ڤاتیکان: ڕۆژی شەممە پرسەی پاپا بەڕێوەدەچێت

سودانی بەدابەزینی نرخی دۆلار دەیەوێت متمانە بۆ دینار بگەڕێنێتەوە عێراق كونێكی رەشە بۆ بردنە دەرەوەی دۆلار  هێمن مەحموود لەماوەی تەمەنی كابینەكەی محەممەد شیاع سودانی كە 100 رۆژی تەمەنی بەڕێكرد جگە لەو بەڵێنانەی كە دایبوون و جێبەجێی نەكردن، گرفتێكی گەورەش یەخەی كابینەكەی گرت كەئەویش بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بوو،  لەئێستاشدا بەبڕیارێك دەیەوێت ئەو گرفتە چارەسەربكات، كەئەویش بڕیاریدا نرخی فەرمی هەر دۆلارێك لەهەزارو 450 دینارەوە بكاتە هەزارو 300 دینار، ئەمە لەكاتێكدا نرخی هەر دۆلارێك تانزیكەی هەزارو 780دینار بەرزبووەوە، ئەم بڕیارە نوێیەی حكومەتیش شڵەژانێكی لەبازاڕدا درووستكردو دۆلار بۆ ئاستێك دابەزی كەپێشبینی نەكراوبوو، بەرپرسێكی ئەمریكیش بەبەڵگەوە رێگاكانی بەقاچاغبردنی دۆلار لەعێراق ئاشكرادەكات. لەسەرەتای دەستبەكاربوونیدا سوودانی وەك لەكارنامەی وەزارییەكەیدا هاتبوو بەڵێنی ئەوەیدابوو كەچەك تەنیا لەدەستی دەوڵەتدا بێت و بەرەنگاری گەندەڵی دارایی و ئیداری ببێتەوەو گرفتی هەژاری و بێكاری چارەسەربكات و بەهای دینار لەبەرامبەر دۆلارو دراوەكانی دیكەدا بەرزبكاتەوەو سوپاو گرووپە چەكدارەكان لەشارەكان دووربخاتەوەو چاكسازی لەكەرتەكانی ئابووری و دارایی و خزمەتگوزاریدا بكات. بەڵێنەكانی سودانی نەك هەر جارێ هیچیان نەهاتووەتەدی، بەڵكو تاوەكو ئێستاش كەمانگێك لەساڵی نوێ تێپەڕیوە هێشتا بوودجەی ئەمساڵی نەناردووەتە پەرلەمان و دیناری عێراقیش تائاستێكی مەترسیدار بەرامبەر دۆلار بەهای لەدەستداو بۆ رێگەگرتن لەهەرەسی تەواوەتی دینار، ئەنجومەنی وەزیران پێشنیارێكی بانكی ناوەندی پەسەندكرد كەبەهای هەر دۆلارێكی بەهەزارو 300 دینار حسێب كردووە، پارێزگای بانكی ناوەندیش رایدەگەیەنێت هەموو هەوڵێكی خۆیان دەخەنەگەڕ بۆ بەهێزكردنی دراوی نیشتیمانی، ئەم بڕیارەش بەشێوەیەكی كاتی نرخی دۆلار بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزاند، بەڵام شڵەژانێكی لەبازاڕدا درووستكردووە كەهێشتا كەس نازانێت تاچەندێك دەخایەنێت و بازاڕ لەو نرخە فەرمییەدا جێگیر دەبێت كەحكومەت پێشنیاریكردووە. دابەزینی بەهای دینار بەهۆی ئەو رێوشوێنانەوە بوو كەوەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بەرامبەر بانكی ناوەندی عێراق گرتویەتەبەرو وەهایكرد رێوشوێنەكانی پێدانی دۆلاری زیاتری توندتركردەوەو چوار كۆمپانیای خستە لیستی رەشەوە كەبەشی زۆری مەزادی رۆژانەی بانكی ناوەندی عێراقیان بەدەستەوەبوو. (سەفوان قوسەی) شارەزای ئابووری رایگەیاندووە كەمبوونەوەی فرۆشی دۆلار لەمەزادی رۆژانەی بانكی ناوەندی و بەرزبوونەوەی نرخەكەی لەبازاڕدا ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەو چوار كۆمپانیایەی خراونەتە لیستی رەشەوە لەسەدا 40ی فرۆشی رۆژانەی دۆلاریان لەبانكی ناوەندی عێراق بەركەوتووە، ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات ئێستا پێویستە لەسەر بانكە تایبەتەكان بەدواداچوون بۆ ئەو پارەیە بكەن كەحەواڵەی دەكەن پێش ئەوەی دۆلار بكڕن لەبانكی ناوەندی بۆ ئەوەی بەر رێوشوێنە توندە تازەكانی بانكی ناوەندی نەكەون. بەپێی زانیارییە میدیاییەكانیش براین نیلسۆن یاریدەری وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بۆ كاروباری تیرۆرو هەواڵگری دارایی لەكۆبوونەوەیەكدا چەندین بەڵگەی سەبارەت بەقاچاغبردنی دۆلار لەدەروازە نافەرمییەكانی دیالەو سلێمانییەوە بۆ ئێران لەڕێگای كەسانی باڵادەست و نزیك لەئێرانەوە بەبەرپرسانی عێراقی داوە كە بەئۆتۆمبیلی پڕ لەدۆلارەوە دەڕۆنە ئێرانەوەو لەو سەرەوە بەخاڵی دێنەوە، هاوكات ئەمریكا پێشنیاری دابینكردنی چەند ئامێرێكی كردووە لەدەروازەكاندا كە رێگە لەبەقاچاغبردنی دۆلار بۆ ئێران دەگرێت. ئەمە لەكاتێكدایە لەكۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ سودانی هاوپەیمانیی چوارچێوەی هاوئاهەنگی پرسی پڕۆژەیاسای بودجەو بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلاریان تاووتوێكردو محەممەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران روونكردنەوەی لەبارەی ئەو میكانیزمانە داوە كە ئەو بودجەیەی لەسەر دانراوە، لەگەڵ ئاستی گونجاوی لەگەڵ كارنامەی حكومەتەكەی.  دەربارەی بەقاچاغبردنی دۆلاریش سەرۆك وەزیرانی عێراق لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا سەرسوڕمانی خۆی پیشاندا بەوەی كەڕۆژانە 300 ملیۆن دۆلار بۆ هاوردە حەواڵە كراوە، كەئەمەش ئاماژەبووە بۆ ئەوەی كە پارەكە بەقاچاغ دەبرێتە دەرەوە. لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراقیش لەڕاگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە كەجێگیرنەبوونی نرخی نەوت و دابەزینی بەهای دینار، دوو هۆكاری سەرەكین بۆ نەناردنی بودجە بۆ پەرلەمانی عێراق. لیژنەكە ئەوەی خستۆتەڕوو نرخی نەوت لەبودجەدا بە 75 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك خەمڵێنراوەو كەنرخەكەی دابەزی كراوەتە 60 دۆلار. پەتای بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار مەترسی راستەقینەی بۆ سەر كابینەكەی سوودانی درووستكردو ئەگەری ئەوە لەئارادابوو موقتەدا سەدر جارێكی دیكە بگەڕێتەوە گۆڕەپانەكەو لایەنگرانی بنێرێتەوە بۆ خۆپیشاندان، هەرچەندە چەند جارێكیش خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی ئەنجامدرا، بەڵام هێشتا كاریگەرییەكانی بەدیارنەكەوتووە، بەڵام پریشكی بەر پەرلەمان كەوتووە. لەیەكەم كاردانەوەشدا بزووتنەوەی ئیمتیداد كەخاوەنی 11 كورسی پەرلەمانی عێراقەو بەیەكێك لەنوێنەرانی خۆپێشاندانی تشرینییەكان دادەنرێت كەساڵی 2019 دەستیپێكرد داوا لە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران دەكات دەست لەكاربكێشێتەوە.  بزووتنەوەكە لەڕاگەیێندراوێكدا 10 تێبینی لەسەر ئەدای حكومەتی عێراق بڵاوكردەوە لەماوەی 100 رۆژدا، تێیدا ئاماژەی بەوە داوە كە لەو ماوەیەدا بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار بۆ ژمارەی پێوانەیی دابەزیوەو رێژەی هەڵاوسان زیادیكردووە، پرۆسەی بەقاچاغبردنی دۆلار بۆ دەرەوە بەردەوامەو بەشێوەیەكی باش مامەڵە لەگەڵ دۆسیەی "دزی سەدە" نەكراوە كە بەمەست لێی دزینی 3.7 ترلیۆن دینارە لەهەژماری سپاردەی دارایی دەستەی گشتیی باج لەبانكی رافیدەین. بەپێی زانیارییە ئابوورییەكانیش عێراق رۆژانە پێویستی بە 130 تا 170 ملیۆن دۆلار هەیە كەبانكی ناوەندی بیخاتە بازاڕاوە، ئەوەی پێشووتر كە 300 ملیۆن دۆلار دەخرایە بازاڕەوە بەشێكی زۆری بۆ دەرەوە دەڕۆیشت و هیچ بەرهەمێكی بۆ ناوخۆ نەبوو. هاوكاتی هەوڵە ئابوورییەكان بۆ كەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار، لەڕووی ئەمنیشەوە كابینەكەی سوودانی چەند رێوشوێنی گرتووەتەبەر، ئەویش بەدەستگیركردنی ژمارەیەك بازرگان بەتۆمەتی بەقاچاغبردن و یاریكردن بەنرخ و داخستنی نووسینگە نایاساییەكانی گۆڕینەوەی دراوو توندوتوڵكردنی بازگەو دەروازەكان، هەر لەو چوارچێوەیەشدا رۆژی هەینی رابووردوو دەزگای هەواڵگریی عێراق رایگەیاند، توانیویانە لەپارێزگای دیالە دەست بەسەر یەك ملیۆن دۆلاردا بگرن، كە بۆ بەقاچاغبردن ئامادەكرابوو ببرێتە دەرەوە، دەزگای ئاسایشی نیشتیمانیی عێراقیش لەڕاگەیێندراوێكدا ئاشكرایكرد، ژمارەیەك لەخاوەنی "كۆمپانیا گەورەكان"یان دەستگیركردووە كە بەگوتەی ئەو، یارییان بەنرخی دراو كردووەو بەقاچاغ بردوویانەتە دەرەوە.  بەشێك لەچاودێرانی دۆخی سیاسیش بڕوایان وایە دوای 100 رۆژ كابینەكەی سوودانی لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی سەختدایەو بەزوویی بەڵێنەكانی جێبەجێنەكات نەیارەكانی لەبۆسەدان و بەزوویی چارەنووسی هاوشێوەی كابینەكانی دیكە لێدەكەن.  

