ڤاتیکان: ڕۆژی شەممە پرسەی پاپا بەڕێوەدەچێت

لە هەردوو پارتی کۆماریی و دیموکراتەکان، داوا لە سەرۆکی ئەمریکا دەکرێت، بڕیاری فرۆشتنی فرۆکەی ئێف16 بە تورکیا رابگرێت، تا ئەوکاتەی تورکیا ڕەمەنڕی نیشان دەدات سوید و فینلاند ببنە ئەندامی ناتۆ.    داواکارییەکە شەوی پێنجشەممە، لە رێگەی نامەیەکەوە لەلایەن ژمارەیەک سیناتۆری ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی جەین شییەن، سیناتۆری دیموکراتەکان و تۆم تیلیس سیناتۆری کۆمارییەکان، ئاڕاستەی جۆ بایدن کراوە.   ، ئەو سیناتۆرانە لەنامەکەیان دەڵێن: "کۆنگریس ناتوانێت هیچ پشتگیرییەک بۆ تورکیا دەرببڕێت، لەنێویشیان بەرنامەی فرۆشتنی ئێف16، هەتا ئەوکاتەی تورکیا پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە پەسند دەکات، هەرکاتێکیش تورکیا ئەو داواکارییەی پەسند کرد، ئەوا کۆنگرێسیش بیر لە فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف16 بە تورکیا دەکاتەوە، بەڵام ئەگەر ئەو کارە نەکات، ئەوا ئێمە داوای راگرتنی بڕیاری ئەو فرۆشتنە دەدەین."    سیناتۆرەکان داوایان لەبایدن کردوە بەردەوام لە گفتوگۆدابێت لەگەڵ باڵیۆزی ئەمریکا لە تورکیا و بەرپرسانی ناتۆ و هەروەها بەرپرسانی سوید و فینلاند تاوەکو بە هەمووان، تورکیا قایل بکەن بە پەلە هەڵوێستی خۆی لەسەر پرسی فراوانبوونی ئەندامانی ناتۆ یەکلایی بکاتەوە.    رۆژی چوارشەممە 1ی2، ئیبراهیم کاڵن، وتەبێژی سەرۆکایەتیی تورکیا لەبارەی هەڵوێستی کۆنگرێسی ئەمریکا وتی، ئەنقەرە، بەستنەوەی پرسی فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف16 بە پرسی بە ئەندامبونی سوید و فینلاند لە ناتۆ ڕەتدەکانەوە.

