.jpeg)
هاوڵاتی جەمیل بایک هاوسەرۆکى کەجەکە بە بۆنەى ساڵیادی کۆچی دوایى شاعیری گەورەى کورد شێرکۆ بێکەس باسی لە هاوڕێیەتیى خۆی لەگەڵ بێکەس و هەڵوێست و کەسایەتیى و هەستی هاوبەش و تێکۆشانەکەی و رۆڵی شاعیران و ئەدیبان کرد؛ ♦من لە ساڵی ١٩٩٤ دا لە سلێمانى هاوڕێی هێژا شێرکۆ بێکەسم ناسی. پەیوەندیمان لەگەڵ یەکێتیى نیشتمانیى کوردستان (یەنەکە) باشیوو. بەهۆی پەیوەندیمان لەگەڵ یەنەکەدا پەیوەندییەکى بەهێزمان لەگەڵ مامۆستا چەتۆ بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەی یەنەکە هەبوو. رۆژێک لەگەڵ مامۆستا چەتۆ لەبارەى گەورەیى شاعیر شێرکۆ بێکەس-ەوە قسەمان کرد و من داوام لە مامۆستا چەتۆ کرد بە شێرکۆ بێکەسم بناسێنێت. ئێمە ئێوارەیەک لە ماڵێکدا و لە کاتى نانخواردندا یەکترمان ناسی. من هەم بە ناسینى ئەو شاعیرە گەورەیە دڵخۆش و هەم سەربەرز بووم. هەر چۆن فەیلەسوفێکى یونانى دەڵێت؛ هێزی ئەوانەى گۆرانی و شێعر دەئافرێنن لە هێزی ئەوانە زیاتر و گەورەترە کە یاسا دەئافرێنن. کۆمەڵگە پێش هەموو شتێک لە رێگەى ئەدیبان و هونەرمەندەکانییەوە دەبێت بە کۆمەڵگە. ♦هەر کات دەچوومە سلێمانى دەچووم سەردانم دەکرد. هەر کات دەچووم بۆ سلێمانى هەموو کات بینیى ئەو شاعیرە گەورەیە لە بەرنامەمدا بوو. بۆ من وەک سەردانکردنى شوێنێکى پیرۆز بوو. خۆی لە خۆدا هونەرمەند و ئەدیبان کاری پیرۆز دەکەن. دونیاى مەعنەویى مرۆڤایەتى و کۆمەڵگەکان بەهێز دەکەن. ♦پەیوەندیى ئێمە لەگەڵ شاعیری گەورە هەرگیز نەپچڕا. ئەو کاتانەشی یەکترمان نەدەبینی نامەمان بۆ یەکتر دەنووسی. ئێمە لە نامەکاندا لەبارەى هەندێک بابەتەوە بۆچوون و هەستی خۆمان خستووەتەڕوو. ئەویش شیعرەکانى خۆی بە دەنگی خۆی دەنارد. کتێبەکانی خۆیشی بە ئیمزای خۆیەوە دەنارد. دەیخواست کارەکانى لەلایەن بزووتنەوەى ئازادیمانەوە بزانرێت. پەیوەندیى ئێمە پەیوەندییەکى فەرمی و پرۆتۆکۆڵی نەبوو. پەیوەندییەکەمان بەهۆی بەها گرنگەکان بۆ گەلی کورد و مرۆڤایەتییەوە دروستبوو بوو. ♦پێش ئەوەى نەخۆش بکەوێت سەردانى قەندیلی کرد و لەوێ یەکترمان بینی. لە ئەنجامی گفتوگۆکەماندا شێرکۆ بێکەس پێشنیازی کرد، کە شاعیران، رۆماننووسەکان، ئەدیبان و هونەرمەندانى باشوور بێنێت بۆ قەندیل و لەگەڵیاندا کۆبوونەوەیەکی پڕ لە گفتوگۆ رێکبخات. ئێمە قبوڵمان کرد، بەڵام لەبەر ئەوەى دواى ماوەیەکى کورت نەخۆش کەوت، ئەو پلانەمان سەری نەگرت. ♦٥ ساڵ بەبێ شێرکۆ بێکەس تێپەڕی و نیشانی دا بۆشایى شوێنەکەى بە ئاسانى پڕ ناکرێتەوە و دیارە. ئێستا ئێمە لە هەموو روویەکەوە هەست بە نەمانى شاعیرى گەورە دەکەین و دەیبینین. لە دۆخی قورسی وەک ئێستادا مرۆڤ زۆر زیاتر پێویستى بە شاعیری وەک شێرکۆ بێکەس هەیە، کە نرخ و موراڵ و ورەى کۆمەڵگە بەرز دەکەنەوە. لەم رۆژانەدا ئێمە یادی دەکەینەو. ئێمە جارێکیتر سوێند دەخۆین، کە هەمیشە بە رێز و خۆبەقەرزدارزانینی ، یادی بەرز رابگرین و بیرکردنەوە و خەونەکانى بهێنینە دی. شێرکۆ بێکەس زۆر گرنگیى بە دروستکردنى یەکێتیى نەتەوەیى دەدا. ئێمە بڕوامان بەوە هەیە، کە خەون و خولیا و داواکانى شێرکۆ بێکەس و ئەوەى، کە بە درێژایى ژیانى بیری لێکردووەتەوە و کاری بۆ کردووە، واتە داواى یەکێتیى نەتەوەى کورد بەدی دەهێنین.
هاوڵاتی روسیا دەیەوێت فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەئێران بكڕێت، ئەمریكا هۆشداریی داوە ئەگەر مامەڵەی سەربازیی یان گرێبەستێك لەنێوان مۆسكۆو تاران بۆ ئەو مەبەستە ئەنجامبدرێت ئەوا سزای زیاتر بەسەر ئەو دوو وڵاتەدا دەسەپێنێت بەتایبەت كە روسیا دەیەوێت ئەو فڕۆكانە لەجەنگی ئۆكرانیا بەكاربهێنێت. فەرماندە سەربازییەكانی روسیا پێیانوایە ئێران لەدوای دەستپێكردنی جەنگی هەشت ساڵە لەگەڵ عێراق لەساڵی 1980 هەنگاوی گرنگی هاویشتوە لەبواری موشەكی و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانداو ئەزمونی بەكارهێنانی ئەو فڕۆكانەش، راستییەكەی سەلماندووە بەتایبەت كەئێران بەشێكی بەرچاو لەو فڕۆكانەی بەتەكنەلۆژیای لەبەرگرتنەوەی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئەمریكا دروستكردووە. ناوەندی بەرگری لەدیموكراسی ئەمریكا ئاشكرایكردووە: روسیا لەبەرامبەر وەرگرتنی دەیان فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە جۆری (خۆكوژ) بەڵێنی رادەستكردنی قەڵغانی دژەموشەكی (ئێس 400)ی بەئێران داوە، بۆیە ئەو سیستمە دەبێتەهۆی ئەوەی تاران بێباكانەتر لەڕابردوو سەقامگیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخاتە ژێر مەترسییەوە. ئیسرائیل چەند جارێك ئاشكرایكردووە: فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران لەلایەن گروپە توندڕەوەكانی لوبنان، عێراق، سوریا، یەمەن بەكاردەهێنرێن و تەنانت ئەو فڕۆكانە گەیشتونەتە ڤەنزوێلا كەدەسەڵاتی ئەو وڵاتەش بەهاوپەیمانی تاران ئەژماردەكرێت. ئێران بەوەشەوە نەوەستاوە لەماوەی رابردودا كارگەیەكی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەوڵاتی تاجیكستان كردووەتەوە. دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل و ئەمریكا لەنوێترین راپۆرتی خۆیاندا بڵاویانكردووەتەوە كە سوپای پاسدارانی ئێران لەقوڵایی زیاتر لە سەد مەتر لەژێر زەوی لەزنجیرە چیاكانی زاگرۆس لەپارێزگای كرماشان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەیان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی شاردووەتەوە. ئێران لە 40 ساڵی رابردوودا بەهۆی سزا توندەكانی ئەمریكا نەیتوانیوە سود لەتەكنەلۆژیای نوێی فڕۆكەی جەنگیی وەرگرێت بەتایبەت كە ئەو وڵاتە لەڕابردودا پێش 1979 خاوەنی زۆرترین فڕۆكەی جەنگی پێشكەوتووی ئەمریكا بووەو هەر شارەزایانی و پسپۆڕانی ئەمریكیش هێزە ئاسمانییەكانی ئێرانیان بەڕێوەبردووە بۆیە هێزە سەربازییەكانی ئەو وڵاتە بۆ پڕكردنەوەی بۆشایی نەبوونی فڕۆكەی جەنگیی پێشكەوتوو پەنایان بۆ پێشخستن و زیادكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بردووە. ئەزمونی ئێران بۆ لەبەرگرتنەوەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكا ئێران لە 32 ساڵی رابردودا بەهەموو توانایەوە هەوڵی گەشەی پیشەسازیی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی داوە و لەهەموو ئەو ماوەیەدا بەسودوەرگرتن لەتەكنیكی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی ئەمریكاو ئیسرائیل كە لە خاكی وڵاتەكەیدا دەستیان بەسەردا گیراوە توانیویەتی ببێتە جەمسەرێك لەو بوارەدا. گۆڤاری (فۆربێس)ی ئەمریكا بڵاویكردوەتەوە: روسیا لەئێرانەوە فێربووە كە لە هێرشەكانی دژی ئۆكرانیا فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی (خۆكوژ) یان (سەرگەردان) بهێنێت. روسیا بۆ تێكشکاندنی سیستمی دژەموشەكیی جۆری (هیمارس ئێم 142)ی ئەمریكا لەئۆكرانیا دەیەوێت سود لەفڕۆكە خۆكوژەكانی ئێران لەجۆری (قاسف 1) و (قاسف 2)و (ئەبابیل) وەرگرێت چونكە ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە پێشتر لەساڵی 2019 توانیویانە سیستمە دژە موشەكییەكی ئەمریكا لەسعودیە بكەنە ئامانج و زیانیكی گەورە بەدامەزراوە نەوتییەكانی ئارامكۆ بگەیەنن. ساڵی 2019 دامەزراوە نەوتییەكانی ئارامكۆ لەلایەن حوسییەكانی یەمەن بە 12 فڕۆكەی خۆكوژو دروستكراوی ئێران كرایە ئامانج كە بووەی هۆی دابەزاندنی بەرهەمهێنانی نەوتی سعودیە لەنزیكەی 10 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ پێنج ملیۆن بەرمیل. فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە نێوان ئەمریكاو ئێران ساڵی 2007 ئەمریكا بەنمایشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لۆكهیدی مارتی ئاركیو 170 (Lockheed Martin RQ-170 Sentinel) یەكێك لەگرنگرترین ئامێرەكانی هەواڵگریی و مەترسیداری ئەوكاتی جیهانی پیشاندا ئەو فڕۆكەیە لەساڵی 2011 لەئێران كەوتە خوارە بەبێ ئەوەی هیچ زیانێك بە بۆدیەكەی بگات. فەرماندە سەربازییەكانی ئێران بەنمایشی دەستبەسەرداگرتنی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەی ئەمریكا رایانگەیاند: فڕۆكەكە لەڕێگەی سیستمی ئاسمانی و لە ئۆپەراسیۆنێكی ئاڵۆزی تەكنەلۆژیی ئەلیكترۆنیدا لە ئاسمانی ئێران كۆنتڕۆڵكراوە و بە بێ ئەوەی زیانی پێبگات كەوتووەتە دەست سوپای پاسداران. دوای 10 ساڵ لە رووداوەكە، ئێران