بەشێک لە دانیشتوانى گوندەکانى سنورى ناحیەى دێرەلووک لە پارێزگاى دهۆک، ئاماژە بۆ ئەوەدەکەن بەهۆى بۆردوومان و لەشکرکێشیەکانى تورکیاوە، ماوەى چوارساڵ زیاترە ئاوارە بوون، بەوهیوایەن ڕۆژێک ڕۆژێک بگەڕێنەوە گوندەکەیان، بەڵام وەکخۆیان دەڵێن دۆخەکە خراپتربووەو هیواى گەڕانەوەیان لاواز بووە. کاتێک بەناو شاری ئامێدى لە سنورى پارێزگای دهۆک لە هەرێمى کوردستان تێدەپەڕیت، جێهێشتنی ڕێگای سەرەکی وەک ئەوە وایە کە بەرەو شوێنێکى نادیار بڕۆیت، ڕەنگە بە تەقەمەنییەک کە لە نزیکەوە چێنراوە یان فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان بۆردومان بکرێت، عەبدوڵا سەلیم بەم قسانە وەسفی کرد ڕێگای گوندەکەیانى کرد لە ناوچەی دێرەلووکەوە لە قەزای ئامێدى لە پارێزگاى دهۆک. عەبدوڵا سەلیم بە کەناڵى حورەى ڕاگەیاندووە، بەهۆى بۆردومانەکەی تورکیاوە زۆرینەی خەڵکی گوندەکە چۆڵیکردوە ئێستا هیچ کەسیش تێیدا نەماووە، هەموو خانووەکان چۆڵن، کێڵگە و باخچەکان چۆڵن، دوای قوتابخانە و بەشێک لە مزگەوت وێران بوو، ئاگریش گەیشتە بەشێک لە ماڵەکان. عەبدوڵا دەڵێت: هێزەکانی تورکیا بنکەی سەربازییان لەسەر بەرزاییەکانی نزیک گوندەکەمان داناوە، لەماوەی ڕابردوودا موشەکێکی زۆر بەسەر گوندەکەماندا کەوتە خوارەوە و زیانی زۆریان بە موڵک و ماڵی خەڵکی گوندەکە گەیاندووە. ئەحمەد سەعدوڵا، ئەنجومەنى گوندی کۆهەرزی، کە دەکەوێتە بناری چیای مەتین کە دەڕوانێتە ناحیەی ئامێدی، دەڵێت، گوندەکەمان ئێستا 170 خانووی تێدایە، نزیکەی هەزار کەسی تێدا نیشتەجێیە، رۆژانە بەر تۆپبارانی تورکیا دەکەوێت، جا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بێت یان تۆپخانە. ئەنجومەنى گوندەکە، باسی لەوەشکرد، زۆربەی خەڵکی گوندەکەیان سەر بە هێزی پێشمەرگەن، بەڵام ئەوان پشت بە کشتوکاڵ دەبەستن وەک سەرچاوەی داهاتی سەرەکی ئەوان لە بنەڕەتدا کار لە کێڵگەکانیاندا دەکەن، بەڵام کشتوکاڵ بۆتە کارێکى "قەدەغەکراو" بۆیان، چونکە ترسیان لە وەیە کێڵگەکانیان لەناوبچێت، زۆربەیان لە ئەنجامی تۆپبارانە بەردەوامەکان سووتاون. عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆک لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی پێشوودا ڕوونیکردبووەوە کە زیاتر لە 250 گوندی سنووری پارێزگای دهۆک "جێهێڵراون و لە دانیشتووانیان بەتاڵ کراون" بەهۆی بەردەوامی شەڕەکانی نێوان هێزەکانی تورکیاو چەکدارانی پارتی کرێکارانی کوردستان.
رێباز حەملان بریکارى وەزارەتى دارایی عێراق سەردانی تیمی تەکنیکی هەرێم و عێراقی کردووە و دەڵێت، تیمی تەکنیکی وەزارەتی دارایی عێراق و هەرێمی کوردستان ئامادەکاری بۆ لیستی موچەی مانگی یەک و رێکخستنی لیستی موچەی خانەنشینان بەپێی یاسای هاوتاکراوی بەرکار دەکەن. لە راگەیەندراوێکدا رێباز حەملان، بریکاری وەزارەتی دارایی عێراق دەڵێت ئەمڕۆ شەممە تیمەکان لە کارکردن بەردەوام بوون، تا بە زوویی لیستەکە ئامادە بکەن بۆ ئەوەى ئالییەتی کارکردن و خەرجکردنی موچە بۆ ساڵی 2025 بچێتە بواری جێبەجێکردن. لای خۆیەوە رێباز حەملان، دەستخۆشی و سوپاسی ئاراستەکردوون و باسی لەوەکردووە، تا ناوەڕاستی ئەم هەفتەیە، شاندی باڵای هەرێمی کوردستان بگەرێنەوە بەغدا و ئالیەتی کارکردن و خەرجکردنی موچە بۆ ساڵی 2025 دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. هاوکات لەلایەکى دیکەوە، بڕیارە لیژنەى تەکنیکى هەردوو وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان و فیدراڵ بڕیارە ئامادەکارییەکان تەواو بکەن و سەرجەم ژمارە و داتاکانى بخەنە بەردەم شاندى باڵاى حکومەتى هەرێمى کوردستان و عێراق، كە لە بەغداد کۆدەبنەوە. کۆبوونەوەکەش بە بەشدارى هەردوو وەزیرى دارایى بەڕێوەدەچێت، بڕیارە پرسى مووچە لەمساڵدا یەکلابکرێتەوە. سەرچاوەیەکی ئاگادار رایگەیاند: داتا و زانیارییەکان لەبارەى بڕى تەرخانکراوى دارایى مووچەى مووچەخۆران، ژمارەى خانەنشینان، لایەنە تەکنیکییەکانى یوپى ئێن و بایۆمەترى لەخۆدەگرن. لیژنە تەکنیکییەکەى هەرێمى کوردستان داوای کردووە، بۆ ساڵى 2025 بڕى تەرخانکراو بۆ مووچە 13 تریلیۆن دینار بێت، چونکە عێراق زیاتر لە 700 ملیار دینار دەبڕێت بۆ مووچەى خانەنشینى فەرمانبەرانى سەربازیى و شارستانى، بە ئامانجى ئەوەى 12 تریلیۆن و 300 ملیار دینار بۆ مووچە بمێنێتەوە. ئەوەش لە كاتێكدایە سێشەممەی رابردوو تیمێكی وەزارەتی دارایی عیراق لە وەزارەتی دارایی هەرێم بوون، بۆ وردبینی لیستی موچە و شایستە داراییەكان و ئامادەكاری پێویست بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی یەكشەممە.
كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، ڕایدەگەیەنێت لەگەڵ سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران پێكه‌وه هاوئاهه‌نگیی بۆ ئه‌و پرۆسه‌یه ده‌كه‌ین و کاتێک دیاری دەکەین بۆ به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران. ئەمڕۆ شەممە جومانه غه‌لای وته‌بێژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق له لێدوانێكى ڕۆژنامەوانیدا، دەڵێت: وادەی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆكایەتی حكومەتەوە دیاری دەكرێت و بە هەماهەنگی لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، بەمەرجێك ئەم وادەیە پێش كۆتاییهاتنی خولی ئێستای پەرلەمان نەكات تا ماوەی لە 45 ڕۆژ كەمتر نەبێت لە یەكەم دانیشتنی پەرلەمانەوە كە لە 1/9/2022 بەڕێوەچوو. وته‌بێژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، ئاماژەی بەوەشكرد، ئەم ماوەیە بە كەمترین ماوە دادەنرێت، واتە ناتوانرێت هەڵبژاردن لە 45 ڕۆژ كەمتر پێش وادەی كۆتایی خولی ئێستا ئەنجام بدرێت، واتە پێش 25ی تشرینی دووەمی 2025، بەمەرجێك لەنێوان سەرۆكایەتی وەزیران و كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان دیاریبكرێت. ڕۆژی 10ـی تشرینی یه‌كه‌می 2021 هه‌ڵبژاردنی خولی پێنجه‌می ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ئه‌نجامدرا و له 9ـی كانونی دووه‌می 2022ـدا ئه‌نجومه‌نه‌كه یه‌كه‌م دانیشتنی ئه‌م خوله‌ی ڕێكخست.
دەستەی داكۆكی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی ڕایدەگەیەنن، لەمەودوا دەوامی بێمووچە ناکەن، لە سبەی یەكشەممەوە بایکۆتى هۆڵەكانی خوێندن دەستپێدەكاتەوە، تا موچەی مانگی 12ى ساڵى ڕابردوو، موچەى مانگی 1ی ئەمساڵ وەرنەگرن ناگەڕێنەوە بۆ سەر كارەكانیان و دەوام ناکەن. لەکۆنگرەىەکى ڕۆژنامەوانیدا، ئەمڕۆ شەممە، دەستەی داكۆكی لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی، بەیاننامەیەکیان بۆ ڕاى گشتى خوێندەوەو تیایدا چەند داواکاریەکیان خستوەتە بەردەم لایەنە پەیوەندیدارەکان. لە بەیاننامەکەیاندا دەڵێن، لە سۆنگەی هەستكردنمان بە بەرپرسیاریەتی پێشتر ڕایانگەیاندوە تا ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكان بەردەوام دەبین، و لە ئێستاشدا بەهۆی بێ باكی دەسەڵات بڕیارمان داوە دوباری دەست بە بایكۆتی دەوام بكەینەوە. هەروەها دەڵێن، لە سبەی یەكشەممە بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندن دەكەین و ناگەڕێنەوە بۆ دەوام، داواکارین پێش کۆتاییهاتنى ئەم مانگە، مووچەكانی مانگی 12ى 2024 و مانگی 1ی ئەمساڵ وەربگرین. لەخاڵێکى دیکەى ڕاگەیەندراوەكەى ئەو مامۆستا ناڕازیانە، داوا لەبەرپرسانى حکومەتى هەرێم دەكەن دەستبەجێ زانیاری ڕاست و دروست بنێردرێت بۆ بەغدا بەمەبەستی تەوتینی موچەی فەرمانبەرانی و موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان، لەسەر بانكە فیدڕاڵیەكان، ئەگەر هەولێر ڕێگرە و ئەو كارە ناكات، ئەوا ئیدارەی سلێمانی هەڵسێت بە تەوتینی موچە لە ڕێگەی بانكە فیدڕاڵیەكانەوە. هەروەها ئاماژە بۆ ئەوەشدەکەن، پێوستە پلەبەزركردنەوەی فەرمانبەرانی مەدەنی دەستپێبكاتەوە و هەر فەرمانبەرێك كە خانەنشین دەبێت، ئەوان سەرجەم پلە بەرزكردنەوەكانی بۆ بدرێت و مافەداراییەكانی پێبدرێت. ناڕەزایەتیەکان و هەڕەشەى بایکۆت لەکاتێکدایە، سبەی یەکشەممە وەرزی دووەمی خوێندن لە قوتابخانەکانی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات و قوتابیان دەگەڕێنەوە ناوەندەکانی خوێندن. 8ی ئەم مانگە تاقیکردنەوەی وەرزی یەکەم لە پۆلەکانی چوار بۆ 12ی بنەڕەتی لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان دەستیپێکرد و تاوەکو 18ـی مانگ بەردەوام بوو. دواتر تاوەکو ئەمڕۆ قوتابیان پشوویان وەرگرت و بڕیارە سبەی بچنەوە هۆڵەکانی خوێندن.