هاوڵاتی واشنتۆن ئامادەكاری بۆ هێرشی سەر ئەتۆمــــیی ئێران دەكات ئێران خاوەنی سێیەم هێزی سەربازیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە   لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نوێی حكومەت لەئیسرائیل لەسەرۆك وەزیرانەوە تاوەزیری بەرگریی و دەرەوە هەڕەشەی ئەوەیان لەئێران كرد كەبەهەموو شێوەیەك بەرەنگاری دامەزراوە ئەتۆمیی و سەربازییەكانی ئەو وڵاتە دەبنەوەو بۆ ئەو مەبەستەش پرس بەكەس ناكەن. رۆژنامەی (ئیعتیماد) لەئێران ئاشكرای كردووە كە ئیسرائیل ژمارەیەك فڕۆكەی جەنگیی جۆری (ئێف 35)ی لەپەنای گوێی ئێران و لەسنوری ئازەربایجان جێگیركردووە كە ئەوەش ئامانجەكەی روون و ئاشكرایە. ئەو رۆژنامەیە باسی لەوەش كردووە ئیسرائیل لەو بنكانەی كە لەئازەرەبایجان هەیەتی كامێرای هەستیارو تەكنەلۆژیای پێشكەوتوی بەكارهێناوە و وەك ئەوەی هەموو ئامادەكارییەك بكات بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ لەناوچەكەدا بەتایبەت كەبەشێك لەو ئامێرە پێشكەوتووانە بۆ چاودێریی و سیخوڕیی لەسەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران بەكارهاتووە و هێرشەكانی رابردووی ئەو وڵاتەش بۆ سەر چەند بنكەیەكی سەربازیی و دامەزراوەیەكی ئەتۆمیی بەپشتبەستن بەو تەكنەلۆژیا پێشكەوتووانە بووە. سوپای پاسداران بەبەردەوامی بانگەشەی ئەوەی كردووە ئیسرائیل لەهەرێمی كوردستان و وڵاتی ئازەربایجان هێرشی دژی ئێران ئەنجامداوەو ئەو سوپایە هەر لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان مانۆڕێكی گەورەی سەربازیی لەسنوری ئازەربایجان ئەنجامداو چەند جارێكیش هەر بەو بیانووەوەو بوونی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هێرشی كردەسەر كۆیە و زڕگوێزو چەند ناوچەیەكی دیكە لەهەرێم. بەوتەی موهەنەد حاج عەلی، پەرلەمانتاری سوریا بەپێی رێككەوتنێكی سەربازیی كە لەنێوان تاران و دیمەشق لەساڵی 2011 واژۆ كراوە لەئێستادا سیستمی قەڵغانی سەربازیی وڵاتەكە لەلایەن سوپای ئێرانەوە نۆژەن دەكرێتەوەو ئەوەش ئیسرائیلی توڕە كردووە چونكە ئێران و سوریا دەچنە قۆناغێكی نوێ لەبەرەنگاربوونەوەی تەلئەبیب.   ئەمریكا و ئیسرائیل بەداربەڕوو هەڕەشە لەئێران دەكەن لە (24/1/2023) هێزەكانی ئەمریكاو ئیسرائیل مانۆڕێكی سەربازیی هاوبەشیان بەناوی (داری بەڕو) ئەنجامدا كە بەپێی ئەو زانیاریانیانەی كە بڵاوكراونەتەوە مانۆڕەكە هاوشێوەی هێرشكردنەسەر وێستگە ئەتۆمییەكانی ئێران بووەو بۆمبی 100 تۆنی تێدا بەكارهێنراوە. ئەو مانۆڕە لەبیابانی نەگڤ ئەنجام دراوە كەدەكەوێتە باشوری ئیسرائیل و لەڕووی جوگرافیەوە دەكەوێتە سنوری بیابانی سینا لەمیسر. ناوەندیی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانی ئەمریكا لەڕاگەیەنراوێكدا سەبارەت بەو مانۆڕە هاوبەشەی لەگەڵ ئیسرائیل ئاشكرای كردووە؛ 140 فڕۆكەی جەنگیی لەمانۆڕەكەدا بەشداربوون كە فڕۆكەكانی جۆری بۆمبهاوێژی (بی 52) و (ئێف 35) لەخۆ گرتووەو هاوكات 12 كەشتی جەنگیی موشەكهاوێژ بەكارهێنراوە. ئەو مانۆڕەش لە كاتێكدابوو كە پێشتر رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) و (نیویۆرك تایمز) لەچەند راپۆرتێكی تایبەتدا ئاشكرایان كردبوو كە جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا ئەندامانی تیمی ئاسایش و سەربازیی وڵاتەكەی راسپاردووە بۆ تاووتوێكردنی هێرشی سەربازیی دژی وێستگە ئەتۆمییەكانی ئێران. ئیسرائیل لەسەر ئەو مانۆڕە روون و راشكاو رایگەیاند؛ ئەوە وەڵامێك دەبێت بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران و جموجۆڵە سەربازیی و سیاسییەكانی ئێران لەناوچەكەدا. ئەگەرچی ئەو مانۆڕانە و لێدوانی توندی بەرپرسانی ئەمریكاو ئیسرائیل ئاماژەن بۆ سەرهەڵدانی وەرچەرخانی نوێ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام میدیای ئێران و بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئەو هەوڵانە بە بانگەشەی فەرماندە سەربازییەكانی تەلئەبیب لەقەڵەمدەدەن و ئەوەش بەهاوشێوەی هەڕەشەكانی ساڵی 2020 ناودەهێنن كە ئامانجی سەرەكیی سیاسەتمەدارانی ئیسرائیل بۆ دەربازبوونی قەیرانی دارایی وڵاتەكەیان بووە.   ئازەربایجان لەبەرداشی ئیسرائیل و ئێراندا ئێران و ئازربایجان زیاتر لە 432 كیلۆمەتر سنوری هاوبەشیان هەیەو ژمارەی دانیشتوانی ئازەربایجان كەزۆرینەیان تورك زمانن و (85%)یان شیعەن لە رووی كۆمەڵایەتی و كەلتورییەوە پەیوەندییەكی قووڵیان هەیە لەگەڵ هاووڵاتیانی تورك لەئێران كەژمارەیان دەگاتە نزیكەی 15 ملیۆن كەس و ئەوانیش هاوشێوەی ئازەرییەكان زۆرینەیان شیعەن و تەنانەت رەچەڵەكی خۆیان بە ئازەری دەزانن بەتایبەت كە ئازەربایجان دوو سەدە پێش ئێستا بەشێك بووە لەخاكی ئێران، بۆیە زۆر ئاساییە پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە دۆستانە بێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە كەوڵاتێكی وەك ئیسرائیل بكرێتە بیانوی سەرەكیی تێكچوونی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە، دۆستایەتیی 200  ساڵە بۆ دوژمنایەتیی بگۆڕدرێت.   ئیسرائیل ساڵی 2019 رێككەوتنێكی سەربازیی، ئەمنیی و هەواڵگریی بەڕەسمی لەگەڵ كۆماری ئازەربایجان ئیمزا دەكات و ئەوەش نیگەرانیی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لێدەكەوێتەوەو سایتی ویكی لیكس ئاشكرای كردبوو كە لەساڵی 2009 ئیسرائیل رێككەوتنێكی لەگەڵ ئازەربایجان كردووە كە بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت باكۆ لەبەرەی جەنگ لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران بێت و پابەندبێت بەڕێككەوتنەكەوە.   دۆست و نەیار لەمێژوودا ئێران لەسەردەمی رەزا پەهلەوی لەساڵی 1947 دوای توركیا دووەم وڵاتی موسوڵمان بووە كەدانی ناوە بەوڵاتی ئیسرائیل بەڵام دوای هاتنەسەركاری سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی 1979 سەرجەم پەیوەندییە بازرگانی و سیاسییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل كۆتایی پێهاتووە. مێژووی پەیوەندییەكانی تاران و تەلئەبیب دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە 70 ساڵ بەر لەئێستا دەگەڕێتەوەو ساڵی 1973 زیاترین بازرگانیی لەنێوانیاندا هەبووەو سەرچاوە مێژووییەكان باس لەوەدەكەن كە پەیوەندیی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) و دەزگای هەواڵگریی سەر بەسیستمی پاشایەتیی ئێران (ساواك) بۆ ساڵی 1956 دەگەڕێتەوەو ئەم قۆناغە بەلوتكەی هاوكاریی ئەو دوو وڵاتە ئەژمار كراوە، بەڵام بەگرتنەدەستی دەسەڵاتی ئێران لەساڵی 1979 لەلایەن كۆماری ئیسلامی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە بە بەردەوامی گرژیی و توندیی بەخۆیەوە بینیوەو ئەوەش وایكردووە 44 ساڵ تەلئەبیب و تاران هەڕەشە لەیەكتر بكەن. ئیسرائیل پێی وایە ئەگەر كۆماری ئیسلامی ئێران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمیی، دەبێتە گەورەترین هەڕەشەو مەترسیی بۆ سەر وتەكەی و لەو چوارچێوەیەشدا هەوڵی هێرشی پێشوەخت دەدات بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاندووە؛ لەبەرامبەر هەر جۆرە هێرشێكی ئیسرائیل كاردانەوەیان دەبێت و ئەگەر پێویست بكات هێرش دەكەنەسەر تەلئەبیب و حەیفا داگیردەكەن.   سوپای ئێران ژمارەیە پێگەی گڵوباڵ فایەرپاوەر(Global Firepower) بڵاویكردووەتەوە دوای توركیاو میسر لە رووی هێزی كلاسیكی و باوەوە ئێران بەسێیەم هێزی سەربازیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژماردەكرێت و لەو ریزبەندیەدا سوپای سعودیە چوارەم و سوپای عێراق  پێنجەم هێزی سەربازیین و دوای ئەوانیش ئیمارات و سوریاو قەتەرو یەمەن دێت. ئێران خاەنی 610 هەزار هێزی چەكدارەو 350 هەزار هێزی یەدەگی هەیە بەپێنجەم سوپای جیهان و یەكەم هێزی رۆژئاوای ئاسیا ئەژماردەكرێت كەزیاترین چەكداری هەیە. لەڕیزبەندیی نێوان 145 وڵاتی جیهاندا سوپای توركیا دەكەوێتە پلەی یانزەیەمین و میسر چواردەیەمین و سوپای ئێران دەكەوێتە ریزبەندی حەڤدەیەمین وڵات لە رووی بەهێزی هێزی سەربازیی و ژمارەی چەك و كەرەستە جەنگییەكانی. ئەوەی مایەی سەرنجە ئیسرائیل كە ئێران بەدوژمنی ژمارە یەكی خۆی لەناوچەكەو جیهان دەزانێت بەهەژدەیەمین هێزی سەربازیی جیهان لەدوای سوپای ئێران ئەژماردەكرێت. لەكاتێكدا پێوەری هێزی كلاسیكی ژمارەی سەربازو  چەك و فڕۆكەی جەنگیی و تانك و زرێپۆشی و بەگشتی ژمارەی چەك و كەرەستەكانە لەكاتێكدا ئێران بەهۆی ئەو سزا نێودەوڵەتییانەی لەسەری بووە 44 ساڵە نەیتوانیوە وەك پێویست بەتایبەت لەبواری فڕۆكەی جەنگی و قەڵغانی دژەموشەكی و زۆر ئامێرو كەرەستەی ستراتیژیی خۆی نۆژەن بكاتەوە.

