ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

شاناز حەسەن «لە دووەم رۆژی تووشبوون بە كۆرۆنا بردوومانەتە نەخۆشخانە، بەڵام بەهۆی بێ خزمەتگوزاری و نەبونی دەرمان و كەرەستەی پێویست هەر هات و باری دەرونی و تەندروستی خراپتر بوو»، برایەكی هونەرمەند عەبدوڵا خەیات بۆ هاوڵاتی وا دەڵێت.  بەرەبەیانی رۆژی شەممە 4ی ئەیلول لە سلێمانی، عەبدوڵا خەیات بەهۆی ئەوەی ماوەی چەند ڕۆژێك بوو توشی كۆرۆنا بوو بەو هۆیەوە سییەكانی لەكار كەوتووەو دوای مانەوەی 10ڕۆژ لەنەخۆشخانەكاندا  بەڤایرۆسی كۆچی دوایی كرد. عەبدوڵای خەیات كە ناسرابوو بە»گوڵی بامێ»، هونەرمەندی شانۆكاری شاری سلێمانیەو لەساڵی 1964 لەدایكبووەو یەكەم كاری هونەری بەناوی شانۆی ڕێژنە بووە لەساڵی 1979، هاوكات خاوەنی 30 كاری شانۆییەو بەشداری چەندین فیلم‌و دراماشی كردووە. كارزان، برای هونەرمەند عەبدوڵای خەیات، ئاماژە بەوە دەدات براكەی پێشتر شەكرەی هەبووە، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» عەبدوڵای برام هەر لە دووەم ڕۆژی توشبونی بە كۆرۆنا بردمانە نەخۆشخانە، بەڵام بەهۆی بێ خزمەتگوزاری و نەبونی دەرمان و كەرەستەی پێویست هەر هات و باری دەرونی و تەندروستی خراپتر بوو». ئەوەی گێڕایەوە كە عەبدوڵای خەیات، بە واستەیەكی زۆر كە هونەرمەندە و لەرێگەی برادەریەوە لە نەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانی وەرگیرا، بەڵام دوای شەش ڕۆژ لە نەخۆشخانەكە باری تەندروستی خراپتربووە. هەروەها براكەی ئاماژەی بەوەشكرد لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی سلێمانی بەشی وردبینی كۆرۆنا تەنیا ئاوێك یان ئازار شكێن هەبووە و بۆی دانراوە. كارزان وتیشی:» بەرچاوی نەخۆشەكاندا دوو بۆ سێ نەخۆش گیانیان لەدەستدەدا چونكە هەر ژورێك 11 نەخۆشی تێدا بووە، ئەوە دەبوە هۆی ئەوەی نەخۆشەكان تەواو بەرگریان دابەزێت و ورەیان لەدەست بدەن». خێزانی عەبدوڵای خەیات لەبەر نەبونی بێ جێگەیی لەنەخۆشخانە ئەهلیەكاندا بردبویانە نەخۆشخانەی فریاكەوتنی حكومی، تا دوای شەش رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانەیەكی ئەهلی كە پێشتر ناویان نوسیوە پەیوەندیان پێوە كراوە و بردویانەتە نەخۆشخانە ئەهلیەكە»پێیان وتین لەدەست دەرچووە و تەواوی سیەكانی لەدەستداوە». براكەی عەبدوڵا جەختی لەوەكردەوە كە تا مردن خزمەتكاری خەڵكی هەرێمی كوردستانە، كە بەو هەموو دڵسۆزی و خەمخۆریەوە هاوخەمیان بوون و وتیشی» لەدەرەوەی وڵات كەسانێك پرسەیان بۆ داناوە كە ئێمە هەر نامانناسیون، ئەوە نەمری و گەورەییە بۆ ئێمە ، بەرپرسانی هەرێمیش تەنیا هەندێكیان بە پرسە نامە هاوخەمیان كردووین، كە بەداخەوە تا مابوو هیچ هاوكاریان نەكردووە».  

عەمار عەزیز  پارتی و یەكێتی بۆ بەدەستهێنانی دەنگی كوردەكانی پارێزگای موسڵ كێبڕكێ دەكەن كە یەك لەسەر سێی دانیشتوانەكەی كوردن، هەر یەكێكیان هەوڵدەدات زۆرترین كاندیدی بگەیەنێتە پەرلەمان. بڕیارە لە 10ی تشرینی یەكەم، مانگی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەبچێت كە عێراق دابەشی 81 بازنە كراوە لەسەرتاسەری وڵاتدا. لەموسڵ زیاتر لە دوو ملیۆن و 330 هەزار دەنگدەر بەسەر هەشت بازنەی هەڵبژاردندا دابەشكراون و 31 كورسی بۆ دیاری كراوە و هەشت كورسی بۆ ژنانە، ئەوەش بەبێ‌ كۆتای كەمینەكان كە چوار كورسیان هەیە و كۆمسیۆن ناوی 401 كاندیدی لەو پارێزگایەدا پەسەندكردووە. غەیاس سورچی، بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی لەموسڵ كە ئێستا بەشێكیان لە باشیك و بەشەكەی تر لەشێخان دەوام دەكەن لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت» ئێمەو بزوتنەوەی گۆڕان هاوپەیمانیەكمان بەستووە بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ، ئەم هاوپەیمانیەش بۆ هەمووو ناوچەكەیە ئێمە لەپێنج بازنە كاندیدمان هەیە، واتە پێنج كاندیدی هاوبەشمان هەیە ، لەسێ‌ بازنەش هیچ  كاندیدێكمان نیە». یەكێتی نیشتمانی كوردستان  لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی 2014ی پەرلەمانی عێراق  دوو كورسی و لەهەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق یەك كورسی لەو پارێزگایە بەدەستهێنا.  غەیاس سورچی وتی:»بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەمساڵ ئامادەكارییەكی زۆر باشمان كردووە، بەرنامەیەكی زۆر رێكوپێكمان داڕشتووە بۆ چۆنیەتی دەرچوونی كاندیدەكانمان، ناتوانم بڵێم چەند كورسی دەهێنین، بەڵام هەموو هەوڵێك دەدەین هەر پێنج كاندیدەكەمان دەربچن «. «زۆر پێویستەو گرنگە كورد  10 كورسی بە دەستبهێنێت، باسی هیچ حزبێك ناكەین ، گرنگە كورد لەپارێزگای موسڵ سەنگی خۆی لەدەست نەدات، ئەگەر كورد 10 كورسی هێنا كەس ناڵێت یەكێتی یان پارتی ئەو كورسیانە كورد خاوەنی دەبێت»، غەیاس سورچی وادەڵێت . بێجگە حزبە كوردستانییەكان، سوننەكان لەهەوڵی ئەوەدان زۆرترین كورسی پارێزگاكە بەدەستبهێنن كە پێكهاتوون لە كوتلەی (نوجەیفی، حەشدی شەعبی، حەلبوسی، فەتح)و دەیان كوتلەی تر. لەخولی داهاتووی پەرلەمانی عێراق نۆ كورسی كۆتا بۆ كەمینەكان دانراوە كە 65 كاندید لەسەرتاسەری وڵاتدا كێبڕكێی بە دەستهێنانی دەكەن، ئێزدییەكان بە حەوت كاندید چاویان لەكورسییەكی پەرلەمانی عێراقە. سەعید مەموزینی، بەرپرسی راگەیاندنی لقی 14ی پارتی موسڵ لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی باس لەوە دەكات كە حزبەكەیان بە گڕوتینێكی گەورە خۆی ئامادەكردووە وتیشی:» لە هەڵبژاردنی رابردوو پارتی شەش كاندیدی موسڵی ناردە پەرلەمان، بۆ ئەمجارە هەوڵدەدەین سەرووی شەش كورسی بەدەستبهێنین، ئەمە بەقسە نابێت، دەمێنێتەوە سەر هەوڵی لایەنەكان كە چەند خۆیان ماندوو دەكەن  تابتوانن دەنگی خەڵك بەدەستبهێنن «. بەرپرسی راگەیاندنی لقی 14ی پارتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە كێبڕكێكانیان لەگەڵ حزبە سونییەكاندایە لە سنوری پارێزگای موسڵ 14 كاندیدیان هەیە  وتیشی:»ركابەری سەرەكی پارتی لەموسڵ حزبە عەرەبیەكانن، بەڵام خەڵكمان هەیە دەنگمان پێ‌ دەدات و باوەڕیەكی زۆریان بە پارتەكەی خۆیان هەیە، پێشبینی دەكەم پێنج تا شەش كورسی بە دەستبهێنین»  

شاناز حەسەن بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆی هەرێم جەخت لەوەدەكاتەوە نەبەستنی پێوەری ئاو هیچ سزایەكی نیەو دەشڵێت:»ئەو پارەیەی كە ئێستا لەهاووڵاتیان وەردەگیرێت تەنیا كرێی ئاوە نەك نەبەستنی پێوەری ئاو». ئاری ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»تائێستا نەبەستی پێوەری ئاو هیچ سزایەكی نیەو نە سزاكە بەپارە بۆ هیچ هاووڵاتیەك هاتووەتەوە نە لێشی وەرگیراوە». هەروەها وتیشی:» لەئێستادا ئەوەی وەردەگیرێت تەنیا كرێی ئاوە، جا بەپێوەر بێت بۆ ئەوانەی كە پێوەری ئاویان بەستووە یان بەبێ‌ پێوەر بۆ ئەوانەی تائێستا پێوەرەكەیان نەبەستووە». هاوكات، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆی هەرێم باسی لەوەشكرد «ئەو هاوبەشانەی كە پێوەری ئاویان نەبەستووە، مانگانە 80 هەزاریان لێوەردەگیرێت، بەڵام ئەوانەی پێوەری ئاویان بەستووە، مانگانە 45 هەزاری بۆ دەنووسرێت لەدوای ئەوەوە بە پێوەرەكە هەژمار دەكرێت». بەستنی پێوەری ئاو لەساڵی 2015وە لەهەرێمی كوردستان لەڕێگەی پڕۆژەیەكەوە دەستی پێكرد، تائێستا نزیكەی لەسەدا 64ی بەشداربووی ئاو لەهەرێمدا پێوەری ئاوی بەستووە، لەو ژمارەیەی كە زیاتر لە 982 هەزار هاوبەشی ئاو هەیە. هەندێك لە پەرلەمانتارانی پەرلەمانی كوردستان نووسراوێكی فەرمییان داوەتە سەرۆكایەتی پەرلەمان سەبارەت بەسزادانی نەبەستنی پێوەری ئاوو رایدەگەیەنن ئەو سزادانە نایاساییە و پێویستە هەڵبوەشێنرێتەوە. عومەر گوڵپی، ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بەنووسراوی‌ فەرمی‌ داوامانكرد سەرۆكایەتی‌ پەرلەمان حكومەت لە نایاساییبوونی‌ سزای‌ نەبەستنی‌ (پێوەری‌ ئاو)ی‌ هاووڵاتیان ئاگاداربكاتەوەو سزاكە هەڵوەشێنێتەوەو لە بری‌ ئەوە كار بەیاسا نوێیەكە بكەن».  عومەر گوڵپی هێمای بۆ ئەوەشكرد حكومەت دەبێت لەمامەڵەكردن لەگەڵ بابەتی‌ پێوەری‌ ئاو بەرنامەو سیاسەتێكی‌ نوێ بگرێتە بەر كەگونجاو بێت لەگەڵ دۆخی‌ ژیانی‌ هاووڵاتیان‌و كێشەو داواكانیان‌و خراپی‌ دۆخی‌ ئاوی‌ خواردنەوە لەژمارەیەك شارو شارۆچكەدا. ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ پێشیوابوو لەكاتی هەڵبژاردن بەداخەوە بە پسوڵەی سزایەكی پێنجسەد هەزارییەوە لەبەردەرگای كەسوكاری شەهیدانی ئەنفال و جینۆساید وەستاون، لەكوێش؟ لەناحیەی شۆڕش و قەزای چەمچەماڵ، پسوڵەی سزای نەبەستنی ئاویان بە 500 هەزار دینار بۆ هاتووەتەوە. ئەندامێكی دیكەی پەرلەمانی كوردستان جەخت لە سزادانی هاووڵاتیان دەكاتەوە كە پێوەری ئاویان نەبەستووە. دابان محەمەد، ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لەپەرلەمانی كوردستان و لەپرۆژەیاسای پاراستنی تۆڕە بنچینەكانی ئاوو ئاوەڕۆدا، رەتمان كردەوە هیچ سزایەكی هاووڵاتیان بدرێت بەهۆی نەبەستنی پێوەر». ئەم پەرلەمانتارە داواش لە هاووڵاتیان دەكات هیچ كەسێك پارەی سزای نەبەستنی پێوەری ئاو نەدات و وتی:» ئەو سزایانەی لەڕابردوو و ئێستاشدا هاتوونەتەوە، هەژمار ناكرێت، هیچ پاڵپشتییەكی یاسایی نیە بۆ نەبەستنی پێوەری ئاو، سزاكان تەنیا فشارەو ئەگەر یاساو لێپێچینەوە هەبێت، دەبێت بەرپرسانی وەزارەتی شارەوانی و ئەوانەی تێوەگلاون! سزا بدرێن نەك هاووڵاتیان». ‎ «گەورەترین سەرپێچی و كاری نایاسایی وەزارەتی شارەوانی ئەوەیە، لەماوەی رابردوودا سزای نەبەستنی پێوەری بەسەر خەڵكدا سەپاند هەر جارەو بەبڕێك، پارە لەهەندێك كەس وەرگیراوە، ئێستا لەدووڕیانی ئەوەدان ئەو پارانە بۆ خەڵك بگێڕنەوە یاخود بەردەوام بن لەسزادانی خەڵك! بۆیە پێویستە داواكاری گشتی لەسەر ئەم پرسە بێتە دەنگ»، پەرلەمانتارەكەی گۆڕان وای وت.  

  هاوڵاتى  قایمقامی پارێزگای هەڵەبجە جەخت لەوە دەكاتەوە كە لەڕێگەی دوو رێكخراوی فەرەنسییەوە هاوكاری دەگەیەنرێتە پارێزگاكەیان بۆ نەخۆشخانەی كیمیاوی و ئاوەدانكردنەوەی گوندی هاوار (كاكەییەكان). دوای تەواوبوونی سەردانەكەی بۆ بەغدا، ئیمانوێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا لەكاتی سەردانی بۆ هەرێمی كوردستانی لە بەرواری 29ی ئابی 2021، لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا كە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا تێیدا باسی هاوكاری و هەماهەنگی نێوان فەرەنسا و هەرێمی كوردستانی كرد لە رووی مرۆییەوە. ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا رایگەیاند:» ئێوە دەزانن كە دۆستایەتیەكی تایبەت لەنێوان فەرەنساو كوردستان هەیە؛ گەلی كوردو گەلی فەرەنسا پەیوەندییەكی تایبەت لەنێوانیاندا هەیە كە لەبڕیاری نەتەوەیەكگرتووەكانەوە دەستپێدەكات بەتایبەت بڕیاری ژمارە 688ی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە وەكو بنچینەیەكە بۆ هەرێمی كوردستانی ئۆتۆنۆمی....بەڕاستی مێژوویەكی دۆستانەی گەرموگوڕمان هەبووە كە لەلایەن رۆشنبیرەكانمانەوە بەردەوام بوو». هەروەها راشیگەیاند:»لەهاوكاریكردن لەبارەی بڕینی مێژووییتان بەردەوام دەبین و هەربۆیە لەچەند هەفتەی داهاتوودا فەرەنسا هاوكاریی نەخۆشخانەی هەڵەبجە دەكات كە قوربانیانی هێرشی كیمیایی چارەسەر دەكات». هاوكات ماكرۆن راشیگەیاند:» ئێمە ژمارەیەك پرۆژەی كۆنكرێتی لەم بوارەدا جێبەجێ دەكەین، بەسەرۆك وەزیرانی عێراقم وت، هاوكارییەكانمان بەیەكەوە لەهەموو بوارەكاندا زیاددەكەین، بۆ گەشەپێدانی ئەم  هەرێمە لەخزمەت و بەرژەوەندی گەلی كورددا». نوخشە ناسیح، قایمقامی پارێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئولیڤیێ دێكوتینی كونسوڵی فەرەنسا لەهەولێر لەگەڵ نوێنەری حكومەتی فەرەنسا لە 16ی ئازاری ئەمساڵدا، تەبعەن كونسوڵی فەرەنسا زۆر ئارەزووی ئەوە دەكات ئیش بۆ هەڵەبجە بكەن، بەتایبەت چەند جارێك هاتووە بۆ نەخۆشخانەی چارەسەری بەركەوتووانی كیمیاوی كە چیان پێویستە تا دابینی بكەن». ناوبراو باسی لەوەشكرد كە كونسوڵی فەرەنسا وەك كونسوڵی وڵاتانی دیكە نەبووەو بەجددی هاتۆتە پێشەوەو بەڵێنی پێداین كە هەوڵدەدات» ئێمە بەردەوام داوا دەكەین لەوڵاتان كە نوێنەرایەتیان هەیە لەهەرێمدا سەردانی پارێزگاكە دەكەن، بەڵام كەسیان وەك كونسوڵی فەرەنسا بە عەمەلی نەهاتۆتە پێشەوە». قایمقامی ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە وتیشی:» كونسوڵی فەرەنسا پێیوتین حەز دەكەن هاوكاری كەمایەتییە ئایینی و نەتەوەییەكان بكەن وەك كاكەییەكان و پێكەوەچوون بۆ گوندی هاوار، كە پرۆژەی ئاویان بۆ جێبەجێ دەكەن». هەروەها نوخشە ناسیح باسی لەوەشكرد كە لە 16ی ئازاری ئەمساڵدا و لەیادی كیمیابارانی هەڵەبجەدا نوێنەری بەشی قەیرانەكانی حكومەتی فەرەنسا هاتە هەڵەبجە، وتیشی:» حكومەتی فەرەنسا فەند دەدات بەچەند رێكخراوێك، رێكخراوێكی فەرەنسی هاتووە كە پرۆژەیەكی خزمەتگوزاری گوندی هاوار دەكەن دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە، چەند پێداویستییەك بۆ نەخۆشخانەی چارەسەری كیمیاوی دەكڕن». هاوكات ئەوەشی روونكردەوە كە رێكخراوێكی دیكەی فەرەنسی بۆ ماوەی نۆ مانگ خولی راهێنان دەكاتەوە بۆ نەخۆشخانەی چارەسەری كیمیاوی هەڵەبجەو نەخۆشەكان كە لەڕووی دەروونییەوە چۆن مامەڵە بكەن و لەگەڵیاندا بكرێت و بڕیارە ئەو كارانە بكەن. قایمقامی ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە ئەوەشی دووپاتكردەوە كە فەرەنسا یەكێكە لەو وڵاتانەی دەیانەوێت بەردەوام بن لەهاوكارییەكانیان بۆ پارێزگای هەڵەبجە