ژمارەیەك لەهاوشێوە دروستكراوەكانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئاركیو 170-ی ئەمریكای لە پێشانگایەكی سەربازیی نمایشكرد كە ناوەكەی بۆ (شاهێد 129) و چەند ناوێكی دیكە گۆڕدرابوو، واتە ئەو وڵاتە یەكێك لە ئاڵۆزترین فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی جیهانی بەرهەمهێناوەتەوە و ئەوەش دەریدەخات توانیویەتی تەكنەلۆژیای ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەی دەستبكەوێت. ساڵی 2019 سوپای پاسدارانی ئێان تێكشكاندنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی گلۆباڵ هاوك (RQ-4 Global Hawk)ی هێزەكانی دەریاوانی ئەمریكا لە گەروی هورموز راگەیاند و پارچسسەكانی ئەو فڕۆكەیەی نمایشكرد. نرخی هەر فڕۆكەیەكی گلۆباڵ هاوك لە نێوان 131 ملیۆن دۆلار بۆ 221 ملیۆن دۆلارە كە بەپێی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاكەی تێچوەكەی دەگۆڕێت، بە بڕوای شارەزایانی سەربازیی؛ خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەی ئەمریكا لە لایەن سوپای پاسدارانەوە، بڕیاری كوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس-ی ئێرانی لە لایەن ئەمریكاوە پێشخست چونكە ئەو هەنگاوەی سوپا ئەمریكای بەئاستێك توڕەكرد كە یەك فەرمانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی ئەمریكا بەس بوو بۆ هێرشكردنە سەر زیاتر لە 50 ناوەندی ئێران كە ئەویش لەژێر كاریگەریی خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆكەیەدا بوو. پێشتر ئێران بە بڵاوكردنەوەی چەند تۆمارێكی ڤیدیۆیی، دیمەنی ئەو فڕۆكەیەی لە كەنداو بڵاوكردبوەوە كە فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی ئێرانی چاودێری گلۆباڵ هاوك دەكات ئەوەش وەك ئاستی توانای وڵاتەكەی دژی گەورەترین فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكا و جیهان پیشان دابوو. ئێران ئاشكرایكردو٢وە پێشكەوتوترین فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكا 40 كاتژمێر بە ئاسمانەوە دەمێنێتەوە بەڵام ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەی ئەوان بەناوی شاهێد دەستكارییان كردووە و پێشیانخستووە 46 كاتژمێر توانای مانەوەی لەئاسماندا هەیە، هەر ئەوەش وایكردووە روسەكان پەنا بۆ فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران ببەن. رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمز بڵاویكردووەتەوە؛ فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران ئێستا ركابەرێكی سەرسەختی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بەیرەقدار-ی توركیان كە بە (Bayraktar TB2) دەناسرێن و لەئۆكرانیا دژی تۆپخانەكان و بنكە موشەكییەكانی روسیا بەكاردەهێنرێن.
هاوڵاتی موقتەدا سەدر رابەری رەوتی سەدر لە پەیامێكی نوێدا رایگەیاند: "عێڕاق پایتەختی یەكەمی شیعەیە واتە گەڕانەوەی ئەوانی تر بۆ عێڕاق، نەك عێراق ببێتە پاشكۆی ئەوانی تر". هەروەها پەیامێكی ئاراستەی حەشدی شەعبی كردو وتی: "ئەندامانی حەشدی شەعبی لە بنەماڵەی سەدر نزیكترن." ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: "كەسانێك هەن كە لەسەر پرسی یەكڕیزی شیعە زۆر دەڵێن، ئەمەش بێگومان مەسەلەیەكی زۆر گرنگە، بەڵام یەكڕیزی پێویستە بەگوێرەی ڕێسا گشتیەكان بێت بەپێی یاسا ئاسمانی و شەرعی و سیستەمە كۆمەڵایەتیە ناسراوەكانی لای خاوەن بڕیار بێت". وتیشی: "ئەگەر وانەبێ ئەی شڕۆڤەی جیاوازیەكانی ئیمامە پاكەكان لەگەڵ ئامۆزاكانیان نەوەی عەباس چیە؟ تاكو كار گەیشتە ئەوەی كە ئیمامەكان كوژران بەڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ". ئاشكراشیكرد: "بەڵێ یەكڕیزی ئێستا زۆر گرنگە گەر لەسەر خۆشەویستی نیشتیمان و نەهێشتنی پاشكۆیەتی و چاكسازی ڕاستەقینە ونەهێشتنی گەندەڵی و گەندەڵكاران و لێكۆڵینەوە لەگەڵیاندا بونیاد بنرێت و پشتببەستێت بە خزمەتكردنی هەژاران ونەداران و نەهێشتنی تاكڕەوی و قۆرخكردنی پارە لەلایەن بەرپرسانەوە".
هاوڵاتی گرژییەكانی ئەمریكاو چین لەسەر دوورگەی تایوان (كە چین بەبەشێك لەخاكی خۆی دەزانێت) تادێت زیاتر دەبێت و بەپێی دوایین راپۆرتی ئەمریكی كەسەرەتای ئەم هەفتەیە بڵاوكراوەتەوە ئەوەخراوەتەڕوو رووداوو گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن داگیركردنی تایوان لەلایەن چینەوە زۆر نزیكبووەتەوە. پێگەی (ئەكسیۆس) لەزاری بەرپرسێكی تایوانییەوە بڵاویكردۆتەوە زەرورەتێكی لەپێشینە هەیە بۆ هاوكاری سەربازی لەنێوان تایوان و ئەمریكا بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر دەستدرێژییەكی سەربازی لەلایەن چینەوە بەر لەدەستچوونی كات. بەپێی راپۆرتەكە»وادەردەكەوێت خشتەی زەمەنی بۆ هەوڵی چاوەڕوانكراوی چین بۆ دەستبەسەراگرتنی تایوان زۆر كورتتر بووەتەوە»، ئاماژەشی بۆ هۆشدارییەكانی سەرۆكی چین كردووە بۆ (جۆ بایدن)ی سەرۆكی ئەمریكا كە یاری بەئاگر نەكات. راپۆتەكە باسیی لەوەشكردووە ئەم هەڕەشانەی چین لەكاتێكدایە كە نانسی بیلۆسی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا سەردانی تایوانی كرد. دەشڵێت: «پلانەكانی بیلۆسی و كاردانەوە دوژمنایەتییەكانی پەكین پێشبینییەكانی ئەوەی زیاتر كردووە كەڕەنگە زۆر بەخێرایی تایوان ببێتە هۆكاری پێكدادانی سەربازی و دوانەكەوێت». ئەمە لەكاتێكدایە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا مەترسییە ئەمنییەكانی بەبیلۆسی راگەیاندووە و بایدنیش بەئاشكرا وتوویەتی سوپای ئەمریكا ئەم بیرۆكەیەی لەم كاتەدا پێباش نییە. راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە هەموو ئەمانە لەكاتێكدا روویانداوە، سوپای تایوانی لەچوارچێوەی پلانی ساڵانە بۆ ماوەی پێنج رۆژ مانۆڕی سەربازی ئەنجامداوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر هێرشێكی سەربازیی چین. راپۆرتە ئەمریكییەكە باسیشی لەوەكردووە چەندین جار حكومەتی چین هەڕەشەی ئەوەی كردووە ئەگەر پێویست بكات ئەوا بەهێز دەستدەگرێت بەسەر تایوانداو زۆر بەتوندیش رووبەڕووی هەر هەوڵێك دەبێتەوە تایوان وەك دەوڵەت بناسێنرێت. راپۆرتەكە سەرنجی ئەوەی خستووەتەڕوو بەرپرسە ئەمریكی و تایوانییەكان لەڕابووردوودا چەندین وادەیان بۆ داگیركردنی دوورگەكە لەلایەن چینەوە دەستنیشانكردووە كە زۆرینەیان دەكەوێتە نێوان ساڵانی 2025 و 2030ەوە. بەڵام بەپێی رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز) بەرپرسانی ئەمریكا بڕوایان وایە چین لەماوەی 18مانگی داهاتوودا هەنگاوێكی توند لەدژی تایوان دەگرێتە بەر. پێگەكە لەزاری بەرپرسێكی حكومی تایوانییەوە بڵاویكردووەتەوە» ئەمریكاو تایوان پێویستیان بەوە هەیە هەموو ئەم ئاماژانە وەك بانگهێشتنامەیەك بۆ كاری هاوبەشی سەربازی و راهێنانی هاوبەش تەماشابكەن، جا دوای 18 مانگ بێت یان چەندساڵی دیكە، ئێمە پێویستمان بەدەستپێكردنی ئەو پرۆسەیە هەیە بەرلەوەی كات لەدەست دەربچێ». مانگی پێشووش (جۆزێف وو)ی وەزیری دەرەوەی تایوان رایگەیاندبوو قەبارەی وەڵامدانەوەی رۆژئاوا بۆ رووبەڕووبوونەوەی داگیركاری روسیا لەئۆكرانیا وەك قەڵغانێكی بەهێزە بۆ هێرشی چاوەڕوانكراوی چین بۆ سەر تایوان. رۆژی ٢٩ی تەمموز شی ژی پینگ، سەرۆكی چین لە میانەی پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا، هۆشداریدایە ئەمریكا لەبارەی سەردانی نانسی بیلۆسی، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا بۆ تایوان. چین دژایەتی هەر دەستپێشخەرییەك دەكات، كە شەرعییەتی نێودەوڵەتیی بدات بەدەسەڵاتدارانی تایوان و هەر پەیوەندییەكی فەرمیی نێوان تایوان و وڵاتانی دیكەی جیهان لەڕووی سیاسییەوە، بەپێشێلكردنی سەروەریی خاكی خۆی لەقەڵەمدەدات. چین وڵاتی تایوان بە بەشێك لەخاكی خۆی دەزانێت و لەبەرامبەریشدا تایوان ئەو هەوڵانەی چین رەتدەكاتەوەو بۆ ئەو مەبەستەش لەچەند ساڵی رابردوودا چین فشارە سیاسی و سەربازییەكانی بۆ سەر تایوان زیادكردووە. ساڵی 1949 دوای ئەوەی شیوعییەكان لەچین سەركەوتن، تایوان و چین لەیەكتری جیابوونەوە، هەرچەندە هەردوولایان دەڵێن یەك دەوڵەتین بەڵام لەسەر شێوازی حوكمڕانی گرفتیان هەیە. چین و تایوان هیچ پەیوەندییەكی فەرمییان نییە، بەڵام بەهۆی بازرگانی و وەبەرهێنانەوە بەسەدان ملیار دۆلار قەبارەی ئاڵۆگۆڕی بازرگانییان هەیە.