هاوڵاتی جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە وتاری ساڵانەیدا ڕۆژی سێشەممە باسی لە گرنگترین پرسە ناوخۆییەکانی ئەمریکا کرد، بەتایبەتیش جەختی لە دۆخی ئابوری وئاسایشی ئەمریکا کرەوە و ڕایگەیاند، بەڕێوەبەرایەتیەکەم توانیویەتی ١٢ ملیۆن هەلی کار بڕەخسێنێت تاوەکو ئێستا هیچ سەرۆکێک نەیتوانیوە ئەوە بکات. جۆ بایدن لە ماینی وتارەکەیدا ئاماژەی بەوەدا، کە پەتای کۆرۆنا لە دوو ساڵی ڕابردوودا بووەتە هۆکاری دداخستنی خوێندنگاکان و دامەزراوەکان ئەمەش زیانی زۆری لێداوین، وتیشی چیتر کۆرۆنا توانای کۆنتڕۆڵکردنی ژیانی ئێمەی نیە. بایدن لەبارەی داهاتووی ئەمریکاوە وتی، کێ دەڵێت ئەمریکا جارێکی تر ناتوانێ پێشەنگی جیهان بێت؟ ئێمە پێشتر لەڕووی ژێرخانی ئابوریەوە لەپلەی یەکەم بووین، بەڵام دواتر هاتینە پلەی سیازدەهەم، لەگەڵ ئەوەشدا دەیان ساڵە هەزاران بەرهەممان هاوردەکردووە لەگەڵ هەزاران هەلی کار. لەبارەی ناکۆکیەکانی نێوان دیموکرات وکۆماریەکانەوە بایدن  باسی لەوە کرد، زۆر جار وامان پێوتراوە کە ناتوانین کار بکەین پێکەوە، بەڵام هەرچەندە کۆماریەکان هەندێک بڕیاریان بەبێ ئێمە داوە وهەنگاویان ناوە، لەگەڵ ئەوەشدا چەندین بڕیاری گرنگمان پێکەوە داوە ولەماوەی ڕابردوودا سەلماندوومانە کە دەتوانین پێکەوە کاربکەین، هاوکات داواشی کرد لە هەردوولا کە بتوانن کاربکەن بۆ بنیاتنانی پردی نێوان ئەمریکا وگەلی ئەمریکا. بایدن لەبارەی کارکردنی کۆماریەکان ودیموکراتەکانەوە وتیشی، لەوکاتەی بومەتە سەرۆک نزیکەی ٣٠٠ یاسام مۆرکردووە کە سەر بە هەردوو کۆماریەکان ودیموکراتەکان بوون، لەوانەش یاسای دژی توندوتیژی ژنان، هاوسەرگیری، یاساکانی ڕیفۆرمی هەڵبژاردن. لەگەڵ ئەوەشدا لە درێژەی قسەکانیدا جۆ بایدن، باسی لە کاریگەریەکانی هێرشکردنە سەر دیموکراتەکانی کرد و وتی، ئەمڕۆی دیموکراتەکان بەهێزە، سەرەڕای ئەوەی هێشتا نیشانەکانی هێرشەکەی پێوەدیارە کە دوو ساڵ لەمەوبەر کەوتە بەرهێرش. هاوکات بایدن لەبارەی ماوەی سەرۆکایەتیەکەی خۆیەوە ڕایگەیاند، " من خۆم بۆ سەرۆکایەتی کاندید کرد تاوەکو شتەکان لە بنەڕەتدا بگۆڕم ، بۆ ئەوەی دڵنیابم کە ئابوری بۆ هەموانە و بۆ ئەوەی هەمووکەسێک هەست بەوە بکات بەوکارەی دەیکەین. بایدن لە وتارەکەیدا  ئاماژەی بە چەندین پڕۆژەی بۆ ڕەخساندنی هەلی کار وبەهێزکردنی ئابوری ئەمریکا دا، هاوکات جەختیشی لە یەکگرتووی ئەمریکا وکارکردنی نێوان هەریەک لە کۆماریەکان ودیموکراتەکان کردەوە.