شاناز حەسەن وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی كوردستان رایگەیاند:» بڕی ئەو مووچانەی وەرگیراوە لەلایەن ئەو مووچەخۆرانەوە كە زیاتر لە مووچەیەكیان وەرگرتووە لێیان وەردەگیرێتەوە و تەنیا ئەو مووچەیە وەردەگرێت كە خۆیان هەڵیانبژاردووە». دووشەممە 6ی ئەیلولی 2021 وەزارەتی دارایی و ئابووریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەنووسراوێكدا كە واژۆی ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی لەسەرە، بڵاویكردووەتەوە و رایگەیاندووە:» بڕی ئەو مووچانەی وەرگیراوە لەلایەن ئەو مووچەخۆرانەوە كە زیاتر لە مووچەیەكیان وەرگرتووە پێش 1-7-2020 لێیان وەرناگیرێتەوە». هەروەها تێیدا هاتووە كە» بەڵام ئەوانەی لەدوای 1-7-2020 زیاتر لە مووچەیەكیان وەرگرتووە لێیان وەردەگیرێتەوە و تەنیا ئەو مووچەیە وەردەگرێت كە خۆیان هەڵیانبژاردووە، هەر بڕە پارەیەكیش لەپێش ئەو بەروارە لێیان وەرگیرابێ بۆیان دەگەڕێندرێتەوە». حكومەتی هەرێم ساڵی رابردوو لەپەرلەمانی كوردستان یاسای چاكسازی پەسەند كردو تێیدا بڕیاردرا كابینەی نۆیەم دەست بەجێبەجێكردنی ماددەو بڕگەكانی بكات، كە تێیدا باسی ئەوانە كراوە كە بە نایاسایی دوو مووچەو سێ مووچەیی وەردەگرن لێیان ببڕدرێت تا دادپەروەری لە دابەشكردنی مووچەدا بێتە دی. بەرپرسێكی باڵا لە وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم كە نەیویست ناوی بنووسرێت بۆ هاوڵاتى  ئەوەی ئاشكرا كرد، لەئێستادا بەهۆی جێبەجێكردنی یاسای چاكسازییەوە تەنیا بڕیارەكە دەرچووە كە مووچەكانیان لێوەردەگیرێتەوە، بەڵام تائێستا دیارینەكراوە بە چ میكانیزمێك لێیان وەردەگیرێتەوە. هەروەها وتیشی:» نازانرێت رێژەیەك لە مووچەكانیان دەبڕدرێت یاخود لە مووچەكانیان مانگانە لێیان وەردەگیرێتەوە». سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» بڕیارەكە دەرچووە لێیان وەردەگیرێتەوە، لەوانەیە لەو مووچەیە بێت كە هەیانە». زیاد جەبار، سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان، بە هاوڵاتى  وت:» بەپێی یاساكە كە ماوەیەكی دوورودرێژە سیستمی بایۆمەتری كراوە، بەوردی لە تەحقیقدا بووە و وردبینی تەواوی تێداكراوە نەكا هەڵەیەك بكرێت، كەسێك بەهەڵە و بەناهەق مووچەكەی ببڕدرێت و وانەبێت، بۆیە لە ئەنجامدا بڕیاردراوە ئەوانە راستەقینەن و مووچەكانیان ببڕدرێت». هەروەها سەرۆكی لیژنەی دارایی ئەوەشی خستەڕوو بەپێی ئەوەی لەنووسراوەكەدا باسكراوە و  مووچەكانیان لەمانگی حەوتەوە لێوەردەگیرێتەوەو ئەوەشی پێشتر تێپەڕیوەو و رۆیشتووە لەپێش بەرواری 1ی 7ی 2020 وە لێان وەرناگیرێتەوە.   لە یاسای چاكسازیدا باسی شێوازی وەرگرتنەوەكەی نەكراوە، چونكە خۆی لە بنەڕەتدا ئەوەی كراوە پێچەوانەی یاسایە كە ئەوانە زیاتر لە مووچەیەكیان وەرگرتووە.   زیاد جەبار ئەوەشی دووپاتكردەوە كە بەدڵنیاییەوە كە بڕیارەكە دەرچووە لێیان وەردەگیرێتەوە، وتیشی:»لەوانەیە لەو مووچەیەی بێت كە هەیانە». هاوكات، شێركۆ جەودەت، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:»ئەو بڕیارە بۆ ئەوانەیە كە سەرە مووچەن و لەمووچەیەك زیاتریان هەیە لەسیستمی بایۆمەتریدا دەركەوتووە، بەپێی بڕیارەكەی وەزارەتی دارایی بەو شێوەیە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت كە مووچەكانیان لێوەربگیرێتەوە». « لەم مانگەوە مووچەكانیان تەواو رادەگیرێت، وەزارەتی دارایی داواشیان لێدەكات ئەو مووچانەی وەریانگرتووە بەزیادە لێیان وەربگیرێتەوە»، شێركۆ جەودەت وای وت. شێركۆ جەودەت ئەوەشی روونكردەوە كە لە یاسای چاكسازیدا باسی شێوازی وەرگرتنەوەكەی نەكراوە، چونكە خۆی لە بنەڕەتدا ئەوەی كراوە پێچەوانەی یاسایە كە ئەوانە زیاتر لە مووچەیەكیان وەرگرتووە.  

نامۆ سەربەست سوپای ئیسرائیل رایگەیاند پلانێكی نوێیان هەیە بۆ مەشقكردن لەسەر فڕۆكەی جەنگیی نوێكراوە، تا لەپێگە ئەتۆمییەكانی ئێران بدەن و پێش ئەگەری دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمی بكەون. لەكاتێكدا بینی گانتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل هەڕەشە لەئێران دەكات و بەڵێنی بۆردومانكردنی پێگە ئەتۆمییەكانی دەدات، لەچەند لێدوانیكیدا بۆ میدیا ئیسرائیلییەكانی وەك رۆژنامەی یەدیعوت ئەحرەنوت و تۆڕی یەنێت و چەندینی تر، گانتس رایگەیاند:»ئێران تەنیا پێویستی بە 10 هەفتە هەیە بۆ دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمی و ئیسرائیل ئامادەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی» لەمیانی سەردانەكەشیدا بۆ ئەمریكا، نافتالی بینیت سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند:»تەلئەبیب مافی جوڵەی هەیە دژی ئێران، ئەگەر هەست بەهەڕەشە بكات لەلایەنێكەوە». زانیاریی هەوڵگری هەڕەشەكانی گانتس و بینیت و سوپای ئیسرائیل هاوكاتی یەكتربوون و هەموویان جەختیان لەئەگەری گورز وەشاندن لەئێران كردەوە، بەوەش هەموو دامەزراوەی سەربازیی ئیسرائیل خراوەتە ئامادەباشییەوە بۆ هەموو پێشهاتێكی كتوپڕ.  ئەفیف كوخافی سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل، گروپێكی پێكهێنا بەسەرۆكایەتی سەرۆكی یەكەی ستراتیجیی سوپا، بۆ داڕشتنی پلانێك كە بەدیهێنانی ئامانج لەهەر هێرشێكی ئیسرائیلی بۆ سەر پێگە ئەتۆمییە ئێرانییەكان مسۆگەر دەكات. لەلێدوانێكیشیدا بۆ راگەیاندنە ئیسرائیلییەكان، باسی لەئەوە كرد، كە ئێران خاوەخاو دەكات لەدەستپێكردنەوەی گفتوگۆ ئەتۆمییەكاندا تاكاتی هەبێت بۆمبی ئەتۆمی دروستبكات، بەوتەی كوخافی ئەو پارانەی بۆ بودجەی سەربازیی ئیسرائیل زیادكراوە، پارەیەكە پێش هەمووشتێك تایبەتكراوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران. سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل راشیگەیاند:»بەرەوپێشچوون لەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێراندا پاڵی بەسوپای ئیسرائیلەوە نا پلانە ئۆپراسیۆنییەكانی خێراتربكات و بودجەیەكی بۆ تەرخان بكات». هاوكات جەختیشیكردەوە لەوەی سوپاكەی بەشێوەیەكی مەنهەجی و بەهەموو رێگایەك، كار دەكات بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئیسرائیل هێزی ئاسمانیی كەرەستەی جەنگی و فڕۆكەی نوێكراوەی ئامادەكردووە و مەشق لەسەر سیمولەیشنی هێرشی دوور مەوداو توانای نیشتنەوەو چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی كەرەستە جەنگییە پێشكەوتووەكانی ئێران دەكات بەتایبەتی دژە فڕۆكەكانی، دەزگای هەواڵگرییەكەی كەوتووەتە كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر چالاكییە ئەتۆمییەكانی ئێران. بەرپرسەكانی دەزگای ئاسایشی ئیسرائیل مەترسی خۆیان نیشاندا لەوەی ئێران ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمی بۆ 60٪ بەرزكردووەتەوە و دروستكردنی چەكی ئەتۆمیش پێویستی بە پیتاندنی 90٪ هەیە، بەرپرسێكی ئەمنیی ئیسرائیلی كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت بەڕۆژنامەی ئیندیپێندێنتی راگەیاند:»ئێران لەپێشكەوتووترین خاڵی بەرنامە ئەتۆمییەكەیدایە لەڕووی پیتاندنەوە، لەساڵی 2018ەوە كە سەرۆك ترەمپ لەڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە كشایەوە، ریتمی پیتاندن زۆر خێراو دودڵكەر بووە». پلانی B بۆ وەستاندنی ئێران رێكەوت نییە كە لەگەرمەی سەرقاڵیی ئیسرائیل بەكێشەی غەززەو كۆرۆنادا، بینی گانتس 60 باڵیۆزی بیانیی لەوڵاتەكەی كۆبكاتەوەو لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا بۆیان، هەڕەشە لەئێران بكات. لەو كۆبوونەوەیەدا كەڕۆژی پێنجشەممە 27ی ئاب بەڕێوەچوو، گانتس راستەوخۆ نەیوت ئیسرائیل لە ئێران دەدات، بەڵكو وتی:»بەدوری نازانم تەل ئەبیب گورزێكی ئاوها بوەشێنێت». هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گێڕایەوە كە ئێران ماوەیەكی كورتی ماوە بۆ دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمی و نازانن ئایا رژێمی ئێران ئامادەیە بگاتە رێككەوتن یان نا؟. لایەنە ئیسرائیلییەكان ئەو كۆبوونەوەیە وەك ئامادەكارییەك دەبینن بۆ لێدانی پێگە ئەتۆمییەكانی ئێران و كۆكردنەوەی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەدەوری هەڵوێستی ئیسرائیل. گانتس داوای لەجیهان كرد پلانی B جێبەجێبكەن و لەئێستاوە بەرەوپێشچوونی ئێران رابگرن، چونكە بەوتەی ئەو ئامانجەكە گەیشتنە بەڕێككەوتنێكی درێژخایەنترو بەهێزترو فراوانتر و هۆشداریشیدا كە» گەیشتنی ئێران بە دەرگای ئەتۆمی، دەمانخاتە بەر دەرگای پێشبڕكێیەكی خۆچەكداركردنی ئەتۆمی هەرێمی و لەوانەیە جیهانیش، هەموو دوژمنكارێتیی ئێران تائێستا بەبێ ئەو توانایە بووە، ئەگەر بتوانێت بگاتە ئەتۆمی، ئەوا دوژمنكارییەكەی زیاتر دەكات». دوای چەندین هەڕەشەی تر دژی حزبوڵا و حەماس و ئێران، نووسینگەی گانتس بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوەو هەڵوێستە نوێیەكانی تێدا ئاشكراكردو نووسی:»هەڵسەنگاندنەكانمان دەریخستووە كە ئەو درۆنەی پاپۆڕی میرسەر ستریتی بەریتانی كردە ئامانج، لەئێرانەوە هەستاوەو ئەگەری زۆرە بەڕەزامەندیی عەلی خامنەئی رێبەری باڵا بووبێت، ئەوەش سەلماندنێكی ترە كە ئێران هەڕەشەیە بۆ جیهان و ناوچەكە. لەبەیاننامەكەدا ئەوەش هاتووە كە «ئێران نیەتی لەناوبردنی ئیسرائیلی هەیە و كاردەكات بۆ ئەوەی ئەو كەرەستانەی هەبێت كە ئەو نیەتە جێبەجێبكات، هەروەها لەڕێی باڵەكانیەوە لە عێراق و سوریا و یەمەن و لوبنان و غەززە و درۆن و موشەكی زیرەكەوە كاردەكات و دژی پاپۆڕە بازرگانییەكان لەدەریادا كاردەكات و تەنانەت هێرشی ئەلكترۆنیش لەهەموو جیهاندا دەكات». پلانی هاوبەش بۆ لاوازكردنی ئێران لەگەڵ جوڵە ناوخۆییەكانی هێزە ئەمنی و سەربازیی و هەوڵگرییەكانی ئیسرائیلدا، نافتالی بینیت سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە، سەردانی ئەمریكای كردو لەگەڵ جۆو بایدن سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكاندا كۆبووەوە بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی كرداری و پشتیوانیی دەرەكیی زیاتر. بەر لەگەشتەكەی، نووسینگەی بینیت لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»لەگەڵ هاوپەیمانێتیی ستراتیجیی نێوان دوو وڵاتەكەدا، ئیسرائیل بەردەوامدەبێت لە پاراستنی مافەكەی لەسەرداریی سەربازیدا». دوای گەیشتنی بەئەمریكا، بینیت لەگەڵ لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا كۆبووەوە و تاوتوێی دۆخی سوپای ئیسرائیلیان كردو داوای هاوكاری گەرورەی كرد لەبواری كڕینی سەربازییدا. دوای كۆبوونەوەكەش دیوانی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل لەبەیاننامەیەكدا ئاشكرایكرد سەرۆكی حكومەت بەڵێنی پێدراوە ملیارێك دۆلار وەك هاوكاریی بۆ كڕینی موشەك و پاتری لوتكەی ئاسنین وەربگرێت. دوای دیدارەكەشی لەگەڵ جۆو بایدن لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا بایدن پابەندبوونی وڵاتەكەی دوپاتكردەوە بەئەوەی كە «ئێران هەرگیز نەتوانێت ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی، ئەگەر دیپلۆماسیەت شكست بهێنێت، ئەوا ئامادەین بژاردەی تر بەكاربهێنین». لەگەڵ گەڕانەوەشیدا بۆ ئیسرائیل، نافتالی بینیت لەلێدوانێكدا بۆ راگەیەندنەكانی وڵاتەكەی وتی هەموو ئامانجەكانی لەسەردانەكەی ئەمریكا بەدەستهێناوە،»ریككەوتین لەسەر كاری ستراتیجی هاوبەش، بۆ سەركوتكردنی پێشبڕكێ ئەتۆمییەكەی ئێران». وەڵامی ئێران لەوەڵامی لێدوانەكەی جۆو بایدندا، عەلی خامنەئی رێبەری باڵای ئێران لە كۆبوونەوەیەكیدا لەگەڵ كابینەی حكومەتی نوێ بەسەرۆكایەتی ئیبراهیم رەئیسی رایگەیاند:»ئیدارەی ئێستای ئەمریكا هیچ لەئەوەی پێشووتر جیاواز نییە، چونكە هەمان شتەكانی ترەمپ دەڵێنەوە، بەڵام بە شێوازێكی تر.» هەروەها خامنەیی راشیگەیاند:»ئەمریكا لەبواری دیپلۆماسیدا گورگێكی دڕندەیە، هەندێك جار دەگۆڕێت بۆ ڕێوییەكی فێڵباز». دوای لێدوانەكەی نافتالی بینیت و لەوەڵامی ئەوو هەڕەشەكانی گانتسدا، عەلی شەمخانی ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی ئێران لەتویتێكدا نووسی:» ئەو قسانە هەڕەشەیەكی نایاسایین، ئێران مافی خۆیەتی لەبژاردە بەردەستەكاندا وەڵامی گونجاو هەڵبژێرێت.» دواتریش زەهرا‌و ئیرشادی باڵیۆزی ئێران لەنەتەوە یەكگرتووەكان، لەنامەیەكدا بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەبارەت بەئەو هەڕەشانەی ئیسرائیل نووسی:» بە لەبەرچاوگرتنی هەڕەشە بەردەوام و روو لەزیاتربوونەكانی كیانی ئیسرائیلی لەبواری تیرۆری ئەتۆمیدا ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی، پێویستە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی نەتوندترین زمان ئیدانەی ئەم جۆرە كارە تیرۆریستییە تاوانبارییانە بكات». هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كۆماری ئیسلامی ئێران جەخت لەئیرادە پتەوەكەی دەكاتەوە بۆ بەدەستهێنانی مافە شەرعییەكانی لەبەكارهێنانی وزەی ئەتۆمیدا بۆ مەبەستی ئاشتییانە، هۆشداریدەدات لەهەر هەڵەیەك لەحساباتدا یان هەنگاوێكی سەركێشانە كە كیانی ئیسرائیلی بیهاوێت. «ئێران مافەكانی خۆی بەپێی یاسای نێودەوڵەتی دەپارێزێت بۆ گرتنەبەری هەموو رێوشوێنێكی پێویست بۆ پاراستن و بەرگریكردن لەهاووڵاتیانی و بەرژەوەندی و دامەزراوەو سەروەرییەكەی، لەبەرامبەر هەر كارێكی تیرۆریستی و تێكدەرانەدا»