هاوڵاتی هۆشیار زێباری ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی و کاندیدی دوورخراوەی پۆستی سەرۆککۆمار رایگەیاند: "چارەسەری قەیرانی ئێستای عێراق گەڕانەوەیە بۆ رای خەڵک". لەدوای پەیامەکەی موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر، کە تیایدا داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی کرد، هۆشێار زێباری ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی تویتەر، پەیامێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوە کردووە "داوای یاسایی بەدخوازانە بۆ راگرتنی پرۆژەی حکوومەتی زۆرینەی نیشتمانی لە هەڵبژاردنەکانی مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ هۆکاری قەیرانی سیاسی و ئەمنی و کۆمەڵایەتی ئێستایە". ئەو ئەندامەی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان کە حزبەکەی لەگەڵ رەوتی سەدر و هاوپەیمانی سەروەریی سوننەکان هاوپەیمانی رزگاریی نیشتمانیان پێکهێنا، پشتیوانی خۆی بۆ داواکەی موقتەدا سەدر بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت دووپات کردووه‌ته‌وه و رایگەیاندووه: "بەڕێز موقتەدا سەدر راست دەکات. چارەسەر گەڕانەوەیە بۆ بنەماکان و دادپەروەریی تەواو و یاسا و رای گەل". دوای ئەوەی هاوپەیمانی رزگاری نیشتمان کە لە رەوتی سەدر، هاوپەیمانی سەروەریی و پارتی دیموکراتی کوردستان پێکهاتبوو، نەیتوانی حکوومەتی زۆرینە پێکبهێنێت، ئەندامانی فراکسیۆنی سەدر لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر داوای سه‌رکرده‌ی رەوتەکەیان، موقتەدا سەدر دەستیان لە ئەندامێتی ئەنجوومەنی نوێنەران کێشایەوە. زێباری کە کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو بۆ سەرکۆماری عێراق، لەلایەن دادگای باڵای فیدڕاڵییەوە مافی خۆکاندیدکردنی لێسەندرایەوە.
هاوڵاتی لە ساڵڕۆژی کۆچی دوایی شاعیری گەورەی کورد "شێرکۆ بێکەس"دا، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم ڕۆژی پێنجشەممە ڕێکەوتی ٤/٨/٢٠٢٢ سەعات شەشی ئێوارە لەسەر مەزاری شاعیر لە پارکی ئازادی ئەم چالاکییانە پێشکەش دەکات: - پێشانگایەکی تایبەت بە هونەمەندی شێوەکار "بەکر عەبدولڕەحمان"، کە چەند کارێکی تایبەتە بە شاعیر شێرکۆ بێکەس. - ناساندنی کتێبی "ڕووبەڕوو لە سێبەری چیادا" کە بریتییە لە کۆمەڵێک بیرەوەریی ژیانی شاعیر شێرکۆ بێکەس بە قەڵەمی خۆی و هەروەها گفتوگۆیەکی درێژ لەگەڵ شاعیردا، کە لە لایەن نووسەر "هەڤاڵ کوێستانی"یەوە ساز کراوە دەناسێنرێ. - چەند چالاکییەکی میوزیکی لە لایەن بەشی میوزیکی سەر بە بەڕێوەبەرێتیی ڕۆشنبیری و هونەرەوە لە سلێمانی. - هەروەها لە هەمان ڕۆژدا و سەعات چواری پاشنیوەڕۆ، بە هاوکاریی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، ناوەندی هونەریی حەوت ڕەنگە سێیەمین دیداری نێودەوڵەتیی کارتۆنی، لە مۆزەخانەی ئەمنە سوورەکە دەکاتەوە، کە تایبەتە بە "شیرکۆ بێکەس". هاتن بۆ هەمووانە و ئامادەبوونتان نیشانەی ڕێزلێنانە لەو شاعیرە داهێنەرەی گەلەکەمان.
سەركۆ جەمال لەهەرێمی كوردستان دەست بەدابەشكردنی مووچەی مانگی حەوتی ئەمساڵ كرا، لەكاتێكدا بڕیاربوو حكومەتی هەرێم هەموو 25ی مانگێك مووچە دابەش بكات، سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابوری حكومەتی هەرێم هۆكارەكەی ئاشكرادەكات، یەكێتی و گۆڕان بەناڕاستەوخۆ سەرۆكی حكومەت بەدابەشنەكردنی مووچە تۆمەتبار دەكەن، پارتیش یەكێتی بەهۆكاری دابەشنەكردنی مووچە تۆمەتباردەكات. سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» هۆكاری دواكەوتنی دابەشكردنی مووچە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رەزامەندی نەدەدا لەسەر دابەشكردنی مووچە». سەرچاوەكەی وەزارەتی دارایی وتیشی: «هۆكاری درەنگ دابەشكردنی مووچە واژۆنەكردنی بوو لەلایەن مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتەوە، بەوتەی سەرچاوەكەی وەزارەتی دارایی سەرۆكی حكومەت لەگەشت بووەو دوای گەڕانەوەی بڕیاریداوە دەست بەدابەشكردنی مووچە بكرێت». لەسلێمانی سەرجەم ئەو فەرمانبەرانەی هێشتا مووچەی مانگی شەشیان وەرنەگرتبوو مووچەیان وەرگرتووە، كەئەوەش پاساوی وەزارەتی دارایی و ئابووری بوو بۆ دابەشنەكردنی مووچەی مانگی حەوت. حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڵێنیدابوو هەموو 25ی مانگێك مووچە دابەشبكات، بەڵام لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا تەنها سێجار وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم لەكاتی خۆیدا مووچەی دابەشكردووە. میدیاكانی پارتی، یەكێتی و گۆڕان بەنەگەڕاندنەوەی داهاتی سلێمانی و هۆكاری دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەران تۆمەتبار دەكەن، بەڵام هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە زیاد جەبار سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان كە لەفراكسیۆنی یەكێتییە، ناوبراو ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە لێدوان بدات. هاوكات سەركۆ ئازاد گەڵاڵی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»هۆكاری دابەشنەكردنی مووچە خودی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم بوو بەبڕیاری ئەوانیش راگیرابوو». لەلایەن خۆشیەوە دابان محەمەد ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»پارتی هەریەك لەیەكێتی و گۆڕان تۆمەتباردەكات بەوەی هۆكارن بۆ دواخستنی مووچە بەڵام بەرپرسانی یەكێتی و گۆڕان هیچیان ناتوانن لەوبارەیەوە قسە بكەن، ئەگەر ئەوان هۆكارنین با قسە بكەن ئەگەر هۆكاریشن با روونكردنەوە بدەن». حكومەتی هەرێم دوو مانگە بەبێ 200 ملیارەكەی بەغدا مووچە دابەش دەكات، ئەویش بەهۆی بەرزبوونەوەی داهاتی نەوت و ناوخۆ لەماوەی ئەمساڵداو داهاتی ناوخۆ گەیشتووەتە نزیكەی 500 ملیار دینار جگە لەوەی داهاتی نەوت زیاترە لەملیارێك دۆلار. لەبارەی 200 ملیارەكەی بەغداو هۆكاری نەناردنی، فارس عیسا، سەرۆكی نوێنەرایەتیی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەغدا بە هاوڵاتی وت: « فارس عیسا هەوڵی ئێمە لەگەڵ لایەنی عێراقی بەردەوامە بۆ ئەوەی ناردنی ئەو 200 ملیار دینارە بەردەوام بێت تاوەكو بودجە پەسند دەكرێت، دادگا بڕیاریداوە كە نەناردنی ئەو 200 ملیار دینارە نایاساییە، واتا دەبێت بەردەوام بێت». 30ی تەممووزی 2022، سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووریی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەمیدیاكانی پارتی راگەیاند:» بەهۆی چارەسەرنەكردنی گرفتی دابەشكردنی مووچە لەسنووری سلێمانی و نەگەڕانەوەی داهاتی ئەو پارێزگایە، دابەشكردنی مووچەی مانگی تەممووز دوادەكەوێت». بەڵام عەلی حەمەساڵح ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»ئەگەر ئەم جۆرەی مووچە دابەشكردن بەردەوام بێت مانگی داهاتوو ئەو وەزارەتانەی لەسلێمانی مووچە وەرناگرن زیاتر دەبێت». لەحەوت مانگی رابردوودا چەند جارێك لەكاتی دابەشكردنی مووچەدا كێشە بۆ مووچەخۆرانی سنووری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین دروستبووە، لە سنووری سلێمانی دەڵێن كێشەی سیولە هەیەو بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەڵێن داهاتی ناوخۆی سلێمانی وەكو خۆی ناگەڕێتەوە. لەدوایین لێدوانیدا لەبارەی دابەشكردنی مووچە جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند:» حكومەت مانگانە پێویستی بەزیاتر لە 900 ملیار دینار هەیە بۆ تەرخانكردنی مووچەی مووچەخۆران». وتیشی: «لەماوەی شەش مانگی رابردوودا، حكومەتی هەرێم بڕی پێنج ترلیۆن دیناری بۆ دابینكردنی مووچە تەرخان كردووە، لەبەرامبەردا حكومەتی فیدراڵی تەنیا بڕی 400 ملیار دیناری ناردووە، لەكاتێكدا بەپێی رێكەوتنی نێوان هەولێرو بەغدا پێویست بوو مانگانە 200 ملیار دینار بنێرێت». بەوتەی جوتیار عادل «حكومەتی هەرێم لەداهاتی نەوتیش پێشتر مانگانە 350 ملیۆن دۆلاری بۆ دابینكردنی مووچە خەرج دەكرد، بەڵام بەهۆی ئەو چاكسازییانەی كە لەكەرتی وزە بەگشتی كراوە، ئێستا مانگانە 500 ملیۆن دۆلار دەگەڕێتەوە خەزێنەی حكومەت». حكومەتی هەرێمی كوردستان ملیۆنێك و 274 هەزار مووچەخۆری هەیە، بۆ پێدانی مووچە بەوتەی وتەبێژی حكومەت پێویستی بەزیاتر لە 900ملیار دینارە، داهاتی نەوت 740 ملیار و ناوخۆش زیاتر لە 400 ملیار دینارە هاوپەیمانانیش مانگانە 28 ملیار دینار دەدەنە پێشمەرگە، كۆی گشتی داهات دەكاتە یەك ترلیۆن و 168 ملیار دینار، واتە لەكۆی داهاتی هەرێم 238 ملیار دیناری زیاترە لەخەرجی موچە.
