ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

شاناز حەسەن لەهەموو هەڵبژاردنەكاندا سەرەڕای جێگیركردنی كورسی بۆ ژنان بۆ گەیشتنیان بەپەرلەمان، بەڵام بەراورد بەكاندیدانی پیاو دەنگی كەمتر بەدەستدەهێنن، بەشێك لە رێكخراوەكانیش دەڵێن:» ژنان دەنگ نادەنە كاندیدە ژنەكان». بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردن، عێراق كراوەتە 83 بازنەی هەڵبژاردن بۆ ئەوەی 83 كاندیدی ژن بگاتە پەرلەمان لەكۆی 329 كورسی. بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، ژنانی عێراق نیوەی كۆمەڵگە پێكدەهێنن، لەهەڵبژاردنی ساڵی 2018دا لەكۆی هەزارو 800 بەربژێری ژنان 87 ژن گەیشتنە پەرلەمانی عێراق، لەنێویاندا تەنها چوار ژنیان دەنگی پێویستیان بۆ كورسی پەرلەمان بەدەستهێنابوو. بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، لەكۆی 982 كاندیدی ژنان، 162یان وەكو كاندیدی سەربەخۆ بەشدارن و 820 دیكەیان لەنێو هاوپەیمانی و قەوارەی حزبەكاندان، هەندێك رێكخراو و چالاكوانی بواری ژنان پێیانوایە كەمی دەنگی ژنان و پەرلەمانتاری ژن لەناو پەرلەمانی عێراقدا پەیوەندی راستەوخۆی بەدەنگنەدانی خودی ژنانەوە هەیە بەكاندیدی ژن. یەكێتی ئافرەتانی كوردستان ئامارێكی هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی كوردستان بەنموونە دەهێنێتەوە، كە ژنان چەندە دەنگیان بەكاندیدی ژن داوە. ڤیان سلێمان، سكرتێری یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەگەر خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەبەرچاوبگرین، دەبینین ئافرەتان 15%ی دەنگەكانیان بۆ خۆیان مسۆگەر كرد». هەروەها باسی لەوەشكرد لەكاتێكدا بەپێی ئامارەكان زۆربەی دەنگدەران لەهەرێمدا ئافرەتن و وتی:» لەگەڵ ئەوەشدا ژنان كەمترین دەنگ بەدەستدەهێنن، هۆكارەكەی زیاتر دابونەریت و ئەو بیركردنەوانەیە كە سیاسەت تایبەتە بەپیاوان و ئافرەتان بڕوایان بەئەوە هەیە سیاسەت كاری پیاوە». سكرتێری یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، جەختی لەوە كردەوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كاردەكەن بۆ ئەوەی هۆشیاری ئەوە لەنێو ئافرەتاندا بڵاوبكەنەوە كەدەنگ بەئافرەتان بدەن و وتیشی:» كارمان بۆ ئەوەیە ئافرەتان هۆشیار بكەینەوە پێویستە دەنگ بەئافرەت بدرێت، تا بەشداربن لە رەسمی چارەنووسی داهاتووی خۆی و چارەنووسی داهاتووی وڵاتەكەی و هەمان كار بكات كەپیاو دەیكات و هەمان پێگەی پیاوی هەبێت». هاوكات سەیوان رۆستەم، سەرۆكی رێكخراوی یەكێتی ژنانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لەهەموو كۆڕو كۆبونەوەیەكدا زۆر گرنگی بەئەوە دەدەین كە زۆربوونی رێژەی ژنان لەهەر ناوەندێكی بڕیارداندا مانای ئەوەیە مافەكانی ژنان زیاتر دێتەدی و دەچێتە پێشەوە، بەڵام دەبینی ژنان زۆرجار دەنگی كەم دەهێنن ئەمە هۆكارەكەی ئەوەیە هەڵبژاردنی ناخی ژنان نین، لەگەڵ ئەوەی هەندێكیان زۆر جێگە دەستیان دیارە، بەڵام بەگشتی لەئاست داواكاری دەنگی ژندا نین». « كەمی دەنگی ژنان پەیوەندی بەفەرهەنگی كۆمەڵگەوە هەیە، كە  وایكردووە ژنان كەمتر دەنگیان پێبدرێت لەكاتێكدا سەركەوتنی ژن تەنیا پێویستی بەدەنگی ژن نیە، بەڵكو پێویستی بەكەسی ئازادیخوازیش هەیە كە متمانەیان پێبدەن»، سەیوان رۆستەم وای وت. بەشێك لە رێكخراوو چالاكوانی بواری ژنان پێیانوایە سەرژمێریەكی ورد لەبەر دەستدا نیە بۆ ئەم بابەتانە تا لێكۆڵینەوەی تێدا بكرێت. بەهار گوڵشاد، بەڕێوەبەری رێكخراوی ئێمە بۆ كاری ژنان (هەولێر) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» تائێستا هیچ دیراسەیەكی زۆر ورد نیە تا بوترێت لەسەدا ئەوەندەی ژنان دەنگیان بەخودی ژن داوە، بۆیە پێم وایە ئەوە موتڵەق نیە». بەهار گوڵشاد ئەوەشی باسكرد كە هەموو كات وەك رێكخراوەكان پاڵپشتی ژنانی كاندیددەكەن و خولیان بۆ دەكەنەوە لەڕووی بەهێزكردنی سۆشیال میدیاو دروستكردنی كەمپین. نیاز عەبدوڵا، چالاكوانی بواری ژنان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بەداخەوە لەكاتێكدا ژنان لۆمە دەكرێت كە هەلی یەكسان لەبەردەم ژنان و پیاوان وەك یەك نیە و ژنان كەمتر دەرفەتی  مومارەسەكردنی كاری سیاسییان هەیە، بۆیە گلەیی ئەوە لەژن بكرێت كە دەنگ بەكاندیدی ژن نادرێت و دەنگ كەم دەهێنێت رەوایەتییەكی بەهێزی نیە». « ئەو رێكخراوانانەی رەخنەی ئەوە لەژنان دەگرن كەمتر دەنگ دەهێنن، خۆیان سەر بەحزبن و دەرفەتی یەكسان بۆ ئەو ژنانە ناڕەخسێنن كە كاندیدیانن و ئەو رێگایانەی كە پێویستە لەبەردەم ژنان واڵابێت واڵای ناكەن، ئەوە دەرهاویشتەی ئەو ناهۆشیارییەیە كەدەیانەوێت ژن لەناو كۆمەڵگەدا ئامرازێك بێت بەدەست حزبە سیاسییەكانەوە»، نیاز عەبدوڵا چالاكوانی بواری ژنان وا دەڵێت. بەڕێوەبەری رێكخراوی دڵان بۆ كاروباری ژنان، دەڵێت:» تەنیا كۆمەڵگەو كلتور ئەوەی سەپاندووە كە ژنان كەمتر لەكاری سیاسەتدا سەركەوتوون». نیان عەلی، بەڕێوەبەری رێكخراوی دڵان بۆ كاروباری ژنان لەسلێمانی بەهاوڵاتى وت:»بونیەتی كۆمەڵگەی كوردەواری واهاتووە پیاوان كاری سیاسەتیان لێ جوانەو دەبێت ئەو مەودایە بۆ ئەوان جێبهێڵدرێت، لەكاتێكدا كە چەندین نموونەی ژنی سەركەوتوومان هەیە و بەداخەوە نەبووەتە هۆی رەواندنەوەی ئەو بیروباوەڕانە».

شاناز حەسەن هەریەكە لەكۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی لەگەڵ كاندیدانی سەربەخۆ ترسیان لەئەنجامدانی ساختەكاری لەهەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی عێراقدا هەیەو پێیانوایە بەشداریكردنی خەڵك ساختەكارییەكان كەمدەكاتەوە. بڕیارە 10ی تشرینی مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق ئەنجامبدرێت، بەپێی یاسای نوێ، عێراق دابەشكراوە بۆ 83ی بازنەی هەڵبژاردن و سەدان كاندید كێبڕكێ دەكەن بۆ بەدەستهێنانی 329 كورسی. هەریەك لەكۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی ترسیان لەساختەكاری هەیە لەلایەن لایەنەكانی دەسەڵاتەوە. فاروق عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی كۆمەڵی دادگەریی، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بێگومان هەڵبژاردن زۆر ئومێدبەخش دەبێت بەوەی كە ساختەكاری تێدانەبێت، بەڵام هێشتا هەر ئەگەری بوونی ساختەكاری زۆرە، بەتایبەتی لەم هەڵبژاردنەدا». ناوبراو باسی لەوەشكرد  ژمارەیەكی زۆر لەهاووڵاتیان تائێستاش كارتی دەنگدانیان وەرنەگرتۆتەوەو ژمارەیەكی زۆریشیان ساردن لەبەشداریكردن، وتیشی:» ئەمە وادەكات ژمارەیەك لەپارتە دەسەڵاتدارەكان پەنابەرن بۆ ساختەكاری كەئەمە پیشەی هەمیشەییان بووە». «هەرچەنەد ئەندامانی كۆمسیۆن و لایەنی بەرپرس دڵنیایی دەدەن كە ئەمجارە مەجالی ساختەكاری نیە و ناكرێت، بۆیە لەمكاتەدا ترس دێتە سەر ترسی ئەلیكترۆنی ئەگەری هاككردن هەیە، هەڵسوكەوتكردن بە سێرڤەرەكانەوە، بەتایبەت كە لەدەرەوەی عێراق بن»، فاروق عەلی وا دەڵێت. بەرپرسەكەی كۆمەڵی دادگەری ئەوەشی دووپاتكردەوە كە چاودێرەكانیان باوەڕیان بەئەوە هەیە لە پێناوی گۆڕانكاریدا شەونخونی بكەن و وەك پیشەیی هەمیشەییان چاودێری دۆخەكە دەكەن تا ئەوكاتەی سندوقەكان دەچنە شوێنی خۆیان. هەروەها ئەندامێكی كەمتەبی هەڵبژاردنی یەكگرتوو پێیوایە ساختەكاری لەم هەڵبژاردنەدا ئەگەرێكی واریدە. هێمن ئەسكەندەر، ئەندامی مەكتەبی هەڵبژاردنەكانی یەكگرتوو لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئەمجارە كۆمەڵێك رێكار گیراونەتە بەر كۆمسیۆن و لایەنی پەیوەندیدار وەك خۆی جێبەجێی بكات،  هێزە سیاسییەكان رێز لەئیرادەی دەنگدەری خۆیان بگرن و دەنگدەریش ئەو رۆژە بەفرسەت وەربگرێت و بچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان، ئەگەرەكانی ساختەكاری وەك جاران نابن و زۆر كەمدەبنەوە». ئەو ئەندامەی مەكتەبی هەڵبژاردنەكانی یەكگرتوو پێشیوابوو «ترسی ساختەكاری هەیە»، بەڵام كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق پێشتر بەو دەردەچوو كە بینرا هەندێكیان درانە دادگاو هەندێك لابران و ئەو ساختەكاریەی لەهەڵبژاردنی 2018دا كرا وایكرد هەڵبژاردنی پێشوەختە بەڕێوە بچێتو بۆیە ناكرێت هێزە سیاسییەكان و كۆمسیۆن و لایەنە پەیوەندیدارەكان رێگەبدەن وەك پێشتر دەنگدان بكرێت. لەهەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراقدا دەنگدان لەڕێگەی سیستمی ئەلیكترۆنییەوە ئەنجامدراو لایەنەكان یەكتریان تۆمەتبار دەكرد بەئەنجامدانی ساختەكاری و بەو هۆیە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق متمانەیان لێوەرگیرایەوەو كۆمسیۆنێكی نوێ لەدادوەران دیاری كران. « چاودێری دەنگەكان دەكەین تاكۆتا دەقەو ئێستاش كۆبوونەوەی بەردەواممان هەیە لەگەڵ نەتەوەیەكگرتووەكان و یۆنامی بۆ چاودێری دۆخەكەو رێگری كردن لەساختەكاری و رێگریكردن لێی»، هێمن ئەسكەندەر وای وت. دوو كاندیدی سەربەخۆ كە لەسلێمانی خۆیان كاندیدكردووە ئەوە دووپاتدەكانەوە ئەگەر دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكە ساختەكاری تێدا بكرێت قبوڵی ئەنجامەكەی ناكەن. رێبوار كەریم مەحمود، پەرلەمانتاری ئێستاو كاندیدی سەربەخۆ بۆ پەرلەمانی عێراق، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»لەلایەن كۆمسیۆنەوە دڵنیایمان دراوەتێ‌ و رێككەوتوین،  كە هەر جۆرە ساختەكاریەك ببینین،  قبوڵی دەرئەنجامەكەی ناكەین و بێدەنگ نابین، بەڵام دڵنیاییان داوینەتێ‌ كە ساختەكاری ناكرێت و گرفتی گەورە دروست نابێت». رێبوار كەریم مەحمود وتیشی:» رێگری دەكەین لەهەموو جۆرە ساختەكارییەك و تا دوا دەقە چاودێر دەبین». هەروەها سەركەوت شەمسەدین، پەرلەمانتاری ئێستاو كاندیدی سەربەخۆ بۆ پەرلەمانی عێراق، لەلێدوانێكدا بە وت:» هەموو هەڵبژاردنێك بەشێك لەساختەكاری تێدادەبێت، بەڵام زۆرترین ساختەكاری لەو كاتانەدا روودەدات كە بەشداری خەڵك كەمدەبێتەوە، بۆیە تا بەشداری خەڵك كەمتر ببێتەوە، ساختەكاری زیاتر دەبێت». وتیشی:»ترسەكە هەر هەیە، بەڵام زۆرترینی ترسەكە پەیوەندی بەبەشداریكردنی خەڵكەوە هەیە». هەریەك لەنەتەوەیەكگرتووەكان و یەكێتی ئەوروپاو چەندین رێكخراوی مەدەنی بیانی بڕیارە بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق زیاتر لە 800 چاودێر لەپرۆسەی هەڵبژاردن بەشداربن و تێیدا سەرجەم ساختەكاری و پێشێلكارییەكان دەكەنە راپۆرت و دواتر لەمیدیاكان و دامەزراوەكان و پەرلەمانی وڵاتەكانیاندا رایدەگەیەنن. هاوكات كۆمكاری وڵاتانی عەرەبیش بە دەیان چاودێر دەنێرێتە عێراق تا چاودێری پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن. سەركەوت شەمسەدین، ئەوەشی روونكردەوە كە لەهەموو بنكەیەك چاودێری تایبەتیان هەیە  لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان بەهاوبەشی بەردەوام دەبن و دەبنە چاودێر بۆ رێگرتن لە ساختەكاری و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد.  