هاوڵاتی هێرش جەلال   سەرلەبەیانی ٦ی ئەم مانگە چەند بومەلەرزەیەكی بەهێز باكورو رۆژئاوای كوردستانی هەژاندو كارەساتێكی گەورەی مرۆیی لێكەوتەوە، ناوەندی بومەلەرزەكە باكوری كوردستان بوو، ئەندامێكی ئەكادیمیای زانستی توركیا دەڵێت: پێشتر هۆشداریمان لەڕوودانی بومەلەرزەی بەهێزو كارەساتبار لەو ناوچەیە بەدەسەڵات داوە بەڵام هیچ ئامادەكارییەكی پێشوەختە نەكراو گوێیان لێ نەگرتین و ئێستاش هەموولایەك ئاگاداردەكەمەوە كەئەو ناوچانە، شوێنی مەترسیدارن و پێشبینی بومەلەرزەی دیكەش لەوێ دەكرێت. یەكەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:17 بەگوڕی ٧.٧ ناوچەی پازارجكی پارێزگای مەرەش، دووەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:26 بەگوڕی 6.4 ناوچەی نورحەقی دیلۆك (عەنتاب) و سێیەم بومەلەرزەش كاتژمێر 4:36 بە گوڕی ٥.٥ ناوچەی ئیسلاحیەی دیلۆكی (عەنتاب) باكوری كوردستانی هەژاند. بومەلەرزەكان لەقۆڵایی هەشت بۆ پێنج كیلۆمەتر لەژێر زەوی روویانداو هەرسێكیان زیاتر لەخولەكێك بەردەوام بوو. لەگەڵ پارێزگاكانی دیلۆك و مەرەش، بومەلەرزەكان كاریگەریەكی زۆریان لەسەر پارێزگاكانی، ئامەد، سەمسور، روحا، مێردین، سێرت، شڕنەخ، كلس، مەلەتی، عوسمانیە، هاتای و ئەدەنەی باكوری كوردستان و توركیا دروستكرد. لەئاستی دەرەوەشدا، بەشێوەیەكی زۆر كاریگەر، شارەكانی، حەلەب، حەما، لازقیە، ئیدلب و تەرتوسی سوریاو عەفرین و كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانی گرتەوە. هەروەها لەشارەكانی دهۆك و هەولێر بەئاسانی هەستی پێكرا و كاریگەری لەسەر پارێزگای سلێمانیش هەبوو. بومەلەرزەكان هەروەها بوونە هۆی ئەوەی هێڵی نەوتی كەركوك-جەیهان دابخریت و حكومەتی هەرێم سێ رۆژ پشووی فەرمی راگەیاند. بومەلەرزەكان لەدەریای ناوەڕاستدا قوبرسی گرتەوە و تاوەكو لوبنان، ئیسرائیل، فەڵەستین، عەممان و میسریش درێژ بووەوە. بەو پێیەش وەك یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكانی جیهان پێناسەكرا. جگە لەوە هەمان رۆژ كاتژمێر ١٣:٢٤ بومەلەرزەیەكی دیكە بەگوڕی 7.6 ناوچەی ئەلبیستانی پارێزگای مەرەشی هەژاندەوە. بەگوێرەی نوێترین ئاماری بەڕێوەبەرایەتی كارەساتە سروشتییەكانی توركیا (ئافاد)، لەباكوری كوردستان و توركیا بەهۆی بومەلەرزەكەوە  زیاتر لەچوار هەزارو 540 كەس گیانیان لەدەستداوەو 26 هەزارو 720 كەسیش برینداربوون. هەروەها نزیكەی شەش هەزار باڵەخانەش داڕماون و زیان بەر ١١ هەزارو ٣٠٢ باڵەخانەی دیكەش گەیشتووە. لە رۆژئاوای كوردستان و سوریاش، بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی تەندروستی سوریا هەزارو ٦٠٠ كەس گیانیان لەدەستداوە و نزیكەی چوار هەزار كەسیش برینداربوون. عەفرین یەكێك لەو شارانەی رۆژئاوای كوردستانە كە زیاترین زیانی بەركەوتووە كەنزیكەی ٦٠ كەس گیانیان لەدەستداوە.   لێقەوماوان یارمەتی پێویستیان پێنەگەیشت هاوكات لەگەڵ بومەلەرزەكان، كەشوهەوایەكی سارد، باران و بەفرێكی زۆر باكوری كوردستانی گرتووەتەوە. لەزۆربەی پارێزگاكان و ناوچەكانیان، پلەی گەرما لەژێر سفرەوەیە، زۆربەی هاووڵاتیان ماڵ و حاڵیان بەجێهێشتووە و بەرەو گوندەكان بەڕێكەوتوون، ئەوانەی كە لەشارەكاندا ماون، لەنێو ئۆتۆمبێلەكانیان و مزگەوتەكاندا ژیان بەسەردەبەن، زۆربەی دوكان، نانەواخانەو ماركێتان وێران بوون، یاخود داخراون و بەو هۆیەوە قەیرانێكی گەورەی خۆراك و پێداویستییە سەرەتاییەكانیش دروستبووە. ئیدریس شاهین وتەبێژی پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن (دەڤا)، رایگەیاند، حكومەت تاوەكو ئێستا هاوكاری و یارمەتی پێویستی پێشكەش بەلێقەوماوان نەكردووەو وتی: « جگە لەوە كەخواردن، پۆشاك، ئامێری خۆگەرمكردنەوە و پەناگەی وەك كۆنتەینەر بۆ زیانلێكەوتووان دابین نەكراوە، هەروەها هەڵمەتی گەڕان و رزگاركردنی هاووڵاتیانیش زۆر بەخاوی بەڕێوەدەچێت.» لەلایەكی دیكەوە، بەهۆی ئەوەی حكومەت جگە لەناوەندە حكومییەكان رێگەنادات هاوكاری و یارمەتی هیچ رێكخراوو پارتێك بگەیەندرێتە لێقەوماوانی بومەلەرزەكە. مانگی سوری كوردستان لەسەر ئەم بڕیاری حكومەت راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو داوای لەكوردانی چوار پارچەی كوردستان و دەرەوەی وڵات كرد كە لەڕێگەی رێكخراوەكەیانەوە، پارە كۆبكەنەوەو چەند هەژماری بانكی بڵاوكردەوە كە لەو رێگەیەوە هاوكاری پێشكەش بەزیانلێكەوتووان بكرێت. هاوكات كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)، پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)، سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپەو بەدەیان كەسایەتی و پارت و رێكخراوە كوردییەكان، داوایان لەگەلی كورد كرد بەهانای زیانلێكەوتووانەوە بڕۆن. هەروەها كۆمەڵێك رێكخراوو پارت و كەسایەتی رۆژئاوای كوردستان ئامادەییان دەربڕی كە بەهەموو شێوەیەك هاوكاری و یارمەتی بۆ زیانلێكەوتووانی سوریاو رۆژئاوای كوردستان پێشكەش بكەن.   هۆشداری لەبوومەلەرزەی دیكە دەدرێت پرۆفیسۆر دكتور جەلال شەنگۆر زانای جیۆلۆجی توركیا لەبەرنامەیەكی تەلەڤزیۆنیدا، ئاماژەی بەوەكرد كەپارێزگاكانی ئەدەنە، هاتای و دەوروبەریان كەدیلۆك و مەرەش دەگرێتەوە، شوێنێكی مەترسیدارن و ئەگەرێكی زۆری هەیە، بومەلەرزەی دیكە ئەو ناوچانە بگرێتەوە. هەروەها پرۆفیسۆر دكتور ناجی گورۆر ئەندامی ئەكادیمیای زانستی توركیاش لەبەرنامەیەكی تەلەڤزیۆنی كەناڵی فۆكسی توركیدا رەخنەی لەحكومەت گرت كەگوێیان لێنەگرتوون و وتی: « چەندین جار هۆشداریمان بەدەسەڵاتدارانی ناوچەكە داوە لەئەگەری بومەلەرزەی بەهێز، بەڵام هیچ گوێیان لێنەگرتین، زمانمان مووی لێهات كەچی بەردەوام بوون لەسەر خەمساردییان، ئێستاش هەموولایەك ئاگاداردەكەمەوە كەئەو ناوچانە، شوێنی مەترسیدارن و پێشبینی بومەلەرزەی دیكەش لەوێ دەكرێت.   یارمەتی وڵاتانی جیهان هەرچەندە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەڕۆژی بومەلەرزەكەدا رایگەیاند كەئەوان دەتوانن دۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكەن و پێویستیان بەهاوكاری هیچ وڵاتێك نییە، بەڵام چەندین وڵاتی دیكەی وەك، ئەمریكا، ئەڵمانیا، سوید، فینلەندا، فەرەنسا، یۆنان، روسیا، ئازەربایجان، پاكستان، هیندستان، چین، میسر، بەریتانیا، ئوكراینا، نەمسا، قوبرس و ئیسپانیا ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە كەهاوكاری زیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكە بكەن. هەندێكیان تیمی شارەزاو فریاكەوتنی خێراشیان بۆ توركیا ناردووە.   باكوری كوردستان و بوومەلەرزە لەساڵی ٢٠١١ەوە چەندین جار بومەلەرزەی بەهێز، شارەكانی باكوری كوردستانیان هەژاندووە. یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكان، لەناوچەی ئەرجیشی وان روویدا لە ٢٣ی تشرینی یەكەمی ٢٠١١. لەو بومەلەرزەیەدا نزیكەی ٦٥٠ هاووڵاتی كورد گیانیان لەدەستداو نزیكەی دوو هەزار كەس برینداربوون. بومەلەرزەیەكی بەهێزیش لە ٢٤ی كانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٠دا لەشاری خارپێت (عەلازیخ)ی باكوری كوردستان روویدا، لەو بومەلەرزەیەشدا نزیكەی ٣٠٠ كەس گیانیان لەدەستداو زیاتر لەهەزار كەس برینداربوون. باكوری كوردستان دەكەوێتە نێو دوو هێڵی بومەلەرزەوە كەیەكێكیان لەكەنداوی عەرەبیەوە درێژدەبێتەوە بەزنجیرە چیای زاگرۆس تاوەكو خارپێت، مەلەتی درێژدەبێتەوە و هێڵەكەی دیكەش لەئەنجامی یەكگرتنی دوو هێڵی بومەلەرزەوە دروستدەبێت كەهەردوویان لەدەریای ناوەڕاست و ئیجەوە درێژدەبنەوە تاوەكو هاتای و لەوێوە بۆ مەرەش و دیلۆك.