هاوڵاتی بەرپرسانی باڵای کۆمسیۆنی ئەوروپا  ئەمڕۆ گەیشتنە کیێڤی پایتەختی ئۆکرانیا و بڕیارە سبەینێ لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا لەسەر پرسی هۆکار وپاڵنەرەکانی ئۆکرانیا بۆ بوونە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا کۆببنەوە. ئەمڕۆ، هەریەک لە ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و جۆزێپ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا و شاندی باڵای کۆمسیۆنی ئەوروپا گەیشتنە کیێڤ بۆ تاوتوێکردنی پرسی داواکاریەکانی ئۆکرانیا بۆ بوونە ئەندامی یەکێتتیەکە تاوتوێ بکەن. لە دیدارەکەی ئەمڕۆی بەرپرسانی باڵای یەکێتی ئەوروپا، ڤۆن دێر لاین لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا کە لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا ئەنجامیاندا رایگەیاند، بەنیازن تا  ساڵڕۆژی شەڕەکە سزایەکی نوێ و دەیەمین خولی سزاکان بەسەر ڕووسیادا بسەپێنن، هەروەها ئاماژەی بەوەشداوە سزا نوێیەکانی یەکێتی ئەوروپا " ئابوری ڕوسیا دادەڕمێنێت و ڕوسیا نەوەیەک دەگەڕێنێتەوە دواوە" بەپێی ڕاپۆرتێکی کەناڵی جەزیرەش، ئامانجی ئۆکرانیا بوونە بە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا و بەپێی وتەی بەرپرسانی ئۆکرانیا ئەمە  یەکێکە لە هۆکارەکانی جەنگەکە، بەڵام بەپێی وتەی بەرپرسانی ئەوروپا  هێشتا زووە بۆ ئەوەی یەکێتی ئەوروپا بڕیارێکی لەوجۆرە بدات. هاوکات کۆبوونەوەیەکی لەم جۆرە ولەسەر ئاستی باڵا لە ئۆکرانیا  یەکەم جارە ڕوبدات لەوکاتەی لەشکرکێشی ڕوسیا بۆسەر ئۆکرانیا دەستیپێکردووە، ئەمەش بەماوەیەکی کەم پێش ساڵیادی دەستپێکردنی جەنگەکە.

