەکانی روسیا ئاشکراشیان کرد، روسیا هەوڵدەدات 12 هێلیکۆپتەر لەجۆری MI-8 و پێنج فڕۆکە لەجۆری KA-52 لەفڕۆکەخانەی کۆبانێ بڵاوەپێبکات. لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا هێزەکانی روسیا و حکومەتی سوریا بەهەماهەنگی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات لەنزیک هێڵەکانی تەماسی هێزە تورکییەکان و میلیشیا ئۆپۆزسیۆنەکان لە چوارچێوەی سوپای نیشتیمانی، لەحەسەکە و رەققە راهێنانی سەربازییان ئەنجامدا. چەند سەرچاوەیەکی تایبەتیش بەتۆڕی هەواڵی ئوگاریت پۆستیان راگەیاندووە، لەنێوان هێزەکانی حکومەتی سوریاو هێزەکانی سوریای دیموکرات ژووری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان پێکهێنراوە، بەمەبەستی رووبەڕوبوونەوەی هەر هێرشێکی تورکیا بۆسەر ناوچەکە.  

هاوڵاتی هەندێ سەرچاوە گروپەکانی نزیک لەئێران تۆمەتباردەکەن بەئەنجامدانی هێرش بۆ سەر مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەڕێگەی درۆنەوە لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا، بەڵام بەرپرسە باڵاکانی ئێران سەرکۆنەی هێرشەکەیان کردووە. بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممە 7-11-2021، بەپێی بەیاننامەی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بەسێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو ماڵی مستەفا کازمی، سەرۆک وەزیرانی عێراقی لەناوچەی سەوزی بەغدا کردە ئامانج، بەڵام لەو هەوڵی تیرۆرکردنە رزگاری بوو، هەروەها ژمارەیەک پاسەوانی بریندار بوون. ئێران وەکو تۆمەتباری سەرەکی سەیردەکرێت ئاژانسی دەنگوباسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە دوو کاربەدەستی ئاسایشی عێراق و سێ سەرچاوەی نزیک لەگروپە چەکدارەکان وتوویانە بەلایەنی کەم گروپێک لەوانەی ئێران پشتیوانیان دەکات بەرپرسن لەو هێرشەی کرایەسەر سەرۆک وەزیری عێراق. رۆیتەزر بڵاویکردەوە ئەو دوو کاربەدەستەو سەرچاوەکان کە نەیانویستووە ناویان ئاشکرابکرێت زانیارییەکانیان ئاشکراکردووە، بەڵام هەندێک جیاوازی لەنێوان لێدوانەکانیان هەبووە. باسی لەوە کردووە کە دوو کاربەدەستە ئەمنیەکە وتوویانە کەتائیب حزبوڵڵاو عەسائب ئەهل ئەلحەق پێکەوە هێرشەکەیان ئەنجامدابوو، بەڵام سەرچاوەیەکی نزیک لەگروپێکی چەکدار وتوویەتی کەتائیب لەپشت هێرشەکەوەیە،  ناتوانێت پشتڕاستیبکاتەوە عەسائب دەستی تێدا هەبووبێت. ئەم دوو گروپەی سەر بەئێران هیچ لێدوانێکیان لەم بارەیەوە نەداوە، بەڵام پێشتر کازمیان تۆمەتبارکردبوو لەپشتی ئەو شکستەی کە لەهەڵبژاردنی ١٠ی مانگی رابردوو بەریان کەوتبوو. رۆیتەرز دەشڵێت وتەبێژی یەکێک لەو گروپانە خۆی لاداوە لەوەی قسە لەسەر هێرشەکە و ئەنجامدەرانی بکات. هەروەها حکومەتی ئێرانیش وەڵامی پرسیارەکانی رۆیتەرزی نەداوەتەوە. هەرچەندە تائێستا هیچ گرووپ و لایەنێک بەرپرسیارێتیی خۆی لەهێرشکردنە سەر ماڵی مستەفا کازمی رانەگەیاندووە، بەڵام گومانەکان بۆ میلیشیای عەسایب ئەهل ئەلحەق دەچن، چونکە رۆژێک پێشتر ئەمینداری گشتیی ئەو میلیشیایە هەڕەشەی لەکازمی کردبوو. پێشتر قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی میلیشیای عەسایب ئەهل ئەلحەق دوای شەڕی هێزە ئەمنییەکان و خۆپیشاندەرە لایەنگرەکانی عەسایب ئەهل ئەلحەق هەڕەشەی ”وەڵامدانەوە“ی بەکارهێنانی توندوتیژی دژی لایەنگرانی لەمستەفا کازمی کردبوو. دوای راگەیاندنی دوایین ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق کە لە 10-10-2021 بەڕێوەچوو، بەشێک لەو گرووپانەی لەهەڵبژاردنەکەدا شکستیان خوارد، لەنزیک ناوچەی سەوزی بەغدا دەستیان بەخۆپیشاندان کردو داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەکەیان کرد. زۆرینەی خۆپیشاندەران لایەنگری میلیشیاکانی حەشدی شەعبی بوون، کە ژمارەی کورسییەکانی هاوپەیمانییەکەیان (هاوپەیمانیی فەتح) لە پەرلەمانی عێراق لە 47 کورسییەوە دابەزی بۆ 16 کورسی. دوای نیوەڕۆی رۆژی هەینی 5-11-2021، خۆپیشاندەرانی بەردەم ناوچەی سەوزی بەغداو هێزە ئەمنییەکان رووبەڕووی یەک بوونەوە. میدیا عێراقییەکان ئاماژەیان بەکوژرانی خۆپیشاندەرێک و برینداربوونی 346 کەس کردو  وەزارەتی تەندروستیی عێراقیش رایگەیاند: بەهۆی ئاڵۆزییەکانەوە 125 خۆپیشاندەرو کارمەندی ئەمنی بریندار بوون، بەڵام هیچ کەسێک نەکوژراوە. ئێران: هاوكاری عێراق دەکەین لەدۆزینەوەی تاوانباران سەرەڕای تۆمەتبارکردنی ئێران لە رووداوەکە بەشێوەی ناڕاستەوخۆ، بەڵام چەند بەرپرسێکی ئێران ئامادەیی خۆیان نیشانداوە لەئاشکراکردنی ئەنجامدەرانی. سه‌عید خه‌تیب زاده‌ وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران رایگه‌یاند، ئێران په‌یوه‌ندییه‌كی باشی له‌گه‌ڵ عێراق هه‌یه‌،هاوكاری عێراق ده‌كه‌ن بۆئه‌وه‌ی ئه‌من‌و ئاسایش له‌و وڵاته‌ به‌رقه‌رار بێت. خه‌تیب زاده‌ ئه‌وه‌شی روونكرده‌وه‌، چاوه‌ڕێی ده‌رئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كانن‌و ئاماده‌یی وڵاته‌كه‌شی ده‌ربڕی بۆ هاوكاریكردنی عێراق له‌دۆزینه‌وه‌ی ئه‌نجامده‌رانی هێرشه‌كه‌ی سه‌ر ماڵی كازمی. وته‌كانی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران له‌كاتێكدایه‌، ئیسماعیل قائانی به‌رپرسی سوپای قودسی ئێران دوای رووداوەکە سەردانی عێراقی کردو به‌پێی زانیاریه‌كانیش چاوی به‌سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق كه‌وتووه‌و دڵنیاییداوه‌ كه‌ وڵاته‌كه‌ی ئاگاداری هێرشێكی له‌و شێوه‌یه‌ بۆ سه‌ر ماڵی كازمی نه‌بووه‌. هەروەها بەپێی هەواڵی میدیا عێراقییەکان، بەرەبەیانی دووشەممەی رابردوو ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی سوپای قودس بەسەردانێکی لەناکاو گەیشتووەتە بەغداو لەگەڵ سەرکردەکانی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی کۆبووەتەوە. هەروەها ئەمینداری گشتیی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران رایدەگەیەنێت، هەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆک وەزیرانی عێراق ئاژاوەیەکی نوێیە لەو وڵاتە. عەلی شەمخانی، ئەمینداری گشتیی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران لەهەژماری تایبەتیی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتیی (تویتەر)، رایگەیاندووە «شەمخانی پێی وایە سەنتەرەکانی بیری بێگانە  بەرپرسە لەهەوڵی تیرۆرکردنی کازمی. ئەو بەرپرسەی ئێران بەبێ ئەوەی سەرکۆنەی رووداوی هێرشکردنە سەر ماڵی کازمی بکات، ئاماژەی بەوەش کردووە، ئەو سەنتەرانە تەنیا نائارامی، ناکۆکی و ناسەقامگیرییان بۆ ”گەلی عێراقی ستەملێکراو“ هێناوەتەدی. سیناریۆکانی دوای هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی هەوڵی تیرۆرکردنی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەڕێگه‌ی فڕۆکەی درۆنەوە مەترسیی زۆری لەبارەی سیناریۆ گریمانکراوەکان بۆ ئایندەی عێراق دروستکردوە، بەشێوەیەک پسپۆڕان هۆشداریانداوە لەوەی، ئەگەری هەیە بەهۆی ئەو کردەوەوە عێراق رووەو بەریەککەوتنی ناوخۆیی بڕوات کە ئاکامەکەی لەسەر عێراق کارەساتاویی بێت، یان رووداوەکە بەرەو بەنێودەوڵەتیبوون بڕوات‌و کاریگەریی لەسەر پڕۆژەی نیشتیمانیی عێراقیی هەبێت. د.