.png)
هێزەكانی سوریای دیموكرات ڕایگەیاند: لە شەڕ و پێكدادانەكانی نێوان هێزەكانیان و گروپە چەكدارەكانی سەر بە توركیا، شەش چەكداری ئەو گروپانە كوژران و هەشت چەكداری دیكەش بریندربون، جگە لە تێکشکاندنی دو ئۆتۆمبێل. دەشڵێت، "هێزەکانیان سیستەمێکی ڕاداریان تێکشکاندوە کە ڕاداری سوپای توركیا بوە لە ڕۆژهەڵاتی شاری منبج جێگیركراوە. هێزەكانی سوریای دیموكرات، ئەمڕۆ شەممە لە ڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت لە بەرامبەر هێرشەکانی تورکیا و بەکرێگیراوەکانیدا؛ دوێنێ هەینی هێزەکانمان ژمارەیەك پێگەیان لە بەرەی پردی قەرەقۆزاق کردە ئامانج، كە پێگەی ئەو چەكدارانە بو لە گوندەكانی قەڵای نەجم، هاوشاریە و گردی خۆدی باشوری ڕۆژهەڵاتی مەنبج. ئاماژەی بەوەشكرد، هێزەکانیان سیستەمێکی ڕاداریان تێکشکاندوە کە ڕاداری سوپای توركیا بوە لە ڕۆژهەڵاتی شاری منبج جێگیركراوە. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوەكە، فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا ژمارەیەك هێرشیان بۆ سەر گوندەکانی مەنبەج و دەوروبەری پردی قەرەقۆزاق چڕکردەوە، بەڵام هیچ زیانێکی لێنەکەوتەوە. هەروەها بۆردومانی ناوچەکەیان کردووە بەبێ ئەوەی هیچ زیانێک لەو بۆردومانەدا تۆمار بكرێت.
دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرى حکومەتى عێراق، ڕایدەگەیەنێت، توانیویانە لەسنورى پارێزگاى سلێمانى تیرۆریستێک دەستگیر بکەن، هەروەها چەندین حەشارگە و ئەشکەوت لەناو ببەن. لەڕاگەیەندراوێکیاندا دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، دەڵێن: بەمەبەستی پاراستنی هەماهەنگی و هاوکاری نێوان قارەمانانی دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و بەڕێوبەرایەتی ئۆپەراسیۆنەکانی خزمەتگوزاری ئاسایشی هەرێمی کوردستان، تیرۆریستێک لە پارێزگای سلێمانی دەستگیرکراوە. هەروەها ڕاگەیەندراوەکە ئەوەش دەخاتەڕوو بە هەماهەنگی لەگەڵ فەوجی دژە تیرۆرى سلێمانی، لە قەزای توزخورماتوو (چیای بەلکانە) لەڕیگەى فڕۆکەوە چونەتە ناوچەکەو لە ئەنجامدا (٣) ئەشکەوت کە مادەی ئامادەکراوی تێدابوو بۆ تەقینەوە لەناوبراون. دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری عێراق دەشڵین لە گوندی زرکەش سێ کۆگا، ئۆتۆمبێل و ئەشکەوتی تیرۆریستانمان تەقاندەوە. پێشتریش لە رێکەوتی 8.1.2025، دژەتیرۆری کوردستان بڵاویکردەوە، لە ئۆپەراسیۆنێکی هەواڵگریدا بەڕێوەبەرایەتی گشتیی دژەتیرۆر توانی ژمارەیەک ئەندامی داع*ش لە سنووری شارەزوور دەستگیربکات. راگەیەندراوەکەى دەزگای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری عێراق دەڵێن ئۆپەراسیۆنەکان بەردەوامە بۆ لەناوبردن و پاککرنەوەى پاشماوەی چەتەکانی تیرۆریس.تی داع.ش.
