بڕیاری خەرجکردنی موچەی مانگی ئاب درا

  هاوڵاتی  بانکی ناوەندی عیراق ھۆشداریدا لە مامەڵەکردن بە دراوە ئەلیکترۆنییەکانەوە بەھۆکاری نەبوونی ھیچ یاسایەک و چاودێرییەکی یاسایی و ھونەری. ئەمڕۆ پێنجشەممە 11ی تشرینی دووه‌م، بانکی ناوەندی عیراق راگەیانراوێکی بڵاوکردەوە و تیایدا ھاتووە، بانکی ناوەندی لە نزیکەوە و بەوردی چاودێری مامەڵەکردن و ئاڵوگۆڕی دراوە ئەلیکترۆنییەکان دەکات لە ناوخۆی وڵاتدا. دەشڵێت، بەھۆی نەبوونی ھیچ رێکخستنێک و یاسایەک و چاودێریکردنێکی یاسایی و ھونەری لە عیراقدا، مامەڵەکردن بە دراوە ئەلیکترۆنییەکانەوە مەترسییان لەسەرە. بەگوێرەی راگەیانراوەکەی بانکی ناوەندی، بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەی نرخی دراوە ئەلیکترۆنییەکان لە بازاڕەکانی جیھاندا و نەبوونی یاسایەک بۆ رێکخستن و پاراستنییان لەناوخۆیی وڵاتدا، کاریگەری نەرێنی لێدەکەوێتەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، لەبەر ئەو ھۆکارانەی ئاماژەیان پێدراو و بەھۆکاری ئەوەی دراوە ئەلیکترۆنییەکان پارێزەرێکی یاساییان نییە و تەنانەت ئەوانەشی مامەڵەیان پێوەدەکەن لە روی یاساییەوە رێگەپێدراونین و ھیچ یاسایەکیش نییە پارێزگارییان لێبکات، بانکی ناوەندی ھۆشداریدەدات لە مامەڵەکردن و ئاڵوگۆڕپێکردنی ئەو جۆرە دراوانە. ئەمە لەکاتێکدایە، بەکارھێنانی دراوە ئەلیکترۆنییەکان و لە نێویشیاندا بتکۆین لەلایەن کۆمپانیا گەورەکانی جیھانەوە رووی لە زیادبوون کردووە، ئەمەش وای کردووە خەڵکێکی زۆر روو لەبەکارھێنانی بکەن.

  هاوڵاتی  وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، هیچ بڕیارێک بۆ داخستنی قوتابخانەکان نییە و وتی: "ئەگەر بچینە ناو شەپۆلێکی سەختی کۆرۆناوە، لیژنەی باڵای کۆرۆنا ئەو بڕیارە دەدات". ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، هیچ بڕیارێک بۆ داخستنی قوتابخانەکان لەئارادا نییە، ئەگەر بچینە نێو شەپۆلێکی قورسی کۆرۆناوە و لیژنەی باڵای کۆرۆنا بڕیاربدات ئەوە شتێکی دیکەیە، بەڵام ئێستا دۆخەکە ئاساییە. ئالان حەمەسەعید, وتی: "بەشێک لە راگەیاندنەکان دایک و باوکی قوتابیان و خەڵک نیگەران دەکەن، زۆر باسی داخستنی قوتابخانەکان دەکەن، وەک ئەوەی زەمینەسازی بۆ داخستن بکرێت. دۆخێکی دەروونی لەو جۆرەیان دروستکردووە. ئەگەر بزانین دۆخەکە دەگاتە حاڵەتی مەترسیدار لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی و لیژنەی باڵای کۆرۆنا کۆدەبینەوە، دواتریش لیژنەی باڵای رووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنا ئەو بڕیارە دەدات". وەزیری پەروەردە ئاماژەی بەوەشکرد، لە کۆبوونەوەی لیژنەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی کۆرۆنا لە 25ی مانگ رامانگەیاند لە کۆی 1.8ملیۆن قوتابی و زیاتر لە 100هەزار مامۆستا، تەنیا 2 هەزار تووشبوو تۆمارکرابوو، ئەمەش ئەگەر بە رێژە لێکی بدەیتەوە زۆر نییە. ئەو ژمارەیە دەکاتە 0.1%ی تووشبوون لە نێو مامۆستا و قوتابیان.