هاوڵاتی   نەتەوەیەکگرتوەکان ڕۆژی سێشەممە  ٢٥ ملیۆن دۆلار هاوکاری مرۆیی بۆ تورکیا و سوریا ڕاگەیاند دوای بوومەلەرزە کوشندەکان کە زیاتر لە شەش هەزار کەسی کوشت. ستیفان دوجاریک، وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، هاوکاری بەپەلەی ڕزگارکردنی ژیان بۆ ناوچەکە دەکات، وتیشی: ''تیمەکانی هەڵسەنگاندن و هەماهەنگی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ لە ئەدەنەن و سبەی کۆدەبنەوە بۆ غازی عەنتاب بۆ پاڵپشتیکردنی تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردنی شارەکانی تورکیا''. هەروەها وتیشی، ''ئەوانەی لە کارەساتەکەدا بەرکەوتوون بریتین لە هەزاران پەنابەری لە سوریا، ئاماژەی بەوەشکرد، پەنابەرانی سوریا زیاتر لە ملیۆنێک و ٧٠٠ هەزار کەس پێکدەهێنن لەو ١٥ ملیۆن کەسەی لە ١٠   پارێزگادا دەژین کە بەهۆی بوومەلەرزەکانی تورکیاوە زیانیان بەرکەوتووە. هاوکات گوتیشی: ڕێگای باکووری ڕۆژئاوای سووریا لە تورکیاوە زیانی پێگەیاندووە و ئەمەش هاوکاریی مرۆیی بۆ ناوچە بوومەلەرزە لێدراوەکانی ئەوناوچانە بەشێوەیەکی کاتی پەکخست.

هاوڵاتی گوتەبێژی ئاژانسی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، بوومەلەرزەکە مەترسی بۆ سەر گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان لە رێگەی سنوورەوە بۆ سووریا دروستکردووە، چونکە ستافی نەتەوە یەکگرتووەکان و شۆفێری بارهەڵگرەکانیش وەکو هەمووانی دیکە لە نێو داروپەردووەکاندا بەدوای ئەندامانی خێزانیان دەگەڕێن.  یێنس لەیارک، گوتەبێژی ئاژانسی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت،بوومەلەرزەکە "کاریگەریی تراژیدی لەسەر خەڵکێکی زۆر هەبووە، لەوانەش ستافەکەمان." هاوکات  داوای یارمەتی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات و دەڵێت: "تکایە، ئەمە هیچی بە سیاسی مەکەن، با یارمەتییەکە بگەیێنینە دەستی خەڵکەکە کە زۆر پێویستیان پێیەتی.". گوتەبێژەکەی ئاژانسی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان رۆژی سێشەممە لەبارەی باکوور و رۆژئاوای کوردستان، باشووری تورکیا و باکووری سووریاوە لە جنێڤ بە رۆژنامەڤانانی گوت: "ئەوێ ناوچەی کارەساتە." باسی لەوەشکرد، تاکە دەروازەی گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ باکووری رۆژئاوای سووریا، دەروازەی بابلهەوایە لە نێوان ئیدلب و هاتای، بەڵام نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، بوومەلەرزە 7.8 پلەکەی رۆژی دووشەممە زیانی گەورەی بە رێگەوبان و ژێرخانی ناوچەکانی دەوروبەر گەیاندووە.  نیگەرانییەکان بە دیاریکراوی لەبارەی سووریا و رۆژئاوای کوردستان لە زیادبووندان، چونکە کارەساتە سرووشتییەکە لە کاتێکدایە ناوچەکە رووبەڕووی هەژاری، سەرماوسۆڵەی زستان، قەیرانی ئاوارە و پەتای کۆلێرا دەبێتەوە.   بە تایبەت یەکێک لە نیگەرانییەکان چۆنیەتیی گەیاندنی یارمەتییە بە هەموو ئەوانەی کە لە سووریا پێویستیان پێیەتی. 