ئەحمەد شەریفی پسپۆڕی ستراتیژیی عێراقیی بەئاژانسی سپۆتنیکی روسیی وتووە، «دوای رووداوەکەی هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی عێراق لەبەردەم دوو سیناریۆدایە». بەوتەی شەریفی، سیناریۆی یەکەم بریتییە لەوەی کە لەژێر سایەی ئەو دابەشبوونەوەی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتییەی بەهۆی دەرکەوتنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەوە دروستبووە، عێراق رووەو بەریەککەوتنی ناوخۆیی بڕوات، هەرچی سیناریۆی دووەمیشە خۆی لەبەنێودەوڵەتییکردنی پرسەکەدا دەبینێتەوە کە بەڕای ئەو، ئەو سیناریۆیەیان زۆر گریمانکراوە. هەروەک د.عەبدولکەریم ئەلوەزان شرۆڤەکاری سیاسیی عێراقیی وتوویەتی:»هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی پێشبینیکراو بوو، جا چ لەلایەن گروپە چەکدارییە شیعییەکانەوە بێت یان لایەنی نێودەوڵەتیی بێت کە هەوڵبدات دیمەنی سیاسیی عێراقیی ئاڵۆزبکات». ئەلوەزان بەسپۆتنیکی وتووە، «هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی ئاماژەی ئەوەیە کە ئایندە خراپتر دەبێت، بەتایبەت کە چەند وڵاتێک پشتی کازمی دەگرن، لەسەروویانەوە ئەمریکا». پێشیوایە، «ئێستا لەگۆڕەپانەکەدا تای تەرازوی کازمی قورسەو چەند وڵاتێکی هەرێمیی پشتیوانیی سەرۆکوەزیران دەکەن، ئەمەش وادەکات پێشبینی بکرێت گورزی قورس لەمیلیشیا چەکدارییە شیعییەکانی لایەنگری ئێران بوەشێنرێت». تائێستا هیچ لایەنێك بەفەرمی بەرپرسیاری هێرشەكەی نەگرتووەتە ئەستۆ، كە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانیش لەكاردانەوەی هێرشەكە داوای لەهەموو لایەنەكان كرد دان بەخۆیاندا بگرن. كازمی لە لێدوانێكی تەلەفزیۆنی باسی لەوە كرد، هیچ زیانێكی بەرنەكەوتووەو دۆخی تەندروستی زۆر باشەو هیچ كێشەیەكی نییەو جەختیشیكردەوە، بەردەوام دەبن لەوەی لەسەری رۆشتوون، ئەویش ئەنجامدانی چاكسازی‌و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‌و كاركردنە بۆ ئارامی وڵات. هەروەها لەیەكەم كاردانەوەی ئەمریكاش، هەوڵەكەی بەهێرشێكی «تیرۆریستی» وەسف كردو رایگەیاند، دەبێت لایەنەكان كار بۆ ئارامی عێراق بكەن، نەك بۆ تێكدانی بارودۆخەكە. هێرشەكە بەدوو فڕۆكەی بێ‌ فڕۆكەوان بۆ سەر ماڵی كازمی ئەنجامدراوە، كە چەند موشەكێكی جۆری كاتیۆشا ئاراستەی ماڵەكە كراوەو بەهۆی هێرشەكانیشەوە زیانێكی زۆر بەر ماڵەكەی كەوتووە. هاوكات دوای هێرشەكە، موقتەدا سەدر سەرۆكی رەوتی سەدر پەیوەندی بەكازمییەوە كردووەو لەتەندروستی‌و سەلامەتی پرسیوەو دواتریش رایگەیاندووە، ئەو هێرشە «ترسنۆكانە»یەو بەهێرشێكی «تیرۆریستی»ش وەسفی كردووە. هەروەها دوابەدوای رووداوەکە، جۆو بایدن سەرۆکی ئەمەریکا یەکشەممەی رابردوو لە بەیاننامەیەکدا بەتوندی هێرشەکەی سەر مستەفا کازمی سەرزەنشتکردو خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بەوەی کازمی پێوە نەبووە. سەرۆکی ئەمەریکا لەبەیاننامەکەی جەختی کردەوە لەوەی دەبێت ئەنجامدەرانی هێرشەکە سزابدرێن. فەرمانیشی بە تیمی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا کرد هەموو یارمەتییەک پێشکەشی هێزەکانی ئاسایشی عێراق بکەن لە لێکۆڵینەوەکاندا تاوەکو لایەنی بەرپرس لەهێرشەکە دەستنیشان بکرێت.