باوکی ژینا ئەمینی ڕایگەیاند لەلایەن دەزگای دادوەری کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە بانگ کراوە و بە تاوانەکانی "پڕوپاگەندە دژی حکومەت" و " بڵاوکردنەوەی درۆ" تۆمەتبار کراوە. ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا ،24ی مانگی یەک لە تۆڕی کۆمەڵایەتی خۆی لە ئینستاگرام بڵاویکردەوە بەهۆی ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە دەرکردنی سزای لەسێدارەدانی پەخشان عەزیزی، لەلایەن دادگاوە بانگ کراوە و دوای تۆمەتبارکردنی بە تاوانەکانی "پڕوپاگەندە دژی حکومەت" و "بڵاوکردنەوەی درۆ" لە دوو دادگای تاوانەکان ودادگای ئێران دوو دۆسیەی جیاوازیان لە دژی تۆمار کردووە. ئەمینی نووسیوێتی کە تۆمارکردنی دۆسیەکان لەدژی ناوبراو دوای ئەوە بووە کە لە ئینستاگرامەکەیەوە پۆستێکی دژی سزای لەسێدارەدانی پەخشان عەزیزی بڵاو کردووەتەوە. دەرکردنی سزای لەسێدارەدان بۆ پەخشان عەزیزی و وەریشە مورادی، دوو ژنە کوردی چالاکوان، مانگگرتن و ناڕەزایەتییەکی بەرفەراوانی لە نێوخۆی ئێران و دەرەوەش دروستکردووە و ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتیانی کوردیش بە تۆمەتی بەشداری لە مانگرتنی دژی سزای لەسێدارەدان لە شارەکانی کوردستان دەستبەسەر کراون. پەخشان عەزیزی چالاکوانی کورد مانگی حەوتی ساڵی رابردوو لە لایەن لقی 26ی دادگای ئینقلابی ئیسلامی تارانەوە بە سەرۆکایەتی ئیمان ئەفشار بە تۆمەتی ئەندامێتی لە پەژاکدا، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێندرا. هەروەها وەریشە مورادی ئەندامی کۆمەڵگەی ژنانی ئازادی ڕۆژهەڵاتی کوردستان (کژار) بووە کە لە یەکی مانگی هەشتی ساڵی 2023 لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە بە شێوەیەکی توندوتیژ لە شاری سنە دەستبەسەر کرا و دواجاریش لەلایەن دادگای ئینقلابی ئیسلامی تاران بە سەرۆکایەتی دادوەر ئەبولقاسم سەلواتی سزای لەسێدارەدانی بۆ دەرکراوە. ئەمجەد ئەمینی لە بەشێکی نووسینەکەیدا ئاماژەی بەوە کردووە کە دوای گیانلەدەستدانی ژینای کچەکەیان، ژیانی خۆی و خێزانەکەی بووە بە مردنێکی بەکاوەخۆ و دەشڵێت تاکو ئیستا دۆسیەی کچەکەی لەگەڵ پێشکەشکردنی دەیان داواکاری، بەڵام هیچ ئەنجامێکی نەبووە. ژینا ئەمینی کچێکی تەمەن 22 ساڵ خەڵکی سەقز بوو لە مانگی نۆی ساڵی 2022 لە تاران بە بیانووی ڕچاونەکردنی "حیجابی نەشیاو" دەستبەسەر کرا و لەکاتی دەستبەسەربوونیدا گیانی لەدەستدا. گیانلەدەستدانی ژینا ناڕەزایەتییەکی بەفراوانی دژ بە کۆماری ئیسلامی ئێران لە سەرانسەری ئێران لێکەوتەوە کە بوو بە هۆی لەسێدارەدانی دەیان کەس و دەستبەسەرکردنی هەزران کەس.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، فەرمانی راگرتنی سەرجەم هاوکارییە دەرەکییەکانی دەرکردووە، جگە لەو هاوکارییانەی لە بودجەی وڵاتەکەدا بۆ ئیسرائیل و میسر تەرخانکراون. رۆژنامەی "بولیتیکو" بڵاویایکردەوە بە گوێرەی یاداشتێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، نابێت هیچ بودجەیەکی هاوکاریی نوێ، بۆ هیچ لایەنێک دیاریبکرێت یان درێژبکرێتەوە، ئەوەش خراوەتەڕوو، کە نابێت هیچ جۆرە بودجەیەکی هاوکاری پێداچوونەوەی بۆ بکرێت و پەسەند بکرێت، ئەمەش بەگوێرەی کارنامەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا. ئەوەش خراوەتەڕوو، کە فەرمانەکە یارمەتییە خۆراکییە فریاگوزارییەکان و هاوکارییەکانی ئیسرائیل و میسر ناگرێتەوە، کە زۆرترین هاوکاریی سەربازییان لەلایەن ئەمریکاوە پێدەگات. ئەم یاداشتەش درێژکراوەی فەرمانێکی جێبەجێکردنە، کە لە رۆژی دەستبەکاربوونیدا، دۆناڵد ترەمپ دەریکردووە، تێیدا فەرمانی کردووە بە راگرتنی هاوکارییە دەرەکییەکانی ئەمریکا بۆ ماوەی 90 رۆژ. ئەمریکا ساڵانە لە چوارچێوەی هاوکارییەکانی وەزارەتی بەرگری بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و تیرۆر، هاوکاریی ئەو هێزانە دەکات کە هاوبەشی ئەمریکا و هاوپەیمانانن لە بەرەنگاربوونەوەی داعش، لەنێویاندا هێزەکانی پێشمەرگە، هێزە عێراقییەکان و هێزەکانی سووریای دیموکرات. هاوکارییەکان بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان بەم شێوەیە دابەشکراون: 257 ملیۆن و 57 هەزار و 349 دۆلار بۆ کەلوپەلی سەربازی و مەشقپێکردن؛ نۆ ملیۆن و 700 هەزار دۆلار بۆ خزمەتگوزاری و پشتیوانیی لۆجستیی هێزەکان؛ 60 ملیۆن دۆلار بۆ مووچەی هێزەکانی پێشمەرگەی سەر بە وەزارەتی پێشمەرگە، کە بە شێوەی مانگانە پێیان دەدرێت، هەروەها چوار ملیۆن و 795 هەزار دۆلار بۆ نۆژەنکردنەوە و چاککردنەوەی ژێرخان و بنکەکان و 49 ملیۆن و 205 هەزار دۆلار بۆ رێگری لە لەکارکەوتنی ئامێرەکان و هێشتنەوەیان بە کاریگەری.