نامۆ سەربەست كوشتنی موحسن فەخریزادە زانای ئێرانی و فەرماندە لەسوپای پاسداران، دووبارە بووەوە بابەتی گەرمی میدیا جیهانی و ئێرانییەكان، دوای ئەوەی رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی وردەكاریی نوێی لەسەر دوا ساتەكانی ژیانی دیارترین بەرەوپێشبەری بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و شێوازی كوشتنی لەلایەن مۆسادی ئیسرائیلییەوە بڵاوكردەوە. زانیارییە دژەكانی سەرەتا دوای كوژرانی زاناكە لە 27ی تشرینی دووەمی 2020دا، دەزگاكانی راگەیاندن زانیاری دژبەیەكیان بڵاوكردەوە لەسەر شێوازی كوشتنەكەی، یەكێك لەڕاپۆرتەكان باسی لەئەوە كرد كەتیمێك بەدرێژایی ئەو رێگایەی فەخریزادە دەیگرتەبەر چاوەڕێی كردووە. دانەیەكی تر هێمای بۆ ئەوە كردبوو كە دانیشتوانی ناوچەكە گوێیان لەتەقینەوەیەكی گەورە بووە و بەدوایدا بووە بەتەقە. هەروەها باسی ئەوە كرا كەبارهەڵگرێك لەبەردەم ئۆتۆمبێلەكەی فەخریزادەدا تەقیوەتەوە پاشان پێنج بۆ شەش چەكدار لە ئۆتۆمبێلێكی نزیكەوە دابەزیون و تەقەیان لێكردووە. كەناڵێكی سەر بەپاسدارانیش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وای بڵاوكردەوە، كە شەڕ لەنێوان پاسەوانەكانی زاناكەو هێرشبەرەكاندا روویداوە. لەبەرامبەردا ئاژانسی هەواڵگریی ئێران رایگەیاند:» بكوژەكە رۆبۆتێك بووەو هەموو ئۆپراسیۆنەكە لەدوورەوە كۆنترۆڵكراوە، بەڵام بەپێی نیویۆرك تایمز، ئەو گێڕانەوەیە بووە مایەی گاڵتەپێكردنی ئێرانییەكان و وایانبینی بۆ كەمكردنەوەی شەرمی «هێزەكانی ئاسایشی نوخبە»یە كەشكستی هێناوە لەپاراستنی یەكێك لەو كەسایەتییانەی بەتوندترین شێوە پارێزراوە لەوڵاتەكەدا. بەپێی ئەو چاوپێكەوتنانەی رۆژنامەكە لەگەڵ بەرپرسە ئەمریكی و ئیسرائیلی و ئێرانییەكاندا كردوویەتی، لەوانە دوو بەرپرسی هەواڵگری كەئاگاداری وردەكایی پلاندانان و جێبەجێكردنی ئۆپراسیۆنەكە بوون و لێدوانەكانی خێزانی كوژراوەكە بۆ راگەیاندنە ئێرانییەكان، سەركەوتنی ئۆپراسیۆنەكە پەیوەندیی بەچەند فاكتەرێكەوە هەبووە، لەوانە شكستی ئەمنیی لەلایەن پاسدارانەوەو پلان و چاودێریی چڕی مۆساد، هەروەها گوێنەدانی فەخریزادە بەو ئاگاداركردنەوانەی پێی دەگەیشت. ئەم ناوەتان بیربێت لەدوای ساڵی 2012ەوە ئیسرائیل بەهۆی رێكەوتنی ئەتۆمییەوە ئەم جۆرە ئۆپراسیۆنانەی راگرتبوو، بەڵام لەگەڵ كشانەوەی ترەمپدا لەڕێككەوتنەكە دەستیپێكردەوە، بەتایبەت لەكۆتاییەكانی 2019و سەرەتاكانی 2020دا ئامادەكارییەكان بۆ كوشتنی فەخریزادە لەنێوان بەرپرسە ئیسرائیلییەكان بەسەرۆكایەتی یوسی كۆهین بەڕێوەبەری مۆسادو چەند بەرپرسێكی باڵای ئەمریكی، لەنێویاندا دۆناڵد ترەمپ و مایك پۆمپیۆ وەزیری پێشوی دەرەوەو جینا هاسبڵ بەڕێوەبەری پێشووی سی ئای ئەی. رۆژنامەكە دەڵێت وەڵامی لاوازی ئێرانییەكان بۆ كوشتنی قاسم سولەیمانی، پاڵنەری سەرەكیی بەرپرسە ئەمریكییەكان بوو لەپشتیوانیكردنی كوشتی فەخریزادەدا، كە لەساڵی 2018ەوە مۆساد لەهەوڵدا بوو بۆ كوشتنی، بەتایبەتی دوای ئەوەی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی ئیسرائیل لەكۆبوونەوەیەكدا باسی چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێرانی كردو چەند جارێك ناوی فەخریزادەی بردو رایگەیاند:»ئەو ناوەتان لەبیربێت». رۆژی كوشتنەكە راپۆرتەكەی نیویۆرك تایمز ئەوەی ئاشكراكردووە وێڕای پێگە بەرزەكەی و هەوڵی 14 ساڵەی ئیسرائیل بۆ كوشتنی، بەڵام فەخریزادە ویستوویەتی ژیانێكی ئاسایی بژی و زۆر گوێی بەپاسەوانیی و پاراستن نەداوەو تەنانەت بەقسەی تیمە ئەمنیەكەشی نەكردووە كە وتوویانە خۆی ئۆتۆمبیل لێنەخوڕێت، ئەوەش بووەتە كارئاسانیی بۆ مۆساد. رۆژی كوشتنەكەی وێڕای ئاگاداركردنەوەی لەلایەن دەزگای هەواڵگریی ئێرانیەوە لەپیلانی كوشتنی، بەڵام فەخریزادە لەخانووی پشووەكەی سەر دەریای قەزوینەوە لەگەڵ هاوسەرەكەیدا بە ئۆتۆمبیلە نیسانە رەشەكەی بۆ بەسەربردنی كۆتایی هەفتە، بەرەو ماڵە گوندییەكەیان لە ناوچەی (ئاب سەرد)ی رۆژهەڵاتی تاران بەڕێدەكەوێت. لەڕێگا كۆمەڵێك بریكاری ئێرانی كە كاریان بۆ مۆساد كردووە، بارهەڵگرێكی پیكاب لەجۆری (نیسان زامیاد) لە پێگەیەكی تاڕادەیەك بەرزدا، لەقەراغ ئەو رێگایە دادەنێن كە ناوچەی ئاب سەرد دەبەستێتەوە بە شەقامە خێراكەوەو لە پشتەكەیدا تفەنگێكی قەناسی قەبارە 7.62 ملم لە جۆری FN MAGی بەلجیكی دادەنێن و بەقوماشی مۆمكراو دایدەپۆشن، لەچاوەڕوانیی تێپەڕینی زانا ئێرانییەكەدا. كاتژمێر 1ی دوای نیوەڕۆ تیمی كوشتنەكە ئاماژەی پێدەگات كە فەخریزادەو هاوسەرەكەی و تیمی پاسەوانە چەكدارەكانی لەچەند ئۆتۆمبێلێكدا بەرەو ئاب سەرد بەڕێكەوتوون، لەو كاتەدا قەناسێكی كارامە دەچێتە پێگەكەی خۆی و تفەنگەكە ئامادەدەكات بۆ جێبەجێكردن، بەڵام ئەوكەسە لەدووریی نزیكەی 1600 كیلۆمەترەوە لە بەرامبەر شاشەیەكدا دانیشتبوو، تیمەكەی تریش بەر لەجێبەجێكردنەكە، ئێرانیان بەجێهێشتبوو. بەپێی ئەو وردەكارییانەی راپۆرتەكە ئاشكرایكردووە، شێوازی كوشتنی فەخریزادە پێشبینی نەكراو بووە و بەتەواوی جیاوازبووە لەو شێوازە جۆراوجۆرانەی ئیسرائیل بۆ بەئامانجگرتنی بەرپرسە ئەتۆمییە ئێرانییەكان بەكاری دەهێنان، ئیسرائیل یەكەم زانای ناوەكی ئێرانی لەساڵی 2007دا بە ژەهر كوشت، ساڵی 2010 دانەیەكی تری بە بۆمبێك كوشت بە ماتۆڕێكەوە بەسترابوو لە دوورەوە تەقێندرایەوە. دوای كوژرانی سولەیمانی، وێڕای گوێنەدانی فەخریزادە، هێشتا ئێران پاسەوانییەكی زۆر چڕی بۆ دانابوو، نیویۆرك تایمز دەڵێت، دوای كوژرانی ئەو فەرماندە باڵایە، ئێران وانەیەكی گەورە فێربوو، بەوەش كە دەیزانی فەخریزادە لە لیستی ئیسرائیلییەكاندایە، یەكەیەكی پاسەوانیی پڕ چەك و مەشقپێكراوی لەنوخبەی پاسداران بۆ دانابوو كە لەقافڵەی چوار بۆ حەوت ئۆتۆمبێلیدا پاسەوانییان دەكرد، بۆیە ئیسرائیل بڕیاریدا بە تفەنگێكی رۆبۆتی بیكوژێت كە لەدوورەوە كۆنترۆڵ دەكرێت. بەوتەی بەرپرسێكی هەواڵگریی ئیسرائیلی بۆ رۆژنامەكە، تفەنگە رۆبۆتەكە كێشی نزیكەی تەنێك بووە و بەجۆرێك دروستكراوە لەگەڵ پشتی پیكابێكی زامیادی ئێرانیدا بگونجێت. رۆبۆتەكە هەڵوەشێندراوەو لەكاتی جیاوازدا پارچە پارچە براوەتە ئێرانەوە و لەوێ لەسەر پیكابەكە بەستراوە و پاشان بۆمبڕێژ كراوە، تا دوای ئۆپراسیۆنەكە بتەقێندرێتەوە   هەروەها چەندین كامێراو هەستەوەری پێوەكراوە تا وێنەیەكی تەواو دەربارەی ئامانجەكە و دەوروبەرەكە بدات بەژووری كۆنترۆڵ، كە بە زیرەكیی دەستكرد بەرنامە كراوە تاشوێنی دواكەوتنی ناردنی وێنەكان و لەرینەوەی پیكابەكە و خێرایی باو ئۆتۆمبێلەكان و هەموو وردەكارییەكانی تر بگرێتەوە. دواتر رۆبۆتەكە هەڵوەشێندراوەو لەكاتی جیاوازدا پارچە پارچە براوەتە ئێرانەوە و لەوێ لەسەر پیكابەكە بەستراوە و پاشان بۆمبڕێژ كراوە، تا دوای ئۆپراسیۆنەكە بتەقێندرێتەوە و هیچ پاشماوەیەك بەجێ نەهێڵێت. تاكە چاڵنج كە مابووەوە بۆ تیمەكە ئەوەبوو چۆن دڵنیابن كە ئایا فەخریزادە خۆی ئۆتۆمبێلەكە لێدەخوڕێت یان نا؟ بۆ ئەوە هەستان لەو یەكتربڕەكەدا كە دەبێت كاروانەكەی فەخریزادە پێچبكاتەوە بۆ ئاب سەرد، ئۆتۆمبێلێكیان وانیشاندا كە پەنچەرە و لەسەر جەگە، ئۆتۆمبێلەكە كامێرای توانا بەرزی تێدابوو بۆ ناسینەوەی زاناكە و بەوجۆرە دڵنیابوون خۆی لێیدەخوڕێت. كەمێك بەر لەكاتژمێر 3.30 كاروانەكە دەگاتە لای پیكابەكە، تفەنگەكە دەستڕێژێك لەپێشی ئۆتۆمبێلەكە دەكات، بەڵام دیارنابێت ئایا فەخریزادەی پێكاوە یان نا؟ ئۆتۆمبێلەكە لادەدات و دەوەستێت، لەوێدا قەناسەكە تفەنگەكە رێك دەكاتەوە و بەلایەنی كەمەوە سێ فیشەك دەنێت بە جامی پێشەوەیەوە، ئەوسا فەخریزادە لە ئۆتۆمبێلەكە دادەبەزێت و لەپشت دەرگای شۆفێرەوە بە چیچكانەوە دادەنیشێت و بەپێی ئاژانسی فارسی ئێرانی سێ فیشەك بڕبڕەی پشتی بڕیوە و لەسەر رێگاكە كەوتووە. رۆژنامە ئەمریكییەكە نووسیویەتی تاكە شت كە بەتەواوی سەرینەگرت تەقاندنەوەی پیكابەكە بوو، چونكە ئامانج لە تەقاندەوەكەی ئەوەبوو پارچەی نەمێنێتەوە تا ئێرانییەكان نەتوانن بیبەستنەوە، بەڵام زۆرینەی پارچەكانی وێڕای ئەوەی بەكەڵكی بەكارهێنان نەمابوون، بەڵام روون و ئاشكرابوون كە چین. دواتریش هەڵسەنگاندنی پاسداران ئاشكرایكرد، هێرشەكە لەڕێی رۆبۆتێكەوە بووە لەدوورەوە كۆنترۆڵكراوە و سیستمی مانگی دەستكردنی زیرەكی تێدا بەكارهاتووە و هەموو ئۆپراسیۆنەكە كەمتر لەخولەكێكی خایاندووە كە 15 فیشەكی تێدا تەقێندراوە. لەكۆتاییشدا راپۆرتەكەی نیویۆرك تایمز دەڵێت:» ئەم شێوازو تەكنەلۆجیا نوێیە رووخساری جیهانی ئاسایش و سیخوڕی دەگۆڕێت».

هاوڵاتى ئێران كە بەهۆی سیاسەتی نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەوە زیاتر لە (400) ملیار دۆلار لەتێكڕای داهاتی ساڵانەی لەدەستداوە دەیەوێت بەگۆڕانكاریی لەدیپلۆماسیی ئابوریی خۆیدا جارێكی دیكە ئابورییەكەی ببوژێنێتەوە. حكومەتی ئێستای ئێران بۆ بوژاندنەوەی ئابوریی خۆی پەنای زیاتر بۆ چین و روسیا دەبات، چونكە لەكۆی زیاتر لە (120) ملیار دۆلار پارەی بلۆككراوی ئێران لە (21) وڵاتی جیهان زیاتر لە (20) ملیار دۆلاری ئەو پارەیە لەوڵاتی چین بلۆككراوە و ئەوەش ئاماژەیەكی روونە كە ئەژدیها ئابورییەكی جیهان دەربەستی بوژاندنەوەی ئابوریی ئێران نییەو لە لایەكی دیكەوە روسیا سەرقاڵی پێگەی سیاسیی و ئابوریی خۆیەتی و نایەوێت باجی هەستانەوەی ئابوریی ئێران لەجیهان بدات. بەپێی بەراوردەكان ئێران بۆ هەستانەوەی ئابووریی خۆی و توندوتۆڵكردنەوەی ژێرخانی ئابورییەكەی بۆ ئەوەی بتوانێت لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەكە ململانێی ئابوریی بكات پێویستی بە (300) ملیار دۆلار سەرمایە هەیە، بۆیە ئەو وڵاتە لە نوێترین هەوڵی خۆیدا كە بەدیپلۆماسیی ئابوری ناوی هێناوە بووە ئەندامی هەمیشەیی رێكخراوی شەنگهای كە پێدەچێت بەهۆیەوە پشكی تاران لە رووی ئابورییەوە بگاتە (70) بۆ (100) ملیار دۆلار كە ئەو ژمارەیەش دوورە لە پێویستییەكانی ئێران بۆ قەرەبووی سەرمایەو داهاتەكانی. شەنگهای و پلانی ئێران دوای ئەوەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران خۆی گەیاندە تاجیكستان و توانی دڵی سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە رازیی بكات بۆ ئەندامێتیی ئێران لە رێكخراوی هاوكاریی شەنگهای، رەئیسی  رایگەیاند؛ ئەوە یەكەم هەنگاوی دیپلۆماسیی ئابوریی ئێرانە بۆ بەهێزكردنی وڵاتەكەی، چونكە پێشتر وڵاتی تاجیكستان ناڕازیی بوو بەرامبەر ئەوەی ئێران ببێتە ئەندامی هەمیشەیی رێكخراوەكە. پێشتر هەشت وڵاتی (چین، روسیا، هند، پاكستان، تاجیكستان، قرغیزستان، كازاغستان، ئوزبەكستان) ئەندامی هەمیشەیی پەیمانی شەنگهای بوون و ئێران زیاتر لە (13) ساڵ چاوەڕوانی ئەوە بوو كە ئەو هەشت وڵاتە بەكۆی دەنگ لە بەربژێربوونەوە بیكەنە ئەندامی هەمیشەیی كە ئەم چاوەڕوانیەش بە هەوڵەكانی رەئیسی و پشتیوانییەكانی روسیا و رازیبونی تاجیكستان گەیشتە ئەنجام و ئێران دوای ئەو ماوە دورودرێژە دواجار بووە ئەندامی هەمیشەیی رێكخراوەكە. رێكخراوی هاوكاریی شەنگهای Shanghai Cooperation Organization كە لەساڵی (1996) بە مەبەستی هاوكاریی ئاسایشیی و ئابوریی و كەلتوریی دامەزراوە لەبنەڕەتدا دژی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ)و ئەمەریكا بۆ دروستكردنی هاوسەنگی لەئاسیای ناوەڕاست پێكهاتووەو چین و روسیا سەركردایەتیی ئەو رێكخراوەیە دەكەن، بۆیە دوور نییە ئەندامبوونی ئێران لەو رێكخراوەیەدا ببێتە هۆی قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی ئەمەریكا و ئەوروپا لە بەرامبەر ئەو وڵاتە بۆ سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر تاراندا. شەنگهای (25%) كۆی ئابوریی جیهان لەخۆدەگرێت و ئاستی بازرگانیی لە نێوان وڵاتانی ئەو رێكخراوەیەدا دەگاتە زیاتر لە سێ ترلیۆن دۆلار و پشكی ئێستای ئێران لەبازرگانیی لەگەڵ ئەو رێكخراوەیەدا دەگاتە (28) ملیار دۆلار كە بەپێی رێژە كەمترە لە (0.5%)ی كۆی بازرگانیی نێوان وڵاتانی رێكخراوەكە. زۆربەی بازرگانیەكانی ئێران تەنها لەگەڵ چین و روسیایە، بۆیە پێشبینی بەرزبوونەوەی داهاتی ئێران بەبێ رەزامەندیی چین دوورە لەخەونە ئابورییەكانەوە چونكە چین پێش هەموو شتێك دەیەوێت پێگەی ئابوریی خۆی لەدژی ئەمەریكا بەهێز بكاتەوە. چین بەتەنها ئاستی بازرگانیی خۆی لەساڵی (2001)ەوە لە چوارچێوەی ئەو رێكخراوەیەدا لە (17) ملیار دۆلارەوە بۆ (250) ملیار دۆلار لەساڵی (2020) بەرزكردووەتەوە ئەو ژمارانەش دەریدەخەن ئاستی بازرگانیی چین لە رێكخراوی شەنگهایدا (15%) بووە، بۆیە ئەگەر ئەو وڵاتە بیهەوێت ئاستی بەشداریی ئێران بەرزبكاتەوە دەبێت پاشەكشە بەپشكەكانی خۆی بكات كە ئەمەش دوورە لە پێشبینییە ئابورییەكان و لەئەنجامدا خەونەكانی ئێران لەبەدیهاتن دوور دەكەونەوە. ئامارە ئابورییەكانی ئێران ئاماژەن بۆ هەڵدێر ساڵی (2020) پشكی ئێران لەتێكڕای ئابوریی جیهان كە (85) ترلیۆن دۆلار بووە گەیشتووەتە نزیكەی (0.2%) لەكاتێكدا ئەو وڵاتە بە بەردەوامیی خەونی بەپلەی (16)یەمین و (18)یەمین ئابوریی جیهانەوە بینیوە، بەڵام ئێستا لەپلەی (115) بۆ (119) لە نێوان (187) وڵاتی جیهاندا وەستاوەتەوە. ئێران خاوەنی سیستمێكی ئابوریی ئاڵۆز و جیاوازە لەناوچەكەدا و تەنانەت یەكێك لەو دەگمەن وڵاتانە بووە كە بەهۆی قەیرانی ساڵی (2007 بۆ 2009)ی جیهان، ئابورییەكەی هیچ زیانێكی بەرنەكەوت بەڵام سزا نێودەوڵەتییەكان و بەتایبەت سزاكانی ئەمەریكا، كۆی داهاتی ئەو وڵاتەی بۆ كەمتر لە (150) ملیار دۆلار لەساڵێكدا دابەزاند. بەپێی راپۆرتی بانكی جیهانی، تێكڕای بەهای بەرهەمهێنانی ناوخۆیی ئێران لەساڵی (2012) گەیشتووەتە (600) ملیار دۆلار و لەساڵی (2020) ئەو ژمارەیە بۆ یەك لەسەر سێ كەمی كردووە، واتە لەكۆی سێ بەش دوو بەشی ئابوریی و بەرهەمهێنانی لەدەستداوە و بەو پێیە ئاستی بەرهەمهێنانی گشتیی ئێران بۆ كەمتر لە (200) ملیار دابەزیوە و ئەمە بەسە بۆ ئەوەی وڵاتێك لە لێواری داڕمانی ئابوریی نزیك ببێتەوە. لە راپۆرتە نێودەوڵەتییەكاندا ئاماژە بەوە كراوە كە تاساڵی (2010) ئابوریی ئێران  بەهێز بووە و ئەو وڵاتە بە (26)ەمین وڵاتی جیهان لە رووی ئابورییەوە ئەژمار كراوە، بەڵام لەساڵی (2020) قوڵبوونەوەی قەیرانی سیاسیی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، ئاستی داهاتی تاكی لەو وڵاتە بۆ هەزارو (311) دۆلار لەساڵێكدا دابەزاندوەو پلەی ئابوریی ئێرانی بۆ (115)یەمین وڵات لە ریزبەندی (187) وڵاتدا دابەزاندوە. لەساڵی (2018) كۆمپانیای كرێدیت سویس (Credit Suisse) كە كۆمپانیایەكی تایبەت بەخزمەتگوزاریی دارایی و بانكیی وڵاتی سویسرا-یە ئاشكرای كردووە نێوەنجی دارایی هەر تاكێكی نیشتەجێی ئێران كە تەمەنی لە (18) ساڵ زیاتر بێت دەگاتە چوار هەزار و (779) دۆلار، بۆیە ئەو وڵاتە لەنێوان (174) وڵاتی جیهاندا پلەی (119)یەمین وڵاتی بەدەستهێناوە. سندوقی نێودەوڵەتیی دراو لەساڵی (2011) رایگەیاند كە گەشەی ئابوریی ئێران سفر(0)ە، بەڵام دوای ناڕەزایەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران ژمارەی گەشەی ئابوریی ئەو وڵاتەی بۆ (2.5%) گۆڕی و جەختی لەوە كردەوە كە سەرەڕای ئەو رێژە لەگەشەیە، ئێران خاوەنی گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا بوە چونكە هەڵاوسانەكەی گەیشتووەتە (22.5%) كە هەڵاوسانەكەشی لەساڵی (2020) نزیكبوەوە لە (50%). ئێران جگە لەنەوت بە گەورەترین بەرهەمهێنی پستەو زەعفەران و قەیسی و فەرشی دەستچن لەجیهان ئەژمار دەكرێت و هاوكات لە رووی بەرهەمهێنانی میوەوە بەهەشتەمین وڵات ئەژمار دەكرێت كە تەنانەت بەپێی میوەكانیش پلەكانی بەرز دەبێتەوە بۆ نمونە سێیەمین وڵاتە لە رووی بەرهەمهێنانی قەیسی و گوێز و بایەم، پێنجەم وڵاتە لە رووی بەرهەمهێنانی خەیارو باینجان لە جیهانداو سەرەڕای بەروبوومە سروشتییەكانیشی بەچوارەمین وڵاتی بەرهەمهێنی چیمەنتۆ ئەژمار دەكرێت و ئەمە وایكردووە ئابورییەكی تا رادەیەك پشتبەستوو بەخۆی هەبێت. دامەزراوەی نێودەوڵەتیی سەرمایە International Finance Corporation كە بە كورتكراوی بە (IFC) ناودەهێنرێت لەساڵی (2020) ئاشكرای كرد كە ئابوریی ئێران تاكۆتایی (2019) بە رێژەی (4.9%) بچووك بووەتەوە و پێشبینی كرد ئەو رێژەی لەكۆتایی ساڵی (2020) بگاتە (7.2%). جەنگ لەگەڵ سەدام ئابوریی ئێران ئیفلیج دەكات گەشەی ئابوریی ئێران دەگەڕێتەوە بۆ نیو سەدە پێش ئێستا، چونكە لەو سەردەمەدا بەهۆی هاوردەكردنی پیشەسازیی وڵاتانی رۆژئاواوە ئەو وڵاتە ببووە جەمسەرێكی گەورە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت، بەڵام ئەم گەشەیە تا سەرهەڵدانی جەنگی هەشت ساڵەی ئێران و عێراق لەساڵی (1980 بۆ 1988) بەردەوام دەبێت و بەوتەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران جەنگ لەگەڵ سەدام حسێن، سەرۆكی رژێمی بەعس بووەتە هۆی كوژرانی زۆربەی گەنجانی وڵاتەكە كە بەدەستی كارو گەشەی ئابوری ئەژمار دەكران و سەرەڕای ئەوەش زیانە مادییەكانی جەنگی هەشت ساڵە بە (500) ملیار دۆلار خەمڵێنراوە. غوڵامحسێن شافعی، سەرۆكی ژووری بازرگانیی ئێران لەساڵی (2021) ئاشكرای كرد زۆربەی بوارەكانی گەشەی ئابوریی ئێران لەئابوریی جیهاندا بەراورد بە (40) ساڵی رابردوو بۆ نیوە واتە (50%) كەمی كردووە كە ئەوەش گەورەترین ئاماژەیە كە ئابوریی ئەو وڵاتە بە رێژەی (50%) بچووك بووەتەوە. بانكی جیهانی خشتەی  تێكڕای بەرهەمێهانی وڵاتی ئێرانی لەساڵی (1960) بۆ (2020)ی بەپێوەری ملیار دۆلار بڵاوكردووەتەوە و لەو خشتەیەشدا بە روونی دەردەكەوێت كە ئابوریی ئێران لەساڵی (2020) بۆ سەردەمی ساڵی (1990) گەڕاوەتەوە و كۆی داهاتی ئەو وڵاتە جارێكی دیكە بۆ كەمتر لە (200) ملیار دۆلاری ساڵانە دابەزیوە.        بانكی جیهانی لە راپۆرتێكدا ئاشكرای كردووە كە ساڵی (2008) ئاستی تێكرای داهاتی ئێران یان Parity توانای هاوسەنگی كڕین  (Power Purchasing)  لەو وڵاتە نزیكەی (841) ملیارو (700) ملیۆن دۆلار بووە، ئەوەش وای كردووە ئابوریی ئەو وڵاتە دوای وڵاتی ئوسترالیا لە سەرووی وڵاتانی (هۆڵەندا، سوید، بەجیكا) بگاتە (16)یەمین ئابوریی جیهان، بەڵام تێكڕای داهات لەسەر بنەمای نرخی دراو (Exchange Rate) لەساڵی (2009)  نزیكەی (382) ملیارو (300) ملیۆن دۆلار بووە و بەو پێیە پلەی ئابوریی ئێران (29) بووە لە ئاستی وڵاتانی جیهاندا. سزا نێودەوڵەتییەكان هاڕە بەداهاتی ئێران دەكات لەماوەی سێ ساڵ سەپاندنی سزا نێودەوڵەتییەكاندا لە ساڵی (2011 بۆ 2014) ئێران ئاستی تێكرای داهاتی ئێران زیاتر لە (160) ملیار دۆلار كەمی كرد كە بە رێژەیی دەكاتە (28%)ی كۆی داهاتەكانی، بۆیە پلەی ئابوریی ئەو وڵاتە كە لە (2011) گەیشتە (21)ەمین ئابوریی جیهان لەساڵی (2014) بۆ (28)ەمین ئابوریی جیهان دابەزی. ساڵی (2017) بەهۆی كشانەوەی ئەمەریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) ئاستی تێكڕای داهاتی ساڵانەی ئێران بۆ (192) ملیار دۆلار دابەزی و ئەمە بەگەورەترین دابەزینی داهاتی ئێران لەمێژووی نیو سەدە ئابوریی ئەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت. ژمارەی دانیشتوانی ئێران لەو ساڵەدا نزیكەی (80) ملیۆن كەس بووە، بەڵام تێكڕای داهاتی بەراورد بەهەمان ساڵی توركیاو سعودیە سێ هێندە كەمتر بووە و هاوكات ئابوریی ئیمارات و ئیسرائیل كە دانیشتوانەكانیان دەگاتە نزیكەی نۆ ملیۆن كەس دوو هێندەی ئێران زیاتر بووە. نوێترین ئاماری بانكی جیهانی دەریدەخات كۆی داهاتی ئێران بە بەردەوامیی دابەزینی بەخۆیەوە بینیوەو تێكڕای داهای ئەو وڵاتە لە ساڵی (2021) نزیك بووەتە لە (192) ملیار لە كاتێكدا ئەو ژمارەیە پێشتر نزیكەی (600) ملیار دۆلار بووە. بانكی جیهانی ئاماژەی بەوەش كردووە كە تێكڕای داهاتی ئێران لەساڵی (2020) هاوشێوەی ساڵی (2004) بووە كە بە نزیكەی (150) ملیار دۆلار خەمڵێنراوە. ئێران لەنێوان بووژانەوە و هەڵدێری ئابوریدا بەگشتی سزا نێودەوڵەتییەكانی كە بەهۆی كشانەوەی ئەمەریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمی و بەرنامەی موشەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران دژی تاران سەپێنراوە تێكڕای داهاتی ئێرانی بۆ یەك لەسەر سێ كەم كردووەتەوە و هاوكات ئەو وڵاتە كە ساڵانی رابردوو زیاتر لە (100) ملیار دۆلار داهاتی لە فرۆشتنی نەوت دەستدەكەوت ئێستا ئەو بڕە بۆ كەمتر لە نۆ ملیار دۆلار دابەزیوە، هەموو ئەو هۆكارانەش كە بوونەتە هۆی ئەوەی ئابوریی ئێران بچووك ببێتەوە بەهۆی سیاسەتەكانی ئێران لەدژی وڵاتانی رۆژئاوا و بەتایبەت ئەمەریكا بووە و تەنها ئەو وڵاتانەش دەتوانن ببنەوە هۆی بووژاندنەوەی ئابوریی، بەڵام ئێران وەك كارتێكی فشار یان پلانێكی نوێی ئابوریی تائێستا دوو هەنگاوی ناوە كە پێچەوانەی خەونەكەیەتی ئەویش گرێبەستی ئابوریی (25) ساڵە لەگەڵ چین و رێكخراوی شەنگهای كە ئەوەش دواجار بەواتای دژایەتیی وڵاتانی رۆژئاواو ئەمەریكا لێكدەدرێتەوە، بۆیە دەكرێت پێشبینی بكرێت كە ئەگەر ئێران پاشەكشێی سیاسیی و سەربازیی گەورە بۆ رۆژئاواو بە تایبەت بۆ ئەمەریكا نەكات ئەوا ئابورییەكەی بەرەو هەڵدێر دەڕوات.  