هاوڵاتی هەندێ سەرچاوە گروپەکانی نزیک لەئێران تۆمەتباردەکەن بەئەنجامدانی هێرش بۆ سەر مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەڕێگەی درۆنەوە لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا، بەڵام بەرپرسە باڵاکانی ئێران سەرکۆنەی هێرشەکەیان کردووە. بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممە 7-11-2021، بەپێی بەیاننامەی وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بەسێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو ماڵی مستەفا کازمی، سەرۆک وەزیرانی عێراقی لەناوچەی سەوزی بەغدا کردە ئامانج، بەڵام لەو هەوڵی تیرۆرکردنە رزگاری بوو، هەروەها ژمارەیەک پاسەوانی بریندار بوون. ئێران وەکو تۆمەتباری سەرەکی سەیردەکرێت ئاژانسی دەنگوباسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە دوو کاربەدەستی ئاسایشی عێراق و سێ سەرچاوەی نزیک لەگروپە چەکدارەکان وتوویانە بەلایەنی کەم گروپێک لەوانەی ئێران پشتیوانیان دەکات بەرپرسن لەو هێرشەی کرایەسەر سەرۆک وەزیری عێراق. رۆیتەزر بڵاویکردەوە ئەو دوو کاربەدەستەو سەرچاوەکان کە نەیانویستووە ناویان ئاشکرابکرێت زانیارییەکانیان ئاشکراکردووە، بەڵام هەندێک جیاوازی لەنێوان لێدوانەکانیان هەبووە. باسی لەوە کردووە کە دوو کاربەدەستە ئەمنیەکە وتوویانە کەتائیب حزبوڵڵاو عەسائب ئەهل ئەلحەق پێکەوە هێرشەکەیان ئەنجامدابوو، بەڵام سەرچاوەیەکی نزیک لەگروپێکی چەکدار وتوویەتی کەتائیب لەپشت هێرشەکەوەیە،  ناتوانێت پشتڕاستیبکاتەوە عەسائب دەستی تێدا هەبووبێت. ئەم دوو گروپەی سەر بەئێران هیچ لێدوانێکیان لەم بارەیەوە نەداوە، بەڵام پێشتر کازمیان تۆمەتبارکردبوو لەپشتی ئەو شکستەی کە لەهەڵبژاردنی ١٠ی مانگی رابردوو بەریان کەوتبوو. رۆیتەرز دەشڵێت وتەبێژی یەکێک لەو گروپانە خۆی لاداوە لەوەی قسە لەسەر هێرشەکە و ئەنجامدەرانی بکات. هەروەها حکومەتی ئێرانیش وەڵامی پرسیارەکانی رۆیتەرزی نەداوەتەوە. هەرچەندە تائێستا هیچ گرووپ و لایەنێک بەرپرسیارێتیی خۆی لەهێرشکردنە سەر ماڵی مستەفا کازمی رانەگەیاندووە، بەڵام گومانەکان بۆ میلیشیای عەسایب ئەهل ئەلحەق دەچن، چونکە رۆژێک پێشتر ئەمینداری گشتیی ئەو میلیشیایە هەڕەشەی لەکازمی کردبوو. پێشتر قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی میلیشیای عەسایب ئەهل ئەلحەق دوای شەڕی هێزە ئەمنییەکان و خۆپیشاندەرە لایەنگرەکانی عەسایب ئەهل ئەلحەق هەڕەشەی ”وەڵامدانەوە“ی بەکارهێنانی توندوتیژی دژی لایەنگرانی لەمستەفا کازمی کردبوو. دوای راگەیاندنی دوایین ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق کە لە 10-10-2021 بەڕێوەچوو، بەشێک لەو گرووپانەی لەهەڵبژاردنەکەدا شکستیان خوارد، لەنزیک ناوچەی سەوزی