ژمارەیەک پەرلەمانتاری شیعە داوا دەکەن بێ رادەستکردنی نەوت، هیچ پارەیەک بۆ هەرێمی کوردستان خەرج نەکرێت. ئەو پەرلەمانتارانە ئاماژە دەشڵێن لەسەر ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان لێپرسینەوە لە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق دەکەن. ئەو پەرلەمانتارانە لە راگەیێندراوێکدا، رەخنە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگرن و داوا لە حکومەتی عێراقیش دەکەن، بەبێ رادەستکردنی نەوت لەلایەن هەولێرەوە، هیچ بڕە پارەیەکی بۆ نەنێرێت. ئەو پەرلەمانتارانە هەڕەشەی لێپرسینەوە لە تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق دەکەن لەسەر ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان. پەرلەمانتارەکان لە راگەیێندراوەکەدا باس لەوە دەکەن، دوای پەسندکردنی یاسای بودجەی فیدراڵیی سێ ساڵە، چەند مادەیەک هەبوون کە پەیوەندییان بە پابەندبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە هەبوو، بەڵام پابەند نەبووە و تەنیا نزیکەی 399 ملیاری لە داهاتی نانەوتی رادەست کردووە، کە خۆی زیاتر بووە لە چوار تریلیۆن، لەگەڵ رادەستکردنی 90 هەزار بەرمیل نەوت بۆ 6 مانگ، کە دواتر ئەویش راگیرا. پەرلەمانتارەکان دەڵێن، سەرباری پابەندنەبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان، حکومەتی فیدراڵی هەوڵی داوە چارەسەری کێشەکان بکات، لەوانەش لە رێگەی تەرخانکردنی سێ قەرزی ساڵی رابردوو بە بڕی زیاتر لە دوو تریلیۆن دینار، کە ئەوە بە کارێکی نایاسایی دەزانن.
مەسعود بارزانى سەرۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان ڕأیدەگەیەنێت، لەکاتى چاوپێكه‌وتنه‌کەیدا بەمەزڵوم عەبدى وتوە کاتی ئەوە هاتووە پەکەکە واز لە کوردی سووریا بهێنێت، بوونی په‌كه‌كه له سووریا كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه و پاساوێكه بۆ ده‌ستوه‌ردانی توركیا. ئەمرۆ هه‌ینی، 24ـی كانوونی دووه‌می 2025، مەسعود بارزانی له میانی چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی "شه‌مس"، ڕایگه‌یاند، لەکاتى چاوپێكه‌وتنه‌کەیدا لەگەڵ مەزڵوم عەبدى فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات، هه‌رگیز هه‌ستی به‌وه نه‌كردووه عه‌بدی مه‌یل و نه‌زعه‌یه‌كی جووداخوازیی هه‌بێت، به‌ڵكوو بۆی ڕوون بووه‌ته‌وه كورد ده‌یه‌وێت به‌شێك بێت له سووریا و به مافه‌كانی بگات. هاوکات ده‌شڵێت، به عه‌بدی گوتووه په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه نه‌پچڕێنن و با بەریەککەوتنتان نەبێت، به‌ڵكوو له‌م بارودۆخه‌دا خۆیان بڕیار له چاره‌نووسی خۆیان بده‌ن و ڕێگه نه‌ده‌ن هیچ كه‌س ده‌ستوه‌ردان له داواكاری و مافه‌كانیان بكات. بارزانى ئاماژە بۆ ئەوەدەکات بارودۆخه نه‌ته‌وه‌ییه‌كه پێویستی به دیدار و چاوپێكه‌وتنێكی له‌م شێوه‌یه هه‌بوو و به‌وپه‌ڕی گه‌رمییه‌وه پێشوازیم لێ كرد و له به‌رانبه‌ریشدا عه‌بدی ورده‌كاری دیداره‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌حمه‌د شه‌رعی بۆ باس كردووم، كه له یه‌ك كاتدا خاڵی هاوبه‌ش و ناكۆك له نێوان عه‌بدی و شه‌رعدا هه‌بووه. لەبەشێکى دیکەى دیدارەکەیدا بارزانی ده‌ڵێت: ئامۆژگاری عه‌بدی كردووه كه هه‌رگیز بێ ئومێد نه‌بێت، به‌ڵكوو په‌نا بباته به‌ر گفتوگۆ و ده‌ستبه‌رداری هه‌ر جۆره كاریگه‌ری و هه‌ژموونێكی ده‌ره‌كی ببێت و هه‌نگاو بنێت به ئاراسته‌ی یه‌كخستنی گوتاری كوردی له سووریا. تیشكی خسته سه‌ر ئه‌وه‌ش كورد له سووریا، سه‌رباری ئه‌وه‌ی له ئایینده‌ی خۆیان گه‌شبینن، به‌ڵام ترس و هه‌ستیاریشیان هه‌یه، به تایبه‌تی كه ئایینده‌ی سووریا به گشتی ڕوون نییه. وتیشى: ڕێگه نه‌ده‌ن هیچ كه‌س ده‌ستوه‌ردان له داواكاری و مافه‌كانیان بكات. جەختی لەوەش کردەوە، کاتی ئەوە هاتووە پەکەکە واز لە کوردی سووریا بهێنێت. بارزانی دووپاتی كرده‌وه، بوونی په‌كه‌كه له سووریا كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه و پاساوێكه بۆ ده‌ستوه‌ردانی توركیا، ده‌شڵێت: هه‌رێمی كوردستان توانای هه‌یه ڕۆڵی گرنگ له پرسی كورد له سووریا بگێڕێت به‌تایبه‌ت له یه‌كخستنی گوتار و هه‌ڵوێستی كورد و هاندانیان بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی نوێی سووریا و هاوكاریكردنیان له سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا مه‌رجە هه‌مان ئه‌م ئه‌زموونه وه‌كوو خۆی دووباره بكه‌نه‌وه، به‌و پێیه‌ی هه‌ر پارچه‌یه‌كی كوردستان تایبه‌تمه‌ندیی خۆی هه‌یه. گوتیشی، هه‌رێمی كوردستان ده‌توانێت هاوكارییان بكات له ڕووی ئابووری. لەدیدارەکەیدا بارزانی سه‌رنجی بۆ ئه‌وه ڕاكێشا، نه‌ك هه‌ر كورد له سووریا ڕووبه‌ڕووی مه‌ترسی و سته‌م و چه‌وسانه‌وه ببێته‌وه ئاماده‌یه به‌رگریی لێ بكات، به‌ڵكوو هه‌ر مرۆڤ هه‌مان چاره‌نووسی ڕووبه‌ڕوو كرایه‌وه، ئاماده‌یه به‌بێ هیچ دوودڵییه‌ك هاوكاری بكات. ڕوونیشی كرده‌وه، ترسێك هه‌یه له سووریا سه‌باره‌ت به كورد، به‌ڵام ئومێده‌وارن ئه‌م ترسه نه‌بێته واقیع و هیواخوازن به كرده‌یی نه‌كرێت.