رۆژنامەیەکی بەریتانی ئاشکرای کرد؛ ئەو کەشتییانەی پێشتر بە نهێنی نەوتی ئێرانیان لە بازاڕەکانی جیهاندا ساخ دەکردەوە لە ئێستادا لە بەرژەوەندیی وڵاتێکی دیکە ئەو کارە دەکەن و دەستبەرداری ساخکردنەوەی نەوتی ئێران بون. رۆژنامەی (فاینانشاڵ تایمز)ی بەریتانی بڵاوی کردەوە؛ ئەو کەشتییانەی کە نەوتی ئێرانیان بە نهێنی لە پێناو دەربازکردنی وڵاتەکە لە سزا نێودەوڵەتییەکان لە بازاڕەکانی نەوتی جیهان ساخ دەکردەوە لە ئێستادا نەوتی روسیا دەگوزانەوە. بە پێی راپۆرتی رۆژنامەکە ئەو کەشتییانە کە ژمارەیان لە 16 کەشتی زیاترە و بە کەشتی رۆحەکان ناودەهێنرێن بەهۆی سزاکانی سەر نەوتی روسیا لە ئێستا نەوتی ئەو وڵاتە لە بازاڕەکانی جیهاندا ساخ دەکەنەوە. فاینانشاڵ تایمز ئاماژەی بەوەکردوە پێشتر تەنها نۆ کەشتی رۆحەکان نەوتی روسیایان بۆ بازاڕەکانی جیهان گواستوەتەوە بەڵام لە دو مانگی رابردودا ئەو 16 کەشتییە سەرجەمیان نەوتی سەرقاڵی گواستنەوەی نەوتی روسیا بون و هیچ بڕە نەوتێکیان بۆ ئێران نەگواستوەتەوە. بە پێی زانیارییەکان؛ روسیا نەوتەکەی لە بازاڕەکاندا نە نرخێکی زۆر کەمتر لە نەوتی ئێران رادەست دەکات و لە بەرامبەر هەر بەرمیلێکدا 50 دۆلار وەردەگرێت و کرێی گواستنەوەشی بۆ کەشتییەکان دو هێندەی ئێران بوە و هەر ئەوەش وای کردوە کەشتی رۆحەکان چیتر نەوتی ئێران بە نهێنی لە بازاڕەکاندا ساخ نەکەنەوە. زیاتر لە چەند ساڵێکە ئێران توانیویەتی لە رێگەی ئەو کەشتییانەی کە بە ئاڵای وڵاتانی دکە و بە بێ بەکارهێنانی ئاماژەی ئەلیکترۆنی  (جی پی ئێس) و دور لە چاودێریی کۆمپانیاکان و ناوەندە نێودەوڵەتییەکان، نەوتەکەی لە بازاڕەکاندا ساخ بکاتەوە و بەوەش تاران خۆی لە سزاکانی ئەمریکا بۆ رێگریی لە فرۆشی نەوتەکەی دەرباز کردوە. لە ماوەی رابردودا ئەمریکا جەختی لەوە کردەوە؛ کە بە کردار فرۆشی نەوتی ئێران لە بازاڕەکانی جیهان بۆ سفر دادەبەزێنێت و لەو چوارچێوەیەشدا هۆشداریی داوەتە وڵاتی چین کە نەوت لەو وڵاتە نەکڕن لە کاتێکدا تەنها چین رۆژانە 850 هەزار بەرمیل نەوتی لە ئێران کڕیوە.  

هاوڵاتی کۆمیتەی دژە جیاکاری عەرەبی-ئەمریکی، دەڵێت هەڵگرتنی سزاکان دەرگاکان بۆ یارمەتییە پێویست و تەواوکەرەکان دەکاتەوە کە یارمەتی دەستبەجێ بۆ ئەو کەسانە دابین دەکات کە پێویستیان پێیەتی. هەروەها نێد پاریس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئێمە بڕیارمان داوە ئەوەی لەتواناماندا بێت بیکەین بۆ هاوکاریکردنی هاوڵاتیانی سوریا، هەروەها وتیشی ئێمە لەڕێگەی ڕێکخراوە ناحوکمیە مرۆییەکانەوە هاوکاریەکانمان دەگەێنینە قوربانیەکانی سوریا. هاوکات ئەمریکا ڕەتیکردۆتەوە ڕاستەوخۆ لەگەڵ حکومەتی سوریا پەیوەندی هەبێت بۆ گەیاندنی هاوکاریە مرۆییەکان بە گەلی سوریا، لەبەرامبەریشدا ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ئاماژە بەوەدەکەن کات زۆر گرنگە و پێویستە بەزووی هاوکاری پێویست بگەێندرێتە دەست قوربانی و زیانلێکەوتووەکان. هاوکات  وتەبێژی دەزگای مرۆیی نەتەوەیەکگرتوەکانیش دەڵێت، سوریا بە ١١ ساڵ جەنگدا تێپەڕیوە و ژێرخانی وزەی تێکشکاوە، لەگەڵ ئەوەشدا وڵاتەکە بەهۆی ئەوەی هەربەشێكی بەدەست گروپێکی سیاسی یان چەکداریەوەیە گەیشتنی هاوکاریەکان زۆر زەحمەتە. هەروەها جێنس لارکێ، وتەبێژی دەزگایی مرۆیی نەتەوەیەکگرتوەکان  وتیشی، زۆر گرنگە کە سیاسەت بەلاوە بنێین وهاوکاری قوربانیەکان بکەیەین، ئەمە دەربارەی ڕزگارکردنی ژیانی مرۆڤە. لەگەڵ ئەوەشدا بەرپرسانی سوریا ئاماژەیان بەوەداوە، کەمی سوتەمەنی، خراپبوونی شەقام وڕێگاکانی هاتوچۆو کەشی ساردی زستان بەربەستێکی گەورەی دیکەن لەگەیشتنی هاوکاریەکان بە گەلی سوریا. ئەمە لەکاتێکدایە هەریەک لە وڵاتانی جەزائیر وتونس، ئێران، ئێراق و ئیمارات وڕوسیا هەرزوو دەستیانکرد بە ناردنی هاوکاریەکانیان  وتیمەکانی فریاکەوتن بۆ گەلی سوریا، ئیماراتی عەرەبی بەبڕی ١٣ ملیۆن دۆلار هاوکاری مرۆیی ڕەوانەی سوریا کرد. ئەم داوایەی ڕیکخراوەکانی مافی مرۆڤ لەکاتێکدایە کە ماوەی چەندین ساڵە ئەمریکا سزای قورسی بەسەر سوریادا سەپاندووە ئەمەش دژی ئەو پێشێلکاریانەی بەرامبەر مافی مرۆڤ ئەنجام ئەدرێت لەلایەن حکومەتی سوریاوە.