بەغدا دەستیان بەخۆپیشاندان کردو داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەکەیان کرد. زۆرینەی خۆپیشاندەران لایەنگری میلیشیاکانی حەشدی شەعبی بوون، کە ژمارەی کورسییەکانی هاوپەیمانییەکەیان (هاوپەیمانیی فەتح) لە پەرلەمانی عێراق لە 47 کورسییەوە دابەزی بۆ 16 کورسی. دوای نیوەڕۆی رۆژی هەینی 5-11-2021، خۆپیشاندەرانی بەردەم ناوچەی سەوزی بەغداو هێزە ئەمنییەکان رووبەڕووی یەک بوونەوە. میدیا عێراقییەکان ئاماژەیان بەکوژرانی خۆپیشاندەرێک و برینداربوونی 346 کەس کردو  وەزارەتی تەندروستیی عێراقیش رایگەیاند: بەهۆی ئاڵۆزییەکانەوە 125 خۆپیشاندەرو کارمەندی ئەمنی بریندار بوون، بەڵام هیچ کەسێک نەکوژراوە. ئێران: هاوكاری عێراق دەکەین لەدۆزینەوەی تاوانباران سەرەڕای تۆمەتبارکردنی ئێران لە رووداوەکە بەشێوەی ناڕاستەوخۆ، بەڵام چەند بەرپرسێکی ئێران ئامادەیی خۆیان نیشانداوە لەئاشکراکردنی ئەنجامدەرانی. سه‌عید خه‌تیب زاده‌ وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران رایگه‌یاند، ئێران په‌یوه‌ندییه‌كی باشی له‌گه‌ڵ عێراق هه‌یه‌،هاوكاری عێراق ده‌كه‌ن بۆئه‌وه‌ی ئه‌من‌و ئاسایش له‌و وڵاته‌ به‌رقه‌رار بێت. خه‌تیب زاده‌ ئه‌وه‌شی روونكرده‌وه‌، چاوه‌ڕێی ده‌رئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كانن‌و ئاماده‌یی وڵاته‌كه‌شی ده‌ربڕی بۆ هاوكاریكردنی عێراق له‌دۆزینه‌وه‌ی ئه‌نجامده‌رانی هێرشه‌كه‌ی سه‌ر ماڵی كازمی. وته‌كانی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران له‌كاتێكدایه‌، ئیسماعیل قائانی به‌رپرسی سوپای قودسی ئێران دوای رووداوەکە سەردانی عێراقی کردو به‌پێی زانیاریه‌كانیش چاوی به‌سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق كه‌وتووه‌و دڵنیاییداوه‌ كه‌ وڵاته‌كه‌ی ئاگاداری هێرشێكی له‌و شێوه‌یه‌ بۆ سه‌ر ماڵی كازمی نه‌بووه‌. هەروەها بەپێی هەواڵی میدیا عێراقییەکان، بەرەبەیانی دووشەممەی رابردوو ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی سوپای قودس بەسەردانێکی لەناکاو گەیشتووەتە بەغداو لەگەڵ سەرکردەکانی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی کۆبووەتەوە. هەروەها ئەمینداری گشتیی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران رایدەگەیەنێت، هەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆک وەزیرانی عێراق ئاژاوەیەکی نوێیە لەو وڵاتە. عەلی شەمخانی، ئەمینداری گشتیی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران لەهەژماری تایبەتیی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتیی (تویتەر)، رایگەیاندووە «شەمخانی پێی وایە سەنتەرەکانی بیری بێگانە  بەرپرسە لەهەوڵی تیرۆرکردنی کازمی. ئەو بەرپرسەی ئێران