نووسەر و کەسایەتى سیاسى، محەمەد ئەمین پێنجوێنی ڕایدەگەیەنێت، پەروین بوڵدان بە تەلەفۆن پێی راگەیاندم کە تەندروستی ئۆجەلان زۆر باشە و مۆراڵی بەرزە. لە پەڕەى تایبەتى خۆى لەتؤڕى کۆمەڵایەتى فەیسبوک، محەمەد ئەمین پێنجوێنی نوسینێکى بڵاوکردوەتەوەو تیایدا دەڵێت: بەتەلەفۆن لەگەڵ پەروین بۆڵدان قسەم کردووە، هەڤاڵ پەروین سڵاو تەندروستی سەرۆك چۆنەو کارەکان چۆن ئەڕوات، پەروین پێى وتم تەندروستی سەرۆك زۆر باشەو مۆراڵی بەرزە. هەروەها دەڵێت پرسیارمکردوە، بۆچی قەندیل دەڵێن تا ئێستا ئاگادارنین؟ پەروین پێى وتم بەم زووانە سەرۆك بەنامەی تایبەتی قەندیل لەهەموشتێك ئاگادار دەکاتەوە. لەبەشێکى دیکەى نوسینەکەیدا محەمەد ئەمین دەڵێت: پەروین پێى وتووم، سەرۆك سڵاوی تایبەتی بۆ ئێوە هەبوو وتی کە چونە باشور سەردانی پێنجۆێنی بکەن و سڵاوی منی پێبگەیەنن. شاندی ئیمراڵیی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) کە پێکهاتبوون لە پەرلەمانتار پەروین بوڵدان و سری سورەیا ئۆندەر یەکەمجار لە ٢٨ ی کانوونی یەکەم دیداریان لەگەڵ ئاپۆ ئەنجامدا. شاندەکە بۆ دووەم جار لە ٢٢ ی ئەم مانگەو چوونە دوورگەی ئیمراڵی و دیداریان ئەنجامدا.
بەرێوەبەری کەمپى هۆل ڕایگەیاند، دەسەڵاتدارانی کورد لە رۆژئاواى کوردستان، ئامادەکاری دەکەن بۆ ئەوەى یەکەم گروپ لەو کەمپەوە بگەڕێننەوە بۆ سوریا، ئەمەش یەکەم هەنگاوە لە دواى کەوتنى ڕژێمی ئەسەد. جیهان حەنان بەڕێوەبەری کەمپی هۆل بە ئاژانسى ڕۆیتەرزى ڕایگەیاند، ئامادەکارییەکان لە کۆتاییدایە بۆ گەڕانەوەی خۆبەخشانەی ٦٦ خێزان لەو کەمپە گەورەیەوە کە لەژێر چادردان و زۆرینەی زیندانییەکان ژن و منداڵن، بگەڕینرێنەوە بۆ ناوچەکانی ناو سوریا. ناوبراو هیچ زانیاریەکى نەدا سەبارەت بەوەی کە ئایا گەڕانەوەکان بە هەماهەنگی لەگەڵ دەسەڵاتی نوێی حوکمڕانی سوریا یە یان نا. حکومەتى ئێستاى سوریا لەلایەن گروپى تەحریر شامەوە دامەزراووە، دوای ئەوەی لە ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سوریایان لە پۆستەکەی دوورخستەوە. دانوستانەکان بە ئاسانکاری ئەمریکا و فەرەنسا بەردەوامن بۆ دیاریکردنی داهاتووی ئەو هێزە بە سەرۆکایەتی کورد کە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریای کۆنترۆڵکردووە.، دەسەڵاتی نوێی حوکمڕانی سوریا ڕایگەیاندووە، هەوڵدەدەن کۆنترۆڵی تەواوی وڵاتەکە بگرنەوە دەست. کەمپى هۆل کەوتووەتە باشوورى رۆژهەڵاتى شارى حەسەکەى رۆژئاواى کوردستان، لەژێر کۆنتڕۆڵى هێزەکانى سووریاى دیموکرات (هەسەدە)دایە. کەمپەکە پڕە لە خێزانەکان کە پەیوەندییان بە دەوڵەتی ئیسلامییەوە (داعش) هەیە دوای شکستی گروپە توندڕەوەکەی موسڵمانە سوننەکان لە سوریا لە ساڵی ٢٠١٩، کەمپی هۆل ئێستا نزیکەی ٤٠ هەزار کەسی تێدایە. ئەو کەمپە بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک زەمینەیەکی زاوزێی توندڕەوی و نیگەرانییەکی گەورەی ئەمنی بۆ دەوڵەتانی ناوچەکە سەیر دەکرێت، کە بە شێوەیەکی سەرەکی عێراقی دراوسێیە، کە دەوڵەتی ئیسلامی لە خاڵێکدا نزیکەی یەک لەسەر سێی وڵاتەکەی