نامۆ سەربەست دامەزراوەی عەبدولڕەحمان پرومەند، دامەزراوەیەكی ناحكومی و قازانج نەویستە لە راپۆرتێكدا ئەوە ئاشكرادەكات كۆماری ئیسلامی ئێران 380 ئۆپەراسیۆنی بۆ كوشتن و رفاندنی نەیارەكانی لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە. لەسەرەتای ئەم مانگەدا كۆماری ئیسلامی رایگەیاند جەمشید شارمەهەد، چالاكوانی سیاسی ئۆپۆزسیۆن كە لەئەمریكا دادەنیشت رفاندووە، شێوازەكانی ئەو رژێمەی بیری خەڵك هێنایەوە كە بەرامبەر رۆژنامەنوس و چالاكوان و سیاسییە ئۆپۆزسیۆنەكانی دانیشتوی دەرەوەی ئێران دەیگرێتە بەر. جەمشید دوایەمین كەس بوو لەدەرەوە رفێندرا، سەرەتای ئەم مانگە، وەزارەتی هەوڵگریی ئێران لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند «لە ئۆپراسیۆنێكی ئاڵۆزدا دەستگیریان كردووە» هەمان ئەو دەربڕینەی بۆ ئۆپراسیۆنە هاوشێوەكانی بەكاری دەهێنا. دامەزراوەیەكی مافپەروەریی ئێرانی لەسەرژمێرییەكدا ناوی 540 ئێرانیی ئەژماركردووە كە قوربانیی كوشتن و رفاندنی رژێمی وڵاتەكە بوون. دامەزراوەی عەبدولڕەحمان پرومەند، دامەزراوەیەكی ناحكومی و قازانج نەویستەو نزیكەی 20 ساڵە كار بۆ چەسپاندنی دیموكراسیەت و مافی مرۆڤ دەكات لەئێراندا و هاوكات كار بۆ دۆكیۆمێنتكردنی لەسێدارەدانەكان و ئۆپراسیۆنەكانی تیرۆرو رفاندن لەلایەن ئاسایش و هەواڵگریی ئێرانەوە دەكات. عەبدولڕەحمان پرومەند سیاسییەكی ئۆپۆزسیۆن بوو ساڵی 1991 بریكارەكانی ئێران لەپاریس كوشتیان. دامەزراوەكە لەڕاپۆرتەكەیدا دەڵێت ئەم ئامارانە هەموو قوربانییەكان لەخۆناگرێت و نووسیویەتی:»لە ساڵی 1979وە بریكارەكانی ئێران سەدان ئۆپراسیۆنیان لەدژی ئۆپۆزسیۆنە پەنابەرەكانی هەندەران ئەنجامداوە و ئەو ئۆپراسیۆنانەش بەردەوام دووبارە بوونەتەوە، چونكە زۆرینەی كات توانیویانە لەسزادان قوتاریان بێت». بەپێی راپۆرتەكە بریكارەكانی ئێران 380 ئۆپراسیۆنیان لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە و 30 ئۆپراسیۆن لە ناوچەكانی تری عێراق و 30 لە پاكستان و 28 لەتوركیا و 13 لەفەڕەنسا و نۆ لەئەفغانستان و دانەدانەش لەوڵاتانیی دیكە بەكۆی گشتی، ئۆپراسیۆنەكان لە 20 وڵاتی جیاوازدا ئەنجامدراون. ئەگەرچی ئێران تێوەگلانی لە زۆرینەی ئەو ئۆپراسیۆنانەدا رەتدەكاتەوە، بەڵام شانازیی بەهەندێكیانەوە دەكات و وەك نیشاندانی هێزی دەزگا ئەمنییەكانی دەیاناسێنێت، لەوانە رفاندنی رۆژنامەنوس روحوڵا زەم ساڵی 2019 لەعێراق و چالاكوانی سیاسی حەبیب ئیسیود ساڵی 2020 لەتوركیا و تەلەڤزیۆنی ئێران وێنەی هەردووكیانی پەخشكرد. كۆماری ئیسلامی ئێران زۆر بەگەرمیی پێشوازی لەئەوانە دەكات، كە لە دەرەوە بەتۆمەتی تێوەگلان لەتیرۆركردنەكانەوە دەگیرێن و كاتی سزاكەیان تەواودەكەن و دەگەڕێنەوە. لەوانە كازم دارابی كە لەشەهیدكردنی دكتۆر سادق شەرفكەندی و هاوڕێكانیەوە تێوەگلابوو. راپۆرتەكە هەندێك لەو وڵاتانەی پەناهەندە ئێرانییەكانیان لەخۆگرتووە، بە كەمتەرخەمیی تۆمەتباردەكات و دەڵێت حكومەتەكانیان دوای دەستگیركردنی بریكارە ئێرانییەكان یان ئاشكراكردنی پیلانەكانیان، رێگایان داون وڵاتەكانیان جێبهێڵن تا خۆیان لەوە بدزنەوە كە تۆمەت ئاراستەی ئێران بكەن. هاوكات، دامەزراوەكە هۆشداریش دەدات لە ئەوەی ئەگەر هەمەئاهەنگی و كارێكی جیهانیی هاوبەش نەبێت بۆ راگرتنی، ئەوا ئەو توندوتیژیەی ئێران لە دەرەوی سنورەكانی دەیكات بەردەوام و زیاتر دەبێت. بەردەوام دەزگای هەواڵگریی ئێران تۆمەتبار دەكرێت بە ئەنجامدانی كوشتن و رفاندنی ئاڵۆز لەدەرەوە، وێڕای ئەوەی رژێمی ئێران پەیوەندیی خۆی بەزۆرێك لەوانەوە رەتدەكاتەوە، بەڵام چەندین ئێرانی لەوڵاتانی دەرەوەدا بەتۆمەتی تیرۆركردنی چالاكوانان دادگاییكراون،. ساڵی 1989 رای گشتی ئەوروپا بەوردی چاودێریی شەهیدكردنی دكتۆر عەبدولڕەحمان قاسملۆی كرد لەڤیەننای پایتەختی نەمساو دواتریش لەساڵی 1992دا شەهیدكردنی دكتۆر سادق شەرەفكەندی و دوو هاوڕێی لەچێشتخانەی میكۆنۆسی بەرلین لە ئەڵمانیا هەڵایەكی گەورەی نایەوەو شەهیدكردنی دكتۆر قاسملوشی هێنایەوە یادی خەڵك. لەئێستاشدا كە بەردەوام دۆسیەی مافەكانی مرۆڤ لەئێران لەسەر زیاتر لەئاستێك باسدەكرێت و رەخنەی لێدەگیرێت و وڵاتەكە بەچەندین پێشێلكاریی بەرامبەر هاووڵاتییەكانی تۆمەتبار دەكرێت.    

هاوڵاتى زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی، فرۆشتنی نەوت لەچوارچێوەی چارەسەریی قەیرانە ئابورییەكانی ئێران بووەتە خەونێك بۆ ئەو وڵاتە، بەڵام رەئیسی بەدەستنیشانكردنی كۆمەڵێك وەزیری بێ ئەزموون رەنگە ئەم خەونەی وڵاتەكە بكاتە مۆتەكە بەتایبەت یەكەم لێدوانی وەزیری نوێی نەوتی ئێران بەهای دۆلاری بەرانبەر بە تمەن بەرزكردەوە. وەزیری نوێی نەوت لەئێران یەكەم لێدوانی ئەوە بووە كە هەوڵدەدرێت نەوت لە بەرامبەر كاڵادا هەناردە بكرێت و شارەزایانی ئابوریی پێیانوایە ئەم لێدوانە واتا رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمەریكاو رۆژئاوا زیندو ناكرێتەوە و رێگە بەفرۆشی نەوتی ئێران نادرێت و لە ئەنجامدا بەهای هەر دۆلارێك بۆ زیاتر لە (30) هەزار تمەن بەرز دەبێتەوە. محافزكارانی كۆماری ئیسلامی ئێران كە بوونەتە خاوەنی سێ دامەزراوەی (پەرلەمان، حكومەت، دادوەریی) لەوڵاتەكە، گەورەترین بەڵێنیان چارەسەری ئابورییە، بەڵام بەپێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت پێشبینیی دەكرێت رێگە بەفرۆشی نەوتی ئێران نەدرێت و ئەو وڵاتە ناچار بێت رێگەی قاچاخ و ئاڵوگۆڕیی نەوتەكەی لە بەرامبەر كاڵا بگرێتەبەر، كە ئەمەش واتای لاوازبوونی وڵاتێكە كە (90%)ی بودجەكەی لە رێگەی نەوتەوە دابین دەكرد. ئاشتیی لەگەڵ سعودیە یەكێكی دیكەیە لەو هەنگاوانەی كە حكومەتی رابردوو بە نێوەندگیریی بەغدا دەستیپێكردبوو و بەیەكێك لەسەرەكیترین هەنگاوەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەقەڵەمدەدرێت، چونكە سعودیە زۆرترین دژایەتیی ئەو رێككەوتنە دەكات و لەم رێگەیەوە فشارەكانی ئەمەریكا بۆ سەر ئێران زیاد دەكات، بۆیە ئەم هەنگاوی ئاشتیش سەرەڕای بەردەوامیی دانوستانەكان لەپەراوێزی كۆنفڕانسی بەغدا ساردوسڕیی تێكەوتووە. خامنەیی شكست بە ریفۆرمخوازان دەهێنێت عەلی خامنەیی، كە دوو ساڵە هەوڵدەدات ریفۆرمخوازان لەكۆی دەسەڵاتەكان و حوكمڕانییەكاندا نەمێنن و ركابەریی هەڵبژاردنەكان نەكەن لەقۆناغی یەكەمدا ئیبراهیم رەئیسی كردە سەرۆكی دەزگای داد، محەمەد باقر قاڵیباف، سەر بە محافزكاران كە بووە سەرۆكی پەرلەمان رای سپارد بەمەبەستی لاواز پیشاندانی سەرۆكی حكومەت سەردانیی مەیدانیی بۆ ناو خەڵك بكات بەجۆرێك گەشتەكانی زۆر لە حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری سەر بە ریفۆرمخوازان زیاتر بوو.  هاوكات بەبڕیاری خامنەیی پڕۆژە یاسایەكی بەپەلە بۆ پاشەكشێ لە رێككەوتنی ئەتۆمیی پەسند كراو زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی كە خەونی ریفۆرمخوازن بوو بۆ بەدەستەوەگرتنی جارێكی دیكەی حكومەت لەبار برا، دوای ئەوەش ریفۆرمخوازان هەر كەسێكیان كاندید دەكرد بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی یان رەت دەكرایەوە یان لەژێر كاریگەریی خامنەیی پاشەكشێی دەكردو حەسەن خومەینی، كوڕەزای روحەڵڵا خومەینی یەكێك لەو نموونانە بوو كە دوای چاوپێكەوتنی لەگەڵ خامنەیی، پاشگەزبوونەوەی خۆی بۆ كاندیدبوونی لە لایەن ریفۆرمخوازانەوە راگەیاند. كاتێك محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران ویستی خۆی وەك كاندیدی سەرۆك كۆماریی ریفۆرمخوازان بپاڵوێت، فایلێكی نهێنیی بڵاوكرایەوە كە تێیدا دژایەتیی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس دەكات و ئەو بەسەركێش و سەر بە روسیا ناودەهێنێت، بۆیە ئەم فایلەش كە دەوترێ لەلایەن دەزگای هەواڵگرییەوە دزەپێكرا وای لە زەریف كرد بۆ هەتاهەتایە دەستبەرداری گۆڕەپانی سیاسەت ببێت و رایبگەیەنێت كە تەنها سەرقاڵی لێكۆڵینەوەو وانەوتنەوە دەبێت. سەرۆك و كابینەی ئێستا بەرهەمی خامنەییە عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەپلانێكی وردی دوو ساڵەدا ئیبراهیم رەئیسی كە پێشتر سەرۆكی دەزگای دادوەریی بوو، كردە سەرۆك كۆمار چونكە خامنەیی بە بەردەوامیی لەپەیامەكانیدا ئاماژەی دەكرد بە رۆڵی رەئیسی لەهەنگاونان بۆ حوكمڕانیی و هەر ئەمەش وای كرد رەئیسی وەك بەرهەمی خامنەیی ناوببرێت. بەوتەی شارەزایان لەساڵی (2009) تا ئێستا هەوڵدراوە ناوەندەكانی سەر بەدەزگای هەواڵگریی (ئیتلاعات) و سوپای پاسداران و دەزگای دادوەریی لە كەسانی نزیكی خامنەیی بن و ئەو بەم كارەی زۆربەی ئەو ناوەندانەی كە پێویستیەتی بەدەستی هێناوەو كەسانی نزیك لەخۆیی تێدا جێگیركردوون، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە پەرلەمانە كە لە رابردودا زۆربەی كات بەدەستی ریفۆرمخوازاناوە بووە، ئێستا بە تەواوەتیی كەوتووەتە دەست محافزكاران چونكە لەكۆی (290) كورسی، (227) كورسیی بەدەست محافزكارانەوەیەو تەنها (20) كورسیی بەدەست ریفۆرمخوازانەوە ماوە، بۆیە ئەمە وا دەكات خامنەیی لەهەموو كاتێك زیاتر دەسەڵاتی بەسەر كۆی پڕۆسەی سیاسی و حوكمڕانیی ئێراندا هەبێت. رەئیسی كە ئێستا سەرۆك كۆماری ئێرانەو پێشتر و لەسەردەمی سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەئێران رایگەیاند كە لەو دۆخەی كۆرۆنا دروستی كردووە زۆر نیگەرانە و تەنانەت ئەو ناتوانێت دەستی خامنەیی ماچ بكات، لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆك كۆمار لە كۆبوونەوەی لەگەڵ خامنەیی رایگەیاند هەموو هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ بۆ ئەوەی لەسەر رێبازی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران هەنگاو بنێت و بەم لێدوانەشی بووە مایەی خۆشحاڵیی خامنەیی. رەئیسی لە رێوڕەسمی دەستبەكاربوونیدا رایگەیاند ئەركی ئەو پاراستنی میراتی كۆماری ئیسلامی ئێرانەو ئەم وتەیەشی لەلایەن محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆكی پەرلەمان و غوڵامحسێن موحسین ئێژەیی، سەرۆكی دەزگای دادوەریی ئێران پێشوازیی و پشتیوانیی لێكرا، كەئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە هەموو دەزگاو دامەزراوەكانی ئێران لەهێڵێكدا سیاسەتەكانی خامنەیی جێبەجێ دەكەن بەبێ ركابەرو بەزمانێكی دیكە دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران یەكدەست بووە. كابینەی بێ ژنی رەئیسی.. رەئیسی دوای دەستنیشانكردنی (19) وەزیر بۆ پەرلەمان تەنها یەك وەزیر دەنگی متمانەی پەرلەمانی بەدەستنەهێنا كە ئەویش وەزیری پەروەردە بوو، بەڵام زۆرینەی رەهای وەزیرەكان كە سەر بەباڵی توندڕەوەی محافزكارانن و ئەمیر حسێن رەحیمی، وەزیری داد بە (277) دەنگ و محەمەدڕەزا ئاشتیانی، وەزیری بەرگریی بە (274) دەنگ و ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوە بە (270) لە كۆی (290) دەنگ زیاترین دەنگی متمانەی پەرلەمانیان بەدەستهێناوە. كابینەی رەئیسی كە بەكابینەی بێ ژن لەقەڵەمدەدرێت تەنانەت یەك ژنیشن بۆ هیچ پۆستێكی هەستیار لەكابینەكەیدا پێشنیار نەكراوەو پێدەچێت ئەو كابینەیە بەبێ ژن لەكارەكانی بەردەوام بێت. شێوازی كابینەكەی رەئیسی وای كردووە كەخەڵكی ئێران هیوایەكی ئەوتۆیان بۆ چارەسەری قەیرانەكانیان نەبێت و  رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) نزیك لە ریفۆرمخوازان لەژمارەیكی خۆیدا بەناونیشانی (حكومەت بەوەزیری بێ ئەزمونەوە؛ دووبارەكردنەوەی سەردەمی ئەحمەدی نەژاد) لەزاری د.ئیسماعیل گرامی موقەدەم، وتەبێژی حزبی (ئێعتیماد میللی)ی سەر بە ریفۆرمخوازان بڵاوی كردووەتەوە:» ئەو وەزیرانەی ئیبراهیم رەئیسی دەستنیشانی كردوون پەرلەمان متمانەیان پێبەخشیون بەپێچەوانەی بەڵێنەكانی، زۆربەیان لەڕەوتی راستڕەوی سەر بەمحافزكاران و ئەزموونێكی ئەوتۆیان نییە و پێناچێت بتوانن لە رووی نێودەوڵەتیشەوە رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران زیندو بكەنەوە. «رەئیسی بەدەستنیشانكردنی كۆمەڵێك وەزیری بێ ئەزمون لە رووی حوكمڕانییەوە كە زۆربەیان توندڕەون، پێچەوانەی ئەو بەڵێنەبوو كە رایگەیاند كابینەكەی هەمەلایەنە دەبێت و تایبەت نابێت بەمحافزكاران، بەڵام ئەم هەنگاوەی رەئیسی سەلماندویەتی كە ئەویش سەردەمی مەحمود ئەحمەدی نەژاد، سەرۆك كۆماری پێشوتری ئێران دووبارە دەكاتەوە». لەلایەكی دیكەوە ئاژانسی هەواڵی (فارس) سەر بەتوندڕەوەكانی محافزكاران دەڵێت: ئەمەریكا هیوای بەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی نییە.. فارس بڵاوی كردووەتەوە؛ كە رۆژنامەی (هائارتز)ی ئیسرائیل ئاشكرای كردووە وەفدێكی ئەمەریكی بەسەرۆكایەتیی ویلیام جۆزێف بێرنز، بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا (سی ئای ئەی) لەگەڵ بەرپرسانی هەواڵگریی ئیسرائیل كۆبوونەتەوە و لە كۆبوونەوەكەدا وتوویانە هیوایان بەوە نییە كە رێككەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) زیندو بكرێتەوە. هەروەها ئەو وەفدە رایانگەیاندووە شانسی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەگفتوگۆو دانوستانەكانی ڤیەننا زۆر كەمەو پێناچێت ئەو دانوستانانەی نێوان ئێران و ئەمەریكا و وڵاتانی ئەوروپا بگاتە ئەنجامێكی ئەوتۆ. یەكەم لێدوانی وەزیری نەوت بەهای دۆلاری بەرزكردەوە رۆژنامەی (ئیبتیكار) نزیك لە ریفۆرمخوازان: بەهۆی وەزیری نەوتەوە بەهای دۆلار لەئێران بەرز دەبێتەوە. رۆژنامەكە نووسیویەتی:» رۆژی چوارشەممە (25/8/2021) پەرلەمان جگە لە وەزیرێكی پێشنیاركراو متمانەی بە (18) وەزیری دەستنیشانكراوی كابینەی ئیبراهیم رەئیسی داوەو بە دەركەوتنی وەزیری نەوتی نوێ و لێدوانەكانی، ئاماژەكانی بەرزبوونەوەی دۆلار تا سنوری (30) هەزار تمەن بۆ هەر دۆلارێك دەركەوتووە. جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندووە پلانی هەیە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوت لەبەرامبەر كاڵاداو ئەم لێدوانەشی ئاماژەیە كە هیوا بۆ دانوستانەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی كەمی كردووە و ئێران ناتوانی لەفرۆشی نەوت دۆلار بەدەستبهێنێت بۆیە دوور نییە ئەم لێدوانەی وەزیری نەوت، بەهای دۆلار جارێكی دیكە لەئێران بەرزبكاتەوە. پێشبینییەكی رۆژنامەی ئیبتیكار راست دەرچوو لەو رۆژەوە بەهای دۆلار لەئێران بەردەوام لە بەرزبوونەودایە و لەئێستادا نرخی هەر دۆلارێك زیاترە لە (28) هەزار تمەن لەكاتێكدا پێش لێدوانی ئەو وەزیرەی نوێی نەوت هەر دۆلارێك (25) هەزار تمەن كەمتر بوو. وەزیری بەرگریی محەمەدڕەزا ئاشتیانی، وەزیری بەرگریی ئێران كە تازە دەستبەكار بووە لە ساڵی (2019) لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاوە بە تۆمەتی تێكدانی دۆخی ئەمنیی ناوچەكە و هاندان بۆ ئاڵۆزبونی ئەمنیی لەجیهان خراوەتە لیستی سزادراوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەلای ئەمەریكا. ئاشتیانی كە دووەم دەنگی زیاترین ئاستی متمانەی لەپەرلەمان بەدەستهێناوە زیاتر لەسوپای رەسمیی ئێران (ئەرتەش) كاری كردووە و ئەزموونی لەگەڵ سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا نییە لەكاتێكدا زۆربەی هەرە زۆری دەسەڵاتە سەربازییەكان بۆ سوپای پاسداران دەگەڕێتەوە، بۆیە شارەزایان پێیان وایە رەنگە دەستنیشانكردنی ئاشتیانی بەمەبەستی گوێڕایەڵیی ئەرتەش بۆ سوپای پاسداران بێت كە راستەوخۆ لە خامنەییەوە فەرمان وەردەگرن چونكە، ساڵانێكە ئەو دوو هێزە چەكدارو سەربازییەی ئێران ناكۆكییان هەیە، ئەمەش هەنگاوێكە بۆ نەمانی ئەو ناكۆكییانە. چارەنووسی نادیاری ئاشتیی لەگەڵ سعودیە.. رێككەوتی (16/8/2021) ئاژانسی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیرنا) بڵاوی كردەوە كە ئێران و سعودیە باڵیوزخانەكانیان لە ریازو تاران دەكەنەوە و ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق بە تەلەفیزیۆنی (ئەلعالەم)ی راگەیاند كە دانوستانەكانی نێوان ئێران و سعودیە بەمیوانداریی عێراق گەیشتووەتە قۆناغێكی باش و لەهەنگاوی یەكەمدا بڕیارە باڵیۆزخانەكانی سعودیە و ئێران لەتاران و ریاز بكرێنەوە.. مەسجدی روونیكردووەتەوە كە بەهۆی ئاڵوگۆڕی حكومەت لەئێران گفتوگۆو دانوستانەكانی نێوان سعودیەو ئێران بۆ ماوەیەكی كاتی راگیراوەو دوای كردنەوەی باڵیۆزخانەكانیش گفتوگۆو دانوستانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بۆ ئاساییبوونەوەی ساردوسڕییەكانی نێوانیان بەردەوام دەبێت و هیوایان وایە هەنگاوی باشتر ببڕن. لە رێككەوتی (28/8/2021) ئاژانسی ئیرنا بڵاوی كردوە كە فواد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاندوە دیداری نێوان سعودیەو ئێران بەنێوەندگیریی بەغدا بەڕێوەدەچێت.. فواد حسێن، لەوەڵامی پەیامنێری (ئیرنا) بۆ بەڕێوەچوونی دانوستان لەنێوان تاران و ریاز وتوویەتی:» ناتوانم وردەكاریی دانوستانەكانی نێوان سعودیەو ئێران بڵاو بكەمەوە، بەڵام چەندین كۆبوونەوە لە پەراوێزی كۆنفڕانسی بەغدا لەنێوان بەرپرسانی ئەو دوو وڵاتە بەنێوەندگیریی عێراق بەڕێوەچووە و دەبێت ئەو بەرپرسانە وردەكاریی دانوستانەكانیان بڵاوبكەنەوە. لەلایەكی دیكەوە رێككەوتی (29/8/2021) رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) بەناونیشانی  كۆنفڕانسی بەغدا لەگەرموگوڕیی كەوت. نووسیویەتی:» عێراق دەیەوێت دوای ساڵانێك جەنگ و ئاژەوە لەوڵاتەكەی پێگەی ناوچەیی خۆی بەدەستبهێنێتەوە و ئەنجامدانی كۆنفڕانسی بەغدا لەو چوارچێوەیەدایەو مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەم كۆبوونەوەیە وەك دوایین كارتی هەڵبژاردنەكانی وڵاتەكەی بۆ پیشاندانی بەهێزیی حكومەتەكەی دەخاتەڕوو ئەو كۆنفڕانسە كە بڕیاربوو ببێتە شوێنی ئاشتیی سعودیەو ئێران، بەڵام ئەو دوو وڵاتە لەئاستی باڵادا نوێنەری خۆیان رەوانە نەكرد. ئەمیر عەبدوڵاهیان جێگری وەزیری دەرەوەی پێشوو كە ئێستا بووەتە وەزیری دەرەوە توانایەكی زۆری لەزمانی عەرەبیدا هەیەو پێدەچێت ئامادەبوونی عەبدوڵاهیان لەكۆنفڕانسەكەدا بەمەبەستی دانوستانی لەگەڵ سعودییەكان بێت لەكاتێكدا بڕیاربوو ئەو دانوستانە لەئاستی باڵاترو سەركردەكاندا بێت. بۆ ئێران زیندبوونەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی زۆر گرنگەو لەو سۆنگەیە تاران دەیەوێت لەگەڵ سعودیە ئاشتیی بكات، چونكە ئەو وڵاتە یەكێكە لە نەیارە سەرەكییەكانی ئێران بەتایبەت لە دۆسیەی رێككەوتنی ئەتۆمییدا. بەدیهێنانی خەون یان گیرۆدەبوونی مۆتەكە.. شێوازی كابینەی حكومەتی ئێستای ئیبراهیم رەئیسی ئاماژەیە بۆ دەستنیشانكردنی كەسانی گوێڕایەڵ لەحكومەتەكەیدا، بۆیە محافزكاران بەپێشەنگیی خامنەیی هەنگاو دەنێنن بۆ جێبەجێكردنی تەواوەتیی سیاسەتەكانی دەسەڵاتی یەكدەستی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران كە رەنگە خەونی چارەسەری قەیرانەكان لەلای خەڵكی ئەو وڵاتە بكەنە مۆتەكە.  