نامۆ سەربەست وڵاتانی نێودەوڵەتی بە رابەرایەتی نەتەوەیەكگرتووەكان دەیانەوێت چاودێری وردی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق بكەن و بۆ ئەو مەبەستە 76 وڵات بە 800 كەسەوە چاودێری پرۆسەكە دەكەن. هەڵبژاردنە پێشوەختەكەی پەرلەمانی عێراق لە 10ی تشرینی یەكەمدا، گرنگترین هەڵبژاردنی مێژووی وڵات دەبێت، چونكە دەرئەنجامی خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019یە كە كۆتایی بەحكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی هێناو بووەتە جێی سەرنجی كۆمەڵگای نێودەوڵەتیی بەتایبەت دوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن كە عێراقی كردە 83 بازنە كە پێشتر تەنها 18 بازنە بوو. مستەفا كازمی سەرۆكی حكومەتی عێراق چەندین جار ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە «هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەمجارە، چارەنووسـساز و یەكلاییكەرەوە دەبێت». گرنگیی هەڵبژاردنەكە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، لەبەشداریكردن و چاودێریكردنی وڵاتان و نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوە جیهانییەكانەوە دەردەكەوێت، كە لەهیچ كام لە هەڵبژاردنەكانی پێشتردا، هێندە ژمارەی چاودێری نێودەوڵەتی زۆر نەبووە. دادوەر جەلیل عەدنان خەڵەف سەرۆكی ئەنجومەنی كۆمسیاران رایگەیاند، لەدوای دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنەكانەوە بانگهێشتی 75 وڵات و رێكخراوی نێودەوڵەتییان كردووە بۆ چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكان و ئامانجیان لەو كارە ئەوە بووە نامەیەكی ئاشكرا ئاراستەی عێراقییەكان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بكەن كەهەڵبژاردنەكان پاك و شەفاف دەبێت. هەروەها عەبدولحسێن هینداوی، راوێژكاری مستەفا كازمی بۆ كاروباری هەڵبژاردن رایگەیاند:»چاودێریی هەڵبژاردنەكان بەشداریكردنی نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان و یەكێتی ئەوروپاو چەند وڵاتێكی عەرەبی و كۆمكاری عەرەبی و چەند رێكخراوێكی تر و روسیاش بەخۆوە دەبینێت». دواتریش جنین بلاسخارت سەرۆكی نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان لەعێراق رایگەیاند 130 چاودێریان بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەمجارە داناوە كە دەكاتە زیاتر لە پێنج هێندەی هەڵبژاردنەكانی پێشوو. هاوكات لیندا تۆماس گرینفیڵد، پەیكی ئەمریكا لە نەتەوەیەكگرتووەكان، لەكۆبوونەوەیەكی مانگی ئابی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا رایگەیاند:»پرۆسەی چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكانی عێراق گەورەترین دەبێت لەجیهاندا، ئەمریكا پێشوازیی لەهەوڵەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان دەكات بۆ چاودێریی هەڵبژاردنەكان و بۆ ئەو مەبەستەش بڕی پێنج ملیۆن و 200 هەزار دۆلار هاوكاری نەتەوە یەكگرتووەكانی كردووە». رۆژی پێنجشەممەی رابردوو یەكێتی ئەوروپا دەستپێكردنی كاری نێردەكەی بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان راگەیاند، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لە ناوچەی سەوزی بەغدا، ڤیۆلا ڤۆن رامۆن، سەرۆكی نێردەكە رایگەیاند:»یەكێتی ئەوروپا رایسپاردووم سەرۆكایەتی نێردەی چاودێریی هەڵبژاردنەكانی عێراق بكەم، لەمڕۆوە رایدەگەیەنین نێردەكە بێلایەنانە دەستی بەكارەكانی كردووە بۆ بەرزكردنەوەی راپۆرتێكی پرۆفێشناڵ و سەربەخۆ لەسەر هەڵبژاردنەكان». هەروەها راشیگەیاند:»لەسەر داوای فەرمیی حكومەتی عێراق لێرەین بۆ پاراستنی هەڵبژاردنەكان، بەهیچ جۆرێك دەستوەردان ناكەین و كار ناكەینە سەر پرۆسەی دەنگدان، بوونی ئێمە لێرە بۆ ئەوەیە متمانەیەكی زیاتر بدەینە دەنگدەری عێراقی و چاودێری و هەڵسەنگاندن بۆ پرۆسەكە دەكەین، رۆژی دەنگدان و ئاشكراكردنی ئەنجامەكان و هەر لێكەوتەیەكی تر كە دوای قۆناغی هەڵبژاردن دەردەكەوێت و دوو رۆژ دوای هەڵبژاردنەكان كەشفێك لەسەر ئەنجامە ئەلكترۆنییەكانی هەڵبژاردن پێشكەش دەكەین». دواتریش نێردەی یەكێتی ئەوروپا لەعێراق بەیاننامەیەكی سەبارەت بەگەیشتنی سەرۆكی چاودێران دەركرد كە»ئەم چاودێریكردنە كە بۆ یەكەمجارە روودەدات بەمێژوویی دادەنرێت بۆ ئێمە و ئاماژەیەكی ئاشكرایە بۆ پابەندیی جدیی یەكێتی ئەوروپا بە پشتیوانیكردنی هەڵبژاردنێكی ئاشتیانەو خاوەن مسداقیەت لەوڵاتەكەدا». بەیاننامەكەی نێردەی یەكێتی ئەوروپا ئەوەشی تێدا خراوەتەڕوو كە لە مانگی ئابدا تیمی سەرەكیی كە لە 12 چاودێر پێكهاتوون گەیشتنە عێراق و لەسەرەتای ئەیلولدا 20 چاودێری درێژخایەن پەیوەندییان پێوەكردن و نێردەكەش چەند چاودێرێك لە سلكی دیبلۆماسی و وەفدی پەرلەمانی ئەوروپی دادەمەزرێنێت بۆ ماوەی كورت و بەو جۆرە لەڕۆژی هەڵبژاردندا ژمارەی چاودێرەكان دەگاتە 80 چاودێر لەوڵاتانی یەكێتی ئەوروپاو كەنەداو نەرویجەوە. بەیاننامەكە ئەوەشی تێدا هاتووە كەئەركی نێردەكەیان شیكردنەوەیەكی سەربەخۆو گشتگیرە و بۆ رادەی گونجانی پرۆسەكە لەگەڵ یاسای عێراق و پێوەرە نێودەوڵەتی و هەرێمییەكانی هەڵبژاردنێكی دیموكراسیانە. هاوكات لەسەردانەكەشیدا بۆ هەولێر، ڤۆن كرامۆن لەگەڵ هێمن هەورامیی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستاندا كۆبووەوە و هەورامی داوای لێكرد لەناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم بەوردی و چاوكراوەییەوە چاودێری بەڕێوەچونی پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن. لەلای خۆشیەوە ئوسامە موحسن، بەڕێوەبەری بەرنامەی عێراق لە دامەزراوەی فریدریچ ئێبرتی ئەڵمانی لەلێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی مۆنیتۆر رایگەیاند:»هەڵبژاردنەكانی عێراق زۆر گرنگە، ئێمە وەك چاودێری نێودەوڵەتی لەوێ دەبین بۆ چاودێریكردنی، ئێمە هاندەری هەڵبژاردنێكی ئازاد و بێگەردین لە عێراقدا، تەكنەلۆجیای نوێ بەكاردەهێنین بۆ چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكان، دیارترینیان سەكۆ ئەلكترۆنییەكانە». ئاشكراشیكرد: »ئێمە تاكە چاودێری نێودەوڵەتی نابین، لەگەڵ كۆمەڵێك رێكخراودا پرۆژەمان هەیە، وەك رێكخراوی تەمموز بۆ گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی، كە 600 چاودێری ناوخۆیی دابینكردووە. لەگەڵ روانگەی عێراقی بۆ مافەكانی مرۆڤ هەماهەنگیمان هەیە، بۆ چاودێریكردن و شیكردنەوەی راگەیاندنی هەڵبژاردن، بۆیە رۆڵی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەهەڵبژاردنی داهاتووی عێراقدا یەكلاكەرەوە دەبێت». واتە لەگەڵ 130 چاودێری نەتەوەیەكگرتووەكان و 80 چاودێری یەكێتی ئەوروپادا، لەگەڵ 600 چاودێرەكەی رێكخراوی تەمموز دەبێتە 810 چاودێر، ئەوانە بێجگە لە چاودێرانی وڵاتە عەرەبییەكان و روسیا. كە بەوتەی نبراس ئەبو سودە، جێگری وتەبێژی كۆمسیۆن، لە 76 وڵاتی جیاوازەوە بەشدارن. لەم هەڵبژاردنەدا عێراق دابەشكراوە بۆ 83 بازنە، واتە هەر بازنەیەكی هەڵبژاردن نزیكەی 10 چاودێری نێودەوڵەتی بەردەكەوێت، بەڵام هێشتا ئەوە مایەی خۆشحاڵیی و رەزامەندیی لایەن و رێكخراوە مەدەنییەكان و چالاكوان و چاودێرەكان نییە، چونكە عەبدولحسێن هینداوی، راوێژكارەكەی كازمی بۆ كاروباری هەڵبژاردن وتی:»ئەركی نەتەوەیەكگرتووەكان و چاودێرە نێودەوڵەتییەكان تەنیا چاودێریكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن و هەڵسەنگاندنی پرۆسەی دەنگدانەكە دەبێت لەڕۆژی هەڵبژاردندا «. بەڵام داواكاریی خۆپیشاندەرانی تشرین بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت، بریتیبوو لەهەڵبژاردن بەسەرپەرشتیی نێودەوڵەتی، نەك چاودێری. واتە نەتەوەیەكگرتووەكان لەڕێی ئەو چاودێرە نێودەوڵەتییانەوە، دەسەڵاتی رەتكردنەوەی ئەنجامی بنكەكانی هەبێت، لەكاتی بوونی سەرپێچی و ساختەكاریدا. یەحیا كوبەیسی: كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ئامادە نییە رووبەڕووی دۆخی سیاسیی نائارامی عێراق ببێتەوەو دەیەوێت ئەو هێمنیە لەرزۆكە بپارێزێت كە هەیەو خۆی لەتەحەدیاتە نوێیەكان لابدات، بۆیە ئامادەیە چاو لەو ساختەكارییە مەنهەجییە بپۆشێت كەدەكرێت   یەحیا كوبەیسی نووسەر و لێكۆڵەری سیاسی لەچاوپێكەوتنیدا لەگەڵ رۆژنامەی سەباح، باسی لەترسی عێراقییەكان كرد لەڕۆڵی راستەقینەی نەتەوەیەكگرتووەكان و چاودێرەكانی و رایگەیاند:»نەتەوەیەكگرتووەكان لە ساڵی 2003وە لەعێراقدایەو چاودێریی هەموو هەڵبژاردنەكانی كردووە كە هەموویان پڕبوون لەتەزویر و ساختەكاری و بلاسخارت خۆشی تەئكیدی لەوە كردەوە، كە «رۆڵی پێشتری چاودێرەكان چەواشەكارانە بووە»، بۆیە ناكرێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا پشتی پێببەسترێت. «كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ئامادە نییە رووبەڕووی دۆخی سیاسیی نائارامی عێراق ببێتەوەو دەیەوێت ئەو هێمنیە لەرزۆكە بپارێزێت كە هەیەو خۆی لەتەحەدیاتە نوێیەكان لابدات، بۆیە ئامادەیە چاو لەو ساختەكارییە مەنهەجییە بپۆشێت كەدەكرێت»، یەحیا كوبەیسی وا دەڵێت. پەیمانگای برۆكینز بۆ لێكۆڵینەوە لەڕاپۆرتێكدا ئەوەی خستۆتەڕوو كە پەیڕەوكردنی مەنهەجی چاودێریكردنی هەڵبژاردنەكان لەبری سەرپەرشتیی راستەوخۆ لەلایەن نەتەوەیەكگرتووەكانەوە، وایلێدەكات شەرعیەت بدات بەهەڵبژاردنەكان، تەنانەت لەكاتی بوونی ساختەكاریشدا، ئەوەش كاریگەریی نەرێنیی لەسەر ناوبانگی نەتەوەیەكگرتووەكان دەبێت لەداهاتوودا. پەیمانگاكە دەڵێت حكومەتی عێراقی داوای چاودێریی لە نەتەوەیەكگرتووەكان كردووە نەك سەرپەرشتی، شێوازی چاودێریش دەسەڵات ناداتە نەتەوەیەكگرتووەكان و وڵاتەكانی تری سەر بەئەو تا لەكاتی بوونی ساختەكاری و لاداندا هەڵسوكەوتی بەرامبەر بكەن، بەڵكو تەنیا دەتوانن راپۆرتی لەسەر بڵاوبكەنەوە و ئاماژە بە ئەوانە بدەن كەكردوویانە. بۆیە هەوڵە نێودەوڵەتییەكان ئەنجامی پێچەوانەیان دەبێت، بەتایبەتی ئەگەر زانیاریی تەواو لەسەر ئەركەكانیان بۆ رای گشتی بڵاونەكەنەوە، چونكە دەبێتە مایەی لەدەستدانی تەواوی متمانە بە نەتەوەیەكگرتووەكان و كۆی پرۆسەی سیاسی عێراق. راپۆرتەكە نووسیویشیەتی كە عێراقییەكان لەسەر ئەو بۆچوونە هەڵەیە داوای چاودێریی نێودەوڵەتی دەكەن كە بوونی رێگر دەبێت لە گەندەڵی و ساختەكاری، لەبیریان چووەتەوە كە نەتەوەیەكگرتووەكان لەساڵی 2004ەوە چاودێریی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەكات، بەڵام تەزویرو ساختەكاری هەر بەردەوامە. لەكۆتایی راپۆرتەكەشدا پەیمانگاكە جەختدەكاتەوە لە ئەوەی پارتە سیاسییەكان بوونی بێكاریگەریی چاودێری نێودەوڵەتی لەڕاگرتنی پرۆسەكانی یاریكردن و ساختەكاریی لەپێش و دوای هەڵبژاردنەكاندا، وەك دەرفەتێك دەبینن بۆ پێدانی شەرعیەتێكی تەواو بە هەڵبژاردنەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی

شاناز حەسەن وەزیری تەندروستی رایگەیاند: "قۆناغی زۆر پێشکەوتوومان لە پێدانی ڤاکسین بە چین و توێژەکانی کۆمەڵگە بڕیوە، رێژەی ئامانج بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە سەرووی 18 ساڵەوەیە گەیشتووەتە نزیکەی 20٪ کە ژەمی یەکەمیان وەرگرتووە، نزیەکی 13٪یشیان هەردوو ژەمەکەیان وەرگرتووە". بەڕێوەبەری بەشی ئایتی لەوەزارەتی تەندروستی دەڵێت:" ئێستا زیاتر لە 954 هەزار  كەس ناویان تۆماركردووە و لە چاوەڕوانی وەرگرتنی ڤاكسیندان". ئەمڕۆ پێنجشەممە 23-09-2021، دکتۆر سامان بەرزنجی، وەزیری تەندروستی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "قۆناغی زۆر پێشکەوتوومان لە پێدانی ڤاکسین بە چین و توێژەکانی کۆمەڵگە بڕیوە، هەفتانە بڕی 100 هەزار ژەمە ڤاکیسن دەگاتە هەرێمی کوردستان کە ژمارەکە دوو هێندەی هەفتەکانی رابردووی لێهیاتووە." بە وتەی سامان بەرزنجی "رێژەی ئامانج بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە سەرووی 18 ساڵەوەیە گەیشتووەتە نزیکەی 20٪ کە ژەمی یەکەمیان وەرگرتووە، نزیەکی 13٪یشیان هەردوو ژەمەکەیان وەرگرتووە". وەزیری تەندروستی دەڵێت: "ئامانجی ئێمە بریتییە لە پێدانی ڤاکسینی دژە کۆرۆنا بۆ زیاتر لە 3 ملیۆن 256 هەزار هاووڵاتی لە هەرێمی کوردستان، خۆشبەختانە لەگەڵ رێکخراوی تەندروستیی جیهانی ئێستا 11 سەنتەری دیکەی تایبەت بە ڤاکسینی جۆری فایزەر گەیشتە هەرێمی کوردستان، واتە 11 سەنتەری دیکە زیاد دەبێت تەنیا بۆ  ڤاکسینی جۆری فایزەر، ئەو سەنتەرانە تایبەتمەندی خۆیان هەیە، زیاتر سەرنجیشمان لەسەر دەرەوەی شارەکان و قەزاو ناحیەکان دەبێت". حەربی كەتۆ، بەڕێوەبەری بەشی ئایتی لەوەزارەتی تەندروستی بەهاوڵاتی وت:" تائێستا زیاتر لە 9هەزار  كەس ناویان تۆماركدووە و لە چاوەڕوانی ەورگرتنی ڤاكسیندان". بەرێوەبەری بەشی ئایتی لەوەزارەتی تەندروستی هەرێم ئەوەشی رونكردەوە:" ڕۆژانە نزیكەی 13بۆ 15 هەزار كەس ڤاكسین وەردەگرن". حەربی كەتۆ، ئەوەشی رونكردەوە، هاوڵاتیان بە پەرۆشیەكی زۆرەوە ناو تۆماردەكەن و چاوەڕوانی وەرگتنی ژەمی یەكەم و دووەمی ڤاكسینن. لەبارەی ڕێژەی وەرگرتنی ڤاكسین لە پارێزگاكاندا وتی:" لە پارێزگای دهۆك بە ڕێژەیەكی بەرچاو هالواَتیان ڤاكسین وەردەگرن و دوای ئەوە پارێزگای هەولێر و دواتریش سلێمانی". سامان بەرزنجی تکا لە هاونیشتمانیان دەکات "خێرا بکەن لەوەی خۆیان بکوتن، چونکە بینیمان لە شەپۆلی سێیەمدا چۆن رێژەی تووشبوون بە خێرایی بڵاوبووەوە و رێژەی مردن هەبوو، ئێستاش نەخۆشی کۆرۆنا لەناو کۆمەڵگە ماوە، راستە بەرەو کەمی چووە بەڵام تاوەکو ئێستا بوونی هەیە". وەزیری تەندروستی داوا لە مامۆستایانیش دەکات خۆیان بکوتن و دەڵێت: "بەشێکی زۆری مامۆستایان خۆیان تۆمارکردووە، بەڵام نەهاتوون ڤاکسین وەربرگن، داوایان لێدەکەین سەردانی سەنتەرەکان بکەن و ڤاکسین وەربگرن، هیوادارین هەموو لایەکمان هاوکار و پاڵپشت بین بۆ ئەوەی بەرەنگاری ئەو نەخۆشییە ببینەوە، بەلایەنی کەم پرۆسەی پەروەردەو فێرکردن لە هەرێمی کوردستان ئەمساڵ بە ئاستێکی بەرز و سەلامەتی بەڕێوەبچێت".

عەمار عەزیز «ژمارەیەكی زۆر لەكچ و ژنان لەلایەن داعشەوە رفێنران و رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی و توندوتیژی بوونەوە، كە دەیان چیرۆكی خەمناكی تێدایە لەڕێگەی شانۆوە ئازاری هاونیشتمانییەكانم گەیاندووەتە دڵی ئەوروپا كە وڵاتی ئەڵمانیایە». ئیناس ئەلیاس تەمەن 30 ساڵ ، دانیشتووی ناحیەی (سنونێ‌) سەر بە قەزای شەنگال، لە رێگای شانۆ دەیەوێت ئازارو مەینەتییەكانی خەڵكی شەنگال بەتایبەت ئەو ژنانەی كەوتبوونە دەست چەكدارانی داعش بگەیەنێتە ئەوروپا . ئیناس لەئێستادا لەوڵاتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە و لەیەكێك لەكۆلیژەكان وانەی سینەما دەخوێنێت، ماوەی دوو ساڵیشە رۆڵی ئەكتەر دەبینێت لەو شانۆیانەی تایبەت بەژنانی ئێزیدین. ئیناس لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى وتی:» ئەو كچ و ژنانەی حەزیان لە هونەری شانۆیە بەبێ‌ شەرمكردن بەشداری بكەن لەشانۆ تا لە ئاییندەدا كۆمەڵێك لە ژن و كچی زیرەك و لێهاتووی ئێزیدی ئازارەكان زیاتر بگەیەنینە بیانییەكان». ئیناس ئاماژەی بەوەشكرد  هەموو میللەتێكی جیهان رووبەڕووی ئازار و ناخۆشی بووەتەوە، بەڵام گەلی ئێزیدی هیچ كات ئەوەندە ئازاریان نەچەشتووە كە داعش بەرامبەریان كردوویەتی، وتیشی:» هەموو كەسێك باش دەزانیت كە ژمارەیەكی زۆر لەكچ و ژنان لەلایەن داعشەوە رفێنران و رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی و توندوتیژی بوونەوە و هێشتا هیچ شتێكیان بۆ نەكراوە، لەكاتێدا زۆرترین قوربانیان داوە». ئیناس شەش خوشك و سێ‌ برای هەیە، لە ئەیلولی 2019 هەلی خوێندن لە دەرەوە بۆ رەخسا، ماوەی دوو ساڵ لە ئەڵمانیا دەخوێنێت دواتر دەچێتە ئەمریكا و لەوێ‌ خوێندنەكەی تەواو دەكات، بەشی شانۆی هەڵبژارد تا لە رێگای شانۆ دەنگی ئێزدییەكان بگەیەنێتە هەموو جیهان.  « ماوەی سێ‌ ساڵە لە بواری شانۆ ئیش دەكەم ، پارساڵ لە ئەڵمانیا بەشداریكردووە لە پێنج شانۆ ، هەروەها لە شەنگالیش بەشداریم كردووە لەسێ‌ شانۆ، ناوەرۆكی شانۆكان لەسەر كۆمەڵكۆژی ئێزدییەكان بووە، هەروەها ژنانی ئێزیدی بەتایبەت رزگاربووانی دەستی داعش چونكە ئەوان زۆرترین ناخۆشی و قوربانیان داوە»، ئیناس وای وت.  ئیناس باسی ئازارێكی دیكەی ئێزیدییەكانی كرد كە لەناو ژیانی كەمپ و ئاوارەییدان كە حەوت ساڵ زیاترە تا ئێستا هیچ هیوایەك نیە بۆ گەڕانەوەیان بۆ شەنگال. لەبارەی هاوكاریكردنی خێزانەكەی و هەڵبژاردنی بواری شانۆ، ئیناس باسی لەوەكرد كە خێزانەكەی زۆر هاوكاری دەكەن، «هەر شتێك پێویستم پێ‌ هەبێت بۆمن دابین دەكەن ئەوەش زیاتر دڵخۆشم دەكات هانیشم دەدەن كە بەردەوامبم لەسەر كارەكەی خۆم و داهێنان و شتی نوێ‌ بكەم لە بواری شانۆ». «لەهەموو بوارێكی ژیان ژن و كچی زۆر زیرەك و لێهاتوو لەناو كۆمەڵگای ئێزیدیدا هەن، بەڵام بەداخەوە تا ئێستا دەرفەتیان بۆ دروست نەبووە، داوا لەبەرپرسان و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەم هاوكاری و پشتیوانی ئەكتەر عاشقی شانۆ بكەن ، پێش فەرمانی 2014 ئاستی شانۆ لە شنگال زۆر باشبۆ ، بەڵام ئێستا هاوكارییەكە وەكو پێویست نیە، بۆیە وەكو جاران نەماوە ، ئەگەر هۆڵی شانۆیان بۆیان دروست بكرێت و پشتیوانی ئەوان بكەن، ئەوا ئەوكات بەدڵنیایییوە كاری زۆر باشتر پێشكەش بە میللەتی خۆیان و جیهان دەكەن» . هیوا و ئاواتی ئیناس ئەوەیە لە ئاییندەدا ببێتە شانۆكارێكی بەناو بانگ و بەشداربێت لەشانوەكانی نێودەوڵەتی، ووتی « هەموو هەوڵ و ماندووبونی من بۆ ئەوەیە لە چەند ساڵی ئاییندەدا ببم بە شانۆكارێكی زیرەك و بەناو بانگ ، چونكە چەند زیرەك و بەناوبانگبم ئەوەندە زیاتر خزمەتی كۆمەڵگای ئێزیدی دەكەم ، جگە لەمەش زۆر حەزدەكەم بەشداری بكەم لەشانۆكانی نێودەوڵەتی بەتایبەت ئەوانەی لەسەر پرسی ئێزدییەكان».

عەمار عەزیز دوای رزگاركردنی شەنگال بابە شێخ بۆ یەكەمجارە سەردانی قەزای شەنگال دەكات و لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان و سەرۆك عەشرەتەكان كۆدەبێتەوە و لایەنەكانیش دەڵێن بۆ یەكڕیزی ئێزیدیەكان هاتووەو باوكی رووحی ئێزیدیانە. عەلی شێخ ئەلیاس ، بابەشێخی هەموو ئێزیدییەكان بۆ یەكەمجار دەچێتە قەزای شەنگال، لەكاتێكدایە كەئێستا گەرمەی بانگەشەی هەڵبژاردنە، بۆیە بەشێك لەئێزیدییەكان بەگومانن كە مەبەستی سیاسی لەپشتەوە بێت. رۆژی 17ی ئەیلولی 2021 سەردانەكەی بۆ قەزای شەنگال دەستپێكرد و بڕیارە هەفتەیەك بمێنێتەوە، زۆرینەی  هێزو لایەنە سیاسیەكانی لەشێوازی هەڵبژاردنی بابەشێخ ناڕازیبوون ، سەرباری ناڕەزایی ئەوان لە 18 _ 11_ 2020 دەستبەكار بووە. حەسۆ ئیبراهیم، جێگری ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال لەلێدوانێكدا بە وت: « بابەشێخ سەردانی بارەگای هاوسەرۆكی هاوبەشی مەجلیسی خۆسەری دیمۆكراتی كرد وەكو مەرجەعی باڵای ئایینی و بابی رووحی ئێزیدییەكان پێشوازییەكی گەرممان لێكرد، بابە شێخ جەختی لەوە كردەوە كە ئەو هاتووە بۆ شەنگال تەنها بۆ یەكگرتنی هەموو ئێزیدییەكان، هەروەها چارەسەركردنی كێشە كۆمەڵایەتییەكان». حەسۆ ئیبراهیم هێمای بۆ ئەوەكرد پرسی سیاسییان لەگەڵ بابە شێخ تاووتوێ‌ نەكردووە، وتیشی:»بەهیچ شێوەیەك دەستتێوەردان لەكاروباری سیاسیدا ناكات تاشوێن و مەكانەتی هەر پیرۆز بێت لای تەواوی چین و تووێژەكانی كۆمەڵگای ئێزیدی، پێویستە پارتی هیچ فشارێك لەسەر بابە شێخ نەكات و بەكارینەهێنێت بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن یان هەر پرسێكی سیاسی، چونكە كاری ئەو تەنها ئاینییە». هەروەها خودێدا چوكی ، بەڕێوەبەری ناحیەی سنون سەر بەقەزای شەنگال، كە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر بووە بە بەڕێوەبەری ناحیە بۆ ، ئاماژەی بەوەكرد كە لایەنە سیاسییەكان دەستتێوەردان لەكاروباری ئەودا دەكەن ، چونكە لایەنە سیاسییەكان دەستتێوەردان لەكاروباری هەموو ئایینەكاندا دەكەن، وتیشی:» بابە شێخ بۆ یەكگرتوویی و تەوافقی ئێزیدییەكان هاتووە، چونكە پێش 3ی ئابی 2014و دوای ئەوە كۆمەڵێك رووداوی كوشتن و كێشەی كۆمەڵایەتی روویداوە، بۆیە ئەو هاتووە تا ئەو كێشانە چارەسەر بكات». بەرپرسی راگەیاندنی بابە شێخ ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە هیچ مەرامێكی سیاسی لەپشت سەردانەكەی بابە شێخەوە نیەو تەنها ئامانجی یەكخستنی ئێزیدییەكانە. سەباح سەمیر، بەرپرسی راگەیاندنی بابە شێخ  لەلێدوانێكدا بە  وت: «سێ‌ رۆژە لەقەزای شەنگالین بابە شێخ لەگەڵ سەرۆك عەشیرەت و پیاوانی ئایینی و خەڵكی ناوچەكە كۆدەبێتەوە و سەردانی مەزارگەو شوێنە پیرۆزەكانی ئێزیدی دەكات». سەباح سەمیر وتیشی: « بابە شێخ بابی رووحی ئێزیدییەكانە، جگە لەكاری ئایینی دەستتێوەردان لەكاروباری سیاسیدا ناكات، سەردانەكەشی هیچ پەیوەندی بەبانگەشەی هەڵبژاردنەوە نیە، چونكە ئەو هیچ ئاڵایەكی سیاسی بەرزنەكردووەتەوە». «راستە هەندێك لایەنی سیاسی هاتوونەتە دیدارەكەی بابە شێخ و پێكەوە قسەیان كردووە، بەڵام دڵنیایی دەدەینە هەموو لایەك لەدانیشتنەكەدا باسی هیچ پرسێكی سیاسی نەكراوە، تەنیا قسە لەسەر ئەوە كراوە كە پێویستە ئێزیدییەكانی شەنگال و شێخان و هەموو ناوچەیەك یەكڕیز و یەكگرتوو بن» بەرپرسی راگەیاندنەكەی وا دەڵێت. سەباح سەمیر ئەوەشی دووپاتكردەوە كە «كێشەمان لەگەڵ ئەوە نیە هەر ئێزیدییەك سەر بەحزبێك و لایەنێك بێت، ئێزیدییەكان ئازادن لەوە، بەڵام بۆ پرسی ئایینی و كۆمەڵایەتی دەبێت یەكڕیزو یەكگرتوو بن، لەژێر فشاری هیچ لایەنێكی سیاسی سەردانی شەنگالی نەكردووە».      