کۆنترۆڵکردبوو. دەسەڵاتدارانی کەمپەکە بە سەرۆکایەتی هێزەکانی سوریای دیموکرات کە ئەمریکا پشتگیریان دەکات، لە مێژە داوای لە وڵاتان کردووە هاوڵاتیانی ناو کەمپەکە بگەڕێننەوە بۆ وڵاتەکانیان، کە هەزاران کەسی بیانی تێدایە. بەپێی وتەی بەرپرسانی عێراق، زیاتر لە 10 هەزار کەس گەڕاوەتەوە بۆ وڵاتەکە، بەڵام کەم دەوڵەتی ڕۆژئاوا ئارەزووی پەیڕەوکردنی ئەو کارەیان نیشانداوە. وەزارەتى كۆچ و کۆچبەرانى عێراق لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان رێککەوتوون تاوەکو ساڵى 2027 نابێت هیچ خێزانێکى عێراقى لەو کامپە بمێنێت و سەرجەمیان بگەڕێندرێنەوە بۆ عێراق. سەرەتاى ئەم مانگە 715 کەس لە کەسوکارى چەکدارانى داعش لە کەمپى هۆلی رۆژئاواى کوردستانەوە گەڕێندرانەوە عێراق؛ ئەوە یەکەم کاروانى گەڕانەوەیە لەو کەمپەوە لە ساڵى 2025ـدا. جیهان حەنان بەڕێوەبەری کەمپی هۆل، ئاماژەی بەوەشکرد، لەو کەسانەی ئێستا لە کەمپەکەدان، نزیکەی ١٦ هەزار کەسیان خەڵکی سوریان. گەڕانەوەی دەستگیرکراوەکان بۆ سوریا لە سەردەمی ئەسەددا وەک تاوان سەیر دەکرا، بە لەبەرچاوگرتنی دژایەتی ئەمریکا بۆ دەسەڵاتەکەی و نیگەرانییەکانی سەبارەت بە ئەشکەنجەدان و کوشتن لە سیستەمی زیندانە بەناوبانگەکەی حکومەتی سوریادا. هاوکات هێزەکانى هەسەدە، زیندانێک لە حەسەکە باکووری سوریا بەڕێوەدەبەن، نزیکەى چوار هەزارو ٥٠٠ چەکدارى داعشى تێدایە و بەشێکى زۆریان چەکدارى بیانین.
كارمەندانی دەستەی دەستپاكی حکومەتى عێراق، توانیویانە تۆڕێك هەڵبوەشێننەوەو كاریان كردبوو بۆ چوونە ناو سیستەمی خەرجكردنی جیاوازی خانەنشینی لە كەركوك، هاوکات دەستیانگرتووە بەسەر (720) ملیۆن دینار دیناردا کەبە شێوەیەكی نایاسایی و بە زیادە خەرج کرابوون. ئەمڕۆ هەینی دەستەی دەستپاكی لەبەیاننامەیەکى ڕۆژنامەوانیدا ئەوەیان خستووتە ڕوو، كارمەندانی دەستەی دەستپاكی توانیان تۆڕێك پوچەڵبكەنەوە كە كاریان كردبوو بۆ چوونە ناو سیستەمی خەرجكردنی جیاوازی خانەنشینی و خەرجكردنی بڕە پارە بۆ ژمارەیەكی زۆر لە خانەنشینان، و دەستیان بەسەردا بگرن لە كەركوك. لەبەشێکى دیکەى ڕاگەیەندراوەکە هاتووە ئەو ئۆپەراسیۆنەی لەژێر یاداشتێكی دادوەریدا ئەنجامدراوە بە هەماهەنگی و سەرپەرشتی دادوەری دادگای لێكۆڵینەوەی كەركوك. هەروەها دەڵێن: تیمێك لە نووسینگەی لێكۆڵینەوەی كۆمسیۆن پارێزگا پێكهاتبوو و توانیان سێ بەرپرس لە ناو دەستەی خانەنشینی نیشتمانی لقی كەركوك دەستگیربکەن، توانیبویان هەژماری خانەنشینان هاکبکەن، زیاتر لە( 720,000,000) دینار بۆ ژمارەیەكی زۆر لە خانەنشینان بە شێوەیەكی نایاسایی خەرجبکەن. هاوکات ئەوەش ڕوونکراوەتەوە: ئەو تۆڕە سێ کەسیە، بەهاوکارى لایەنە دەرەكییەكان، دەستكاری نزیكەی (80) تۆماری خانەنشینییان كردووە. دەستەکە ئاماژەی بەوەشكرد: ئەو سێ تۆمەتبارە گواستراونەتەوە بۆ دادگاى كەركووك كە بەرپرسە لە پشكنینی دۆسیەكانی دەستپاكی، كە بڕیاری ڕاگرتنی داوە تاوەكو لێكۆڵینەوە، بە پشتبەستن بە بڕگەكانی ماددەی (315) لە یاسای سزادانی هەمواركراوی ژمارە (111ی ساڵی 1969).