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئەمریکا کونسوڵخانەی خۆی بە شێوەیەکی کاتی لە ئەستەنبوڵ داخست و رایگەیاند، پیویستە گەشتیاران ئاگاداری کردەوەی تیرۆریستی بن، شەش وڵاتی دیکەش کونسوڵخانەکانیان بە شێوەیەکی کاتی داخست. دوای ئەمریکا، بەریتانیا، بەلجیکا، ئەڵمانیا، فەڕەنسا، سوید و هۆڵەندا، باڵیۆزخانەکانیان لە ئەستەنبوڵ داخست و داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کرد، لە گەشتکردن بۆ تورکیا ئاگادار بن. سولەیمان سویلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیاش لەمبارەیەوە ئەمڕۆ نارەزایەتی دەربڕی و رایگەیاند، وڵاتانی رۆژئاوا شەڕی دەروونیان لەدژی تورکیا دەست پێکردووە. سویلۆ باسی ئەوەی کرد کە ئەگەر دۆخێکی نائاساییش لە ئەستەنبوڵ هەبێت، نابێت ئەو وڵاتانە بەم شێوەیە مامەڵە بکەن. لە لایەکی دیکەوە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا، باڵیۆز و نوێنەری ئەو وڵاتانەی بانگهێشتکرد. ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە راسترەوە توندڕەوەکان لە مانگی رابردوودا، وەک کاردانەوەیەک لەبەرامبەر رێگیرکردنی تورکیا لە ئەندامێتی سوید و فینلەندا کتێبی پیرۆزی موسوڵمانان قورئانیان لەبەردەم باڵیۆزخانەی تورکیا سووتاند. ئەوەش کاردانەوەیەکی توندی لێکەوتەوە و کۆتایی بە دانوستانەکانی نێوان سوید و تورکیا هات.

هاوڵاتی رووسیا هۆشداری دەداتە هەموو ئەو وڵاتانەی هاوکاری سەربازی ئۆکرانیا دەکەن بەوەی ناردنی چەک بۆ ئۆکراینا قەیرانەکان "ئاڵۆزتر دەکات". گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی رووسیا، ماریا زاخارۆڤا  لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانییدا لە مۆسکۆ ڕایگەیاند "پێویستە هەموو ئەو وڵاتانەی کە چەک بۆ ئۆکراینا دەنێرن لەوە تێبگەن کە کردنەئامانجی ئەو بارهەڵگرانەی ئەم چەکانە دەگوازنەوە، ئامانجێکی رەوای هێزە چەکدارەکانی رووسیایە". وتیشی، "هەڵوێستی ئێمە روون و ئاشکرایە. دەبێت دان بەوەدا بنرێت کە هەر هەوڵێک بۆ دابینکردنی چەکی زیادە یان نوێ قەیرانەکە ئاڵۆزتر دەکات. پێویستە هەمووان ئاگاداری ئەوە بن". هاوکات  سەبارەت بە پلانەکانی ئیسرائیل بۆ پێشکەشکردنی هاوکاریی سەربازیی بۆ ئۆکراینا ماریا زاخارۆڤا هۆشداری دایە ئیسرائیل لەوەی کە ناردنی چەک بۆ ئۆکراینا قەیرانەکە " ئاڵۆزتر دەکات". ئەم قسانەی زاخارۆڤا لە کاتێکدایە ،سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، بێنیامین ناتانیاهو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەلەڤیزیۆنی CNN، رایگەیاندبوو، "بیر لە ناردنی هاوکاریی سەربازیی بۆ ئۆکراینا دەکەنەوە" و "دژبە بەرهەمهێنانی چەک لەلایەن ئێرانەوە، مامەڵە دەکەن".