شاناز حەسەن لەئێستادا بڕیار دراوە  نووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو لەهەرێمی كوردستاندا بكرێنە كۆمپانیاو لەو رێگەیەوە لەكارەكانیان بەردەوام بن و بەهای كڕینی كۆمپانیایەكیش لەسلێمانی گەیشتووەتە زیاتر لە 100 ملیۆن دینار، ئەوەش بارگرانی دارایی بۆ دروستكردوون. چەند مانگێك لەمەوبەر بانكی ناوەندی عێراق كردوویەتیە مەرج بۆ ئەوانەی ئاڵوگۆڕی دراو دەكەن دەبێت وەك نووسینگە نەمێنن و ببنە كۆمپانیاو تۆماركردنی كۆمپانیاش لەسلێمانی راگیراوەو بەوهۆیەوە نرخی كۆمپانیا لەبازاڕدا بەرزبووەتەوە. بەهای كڕینی یەك كۆمپانیا لەسلێمانی گەیشتووەتە سەد ملیۆن دینار بانكی ناوەندی عێراق رۆژانە 100 تا 200 ملیۆن دۆلار دەفرۆشێت بە بریكارەكانی ئاڵوگۆڕی دراو، بۆ هەر سەد دۆلارێك 146 هەزار دینار وەردەگرێت، بریكار و كۆمپانیاكانیش جارێكی دیكە ئەو بڕە دۆلارە دەفرۆشنەوە بەنووسینگەو كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو لەبازاڕەكانی هەرێمی كوردستان و عێراقدا. بڕیارە لقێكی بانكی ناوەندی عێراق تەنها بۆ ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی بكرێتەوە، بەڵام پێش كردنەوەی ئەو لقە مەرجێكیان دیاری كردووە بۆ نووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو كە وەك نووسینگە نەمێنن و ببنە كۆمپانیا. خاوەنی یەكێك لەنووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی ئاماژە بەوە دەدات لەم كارەدا تەنیا سوودی بۆ حكومەت هەیە و هیچ قازانجێكی بۆ خەڵك تێدا نییە. عەبدوڵا بەكر، زیاتر لە 10 ساڵە نووسینگەی ئاڵوگۆڕی دراوی هەیە لەبازاڕی دۆلارەكەی سلێمانی و دەڵێت:»تائێستا نەبووە هاووڵاتیەك كێشەی بۆ دروست ببێت، بۆیە تەنیا كردنی نووسینگەكان بە كۆمپانیا لەپێناو بەرژەوەندی حكومەتدایە، چونكە بەهۆی ئەو بڕیارانەوە نرخی كۆمپانیا بەرزبۆتەوەو بڕی ئەو زەمانەش زیادیكردووە كە پێویستە لەحساب بانكیەكەتدا هەبێت». هەروەها هێمای بۆ ئەوەش كرد كەهیچ كات نەبووە تووشی كێشە بن، «لەمكارەدا تەنیا سوودی بۆ حكومەتەو بۆیە ئێمە ئامادەنین نووسینگەكانمان بكەینە كۆمپانیاو بەو شێوەیەی خۆمان بەردەوام دەبین لەكاركردن».  ئاراس حامید، پارێزەری كۆمپانیاكان لەبواری ئاڵوگۆڕی دراو، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئەم هەنگاوە سودی بۆ خاوەن كۆمپانیاكە و بۆ خەڵكیش هەیە، بۆ كۆمپانیاكە  سودەكەی ئەوەیە، دەتوانێت راستەوخۆ بەناوی كۆمپانیاكەوە پارە لەبانكی ناوەندی عێراق وەربگرێت، بۆ ئەمەش هاتوون كۆی 10 كۆمپانیایان پێكەوە كۆكردۆتەوە و بەنوێنەریان گروپی ئەی پێكبهێنن پێكەوە پارەكە لەبانكی مەركەزی وەربگرن». لەئێستادا لەپارێزگای سلێمانی زیاتر لە 360 كۆمپانیای ئاڵوگۆڕی دراو هەیە و ماوەی دوو مانگە مۆڵەتی پێدانی كۆمپانیا راگیراوە، بەوەش نرخی فرۆشتنی مۆڵەتی كۆمپانیا زۆر زیاتر بەرزبۆتەوە تا 70 بۆ 80 هەزار دۆلار. لەپارێزگای هەولێرو لە2017وە  مۆڵەتی كۆمپانیا راگیراوە بەو هۆیەوە نرخی مۆڵەتی كۆمپانیای ئاڵوگۆڕی دراو گەیشتووەتە 270 هەزار بۆ 300 هەزار دۆلار، كۆمپانیاكانی ئالۆگۆڕی دراو راستەوخۆ لەلایەن بانكی مەركەزییەوە پارە وەردەگرن. ئاراس پێشیوابوو كەئاسایش دەیەوێت ئەو نووسینگانە ببنە كۆمپانیا،  وتیشی»هەموو كەسێك دەتوانێت نووسینگەیەك دابنێت و مامەڵە بەپارەی خەڵكەوە بكات، بۆیە سبەینێ هەستاو رۆیشت پارەی خەڵك و هاووڵاتیان دەفەوتێت، بەڵام كۆمپانیا دامەزراوەیەكەو متمانەی زیاترەو لەڕووی پارە وەرگرتنیشەوە لەبانكی مەركەزی ئەمە وادەكات هەموو كۆمپانیاكان بەبێ‌ جیاوازی لێی سودمەندبن». «بازرگانی دراو هەیە كەخاوەنی 10 كۆمپانیایە، لەو رێگەیەوە دەیكاتە گروپ و دەتوانێت پارە لەبانكی مەركەزییەوە وەربگرێت، لەوكاتەدا سودی 10 كۆمپانیاكە بۆ كەسەكە دەبێت». بەپێی یاسای عێراقی كۆمپانیا ناتوانێت كە لەسلێمانی كرایەوە نەقڵی پارێزگایەكی دیكە ببێت یاخود لق بكاتەوە، بۆیە بەپێی ئەو رێنماییە نوێیەی حكومەتی هەرێم دەتوانرێت كاتێك ئەو 10 كۆمپانیایە لەلایەن بانكی ناوەندی عێراقەوە مامەڵە دەكەن دەتوانن لقی تر لەهەر پارێزگایەك كە لەعێراقدا هەیە بیكەنەوە. هەروەها پەیوەند ئەنوەر، پارێزەری كۆمپانیاكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: «لەگەڵ ئەوەی بڕیارەكە بڕیاری ساڵی 2012یە، بەڵام هەندێك لەخەڵكەكە تائێستا مۆڵەتی كۆمپانیایان بۆ نووسینگەكەیان نەكردووە، لەكاتێكدا لەو ساڵەوە مۆڵەتی نووسینگە نوێ نەكراوەتەوە، بۆیە ئێستا وەك ئەوە وایە هەر وجودیان نەبێت». ئەم پارێزەرە پێشیوابوو كە  لەئێستادا بەغدا دووبارە فشاری كردۆتەوەو دەیەوێت ئەو كەسانەی ئەو كارە دەكەن مۆڵەتی كۆمپانیایان هەبێت و لەڕێگەی بانكی ناوەنی عێراقەوە مامەڵە بكەن، وتیشی:» بوونیان بەكۆمپانیا وادەكات متمانەیان زیاتربێت و لەبەرژەوەندی  خەڵكە، چونكە بوونی نووسینگە هیچ بڕگەیەكی یاسایی نیە و لەكاتی بوونی كێشەدا هیچ بۆ خەڵك ناكرێت،  تەنانەت سكاڵای مەدەنیش بكەیت لەسەری رەتدەكرێتەوە، چونكە وەك ئەوە وایە وجودی نەبێت». بانكی ناوەندی عێراق بۆ فرۆشتنی دۆلار گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراودا دەكات تا بۆ هەر سەد دۆلارێك كە بە 146 هەزار دینار دەفرۆشرێت نرخێكی زۆر زیادی نەچێتە سەرو هاووڵاتیان تووشی زەرەر نەبنەوە. پەیوەند ئەوەشی دووپاتكردەوە كە نووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو وجودی قانونییان نیە، بۆیە لەكاتی كردنی بەكۆمپانیا بۆ خەڵك و بۆ كۆمپانیاكەش ئەوەیە راستەوخۆ حسە وەردەگرن لەبانكی ناوەندی عێراق بۆ ئەوەی هاوسەنگی بازاڕی پێ وەربگیرێت. بانكی ناوەندی عێراق بۆ فرۆشتنی دۆلار گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراودا دەكات تا بۆ هەر سەد دۆلارێك كە بە 146 هەزار دینار دەفرۆشرێت نرخێكی زۆر زیادی نەچێتە سەرو هاووڵاتیان تووشی زەرەر نەبنەوە. پەیوەند ئەنوەر، ئەوەشی روونكردەوە لەسلێمانیدا ژمارەیەكی یەكجار زۆر كۆمپانیا هەیەو زۆر لەپێویستی زیاترە. بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی كۆمپانیاكان لەسلێمانی دەڵێت كاری ئەوان دامەزراندنیانەو وردەكاری مۆڵەتەكەی پەیوەندی بەبانكی هەرێمەوە هەیە. سۆران ئەحمەد، بەڕێوەبەری بەرێوەبەرایەتی كۆمپانیاكان لەسلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»كاری ئێمە دامەزراندنە، بۆیە هەر كۆمپانیایەك بێتە لامان جا ئاڵوگۆڕی دراو بێت یاخود هەر كۆمپانیایەكی دیكە، ئێمە بۆی دادەمەزرێنین  دوای ئەوە وردەكاری مۆڵەتەكەو شێوازەكەی لای بانكی هەرێمەو لای ئێمە نیە». وتیشی:»لەئێستادا سەرمایە(راس مال) كۆمپانیا بووەتە 500 ملیۆن دینار، لەكاتێكدا پێشتر 150 ملیۆن بووە»

شاناز حەسەن ئەندامێكی  تیمی کوردستانی عێراقی cptی ئەمریكی رایگەیاند یەكێك لە زیندانیانی بادینان بە ناوی  ئەیاز کەرەم  كە ماوەی 12ڕۆژە مانی لە خواردن و خواردنەوە گرتووە باری تەندروستی ناجێگیرە و  " خەریكە چاوەكانی ڕۆشنایی لەدەست دەدەن". رێكخراوی تیمی کوردستانی عێراقی cptی ئەمریكی داوا دەكەن هەموو تۆمەتەكان هەڵبوەشێنرێنەوە و كەیسەكانیان بەتەواوی چارەسەربكرێت دادگا یەكی دادپەروەرانە بكرێن.  ئەمرۆ شەممە 18ی ئەیلوول 2021 كامەران عوسمان، ئەندامی  تیمی کوردستانی عێراقی cptی ئەمریكی لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" لەدوێنێوە ئاگادارین باری تەندرستی ئەیاز كەرەم تێكچووە، بەهۆی مانگرتنەكەوە چاوی كز بووە و دوێنێ‌ ئێوارە لە هۆش خۆی چووە و لەئێستادا لەلایەن تیمێكی پزیشكیەوە چاودێری دەكرێت". كامەران عوسمان وتیشی:" ئەیاز كەرەم تائێستا لە مانگرتنەكەی بەردەوامە و نەیشكاندووە". ئەمەش لەكاتێكدایە ئەیاز كەرەم ئەمە سێیەم جارە مانگرتن ڕادەگەیەنێت. زیندانیانی چاكسازیانی گەورانیش چوار كەسی دیكەیان لەمانگرتن بەردەوامن و ئەندامی ئەو ڕێكخراوە وتی:" ئەمڕۆ هیچ پەیوەندیەكمان نەبووە و ئاگاداریان نین، لەهەوڵداین تا لە بارودۆخیان بزانین". ئەم ئەندامی ڕێكخراوە نێودەوڵەتیە ئاماژەی بۆ ئەوەكرد تەواوی رێكخراوە نێودەوڵەتی و جیهانیەكان و كۆنسوڵخانەكانیان لە دۆخی زیندانیانی بادینان ئاگادار كردۆتەوە و وتی:" بەردەوام دەبین، وەك هەمیشە چاودێری بارودۆخ و دادگایكردنەكانیان دەبین". كامەران عوسمان، جەختی لەوەشكردەوە تۆرێكی جیهانی و نێودەوڵەتی گەورەیان پێكهێناوە لەسەر ئەم كەیسانە و لەهەوڵەكانیان بەردەوامن تا بە تەواوی "تۆمەت و سزاكانیان" هەڵدەوەشێنرێتەوە بەردەوام دەبن. ناوبراو ئەوەشی ئاشكراكرد هەوڵیان داوە هەفتەی داهاتوو كەسوكاری زیندانیەكان سەردانیان بكەن و دواتر وەك رێكخراوەكە بچنە سەردانیان و لە بارودۆخیان ئاگادار بنەوە. لەئێستادا زیاتر لە 80 زیندانی هەولێر و دهۆك  بە تۆمەتی جۆراوجۆر لە چاكسازی گەورانی هەولێرن كە تەنها 11 كەس لەوانە پەڕاوی لێكۆڵینەوەیان بۆ كراوەتەوە و  كەیسەكانیان گەیشتووە بە دادگا. لەبارەی هەوڵەكانیان بۆ لای لایەنە حكومیەكان و بەرپرسەكانی هەرێم ئەم ئەندامە وتی:"لەئێستادا پێنج راپۆرت و 7 بەیاننامەمان دەركردووە و روی دەممان لەحكومەتی هەرێم بووە پێش هەموو كەس، بەڵام بۆ ئەو پێنج زیندانیەی بادینان و قارەمان شوكری كە لەئێستادا رێكاری یاساییان تەواو بووە، هەموو شتە یاساییەكان تەواو بووە تەنیا لێبوردنی گشتی سەرۆكی هەرێم ماوە، بۆیە ئێمەش بەوە دڵشاد نین كە داوای لیبوردنی گشتیان بۆبكرێت بەڵكو پێویستە هەموو تۆمەتەكان هەڵبوەشێنرێنەوە و كەیسەكانیان بەتەواوی چارەسەربكرێت و داوای دادگایی دادپەروەرانە دەكەین". هاوكات  کۆمیتەی ماف و ئازادییەکان لە کوردستان و ئەوروپا  رایگەیاند:" مانگرتنی زیندانیانی بادینان گەیشتە مەترسیدارترین قوناغ و داوای بەھاناوەچون دەکەن ماوەی ١٢ رۆژە بە دروشمی "یان مردن یان ماف و ئازادی" ٨٢ چالاکوان و رۆژنامەنوسی بادینان لە زیندان دەستیان کردوە بە مانگرتن لە خواردن و خواردنەوە و لەئێستادا دۆخیان مەترسیدارە".  ئێستا ٨٢ زیندانی بادینان کە ٧٧یان زیاتر لە ساڵێکە بێ دادگایی لە زیندانی ئاسایشی گشتی ھەولێر و چاکسازی گەورانن، لەئێستادا لەسەر مانگرتن بەردەوامن، دۆخی تەندورستی بەشێکیان زۆر خراپە و داوای مافە سەرەتاییەکان و ئازادبوونیان دەکەن. لە ھەمان کاتدا داوا لە ڕای گشتی، رێکخراوە ناوخۆیی و جیھانیەکان، لایەنە سیاسیەکان و نوێنەرانی وڵاتان دەکەن بە ھانایانەوە بچن. لەڕۆژی 6ی ئەم مانگەوە، هەریەك لەمەسعود عەلی حاجی، بەندەوار ئەیوب ڕەشید، کارگەر عەباس عەلی، شێروان تەها ئەمین، چالاکوانانی دەستگیرکراوی بادینان مانگرتن تا مردنیان دەستپێکردوەو بەدوای ئەوانیشدا بەگشتیی 82 ڕۆژنامەنوس‌و چالاکوانی بادینان دەستیان بەمانگرتن لەخواردن کردوە.  