هاوڵاتی سەلمان ڕوشدی بۆیەکەم جار دوای ئەوەی لە نیویۆرک بەچەقۆ هێرشەکرایە سەری قسەیکرد وباسی بارودۆخی خۆی کرد، هاوکات بڵاوبوونەوەی کتێبی " شاری سەرکەوتنی" ئاشکرا کرد، کە نوێترین ڕۆمانیەتی. سەلمان ڕوشدی لەگەڵ ڕۆژنامەی نیویۆرکەر چاوپێکەوتنێکی ڕۆژنامەوانی ئەنجام داو باسی لەوەکرد کە دۆخی باشترە، سەرەڕای ئەوەی بینایی چاوێکی لەدەستداوە وبەزەحمەت دەتوانێت بنوسێت بەهۆی ئەوەی چەند پەنجەیەکی ناتوانێت بجوڵێنێت و بەردەوام ڕاهێنان بەدەستی ئەکات، هەروەها باسی لە بڵاوبوونەوەی ڕۆمانی " شاری سەرکەوتن" کرد لەماوەیەکی نزیکدا، ئەمەش یەکەم کتێبی سەلمان ڕوشدیە دوای ئەوەی هێرشکرایە سەری. لە لێدوانەکەیدا بۆ ڕۆژنامەی نیویۆرکەر لەبارەی دۆخی تەندروستیەوە وتی، بەختم باشە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی بەسەرم هات دۆخم ئەوەندە خراپ نیە، دەتوانم هەستمە سەرپێ وبگەڕێم، وتیشی نیوەی خوارەوەی لەپی دەستم وپەنجەی گەورەم هەستی تێداماوە ودەتوانم بەکاریبێنم، ڕاهێنانی دەست زۆر ئەکەم و پێم دەڵێن دۆخم زۆرباشە. هاوکات لەبارەی توانای نوسین وزەحمەتیەکانی بەردەمی بەهۆی برینەکانیەوە، باسی لەوەکرد نوسین وتایپکردن بۆی زەحمەتە بەهۆی ئەوەی لەبەشێکی سەری پەنجەکانیدا هەستی نەماوە وتوانای کارکردنی نەماوە، هەروەها وەک خۆی دەڵێت کاتێک دەڵێم باشم، "مەبەستم ئەوەیە کە پارچەیەک لە جەستەم هەیە کە پێویستیان بە پشکنینی بەردەوام هەیە، هێرشێکی گەورە بوو". هەروەها سەلمان ڕوشی باسیشی لەوەکرد، کە بەهۆی هێرشەکەوە زەبری دەروونی بەرکەوتووە وپێویستی بەچارەسەرە، وتیشی ئەوە کاریگەری کردۆتە سەر توانای نوسینم، هەندێک کات ئەوەی دەینوسم ڕۆژی دواتر دەیسڕمەوە. لەبارەی ڕۆمانە نوێیەکەیەوە کە ڕێک پێش هێرشکردنەسەری تەواوببوو بەڵام نەیتوانی بڵاوی بکاتەوە ئاماژەی بەوەدا، کتێبەکە بەناوی " شاری سەرکەوتنە"  و ٢١یەمین کتێبی خۆیەتی، داستانێکی ڕیالیستی ئەفسوناوییە دەربارەی خوداوەندێک کە شارێک لە تۆوەوە دروست دەکات و تا تەمەنی ٢٤٧ ساڵی دەژی، نووسەر سەرنجەکانی لەسەر وڵاتی لەدایکبوونییەتی، باس لەوە دەکات کە چی لە سەدەی ١٤ی باشووری هیندستاندا ڕوودەدات، وەک نواندنێک و بەرجەستەکردنێک سەبارەت بە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و نەفرەتی تائیفەگەری  دەبێ بخوێنرێتەوە. سەلمان ڕوشدی لە ساڵی ڕابردوودا لە ئاهەنگێکدا لە نیویۆرک لەکاتی وتارداندا لەلایەن هێرشبەرێکەوە بەچەقۆ بەسەختی بریندارکرا و بۆماوەی نزیکەی شەش هەفتە لەنەخۆشخانە مایەوە،  ئەوەش بەهۆی ڕۆمانی " ئایەتە شەیتانیەکانەوە" کە لەساڵی ١٩٨٨ بڵاویکردبۆوە وناڕەزایەتیەکی زۆری موسڵمانانی بەدوای خۆیدا هێنا ولەلایەن ئایەتوڵا خومەینیەوە حوکمی کوشتنی درا وبڕەپارەیەکی زۆر وەک خەڵات دیاریکرا بۆ هەرکەسێک کە بیکوژێت.  سەلمان ڕوشدی، ڕۆماننوس ونوسەری هیندی-بەریتانیە، خاوەنی چەندین خەڵاتە یەکێک لەوانە خەڵاتی بووکەریە کە بۆ ڕۆمانی " منداڵانی نیوەشەو" وەریگرتووە.  

پێگەیەکی ئەمریکی ئاشکرای دەکات سەرۆکی ئەمریکا لە چوارچێوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی لێخۆشبونێکی بۆ مۆسکۆ و تاران دەرکردوە تا هاوکاریی ئەتۆمییەکانی روسیا بۆ ئێران بەردەوام بێت. پێگەی واشنتۆن فری بەیکن(The Washington Free Beacon) لە ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە؛ بە بڕیاری جۆ بایدن، سەرۆکی وڵاتەکە فەرمانی لێخۆشبون بۆ هاوکاریی ئەتۆمیی روسیا لەگەڵ ئێران دەرچوە. بە پێی ئەو فەرمانەی بایدن کە لە 31ی مانگی رابردودا دەرچوە و چواری ئەم مانگە کۆنگرێسی لێ ئاگادار کراوەتەو، کۆمپانیاکانی سەر بە رۆس ئەتۆم (Rosatom) بەردەوامبن لە هاوکارییەکانیان بۆ وێستگەی ئەتۆمیی فۆردۆ لە ئێران. ئەو لێخۆشبونە وا دەکات روسیا یۆرانیۆمی پیتێنراوی ئێران بگوازێتەوە بۆ وڵاتەکەی و سودی لێوربگرێت و یان بە پێی رێککەوتنی ئەتۆمیی سالی 2015 لە کاتی گونجاودا ئەو یۆرانیۆمە پیتێنراوە بگەڕێنێتەوە بۆ ئێران. فری بینکەن ئاماژەی بەوە کردوە؛ لێخۆشبونەکە بە ملیاردها دۆلار سود بە روسیا دەگەیەنێت و ئەو هەنگاوەی بایدن هاوشێوەی گڵۆپی سەوز بۆ مۆسکۆ لە پێناو ئەوەدایە کە روسیا رازیی بکات بە رێککەوتنێکی ئەتۆمییەکی نوێی نێوان واشنتۆن و تاران. پێشتر ئەمریکا، رایگەیاندبو دوای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران تەنها سەرنجی لەسەر پشتیوانیی لە خەڵک و سزادانی کۆماری ئیسلامی دەبێت و هیچ هەوڵێک بۆ چالاککردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی نادات.