عەمار عەزیز زیاتر لە 20 ساڵە فڕۆكەكانی توركیا ناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك بۆردومان دەكەن و بەو هۆیەوە تا ئێستا 34 كەسی مەدەنی شەهیدكراون و 250 گوند چۆڵ كراون بێجگە زیانە مادییەكان،  دوای ئەو هەموو قوربانییە هاووڵاتیانی بادینان و بەرپرسانی كارگێڕی داوای راگرتنی بۆردومانەكانی توركیاو راگرتنی لەشكركێشی بۆ سەرخاكی هەرێم دەكەنەوە. سوپای توركیا بەبیانووی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەمانگی نیسانی ئەمساڵەوە لەشكركێشی ئەنجامداوەو بەقوڵایی 25 كیلۆمەترو بەپانتایی 20 كیلۆمەتری دیكە ناوچەكانی بادینانی داگیركردووەو دەیان بنكەی نوێی سەربازیی دروستكردووەو سەدان ئەرتەشی لەو ناوچانە بڵاوەپێكردووە. بەپێی هەندێ سەرچاوە زیاتر لە 40 بارەگای میت لەهەرێمی كوردستاندا بوونی هەیەو زۆرینەیان لەپارێزگای دهۆك و هەولێردایە. توركیا بەردەوامە لە لەشكركێشی و بۆردومانەكانی بۆ ناوچە جیاوازەكانی كوردستان و نوێترین بۆردومانی بۆ ناوچەكانی شارباژێرو پێنجوێن بوو كە زەوی كشتوكاڵی جووتیارانی كردبووە ئامانج. بەشێك لەهاووڵاتیانی بادینان دەڵێن بۆردومانەكانی توركیا ترس و دڵەڕاوكێی زۆری بۆ دروستكردوون، داوا دەكەن رابگیرێت. ساڵح زاهیر، چالاكوان و خوێندكاری ماستەر لەقەزای ئاكرێ لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: «بۆردومانەكانی توركیا چەندین ساڵە بەردەوامە، بەڵام ئێستا لەڕادەبەدەرەو هەر شوێنێكیان بەمەترسی ببینن توركیا بێ‌ دوودڵی ئەگەر لەناوجەرگەی پارێزگاش بێت بۆردومانی دەكات». ساڵح زاهیر پێشیوابوو كە ئەم هێرشانە بەردەوام دەبن و زیاتر بەرفراوانترو بەهێزتر دەبن لەناو هەرێمدا، چونكە هەولێرو بەغدا قسەیان نیە لەسەر بابەتەكە و تەنیا لەوشەی (دڵگرانین) زیاتریان پێ‌ناكرێت و  لێرەدا خەڵكی ئاسایی بەماڵ و موڵكیانەوە زەرەرمەندی یەكەمن. «چارەسەر ئەوەیە پارتی و پەكەكە رێكبكەون و رێگەنەدەن توركیا زیاتر سود لەناكۆكی نێوانیان وەربگرێت، حكومەتی عێراق هەڵویست وەربگرێت و بەرپرسیاری سەروەری خاكی هەرێم وەك بەشێك لەعێراق لە ئەستۆی حكومەتی عێراقە، وەزارەتی دەرەوەی عێراق هەوڵبدات لە رێگای نەتەوەیەكگرتووەكان و كۆمكاری عەرەبی و كۆنگرەی ئیسلامی فشار لەسەر توركیا بكات كە چیتر كوردستان بوردومان نەكات»، ساڵح زاهیر وای وت. هەروەها سدقی موحەمەد شەریف، خاوەنی یەكێك لەشوێنە گەشتیاریەكانی سنوری قەزای ئامێدی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: « بوونی پەكەكە لەسنورەكەمان  و هێرشەكانی توركیا بۆ سەریان بووەتە هۆی نەهێشتنی بژێوی ژیانمان، ژمارەیەك لەشوێنی نیشتەجێ‌بوونم هەیە پێش ئەوەی دۆخەكە ئاڵوز بێت ژمارەیەكی زۆر لەخێزانەكان لەخواروو و ناوەڕاست عێراق تەنانەت لەژمارەیەك لەپارێزگاكانی تری كوردستان روویان لەقەزای ئامێدی دەكرد بەمەبەستی بەسەربردنی كاتێكی خۆش و لەكاتی پشودان و مانەوەیان لەم یەكە گەشتیارییانەی ئێمە نیشتەجێ‌ دەبوون. « سدقی وتیشی وردە وردە ئاڵۆزبوونی دۆخی ناوچەكەو زیادبوونی ئەم هێرشانە بووەتە هۆی كەمبوونی هاتنی گەشتیارەكان و مانەوەیان لەسنوری ئامێدی، ئەوەش بەهۆی ترسیان لە بەركەوتن و پاراستنی سەلامەتیان كە ئەمەش راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر كارەكەیان كردووە، وتیشی:» زیاتر لە 15 دەفتەر دۆلارم لە پرۆژەكەدا خەرجكردووە وا بڕوات بەنرخێكی زۆر هەرزان  دەبێت بیفرۆشم، چونكە ئێستا لەجیاتی قازانج بكەم تووشی زیانێكی گەورە بووم». كچێكی دانیشتووی ناحیەی چەمانكێ رەخنەی توند دەگرێت لەداگیركارییەكانی توركیا بۆ ناوچەكانی بادینان و دەشڵێت:» توركیا دەیان شوێنیان گرتووەو ئێستا بەموڵكی خۆیان دەزانن». كاژین موحسین، دانیشتوی ناحیەی چەمانكێ‌ سەر بەقەزای ئامێدی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: « ئەوەندەی لەبیرمە توركیا بۆردومانی ناوچەكانی ئێمە دەكات، كەسیش نیە پێی بڵێت تاكەی ئەمە بەردەوام دەبێت، تەنها لەسنوری قەزای ئامێدی و ناحیەی كانێ‌ ماسێ‌، توركیا بەدەیان كیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاكمان، ئەمەش داگیركارییە، ڕستە پەكەكە لەسنورەكەمان هەیە، بەڵام خۆ ناكرێت بەبیانوی بوونی پەكەكە خاكی ئێمەش داگیربكرێت». «هەڵوێستی عێراق وڵاتانی ئەوروپا زۆر شەرمنانەیە بەرامبەر بۆردومانەكانی توركیا، بیست ساڵە هەر دەڵێن نابێت توركیا خاكی هەرێمی كوردستان بۆردومان بكات، دەبێت هوشدارییەكی توند بدرێتە توركیاو رێگا نەدەن چیتر یەك بست سوپای توركیا بێتە ناوخاكی هەرێم، بەڵام هەموو ئەمانە هەر قسە بووە» كاژین موحسین وا دەڵێت. دانیشتوەیەكی شاری دهۆك پێیوابوو بەردەوامی بۆردومانەكانی توركیا كاریگەریی لەسەر هەموو سێكتەرەكانی ژیان كردووەو هاتنی گەشتیارەكان كەمیكردووە. عەبدولناسر حەسەن، پارێزەرو دانیشتووی دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: « ئەوەی توركیا دەیكات بەتەواوی داگیركارییە، هەروەها بنكە سەربازییەكانی لە بامەڕنێ‌ و كانی ماسێ‌ و ناحیەی زێلكان سەر بەقەزای شێخان، سەروەری دەوڵەتی عێراق دەخاتە ژێر پرسیارەوە». ئەو پارێزەرە ئەوەشی دووپاتكردەوە كە بەداخەوە توركیا سنورێكی زۆری بەزاندووە بەتایبەت لەپارێزگای دهۆك، ئەوەش بەبیانوی بوونی پەكەكە، بەردەوامی بۆردومانەكانی توركیا كاریگەری لەسەر هەموو سێكتەرەكانی ژیان كردووە و جوڵەی بازرگانی و هاتنی گەشتیارەكان و زۆر بواری دیكە كەمیكردووە. بەڕێوەبەری ناحیەی كانێ ماسێ داوا دەكات سنورێك بۆ توركیا دابنرێت و فشارێكی بەهێزی لێبكرێت تا چیتر ناوچەكانیان بۆردومان نەكرێت. سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانێ ماسێ لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە تەنها 2020 و 2021 لەسنوری ناحیەكە سێ‌ كەسی سڤیل شەهیدكراون لەگەڵ برینداربوونی دوو كەس، بۆردومانی ناوچەكەش رانەگیراوە هەر ماوە ماوە توركیا سنوری ناحیەی كانێ‌ ماسێ‌ بۆردومان دەكات و ئەوەش كاریگەری نێگەتیڤی كردووەتەسەر كارو بژێویی هاووڵاتیانی سنورەكە، وتیشی:» هەر شاندێكی حكومی كە سەردانی ناحیەكەمان دەكات یان ئێمە بەشدار دەبین لەكۆبوونەوە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان یەكەم داواكاریمان ئەوەیە كە سنورێك بۆ توركیا دابنرێت و فشارێكی بەهێزی لێبكرێت تا چیتر ناوچەكانمان بۆردومان نەكات، بەڵام بێسوود بووە».