هاوڵاتى ئێران دوای دوو مانگ هەڕەشە لەهەرێم و ئامادەكاریی سەربازیی و ئەمنیی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دواجار بەچڕی و بەچەكێكی نوێ و تۆپخانەی زیرەك هێرشەكەی بەبیانوی حزبەكانی رۆژهەڵاتەوە دەستپێكرد. كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1991) تا ئێستا دەیان هێرش و پەلاماری لەدژی بنكە و بارەگا و ئەندامانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی لەهەرێمی كوردستان ئەنجامداوە و دەڵێت ئەو حزبانە دوای (25) ساڵ بەڵێنی خۆیان بۆ ئەنجامنەدانی هێرش لەناو خاكی ئێراندا شكاندوەو لە رێگەی هەرێمی كوردستانەوە دژی ئێران چالاكیی دەكەن، بۆیە موشەكەكانی سوپای پاسداران ئامادەن بۆ بە ئامانجگرتنی ئەو حزبانە و نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی لەناوچەكەدا. سەرەتای هەڕەشە و هێرشەكانی ئەم دواییە بۆ بناری هەڵگورد لەناوچەی سیدەكان بە بیانوی بوونی پێشمەرگەكانی ئەو حزبانەوە لەمانگی رابردو و لەكاتی سەردانەكەی فواد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق بۆ تارانی پایتەخت دەستیپێكرد و لەلایەن ئێرانەوە بە رەسمیی هۆشداریی درایە بەرپرسانی بەغدا و هەرێم كەسوپای پاسداران هێرشەكانی ئەنجامدەدا و لەدوایین پێشهاتیشدا سەرەڕای ئەو هێرشانە كە چەند رۆژێكە بەردەوامە، داوا لە مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق كرا كەپێشمەرگەكانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان چەك بكرێن و لەهەرێمی كوردستان دوربخرێنەوە. حزبەكانی رۆژهەڵات زیاتر لە (35) ساڵە بنكە و بارەگایان لەهەرێمی كوردستان هەیە بەڵام ئەو حزبانە لە ماوەی بوونیان لە هەرێم، چالاكییەكی ئەوتۆی سەربازییان دژی ئێران ئەنجام نەداوە و بە بەردەوامی جەختیان لەوە كردوەتەوە كە پاراستنی سەروەریی خاكی هەرێم بۆ ئەوان گرنگە و نایانەوێت ببنە بیانوی نەیارانی كورد بۆ هێرشكردنەسەر هەرێمی كوردستان. هەڕەشە و هێرشەكانی ئێران هەرچەندە كۆماری ئیسلامی ئێران (35) ساڵە دژی بنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێم هەڕەشە و هێرشی سەربازیی ئەنجام دەدات، بەڵام سەرەتای هەڕەشەو هێرشەكانی ئەم دواییە دەگەڕێتەوە بۆ دووەم گەشتی فواد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق بۆ تاران و كۆبوونەوەی لەگەڵ عەلی شەمخانی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران لە رێككەوتی (10/8/2021). شەمخانی كە نوێنەری عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێرانە لەئەنجومەنی ئاسایشی وڵاتەكەی لەو كۆبوونەوەیەدا لەگەڵ فواد حسێن بە راشكاوی رایگەیاند كەتاران بەرپرسانی بەغداو هەولێر-ی لەجموجۆڵی نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان و ناوچە سنورییەكان ئاگادار كردووەتەوە و ئەگەر بەرپرسانی عێراق و هەرێمی كوردستان حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێم دەرنەكەن ئەوا سوپای پاسداران كاردانەوەی توندی بەرامبەر ئەو حزبانە دەبێت. لەبەرامبەردا وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند؛ لەدژی هەر حزب و لایەنێك كە ببێتە هەڕەشە و مەترسیی بۆسەر ئێران كاردانەوەیان دەبێت، چونكە ئەوە پێچەوانەی هەڵوێستی حكومەتی ئێستای بەغدایە. دوای مانگێك لەهەڕەشەی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی ئێران لە رۆژی (1/9/2021) سوپای پاسداران لە راگەیەنراوێكدا بڵاوی كردەوە كە پێنجشەمەی رابردوو (26/8/2021) لە گوندێكی ناوچەی مەریوان لە رۆژهەڵاتی كوردستان لەلایەن ژمارەیەك چەكدارەوە هێرش كراوەتەسەر ئەندامانی سوپاكەیان و دوو كەسیان كوژراوە و ئەو چەكدارانە لەهەرێمی كوردستانەوە هاتوونەتە خاكی ئێران و هێرشەكەیان ئەنجامداوە، بەڵام تۆڵەی توند چاوەڕوانی ئەو چەكدارانە دەكات. رۆژی یەكشەممە (12/9/2021) دوای ئەوەی مستەفا كازمی لەگەڵ عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی كۆماری ئیسلامی ئێران كۆبووەوە، شەمخانی داوای لێكرد كە بەپەلە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان دەربكرێن، چونكە بەوتەی ئەو بەرپرسە، جموجۆڵ و چالاكیی ئەو هێزانە لەچوارچێوەی پلانەكانی ئەمەریكادایە لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران. شەمخانی لەكاتی گفتوگۆ لەگەڵ كازمی، جەختی لەوە كردووەتەوە كە حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان  لەهەرێم مەترسین بۆسەر ئاسایشی سنورەكانی نێوان عێراق و ئێران، بۆیە دەبێت بەپەلە پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە لەچەك داماڵرێن و لەهەرێم دەربكرێن. هۆكاری بوونی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێم ساڵی (1984) دوای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی نێوان پارتەكانی رۆژهەڵات و فشارەكانی سوپای پاسداران، هێزەكانی ئەو پارتانە بەتەواوەتی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دابڕان و روویان لە ناوچەكانی (سەفرە، زەرون، گەڵاڵە، مەعلومە و چەند ناوچەیەكی دیكە)ی زۆنی دەسەڵاتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەباشوری كوردستان كردو دوای ساڵانێك مانەوە لەو شوێنانە و دوای راپەڕینی ساڵی (1991)ی باشور هێزەكانی سەر بە حزبی دیموكراتی كوردستان و كۆمەڵە و خەباتی ئیسلامی بەتەواوەتی لەچەند بارەگا و ئۆردوگایەكی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی جێگیركران و لەسەر داواو رێنمایی بەرپرسانی هەرێم زۆربەی چالاكی و جموجۆڵە سەربازییەكانی خۆیان لە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران راگرت. هەروەها راگرتنی چالاكییەكانی ئەو حزبانە بووە هۆی سەرهەڵدانی ململانێ ناوخۆییەكان و دواجار جیابوونەوە چەند باڵ و حزبێكی دیكە، بۆ نموونە ئێستا حزبی دیموكرات بووەتە دوو حزبی (حدكا) و  حزبی (حدك) و كۆمەڵە لەئێستادا سێ حزبە  كە بریتین لە (حزبی كۆمۆنیستی ئێران رێكخراوی كوردستانی كۆمەڵە) و (كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان) و (كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كوردستانی ئێران)  هەروەها خەباتی ئیسلام چەند جارێك جیابوونەوە و باڵی جیاوازی لێكەوتووەتەوە. بەشێك لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كە بریتین لە حزبی دیموكراتی كوردستان (حدك) و حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا) و هەروەها كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كوردستان و كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لەساڵی (2016)وە بەشێك لەبنكە سەربازییەكانی خۆیان لەبناری چیای هەڵگورد لە ناوچەكانی نێوان رۆژهەڵاتی كوردستان و هەرێمی كوردستان جێگیر كردوە و چالاكییەكانیان لەو ناوچە سنورییانەوە ئەنجام دەدەن و ئەمەش بوەتە مایەی توڕەیی كۆماری ئیسلامی ئێران و كاردانەوەی چەكدارانی سوپای پاسداران دژی بنكەكانی پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە. ئێران چەكی نوێی لەهەرێم تاقیكردەوە رێككەوتی (6/8/2021) پێگەی فەرمیی راگەیاندنی سوپای پاسداران بڵاویكردەوە محەمەد پاكپور، فەرماندەی هێزە وشكانییەكانی پاسداران رایگەیاندوە رۆژی پێنجشەممە (2/9/2021) هێزێكی چەكداری نەیاری ئێران لەهەرێمی كوردستانەوە خۆیان گەیاندووەتە ناوچەی مەریوان و هێرشیان كردووەتە سەر بنكەیەكی سەربازیی و لەئەنجامدا دوو چەكدارای سوپای پاسداران كوژراوە، بۆیە تۆڵەیەكی توند چاوەڕێی ئەو هێزانە دەكات. پاكپور وتوویەتی: نابێت بەرپرسانی هەرێم رێگە بەنەیارانی ئێران بدەن بنكە و بارەگایان لەناو خاكی هەرێمی كوردستان هەبێت، چونكە ئەو دژیی رەوشتی دراوسێیەتیی نێوان ئێران و عێراقە و  داوا لەخەڵكی هەرێمی كوردستان دەكەین دوربكەونەوە لەبنكە و بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات بۆ ئەوەی زیانیان پێی نەگات، بەڵام ئەم وتەیە كاردانەوەی بەغدای لێكەوتەوەو تەحسین خەفاجی فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی عێراق رایگەیاند رێگە بەهیچ كەس و لایەنێك نادەین كە ببێتە مایەی تێكدانی ئاسایش و سەروەریی خاكی هەرێم و عێراق لەبەرامبەردا جارێكی دیكە محەمەد تەقی ئۆسانلو فەرماندەی ناوەندی (حەمز) سوپای پاسداران كە مێژوویەكی دورودرێژی لەشەڕ دژی حزبە كوردییەكانی رۆژهەڵات هەیە جەختی كردەوە كە هێرش دەكەنەسەر هەرێمی كوردستان لەدژی نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران. هاوكات، رۆژی سێشەممە (7/9/2021) رۆژنامەی (وەتەنێ ئێمروز)ی ئێران لە لاپەڕەی یەكەمی خۆیدا بەناونیشانی «موشەكەكان ئامادەی ئاڕاستەكردنن» لێدوانی ئەو دوو فەرماندەیەی سوپای پاسداران و محەمەد باقری، سەرۆكی ناوەندی گشتیی هێزە چەكدارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێرانی بڵاوكردەوە كەتێیدا باقری ئاماژە بەوە دەكات حزبی دیموكراتی كوردستان بە ئاگاداری بەرپرسانی هەرێم بەڵێنی نووسراویان  هەیە كە لەساڵی (1996)ەوە هیچ هێرشێكی سەربازیی لەخاكی ئێراندا ئەنجام نەدەن، بەڵام ئەو حزبە لە ژێر كاریگەریی پلانی ئەمەریكا دژی ئێران جموجۆڵەكانی لەساڵی (2017) دەستپێكردەوە، بۆیە سوپای پاسداران بە حەوت موشەك وەڵامی ئەو جموجۆڵانەیان دایەوە. باقری جەختی لەوە كردووەتەوە كە موشەكەكانی سوپای پاسداران بەسوودوەرگرتن لەنوێترین تەكنەلۆژیا ئامادەی پێكانی ئامانجەكان و نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێرانن لەناوچەكەدا. دواجار رۆژی هەینی (12/8/2021) سوپای پاسداران هەڕەشەكانی كرد بەهێرش و لە راگەیەنراوێكدا ئاشكرای كرد بە (حەوت فڕۆكەی خۆكوژ) كە نوێترین تەكنەلۆژیای فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی سەربازیی ئێرانە هێرش كراوەتەسەر بنكەكانی حزبە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەبناری چیای هەڵگوردو هاوكات بەفڕۆكەی جەنگی و بە تۆپخانەی زیرەك بەچڕی تۆپباران و بۆردومانی ئەو بنكانە كراوە . موشەك و سێدارە خەڵاتی ئێران بۆ كورد لە رۆژهەڵات بەرەبەیانی رۆژی شەممە (8/9/2018) هەواڵی لەسێدارەدانی زانیار مورادی و لوقمان مورادی و رامین حسێن پەناهی سێ زیندانیی كوردو ئەندامی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاوبوەوەو هەر هەمان رۆژ لەسەعات (11)ی پێشنیوەڕۆ بەموشەك هێرش كرایەسەر بارەگای سەرەكیی حزبی دیموكراتی كوردستان (حدك) لەقەزای كۆیە. هێزە ئاسمانییەكانی سوپای پاسدارانی ئێران لە (8/9/2018) بارەگای سەركردایەتیی حزبی دیموكراتی كوردستانی لەكۆیە بەحەوت موشەكی جۆری (فاتح) كردە ئامانج و بەهۆی ئەو هێرشەوە زیاتر لە (16) كەسی ئەندام و پێشمەرگەی ئەو حزبە گیانیان لەدەستدا كە شەش كەسیان ئەندامی سەركردایەتیی حزبەكە بوون. لەساڵی (2019) سوپای پاسدارن جارێكی دیكە بەفڕۆكەی بێفرۆكەوان هێرشیان كردەسەر بنكەیەكی سەربازیی هێزەكانی پێشمەرگەی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەبناری چیای هەڵگورد لەناوچەی باڵەكایەتی و دواتر كۆمەڵەی زەحمەتكیشانی كوردستان لە راگەیەنراوێكدا ئاشكرای كرد كە سێ پێشمەرگەیان بەسەختی برینداربوون و یەكێك لەو بریندارانەش قاچێكی لەدەستداوە ئەوەی جێگەی سەرنجە هاوكاتبوونی موشەكبارانی كۆیە و لەسێدارەدانی سێ چالاكی كورد لە رۆژهەڵات كە بەبڕوای زۆر كەس بەهەڵكەوت نەبووە، چونكە ئێران دوای دوو مانگ هەڕەشە لەكاتێكدا كە تەنها دوو رۆژ بەسەر سێیەم ساڵیادی موشەكبارانەكەی كۆیە تێپەڕیوە، رۆژی هەینی بەفڕۆكەی خۆكوژو تۆپخانەی زیرەك هێرشی كردەسەر بنكە و بارەگای حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەبناری هەڵگورد. بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵی رۆژهەڵاتی كوردستان زیاتر لەیەك مانگە لەسەرەتای مانگی هەشتی ئەمساڵەوە هێزەكانی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەچەك و زرێپۆش و كەرەستەی سەربازیی پێشكەوتوو، هێزی زۆری لەسەرجەم ناوچەكانی نێوان رۆژهەڵات و هەرێمی كوردستان جێگیر كردووەو هێزی ئەمنیشی لەناوخۆی رۆژهەڵاتدا بڵاوەپێكردوە.  لەلایەكی دیكەوە لەكاتی هێرشەكەی بۆ سەر ئەو بنكەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات تۆڕەكانی گواستنەوە بەتایبەت هێڵەكانی تەلەفۆن و ئینتەرنێت لەناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان رووبەڕوی كێشە بوونەتەوە و رێوشوێنی ئەمنیی توند لەو بەشەی كوردستان گیراوەتە بەر. ئامانجەكانی ئێران، روو لەهەرێمی كوردستان زۆربەی بەرپرسە سەربازییەكانی ئێران لەلێدوانەكانیاندا حزبەكانی رۆژهەڵات بەبەشێك لەپیلان و پلانی دوژمنانی خۆیان لەناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دەزانن، بۆیە دوور نییە بەم بیانوەوە هێزی سەربازیی خۆی پیشان بداو بوون و قورسایی لەعێراق بۆ ئەمەریكا و بەپرسانی بەغداو هەرێم دەربخات بەمەبەستی دەستوەردان لەكاروباری عێراق و هەرێمی كوردستان و پاشەكشێ بەداواكارییەكانی واشنتۆن و بەغدا لەتاران بەتایبەت كە پارەیەكی زۆری ئێران لەبانكی ناوەندیی عێراق بلۆك كراوەو سەرجەم سەرمایە بلۆككراوەكانی لەعێراق بەنزیكەی (36) ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. راستییەكی دیكە ئەوەیە لەئێستادا باڵی محافزكار بەتەواوەتی بەسەر ئێراندا زاڵەو ئەو باڵە بڕوای بەكاردانەوەی توند لەدژی نەیارانی ناوخۆی و نێودەوڵەتیی هەیە بۆ گەیشتن بەئامانجەكانی.  