ژوری بازرگانیی ئێران ئاشکرای کرد کە وڵاتەکەی تەنها بازرگانیی لەگەڵ پێنج وڵاتی جیهاندا هەیە و ئەندامێکی ژوری بازرگانیی دەڵێت؛ ژاپۆن سەرجەم ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانی لەگەڵ تاران رادەگرێت. بەهرام شەکوری، ئەندامی ژوری بازرگانیی ئێران رایگەیاندوە؛ بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەکانی سەر تاران، ئاستی بازرگانیی وڵاتە زۆر دابەزیوە و لە ئێستا تەنها لەگەڵ پێنج وڵات بە شێوەیەکی راستەوخۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی دەکرێت. بە وتەی شەکوری، ئێران لە ئێستادا راستەوخۆ لەگەل (چین،ئیمارات، تورکیا،عەممان، ئیمارات) ئاڵوگۆڕی بازرگانیی دەکات. ئەو ئەندامەی ژوری بازرگانیی ئێران هۆشداریشی داوە بەهۆی پەیوەندییەکانی ژاپۆن و ئەمریکا ، ئاڵوگۆڕی بازرگانیی ئێران و ژاپۆنیش راگیرێت. بڵاوبونەوەی ئەو لێدوانە لە کاتێکدا عێراق زیاترین کاڵا لە ئێرانەوە هاوردە دەکات و بە وتەی بەرپرسانی تارانیش عێراق دوەم وڵاتە کە دوای چین زیاترین کاڵای لە ئێرانەوە بۆ هەناردە دەکرێت. بەهۆی ئەوەی ئێران تا ئێستا پابەندی سیستیمی (FATF) جیهانی بۆ بەرەبگاربونەوەی سپیکردنەوە دراو نابێت وڵاتانی جیهان ناتوانن بە راستەوخۆ بازرگانیی لەگەڵ ئەو وڵاتە نییە.

هاوڵاتی  باڵۆنێکی دیکەی چینی بەسەر ئاسمانی ئەمریکای لاتیندا دەسوڕێتەوە وچینیش دانی پێداناوە کە ئەو باڵۆنە هی چینە  وبۆ لێکۆڵینەوە وگۆڕانکاریەکانی کەشووهەوا نێردراوە بەڵام لە ڕێڕەی خۆیان لایانداوە. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین ئەمڕۆ دووشەممە لە وەڵامی پرسیارەکانی سی ئێن ئێنی ئەمریکادا ڕایگەیاند، ئەو باڵۆنەی کە  بەسەر ئاسمانی ئەمریکای لاتین بینراوە هی چینە و بۆ تاقیکردنەوەی فڕین بەکارهاتووە؛ ئەمەش یەکەمجارە پەکین دان بەوەدا بنێت کە ئەو باڵۆنەی بەسەر دوو وڵاتی ئەمریکای لاتین بینراوە سەر بە چینە. ماو نینگ، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین  لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئاساییدا ڕایگەیاند، باڵۆنەکە "بە جددی لایداوە" لە ڕێڕەوی پلان بۆ داڕێژراوی خۆی و "بە هەڵە" چوونەتە ئاسمانەکانی سەر ئەمریکای لاتین و کاریبی بەهۆی بارودۆخی کەشوهەوا و سنوورداربوونی توانای کۆنترۆڵکردنی باڵۆنەکە. ئاماژەی بەوەشکردووە، “چین وڵاتێکی بەرپرسیارە،  ئێمە هەمیشە بە توندی پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەکان بووین، هەروەها هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانمان ئاگادار کردووەتەوە و بە شێوەیەکی گونجاو مامەڵەمان لەگەڵ دۆخەکەدا کردووە، ئەمەش هیچ مەترسییەکی بۆ سەر هیچ وڵاتێک دروست نەکردووە”. لەگەڵ ئەوەشدا هێزی ئاسمانی کۆڵۆمبیا و دەسەڵاتی فڕۆکەوانی مەدەنی کۆستاریکا هەردووکیان پشتڕاستیان کردەوە کە هەفتەی ڕابردوو باڵۆنێکی چاودێری سپی هاوشێوەی ئەو باڵۆنەی کە بەسەر ئەمریکادا بینرابوو لە ئاسمانی خۆیاندا بەدواداچوونیان بۆ کراوە، هەرچەندە هۆکاری ئەو باڵۆنەیان بۆ چین نەگەڕاندەوە. هاوکات ئەمە دووەم باڵۆنی چینیە کە پەکین بانگەشەی ئەوە دەکات کە بەهۆی کەشوهەواوە لە ڕێڕەوی خۆی دوورکەوتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی سوپای ئەمریکا ڕۆژی شەممە باڵۆنێکی سیخوڕی چینی گومانلێکراوی خستە خوارەوە کە بۆ چەند ڕۆژێک بەسەر کیشوەری ئەمریکادا فڕیبوو.  

هاوڵاتی وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند، زیاتر لە 300 سەربازی ڕوسیا لە ئەرکدان بۆ هاوکاری کردنی قوربانیەکانی سوریا. وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ئەمڕۆ دووشەممە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، دە یەکەی سوپای ڕوسیا بە کۆی گشتی دەکاتە زیاتر لە 300 سەرباز لە پاککردنەوەی پاشماوەکان و هاوکاریکردنی ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و ڕزگارکردن لە سوریا لەدوای بوومەلەرزە وێرانکەرەکانی سوریا بەشدارن. بەگوێرەی بەیاننامەکە، سێرگی شۆیگو، وەزیری بەرگری ڕوسیا "فەرماندەی (هێزەکانی) ڕوسیای لە سوریا ڕاسپاردووە کە هاوکاری قوربانیەکان بکەن. وەزارەتەکە باسی لەوەش کردووە، سەربازانی ڕووسیا بە شێوەیەکی سەرەکی لە شارەکانی حەلەب، حەما و لازقیە هاوکاری دەکەن. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەش دراوە، ئەو سەربازانە سەرقاڵی پاککردنەوەی پاشماوەکان و گەڕان بەدوای قوربانییەکان و دابینکردنی هاوکاری پزیشکی بۆیان، هاوکات سەرلەبەیانی ڕۆژی دووشەمە ڤلادمێر پوتنی سەرۆکی ڕوسیاش بەڵێنیدا  بە سەرۆکی  تورکیا و سوریا کە هاوکار دەبێت زیانی بومەلەرزەکان.