هاوڵاتی چوارشەممەی رابووردوو 27ی تەمموز، بەنیسبەت پرۆسەی سیاسی عێراقەوە ئێوارەیەكی چارەنووسسازبوو، ئەگەری لەناوچوونی پرۆسەكە بەهۆی هێرشی لایەنگرانی رەوتی سەدرەوە بۆ سەر باڵەخانەی پەرلەمانی عێراق لەئارادابوو، هاوكات مەترسی پێكدادانی سەدرییەكان و لایەنگرانی نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا (كە دووژمنایەتییەكی قووڵی لەگەڵ موقتەدا سەدر هەیە) لەئان و ساتدا بوو، تا دواجار بەتویتێكی سەدر خۆپیشاندەران بڵاوەیان لێكردو بەبێ رژانی هیچ خوێنێك خۆپیشاندانەكە كۆتایی هات، كەچی زۆری نەبرد چەند رۆژ دواتر جارێكی دیكە لایەنگرانی سەدر هێرشیانكردەوە سەر پەرلەمان و ئەمجارە مانگرتنێكی كراوەیان تیادا ئەنجامداو رایانگەیاند ناوچەی سەوز ئازادكراوە. موقتەدا سەدری رابەری رەوتی سەدر رایگەیاند:» وەك قۆناغی یەكەم شۆڕشی هەڕەمەكیانەی ئاشتیخوازانە ناوچەی سەوزی ئازاد كردو وتیشی:» ئەمە دەرفەتێكی مەزنە بۆ گۆڕانكاری ریشەیی لەسیستەمی سیاسی و دەستوورو هەڵبژاردن». بەبڕوای چاودێرانی دۆخی سیاسی عێراق دیمەنەكە بەو زووییە كۆتایی نایەت بەتایبەت دوای ئەوەی لایەنگرانی (چوارچێوەی هەماهەنگی)یش رژانە شەقامەكان لەدژی سەدرو هەنگاوەكانی بەكودەتایەكی سپی ناوزەد دەكەن و هەردوو لایەن (سەدرییەكان و هەمئاهەنگی) لەلێدوان و قسەوباسەكانیاندا نیازی چارەسەرییان نییەو بەئاراستەی توندكردنەوەی دۆخەكە هەنگاو دەنێن و ئەم گرفتە تاوەكو یەكلاییبوونەوەی چارەنووسی حكومەتی عێراقی بەردەوام دەبێت و لەم نێوەندەشدا شەقامی عێراقی دەبێتە شوێنی یەكلایكردنەوەی زۆربەی كێشەكان. لەلایەكی دیكەوە لەگەڵ روودانی هەر ئاڵۆزی و خۆپیشاندانێكی دیكەی لایەنگرانی سەدر، چاودێران پێیان وایە ئەركی (چوارچێوەی هەمئاهەنگی بەسەركردایەتی نوری مالیكی و هادی عامری و قەیس خەزعەلی) بۆ درووستكردنی حكومەتی نوێ قورستر دەبێت بەتایبەت تادێت ئەو دەنگانەی داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پێشوەختەی دیكە لەعێراقدا دەكەن زیاتر دەبێت. رووداوەكانی عێراق زۆر بەخێرایی روودەدەن و ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە وڵات لەسەر خەتێكی راست رووەو جەنگی ناوخۆیی هەنگاو دەنێت، ئەمەش هەر ئەوەیە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوتری عێراق لەتۆمارە دەنگیە دزەپێكراوەكانیدا ئاماژەی پێكردو ئاستی بیركردنەوەو دەمارگیری ئەوی خستەڕوو، جگە لەوەی پەیوەستبوونی خۆی بەكۆماری ئیسلامی ئێرانەوە ئاشكراكرد. واپێدەچێت دووكەڵی ئەم جەنگە دەرئەنجامێكی سروشتی ئەو چەقبەستنە سیاسییە بێت كە نزیكەی نۆ مانگە بەردەوامی هەیە، ئەو چەقبەستنەی كە لەدوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانییەوە كە لەئۆكتۆبەری پێشووەوە لەسایەی دەسەڵاتی حكومەتەكەی كازمییەوە ئەنجامدراوە دەستیپێكردووە. هەڵبژاردنەكە دەستكەوتێك بوو بۆ حكومەت و خودی كازمی، بەڵام ئەم سەركەوتنە بەهۆی رەتكردنەوەی ئەنجامەكانییەوە لەلایەن ئێرانەوە بووەتە كارەسات بۆ عێراق. هەرچەندە (چوارچێوەی هەمئاهەنگی) لەدوای كشانەوەی موقتەدا سەدرو دەستلەكاركێشانەوەی پەرلەمانتارەكانی لەپەرلەمان رایانگەیاند: ئیدی چەقبەستنی پرۆسەی سیاسی لەعێراقدا كۆتایی هات، كەچی تاوەكو ئێستا نەیتوانیوە رەزامەندی هەمووان بۆ درووستكردنی حكومەتەكەی بەدەستبهێنێت و بەفەرمی گفتوگۆكانی لەگەڵ لایەنە سوننی و كوردییەكاندا دەستپێنەكردووە بەتایبەت لەگەڵ ئەوانەی پێشووتر لەگەڵ سەدردا هاوپەیمان بوون، ئەمە جگە لەوەی چوارچێوەی هەمئاهەنگی لەناوخۆشیاندا گرفتیان هەیە. لەبەرامبەریشدا لایەنە سوننیەكانیش كەخاوەنی 63 كورسی پەرلەمانن ترسیان لەدرووستكردنی حكومەتێكی تاكلایەنە هەیە لەلایەن چوارچێوەی هەمئاهەنگی و داوادەكەن بەر لەدرووستكردنی هەر حكومەتێك ماف و داواكارییەكانیان بەدیبهێنرێت. لەلایەنی كوردیش هێشتا ناكۆكییەكانی هەردوو پارتی دەسەڵاتدار( یەكێتی نیشتیمانی و پارتی دیموكرات) بۆ دانانی پاڵێوراوێكی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆككۆمار بەردەوامەو هەردوولایان نەگەیشتوونەتە هیچ رێككەوتنێك. لەئاستە جەماوەرییەكەشدا عێراقییەكان ترسیان لەئاڵۆزبوونی زیاتری دۆخەكە هەیە بەتایبەت لەشارە شیعەنشینەكاندا ئەویش بەهۆی نەگەیشتنی لایەنەكان بەڕێككەوتنێكی هاوبەش بۆ درووستكردنی حكومەتێكی نوێ بەتایبەت لەگەڵ یادكردنەوەی یادە ئاینییەكاندا. لەچەقبەستنە سیاسییە بەردەوامەكەوە كە ماوەی نۆ مانگە بەردەوامی هەیە تا رۆشتنە ناو باڵەخانەی پەرلەمان و مانگرتنی لایەنگرانی سەدر تیایداو رەتكردنەوەی سودانی بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران و شكستهێنانی دۆزینەوەی جێگرەوەیەك لەلایەن لایەنە كوردییەكانەوە بۆ بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار، ناتوانرێت باس لەدۆخێكی سروشتی لەعێراقدا بكرێت، واشدەردەكەوێت هەر هەنگاوێك لەلایەن عێراقییەكانەوە بۆ بەدەستهێنانەوەی عێراق بەبێ مانا تەماشابكرێت. ئەمە یەكەمجارە گرفتی سیاسی عێراق بەرەو ئاراستەیەكی نادیار هەنگاو بنێت بەتایبەت لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی 73 پەرلەمانتاری رەوتی سەدر لەكۆی (329) پەرلەمانتاری ئەنجومەنی نوێنەری عێراق و كشانەوەی موقتەدا سەدر لەپرۆسەی سیاسی، لەساڵی 2006یشەوە ئەمە یەكەمجارە رەوتی سەدر لەدەرەوەی پەرلەمانی عێراقە بەتایبەت لەدوای ئەوەی بۆ ماوەی ساڵانێكی زۆر ژمارەیەكی زۆر كورسی پەرلەمانی هەبوو.