بەبێ ئەوەی سەرکۆنەی رووداوی هێرشکردنە سەر ماڵی کازمی بکات، ئاماژەی بەوەش کردووە، ئەو سەنتەرانە تەنیا نائارامی، ناکۆکی و ناسەقامگیرییان بۆ ”گەلی عێراقی ستەملێکراو“ هێناوەتەدی. سیناریۆکانی دوای هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی هەوڵی تیرۆرکردنی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەڕێگه‌ی فڕۆکەی درۆنەوە مەترسیی زۆری لەبارەی سیناریۆ گریمانکراوەکان بۆ ئایندەی عێراق دروستکردوە، بەشێوەیەک پسپۆڕان هۆشداریانداوە لەوەی، ئەگەری هەیە بەهۆی ئەو کردەوەوە عێراق رووەو بەریەککەوتنی ناوخۆیی بڕوات کە ئاکامەکەی لەسەر عێراق کارەساتاویی بێت، یان رووداوەکە بەرەو بەنێودەوڵەتیبوون بڕوات‌و کاریگەریی لەسەر پڕۆژەی نیشتیمانیی عێراقیی هەبێت. د.ئەحمەد شەریفی پسپۆڕی ستراتیژیی عێراقیی بەئاژانسی سپۆتنیکی روسیی وتووە، «دوای رووداوەکەی هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی عێراق لەبەردەم دوو سیناریۆدایە». بەوتەی شەریفی، سیناریۆی یەکەم بریتییە لەوەی کە لەژێر سایەی ئەو دابەشبوونەوەی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتییەی بەهۆی دەرکەوتنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەوە دروستبووە، عێراق رووەو بەریەککەوتنی ناوخۆیی بڕوات، هەرچی سیناریۆی دووەمیشە خۆی لەبەنێودەوڵەتییکردنی پرسەکەدا دەبینێتەوە کە بەڕای ئەو، ئەو سیناریۆیەیان زۆر گریمانکراوە. هەروەک د.عەبدولکەریم ئەلوەزان شرۆڤەکاری سیاسیی عێراقیی وتوویەتی:»هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی پێشبینیکراو بوو، جا چ لەلایەن گروپە چەکدارییە شیعییەکانەوە بێت یان لایەنی نێودەوڵەتیی بێت کە هەوڵبدات دیمەنی سیاسیی عێراقیی ئاڵۆزبکات». ئەلوەزان بەسپۆتنیکی وتووە، «هەوڵی تیرۆرکردنی کازمی ئاماژەی ئەوەیە کە ئایندە خراپتر دەبێت، بەتایبەت کە چەند وڵاتێک پشتی کازمی دەگرن، لەسەروویانەوە ئەمریکا». پێشیوایە، «ئێستا لەگۆڕەپانەکەدا تای تەرازوی کازمی قورسەو چەند وڵاتێکی هەرێمیی پشتیوانیی سەرۆکوەزیران دەکەن، ئەمەش وادەکات پێشبینی بکرێت گورزی قورس لەمیلیشیا چەکدارییە شیعییەکانی لایەنگری ئێران بوەشێنرێت». تائێستا هیچ لایەنێك بەفەرمی بەرپرسیاری هێرشەكەی نەگرتووەتە ئەستۆ، كە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانیش لەكاردانەوەی هێرشەكە داوای لەهەموو لایەنەكان كرد دان بەخۆیاندا بگرن. كازمی لە لێدوانێكی تەلەفزیۆنی باسی لەوە كرد، هیچ زیانێكی بەرنەكەوتووەو دۆخی تەندروستی زۆر باشەو هیچ كێشەیەكی نییەو جەختیشیكردەوە، بەردەوام دەبن لەوەی لەسەری رۆشتوون، ئەویش ئەنجامدانی چاكسازی‌و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‌و كاركردنە بۆ ئارامی وڵات. هەروەها