دوای ئەوەی شەڕ و پێکدادان لە نێوان گەریلاکانی ئازادیی و سوپای داگیرکەری تورکیا لە سنووری شارەدێی باتیفا لە سنورى پارێزگاى دهۆک ڕوویدا، تورکیا بۆردوومانی خاڵێکی پاسەوانی سنووری عێراقی کردوە، بە هۆیەوە دوو پاسەوان گیانیان لەدەستداوەو دانەیەکی دیکەش برینداربوو. ئەمڕۆ هەینى، سوپای داگیرکاری تورک لە چوارچێوەی پیلانگێڕییەک بۆ ڕەشکردنی ناوی گەریلا بۆردوومانی خالێکی پاسەوانی سنووری عێراق لە گوندی شیلانی سەربە شارەدێی باتیفای شارۆچکەی زاخۆ لە پارێزگای دهۆک کرد. بەپێی سەرچاوەکان، ئەمڕۆ شەڕ و پێکدادان لە نێوان گەریلاکانی ئازادیی کوردستان و سوپای داگیرکەری تورک کە چەندین بنکە و بارەگای سەربازییان لەو سنوورە هەیە ڕوویداوە، لەو کاتەدا سوپای داگیرکەری تورک بە هاوەن بۆردوومانی خاڵێکی هێزی پاسەوانی سنووری عێراق کە بنکەکە نزیکی شوێنی پێکدادانەکە بووە کردووە. بەپێی زانیارییەکان بەهۆی بۆردوومانەکەوە دوو پاسەوان کوژراون و دانەیەکی دیکەش برینداربووە. پێشتریش چەندین جار سوپای داگیرکەری تورک ڕاستەوخۆ بۆردوومانی هێزەکانی زێرەڤانی لە سنووری پارێزگای دهۆک کردووە و ئامانجی ئەوە بووە کە بیخەنە ئەستۆی پەکەکە و گەریلاکانی ئازادی، بەمشێوەیەش ناوی پەکەکە لە ناو گەل و خەڵکی سنوورەکە و عێراقدا ڕەش بکەن.
سەلوە مەفەرجی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک، ڕایدەگەیەنێت ماوەی دوو مانگە ئەنجوومەنی پارێزگاکە کارەکانى ڕاگیراوەو هیچ کۆبونەوەیەکى نەکردووە، ئاماژەی بەوەشکرد، پرۆسەی سیاسی لە پارێزگاکەدا بەدەست دەوڵەتێکی "لەرزۆک"ەوە دەناڵێنێت بەهۆی بەشدارینەکردنی تەواوی لایەنەکان . ئەلموفەرجی، لە لێدوانێکى ڕۆژنامەوانیدا وتی: ئەنجوومەنی پارێزگاکە ماوەی دوو مانگە دانیشتنەکانی ئەنجام نەداوە، ئەگەر کۆبونەوەی خۆیشی ئەنجامبدات، ئەوە تەنها کۆبوونەوەیەکی مشتومڕاوی دەبێت کە سنووردارە بە دەست بەرزکردنەوە و دەنگدان لەسەر بڕیارە بێسوودەکان. ئەو ئەندامە ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەم ئەنجومەنە ئیفلیج بووە و تەواوکەری پرۆسەی سیاسی لاوازە کە بەهۆی بەشدارینەکردنی باقی لایەنەکانەوە تەواو نەبووە". بەگوێرەی یاساکە، ئەنجامدانی دانیشتنی ئەنجوومەن پێویستی بە ئامادەبوونی 50+1 هەیە، واتە ئەنجامدانی کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی کەرکوک پێویستی بە ئامادەبوونی نۆ ئەندام هەیە بەڵام لە دوای دانیشتنی 5ی تشرینی دووەمی 2024ەوە کە بە نیسابی یاسایی ئەنجومەن بەڕێوەچوو نەیتوانیوە ڕێژەی یاسایی بۆ ئەنجامدانی دانیشتنە ئاساییەکانی دەستەبەر بکات. ناکۆکییەکە لە ٩ی ئابی ٢٠٢٤ دەستیپێکرد، کاتێک ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بە ئامادەبوونی ٩ ئەندام لە کۆی ١٦ ئەندام، حکومەتی نوێی کەرکووکی هەڵبژارد کاندیدی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، ڕێبوار تەها، بە پارێزگاری شارەکە هەڵبژێردرا، محەمەد حافز، لە پێکهاتەی عەرەبی، بە سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگا هەڵبژێردرا ئەمەش دوای کۆبوونەوەیەک هات لە هۆتێل ڕەشید لە بەغدای پایتەخت، کە لەو ماوەیەدا ڕێککەوتنێک کرا کە چەند بڕگەیەکی لەخۆگرتبوو کە مافەکانی هەر پێکهاتەیەکیان گەرەنتی کردبوو،. بە ئامانجی پێکهێنانی حکومەتێکی ناوخۆیی. دانیشتنەکە لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستان و بەرەی تورکمانی و سێ ئەندامی پێکهاتەی عەرەبی بایکۆت کرا، لەلایەن ڕاکان جبوری پارێزگاری پێشوو و سەرۆکی بەرەی تورکمانی سکاڵا لە دادگای فیدراڵی لە دژی شەرعیەتی دانیشتنەکە تۆمارکرا. بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوک کە لە ساڵی 2023 بەڕێوەچوو، یەکێتی نیشتمانی کوردستان 5 کورسی و پارتی دیموکرات دوو کورسی و پێکهاتەی عەرەبی 6 کورسی و بەرەی تورکمانی دوو کورسی و پێکهاتەی مەسیحی یەک کورسی بەدەستهێنا کورسی.
.png)