هاوڵاتی له‌نوێترین په‌یامی خۆیداموقته‌دا سه‌در، رێبه‌ری ره‌وتی سه‌در داوایکرد په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێته‌وه‌و دووباره هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامبدرێته‌وه، هاوکات رایگه‌یاند، ئه‌مه‌ی ئێستا رووده‌دات ململانێیه له سه‌ر ده‌سه‌ڵات و تا ئێستا بڕیارم نه‌داوه به‌شداری له هه‌ڵبژاردنی داهاتوو بكه‌ین. وتیشی: ویستمان زۆرینه‌ی نیشتمانی به‌ده‌ست بهێنین، به‌ڵام به‌شێك له لایه‌نه‌كان په‌كیان خست، جه‌ختیشیکرده‌وه ئه‌وان دژی هیچ كه‌س و لایه‌نێك نین، ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێت ئێمه بكوژن، وه‌ك ئه‌وه‌ی له تۆماره ده‌نگییه‌كان هاتووه، ئێمه له خۆشه‌ویستی نیشتمان و گه‌له‌وه داوای هیدایه‌تیان بۆ ده‌كه‌ین. هه‌روه‌ها وتی: گفتوگۆمان له‌گه‌ڵیان تاقیكرده‌وه، بینیمان وڵات چی لێهات، وێرانكاری به‌دوادا هات، دوای ئه‌وه‌ی گه‌ل قسه‌ی خۆی كرد، گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئه‌وانه سوودیان نابێت. وتیشی: رازی نابم به خوێنڕشتن به هیچ شێوه‌یه‌ك، به‌ڵام چاكسازی به قوربانیدان ده‌بێت، ئاماده‌م شه‌هید بم له پێناو چاكسازی و رزگاری گه‌ل و نیشتمان. له به‌شێكی دیكه‌ی په‌یامه‌كه‌یدا، سه‌در رایگه‌یاند، ئه‌ی خه‌ڵكی عێراق ئه‌گه‌ر گۆڕانكاری و چاكسازیتان ده‌وێت، من چاوه‌ڕێتان ده‌كه‌م. ئه‌گه‌ر ئه‌م واقیعه‌شتان ده‌وێت، ئه‌وه بۆ خۆتان ده‌گه‌ڕێته‌وه. وتیشی: ئێمه چاكسازیمان له ره‌وتی سه‌دره‌وه ده‌ستپێكردووه. له ره‌وتی سه‌در پیاوانی سه‌رسه‌خت هه‌ن له رووی ئاماده‌یی و ژماره‌وه بۆ قوربانیدان. ئه‌وه‌شی وت: بۆ ئه‌وه‌ی سوودێكی ئاسمانی و پشتیوانی خودا بۆ هه‌مووان بێت، دڵنیام زۆرینه‌ی گه‌ل له‌م چینه ده‌سه‌ڵاتداره پڕ بووه، ئێمه‌ش پێیان ناڕازین، ده‌موچاوه كۆنه‌كان هیچ بوونێكیان نابێت و له رێگه‌ی پرۆسه‌یه‌كی دیموكراتی ئاشتیخوازانه‌ی شۆڕشگێڕانه‌وه داوای چاكسازی ده‌كه‌ین.
عەمار عەزیز هەشت ساڵ بەسەر كۆمەڵكۆژی ئێزدییەكان تێدەپەڕێت، هێشتا چارەنووسی دوو هەزارو 717 رفێنراوی ئێزیدی دیارنیە، نزیكەی دوو ساڵە رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتی هەرێم و بەغدا لەبارەی بارودۆخی قەزای شەنگال كراوە، بەڵام تائێستا جێبەجێنەكراوە، قایمقامێك لەناوەندی شەنگال دەوام دەكات و حكومەتی هەرێمیش قایمقامێكی بۆ داناوە، تائێستا دۆخی شەنگال و ناوچەكانی دەوروبەری ئاسایی نەبووەتەوەو 70%ی ئاوارەكانی نەگەڕاونەتەوە. ئاوارەكان لەترسی بۆردومانی توركیا لەلایەك و لەلایەكی تر ئاوەداننەكردنەوەی ناوچەكەو بوونی چەندین پێكهاتەو گروپی چەكداری جیاجیا لەسنوری قەزاكە ناتوانن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، لەهەمووشی ناخۆشتر هێشتا چارەنووسی دوو هەزارو 717 رفێنراوی ئێزیدی دیارنیە، ئەمەش برینەكانیانی قوڵتركردووەتەوە. هەشت ساڵە تەنیا 30% ئاوارەكان گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان و ئەوانی تر لەهەرێمی كوردستانن. عیدۆ خەلەف، كە ئاوارەیەكی ئێزیدییە هەشت ساڵە لەگەڵ خێزانەكەیدا لەخێوەتیكدا لەدەرەوی كەمپ و لەناوەندی كۆمەڵگای شاریا دەژین، بەهاوڵاتی وت:» هەشت ساڵە لەژێر خێوەتدا دەژین، لەهاوین بەهۆی گەرمای بەتین و زستانیش بەهۆی سەرما گوزەرانمان زۆر خراپە، هاوكارییەكانیش زۆر كەمبووە، كاتێك ئاوارەی دهۆك بووین وامان دانابوو كە چەند مانگێكەو دواتر دەگەڕێینەوە زێدی خۆمان، بەڵام هەشت ساڵە ئێمە ناتوانین بگەڕێینەوە. ئاوارەكانی قەزای شەنگال لە 15 كەمپ لەسنوری پارێزگای دهۆكدا دەژین ، 26 هەزار و 890 خێزان و 135 هەزارو 639 كەسن، 38 هەزارو 230 خێزان و 189 هەزار و 528 كەس لەدەرەوەی كەمپ دەژین. دیان جەعفەر، بەرێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت: « لەماوەی هەشت ساڵی رابوردوودا تەنیا 30% ئاوارەكانی ئێزیدی گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان ، 70% لە سنوری پارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ دەژین»، وتیشی: « كەمپەكان داناخرێن و لە هەمانكاتدا رێگە لەهیچ ئاوارەیەكیش ناگرین كە بگەڕێتەوە». بەپێی ئامارێكی نووسینگەی رفێنراوانی ئێزیدی كە دەست هاوڵاتی كەوتووە، ژمارەی ئێزدییەكان 550000 كەس دەبن ، ژمارەی ئاوارەكانی كەئێستا لەكەمپەكانی هەرێمی كوردستانن دەگاتە 135 هەزارو 860 ئاوارە، هەروەها ژمارەی ئەو ئاوارانەی لەدەرەوەی كەمپن نزیكەی 189 هەزارو 337 كەسن . هەر بەپێی ئەو ئامارە بەهۆی هێرشەكانی داعش 5000 هاووڵاتی ئێزدی شەهید بوون، دوو هەزارو 745 منداڵا بێ دایك و باوك بوون ، ژمارەی گوڕە بەكۆمەڵەكان ئەوانەی تائێستا دۆزرانەتەوە 83 گوڕی بەكۆمەڵە، لەگەڵ دەیان گوڕی یەك كەسی، ژمارەی مەزارو شوێنە ئایینەكانی داعش خاپوریكردن 68 شوێنی ئاینییە، نزیكەی 100 هەزار ئێزدی وڵاتیان بەجێهێشتووە. شەش هەزارو 417 ئێزدی رفێنراون، سێ هەزارو 548 كەسیان لە رەگەزی مێیەو دوو هەزارو 869 لە رەگەزی نێرە، 146 لەو كەسانەی رفێنراون لەلایەن داعشەوە كوژراون. لەكۆی ئەو شەش هەزارو 417 رفێنراوە تاوەكو ئێستا سێ هەزارو 454 كەس رزگاركراون و دوو هەزارو 717 هەزار كەسیش چارەنووسیان نادیارە. خەیری بۆزانی ، سەرپەرشتیاری دۆسیەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی بەهاوڵاتی وت: « نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوان بەردەوام بەدوای دۆزینەوەی رفێنراوانی ئێزیدی دەگەڕێت، ئەویش بەڕێگای چەند پلانێك و بەهاوكاری حكومەتی هەرێم. وتیشی:»ئێمە ناتوانین هیچ بەڵێنێك بەكەسوكاری رفێنراوان بدەین، چونكە ئێمە تەنیا هەوڵدەدەین رفێنراوەكان رزگاربكەین». فەیسەل رەفۆ، خەڵكی گوندی وەردی سەر بەقەزای شەنگال ، لە 3ی ئاب 100 كەس لەخێزانەكەی و خزم و كەسوكاری كەوتنە دەستی داعش، دوای هەشت ساڵ 44 كەسیان رزگاركراون و 56 كەسیشیان چارەنووسیان دیارنیە، بەهاوڵاتی راگەیاند: «هاوسەرەكەم لەگەڵ دوو منداڵم هەروەها برایەك و خوشكێك و دایكم و زڕ دایكم لەگەڵ 37 كەسی تر لەخزم و كەسوكارم ئازادكراون، بەڵام باوكم و 56 كەس دیكە چارەنووسیان دیارنیە». فەیسەل رەفۆ وتیشی:» هەشت ساڵە چاوەڕێی رزگاركردنی باوكم دەكەم، لەسەر حسابی خۆم رۆیشتم بۆ رۆژئاواو كەمپی هوڵ بۆ سۆراغی باوكم و كەسوكاری خۆمان، بەڵام هیچ شتێكمان دەستنەكەوت، تا دەمرین بێ هیوا نابین. ئیدارەی شەنگال لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر شەنگال دوو قایمقامی هەیە، فەهد حامد پێنج ساڵە بەوەكالەت لەناوەندی شەنگال وەك قایمقام دەوام دەكات ، ئیدارەی پێش داعش هەشت ساڵە لەپارێزگای دهۆكن و نەگەڕاونەتەوە بۆ ناوەندی شەنگال. لە 20-10-2020 لەبارەی دوخی شەنگال لەنێوان بەغدادو حكومەتی هەرێم رێككەوتنێك واژۆكرا، بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت ئیدارەیەكی نویێ دابنرێت لەگەڵ دەركردنی هەموو هێزەكان، دوای تیپەڕبوونی زیاتر لە دوو ساڵ بەسەر رێككەوتنەكە تەنیا لەسەر كاغەز ماوەتەوەو جێبەجێ نەكراوە . رەفعەت سمۆ، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری كارگێڕی