نامۆ سەربەست نزیكەی 300 كاندیدی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق بەربژێری 20 گروپ و میلیشیای چەكدارین و لەبەرانبەردا كاندیدە سەربەخۆ مەدەنییەكان هەڕەشەیان لەسەرەو داوای كشانەوەیان لێدەكرێت. بەپێی ماددەی 9ی دەستوری عێراق، هەر لایەنێك خاوەنی هێزو میلیشیای چەكداربێت، بۆی نییە بەشداریی هەڵبژاردنەكان بكات، بەڵام ئەو ماددەیەی دەستور پێشێل كراوەو میلیشیا چەكدارەكان بە فەرمی سەدان كاندیدیان هەیە. بەپێی ئامارەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، لەهەڵبژاردنەكانی 10ی تشرینی یەكەمدا سێ هەزارو 249  كاندید كێبڕكێ لەسەر 329 كورسی پەرلەمان دەكەن كەنوێنەری 21 هاوپەیمانی و 109 پارتی سیاسین و دابەشبوون بەسەر 83 بازنەی هەڵبژاردندا. رەوتە مەدەنییەكان و كاندیدە سەربەخۆكان بەهۆی ئەو هەڕەشانەی لێیان دەكرێت و ئەو فشارانەی دەیخەنە سەریان بۆ كشانەوە لەزیادبووندایە. موئەید ئەلجحێشی شارەزای ئەمنی و سیاسی عێراقی بەماڵپەڕی عەرەبی 21ی راگەیاند:»سیاسییە عێراقیەكان پابەند دەبن بەدەستورەوە و دواتر پێشێكلی دەكەن، چونكە ماددەی 9ی دەستور دەڵێت نابێت هیچ پارتێك كەگروپی چەكداری هەبێت بەشداریی هەڵبژاردن بكات، كەواتە بۆ لێپێچینەوە لەوانە ناكرێت؟ ئەوە پێشێلكارییەكی ئاشكرا نییە؟» جحێشی روونیشیكردەوە كە لەسەدا 90%ی كاندیدی گروپەكان بە سیفەتی سەربەخۆبوون چوونەتە هەڵبژاردنەكانەوە، راشیگەیاند:» ئەو 300 كاندیدە چانسی زۆر گەورەیان هەیە، چونكە حەشدی شەعبی كۆنترۆڵی قەزاو ناحیەكانی چەند پارێزگایەكی كردووە، بەتایبەتی لەنەینەوا و بەدانیشتوانی چەند گوندێكیان وتووە كە دەبێت چەند كەسێكی دیاریكراو هەڵبژێرن و ئەگەر وا نەكەن ئەوا چارەنووسیان ئاوارەكردن دەبێت». «بەلایەنی كەمەوە 75 كاندیدی میلیشیاكان كورسی بەدەستدەهێنن و هێزە مەدەنییەكان چانسێكی گەورەیان نییە لەهەڵبژاردنەكاندا، چونكە واقع دەڵێت دەسەڵات لای میلیشیاكانە و ئەوانیش هەڕەشە لەهەر كەسێك دەكەن لەگەڵ خۆیاندا نەبێت»، موئەید ئەلجحێشی شارەزای ئەمنی و سیاسی عێراقی وادەڵێت. گروپە چەكدارییە بەشدارەكان و كاندیدەكانیان: گروپەكانی هاوپەیمانیی فەتح بەسەرۆكایەتی هادی عامری: هاوپەیمانیی فەتح بەسەرۆكایەتی هادی عامری بەرپرسی رێكخراوی بەدر، كە یەكێكە لەگەورەترین گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدی شەعبی و 13 لیوای حەشد پێكدەهێنێت و چەكدارەكانی بەنزیكەی 24 هەزار كەس دادەنرێن، لەزۆرینەی پارێزگاكان بەشداری هەڵبژاردنەكانەو 73 كاندیدی هەیە. هاوپەیمانێتییەكە شەش رەوت لەخۆدەگرێت دیارترینیان بریتییە لەڕەوتی سادقون كە باڵی سیاسی عەسائبی ئەهلی حەقە و قەیس خەزعەلی سەرۆكایەتی دەكات، عەسائب دوو لیوای لەحەشددا هەیەو چەكدارەكانی بەنزیكەی 10 هەزار دەخەمڵێندرێن. هەروەها گردبوونەوەی سەند بەسەرۆكایەتی پەرلەمانتار ئەحمەد ئەلئەسەدی بەرپرسی كەتائبی جوندول ئیمام لەخۆدەگرێت كە لیوایەكی حەشدیان هەیە. هاوكات بزوتنەوەی جیهادو بینا‌و بەسەرۆكایەتی حەسەن رازی بەرپرسی سەرایای جیهادو لیوای 17ی حەشد. رەوتی سەدر بەڕابەرایەتی موقتەدا:  رەوتی سەدر كە لەژێر ناوی هاوپەیمانیی سائیروندا بەشداری هەڵبژاردنەكانە، لیوایەكی لە حەشددا هەیە بەناوی سەرایا ئەلسەلام كە بە 15 هەزار چەكدار دادەنرێن و 95 كاندیدیان هەیە لەهەڵبژاردنەكاندا. ئەو باڵە سەربازییانەی یەكەمجارە بەشداریدەكەن: هەندێك لەگروپەكان بۆ یەكەمجارە باڵی سیاسی دروستدەكەن و بەشداریی هەڵبژاردنەكان دەكەن، ئەوانیش بریتین لە: بزوتنەوەی حقوق كە سەر بەكەتائبی حزبولای عێراقییە و حسێن موئنس سەرۆكیەتی. موئنس تۆمەتباری سەرەكییە لەكوشتنی هشام هاشمی شارەزای ئەمنی و ستراتیجیداو دەوترێت ئەو كەسەیە كە خۆی بە ئەبوعەلی ئەلعەسكەری دەناسێنێت و تویتە ئاگرینەكانی دەیان كێشەی گەورەی ناوەتەوەو چەند مانگێك لەمەوبەر، دوای بەئامانجگرتنی ناوچەی سەوز بەئاشكرا هەڕەشەی لە مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران كرد. بزوتنەوەكە 40 كاندیدی هەیە لە هەڵبژاردنەكاندا و لیوایەكی هەیە لەحەشد هەشت هەزار چەكدار لەخۆدەگرێت. هاوكات كەتائب لەنەوچەی جرف ئەلسەخر بڵاون كە لەدانیشتوانی مەدەنی چۆڵكراوەو تەنانەت وەزیری ناوخۆ و حەیدەر عەبادی لەكاتێكدا سەرۆك وەزیران بوو رێگەیان پێنەدرا سەردانی بكەن و لەم دواییانەشدا چەند پەرلەمانتارێك ویستیان سەردانی بكەن، بەڵام بۆ ماوەی شەش سەعات دەستبەسەركران و لەلایەن كەتائبەوە لێكۆڵینەوەیان لێكرا. بزوتنەوەی عێراقی نیشتیمانی پارتێكی تری نوێیەو محەمەد ئەلشەمەری فەرماندە لەكەتائبی ئیمام عەلی سەرۆكایەتی دەكات كە خاوەنی لیوایەكی حەشدە و 24 كاندیدی هەیە.  مانگی ئایاری رابردوو بەهۆی دەستگیركردنی قاسم موسڵح فەرماندە لە حەشدی شەعبی، كەتائبی ئیمام عەلی مانۆڕێكیان لەبەردەم ناوچەی سەوزدا كردو هەڕەشەی چوونە ناوەوە و داگیركردنیان كرد ئەگەر ئازادی نەكەن. بزوتنەوەی تەحەدی بەسەرۆكایەتی كەسێكە بە ئەبو عەلی دەراجی بانگ دەكرێت، بەڵام تائێستا ناوە راستییەكەی نەزانراوەو شەش كاندیدی هەیە. دەراجی بەرپرسی كەتائبی ئەبی فەزڵ ئەلعەباسە كەگروپێكی چەكدارییە و سەر بەحەشدی شەعبیش نییە، بەڵام بەشداریی شەڕی دژی داعشی كردووە. لەلایەكی دیكەوە هاوپەیمانیی قادرون بەسەرۆكایەتی حەسەن حەسناوی ئەمینداری گشتیی هێزەكانی ئیمام، خاوەنی گروپێكی چەكدارین كە سەر بەحەشد نین، بەڵام بەشداری شەڕی داعشیان كردووە. هاوپەیمانییەكە هەردوو رەوتی سیقە و ئەلئەبرار ئەلوەتەنی لەخۆدەگرێت و 26 كاندیدی هەیە. كاندید یوسف حەسناوی سەرۆكایەتی پارتی تۆڵەی خودای ئیسلامی دەكات كە پارتێكە تۆمەتبارە بەڕاوەدونان و بەئامانجگرتنی چالاكوانەكانی بەسرەو سێ كاندیدی هەیە. پەرلەمانتار فالح ئەلخوزاعی كە یاریدەدەری جیهادیی كەتائبی سەید ئەلشوهەدایە، لە بزوتنەوەیەكی نوێدا بەشداری دەكات بەناوی قادمون. چەند مانگێك لەمەوبەر بەپێی ئەو دانپێدانانانەی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردساتن بڵاویانكردەوە، كەتائب تۆمەتباركرا بە هێرشكردنەسەر فڕۆكەخانەی هەولێر. حەشدەكانی ڕۆژئاوا: لەپاڵ ئەو گروپە شیعییانەدا، چەند رەوت و كەسایەتییەكی سوننە بەشدارن لە هەڵبژاردنەكاندا كەگروپی چەكداری و حەشدی عەشایەرییان هەیە و هەندێكیان سەر بەحەشدی شەعبین، ئەوانیش بریتین لە: رەوتی محافزون كە یەكەم جارە بەشداری دەكات و وائل شمەری فەرماندەی حەشدی بەرگری سەرۆكایەتی دەكات و 12 كاندیدی هەیە. حەشدی بەرگری زۆرینەی لەعەشایەرە سوننەكان پێكدێت كە پارێزگاریی لەهەندێك ناوچەی ئەنبار دەكەن بەتایبەتی دوای ئازادكردنی لەداعش. لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی پێشكەوتندا كە محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكایەتی دەكات، سێ كەسایەتی هەیە كە حەشدیان هەیە لەئەنبار ئەوانیش، عیسا ئەلسایر فەرماندەی لیوای درعی فەلوجە. رافع ئەلفەهداوی بەرپرسی حەشدی نخوەت ئەلنەشاماو پەرلەمانتار نەعیم ئەلگعود سەرۆكی حەشدی ئەلبو نەمر. هاوكات، عەبدوڵا جغیفی، بەرپرسی هێزەكانی ئەحرار ئەلفرات لەڕۆژئاوای ئەنبار، لەسەر لیستی هاوپەیمانیی نەسر بەسەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی پێشوو خۆی كاندید كردووە. لەپارێزگای نەینەوا سێ كاندیدیان هەیە كە یەكێكیان وەزیرە و یەكێكیان سەرۆكی لیستەو هەرسێكیان خاوەنی حەشدی عەشایەرین، ئەوانیش، فەلاح زێدان وەزیری پێشوی كشتوكاڵ لەسەر لیستی تەقەدوم، كە لێپرسراوی حەشدی لەهیبە لەباشوری موسڵ. پەرلەمانتار عەبدول رەحیم شەمەری بەرپرسی حەشدی نەوادر لەڕۆژئاوای موسڵ لەگەڵ هاوپەیمانیی ئەلعەقد ئەلوەتەنی بەسەرۆكایەتی فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، هەروەها ئەحمەد ئەل جبوری پەرلەمانتاری نەینەوا كەسەرۆكایەتی بزوتنەوەیەكی نوێ دەكات بەناوی حەسم و سەرپەرشتیاری حەشدی فرسان ئەلجبورە لەڕۆژئاوای موسڵ. كۆتاكان: لەكۆتای پێكهاتەكاندا دیارترین ركابەر لەسەر كورسی مەسیحییەكان رەیان كلدانییە كە فەرماندەیەكی باڵایە لەحەشدی شەعبی و لێپرسراوی فەسیڵی بابلیونە لەحەشد، بابلیون پێنج كاندیدیان هەیە، دیارترینیان ئیڤان یەعقوب وەزیری كۆچ و كۆچبەرانە. ركابەرێكی تر كە لەسەر كۆتای شەبەكە بریتییە لە وەعد قەدو، لەچوارچێوەی خۆكاندیدكردنە تاكەكاندا (واتە لەچوارچێوەی لیستدا نییە). قەدو تۆمەتبارە بەوەی زیاتر لەجارێك فڕۆكەخانەی هەولێری كردووەتە ئامانج، پێشتر سەرۆكایەتی لیوای 30ی حەشدی شەبەكی دەكرد لەدەشتی نەینەوا، بەڵام بەهۆی ئەو تۆمەتانەوە كازمی دوریخستەوە، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی ناوەندەكانی راگەیاندن هێشتا ئەو كۆنترۆڵی فەسیڵەكە دەكات، بەتایبەتی دوای مردنی ئەبو جەعفەر شەبكیی جێگرەوەی.

  نامۆ سەربەست   بەپێی شیكردنەوەی ئەو وێنانەی ئاژانسی ئەسۆشیەیتد پرێس لەمانگە دەستكردەكانەوە وەریگرتووە، لەم چەند هەفتەیەی دوایدا، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێشكەوتوترین سیستمی بەرگری موشەكی و باترییەكانی سیستمی پاتریۆتی لەشانشینی عەرەبیی سعودی كشاندووەتەوە، تەنانەت لە ئەو كاتانەشدا كە سعودیە رووبەڕووی هێرشی بەردەاوم دەبوەوە لەلایەن حوسییەكانی یەمەنەوە. دووبارە دابەشكردنەوەی بەرگرییەكان لەبنكەی ئاسمانیی شازادە سوڵتان لەدەرەوەی شاری ریازی پایتەختی سعودیە لەكاتێكدا بوو، هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەوڵاتەكانی كەنداوی عەرەبی، بەدوودڵییەوە چاودێریی كشانەوە فەوزاوییەكەی هێزەكانی ئەمریكایان دەكرد لەئەفغانستان، لە نێویاندا ئەو كشانەوانەی لەدواساتەكاندا لەفڕۆكەخانەی كابولدا كران. لەكاتێكدا هێشتا دەیان هەزار سەربازی ئەمریكی لەهەموو بەشەكانی نیمچەدورگەی عەرەبیدان و وەك بارستاییەكی بەهێزن بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەبەرامبەر ئێراندا، بەڵام وڵاتە عەرەبیەكانی كەنداو دوودڵن سەبارەت بەپلانەكانی داهاتووی ویلاتە یەكگرتووەكان، كە هەست بەزیاتربوونی هەڕەشەكان دەكەن لەئاسیادا و ئەوەش وادەكات بوونی ئەو بەرگرییە موشەكییانە زۆر پێویست بێت. هەروەها گرژییەكان تائێستا زۆر توندن و پێدەچێت گفتوگۆ راگیراوەكانی ڤیەننا لەنێوان ئێران و هێزە جیهانییەكاندا لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی، بەتەواوی لەناوبچێت و بە ئەوەش مەترسیی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆ لەداهاتوودا زیاتر دەبێت لەناوچەكەدا. رایس كریستیان ئۆلریشن، لێكۆڵەر لەپەیمانگای جەمیس بەیكەر بۆ سیاسەتی گشتی بە ئەسۆشیەیتد پرێسی راگەیاند:»بۆچوونەكان گرنگن، جا چ لەواقعێكی ساردەوە هاتبێتن یان نا، بۆچوونەكەش لە دیدی زۆر لەو كەسانەوە كە دەسەڵاتی بڕیار دروستكردنیان هەیە لەناوچەكەدا زۆر ئاشكرایە، ئەویش ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكان وەكو جاران پابەند نییە بەرامبەر وڵاتانی كەنداو». ئۆلریشن راشیگەیاند:»لەدیدی سعودیەوە ئێستا وادەبینن كە ئۆباما و ترەمپ و بایدن – سێ سەرۆكی دوا بەیەكی ئەمریكا – بڕیاری ئەوتۆ دەدەن كەتاڕادەیەك ئاماژەیە بۆ دەستبەرداربوونە لێیان». بنكەی ئاسمانیی شازادە سوڵتان كە نزیكەی 115 كیلۆمەتر لەباشوری رۆژهەڵاتی ریازەوە دوورە، لەساڵی 2019ەوە دوای ئەوەی بەموشەك و فڕۆكە هێرشكرایە سەر سەنتەری بەرهەمهێنانی نەوت (ئارامكۆ) لەشانشینی سعودیە، چەند هەزار سەربازێكی ئەمریكی تێدا جێگیر بوو. سەرەڕای ئەوەی ئەوكات حوسییەكان بەرپرسیارێتی خۆیان لەهێرشەكان راگەیاند، بەڵام بەپێی وتەی شارەزایان و ئەو پاشماوە مادەییانەی موشەك و فڕۆكەكان بەجێیانهێشتووە، پێدەچێت هێرشەكان ئێران كردبێتنی، بەڵام وێڕای ئەوەی ئێران لەمانۆڕێكی سەربازییدا، درۆنی هاوشێوەی بەكارهێنا، حكومەتی تاران رەتیكردەوە دەستی هەبێت لەو هێرشانەدا. لەباشوری خۆرئاوای مەدرەجی بنكە ئاسمانییەكەدا، ناوچەیەك هەیە رووبەرەكەی كیلۆمەترێكی چوارگۆشەیە. لەوێدا هێزە ئەمریكییەكان باتری موشەكەكانی پاتریۆت و یەكەی (تێرمیناڵ های ئەڵتیتیود ئێر دیفێنس Terminal High Altitude Air defense) یان داناوە كە سیستمێكی پێشكەوتووی بەرگری موشەكییەو بە  پاد Thad ناودەبرێت. بەپێی ئەو وێنەیەی مانگە دەستكردەكان كەكۆمپانیای پلانت لابز دابینی كردووە، سیستمی بەرگریی موشەكیی Thad ی ئەمریكی دەتوانێت موشەكە بالیستییەكان لە بەرزاییەكی بەرزتر لەموشەكی پاتریۆت بتەقێنێتەوە، ئەو وێنانەشی لەكۆتایی مانگی ئابدا دەست ئاژانسی ئەسۆشیەیتد پرێس كەوتوون، دەریدەخەن كە وێڕای بوونی جوڵەی ئۆتۆمبێلەكان، بەڵام هەندێك لەپاترییەكانی سیستمی پاتریۆت لەناوچەكەدا نەماون. دواتریش رۆژی هەینی 10ی ئەیلول وێنە ئێچ دیەكانی پلانت لابز دەریخست كە ناوچەكە چۆڵكراوە لە باترییەكان و هیچ چالاكییەكی تێدا نەماوە. چەند مانگێكە دەنگۆی دووبارە بڵاوكردنەوەی موشەكەكان هەیە، بەشێكی بۆ ئەو ویستەی بەرپرسە ئەمریكییەكان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بە (ململانێی زلهێزەكان) ناوی دەبەن لەگەڵ چین و روسیادا، كە ئاماژەكانی لەئاسۆوە دەركەوتووە. لەگەڵ ئەوەشدا كشانەوەكە لەكاتێكدایە كە حوسییەكان بەدرۆن هێرشیان كردەسەر سعودیە و هەشت كەس بریندار بوون و فڕۆكەیەكیش لەفڕۆكەخانەی ئەبهای سعودیە زیانی پێكەوت، ئەمە لەكاتێكدایە كە شانشینەكە لەئازاری 2005ەوە لە جەنگێكی تراجیدیدایە لەگەڵ حوسییەكاندا. سەبارەت بە كشانەوەی سیستمەكانی بەرگری، جۆن كێربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، دوای پرسیارلێكردنی لەلایەن ئەسۆشیەیتد پرێسەوە، دانی نا بەوەی:»هەندێك یەكەی بەرگریی دیاریكراو دووبارە بڵاوكراونەتەوە، ویلایەتە یەكگرتووەكان پارێزگاریی لەپابەندییەكی قوڵ و فراوان كردووە بەرامبەر هاوپەیمانەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا». هاوكات ئاشكراشیكرد:»وەزارەتی بەرگری دەیان هەزار سەربازی لەوێ هەیە، ئەوە سەرەڕای دۆخی سەربازیی پشتیوانیكراو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە نوێنەرایەتی هەندێك لەپێشكەوتوترین توانا ئاسمانی و دەریاییەكانمان دەكەن، ئەوانەش بۆ پشتیوانیكردنی بەرژەوەندییە نیشتیمانییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان و هاوبەشییە هەرێمایەتییەكانمان». لەبەیاننامەیەكیشدا كە وەزارەتی بەرگری سعودیە بۆ ئەسۆشیەیتد پرێسی نارد سەبارەت بەو بابەتە، وێڕای داننان بەكێشانەوەی سیستمی بەرگرییە موشەكییەكانی ئەمریكا، بەڵام پەیوەندییەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكاندا بە «بەهێز و مێژوویی و درێژخایەن» لەقەڵەمداو وتی سوپای سعودیە «دەتوانێت بەرگری لەخاكەكەی و دەریاكانی و ئاسمانەكانی بكات و گەلەكەی بپارێزێت». بەیاننامەكە ئەوەشی تێدا هاتبوو كە «دووبارە بڵاوكردنەوەی هەندێك لەتوانا بەرگرییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان لەناوچەكە، لەڕێی لێكتێگەیشتنی هاوبەش و دووبارە رێكخستنەوەی ستراتیجییە بەرگرییەكاندا بووە». وێڕای ئەو جەختكردنەوانە، شازادە توركی ئەلفەیسەڵ سەرۆكی پێشوی دەزگای هەواڵگریی سعودیە، كە زۆرجار لێدوانە ئاشكراكانی دەربڕی بیركردنەوە نهێنییەكانی خێزانی ئال سعودی دەسەڵاتدارە، ئۆپراسیۆنی دووبارە بڵاوكردنەوەی موشەكەكانی پاتریۆتی بەستەوە بەپەیوەندی نێوان واشنتۆن و ریازەوە. ئەو شازادەیە لەچاوپێكەوتنێكدا بەتۆڕی سی ئێن بی سی CNBC ئەمریكی راگەیاند:» ئێمە پێویستمان بەدڵنیاكردنەوە هەیە سەبارەت بە پابەندیی ئەمریكی، بۆ نموونە موشەكی پاتریۆتەكان نەكشێنێتەوە لەكاتێكدا سعودیە رووبەڕووی هێرشی موشەكی و هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان دەبێتەوە، نەك تەنیا لە یەمەنەوە، بەڵكو لە ئێرانیشەوە». بڕیاربوو لوید ئۆستن وەزیری بەرگریی ئەمریكا لەگەشتەكەیدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە لەم رۆژانەی دواییدا كردی، بچێت بۆ سعودیە، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەرپرسانی پەنتاگۆن بەكێشەی جەدوەلی كاتەكانەوە ناویانبرد، سەردانەكەی هەڵوەشاندەوە و نەچوو. دوای كشاندنەوەی بەرگرییە موشەكییەكانیش، سعودیە ئامادە نەبوو قسە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی سەردانەكەی ئۆستن بكات. لەلایەكی دیكەوە، شانشینی عەرەبی سعودی خۆی چەند باترییەكی پاترۆتی تایبەت بەخۆی هەیە و بۆ هەر ئامانجێك دوو موشەك دەتەقێنێت، بەڵام لەگەڵ هەڵمەتی حوسییەكاندا، تێچووەكەی زۆر زیاتر بووە، چونكە هەر موشەكێكی پاتریۆت نرخەكەی سێ ملیۆن دۆلارە. سعودیە دەشڵێت بەنزیكەیی هەموو ئەو موشەك و درۆنەكانی گیراونەتە شانشینەكە، خستوونیەتە خوارەوە، ئەوەش رێژەیەكی هێندە بەرزە شارەزاكان گومانیان لەڕاستییەكەی هەیە. لەمانگی نیساندا یۆنان رەزامەندیی نیشاندا لەسەر ئەوەی باتریەكی پاتریۆت بەقەرز بداتە حكومەتی سعودیە تا بەكاری بهێنێت، بەڵام ئەوە بەتەنیا بەس نییە و لەئێستادا كشانەوەی ئەمریكییەكان دۆخێكی لێڵ و نادڵنیایی لەناوچەكەدا دروستكردووە، بەتایبەتی سەبارەت بەهەڵوێست و پلانەكانی داهاتوو، هەر بۆیە سعودیە و وڵاتانی تری كەنداو، هەنگاو دەنێن بەرەو ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و دروستكردنی پەیوەندی دیبلۆماسی لەگەڵ ئێراندا، وەك پێشخان وەرگرتنێك بۆ ئەگەری پشتێكردنی ئەمریكا. لەو بارەیەشەوە كریستیان ئۆلریشن رایگەیاند:»پێم وایە لەلێدوانەكانی بایدندا سەبارەت بەئەفغانستان ئەو شێوازەمان بەئاشكرا بینی كە بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەخاتە پێش هەموو شتێكەوە، ئاشكراشە ئەوە بێهیواییەكی لای هاوبەش و هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەسەرتاسەری جیهاندا دروستكرد، كە هیوایان وابوو دوای ترەمپ شتێكی جیاواز دەبینن». هەروەها راشیگەیاند:»ئەوە بەتەواوی هاوشێوەی مەنهەجەكەی (لەپێشدا ئەمریكا)ی ترەمپە و تەنیا لەهجەكەی گۆڕاوە».