لەیەكەم كاردانەوەی ئەمریكاش، هەوڵەكەی بەهێرشێكی «تیرۆریستی» وەسف كردو رایگەیاند، دەبێت لایەنەكان كار بۆ ئارامی عێراق بكەن، نەك بۆ تێكدانی بارودۆخەكە. هێرشەكە بەدوو فڕۆكەی بێ‌ فڕۆكەوان بۆ سەر ماڵی كازمی ئەنجامدراوە، كە چەند موشەكێكی جۆری كاتیۆشا ئاراستەی ماڵەكە كراوەو بەهۆی هێرشەكانیشەوە زیانێكی زۆر بەر ماڵەكەی كەوتووە. هاوكات دوای هێرشەكە، موقتەدا سەدر سەرۆكی رەوتی سەدر پەیوەندی بەكازمییەوە كردووەو لەتەندروستی‌و سەلامەتی پرسیوەو دواتریش رایگەیاندووە، ئەو هێرشە «ترسنۆكانە»یەو بەهێرشێكی «تیرۆریستی»ش وەسفی كردووە. هەروەها دوابەدوای رووداوەکە، جۆو بایدن سەرۆکی ئەمەریکا یەکشەممەی رابردوو لە بەیاننامەیەکدا بەتوندی هێرشەکەی سەر مستەفا کازمی سەرزەنشتکردو خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بەوەی کازمی پێوە نەبووە. سەرۆکی ئەمەریکا لەبەیاننامەکەی جەختی کردەوە لەوەی دەبێت ئەنجامدەرانی هێرشەکە سزابدرێن. فەرمانیشی بە تیمی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا کرد هەموو یارمەتییەک پێشکەشی هێزەکانی ئاسایشی عێراق بکەن لە لێکۆڵینەوەکاندا تاوەکو لایەنی بەرپرس لەهێرشەکە دەستنیشان بکرێت.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان رایگەیاند:" سەرجەم ئەو جیاوازی مووچانەی کە بۆ ئەو مانگانەی کە مووچەی تێدا پاشکەوتکراوە و بەستراوە دەگەڕێتەوە بۆ فەرمانبەران و مووچەخۆران. بەپێی نووسراوێکی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان کە رۆژی 9-11-2021 دەرچووە و واژۆی ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی لەسەرە بڕیاردراوە کە بڕی جیاوازییەکە لە پاشەکەوتی مووچەی مووچەخۆران خەرج بکرێتەوە.  وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان رایدەگەیێنێت، بە ئاماژەدان بە رێنماییە داراییەکان ژمارە 35 کە 31-8-2021 بڕگەی پێنجەم، پێتان رادەگەیێنین کە "سەرجەم ئەو جیاوازی مووچانەی کە بۆ ئەو مانگانەی کە مووچەی تێدا پاشەکەوت کراوە و بەستراوە دەگەڕیتەوە بۆ فەرمانبەران و مووچەخۆران و خەرجدەکرێتەوە بەپێی رێنمایی ژمارە 28ی ساڵی 2020 بە رەچاوکردنی ئەم خاڵانە: یەکەم: بۆ دامودەزگاکانی مەڵبەندی: بڕی جیاوازییەکە لە پاشەکەوتی مووچەی مووچەخۆران خەرج بکرێتەوە کە لەلایەن گەنجینەی پەیوەندیدارەوە وەکو بارمتە تۆمارکراوە. دووەم: بۆ دامودەزگاکانی نامەڵبەندی: بڕی جیاوازەکە لە پاشەکەوتی مووچەی مووچەخۆران خەرج بکرێتەوە بە بارمتە دانراو بە بەڵگەنامەی خەرجکردن و بە مەرجێک لەسەر بودجەی ئەو ساڵەی پاشکەوتی مووچەکەی لێکراوە جێگیر کرابێت. وەزارەتی دارایی دەڵێت، ئەم رێنماییە لە رۆژی دەرچوونییەوە کاری پێدەکرێت لە رۆژنامەی وەقائعی کوردستان بڵاودەکرێتەوە. 