بەهاوڵاتی وت: « رێككەوتنی بەغداو هەولێر تائێستا جێبەجێ نەكراوە و تائەم رێككەوتنەش نەچێتە بواری جێبەجێكردن دۆخی شەنگال ئاسایی نابێتەوە ، كێشەی شەنگال كێشەیەكی پڕ ئاڵوزو قورسە، هەر ئەوەش وایكردووە كە هیچ قایمقامێكی نوێ بۆ شەنگال دانەنراوە». جێگری پارێزگاری نەینەوا وتیشی» وەكو ئیدارەی پارێزگای نەینەوا بەفەرمی مامەڵە لەگەڵ ئیداری پێش داعش دەكەین كەئێستا لەسنوری پارێزگای دهۆك دەوام دەكەن، پێشتر مەحما خەلیل قایمقام بوو، بەڵام ئەو بووەتە ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران ئێستا نایف سەیدۆ بەڕێوەبەری ناحیەی سنونێ كراوە بەقایمقامی شەنگال بەوەكالەت، بەهۆی كێشەی ئیدارەو بوونی چەند هێزێكی ناشەرعی شەنگال ئاوەدان نەكراوەتەوە». فەهد حامد ، قایمقامی قەزای شەنگال بەوەكالەت كە لەناوەندی قەزای شەنگال دەوام دەكات بەهاوڵاتی ی وت :» زیاتر لەپێنج ساڵە بەبێ جیاوازی خزمەت بەهەموو خەڵكی شەنگال دەكەین، بەڵام زۆر بەداخەوە ئیدارەی نەینەوا مامەڵە لەگەڵ ئێمەدا ناكات». « نەگەڕانەوەی ئاوارەكان پەیوەندی بەدۆخی ئەمنی شەنگال نیە، ناوچەكە زۆر ئارامەو لەژێر كۆنتروڵی دەزگا ئەمنیەكاندایە، ئێمە دژی رێككەوتنی بەغداو هەولێرین، چونكە بەهیچ شێوەیەك رای ئێزدییەكانی شەنگال وەرنەگیراوە، هەر جۆرە رێككەوتنێك واژۆبكرێت پێویستە رای ئێمەش وەربگیرێت» فەهد حامد وادەڵێت . هێزە ئەمنی و سەربازیەكانی شەنگال لەناو شەنگال و ناوچەكانی دەوروبەری هێزی حكومەتی عێراق و هێزی پێشمەرگەی سەر بەحكومەتی هەرێم و ئاسایشی ئێزدیخان و یەكینەكانی بەرخۆدانی شەنگال بوونیان هەیە. لەناو قەزای شەنگال هێزەكانی پۆلیس و ئەمنی نیشتیمانی و سوپای عیراق و حەشدی شەعبی بوونیان هەیە، لەناحیەو گوندەكان و ناوچەكانی دەوروبەری شەنگالیش هێزی ئاسایشی ئێزدیخان و یەكینەكانی بەرخۆدانی شەنگال (یەبەشە)، هێزی پاراستنی ئێزدیخان سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە بەفەرماندەیی حەیدەر شەشۆو هەروەها هێزی فەرماندەی قاسم شەشۆ لەمەزارگای شەرەفەدین سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە بوونیان هەیە. جەهوەر عەلی بەگ، جێگری میری ئێزدییان لە لێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی وت: « هەشت ساڵە حكومەتی عێراق شەنگالی ئاوەدان نەكردووەتەوەو كێشەكانی چارەسەرنەكراون بەپێچەوانەوە زیادبوونە، حكومەتی هەرێم و بەغداد رێككەوتنێكیان واژۆكرد بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی شەنگال و دانانی ئیدارەیەكی نوێ ، ئەو رێككەوتنەمان پێ باشبوو ئەگەر جێبەجێكرابا ئێستا بەشێكی زۆر لەكێشەكانی قەزاكە چارەسەر دەبوون، بەڵام بەداخەوە رێككەوتنەكە تەنها لەسەر كاغەز ماوەتەوەو جێبەجێ نەكراوە. جەوهەر عەلی بەگ وتیشی: « بۆ گەڕان و سۆراغی رفێنراوان پێش دوو ساڵ سەردانی رۆژئاوای كوردستانمان كرد، لەوێ لەگەڵ ماڵی ئێزدییان و زۆر لایەنی تر كۆبوونەوەمان كرد، تاوەكو ئێستا سەرووی سێ هەزار رفێنراو ئازادكران، ئەوەش لەڕێگای نووسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی سەر بەحكومەتی هەرێم ، بەرپرسانی هەرێم ئەركی خۆیان جێبەجێ كردووە، بەڵام بەداخەوە حكومەتی عێراق هیچ هەنگاوێكی كردەیی بۆ گەڕانەوەی رفێنراوەكانمان نەناوەو وەك ئەوە مامەڵەمان لەگەڵ دەكەن كەهاووڵاتی ئەم وڵاتە نەبین».
هاوڵاتی ڕابەری قاعیدە ئەیمەن زەواهری لە هێرشێکی ئاسمانی ئەمەریکادا لە کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان کوژرا، ئەمەش لە دوای کوژرانی ئوسامە بن لادنەوە گەورەترین لێدانە لە گروپەکە. بەرپرسێکی باڵای بەڕێوبەرایەتی ئەمەریکا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند زەواهری چەند ساڵێکە خۆی حەشارداوە و ئۆپەراسیۆنەکان بۆ دۆزینەوە و کوشتنی زەواهری دەرەنجامی کارێکی " بە ئارام و بەردەوامی " کۆمەڵگەی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و هەواڵگری بووە. هەتاوەکو پێش ئەوەی ئەمەریکا کوژرانی زەواهری ڕابگەیەنێت، دەوترا زەواهری لە ناوچە خێڵاوییەکانی پاکستان یاخود لەناو ئەفغانستاندا خۆی حەشارداوە. بەرپرسەکەی ئەمەریکا کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت باسی لە وردەکارییەکانی ئۆپەراسیۆنەکە بۆ ڕۆیتەرز کرد و ووتی " ساڵانێکە حکومەتی ئەمەریکا ئاگاداری ئەو تۆڕەیە کە پێی وایە پشتیوانی لە زەواهری کردووە، لە ماوەی ساڵی ڕابردووشدا و دوابەدوای کشانەوەی ئەمەریکا لە ئەفغانستان، بەرپرسەکان چاودێری ئاماژەکانیان کردووە لەسەر بوونی ئەل قاعیدە لە وڵاتەکەدا." بەرپرسانی هەواڵگری لەم ساڵدا بۆیان دەرکەوتووە کە خێزانەکەی زەواهری، هاوسەرەکەی و کچەکەی و منداڵەکانی گواستوویانەتەوە بۆ ماڵێکی پارێزراو لە کابوڵ و دواتر زەواهرییان لەو شوێنەدا ناسیووەتەوە. ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمەریکا بە جۆو بایدنی وتووە" لە چەند مانگێکدا بەرپرسانی هەواڵگری متمانەیەکی زیاترییان لادروست بووە لەسەر ئەوەی بەڕاستی زەواهرییان لە ماڵە پارێزراوەکەی کابوڵدا ناسیوەتەوە، هەروەها لە سەرەتای مانگی چوارەوە دەستیان کردووە بە پێدانی زانیارییەکان بە بەرپرسانی بەڕێوبەرایەتییەکەی ئەمەریکا." بەرپرسەکە وتی " توانیمان لەڕێی کۆمەڵێک سەرچاوەی سەربەخۆی زانیارییەوە شێوازی ژیانی بزانین و ئۆپەراسیۆنەکەی لێ ئاگادار بکەینەوە." بەرپرسەکە وتی جارێکیان زەواهری گەیشتۆتە ماڵە پارێزراوەکەی کابوڵ، بەرپرسەکان ئاگاداری ئەوە نەبوون ماڵەکەی جێهێشتبێت و چەند جارێک لە باڵکۆنییەکەی ماڵەکەدا بینیویانە، لە کۆتاییشدا هەر لەو باڵکۆنییەدا کوژرا. وتیشی " بەرپرسەکان لێکۆڵینەوەیان لە پێکهاتە و بونیاد و سروشتی ماڵە پارێزراوەکە کردووە و بە وردی لێکۆڵینەوەیان لە دانیشتوانەکەی کردووە تاوەکو ئەمەریکا بتوانێت بە نهێنی و بەبێ زیان گەیاندن بە بونیادی بیناکە ئۆپەراسیۆنێک بۆ کوشتنی زەواهری ئەنجام بدات، هەروەها بۆ ئەوەی مەترسییەکانی سەر هاوڵاتیانی مەدەنی و خێزانەکەی زەواهری کەم بکاتەوە. هەروەها وتیشی " لەم چەند هەفتەیەی ڕابردوودا سەرۆک چەند کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ ڕاوێژکارە سەرەکی و ئەندامانی کابینەکەیدا کردووە تاوەکو بە وردی لێکۆڵینەوە لە زانیارییە هەواڵگرییەکان بکەن و هەڵسەنگاندنێک بکەن بۆ گرتنەبەری باشترین ڕێگە. لە 1 ی مانگی حەوتدا بایدن لە کۆشکی سپی لەلایەن ئەندامانی کابینەکەیەوە پێشنیاری ئۆپەراسیۆنێکی بۆ کراوە، بەڕێوبەری دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمەریکا ویلیان بێرنسیش بەشداری لە کۆبوونەوەکەدا کردووە. وتیشی " بایدن پرسیاری وردی سەبارەت بەو شتانە کردووە کە دەیزانین و چۆنیش زانیومانە "، هەروەها لەنزیکەوە شیکاری بۆ مۆدێلی ماڵە پارێزراوەکە کردووە کە کۆمەڵگەی هەواڵگری دروستییان کردووە و هێناوییانە بۆ کۆبوونەوەکە. وتی بایدن پرسیاری سەبارەت بە ڕووناکی و کەش و پێکهاتەی خانووەکە کردووە، هەروەها پرسیاری سەبارەت بەو فاکتەرانە کردووە کە دەکرێت کاریگەرییان لەسەر سەرکەوتنی ئۆپەراسیۆنەکە هەبێت. سەرۆک داوای شیکارییەکیشی کردووە بۆ ئەگەری لێکەوتەکانی ئەنجامدانی هێرش لە کابوڵ. وتیشی"بازنەیەکی نزیکی پارێزەرانی باڵای نێو دەزگاکە شیکارییان بۆ ئەو زانیارییانە کردووە و ئەوەیان پشتڕاست کردۆتەوە کە زەواهری ئامانجێکی یاساییە، ئەوەش بەهۆی بەردەوامی سەرکردایەتیکردنی ئەل قاعیدەوە. بەرپرسەکە وتی لە 25 ی مانگی حەوتدا سەرۆک بایدن کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ ئەندامانی کابینەکە و ڕاوێژکارەکانیدا کرد تاوەکو دوایین زانیاریی بدەنێ و تاوتوێی کۆمەڵێک بابەت بکەن، لەوانەش کوشتنی زەواهری چۆن کاردەکاتە سەر پەیوەندییەکانی ئەمەریکا لەگەڵ تاڵیباندا، دواتر بایدن فەرمانیکردووە "هێرشێکی ئاسمانی وردی تایبەتمەند " ئەنجام بدرێت، بە مەرجێک کە مەترسییەکانی کوژرانی هاوڵاتیانی مەدەنی کەم بکاتەوە. وتیشی"لە کۆتاییدا هێرشەکە لەڕێی فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانەوە و بە موشەکی هێڵفایەر لە 30 ی مانگی حەوتدا لە کاتژمێر 9:45 خولەک بەکاتی ڕۆژهەڵات ئەنجامدرا." سەرچاوە: ڕۆیتەرز