عەمار عەزیز رۆژانە فرۆكە بێفرۆكەوانەكانی توركیا بەسەر ئاسمانی كەمپی مەخموردا دەسوڕێنەوەو سەرەڕای مەترسییەكانی داعش كە هێرشیان كردووەتەسەر گوندەكانی دەوروبەری مەخموور، سەرۆكی شارەوانی كەمپی مەخمور دەڵێت:» ئێمە پێویستیمان بەپارویەكی ژیان نیە، تەنها دەمانەوێت شەرەف و كەرامەتی ئێمە پارێزراو بێت «. كەمپی پەنابەرانی قەزای مەخموری باشوری خورهەڵاتی موسڵ ، لانیكەم 12 هەزار كوردی باكوری كوردستانی تێدا نیشتەجێیە، دوای ئەوە لەنەوەكانی سەدەی رابوردوو بەهۆی ئۆپراسیۆنەكانی توركیاوە ناوچەكانی خۆیان بەجێهێشت، كەمپەكەش لەلایەن حكومەتی عێراق و نەتەوەیەكگرتووەكان بەفەرمی تۆماركراوە. یوسف ئەمین، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبردنی كەمپی مەخمور، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»  مانگانە هیچ هاوكارییەك لەلایەن رێكخراوەكان و یوئێن و حكومەتی عیراق بۆ خەڵكی كەمپەكە دابەشناكرێت ئەمەش دۆخی خەڵك سەختكردووە ، ئەوەی ئیشێكی هەیە لەناو كەمپ یاخود لەدەرەوە بژێویی ژیانی خۆی پێ‌ دابیندەكات». ناوبراو باسی لەوەشكرد كە مەترسی چەكدارانی داعش لەسەر كەمپەكەو دەوروبەری هەیە، هەرچەندە لەدوای رزگاركردنی پارێزگای نەینەوا تائێستا هیچ هێرشێك نەكراوەتە سەر كەمپەكە بەڵام مەترسی ماوەو كۆتایی نەهاتووە، لەشەڕی دژی داعش شەش هاووڵاتی سڤیلی كەمپەكە شەهیدكراون و نزیكەی 12 كەسیش برینداربوون. هەروەها یوسف ئەمین وتیشی:» دەزگا ئەمنیەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان و ئەو لیوایانەی لەسنوری قەزاكەن تاڕادەیەك دەمانپارێزن، بەڵام وەك پێویست نیەو توركیا چەندین جار بۆردومانی كەمپەكەی كردووە « كارگێڕی كەمپەكە لەلایەن خەڵكەوە سەرپەرشتی دەكرێت و نەتەوەیەكگرتووەكان سەرپەرشتی كەمپەكە دەكەن كە لەساڵی 1998وە ئەو كەمپە دروستكراوە»هێشتا رەزگەزنامەی عێراقیمان وەرنەگرتووە، تەنها ئیقامەی نیشتەجێ‌بوونمان هەیە، ئێمە بێ‌بەشین لە هەموو جۆرە هاوكارییەك بۆیە داوا لە رێكخراوەكان و دەزگا پەیوەندیدارەكان دەكەین هاوكاری دانیشتوانی كەمپی مەخمور بكەن»، یوسف ئەمین وای وت. سەرۆكی شارەوانی كەمپی مەخمور دەڵێت:» تائێستا حەوت جار شوێنی نیشتەجێبوونی پەنابەرانی باكوری كوردستان لەناو هەرێمی كوردستان گۆڕدراوە ، ئێمە پێویستیمان بەپارویەكی ژیان نیە، تەنها دەمانەوێت شەرەف و كەرامەتمان پارێزراو بێت». بەدران پیرانی ، سەرۆكی شارەوانی كەمپی مەخمور لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان و رێكخراوەكانی یوئێن ، خاچی سوری نێودەوڵەتی ، مانگانە ئەرزاقی وشك و چەند پێداویستیەكی تریان دابەشدەكرد، بەڵام دوای هاتنی داعش و كۆنتروڵكردنەوەی پارێزگای موسڵ لەدەست داعش كارگێڕی كەمپ نەماوە و بەغداو حكومەتی هەرێم و رێكخراوەكان لەساڵی 2016 تائێستا هاوكارییەكانیان راگرتووە». هاوكات، پیرانی ئەوەی دووپاتكردەوە كە ماوەی پێنج ساڵە هیچ هاوكارییەك بەسەر پەنابەرانی كەمپەكەدا دابەش نەكراوە. بەدران پیرانی وتیشی :» رۆژانە داعش هێرش دەكاتەسەر گوندەكانی دەوروبەری مەخمورو چیای قەرەچۆغ ، پێش چەند رۆژێك بەهۆی هێرشێكی داعش بۆ سەر گوندێكی سنوری مەخمور چوار كەس لەسوپای عیراق كوژران و نزیكەی هەشت كەسیش برینداربوون،  ئەمە ترسێكی گەورەی لای خەڵكی كەمپ دروستبووە كە لەناكاو داعش دووبارە هێرش بكاتەسەر كەمپی مەخمور، جگە لەمەش رۆژانە فرۆكەی بێفروكەوانی توركیا لەسەر ئەسمانی كەمپی مەخمور دەسوڕێنەوە». رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بەفەرمی لە دووی حوزەیرانی ئەمساڵدا لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی تەرەتەی توركی رایگەیاند:» كەمپی مەخمور هاوشێوەی قەندیل جێی مەترسییە»، لەدوای ئەو قسانەی ئەردۆغانەوە، بەفرۆكەی بێ فرۆكەوان توركیا چەندین جار بۆردومانی كەمپەكەی كردووەو چەندین هاووڵاتی سڤیلی باكوری كوردستان كە لەو كەمپەدا نیشتەجێن  بوونەتە قوربانی. «بەرپرسیارێتی گیانی ئێمە لەئەستۆی بەغداو حكومەتی هەرێمە ، داوا لەیوئێن و وڵاتانی ئەوروپا دەكەین فشار لەسەر توركیا بكەن تاچیتر كەمپی مەخمور بۆردومان نەكات  و خەڵك بەئاسایی و بەبێ‌ ترس ژیانی خۆی بەڕێبكات « بەدران پیرانی وای وت.   بەرپرسێكی پارتی لەمەخمور" دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم لەمەخمور نەماوەو لەژێر دەسەڵاتی حەشدی شەعبیدایە"   بەرپرسێكی پارتی لەمەخمور دەڵێت:» دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم لەمەخمور نەماوەو لەژێر دەسەڵاتی حەشدی شەعبیدایە». ‌عەبدوڵا تاهیر، بەرپرسی لیژنەی ناوچەی پارتی لەقەزای مەخمور لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « لەدوای 16ی ئوكتۆبەر قەزای مەخمورو دەوروبەری كەوتووەتە دەست هێزەكانی عێراقی و حەشدی شەعبی، دەسەتەڵاتی حكومەتی هەرێم لەو ناوچەیە نەماوە، ئێستا هیچ پەیوەندیمان بەكەمپی مەخمور نەماوە». ناوبراو هێمای بۆ ئەوەشكرد كە حكومەتی هەرێم پێشتر لەڕووی مرۆڤایەتی هاوكاری خەڵكی كەمپی مەخموری كردووە،  وتیشی:»ئەركی پاراستنی ئەو ناوچانەی سوپای عێراق و حەشدی شەعبی باڵادەستن  لەئەستوی حكومەتی عێراقە ، حكومەتی هەرێم و پارتی لێی بەرپرسیار نین».

ئارا ئیبراهیم بەرپرسانی كۆمەڵ و یەكگرتوو ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە ئەگەر هەماهەنگی یەكتر بكەن لەو بازنانەی لایەنێكیان كاندیدی هەیەو ئەوی دیكە نییەتی دەتوانن هەردوولا قازانج بەیەكتر بگەیەنن بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق و دەشڵێن:» هەوڵ و گفتوگۆ هەیە». بڕیارە 10ی تشرینی یەكەمی مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق ئەنجامبدرێت، بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردن، عێراق دابەشكراوە بۆ 83 بازنەی هەڵبژاردن و كێبڕكێ كەوتووەتە نێوان كاندیدی حزبەكانەوە. هەریەك لە كۆمەڵی دادگەری كوردستان و یەكگرتووی ئیسلامی بەجیا بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكەن كە وەك دوو پارتی ئیسلامین تائێستا نەیانتوانیوە هەماهەنگی بكەن لەو بازنانەی كە لایەنێكیان كاندیدی هەیەو ئەوی دیكە نییەتی و چاوەڕێی بڕیاری باڵا دەكەن لەهەردوولاوە. كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەساڵی 2018 دا، 91 هەزارو 961 دەنگی بەدەستهێنا لەسەر ئاستی پارێزگاكانی هەولێرو سلێمانی و دهۆك و بووە خاوەنی دوو كورسی. هەروەها یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەساڵی 2018 دا، 98 هەزارو 19 دەنگی بەدەستهێناو بووە خاوەنی دوو كورسی. كۆمەڵی دادگەری كوردستان پێنج كاندیدی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق دیاری كردووە و یەكگرتووش شەش كاندیدی بەشێوەی سەربەخۆ هەیەو حزبەكە پاڵپشتیان دەكات، بەڵام تائێستا هیچ هەماهەنگییەك لەنێوانیاندا بوونی نییە. لەپارێزگای دهۆك كۆمەڵی دادگەری كاندیدی نییەو لەهەڵبژاردنەكانی 2018ی پەرلەمانی كوردستان زیاتر لە پێنج هەزار دەنگی هەبوو، هەروەها یەكگرتوو لە ناوچەی پشدەرو بتوێن و دوكان چەند هەزار دەنگێكی هەیەو كاندیدی نییە. چاودێرێكی سیاسی ئەوە دەخاتەڕوو كە كۆمەڵ و یەكگرتوو دەتوانن هەماهەنگی یەكتر بكەن و قازانج بە یەكتری بگەیەنن. ئەبوبەكر كاروانی، چاودێری سیاسی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» دەبوو كۆمەڵ و یەكگرتوو بە یەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقیان بكردایەو هەماهەنگیان بكردایە لەدانانی كاندیدەكان لە بازنەكاندا ئەوكاتە كێبڕكێیان لەگەڵ لایەنەكانی دیكە دەبردە ئاستێكی زۆر بەرزتر». ناوبراو وتیشی:»  ئێستاش دەتوانن لەو بازنانەی لایەنێكیان كاندیدی هەیەو ئەوی دیكە نییەتی هەماهەنگی بكەن بەوەش قازانج بەهەردوولایان دەگەیەنێت بە بەدەستهێنانی دەنگ و مسۆگەركردنی كورسی كاندیدەكانیان». كارگێڕێكی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتووی ئیسلامی دەڵێت:» تا ئێستا گفتوگۆی فەرمی لەگەڵ كۆمەڵی دادگەری نەكراوە، بەڵام كات ماوە». مستەفا عەبدوڵا، كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» پێش دەستپێكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن گفتوگۆ لەنێوان ئێمەو كۆمەڵ هەبوو، بەڵام نەگەیشتینە ئەنجام لەبەر هۆكاری جۆراوجۆر، ئێستاش هیچ گفتوگۆیەكی فەرمی نییە، بەڵام دەتوانین هەماهەنگی بكەین و قازانج بە یەكتری بگەیەنین». بەرپرسەكەی یەكگرتوو وتیشی:»هەموو تەنسیق و هەماهەنگییەك لەنێوان ئێمەو كۆمەڵی دادگەری قازانج بە هەردوولا دەگەیەنێت بەتایبەت لەو بازنانەی لایەكمان كاندیدی هەیەو ئەوی دیكە نییەتی، كات لەبەردەماندا ماوە بۆ ئەوەی ئەنجامی بدەین، ئەوەش بڕیاری سەركردایەتی هەردوولای دەوێت كە پێویستی بەموبادەرەكردنە». هەرچەندە بزوتنەوەی ئیسلامی لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 2018دا لەگەڵا یەكگرتوو یەك لیستیان هەبوو، بەڵام بۆ ئەم هەڵبژاردنە پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق بەشداری نەكردووە، روون نەبووەتەوە كە پاڵپشتی چ لایەنێكی ئیسلامی دەكات. عەبدولستار مەجید، سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان یەكێكە لە كاندیدانی كۆمەڵی دادگەری لەهەولێر دەڵێت:» گفتوگۆ لەنێوان ئێمەو یەكگرتوودا هەیە». عەبدولستار مەجید لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئێستا ئەو هەوڵە هەیە لەنێوانماندا بۆ ئەوەی هەماهەنگی بكەین، بۆ نموونە یەكگرتوو لە پشدەر كاندیدی نییە ئێمە هەمانە، لە دهۆك كۆمەڵ كاندیدی نییە یەكگرتوو هەیەتی، دەكرێت ئەو هەماهەنگییە بكەین». هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە هەماهەنگی كردن لەنێوان هەردوولا قازانجی زۆری دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر هەماهەنگی نەكەن هەردوولایان زەرەر دەكەن.   كاندیدەكانی یەكگرتوو بۆ پەرلەمانی عێراق موسەنا ئەمین، كاندید لە لەبازنەی (3)ی سلێمانی كە ( هەڵەبجە، شارەزور، سەیدسادق، پێنجوێن) دەگرێتەوە،  دارا سێكانیانی كاندید لەبازنەی (4)ی سلێمانی كە ( باكوری قەزای سلێمانی، ماوەت، شارباژێڕ) دەگرێتەوە. هەروەها پەخشان شیان كاندید لەبازنەی (3)ی هەولێر كە (خۆرئاوای قەزای هەولێر) ، زوهێر خۆشناو كاندید لەبازنەی (4)ی هەولێر كە (خۆرهەڵاتی قەزای هەولێر) دەگرێتەوە. هاوكات جەمال كۆچەر كاندید لەبازنەی (1)ی دهۆك كە ( دهۆك ،  ئامێدی) دەگرێتەوە و  عومەر كۆچەر، كاندید لەبازنەی (2)ی دهۆك كە ( زاخۆ، سیمێل) دەگرێتەوە. ‌كاندیدەكانی كۆمەڵی دادگەری بۆ پەرلەمانی عێراق: ئەحمەد حاجی رەشید كاندید لەبازنەی (3)ی سلێمانی كە ( هەڵەبجە، سەیدسادق، شارەزوور، پێنجوێن و هەورامان) دەگرێتەوە، سۆران عومەر، كاندید لەبازنەی (4)ی سلێمانی كە ( رانیە، قەڵادزێ، دوكان) دەگرێتەوە. هەروەها مرواری محەمەد، كاندید لەبازنەی (2)ی سلێمانی كە ( باشوری سلێمانی، عەربەت تا بەردەقارەمان، قەرەداغ) دەگرێتەوە، هاوكات،  عەبدولستار مەجید كاندید لەبازنەی (4)ی هەولێر كە ( بەشی خۆرهەڵاتی قەزای هەولێر) دەگرێتەوە، قومریە محەمەد بەرزنجی كاندید لەبازنەی (3)ی هەولێر كە (خۆرئاوای قەزای هەولێر) دەگرێتەوە.