ئەمریکا بۆ کەمکردنەوەی هەڵاوسانی ئابوریی وڵاتەکەی جارێکی دیکە رێژەی سودی بانکیی بەرز دەکاتەوە و بەوەش سودی بانکیی لەو وڵاتە گەیشتە بەرزترین ئاستی 16 ساڵی رابردو. لە دوایین کۆبونەوەی ئەنجومەنی یەدەگیی فیدراڵیی ئەمریکا، رێژەی سودی بانکیی 25 خاڵی بنەڕەتیی دیکەی بۆ زیاد کرا و بەوەش رێژەی سودی بانکیی لەو وڵاتە گەیشتە(%4.75). بەمەش سودی بانکی لە ئەمریکا، گەیشتە بەرزترین ئاست بەراورد بە 16 ساڵی رابردو سودی بانکیی وڵاتەکە. جیرۆم پاوڵ، سەرۆکی ئەنجومەنی یەدەگی فیدراڵیی ئەمریکا، لەدوای بڕیارەکەوە رایگەیاند:  هەرچەندە رێژەی هەڵاوسانی ئابوریی لە ئەمریکا دەستی بە کەمبونەوە کردوە، بەڵام پێویستە رێکارەکان بۆ دابەزاندنی هەڵاوسان بەردەوام بن. بەرزکردنەوەی رێژەی سودی بانکیی، یەکێکە لەو رێکارانەی وڵاتانی جیهان دەیگرنەبەر لەپێناو دابەزاندنی رێژەی هەڵاوسانی ئابوری، چونکە ئەو رێکارە وا دەکات؛ سەرمایەدارەکان پارەکانیان لە بازاڕەکاندا بکشێننەوە و لە بانکەکاندا داینێن. پێشبینی دەکرێت بەهۆی جێبەجێکردنی ئەو پلانەی ئەمریکا بەهای دراوی دۆلار لە جیهاندا دابەزین بەخۆیەوە ببینێت و لە بەرامبەردا نرخی زێڕ و نەوت بەرز ببێتەوە.    

هاوڵاتی وەزارەتی بەرگریی تایوان رایگەیاند لە ئێوارەی دوێنێوە تا بەیانی ئەمڕۆ، ٣٤ فڕۆکە و نۆ کەشتی جەنگیی چین لە دەوری دوورگەکە بینراون. لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن وەزارەتەکەوە بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە کراوە کە فڕۆکەی جەنگیی لە جۆری 2 SU-30, 2 J-11, 4 J-10, 6 J-16 و کەشتییەکی گواستنەوەی دەریایی "Y-8 EW"، کەشتی دەوریەی "Y-8 EW" و دوو فڕۆکەی هەواڵگریی ئەلیکترۆنی "Y-8 ELINT" و درۆنی سەربازیی جۆری "BKZ-005" و "BKZ-007" لە ناوچەی کاریگەری گەرووی تایواندا تێپەڕیون. هەروەها باس لەوە کراوە کە ئەو ٣٤ فڕۆکە سەربازیی و نۆ کەشتییەی لە دەوری دوورگەکە بینراون لە رێگەی ئامێری چاودێری ئەلیکترۆنی و فڕۆکە و کەشتی دەوریەی و سیستمی مووشەکی زەمینی چاودێری کراون. لە وڵامدا، تایوان فڕۆکە جەنگییەکانی،و هێزی دەریایی خۆی خستە حاڵەتی ئاگادارکردنەوە و سیستەمی موشەکی خۆی چالاککرد. هاوکات، فڕینی فڕۆکەکان لە دەوری دوورگەکە دوای پەیوەندی تەلەفۆنیی سەرکۆماری نوێی کۆماری چیک، پیتەر پاڤڵ بوو لەگەڵ سەرکردەی تایوان، تسای ئینگ-وین ئەنجام درا. جێگەیباسە، چین کە دوورگەکە بە بەشێک لە خاکی خۆی دەزانێت، جەخت لەسەر بنەمای تەنیا چین دەکاتەوە و دژی ئەوەیە تایوان پەیوەندی راستەوخۆی دیپلۆماسیی لەگەڵ وڵاتانی جیهان دروست بکات و لە نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان نوێنەرایەتی هەبێت، مەرجی ئەوەش لەسەر وڵاتان دادەنێت کە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانیان لەگەڵ تایوان بپچڕێنن.