شاناز حەسەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمان لە 10ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ لەكاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت، لایەنە سیاسییەكان و كاندیدەكانیان هەفتەی ئایندە بەچڕی دەستدەكەن بە بانگەشە. پاشگەزبوونەوەی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدرو چەند لایەنێكی دیكە بۆ بەشداریكردن لەهەڵبژاردنەكانی مانگی تشریندا گەرموگوڕی دایەوە بەهەڵبژاردنەكان و لەئێستاوە تا هەفتەی ئایندە لایەن و كاندیدەكان دەكەونە پۆستەر هەڵواسین و ریكلام و بانگەشەكانیان. بەپێی یاسای نوێی هەڵبژاردن، عێراق دابەشكراوە بەسەر 81 بازنەداو هەر بازنەیەك چەند كاندیدێك لەخۆی دەگرێت و كێبڕكێ لەسەر 329 كورسی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدەدرێت. بێجگە لەیەكێتی و گۆڕان كە هاوپەیمانێتیان ئەنجامداوە، لایەنەكانی دیكەی كوردستان بەجیا بەشداری پرۆسەكە دەكەن و چەندین كەسی دیكە بەسەربەخۆ لەپارێزگاكانی سلێمانی و هەولێرو دهۆك و كەركوك خۆیان كاندید كردووە. هەرچەندە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لەو رۆژەی كاندیدەكانی هەڵبژاردنەكانی پەسەند كرد، ئەوەی ئاشكرا كرد كە لەمڕۆوە دەتوانن دەست بە بانگەشەكانیان بكەن، بەڵام پاش تێپەڕبوونی زیاتر لەمانگێك هێشتا بانگەشەكان دەستیان پێنەكردووە.  وتەبێژی پارتی لەسلێمانی و هەڵەبجە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات سستی پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان پەیوەندی بە تێگەیشتنی دەنگدەرەوە هەیە بۆ ململانێ حزبییەكان. فارس نەوروڵی، وتەبێژی پارتی لەسلێمانی و هەڵەبجە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى   وت:» دەكرێت بڵێین هەڵبژاردن دوای هەڵبژاردن واتە لەنێوان دوو هەڵبژاردندا شێوازو حەماسیەتی بانگەشە گۆڕانكاری بەسەردا دێت لەكوردستان». هەروەها وتیشی:» ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ هۆشیاری دەنگدەر كە زیاتر دەست و پەنجەی لەتەك پرۆسەی دیموكراتیدا نەرم دەكات، زیاتر تێگەیشتنی دەبێت بۆ سروشتی ململانێیی حزبی قۆناغ بەقۆناغ مەدەنیانەتر بانگەشە دەكرێت». وتەبێژی پارتی لەسلێمانی پێشی وابوو ئەمەی ئێستا هەیە لەشێوازی بەڕێوەچوونێكی هێمنانەی بانگەشەیە. هەروەها ئەندامی لیژنەی باڵای هەماهەنگی هاوپەیمانی كوردستان (یەكێتی و گۆڕان) پێیوابوو درێژترین وادەی بانگەشە وایكردووە بانگەشەكان بەخاوی بەڕێوەبچێت. یاسین حەمەعەلی، سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان و ئەندامی لیژنەی باڵای هەماهەنگی هاوپەیمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە وت:»  ئەم سیستمە نوێیەی هەڵبژاردن جیاوازی زۆری هەیە لەچاو پێشترداو بانگەشەی هەڵبژاردنیش ئەم جارە جیاوازە لەجارەكانی پێشتر، لەسەرجەم هەڵبژاردنەكانی پێشوو درێژترین وادەی بانگەشەیە كە لەهەڵبژاردنەكانی پێشتر لەمانگێك تێپەڕی نەكردووە». بەپێی یاسا نوێیەكەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، پاش راستاندن و ئەنجامدانی تیروپشك بۆ كاندیدەكان لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانەوە، راستەوخۆ هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن دەستی پێكردووەو كاندید سەربەست بووە لەوەی بانگەشە بكات. یاسین وتیشی:» دیارە ئەو وادەیەش زۆر دورو درێژەو نزیكەی سێ مانگە، بۆیە ئەمە هۆكاری سەرەكی ساردوسڕی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانە تائێستا». «ئێمە وەكو هاوپەیمانی كوردستان (یەكێتی، گۆڕان) لەچەند هەفتەی داهاتوو سەرجەم ئامادەكارییەكانمان تەواو دەكەین، بەفەرمی رۆژێك دیاری دەكەین وەكو دەستپێك بۆ هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی هاوپەیمانی كوردستان»، ئەندامە باڵاكەی لیژنەی هاوبەشی هاوپەیمانی كوردستان وای وت. هەندێك لایەنیش هۆكاری سستی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان دەگێڕنەوە بۆ كێشە زۆرو یەك لەدوای یەكەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان. شوان رابەر، ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى   وت:» لەبەرئەوەی هەڵبژاردنی ئەمجارە، نادیارەو كێشەی زۆری تێدایە، چونكە لەلایەن 25 حزب و  كوتلە سەحبی هەڵبژاردنەكانیان كردووە و لەلایەكی دیكەوە، هەڵبژاردنەكە ئاڵۆزە، بەگشتیش خەڵك لەهەڵبژاردن و گۆڕانكاری بێ‌تاقەتە». لەبارەی كۆمەڵی دادگەریشەوە، شوان رابەر ئەوەی خستەڕوو وەك حزبەكەیان بەگەرمی بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكەن، وتیشی:» كاندیدی بەهێزمان هەیەو لەلایەن لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانەوە، قۆناغ بەقۆناغ پلانی دیاریكراوی هەیەو چەندین كۆبوونەوە لەگەڵ كاندیدەكان كراوەو بڕیایش دراوە لەداهاتوودا بەمیكانیزمێكی  سەركەوتوو هەڵمەتی بانگەشەكان چڕبكەینەوە». هاوكات كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو پێیوابوو لەهەفتەی ئایندەوە پاش دڵنیابوونەوە لەئەنجامدانی هەڵبژاردن بانگەشەكان بەچڕی دەستپێدەكات. مستەفا عەبدوڵا، كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى   وت:»ئێمە وەكو لیست بەشدارنین و تەنیا وەك كاندیدو كارەكتەرێكی كارای كوردستان لەسەر ئاستی سەركردایەتی لەبازنەكان خۆیان پاڵاوتووە وەكو سەربەخۆو هەریەكەیان بانگەشە بۆ خۆیان دەكەن و ئێمەش هەرچەندی پێویستیان بێت هاوكاریان دەبین لەپرۆسەی بانگەشەدا». هەروەها جەختی لەوەشكردەوە خاویی پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەیوەندی بەپرسی دواخستنەكەیەوە هەبووە كە لایەنە سیاسییەكان و كاندیدەكانی تووشی دڵەڕاوكێ كردبوو، لەگەڵ ئەوەشدا ناشاردرێتەوە كە نائومێدییەك لەناو خەڵكدا دروست بووبوو، وتیشی:» لەچەند رۆژی داهاتوودا بەچڕی  بانگەشەكانیان دەستپێدەكات و لەهەموو بازنەكان كاری خۆیان دەكەن وەك هەمان هەڵبژاردنەكانی پێشوو».

عەمار عەزیز قایمقامییەتی قەزای بەردەرەش داوای دەستپێكردنەوەی پرۆژەیەكیان دەكەن كە بە بودجەی پترۆ دۆلار دروستكراوەو پرۆژەكەیان راگیراوە. بەردەرەش لەساڵی 2007 بووەتە قەزا سەر بە پارێزگای دهۆك،  سێ ناحیە و 106 گوند لەخۆ دەگرێت و ژمارەی دانیشتوانی نزیكەی 150 هەزاركەسە. نوح ئیبراهیم، دانیشتوی ناوەندی قەزای بەردەرەش، خوێندكاری زانكۆیە بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد نەبوونی كتێبخانەی گشتی لە قەزای بەردەرەش كێشەیەكی زۆری بۆیان دروستكردووە و بۆ بەدەستهێنانی كتێبێك دەبێت سەردانی ئاكرێ و دهۆك بكەن، وتیشی:»ئەوەش خەرجی دەوێت جگە لەمەش كاتێكی زۆری پێویستە تا بچی و بگەڕێیتەوە، نازانم بۆ بەردەرەش ئەوەندە پشتگۆیی خراوە لەزۆربەی قەزا و تەنانەت لەناحیەكانیش هەیە ، جیاوازی ئێمەو و ئەوان چیە؟». بۆتان شەمسەدین، وتەبێژی قایمقامیەتی قەزای بەردەرەش لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت»بینایەك لەناوەندی قەزای بەردەرەش چەند ساڵێكە لەسەر پارەی پترۆ دۆلار دەست بە دروستكردنی كراوە كە تایبەتە بە مۆزەخانە و كتێبخانەی گشتی قەزاكە، بەڵام ماوەیەكی زۆرە پڕۆژەكە راگیراوە بەهۆی نەبوونی پارە». ناوبراو باسی لەوەشكرد راستە حكومەت لەو ماوەیە بڕە پارەیەكی بۆ هەندێك پرۆژەی دابین كردووە، بەڵام ئەوەی مۆزەخانە و كتێبخانەی گشتی جیاوازە»هەوڵەكانی قایمقامی بەردەرەش بۆ كردنەوەی كتێبخانەیەكی گشتی لەقەزاكە بەردەوامەو بەلای ئێمەوە شتێكی زۆر گرنگە، چاوەڕێی دەزگا پەیوەندیدارەكان دەكەین تا چارەسەرێكی گونجاو بۆ كێشەكە بدۆزنەوە». هاوكات، ئیسماعیل تاهیر، بەرێوەبەری گشتی كتێبخانەكانی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بڕیاری كردنەوی كتێبخانەیەكی گشتی لەقەزای بەردەرەش لەوەزارەتی رۆشنبیری دەرچووە، بەڵام لەبەرنەبوونی فەرمانبەر و شوێنێك بۆ كتێبخانەكە تا ئێستا نەكراوەتەوە». «كێشەمان لەكتێب نیە، ئێمە دەتوانین لەماوەی مانگێگدا 10 هەزار كتێب دابین بكەین، حەوت كتێبخانەی گشتیمان هەیە ، كێشەمان لەسێ ناوچەی سنوری پارێزگای دهۆك هەیە، ئەویش ناحیەی بامەڕنێ  و ناحیەی مانگێش لەگەڵ قەزای بەردەرەش» ئیسماعیل تاهیر وای وت

شاناز حەسەن پەرلەمانتارانی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان كردنەوەی هەژماری بانكی بەهەنگاوێكی باش وەسف دەكەن و دەشڵێن:» مووچە پاشەكەوتكراوەكان دەخرێتە سەر هەژماری بانكی مووچەخۆران». لەساڵی 2015 تاكۆتایی هاتنی كابینەی هەشتەم حكومەتی هەرێم مانگانە بڕێك لەمووچەی مووچەخۆرانی دەبڕی بەناوی پاشەكەوتەوە كە تائێستا نزیكەی 10 ترلیۆن دیناری شایستەی دارایی مووچەخۆران قەرزارەو بڕیارە بەكردنەوەی هەژماری بانكی بەژمارە ئەو قەرزە بدرێتەوە بەمووچەخۆران. رۆژی دووشەممە، 30ی ئابی 2021  ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند كە لەچوارچێوەی جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی كە لە 1-7-2020 چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەپێی ماددەی 13 لەیاساكە، وەزارەتی دارایی راسپێردراوە بەكردنەوەی هەژماری بانكی بۆ سەرجەم مووچەخۆرانی هەرێم.  وەزیری دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان راشیگەیاند:»  مژدەی ئەوەتان دەدەینێ كە ئەو یاسایەو ماددەی 13 چووە بواری جێبەجێكردنەوەو لەهەنگاوی یەكەمدا هەژماری بانكی بۆ سەرجەم موچەخۆرانی كەرتی شارستانی و پۆلیس چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە». هەروەها وەزیری دارایی جەختی لەوەشكردەوە، پرۆسەكە تەنها لەچوارچێوەی هەژماری بانكی بۆ موچە ناوەستێت، بەڵكو پەرەی پێدەدرێـت و ژمارەی كەسی بێ هاوتای لەگەڵدایە»، ئەو هەنگاوە لەداهاتوودا فەرمانبەرانی كەرتی تایبەت و هاووڵاتیانیش دەگرێتەوە». پڕۆژە یاسای چاكسازی لەساڵی رابردووەوە كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوەو حكومەتی هەرێم تائێستا تەنیا كاری لەسەر چەند ماددەیەكی كردووە، یەكێك لەو ماددانە كردنەوەی ئەژمێری بانكی موچەخۆرانە. سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» كردنەوەی ئەژماری بانكی بۆ مووچەخۆران بۆ ئەوەیە مووچە پاشەكەوتكراوەكانیش بخرێتە سەر حسابەكانیان». زیاد جەبار، سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» كردنەوەی ئەژمێری بانكی فەرمانبەران و موچەخۆران لەبەر دوو هۆكار بووە، یەكەم بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان بەرەو سیستمی بانكی بڕوات كە بەداخەوە تائێستا نیەو كاریگەری لەسەر كەمكردنەوەی گەندەڵی و ئەمنیەت و زۆر لایەنی دیكە هەیەو دووەمیش بابەتە گرنگەكە و ئامانجەكەی ئێمە پاشەكەوتی موچەیە تا هەموو شایستە داراییە خەرجكراوو ناخەرجكراوەكان لەو ژمارە بانكیەدا  تۆماربكرێت». شایستەی دارایی خەرجكراو بریتیە لەو موچانەی كە مانگانە فەرمانبەرو موچەخۆران وەریدەگرن و خەرجنەكراوەكانیش بریتیە لەپاشەكەوت و لێبڕینی موچەی فەرمانبەران كە لەماوەی ساڵانی رابردووەوە ئەنجامدرابوو لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە. سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمان پێشیوابوو ئامانجە گرنگەكە ئەوەیە ئەو قەرزەی فەرمانبەران لەپاشەكەوت و لێبڕین هەیانە لەئەژمێرەكەدا تۆمار دەكرێت و ببێتە یاسا بەسەر حكومەتی هەرێمەوە تا مولزەم بێت بەدانەوەی. لەئێستادا لەهەرێمی كوردستان 90 بانكی حكومی و ئەهلی بوونیان هەیەو تەنیا ژمارەیەكی كەمیان بەستراونەتەوە بەسیستمێكی ئەلیكترۆنی و وەزارەتی دارایی بەپێی وتەی سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمان خەریكی بەستنەوەی سەرجەم بانكەكانە بەیەكترییەوە. زیاد جەبار هۆكاری دواكەوتن لەجێبەجێكردنی ئەم مادەدیەی یاسای چاكسازی لەلایەن وەزارەتی داراییەوە گێڕایەوە بۆ رێكخستنەوەی بانكەكان  كەوەزارەتی دارایی سەرقاڵی رێكخستنەوەو بەستنەوەی سیستمی بانكەكان بووە بەیەكەوە، «تاكۆتایی ئەمساڵ هەژماری بانكی موچەخۆران تەواو ناكرێت، ئەگەر تەواو بكرێت جێگەی دڵخۆشییە». سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمان ئەوەشی دووپاتكردەوە بوونی هەژماری بانكیەكە ئاسانكاری دەكات بۆ كەمكردنەوەی موچەی بندیوار، بەڵام ئەوەی كە بندیوارێك مانگانە تەنیا بۆ موچەكەی دەڕوات و موچە وەردەگرێت ئەوە چارەسەر ناكات، چونكە ئەم سیستمە كار لەسەر ناو دەكات بۆیە كاریگەری نابێت». لەبڕگەی دووەمی ماددەی 13ی یاسای چاكسازیدا هاتووە كردنەوەی هەژماری بانكی لەپێناو بەدەستهێنانی شایستە داراییە خەرجكراوو خەرجنەكراوەكانی فەرمانبەراندایە. زیاد جەبار وتیشی» وەزارەتی دارایی دوای ئەژمێرە بانكیەكە كار لەسەر ئەوە دەكات بەژمارە قەرزەكان بچێتە سەر ئەژمارەكان و دواتر چۆن ئەو ژمارانە دەبنە پارەو دەتوانێت بەكاربهێرێت». ئەندامێكی دیكەی لیژنەی دارایی ئەوە دەخاتەڕوو كردنەوەی ئەژماری بانكی هاوكار دەبێت بۆ نەهێشتنی بندیوارەكان. شێركۆ جەودەت، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» دروستكردنی ئەو ئەژمێرە بانكیە بێگومان كاریگەرییەكی زۆری دەبێت بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی و هاوكار دەبێت بۆ بابەتی بەكارهێنانی پارەی قەرزی فەرمانبەران لە ئەژمێرە بانكییەكەیدا لە پێدانەوەی ئیلتیزاماتی حكومەت لە باج و پارەی ئاوو كارەبا». هەروەها شێركۆ جەودەت باسی لەوەشكرد ئەژمێرە بانكیەكە تەواو هاوكار دەبێت بۆ كەمكردنەوەی بندیوارو وادەكات تەنیا فەرمانبەری كردەیی بمێنێت و بتوانێت موچە وەربگرێت. ئەندامەكەی فراكسیۆنی یەكگرتوو، جەختی لەوەشكردەوە، بەشی گرنگی یاساكە، پاشەكەوتكراوی موچەی فەرمانبەرانەو وتی:» بەڵام هیچ زەمانێكی نیە كەبكرێت، چونكە حكومەت قەرزاری موچەخۆران دەبێت و بەژمارە تۆماردەكرێت و دەبێتە یاساو فەرمانبەران دەتوانن وەك مامەڵەی دیجیتاڵی بەكاربیهێنن، بۆیە كردنی مەحاڵە». پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی گۆڕان پێیوابوو كردنەوەی هەژماری بانكی پەیوەندی بەكۆتایی هێنان بەبندیوارەكانەوە نییە. بەڵێن ئیسماعیل، ئەندامی لیژنی دارایی لەپەرلەمان كوردستان، لەلێدونێكدا بە هاوڵاتى وت:» ئەم سیستمە پەیوەندی بەبندیوارەوە نیە، بەڵكو سیستمی بایۆمەتری تەواو وادەكات سەرجەم دۆسیەی فەرمانبەران یەكلابكاتەوە». «كردنەوەی ئەژمێرە بانكیەكە بۆ ئەوەیە ئەو شایستە داراییانەی فەرمانبەران كە لەلای حكومەت ماوەتەوە، بەناوی پاشەكەوت و لێبڕینەوە،  دەچێتە سەر ئەژمێرە بانكیەكە و وادەكات چەندین راسپاردە هەیە كەئێمە دەتوانین بیدەینە  حكومەت رێنمایی پێ دەربكات بۆ خەرجكردنی ئەو بڕە پارانەی كە لەو ئەژمێرەدا هەیە»، پەرلەمانتارەكەی گۆڕان لەلیژنەی دارایی وا دەڵێت. هاوكات عومەر گوڵپی، ئەندامی فراسیۆنی كۆمەڵ لەپەرلەمانی كوردستان هێمای بۆ ئەوەكرد با ژمارە بانكیت هەبێت كە نەتوانێت وەك بانكێكی مۆدێرن مامەڵە بكات ئەوە ئەو ژمارە حسابیە بە بێ‌ جێبەجێكردنی  بڕگە یاساییەكانی وەك خۆی هیچ بەهایەكی نیە. پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ وتیشی:»  كردنەوەی ئەژمێری بانكی كاتێك بۆ فەرمانبەران گرنگە كە حكومەت مامەڵە لەگەڵ موچەخۆران بكات بۆ ئەوەی ئەو پاشەكەوت و لێبڕینەی حكومەت لەموچەخۆری بڕیوە بچێتە ئەژمارەكەوەو لەباج و كرێی ئەوو كارەبا و رسوماتی دیكە بەكاریبهێنێت». جەختی لەوەشكردەوە، كردنەوەی ئەژمێرە بانكیەكە ئەگەر ئیرادەیەكی سیاسی بەهێز هەبێت بەسادەترین پڕۆگرامی ئەلیكترۆنی موچەخۆرانی ناشایستە جیادەكاتەوە.