سازدانی: شاناز حەسەن ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، پارتی و سەرۆكی حكومەتی هەرێم تۆمەتبار دەكات بەخزمەتنەكردنی سلێمانی و دەشڵێت:» هەر بڕە پارەیەك بۆ خزمەتكردنی سلێمانی داوا بكرێت دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكی حكومەت لێی بەرپرسیارە». هۆشیار ئیسماعیل، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەفراكسیۆنی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سلێمانی قوربانی زۆری داوە، بەڵام وەك گوندێكی گەورە وایە.   هاوڵاتی: دیاریكردنی رۆژی 14ی مانگ وەك رۆژی سلێمانی تاچەند گرنگە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دیاریكردنی ئەو رۆژە گرنگە، چونكە چەند بیروڕایەكی جیاواز هەبوو لەسەر ئەم رۆژە، هەر یەكەو وتوویەتی رۆژێكە بۆیە لەدڵەراوكێی ئەو كەسانەی ئەو رۆژەیان بەلاوە گرنگە شتێكی باشە، وەك پایتەختی رۆشنبیری گرنگەو لەدوای ئەو رۆژەوە هەفتەیەك چالاكی دەستپێدەكات، بۆیە ئەوە گرنگیی خۆی هەیە بۆ ناساندنی زیاتری كلتوری سلێمانی.   هاوڵاتی: دەبوو چی بكرایە بۆ سلێمانی  لەڕووی خزمەتكردنەوەو نەكراوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دەبوایە زۆر شت بكرایە بۆ سلێمانی نەكراوە، گرنگترینیان پێشتر پەرلەمان بڕیاریدا، ملیارێك دینار تەرخانكرا بەڵام نەكراو تەنیا یەك ساڵ خەرجكرا، كە لەزۆر بواردا خەرجدەكرا بۆ بووژاندنەوەی بواری رۆشنبیری و كلتوری سلێمانی، بۆیە گرنگ بوو، بەڵام نەكرا.   هاوڵاتی: زۆرجار باس لەوە دەكرێت سلێمانی بووەتە گوندێكی گەورە بەراورد بەهەولێر؟ هۆشیار ئیسماعیل: سلێمانی لەچاو ئەو هەموو قوربانی و شۆڕشەكانی كە داویەتی و ئەو ئازایەتی و تێكۆشانی خەڵكەكەی، لەچاو ئەو هەموو شەهیدەی خەڵكەكەی زیاتری بۆ بكرایە، بەڵام سلێمانی ئێستاش دڵگیرە، شارێكە هەر كەسێك بێت، هەست بەئارامی دەكات لەناویدا، هەروەك گوندێكی گەورە، چونكە گوندیش ئێستا خۆشەو هەیە بۆ سەفەر و گەڕان دەچێت، ئەوەی ئێستا دێتە سلێمانی دڵخۆشە. راستە دەبوایە زۆر زیاتری بۆ بكرایە، ئێمە پێمان خۆشە هەر شارێكی دیكەی كوردستان ئاوەدان بكرێتەوەو خزمەتگوزاری بۆ بكرێت، جا هەولێر بێت یان هەر شوێنێكی تر، بەڵام نەك لەسەر حسابی شاری سلێمانی بكرێت، ئێستاش زۆر خزمەتگوزاری هەیە لەسلێمانی هەیە لەهەولێر نیە بەتایبەت لەبواری خزمەتگوزاریی ئاوو ئاوەرڕۆدا هەولێر زۆر لەدواوەیە، ئەوەتا بینیمان بەلافاوێك چی لێهات.   هاوڵاتی: وەزیری دارایی و ئابووری كە لەپشكی بزوتنەوەی گۆڕانە لەناو حكومەت، سلێمانی تۆمەتبار دەكات بەوەی كە داهاتەكەی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنە لەكاتی خۆیدا؟ هۆشیار ئیسماعیل: ئێمە زۆر پێمان سەیرەو جێگەی سەرسوڕمانە، چونكە ئەو شتانە قسە نیەو پێویستی بەداتایە، چونكە هەموو داهاتەكان دەگەڕێتەوەو بەداتا لەبەر دەستیدایە، بەڵام كە بێت و بەگریمانە وەریبگرین، داهاتی سلێمانی 100 ملیارەو ناگەڕێتەوە بۆ حكومەت، ئایا حكومەتی هەرێم لەسەر ئەو 100 ملیارە پەكی كەوتووە، با بایی ئەو  100 ملیارە موچە دابەش نەكات، بەڵام مەعقولە هیچ وەزارەتێك دابەش ناكات و دەیبەستێتەوە بە داهاتی سلێمانییەوە. نەك هەموو وەزارەتەكان راگرێت و كە 200 ملیارەكە هات هەمووی دابەش بكات، چونكە داهاتی سلێمانی ئەوەندە نیە  كە لێكی بەینەوە لەبەرامبەر داهاتی نەوتی هەرێمدا كەنرخی نەوت لەئێستادا بووەتە 80 دۆلار بەرەو سەر، موچەش هەروەك ئەوكاتە دابەشدەكرێت كە نرخی نەوت بە 50 دۆلارو 55 دۆلار بووە، هیوادارم وەزیری دارایی وەڵامی ئەوە بداتەوە، ئەو جیاوازیە زۆرەی پارەی نەوت چی بەسەر دێت؟.   