هاوڵاتی سەرۆکی کۆمیتەی پەیوەندیەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا رایگەیاند، ئەگەر تورکیا بەردەوام بێت لە رێگریەکان لەبەردەم ئەندامێتی سوید و فینلەندا لە ناتۆدا، سزای نوێی بەسەردا دەسەپێنن. سایتی ئەلمونیتەر رایگەیاند، کریس ڤان هولن سەرۆکی کۆمیتەی پەیوەندیەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا لە ئاهەنگێکدا، ئاماژەی بە پەیوەندیەکانی وڵاتەکەی و تورکیا کردووە و ئاماژەی بەوەداوە کە ئەوان ناتوانن، لەم دۆخەدا کە تورکیا رێگری لە سوید و فینلەندا دەکات ببنە ئەندامی ناتۆ، ئەمریکا ناتوانێت فڕۆکەی ئێف١٦ی پێبفڕۆشێت. هولن وتوویەتی، ئەگەری ئەردۆغان بەردەوام بێت لە رێگریەکانی بەردەم سوید و فینلەندا، ئەمریکا ناچارە بیر لە سەپاندنی سزای نوێ بەسەر تورکیادا بکاتەوە. سەرۆکی کۆمیتەی پەیوەندیەکانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا، ئەوشی خستووەتەڕوو، حکومەتی ئەنقەرە، بە تەواوی پابەندی سزای سەر روسیا نەبووە و بەردەوام باسی ئۆپراسیۆنی سوریا دەکات و وتی، " بۆیە تورکیا هاوپەیمانێکی بێوەفایە". ئەمەش لە کاتێکدایە کە بڕیارە شاندێکی باڵای سوید لەم حەفتەیەدا سەردانی ئەمریکا بکات و تەوەری سەرەکی سەردانەکەش، پرسی ئەندامێتی ئەو وڵاتەیە لە رێکخراوی ناتۆدا.

ئازەربایجان تۆڕێکی سیخوڕیی ئێران دەستگیرکراون دەکات و رایدەگەیەنێت کە ئەو کەسانە پلانی کاری تێکەدەرانەیان هەبوە لە وڵاتەکەدا. وەزارەتی ناوخۆی ئازەربایجان لە بەیاننامەیەکدا رۆژی چوارشەممە بڵاوی کردەوە؛ تۆڕێکی 39 کەسی بە تۆمەتی سیخوڕی دەستگیر کردوە کە سەرجەمیان پەیوەندییان بە کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە هەیە. لە بەیاننامەکەدا هاتوە؛ ئەو کەسانە بە ناوی بانگخوازی و کاروبای ئایینییەوە کاری تێکدەرانەیان کردوە و سەرجەمیان لە ئۆپەراسیۆنێکی تایبەتی وەزارەتی ناوخۆی ئازرەبایجاندا دەستگیر کراون. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوە کردوە ئەو کەسانە وەک بانگخوازی ئایینیی خۆیان پیشانداوە و بەو ناوە پیلانی دەزگا هەواڵگرییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان جێبەجێ کردوە. ئازەربایجان تۆڕە سیخوڕییەکەی بەوە تۆمەتبار کردوە کە ویستویانە ناکۆکی و ئاژاوە لە نێوان دین و ئایینە جیاوازەکانی وڵاتەکەدا دروست بکەن و پێکەوە ژیانی ئازەربەیجان روبەڕوی کێشە بکەنەوە. لە ماوەی رابردودا ناکۆکییەکانی نێوان ئێران و ئازەربایجان زیادی کردوە و ناکۆکییەکانیش بە هێرشکردنە سەر باڵیۆزخانەی ئازەربایجان لە رۆژی هەینی (27/1/2023)لە تاران توندیی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە ئەو وڵاتە باڵیۆزخانەکەی بە تەواوەتی داخست و رایگەیاند تەنها کۆنسوڵخانەکەی لە شاری تەبرێز ئەرک و کارەکانی نێوان باکو و تاران جێبەجێ دەکات. نزیکەی 85٪ی دانیشتوانی ئازەربایجان موسوڵمانی شیعەن و ئەوەش وای کردوە کۆماری ئیسلامی ئێران سەرنجی لەسەر شیعەکانی ئەو وڵاتە بێت و دەسەڵاتی باکو چەند جارێک دژی هەوڵەکانی تاران وەستاوەتەوە.