هاوڵاتی لەكاتێكدا دۆخی عێراق لەلێواری تەقینەوەدایە و هێزە سیاسییە شیعییەكانی عێراق تادێت گرفت و ناكۆكییەكانیان زیاتر دەبێت، لەهەرێمی كوردستاندا هیچ ئامادەكاریك و هەماهەنگیەكی سیاسی نیە بۆ خۆئامادەكردن لە ئەگەری هەرپێشهاتێكی چاوەڕوان نەكراو، هەروەها چۆن یەكێتی و پارتی لەم دۆخەشدا ناكۆكیەكانیان درێژەی هەیە هەماهەنگیان نیە، حزبەكانی دەرەوەی یەكێتی و پارتیش هیچ هەماهەنگی و گفتووگۆیەكیان نیە بۆ گۆڕانكارییەكان. سەبارەت بەئامادەكاری هێزە سیاسییە كوردستانیەكان بۆ هاتنە پێشەوەی گۆڕانكاری نوێ لەعێراقدا، سۆزان مەنسور وتەبێژی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی رایگەیاند: « بەپێی زانیارییەكانی من تائێستا لەسەر ئەرزی واقیع هیچ گفتوگۆیەك لەنێوان لایەنە كوردستانییەكاندا نییە بۆ قسەكردن لەسەر ئەم دۆخە بەڵام باوەڕمان وایە كە دەبێت هەموو لایەنەكان پێكەوە گفتوگۆ بكەن و ماڵی كوردی یەكبخەین و هەوڵبدەین بەیەكگرتوویی بڕۆینە بەغدا». لەلایەكی ترەوە ڤیان سەبری سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق بەدووری دەزانێت ئاڵۆزییەكانی عێراق كاریگەریی لەسەر هەرێمی كوردستان هەبێت و دەڵێت: «هەموان دەزانین ئەوەی لەبەغداد روودەدات كێشەی كەسی نێوان مالیكی و موقتەدا سەدرەو پەیوەستە بەناوماڵی شیعەوە، دۆخی بەغدا كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر هەرێمی كوردستان نابێت.» بەڵام سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری باوەڕی وایە یەكێتی و پارتی بەشێكن لەوەی كە ئێستا لەعێراقدا روودەدات، بەهۆی ناكۆكییە سیاسییەكانیان و شەڕیان لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار، لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی دواو وتی: « پارتی و یەكێتی دابەشبوون بەسەر چوارچێوەی هەماهەنگی و بەرەی هاوپەیمانی سێقۆڵی كە سەدرییەكانی لێدەرچوون «. هاوكات ئاریان تاوگۆزی ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەفراكسیۆنی نەوی نوێ سەبارەت بە ئاڵۆزیەكانی بەغداد بۆ هاوڵاتی قسەی كرد و وتی:»بەبۆچوونی من دۆخەكە تائێستاش نەگەیشتۆتە حاڵەتێكی زۆر خراپ و توندوتیژی زۆر و شەڕی چەكداری لێ نەكەوتۆتەوە، بەڵام ئەگەر بەردەوام بێت بەدڵنیاییەوە زیانی بۆ هەموو كەس هەیە لە بەسرەوە تا هەرێمی كوردستان. هەر لەو بارەیەوە مستەفا عەبدوڵا كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند: «وەك یەكگرتووی ئیسلامی تائێستا داوای هیچ كۆبوونەوە و دانیشتنێك لەلایەن هیچ لایەنێكەوە لەئێمە نەكراوە و پێموایە بۆ ئەو بابەتە لەهەرێمی كوردستانیش دانیشتنێكی لایەنە سیاسییەكانی پێویست نەبێت». سەبارەت بەگۆڕانكاری لەدەستوردا، یەكێتی و پارتی رایان جیاوازەو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی رەتیدەكاتەوە ئەوان دژی هەمواركردنەوەی دەستور بن، بەڵام سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی دەڵێت: «هەر ماددەیەك پەیوەندیدار بێت بەهەرێمی كوردستان و ژیانی هاووڵاتیانەوە بەرگری لێدەكەن». هاوكات سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق رەتیكردەوە كە ئەوان دژی هەمواركردنی دەستوور بن و دەڵێت: «ئێمە دژی هەمواركردنی دەستوور نین، بەڵام ئێستا كە باس لەگۆڕینی دەستوور دەكەن، هاوتەریب دەیانەوێ سیستمی سیاسیی لەپەرلەمانییەوە بگۆڕن بۆ سەرۆكایەتی، ئەو تێڕوانینەش پێویستە هی هەموو لایەنە عێراقییەكان بێت نەك یەك لایەن بەتەنیا.» هەروەها مستەفا عەبدوڵا رایگەیاند: « ئەگەر كێشەكان لەبەغدا قوڵببنەوە و باس لەگۆڕینی دەستوور بكرێت و باسی هەڵوەشاندنەوەی دامودەزگاكانی عێراق بكرێت، ئەوا ئەو سیستەمی فیدراڵییەی كە هەیە یەكێك دەبێت لەو بابەتانەی كە دەكەوێـتە بەر مەترسی، تا ئێستاش هیچ دیراسەیەكی ئەوەمان نەكردووە كە ئایا لەگەڵ هەموواركردنەوەی دەستووربین یان نا، پێمان وایە ئەو بابەتە هێشتا زووەو بڕیاردان لەسەری ئاسان نییە». مستەفا عەبدوڵا كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوی ئیسلامی وتی: «ئێمە پێمان وایە پڕۆسەی سیاسی لەعێراق و هەرێمی كوردستان ئارام بێت و دەستوور جێبەجێبكرێت وحكومەتی عێراق ئەركەكانی خۆی بەپێی دەستوور جێبەجێبكات، بۆ هەرێمی كوردستانیش بەهەمان شێووە، بەڵام ئەگەر ناوچەكە ئاڵۆزبێت و سیستەمی سیاسی لەعێراق گۆڕانكاری بەسەردابێت، ئەگەر كورد بەئامادەكاریەكی باشەوە مامەڵەی لەگەڵدا نەكات و خۆی بۆ ئامادە نەكات بۆ ئەگەرەكانی ئایندەی دوای ئەو گۆڕانكاریانەی دێنە پێش، ئەوا بەو شپرزەیەی ماڵی كوردو دژایەتی لەسەر پۆست و شەڕكردن و نەگەیشتنە یەك، بەتایبەتی یەكێتی و پارتی كە دەسەڵاتدارن لەهەرێمی كوردستاندا و لەوێ چاویان لە پۆستە سیادییەكانە ئاوا مامەڵە لەگەڵ هەرپرس و ئەگەرێك مەترسیدار دەبێت». سەبارەت بەهەماهەنگی حزبەكانی دەرەوی یەكێتی و پارتی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پێشهات و گۆڕانكارییەكاندا، سۆران عومەر رایگەیاند: « پێموایە هێزەكانی دەرەوەی یەكێـتی و پارتیش سەركەوتوو نەبوون لەنوێنەرایەتی خەڵكی ناڕازی هەرێم و پێكەوە كاركردن و هەریەكەیان لە ئاوازێك دەخوێنێـت و متمانە لەنێوان ئەم هێزانەشدا لە ئاستێكی خراپدایە». بەڵام ئاریان تاوگۆزی پەرلەمانتاری نەوەی نوێ دەڵێت: «ئێمە لەخۆپیشاندانەكانی پێشوودا و تەنانەت لەهەڵبژاردنەكانیشدا هەوڵماندا وەكو لیستێك لەگەڵ برادەرانی كۆمەڵ و یەكگرتوو بچینە هەڵبژاردنەكانەوە، بەڵام ئەوان نەهاتنە پێشەوە، ئێستاش ئێمە لەپەرلەمانی عێراقدا بەو شێوازە كاردەكەین كە ئەگەر پڕۆژەیەك هەبێت بزانین لەخزمەتی خەڵكدایە بەلامانەوە ئاساییە لەگەڵ كۆمەڵ و یەكگرتوودا تەنسیقمان هەبێت و بەیەكەوە ئیش بكەین». سەبارەت بە ئایندەی دۆخی عێراقیش، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت: «ئەگەر دۆخی بەغداد بەو شێوەیەی ئێستا بمێنێتەوە، ئەگەر هەیە خۆپێشاندانەكان بەرەو شەڕی ناوخۆ بچن، سەركردە شیعەكان هەموویان داوای گفتوگۆ دەكەن و دەستبردن بۆ شەڕ و خوێنڕشتن