هاوڵاتی: سەرمایەداران و وەبەرهێنەران گلەیی ئەوە دەكەن رۆتینات زۆرەو كارەكان لەبەڕێوەبەرایەتییەكاندا سست دەڕوات؟ هۆشیار ئیسماعیل: بەڵێ ئێمەش دەزانین و ناڕازین كە رۆتیناتی زۆر هەیە، بەڵام ئەوە تەنیا لەسلێمانی نیە و لەهەولێرو لەهەموو شوێنیك هەیە، كاك قوباد زۆر هاوكارە هەم بۆ سەرمایەداران و هەم وەبەرهێنەرانیش، كارئاسانییان بۆ دەكات و هاوكاریانە، ئەو رۆتیناتە هەر هەیەو لەهەوڵی ئەوەدایە كەمی بكاتەوە و نەیهێڵێت ئەوەش بەتەنیا كاك قوباد لێی بەرپرس نیە، چونكە چەندین ساڵە هەر هەبوووە و ئاوا هاتووە و بەردەوام بووە. بێگومان شتێكیش كە بە خەڵەتی دێت كاتی دەوێت تا چاكدەكرێتەوە، بابەتی قۆرخكاریش لەهەموو كوردستان و لەهەموو عێراقیش هەیەو بەردەوام كاری ئێمەش بۆ ئەوە بووەو بەردەوام وتوومانە هەر وەبەرهێنەرێك یان سەرمایەدارێك یان هەر كەسێك بینی لە بەڕێوەبەرایەتیەكدا بینایەك كە بەتەواوی قۆرخكاری دروست بووە، یان بەرتیلە، ئێمە ئاگادار بكەنەوە بەپێی یاساو رێنماییەكان و هەر شتێك بكەوێتە سەرشانی ئێمە وەك ئەنجومەن هاوكاردەبین لەڕووی دادگاو حكومەت و هەر لایەنێكەوە بێت.   هاوڵاتی: گۆڕانكاری لەبەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی گەیشتووە بەچی كە باس لەگۆڕانكاری چەند بەڕێوەبەرایەتییەك دەكرێت؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەر گۆڕانكاریەك بكرێت دەبێت سیڤی و ناوی كەسەكان بێتە لای ئێمەو لە رێگەی ئێمەوە دەكرێت و بەرزبدەكرێتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتیەكان و بۆ وەزارەتەكان و بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام تائێستا هیچ شتێك بەفەرمی نەهاتووە بۆ ئێمەو هیچ گۆڕانكارییەك بڕیاری لەسەر نەدراوە.   هاوڵاتی: پێتانوایە كابینەی نۆیەم بەرپرسیارە لەخزمەتنەكردنی سلێمانی؟ هۆشیار ئیسماعیل:  كابینەی نۆیەم واتە هەرسێ لایەنەكە تێیدا بەشدارن، بەڵام داواكاری كوردستان هەمووی یان سلێمانی كە جێبەجێنەكراوە بەرپرسیارێتی یەكەم دەكەوێتە ئەستۆی پارتی كە ئەو جێبەجێی نەكردووە، چونكە لەئەساسیەتەكانی حوكمڕانی لەدەست پارتیدایە و ئەو لایەنانەی پەیوەندی بەداراییەوە هەیە هەمووی لەئەستۆی سەرۆكی حكومەتی هەرێمدایە كە پارتین،  چونكە ئێمە نووسراو دەكەین بۆ بڕە پارەیەكی زۆر كەم، دەبێت لەئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیاری لەسەربدرێت،  لایەنەكانی تریش هەریەكەیان بەپێی حەجمی خۆیان بەرپرسیارێتی دەكەوێتە سەرشان، كە داواكارییەكان جێبەجێبكرایە، ئەم هەموو كۆچە و رۆیشتنی گەنجان نەدەبوو، تەنیا هەندێك داواكاری كەم جێبەجێكراوە كە لەئاست پێویستدا نەبووە.   هاوڵاتی: مام جەلال بەردەوام شاری سلێمانی بەشارە حەیاتەكە ناو دەبرد، ئایا ئەم شارە بەشارە حەیاتەکە ماوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەموو كات مانای شارە حەیاتەكە ماوەو دەمێنێت لە بیرو هزری ئێمەداو لەدڵ و سینەماندایە، بەڵام هیوادارم  بتوانین خزمەتێك بكەین بەسلێمانی كە ئەو خەڵكەی لێشمان تۆراوە ئاشتیان بكەینەوەو خزمەتێك بەخەڵكەكەی و بەشارە حەیاتەكە بكەین.  