هاوڵاتی کۆمیتەی پاراستنی ڕۆژنامەنوسان" سی پی جەی" لە نوێترین ڕاپۆرتیدا لەبارەی کوشتن وپێشێلکاریەکانی بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان ڕایگەیاند، ساڵی  ڕابردوو کوشتنی ڕۆژنامەنوسان بەڕێژەی ٥٠٪ زیادی کردووە لە جیهاندا. بەپێی ڕاپۆرتەکەی " سی پی جەی"  ساڵی ٢٠٢٢ بەلایەنی کەمەوە ٦٧ رۆژنامەنوس کوژراون، کە نزیکەی ٣٥ ڕۆژنامەنوسیان لە ئۆکرانیا، هایتی، مەکسیک کوژراون، ئەمەش بەهۆی گرژی وئاڵۆزیەکانی هەریەک لەو وڵاتانە، ئەمەش بەرزترین ڕێژەی کوشتنی ڕۆژنامەنوسانە لەدوای ساڵی ٢٠١٨. وەک لە ڕاپۆرتەکەی کۆمیتەی پاراستنی ڕۆژنامەنوساندا هاتووە، وڵاتێکی بچوکی دورگەیی وەک هایتی کە دانیشتوانەکەی نزیکەی ١٢ ملیۆن کەسە، تییدا حەوت ڕۆژانمەنوس کوژراون، کە بەلایەنی کەمەوە دوانیان لەلایەن پۆلیسەوە تەقەیان لێکراوە و پێنجیشیان لە لایەن گروپ وباندە چەکدارەکانی سەر شەقامەوە کوژراون.    

لە یەک مانگدا 18 کەسی کورد لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارە دارون و زۆربەیان بە بێ ئاگادرایی کەسوکاریان سزاکەیان جێبەجێ کراوە. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ بڵاویان کردوە؛ تەنها لە مانگی رابردودا ناسنامەی 17 زیندانیی ئاشکرابوە کە لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێکراوە و پرۆسەی جێبەجێکردنی سێدارەکانیش بە نهێنیی بوە. ئەو 17 کەسە سەرجەمیان کوردبون و بە تۆمەتی کوشتنی بە ئەنقەست و بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکانەوە لەسێدارە دراوەن. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئاماژەی بەوە کردوە؛ بە لەسێدارەدانی مەهدی کەرەمی کە لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیرکرابو لە مانگی کانوی دوەمەدا بە گشتی 18 کورد لەسێدارە دراون کە دەکاتە زیاتر 30٪ی سەرجەم لەسێدارەدراوانی ئێران لەو مانگەدا. ئەو ناوەند ئاشکرای کردوە؛ زۆربەی سزاکانی سێدارەی ئەو کەسانە لە زیندانەکانی دەرەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان لە کەرەج و ئەراک و بەندەرعەباس جێبەجێ کراوە. لە ئامارەکانی ساڵی رابردوی لەسێدارەدارونی زیندانەکانی ئێران دەرکەوتوە 52 هاوڵاتیی کورد لە ساڵی 2022 لەسێدارە دراون کە ژمارەیەکیان بەهۆی تۆمەتی سیاییەوە بوە.    

هاوڵاتی رێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی ریزبەندی گەندەڵترین وڵاتانی جیهانی بۆ ساڵی 2022 بڵاوکردەوە وبەپێی ڕیزبەندییەکە دانیمارک کەمترین گەندەڵی تێیدا ڕودەدات و سۆماڵیش بە گەندەڵترین وڵات دانرا. رێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی ریزبەندییەکەی لەسەر 100 نمرە بۆ وڵاتان داناوە، لە سفرەوە دەستپێدەکات کە مانای گەندەڵترینە و دەگاتە پلەی 100 کە مانای وایە هیچ گەندەڵییەک لەو وڵاتەدا نییە و هیچ وڵاتێکیش نەگەیشتوەتە ئەو پلەیە. بە گوێرەی ڕیزبەندیییەکە،دانیمارک بە کۆکردنەوەی 90 نمرە، فینلاند 87 نمرە و نیوزلاندیش بە 87 نمرە بون بە دەستپاکترین وڵاتانی جیهانن و سۆماڵیا (12 نمرە)، سوریا (13 نمرە)، باشوری سودان (13 نمرە)، ڤەنزوێلا (14 نمرە)، یەمەن (16 نمرە)، لیبیا (17 نمرە)، کۆریای باکور (17 نمرە) و هایتی (17 نمرە) وەک گەندەڵترین وڵاتانی جیهان دیاریکراون. هاوکات،عێراق لە ریزبەندییەکەی رێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی، لەناو 180 دەوڵەتی جیهاندا پلەی 157ـی وەرگرتوە و 23 نمرەی بەدەستهێناوە، هەروەها لە ئاستی وڵاتانی عەرەبیش حەوتەم گەندەڵترین وڵات بوە.