رەتدەكەنەوە، كەچی لە هەمانكاتدا هەموویان لەسەر ویست و داخوازییەكانی خۆیان پێداگرن و پاشەكشێ لە خواستەكانیان ناكەن.» لەبارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختیش، سۆزان مەنسور بەهاوڵاتی وت:» هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان چارەسەر نییە، ئەگەر پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە دەبێت یاسای هەڵبژاردنەكان هەمواربكرێتەوە و دەبێت زۆر شت بگۆڕێت ئینجا كە هەڵبژاردن دەكرێتەوە هەمان ئەنجام بەدەستدێتەوە و رەنگە لایەنێك دوو كورسی زیاتر دوو كورسی كەمتر، ئەگینا هیچ روونادات». هاوكات ئاریان تاوگۆزی دەڵێت: «ئێمە وەكو نەوەی نوێ پێمان باشە كە پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە و لاریمان نییە و هیچ كێشەیەكمان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی نییە ئەگەر هەڵبژاردنێكی دیكە رووبدات، بەڵام ئەگەر بێیتە سەر واقیع ئەگەر هەر ئێستاش هەڵبوەشێتەوە لانی كەم پێویستمان بەساڵێك دەبێت تاهەڵبژاردنێكی دیكە بكرێت». لەبارەی دابەشبوونی یەكێتی و پارتی بەسەر دوو بەرە ركابەركەی عێراقدا (سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگی) سۆزان مەنسور هەر لەو لێدوانەیدا بۆ هاوڵاتی وتی: « ئێمە هەر لەسەرەتاوە تێڕوانینمان هەبووە بۆ هەموو شتێك، وەك یەكێتی و وەك پەرلەمانتارانی یەكێتی كە سوێندمانخواردووە هەر لەیەكەم رۆژەوە كە هاتوینەتە بەغدا ئەجێندامان ئەوەبووە كە نەبینە لایەنداری هیچ لایەنێكی شیعە، لەبەرئەوەی پێمان وابووە ببینە لایەنداری هەر لایەنێكی شیعە ئەمە روودەدات كە ئەمڕۆ روویداوە، نەبووینەتە تەرەف لەهیچ كێشمەكێشێك نە لەناو شیعە نە لەناو سوننە نەهیچ لایەكی دیكە، باوەڕیشمان بەوەبووە كە پێویستە هەموو كێشەكان بە گفتوگۆ چارەسەر بكرێت كە ئێستا هەمووان داوای دەكەن». بەڵام سۆران عومەر رایگەیاند: «كورد پێش تێكچوونی ئەم دۆخە و لەكاتی دۆخی ئاسایی و گفتوگۆكاندا دەكرا رێكبكەون لەسەر مەسەلەی سەرۆك كۆمارو مەسەلە نەتەوەیی و نیشتیمانی مافە دەستووری شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان ئەولەویەت بووایە نەك وەرگرتنی پۆست». سەبارەت بەوەی كە ئایا پێشبینی دەكرێت هاوشێوەی بەغداد، ناڕەزایی و فشاری شەقام دەستپێبكرێت، سۆران عومەر دەڵێت: « لەهەرێمی كوردستان نە جەماوەری سەدریەكان هەیە و نە موقتەدا سەدرێكیش بوونی هەیە، و هیچ سەركردەیەكیش لە هەرێم نییە كاریزمی و كاریگەربێت و بتوانێت خەڵك كۆبكاتەوە».
.jpg)
هاوڵاتی بەرپرسێکی وەزارەتی پێشمەرگە ئاشکرای دەکات سەرجەم هێزی یەکەکانی 70 و 80 ساڵی داهاتوو یەکدەخرێنەوە و تائێستا 20 لیوا لەهێزەکانی پێشمەرگە بەهەماهەنگی هێزەکانی هاوپەیمانان یەکخراونەتەوە. عەقید فەرمان فەرهاد، جێگری بەڕێوبەری گشتی میرە لەوەزارەتی پێشمەرگە، بە فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی هەرێمی راگەیاندووە کە رێکخستنەوە کراوە لەبنەبڕکردنی موچەی نایاسایی و دوو موچەیی و هەروەها تائێستا هەژماری بانکی بۆ 31 هەزار و 382 ئەفسەر و پێشمەرگە کراوەتەوە و 20 لیواش لەهێزەکانی پێشمەرگە بەهەماهەنگی هێزەکانی هاوپەیمانان یەکخراونەتەوە، هاوکات دوو لیوای دیکەش لەپڕۆسەی یەکخستنەوەدان. بڕیاریشە بەهەماهەنگی سەرۆکایەتی ئەرکان و وەزارەتی پێشمەرگە ساڵی داهاتوو سەرجەم هێزەکانی 70 و 80 بخرێنەوە سەر وەزارەتی پێشمەرگە. عەقید فەرمان باسی لەوەشکرد کە بەهاوبەشی لەگەلڕ هاوپەیمانان تائێستا زیاتر %60ی هێزەکانی پێشمەرگە لەمەشق و راهێنانە سەربازییەکاندا بەشداریان کردووە و پڕۆسەکەش بەردەوامی دەبێت. وتیشی: سەرجەم سەنگەرەکانی پێشمەرگە پتەوکراون و ئامادەن بۆ بەرەنگاری هەر هەڕەشە و حاڵەتێکی نەخوازراو و لەئێستاشدا چەک و کەلوپەلی سەربازی پێویست لەبەردەستی هێزەکانی پێشمەرگەدایە. بەگوێرەی داتاکانی وەزارەتی پێشمەرگە، 3 هەزار و 18 کەیسی خانەنشینی بەهۆکاری تەندروستی و سەربازی و کۆچکردن بۆ سەر وەزارەتی دارایی گواستراونەتەوە، هەروەها 1هەزار و 18 کەیسی شەهیدانی سەنگەری دژ بە داعشیش گواستراونەتەوە سەر وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالکراوان، هاوکات 9 هەزار 646 کەمئەندام چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا کراوە و دۆسیەیان بۆ ئامادەکراوە.
هاوڵاتی هه‌په‌گه بڵاویکردەوە لە چالاكییەکی هێزەکانی گەریلا لە بۆتان و هه‌رێمه‌كانی پاراستنی مێدیادا ٦ سه‌ربازی تورکیا کوژران و ٤ سەربازی دیکەش بریندار بوون هاوکات سێ خێمه‌ی سه‌ربازی، كامێرایه‌كی حه‌راری له‌ناو بران و گورز له هه‌لیكۆپته‌رێك وه‌شێندرا. لەڕاگەیەندراوێکدا کە ئەمڕۆ سێشەممە بڵاوکراوەتەوە ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی ھێزەکانی پاراستنی گەل- هه‌په‌گه رایگه‌یاند “سوپای توركی داگیركه‌ر تاوانی شه‌ڕ ده‌كات، به‌هه‌موو جۆره ته‌كنه‌لۆژیایه‌ك ده‌یه‌وێت گه‌ریلاكانی ئازادی كوردستان له ناوببات، به‌ڵام گه‌ریلاكانی ئازادی له بۆتان تا هه‌رێمه‌كانی پاراستنی مێدیا به چالاكییه‌كانیان وه‌ڵامی داگیركه‌ران ده‌ده‌نه‌وه”. ھەپەگە ئاماژەی بەوەشکردووە، له چالاكییه‌كانی تیمه گه‌ڕۆكه‌كانی گەریلادا ٦ سه‌ربازی سوپای تورکیا کوژراون و ٤ داگیركه‌ریش برینداربوون و له چالاكییه‌كانیشدا ٣ خێمه‌ی سه‌ربازی، كامێرایه‌كی حه‌راری له‌ناوبران و گورز له هه‌لیكۆپته‌رێكی هێرشبه‌ر وه‌شێنرا. ئەوەشی رونکردوەتەوە: سوپای توركی داگیركه‌ر سه‌نگه‌ره‌كانی شه‌ڕی له گۆڕه‌پانی به‌رخودانی ٤ جار به بۆمبی تاكتیكی ئه‌تۆمی و چه‌كی كیمیایی، چوار جاریش به فڕۆكه‌ی شه‌ڕ، ٢٣ جار به هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ر و به ده‌یان جاریش به كاتیوشا و چه‌كی قورس بۆردومان كرد“.
هاوڵاتی دەستەی حەشدی شەعبی بڵاویکردۆتەوە ئەمڕۆ سێشەممە، ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی بۆ دابینكردن و پارستنی سنوورەکانی سەڵاحەدین و نەینەوا دەستپێکردووە. لەڕاگەیەندراوێکدا حەشدی شەعبی ڕایگەیاندووە، کە "هێزێکی لیوای ٥١ سەر بە حەشد و هێزە ئەمنییەکان ئۆپەراسیۆنێکی ئەمنییان ئەنجامداوە بۆ پارستنی سنوورەکانی نێوان پارێزگاکانی سەڵاحدین و نەینەوا." لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، "هێزێک لە فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی سەڵاحەدین بۆ حەشدی شەعبی ، بە بەسەرپەرشتی لیوای 51، بە بەشداری هێزێک لە دەزگای دژە تیرۆر و فەوجەکەی سەڵاحەدین و لیوای 91ی سوپا، دەستی کرد بە گەڕان و پشكنین ئەو کەرتە سنوورییەی کە سەڵاحەدین و نەینەوا جیا دەکاتەوە". ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئۆپەراسیۆنەکە ئەوەی بەخۆیەوە بینی رووپێوکردن و پشکنینی ناوچەکانی سەگورات تا ناوچەی میجباس غانیمە و پاککردنەوەی سەرجەم تونێل و دۆڵەکان بووە". هەروەها لەڕاگەیندراوەكەدا هاتووە، "فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی سەڵاحەدینی سەر بە حەشد بەردەوامە لە ئۆپەراسیۆنەکانی لە ناوچە جیاوازەکانی ناو کەرتی بەرپرسیارێتی بەپێی پلانە ئەمنییەکانی کێشراو".