نامۆ سەربەست بزوتنەوەی تاڵیبان توانی لەماوەیەكی كورتدا زۆرینەی خاكی ئەفغانستان كۆنترۆڵ بكات، بەڵام هاوشێوەی ساڵی 1996 نەیتوانی تەواوی وڵاتەكە بخاتە ژێر دەستی خۆیەوەو دووبارە ویلایەتی پەنجشێر بووەوە پێگەی بەرهەڵستكارانی. ویلایەتی پەنجشێرو ئەفسانەی بەرگری ویلایەتی پەنجشێر كە مانای پێنج شێر دەگەیەنێت، دەكەوێتە باكوری رۆژهەڵاتی كابوڵی پایتەخت و تەنیا 150 كیلۆمەتر لێوەی دوورە، بەپێی دوا ئامارەكان، دانیشتوانەكەی نزیكەی 173 هەزار كەس دەبن و زۆرینەیان لەنەتەوەی تاجیكین. لەهەشتاكانی سەدەی رابردوودا كاتێك یەكێتی سۆڤیەتی ئەوكات ئەفغانستانی داگیركرد، پەنجشێر تاكە ویلایەت بوو نەیتوانی بچێتە ناوی و تاكاتی كشانەوەی بەسەربەخۆیی مایەوە، ئەوكات ئەحمەد شا مەسعود سەركردایەتی هێزی بەرگریكردنەكەی دەكرد و بەهۆیەوە بەشێرەكەی پەنجشێر ناسرا. دوای كشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت و شكستی هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی فرەلایەنە و كۆنترۆڵكردنی ئەفغانستان لەلایەن بزوتنەوەی تاڵیبانەوە، ئەحمەد شا مەسعود دووبارە گەڕایەوە ئەوێ و بەهەمان شێوەی یەكێتی سۆڤیەت نەیهێشت تاڵیبان دەستی بگاتە ئەو ویلایەتە. رۆژی 9ی ئەیلولی 2001، واتە تەنیا دوو رۆژ پێش رووداوەكانی 11ی سێپتەمبەر، لەكردەوەیەكی خۆكوژیدا ئەحمەد شا مەسعود لەلایەن رێكخراوی قاعیدەوە، كەئەوكات هاوپەیمانی تاڵیبان بوو لەبەڕێوەبردنی ئەفغانستاندا تیرۆركراو بەماوەیەكی كەم دوای ئەو رووداوە، ئەمریكا ئەفغانستانی داگیركرد. ئازایەتی و دڵسۆزیی ئەحمەد شا مەسعود وایكرد، وەك دیارترین و خۆشەویستترین سەركردەی ئەو وڵاتە بناسرێت و نازناوی شێرەكەی پەنجشێری لێنراو تائێستاش خەڵك وێنەكانی لەسەر تابلۆكان و دیواری ماڵان و تەنانەت جامی ئۆتۆمبێلەكانیشیان هەڵدەواسن. پەنجشێر ئەگەرچی سروشتێكی زۆر جوانی هەیە، بەڵام لەڕووی سەربازییەوە یەكێكە لەناوچە هەرە سەختەكان و دۆڵی پەنجشێر پڕە لە ئەشكەوت و گردو ناوچەیەكی بەردەڵانە. ئەوەش وایكردووە بەرگریكردن لێی ئاسانتربێت و هەموو هەوڵێك بۆ هێرشكردنە سەری شكست بهێنێت. ئەحمەد مەسعود شاو رێچكەكەی باوكی لەگەڵ چوونە ناوەوەی تاڵیباندا بۆ كابوڵ، ئەحمەد مەسعود شا كوڕی ئەحمەد شا مەسعود لەگرتەیەكی ڤیدیۆییدا دەركەوت بەهەلیكۆپتەر بەرەو ویلایەتی پەنجشێر بەڕێكەوت، دوای گەیشتنی پەیامێكی ئاراستەی ئەفغانییەكان كردو داوایلێكردن پەیوەندی پێوەبكەن بۆ بەرگریكردن دژی تاڵیبان. ئەحمەد مەسعود شا لەدایكبووی ساڵی 1989یەو بەهۆی پەیوەندییەكانی باوكییەوە، خوێندنی سەرەتایی لە تاجیكستان تەواوكردو دوای كوژرانی باوكی خوێندنی ئامادەیی لەئێران و پاشان روویكردە بەریتانیاو ساڵی 2012 ئەكادیمیای ساندهێرستی سەربازیی خوێند، كە یەكێكە لەڕاقیترین و ناودارترین ئەكادیمیاكانی جیهان. دواتر چووە زانكۆی كینكز كۆلێج Kings College و ساڵی 2015 بەكالۆریۆسی لە لێكۆڵینەوە سەربازییەكاندا بەدەستهێنا و ساڵێك دوای ئەوە ماجستێری لەسیاسەتی نێودەوڵەتیدا لە زانكۆی سیتی بەریتانی بەدەستهێنا. هەر ئەو ساڵە (2016) گەڕایەوە ئەفغانستان و بووە سەرۆكی دامەزراوەی ئەحمەد شا مەسعود. لەگەڵ دەستپێكردنی وتووێژەكانی نێوان ئەمریكا و تاڵیبان لە 2019 دا، ئەحمەد مەسعود چووە كایەی سیاسییەوە و لەویلایەتی پەنجشێر پارتێكی سیاسی بەناوی بەرەی بەرگری دروستكردو سەركردایەتی وتووێژی ئاشتیی نێوان لایەنە ئەفغانییەكانی كرد. داواكاریی ئەحمەد مەسعود بریتیبوو لەئەوەی ئەفغانستان ببێتە وڵاتێكی لامەركەزی و ئازادییەكان فەراهەم بكرێت و ئیسلامێكی میانڕەو پەیڕەوبكرێت و هەموو لایەنەكان كۆببنەوە بۆ لەناوبردنی یەكجارەكیی تاڵیبان. لەگەڵ رێككەوتنی تاڵیبان و ئەمریكادا، ئەحمەد مەسعود پێشبینی گەڕانەوەی بەهێزی تاڵیبانی كرد، بۆیە كەوتە دروستكردنی هێزی سەربازیی و كۆكردنەوەی چەك، ئەوەبوو پێشبینییەكەی هاتەدی و تاڵیبان زۆرینەی وڵاتەكەی كۆنترۆڵكردەوە. دوای كەوتنی كابوڵ، ئەحمەد چووە پەنجشێرو بە چەندڕۆژێك دوای ئەوە وەك راگەیاندنی دەستپێكردنی بەرگری وتارێكی لەڕۆژنامەی واشینتۆن پۆستی ئەمریكیدا بڵاوكردەوەو نووسی:» لەدۆڵی پەنجشێرەوە بۆتان دەنووسم ئامادەم لەسەر رێچكەكەی باوكم بڕۆم، ئەو چەكانەمان هەیە كە پشوودرێژانە لەڕۆژگارەكانی باوكمدا كۆمانكردەوە، چونكە دەمانزانی ئەم رۆژە دێت». هەروەها لەوتارەكەیدا باسی لەوەكردووە بەدەر لەو چەكانەی كۆیانكردووەتەوە، بەشێكی زۆری ئەو سەربازە ئەفغانییانەی توڕەو بێزاربوون لە خۆبەدەستەوەدانی فەرماندەكانیان، بەچەك و كەرەستەكانیانەوە پەیوەندییان پێوەكردوون و چەندین ئەندامی هێزە تایبەتەكانیش، كە بەنوخبەی هێزی سەربازیی ئەفغانستان دادەنران و تەنیا ئەوان توانییان لەچەند شوێنێك بەرگری بكەن دژی تاڵیبان، پەیوەندییان پێوەكردوون. هاوكات لەوتارەكەیدا ئەوەشی خستۆتەڕوو « ئەوانە بەس نین و دەبێت ئەمریكا دەستبەرداری دیموكراسیەتی ئەفغانستان نەبێت لەپێناوی تاڵیباندا و بە چەك و پارە هاوكارییان بكات، چەندڕۆژێك دوای ئەوە وتارێكی لەڕۆژنامەی لوفیگارۆی فەڕەنسیدا بڵاوكردەوەو هەمان داوای لە فەڕەنسییەكانیش كرد». بەرەی بەرگریی باكوور دوای هەڵاتنی ئەشرەف غەنی سەرۆكی ئەفغانستان، ئەمەرڵا ساڵح جێگری یەكەمی سەرۆك چووە پەنجشێر و لەوێوە خۆی وەك سەرۆكی شەرعیی و كاتیی وڵات ناساندو رایگەیاند:»بەپێی دەستوری ئەفغانستان لەكاتی هەڵاتن یان دەستلەكاركێشانەوە یان مردنی سەرۆكدا، جێگری یەكەم دەبێتە سەرۆكی وڵات تاكاتی هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ». لەوێ وێنەكانی لەگەڵ ئەحمەد مەسعوددا بڵاوبووەوە كە پێكەوە بەرەیەكی بەرگرییان دژی تاڵیبان دروستكردووەو بسمیلا موحەمەدی وەزیری بەرگریی ئەفغانستانیشیان لەگەڵدایە. ئەوە بەدەر لەچەندین سەرۆك هۆزو ئەندام و ئەفسەری هێزە ئەمنییەكانی ئەفغانستان. ژمارەی ئەو هێزەی تائێستا كۆیانكردووەتەوە زۆر بەوردی دیاری نەكراوە، هەندێك دەڵێن زیاتر لەشەش هەزار جەنگاوەرەو هەندێكی تریش دەڵێن دەگاتە 10 هەزارو لەوانەیە زیاتریش بێت، بەڵام ئەوەی دیارە ئەوەیە رۆژانە ژمارەیان لەزیادبووندایە و بەپێی راپۆرتەكانی یەڵدا حەكیم پەیامنێری ئاژانسی بی بی سی و عزەتوڵا مهرداد پەیامنێری رۆژنامەی واشینتۆن پۆست لە ئەفغانستان، رۆژانە خەڵك لەناوچە جیاوازەكانی ئەفغانستانەوە پەیوەندییان پێوە دەكەن، بەتایبەتی ئەندامانی پێشووی سوپاو هێزە ئەمنییەكانی تر. لەڕووی چەك و پێداویستی سەربازییشەوە، ئەو پەیامنێرانە ئاشكرایانكردووە زۆرینەی ئەو چەكانەی لەبەردەستیاندایە، ئەوانەیە كاتی خۆی لەكشانەوەی سوپای سۆڤیەت دەستیان كەوتووەو بەشێكیشی سەربازەكان لەگەڵ خۆیان هێناویانە. لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش چەند ڤیدیۆیەك بڵاوكرایەوە تیایدا دەركەوت بەرەی بەرگریی چەندین ئۆتۆمبێلی سەربازییان لەبەردەستدایە و چەندین ئۆتۆمبێل و زرێپۆشی كاتی سۆڤیەتییان نۆژەن كردووەتەوە و خستویانەتەوە كار. ئەوە بەدەر لەچەند هەلیكۆپتەرێكی سەربازیی كە بەر لە بەجێهێشتنی كابوڵا ئەحمەد مەسعود توانی دەستیان بەسەردابگرێت و نەهێڵێت بكەونە دەست تاڵیبان و بردنی بۆ پەنجشێر. ئەگەرەكانی رێككەوتن و سەركەوتن ‌ویلایەتی پەنجشێر رووبەرەكەی سێ هەزارو 610 كیلۆمەتری چوارگۆشەیەو سنوری نێودەوڵەتی لەگەڵ هیچ وڵاتێكی دراوسێدا نییە، بەڵام هێزەكانی بەرەی بەرگری لەبری ئەوەی بەرەو ویلایەتەكانی بەدخشان و توخار بڕۆن تا بگەنە سنوری وڵاتی تاجیكستان و ئابڵوقەكەی سەریان بشكێنن و دەروازەیەك بۆ گەیشتنی هاوكاری و یارمەتی دەرەكی و نێودەوڵەتی بكەنەوە، بەرەو ویلایەتەكانی پەروان و بەگلان پێشڕەوییان كرد كە دەیانگەیەنێتە كابوڵی پایتەخت. سەبارەت بەو هێرشە، بیسملا موحەمەدی وەزیری بەرگری لە تویتێكدا نووسی:» «دەستگیرا بەسەر شارۆچكەكانی دیە سەڵاح و بانو و پولی حەسار لەویلایەتی بەگلانی هاوسنوری پەنجشێردا» لەلای خۆشیەوە ئەسەدوڵا بەڕێوەبەری پێشووی پۆلیسی بانو رایگەیاند:»بەپشتیوانی خودا موجاهدینەكانمان توانییان سێ شارۆچكە ئازادبكەن و ئێستا ئێمە بەرەو ناوچەی خینجان بەڕێوەین و بەمزووانە ویلایەتی بەنگلان لەتاڵیبان پاكدەكەینەوە». هاوكات هێزێكی تریان بەسەرۆكایەتی ئەمەرڵا ساڵح توانییان ناوچەی جایكار لەویلایەتی پەروان كۆنترۆڵ بكەن. سەرەتای ئەم هەفتەیە بزوتنەوەی تاڵیبان لەڕێگای باڵیۆزی روسیاوە پەیامێكی نارد بۆ بەرەی بەرگری و داوای دانوستانی لێكردن، لەو بارەیەوە دیمیتری جیرنۆڤ باڵیۆزی روسیا لەو وڵاتە، لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند:»نوێنەرێكی تاڵیبان سەردانی باڵیۆزخانەكەی كردین و بەوپێیەی دەزانن روسیا بارستاییەكی گەورەی لای هێزە سیاسییە جیاوازەكانی ئەفغانستان هەیە، داوای لێكردین نامەیەك بنێرین بۆ پەنجشێر كە بڵێت بزوتنەوەكە نایەوێت بەزەبری هێز بچێتە ناوچەكەوەو حەزی بەچارەسەری ئاشتییانەو رێككەوتنی سیاسی هەیە و چاوەڕێی دانوستانە و دەیەوێت بەڕێككەوتن لەگەڵ ئەمەرڵا ساڵح كێشەكە چارەسەربكات». لەوەڵامدا ئەحمەد مەسعود شا لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی شەرقول ئەوسەت رایگەیاندووە كە» لەپێناو ئاشتیدا ئامادەم لەخوێنی باوكیشم ببورم، بەمەرجێك تاڵیبان راست بكەن و مەرجەكانی ئاشتی جێبەجێبكەن، ئەوان دەڵێن ئەفغانستان نابێتەوە شوێنی توندوتیژی و تیرۆری نێودەوڵەتی، دەبێت ئەوانە بەكرداری ببینین». بزوتنەوەی تاڵیبان مۆڵەتی تەنیا چوار كاتژمێریدایە بەرگریكاران بۆ ئەوەی خۆیان بەدەستەوە بدەن و لەگەڵ تەواوبوونی ماوەی مۆڵەتەكەدا سەدان چەكداری بەڕێكرد بۆ كۆنترۆڵكردنی و لەتویتێكدا لەلاپەڕەی فەرمی بزوتنەوەكەدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نووسییان:»دوای ئەوەی بەرپرسەكانی ویلایەتەكە رەتیانكردەوە بەئاشتییانە رادەستی بكەن، لەئێستادا سەدان موجاهیدی ئیمارەتی ئیسلامی بەرەو ویلایەتی پەنجشێر بەڕێوەن بۆ كۆنترۆڵكردنی». سەبارەت بەئەگەرەكانی سەركەوتن هەندێك چاودێری دۆزی ئەفغانستان باس لەئەوە دەكەن كە ئەحمەد مەسعود شا ناتوانێت وەكو باوكی سەركەوتوو بێت لەسەركردایەتیكردنی بەرەی بەرگریدا، لەوبارەیەوە جیل دۆرنسۆرۆ، مامۆستای زانستە سیاسییەكان لەزانكۆی یەكەمی پاریس، بەئاژانسی فرانس 24ی راگەیاند:»بەرگریكردنەكە لە پەنجشێر بە سەركردایەتیی كەسێكە لە سێبەری ئەفسانەكەی باوكیدا دەژی و هێندەی ئەو پشتیوانیی و بارستایی سیاسی و خەڵكی نییە، لەگەڵ كەسێكی تر كە تەواو سیاسییە و بۆ چەندین ساڵ پێگەی سەركردایەتیی هەبووە، هاوكات پەیوەندی نێوان ئەحمەد مەسعود و ئەمەرڵا ساڵح تاڕادەیەك ئالۆزە و هەر لەسەرەتاوە جۆرێك لەنەگونجاندن هەبووە لەنێوانیاندا.» هەروەها ئەو لێكۆڵەرە فەڕەنسییە راشیگەیاند:» تاڵیبان لەهەر چوار لاوە ئابڵوقەی پەنجشێری داوە و تەنانەت پێویستی بەئەوەش نییە هێرشی بۆ بكات، هەر هێندەی بەسە ئابڵوقەكەی توند بكاتەوە تائەوان خۆیان بەدەستەوە دەدەن». هەروەها بەپێی ڕاپۆرتێكی كەناڵی سی ئێن ئێنی ئەمریكی، ئەو ئاماژانە وا دەردەخەن هێزەكانی بەرەی بەرگری رێگای نهێنییان هەبێت بۆ گەیشتنی چەك و خۆراك و پێداویستییەكانیان لەوڵاتانی دەرەوەو بەتایبەتی لە تاجیكستانەوە، بەهەمان شێوەی ئەوەی لە ساڵی 80 كان و 90 كانی سەدەی رابردوودا، ئەحمەد شا مەسعودی ئەفسانەی بەرگریی ئەفغانستان دەیتوانی لەدۆڵی پەنجشێری ئابڵوقە دراوەوە درێژە بەبەرگرییەكەی دژی یەكێتی سۆڤیەت و دواتریش تاڵیبان بدات. هاوكات بیل ڕۆجیۆ لەسەنتەری ئێف دی دی ئەمریكی بۆ لێكۆڵینەوە بە سی ئێن ئێنی راگەیاند:»ئەحمەد مەسعود بەرگرییەكەی لەسەر بناغەی نەتەوەی تاجیكی داناوە، بۆیە ئەفغانییەكانی تر پشتیوانی ناكەن و لەڕووی هاوكاری دەرەكییشەوە وڵاتانی وەك چین و هیندستان كە پێشتر هاوكاریی باوكیان دەكرد، لەیەكەمینی ئەوانە بوون ددانیان بەحوكمی تاڵیباندا نا». لەبەرامبەردا نووسەر و لێكۆڵەری ئەفغانی خودادە رۆزداری بەماڵپەڕی سكای نیوزی راگەیاند:»ئەحمەد مەسعود هاوشێوەی باوكیەتی لەكارێزما و سەركردایەتیكردنداو دەتوانێت هەموو ئەفغانییەكان یەكبخاتەوە. بەدەر لەئەوەش جوگرافیای سەختی ناوچەكە پاڵپشتێكی گەورەیانەو یەكێتیی نێوان خەڵك و سەركردایەتی سیاسیی و سەربازیی لەویلایەتەكەدا بۆ هەموو لایەك ئاشكرایەو ئەوەش گەورەترین چەكیانە». سەبارەت بەهێزی تاڵیبان و توانای كۆنترۆڵكردنەوەی ویلایەتەكە، جۆن بۆڵتۆن لێكۆڵەری سیاسیی دیار، لەلێكۆڵینەوەیەكیدا كە لەگۆڤاری ناشناڵ ئینترێستی ئەمریكیدا بڵاویكردەوە، نووسیویەتی:»تاڵیبان ئەو بەهێزە نین كە دەردەكەوێت و سەركەوتنی ئێستایان كۆتایی چیرۆكەكە نییە، هەستكردنیان بەسەركەوتن ئاوێنەی هێزو جەماوەرییان نییە، بەڵكو هی هاوكاریی پاكستانە». «ئەفغانەكان زۆر بەدەگمەن تا مردن شەڕ دەكەن، لەبری ئەوە پاڵ دەدەنە لای لایەنی باڵادەست، بۆیە نیشاندانی لاوازیی لەلایەن بایدنەوە دیارییەك بوو بۆ سەركردەكانی تاڵیبان تاحاكمی ویلایەتەكان قایل بكەن لەپێناو پاراستنی ژیانیاندا واز لەدەسەڵات بهێنن، ئەوە بەدەر لەخراپی و لاوازیی سەرۆك ئەشرەف غەنی كە دوای هەڵاتنی، بیسملا محەمەدی وەزیری بەرگری نووسی؛ لەپشتەوە دەستیان بەستینەوەو وڵاتەكەیان فرۆشت، نەفرەت لەغەنی و چەكدارەكانی»، جۆن بۆڵتۆن وای وتووە. سەبارەت بەهاوكاریی دەرەكییش، میكائیل كۆگمان شارەزای كاروباری باشوری ئاسیا لەسەنتەری ویلسۆنی ئەمریكی لەلێدوانێكدا بۆ ئاژانسی DWی ئەڵمانی راگەیاند:»راپەڕینەكەی ئەحمەد مەسعود لەكاتێكدایە بەرپرسێكی باڵای ئەمریكا بەماڵپەڕی ئێكسیۆسی راگەیاندووە، رێگا بەبزوتنەوەی تاڵیبان نادەن پارەو یەدەگی بانكی ناوەندیی ئەفغانستان بەكاربهێنێت كە دەگاتە 9.5 ملیار دۆلارو لەویلایەتە یەكگرتووەكان هەڵگیراوە، بۆیە بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئێستا ئەمەرڵا ساڵح سەرۆكی شەرعیی ئەو وڵاتەیە، پێدەچێت ئەو پارانە رادەستی ئەو بكرێن، ئەوە بەدەر لە ئەوەی ئەمجارەیان ئەحمەد مەسعود پشت بەئەمریكا و فەڕەنسا و بەریتانیا دەبەستێت بۆ هاوكاریكردنی، نەك چین و هیندستان». ئەو شارەزایە پێشیوابوو كە لەڕووی چەك و تەقەمەنییەوە ئەفغانستان لانكەی قاچاغچییەتی چەكەو سەختیی ناوچەكە وادەكات هیچ ئابڵوقەیەك نەتوانێت رێگربێت لەگەیشتنی بە پەنجشێر. لەگەڵ بەڕێكەوتنی هێزەكانی تاڵیباندا بەرەو پەنجشێر، بێرنارد هێنری لیڤی نووسەری فەرەنسی، لەهەژماری خۆی لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، وێنەیەكی خۆی و ئەحمەد مەسعودی بڵاوكردەوەو نووسیویەتی: »بەتەلەفون قسەم لەگەڵ ئەحمەد مەسعود، كوڕی ئەحمەد شا مەسعودی سەركردەی بەرەی بەرگریی نیشتمانی ئەفغانستان كرد، پێی وتم، خۆبەدەستەوەدان لەفەرهەنگی ئێمەدا نیە، بەرگریكردن تازە دەستپێدەكات».  