هاوڵاتی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی دوای کەمکردنەوەی رێکارەکانی خۆپارێزی لەلایەن وڵاتانەوە بەتایبەت چین، راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، کۆرۆنا وەکو مەترسییەکی جیهانی ماوەتەوە و پێویستە رێکارەکانی رووبەڕووبوونەوە و فریاکەوتنی خێرا لەلایەن رێکخراوە تەندروستییەکانەوە پەیڕەوبکرێن و بەردەوامبن. دکتۆر تێدرۆس ئادهانۆم، بەڕێوەبەری گشتیی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی و ئەنجوومەنی گشتیی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی بۆ فریاگوزاری و سەلامەتی لەبارەی مەترسی و پرسی کۆرۆنا لە سویسرا کۆبونەوەو لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایانگەیاند، هاووڵاتییان لەڕێگەی ڤاکسین و تووشبوون بە نەخۆشییەکە بەرگرییان بۆ کۆڤید-19 پەیداکردووە بەڵام هێشتا مەترسی ئەو ڤایرۆسە ماوەو پێویستە رێکارەکانی رووبەڕووبوونەوە و فریاکەوتنی خێرا لەلایەن رێکخراوە تەندروستییەکانەوە پەیڕەوبکرێن و بەردەوامبن. وتیشیان،''وڵاتان ئامێر و خزمەتگوزاریی تەندروستیی باشیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی کۆڤید-19 هەیە و بەراورد بە سەرەتای پەتاکە جیاوازییەکی زۆر هەیە، بەڵام هێشتا نیگەرانین لە دۆخی زۆرێک لە وڵاتان و بەرزبوونەوەی ژمارەی گیانلەدەستدان.'' جەختیانلەسەر ئەوەشکردەوە ، "هەرکەسێک پشکنینی کۆرۆنای پۆزەتیڤبێت ئەوا پێویستە دەستبەجێ دەرمان وەربگرێت و رێکارە خۆپارێزییەکان جێبەجێبکات". هاوکات،بە گوتەی بەڕێوەبەری رێکخراوەکە، لە دوو مانگی رابردوودا زیاتر لە 170 هەزار کەس بە کۆڤید-19 گیانیان لەدەستداوە و لەو ژمارەیەش تەنیا لە هەفتەی رابردوو 40 هەزار کەسیان گیانیان لەدەستداوە.  

ئەمریکا رایگەیاند؛ بەهۆی پشتیوانیی لە روسیا لە جەنگی ئۆکرانیا ژمارەیەک ناوەند و دامەزراوەی کۆماری ئیسلامی ئێران سزا دەدات. وەزارەتی بازرگانیی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا ئاشکرای کرد؛ حەوت کۆمپانیا و دامەزراوەی سەر بە سوپای پاسدارانی پاسدارانی خستوەتە لیستی سزاکانیەوە کە دەستیان هەیە لە بەرهەمهێنان و دابینکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ روسیا. وەزارەتەکە هۆشداریی داوە هەرجۆرە بازرگانیی یان پەیوەندییەک لەگەل ئەو ناوەند و دامەزراوانەی ئێران لە لایەن ئەمریکاوە کاردانەوەی لێدەکەوێتەوە و بە سەرکێشیی دژی یاسا نێودەوڵەتییەکان لەقەڵەم دەدرێت. وەزارەتی بازرگانیی ئەمریکا هەر یەکە لە کۆمپانیاکانی (داما) و (ئەوجی پەرواز) و (پەرئاوەری پارس) و هێزەکانی سوپای پاسداران، ناوەندی توێژینەوەی سوپای پاسداران و پیشەسازیی (قودس)ی ئەو سوپایە و ناوەندی توێژینەوەی پیشەسازیی ئاسمانیی سوپای پاسدارانی خستوەتە لیستی سزاکانییەوە.   

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند، ئیرانیش بەشداری لە دانوستانەکانی تورکیا و سوریادا دەکات کە بە نیوەندگیری روسیا ئەنجام دەدرێن. بەگوێرەی هەواڵێکی ئاژانسی سپوتنیکی روسی سەرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاندووە، روسیا بە راستی دەیەوێت پەیوەندیەکانی نێوان سەرۆککۆماری تورکیا و سەرۆکی سوریا ئاسایی بکاتەوە و بۆ ئەم مەبەستەش روسیا هەموو هەوڵێکی خۆی دەدات. لاڤرۆڤ دەڵێت، " قسە لەسەر ئەوە کراوە کە کۆماری ئیسلامی ئێرانیش لە کۆبونەوەکانی تایبەت بە هەوڵی لێکنزیکردنەوەی سوریا و تورکیادا بەشداری بکات." وەزیری دەرەوەی روسیا ئاماژەی بە کۆبوونەوەکانی ئاستانا کرد کە ئێرانیش بەشداری تێیدا کردووە و وتی، " هاوشێوەی ئاستانا کە پرسی سوریا پەیوەندی بە ئیرانیشەوە هەیە، مۆسکۆ بەشداریکردنی ئێران لە پرۆسەی لێکنزیککردنەوەی تورکیا و سوریادا بە پرسێکی لۆژیکی دەزانێت کە کاتی هات، بەرپرسانی سەربازی، دیپلۆماسی ئێرانیش بەشداری لە کۆبوونەوەکاندا دەکەن."