هاوڵاتی لەدوای بوومەلەرزەکەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ کە بە شێوەیەکی سەرەکی باکوور و رۆژئاوای کوردستانی هەژاند، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئامادەیی بۆ هاوکاریکردنی لێقەوماوان و کەسوکاری قوربانییان دەردەبڕێت. رۆژی دووشەممە 6ی شووباتی 2023، یانێز لێنارچیچ، کۆمیسیاری ئەوروپا بۆ وەڵامدانەوەی قەیران لە تویتێکدا نووسی، "لەدوای بوومەلەرزەکەی ئەم بەیانییەی تورکیا، میکانیزمی پاراستنی سڤیلی یەكێتیی ئەوروپامان چالاککرد." لێنارچیچ گوتیشی، ناوەندی هاوئاهەنگیی وەڵامدانەوەی ئیمێرجێنسیی یەکێتیی ئەوروپا هاوئاهەنگی لەنێوان وڵاتانی یەکێتیی ئەوروپادا دەکات بۆئەوەی تیمەکانی رزگارکردن و بەهاناوەچوون بنێردرێنە تورکیا و باکووری کوردستان، دەشڵێت، تیمەکانیان لە هۆڵەندا و رۆمانیاوە "بەڕێوەن" بۆئەوەی یارمەتی پێشکێش بکەن. هاوکات، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆککۆماری فەرەنسا لە تویتێکدا نووسیویەتی، "دیمەنی تۆقێنەرمان لە تورکیا و سووریاوە پێدەگات لەدوای بوومەلەرزەیەک بە گوڕێکی پێشتر نەبیندراو."  گوتیشی، فەرەنسا ئامادەیە "هاوکاریی ئیمێرجێنسی" بۆ دانیشتووانی ئەو ناوچانە بنێرێت کە بەهۆی بوومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە. جۆرجیا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا دەڵێت، لەنزیکەوە چاودێریی دۆخەکە دەکەن و ئامادەیی وڵاتەکەی بۆ هاوکاریکردنی خەڵکی باکووری کوردستان، تورکیا، رۆژئاوای کوردستان و سووریا دەربڕی. ریشی سووناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیاش لە تویتێکدا وێڕای سەرەخۆشی و هیوای چاکبوونەوەی برینداران، رایگەیاند، "بەریتانیا ئامادەیە بۆئەوەی بە هەر جۆرێک بێت هاوکاری پێشکێش بکات." لای خۆشیەوە، ئەحمەد ئەبو ئەلغێت، ئەمینداری گشتیی کۆمکاری عەرەبی داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات پاڵپشتی و هاوکاریی خەڵکی رۆژئاوای کوردستان و سووریا بکەن لە بەرامبەر "ئەو کارەساتە مرۆییەی رووبەڕووی بووەتەوە." هەروەها هەردوو وڵاتان ئۆکرانیا و ڕوسیا هاوکاری خۆیان بۆ زیانلێکەوتوانی بومەلەرزەکە ڕاگەیاند، رووسیا دەڵێت، ئامادەن دوو فڕۆکە بنێرنە تورکیا بۆئەوەی لە هەڵمەتی رزگارکردندا هاوکارییان بکەن. هەروەها ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکرایناش لە تویتێکدا وێڕای سەرەخۆشی و هیوای چاکبوونەوە بۆ برینداران، نووسیویەتی، "لەم کاتە سەختەدا ئێمە لەگەڵ گەلی تورکیا دەوەستین و ئامادەین هاوکاریی پێویست دابین بکەین بۆ دەربازبوون لە کاریگەرییەکانی کارەساتەکە."  

هاوڵاتی کۆشکی سپی :ئەمریکا بەهۆی بوومەلەرزەکەی تورکیا و سووریاوە "زۆر نیگەران بووە. ئامادەین هەر هاوکارییەکیان پێ بگەیێنین." رۆژی دووشەممە 6ی شووباتی 2023 کۆشکی سپی لە راگەیێندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمریکا بەهۆی بوومەلەرزەکەی تورکیا و سووریاوە "زۆر نیگەران بووە. ئامادەین هەر هاوکارییەکیان پێ بگەیێنین." کۆشکی سپی دەشڵێت، جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا ئاژانسی ئەمریکای بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی USAID و هاوبەشەکانی دیکەی فیدراڵی راسپاردووە بۆئەوەی هاوکاریی ئەو کەسانە بکەن کە بەهۆی بوومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە. لای خۆیەوە جەیک سوڵیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا لە تویتێکدا نووسیویەتی، "ئەمریکا بەهۆی بوومەلەرزەکەی سووریا و تورکیاوە زۆر نیگەران بووە." دەشڵێت، لەگەڵ بەرپرسانی تورکیا لەسەر هێڵە و ئامادەیی ئەمریکای پێ راگەیاندوون کە "هەر هاوکارییەکیان پێویست بوو پێیان بگەیێنین." راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا دەشڵێت، "بەردەوام دەبین لەوەی لە نزیکەوە بە هاوئاهەنگیی تورکیا چاودێریی دۆخەکە بکەین."

هاوڵاتی وەزیری بەرگری ئۆکرانیا ئۆلێکسی رێزنیکۆف ڕۆژی یەکشەممە ڕایگەیاند، ئۆکرانیا چەکی دوور مەودا کە لە لایەن ئەمریکاوە پێیاندراوە بەکارناهێنێت  بۆ لێدانی خاکی ڕووسیا و تەنیا یەکەکانی ڕوسیا لە خاکی داگیرکراوی ئۆکرانیا بە ئامانج دەگرێت. ویلایەتە یەکگرتووەکان ڕۆژی هەینی دووپاتیکردەوە  موشەکێکی نوێ کە مەودای لێدانی ئۆکرانیا دوو ئەوەندە دەکات بەشێکە لە یارمەتییە سەربازییەی بە بڕی  2.175 ملیار دۆلاری ئەمریکی بۆ یارمەتیدانی کیڤ لە شەڕی گەڕانەوەی هێزەکانی ڕووسیادا لەخۆ دەگرێت.   وتیشی ،"ئێمە هەمیشە بە فەرمی ڕایدەگەیەنین، کە ئەو چەکانە بەکارناهێنین کە لەلایەن هاوبەشە بیانیەکانەوە دابین دەکرێن بۆ ئەوەی خاکی ڕوسیا بکەینە ئامانج بەڵکو ئێمە تەنها لە یەکەکانی ڕووسیا تەقە دەکەین لە خاکی ئۆکرانیادان ". ئەم قسانەی ریزینیکۆف لە کاتێکدایە دیمیتری مێدڤدێڤ، جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی فیدراسیۆنی روسیا له‌ چاوپێکەوتنێکدا ،لەگەڵ ڕۆژنامەنووس نادانا فریدریخسۆن ڕایگەیاند،"دابینکردنی چەکەی پێشکەوتوو زیاتربۆ ئۆکراینا تەنها دەبێتە هۆی زیاتر کردنی گرژییەکان و هەموو ئۆکرانیا دەسوتێت".