هاوڵاتى ئەفغانستان كە نیو سەدەیە گیرۆدەی جەنگە بەگەڕانەوەی جارێكی دیكەی دەسەڵاتی تاڵیبان دوای (20) ساڵ بۆ ئەو وڵاتە بووە مایەی سەرنج، تاڵیبان كە لەتۆرابۆرا خۆی حەشار دەدا خۆی گیاندەوە دەسەڵات و خامنەیش پشتیوانییان دەكات. تاڵیبان لە رابردودا وەك دوژمنێكی ئایدیایی و ستراتیژیی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران ئێستا بووەتە دۆست و دراوسێی دوژمنەكەی جارانی، بۆیە لەنێو گەرمەی ئەو رووداوانەی ئێستا لەئەفغانستان دەگوزەرێت گرنگە پەی بەنهێنیی پەیوەندیی تاران و تاڵیبان ببرێت. تاڵیبانێك كە تۆمەتبارە بە كوشتنی (10) دیپلۆماتكارو رۆژنامەوانێكی كۆماری ئیسلامی ئێران و گرتنەوەی ئاو لەئێران ئەویش لەكاتێك كە ئەو وڵاتە گیرۆدەی وشكەساڵیی بووە چۆنە ئەمڕۆ متمانەی تارانی بەدەستهێناوە لەكاتێكدا ئێرانیش لە رابردودا ئەوەی لەدەستی هاتبێت بۆ دوژمنایەتیی ئەو گروپە درێغی نەكردوە و ساڵی (1998) بە جێگیركردنی (270)هەزار سەرباز لە سنورەكانی چاوەڕییی فەرمانی كۆتایی بوو بۆ لێدانی تاڵیبان و تەنانەت ساڵی (2001) هاوكاریی ئەمەریكای كرد بۆ لێدانی ئەلقاعیدە و تاڵیبان لە ئەفغانستان، هەموو ئەم روداوانە لە رابردوودا وا دەكەن بڕواكردن بە رێككەوتنی تاڵیبان و تاران قورس بێت لە كاتێكدا راستییەكی حاشاهەڵنەگرە. رەنگە پرسی (شیعە، ئاو، سنوری هاوبەش، ماددە هۆشبەرەكان، دوژمنی دوژمنەكان) گرنگترین ئەو بابەتانە بن كەتاران و تاڵیبان لەیەك نزیك دەكاتەوە. چۆن تاڵیبانی دوژمن دەبێت بەدۆستی ئێران ساڵی (1998) دوای ئەوەی تاڵیبان توانی زۆربەی شارەكانی ئەفغانستان داگیربكات، لەشاری مەزار شەریف هێرش كرایەسەر كۆنسوڵخانەی ئێران و لەئەنجامدا (10) دیپلۆماتكاری ئێرانی و رۆژنامەوانێكی سەر بە راگەیاندنی كۆماری ئیسلامی ئێران لەو روداوەدا كوژران و ئەمەش بەڕەشترین مێژووی نێوان ئێران و تاڵیبان لەقەڵەمدەدرێت، چونكە ئێران لەبەرامبەر ئەو هێرشەدا نزیكەی (270) هەزار سەربازو سوپای پڕچەكی خۆی بۆ لێدانی تاڵیبان لەسەر سنورەكانی نێوانیان جێگیر كردو لە ئان و ساتی روودانی ئەو جەنگەدا تاڵیبان رایگەیاند ئەو روداوە پەیوەندیی بەهێزە چەكدارەكانی ئەوانەوە نەبووەو گروپێك بەناوی (سوپای سەحابە) كە سەر بەوڵاتی پاكستان بوون ئەو هێرشەیان ئەنجام داوە، ئەم لێدوانەی تاڵیبان ئاوی كرد بە ئاگرەكەداو ئەو هەزاران سەربازو زرێپۆشانەی ئێران بۆ جەنگ لەدژی تاڵیبان ئامادەی كردبوو لەشێوازی مانۆڕێكی سەربازیی سەرجەمیان كشانەوە. ئەم روداوە بەئاستێك دۆخی ئێران و بەرپرسانی كۆماری ئیسلامیی ئاڵۆز كردبوو كە نوێنەرو نێردراوی تایبەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران بەنهێنیی دەچێتە ئەفغانستان بۆ دڵنیایی لە راستیی روداوەكەو دواجاریش یەكێك لە كارمەند و دیپلۆماتكارە رزگاربووەكەی كۆنسوڵخانەی ئێران  لە مەزار شەریف بەگێڕانەوە راستیی روداوەكە دەبێتە هۆی رێگریی لەو جەنگە، لەسەر ئەم رووداوە فیلمێك بەناوی (مەزار شەریف) لەئێران بەرهەمهێنراوە كە چیرۆكێكە لەهۆكاری وەستانی جەنگی نێوان ئێران و تاڵیبان. ئاشكرابوونی پەیوەندییەكانی تاڵیبان و تاران لەساڵی (2013) بۆ یەكەمجار بەئاشكرا گروپی تاڵیبان دوو وەفدی خۆیان لە ئاستی باڵادا رەوانەی ئێران دەكەن بە مەبەستی دانوستان و پەیوەندیی سیاسی و لە بەرامبەردا حكومەتی ئەو كاتی ئەفغانستان رەخنەی لە كۆماری ئیسلامیی ئێران گرت كە مەبەستی لەو دانوستاندنە ئەوەیە تاڵیبان بۆ تێكدانی دۆخی ئەمنیی لە ئەفغانستان بەكاربهێنێت. ئێران دوای ساڵی (2014) دوای سەرهەڵدانی داعش بۆ پاراستنی سنورەكانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ تاڵیبان بەرفراونتر كردو ئەمەش بووە هەنگاوێك بۆ پەیوەندیی سەربازیی و سیاسی و دیپلۆماسیی گەرم و گوڕتر لە نێوان تاران و تاڵیباندا. پەیوەندییەكانی تاران و تاڵیبان لەساڵی (2016) و دوای كوشتنی مەلا ئەختەر مەنسور یەكێك لەسەركردەكانی تاڵیبان لەلایەن فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمەریكا زۆر زیاتر ئاشكرا بوو ، بۆ یەكەمجار كۆماری ئیسلامی ئێران لە ساڵی (2018) بوونی پەیوەندیی لەگەڵ ئەو گروپەدا رەت نەكردوەو رایگەیاند؛ ئێران بەئاگاداریی حكومەتی ئەفغانستان گفتوگۆو دانوستانی لەگەڵ تاڵیبان كردوە بەمەبەستی چارەسەری كێشە ئەمنی و ئاسایشییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە. پاكستان رایگەیاند لەو ئۆتۆمبێلەی كە مەلا ئەختەری تێدا كراوەتە ئامانج، پاسپۆرتێك دۆزراوەتەوە كە دەریدەخات ئەو بۆ ماوەی دوو مانگ لەئێران بووە. ساڵی (2017) جەنەراڵ شەریف یەفتەلی سەرۆك ئەركانی پێشوی سوپای ئەفغانستان رایگەیاند؛ زۆرینەی ئەو چەك و كەرەستەی سەربازییانەی گروپی تاڵیبان بەكاریان دەهێنێت لە لایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە بەرهەمهێنراوە یان دابین كراوە. لەلایەكی دیكەوە بەرپرسانی سەربازیی ئەفغانستان رایانگەیاندوە زۆربەی فەرماندە و سەركردەكانی گروپی تاڵیبان لەشاری مەشهەد لەئێران نیشتەجێن كەهاوسنورە لەگەڵ ئەفغانستان. رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ)ی ئەمەریكی لەساڵی (2012) و ساڵی (2015) بڵاوی كردوەتەوە كە ژمارەیەك لەسەركردەكان و ئەندامانی تاڵیبان لەساڵی (2014) لەشار مەشهەد جێگیربوون و تەنانەت نوسینگەی پەیوەندییەكانیان لەو شارە دامەزراندووە. ئەنتۆنیۆ جیوستاتس، نوسەری ئیتاڵی كە خاوەنی زیاترین لیكۆڵینەوەیە لەسەر تاڵیبان، ئاشكرای كردووە كە تاڵیبان چوار ناوەندی سەركردایەتیی هەیە كە بە (شورا) ناویان دەهێنێت و ئەو چوار شورایەش بریتین لەشوراكانی (پیشاوەر، میران شا، باكور، مەشهەد) بۆیە روونە كە بەشێك لە بڕیارو فەرمانەكان بۆ تاڵیبان لەشورای مەشهەدەوە دەردەكرێت. ئەو نووسەرە پێی وایە شورای مەشهەد كە لەلایەن (فەیلەقی قودس)ی سەر بەسوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێت كێشەو ناكۆكیی لەگەڵ بەشەكانی دیكەی سەركردایەتیی تاڵیباندا هەیەو لەساڵی (2017) مەلا هەیبەتوڵڵا كە یەكێك لە ئەمیرو سەركردەكانی تاڵیبانە، بڕیاردەر و فتوادەری ئەو گروپە بووە بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ چەند سەركردەیەكی دیكەی ناو تاڵیبان، پەنایان بۆ ئێران هێناوەو لەو وڵاتە نیشتەجێبون. رۆژنامەی (تایمز)ی ئەمەریكی لەساڵی (2018) بڵاوی كردەوە كە بەهێزترین جەنگاوەرەكانی تاڵیبان لەئێران راهێنانی سەربازیی دەكەن و تائێستا نزیكەی (600) ئەندامی تاڵیبان لەبوارەكانی تەكنیكی بەرەنگاریی، توانای سەركردایەتی، هاندانی خەڵك بۆ پەیوەستبوون، بەكارهێنانی چەك و كەرەستەی سەربازیی، دروستكردنی بۆمب لەئێران راهێنانیان پێكرابێت. ساڵی (2019) وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەڕاپۆرتێكی تێروتەسەلی حەوت بەشیدا پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و تاڵیبانی بڵاوكردەوەو رایگەیاند تاران پشتیوانیی لەتاڵیبان و گروپە تیرۆریستییەكانی دیكەی ئەفغانستان دەكات. محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران لەساڵی (2019) لەكاتی دانوستانەكانی نێوان ئەمەریكاو تاڵیبان لەوڵاتی قەتەر بەتەلەفیزیۆنی  (NDTV)ی هندستانی راگەیاند؛ بەدڵنیاییەوە تاڵیبان بەشێكن لەداهاتووی ئەفغانستان نەك هەمووی، دواتر لەساڵی (2020) تاڵیبان و واشنتۆن گەیشتنە رێككەوتن لەسەر كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەئەفغانستان. بەرپرسانی حكومەتی پێشوی ئەفغانستان لەساڵی (2015) رایانگەیاند كە كۆماری ئیسلامی ئێران ناوچەیەكی سەرسنوری نێوان وڵاتەكەی و ئەفغانستانی لەنزیك شاری هەرات بۆ چەكدارانی تاڵیبان تەرخان كردووە لەكاتێكدا پێشتر ئەو ناوچەیە وەك بنكەیەكی سەربازیی بۆ رێكخراوی موجاهیدنی ئەفغانستان بەكاردەهێنرا. بەرپرسێكی ئەمەریكا رایگەیاندووە كە ترس لەداعش و شەڕ لەدژی ئەمەریكا دوو هۆكاری سەرەكین كە كۆماری ئیسلامی ئێران زۆر زیاتر لە رابردوو خۆی لەتاڵیبان نزیك كردووەتەوە. شیعە لەئەفغانستان ژمارەی دانیشتوانی ئەفغانستان كەدەگاتە نزیكەی (40) ملیۆن كەس و رێژەی شیعەكان لەنێوان (20%) تا (30%)ی دانیشتوانی ئەو وڵاتەیە كە رەچەڵەكی هەزارە زۆرترین شیعەیان تێدایەو دوای ئەوانیش (قزڵباش، سادات، هراتی، بلوچ، تاجیك، پەشتون) زیاترین ژمارەی شیعەی دوانزە ئیمامییەكانی ئەفغانستان پێكدێنن، چونكە هاوكات لەگەڵ شیعەی (12) ئیمامی، شیعەی جەعفەری و ئیسماعیلی لەو وڵاتە بوونیان هەیە كە ژمارەیان زۆر كەمەو دانیشتوی دوو ویلایەتی (بەدەخشان، بەغلان)ن لەئەفغانستان. لەنێوان ساڵانی (1297) تا (1318) لەجەنگی ناوخۆدا نزیكەی (60%)ی شیعەكانی ئەفغانستان لەسەر دەستی حكومەتی عەبدولڕەحمان خان  و بەپشتیوانیی فەتوای زانایانی ئایینی سوننە لەو وڵاتە كۆمەڵكوژ كران، چونكە ئەوان شیعەكانیان وەك لایەنگری ئێران و مەترسیی بۆ سەر حكومەتی ئەفغانستان لەقەڵەمدەدا. تاڵیبان هاوشێوەی دەسەڵات و حوكمڕانییەكانی رابردوو دەستی هەبووە لەكۆمەڵكوژیی شیعەكانی سەر بەهۆزی هەزارەو چەند ویلایەتێك كە زۆرینەیان شیعە بوون و لەساڵی (2020) بەپێی ئەو بەڵگانەی كە لەكۆبوونەوەكانی نێوان تاڵیبان و حكومەتی ئەفغانستان لەدەوحەی قەتەر بڵاوبوونەوە، ئەو گروپە هەڵوێستی بەرامبەر شیعەكان توند بووەو رایانگەیاندووە نابێت شیعە بەشداریی حكومەت و دەسەڵاتی سیاسیی لەئەفغانستان بكەن. ئێران كە دەستی باڵای هەیە لەچەكداركردنی هێزە شیعەكانی جیهان بەتایبەت بۆ جەنگ لەسوریا گروپێكی بەناوی (فاتمیون) دروست كردووە كە زۆربەیان لەپێكهاتەی شیعەی ئەفغانستانن و لەسوریا دژی نەیارانی دەسەڵات دەجەنگن، بۆیە شیعە لەئەفغانستان رەنگە لەم سۆنگەیەوە بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران گرنگ بێت، چونكە ئێران بەتەنها وڵاتێكی دەسەڵاتی شیعە لەقەڵەمدەدرێت كە خەونی هیلالی شیعەو یەكگرتنی هەموو شیعەكانی جیهانی هەیە. تاڵیبان كە خۆی بەموسوڵمانی سوننە دەزانێت و پەیڕەوی رێبازی (حەنەفییە) لەئێستادا ژمارەیەك لەهۆزی هەزارەو شیعەكانی ئەفغانستانی خستووەتە ریزی خۆیەوە كەئەمەش هەنگاوێكی سەرنجڕاكێشە لەگروپێكدا كە بەسوننەی توندڕەوو دژە شیعە پێناسە دەكرێت، بۆیە بەم هەنگاوە رەنگە جۆرێك دڵنیایی بداتە كۆمارە شیعەكەی ئێران. ئاو لەپەیوەندیی نێوان تاڵیبان و تاران ئێران كێشەی كەمیی ئاویی هەیەو لەمێژووی خۆی و پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەفغانستان لە (100) ساڵی رابردوودا بەردەوام كێشەی پشكی ئاوی لە روباری هیرمەند لەئەفغانستان هەبوو دواجار دوای كۆمەڵێك كۆبوونەوە و دانوستان لەدەیان قۆناغی جیاوازدا لەساڵی (1972) رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتەكانی ئەو سەردەمی ئەو دوو وڵاتە واژۆ كراو بەپێی رێككەوتنەكە ئەفغانستان كە هەر چركەیەك (22) مەتر سێجا ئاو لە روباری هیرمەند بۆ روباری هامون لەئێران بەربدرێتەوە كەساڵانە دەكاتە (850) ملیۆن مەتر سێجاو بەم بڕە ئاوە دەوترێت مافی ئاو یان پشكی یاسایی. مێژوو پیشانی داوە كە لەگەڵ ئاڵوگۆڕی هەر حكومەت و سەركردەیەك لەدەسەڵات و حوكمڕانیی ئەو وڵاتەدا یەكەم كارتی فشار كە دژی دەسەڵاتی ئێران بەكاردەهێنرێت گرتنەوەی ئەو رێژە ئاوەیەو تەنانەت لەسەردەمی دەسەڵاتی تاڵیبان لەساڵی (1996) تاساڵی (2001)  كە بە (ئیمارەتی ئیسلامی ئەفغانستان) ناو دەهێنرا چەندینجار ئاوی روباری هیرمەند لەسەر ئێران گیرایەوەو ئەمەش ناكۆكییەكانی نێوان تاڵیبان و ئەفغانستانی لەو سەردەمەدا قوڵ كردەوە، چونكە لەو سەردەمەدا ئێران رووبەڕووی وشكەساڵیی بووەوە و ئەو بڕە ئاوەش بەسەرچاوەیەكی گرنگ و پێویستی دەریاچەی هامون لەئێران ئەژماردەكرێت كە سێیەم گەورەترین دەریاچەی ئەو وڵاتەیە. تریاك و تاڵیبان داهاتی ساڵانەی بەرهەمهێنانی تریاك لە رووەكی (كۆكنار) كە بەخەشخاش دەناسرێت زیاتر لە چوار ملیار دۆلارەو ئەم داهاتەش بەشێوازی جیاواز دەچێتە گیرفانی تاڵیبانەوە، چونكە تاڵیبان لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆی زەكات لەو جوتیارانە وەردەگرێت كە تریاك بەرهەمدەهێن و هاوكات سەرانەو باج لەبازرگانەكان و زۆرجاریش لەقەبارەی گەورەدا باری تریاك لە رێگەی چەكدارانیەوە دەگوازێتەوە و هەموو ئەمانە دەبنە هۆی مسۆگەركردنی زیاتر لەچوار ملیار دۆلار داهات بەپێی راگەیەنراوی نەتەوەیەكگرتووەكان تاڵیبان لەساڵی (2018) تاساڵی (2019) تەنها بەگواستنەوەی تریاك (400) ملیۆن دۆلاری دەستكەوتووە. زۆبەی تریاكی بەرهەمهێنراوی ئەفغانستان كە دەكاتە (90%)ی هەموو تریاكی جیهان لەو وڵاتە پیشتر دەگوازرێتەوە بۆ ئێران و لەوێوە رەوانەی وڵاتانی توركیا و رۆژئاوا دەكرێت،  بۆیە ئەمەش وەك كارتێكی فشار لەلایەن كۆماری ئیسلامیی ئێران دژی وڵاتانی ئەوروپاو رۆژئاوا بەكاردەهێنرێت،  لەكاتێكدا ئەمەریكا تەنها بۆ بنبڕكردنی چاندنی كۆكنار لەئەفغانستان لەماوەی (15) ساڵدا نزیكەی هەشت ملیار دۆلاری تەرخان كردووە. بەم پێیە دەكرێت تریاك وەك خاڵێكی پێكەوە گرێدانەوەی تاران و تاڵیبان لێی بڕوانرێت. سنوری وشكانی ئێران لە رۆژهەڵاتەوە (954) كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ ئەفغانستان هەیەو تاڵیبان بنكەو هێزەكانیان لەپارێزكاكانی كرمان، سیستان و بلوچستان واتە لەو سنورانەدا جێگیر كردووە، بۆیە ئەفسەران و فەرماندەكانی هێزە چەكدارەكانی ئێران بەبەردەوامی ئەو سنورانە بەهەستیار ناودەهێنن و گرنگە كۆماری ئیسلامی ئێران لەو سنورانە دڵنیا ببێتەوەو ئەم دڵنیاییەش دەكەوێتە دەست فەرمان و بڕیاری چەكدارانی تاڵیبان. دوژمنی دوژمنەكەی ئێران تاران كە زیاتر لەهەشت ساڵە نەیتوانیوە بگاتە هیچ رێككەوتنێكی راستەقینە لەگەڵ واشنتۆن، رەنگە ئەمە بەس بێت بۆ نزیكبوونەوەی زیاتر لەتاڵیبان و سیاسەتی دوژمنی دوژمنەكەم دۆستمە پەیڕەو بكات، چونكە ئەو گروپە خۆیان بەجەنگاوەری رێبازی ئیسلام و نەیاری ئەمەریكا دەزانن، بەڵام ئەو كۆمەڵە پرسەی كە لەنێوان ئەفغانستان و ئێراندا هەیە بەسە بۆ ئەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران رێككەوتن لەگەڵ هەموو هێزێكی باڵادەستی حوكمڕانی وڵاتانی درواسێی بكات. ئێستا سیاسەتی نێوەوڵەتیی بەشێوەیەكی خێرا لەگۆڕانكاریدایەو جەنگ و رێككەوتن لەنێوان سەرجەم هێزەكاندا ئەگەرێكی بەردەوامە كە بەئان و سات گۆڕانكاریی بەسەردا دێت لەم رووەوە چاوەڕوانكراوە: هێزێك كە رۆژانێك لەئەشكەوتەكانی تۆرابۆراوە دەركەوتبێت و هیچ ئەزمونێكی ئەوتۆی وڵاتداریی و حوكمڕانیی سیاسیی نەبێت، ئەمڕۆ بچێتە تاران و لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران لەئاستی باڵای سیاسی و ستراتیژیدا رێككەوتن بكات.

ماردین نورەدین بەشێك لەهونەرمەندانی هەرێمی كوردستان ململانێكانیان بووەتە زۆرترین بینەرو view لەڕێی (SUBSCIRBED) سەبسكرایبی یوتوبەوە بەبێ كاركردن و دیاری شوناسی هونەری رەسەنی كوردی كەتێیدا لاساییكردنەوەی بێگانەو لادان لەكلتور دەبینرێت. دیاری قەرەداخی: دیوێكی بۆ دروستكردنی پاڵەوانی سێبەرو وەهمە گۆرانی و میوزیكی كوردی وەك هەموو سێكتەرەكانی دیكەی ژیان بەر گۆڕانكاری كەوتوون، گڵۆباڵ هات و تەواوی رووخساری ژیانی گۆڕی، بۆیە ناكرێت میوزیك و گۆرانی لەدەرەوەی ئەو گۆڕانكاریەدا بێت. ناشبێت زۆر بترسین لەهەر تەوژمێك كە دێت و خۆی پێناسە دەكات و دەبێتە مۆدێل، بەو مەرجەی بنچینەو بناغەی هوونەرەكە رەگ و ریشەی داكوتابێت. دنیای سۆشیال میدیا بارێكی وەهای دروستكردووە كە ئەو ململانێیە دروستبێت، بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین ژمارە، ژمارەی لایك، فۆڵۆو، ڤیوو. دیوێكی بەشداری زۆری خەڵكە بۆ ناسینی بەرهەمەكان، دیوێكی دروستكردنی پاڵەوانی سێبەرو وەهم كە لەماوەیەكی كەمدا دەتوانن زۆرترین بینەرو لایكت هەبێت، بەڵام راستی با هەموو كاڵاكەت ئەوە نەبێت، بتوانێت خاوەنی شووناس و داهێنان بێت. ئەم دنیای ڤیوو لایكە تاڕادەیەك بۆ قۆناغی زۆربەمان تازە بوو، واتا كاتێك بەرهەمهێنانی هونەری و كاری هونەری لەسەردەمی ئێمەدا ئەم بوارە نەڕەخسابوو، بۆیە شتێكی ئاسایی دەبێت كە ئێمە زۆر سەروو و بەندمان نەبێت لەگەڵیدا كە رووبەرێكی گەورەی داگیركردووە. دیلان هونەر: چەندەها هونەرمەندمان هەیە هەڵپەی ناسینیان هەبووە دەستیان بردووە بۆ شتی ناشرین و سنور بەزاندن چەندەها هونەرمەندمان هەیە بەشێوەیەكی جوان بێ ئەوەی خۆیان تێكبدەن و بێ ئەوەی دەستیان بۆ نوقتەیەكی ناشرین بردبێتت، تەكنەلۆجیایان كردووە بەسەكۆیەكی هونەری بۆ كارەكانیان، بەڵام لەلایەكی تریشەوە چەندەها هونەرمەندی ترمان هەیە نەیانتوانیوە بەڕێڕەوە راستەكە بڕۆن هەڵپەی ناسینیان هەبووەو دەستیان بردووە بۆ شتی ناشرین ناشرین و سنور بەزاندن كە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئێمە هەتا ئەم دەقەیە پێی رانەهاتووین و حاڵەتە لەلامان. ئێستا هەر لەڕێگەی ئینستاگرام و فەیسبوكەوە هەر بەرهەمێكت هەبێت بڵاودەكرێتەوە بێگومان گوێگر دەبێت ئەو سەقافەتە هونەریەی هەبێت ببێتە فلتەرێك بۆ هەموو ئەو كەسانەی لەمەجالی هونەرو بزنس و بوارەكانی دیكە كاردەكەن، چەندەها بەرهەمی جوانكاری هەیەو هەزارەها كەسی سەقەت كردووە، چەندەها بەرهەمی جوانكاری هەیە كەهەزار كەس ئیستفادەی لێكردووە، چەندەها گۆرانیبێژمان هەیە خەڵكی ئیزعاج كردووە بەدەنگی و سنوربەزاندنی و كلیپە ناشرینەكانی، چەندەهاشمان هەیە دڵی خەڵكی خۆش كردووە. ئەگەر سێرچێك لە یوتوب بۆ گۆرانییەكانی پێشتر بكەین دەنوسێ زەكەریا عەبدوڵا 2010 و 2013، واتا ساڵی جارێك بەرهەمەكە بڵاودەكرایەوەو تۆش گوێت لێدەگرت ئەگەر گۆرانی ئێستاش بەم شێوەیە بێت دەمێنێتەوە. بابەتی كێبڕكێ لەسەر ڤیوو لای من بابەتێكی نۆرماڵە لەبەرئەوەی ئێستا باشترین سەكۆ بۆ بڵاوكردنەوەی بەرهەمێكی هونەری سۆشیال میدیایە، سۆشیال میدیاش پێویستە سەبسكرایبێكی باشت هەبێت و بینەرێكی باشت هەبێت، بەڵام قەت بەقیاسم نەزانیوە بۆ باشی یان خراپی كارێكی هونەری لەبەرئەوەی چەندەها كاری هونەریمان هەیە مستەوایەكی باشیان هەیەو باش ئەدا كراوە، بەڵام ڤیویەكی كەمی هەیە، چەنەها گۆرانی ترمان هەیە زۆر خراپە لەڕووی ئەداكردن و كوالێتی و  چەندین وردەكاری دیكەی هونەری كە هونەرمەندەكان و موزیسیانەكان لێی تێدەگەن، بەڵام ڤیویەكی زۆری هەیەو بەو قسە بازاڕیەی كە خەڵك دەیڵێت تەقیوەتەوە لەنێو خەڵكدا. حەمید عوسمان: حەمید عوسمان: هونەری كوردی بەم دۆخەوە بڕوات مۆركی كوردی لەدەستدەدات لەئێستادا هونەری كوردی ئەگەر بەم پێیەی ئێستا بڕوات و بەم شێوەیە بكرێت من دڵنیام بەزووترین كات مۆركی كوردی و ئەساس و ئەسڵی خۆی لەدەستدەدات، هەموو شێوازەكانی مقاماتی كوردی وەلا نراوە، تێكستە فۆلكلۆرییەكان خەریكە وردە وردە لەناودەچن  و نامێنن. دەتوانم بڵێم لەسەدا 90٪ی گۆرانیەكانی ئەم رۆژە هیچ رەبتێكی بەهونەری كوردییەوە نییە، گۆرانیەكی بیانیان هێناوە بەرگێكی كوردیانەیان كردۆتە بەری بەڵام بەئەساس تورك و یۆنانی و بولغارییە، ئەمە هیچ خزمەتێك نیە بەهونەری كوردی و ئەگەر وابڕوات هونەری كوردی نامێنێت و دەبێت بەهونەری بێگانە، لەبەرئەوەی ئەساسەكەی ئێمە ئەوە نییە ئەساسی هونەرو گۆرانی كوردی ئەو مەقاماناتە بوو كە مشكۆ و سەڵاح داودەو  سابیر كوردستانی و حەمەجەزاو ماملێ وتوویانە. ناسری رەزازی و نەجمەدینی غوڵامی كە ئێستا ماون، ئەمانە گۆرانییە جوانەكانن لەو سەردەمەدا بەو هەموو بێ ئیمكانیاتی و بێ وەزعیەوە ئەوان توانیویانە لەو ژیانە پێ‌ ئاڵۆزیەدا ئەو هونەرە كوردییە جوانە دەربكەن، هەندێ گۆرانی نەجمەدینی غوڵامی هەیە ئەسڵەن لەماڵانیش تۆمار نەكراوە لەژێر خێمەیەكدا بەچواردەوریا بەتانی دانراوەو تۆمار كراوە، ئەو گۆرانیانەشە كەئەمڕۆ من و هاوڕێكانم دەیڵێینەوە. ئەوەی بەلای منەوە هیچ گرنگییەكی پێنادەم بابەتی ڤیووە، بۆ خۆم كە گۆرانیەكم كردووە بەنموونە، حەفتا هەزار كەس یان شەست هەزار یان سەد هەزار كەس سەیری كردووە، ئەو سەد هەزارە بۆ من سەد ملیۆنە، لەبەرئەوەی من گوێگرەكانم بەحەقیقی ئەو سەد هەزارە سەیریان كردووە، بۆ نموونە من كاتی خۆی بەرهەمی (ئاوێنە)م كردووە كە ئەوكات باوی ڤیوو نەبوو ساڵی 2014 چوار پێنج ملیۆنی تێپەڕاند، ئێستا رەنگە گەشتبێتە 10 ملیۆن، یوتوبەرەكە نەیداینەوە كە پێمان وت تەسلیمانی بكەرەوە لەبەرئەوەی منیش یوتوبی خۆمم دروستكردووە دەیكەینە چەناڵەكەی خۆمان، ئەو قبوڵی نەبوو، ئێمەش نەمانهێشتەوە لەناو یوتوبەكەی ئەودا. بەو سەردەمەوە بەئێستاشەوە بڕوام بەو شتە نییە، ئەوە تەنها رەقەمێكە، گۆرانی (یارەكەم) لەگەڵ كاك پەیوەند جافدا شەش ملیۆنی تێپەڕاندووە كەئەوانە بینەری حەقیقین. «من پێم سەیرە گۆرانییەك لەماوەی 10 رۆژدا پێنج ملیۆن تێدەپەڕێنێت، ئەمە شتی وانییە، بۆچی گۆرانی (ئاوێنە) دوای دوو ساڵ بۆمان دەركەوت بووەتە  چوار ملیۆن و شتێك، كەواتە ئەم گۆرانییە بەم هەموو ساڵە جێگەی خۆی كردۆتەوە، لەبەرئەوە من وەك خۆم مادەم رەقەمەكان دەسكاری دەكرێت، ئێستا فێربوون دەسكاری رەقەمەكان دەكەن، تۆ ئەگەر سەد دۆلار یان پێنجسەد دۆلارت بدەن بۆ ئەوەی گۆرانییەكەت لەملیۆنێكەوە بۆ بكەن بەحەوت ملیۆن، ئەمە لای من سودی نیە، چاوی خەڵكی پێ هەڵدەخەڵەتێنن، ئەگینا ئەو گۆرانییە بەوەوە جوانە تۆ لەحەقیقەتدا حەزت لەگۆرانی (یارەكەم)ە بچی سێرچی بۆ بكەیت.