  هاوڵاتی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە ئێران رایگەیاند:" قائانی پەیامی ئێرانی بە هەریەک لە لایەنە عێراقییەکان و کوردستانیەکانی هەرێمی کوردستان گەیاندووە، پەیامی ئێران لە ڕێگای قائانیەوە بۆ لایەنە عێراقییەکان ئەوەبووە و رایگەیاند:" دەبێت بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان ڕازی ببن". بەرەبەیانی حەوتی ئەم مانگە بە سێ فڕۆكەی بێفڕۆكەوان هێرشكرایە سەر ماڵی مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، دوابەدوای ئەو هێرشە ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران گەیشتە بەغدا. لەسەر سەردان و كۆبونەوەكانی قائانی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و هەرێم نازم دەباغ، نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران بە دەنگی ئەمریكای ڕاگەیاند، بەشێوەیەکی گشتی ئاغای قائانی نوێنەرایەتی کۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ ئەو دیو سنور لە نێویشیاندا عێراق، بۆیە ئەوەندەی من بزانم و بیخوێنمەوە، ئەوەیە دەبێت لایەنە عێراقییەکان بەم ئەنجامەی هەڵبژاردنەکان ڕازی ببن، چونکە ئەمە سیاسەتێکی دروستە سبەی ئەگەر هەڵبژاردن بکرێتەوە کەواتە هەمان دەرگا بۆ لایەنەکەی تر دەکرێتەوە، بۆیە ئەم کێشمە کێشمە بەردەوام دەبێت کە لە زیانی خەڵکی عێراقە، با ڕازی بن بگەڕێنەوە بۆ ئەو سیستمە کۆنەی کە حکومەتی لە دوای ٢٠٠٣ەوە پێکهات، کە بریتیە لە سازانی لایەنەکان. بەوتەی دەباغ، پەیامی ئێران بۆ کورد ئەوەیە، کە کورد نەکەوێتە ناو بەرداشی ململانێی شیعە بەشیعە، کە شیعە بە تەوافوق و زۆرینە لەناوخۆیاندا ڕێکبکەون ئەوکات کوردیش پشتیوانی ئەو لایەنە بکات کە دەتوانێت نوێنەرایەتی زۆرینەی شیعە و عێراق بکات. لەبارەی پشتیوانی كورد بۆ لایەنەپێكهێنەرەكانی حكومەتی عێراق، دەباغ وتی: کورد ناتوانێت بچێتە هیچ بەرەیەک دژی بەرەکەی تر بوەستێتەوە چونکە بۆ ئێمە( کورد) نە ئێران ئەو هێزەیە کە بتوانێت لە هەموو کاتێکدا پارێزگاریمان لێبکات، نە ئەمەریکا و وڵاتانی تریش ئەو هێزەن تا ئەو متمانەیان پێبکرێت و پشتییان پێ ببەسترێت، کورد دەبێت بێ لایەن بێت.

هاوڵاتی هێڵی ئاسمانی تورکیا تورکیش ئێرلاین بە گواستنەوەی کۆچبەران بۆ بیلاڕوس تۆمەتبار دەکرێ، وەزیری دەرەوەی تورکیاش داوا لە هاوتا پۆڵەندییەکەی دەکات وەفدێكی تەکنیکی رەوانەی تورکیا بکەن بۆ لێکۆڵینەوە لەو دەنگۆیانە.   ئاژانسی فەرمی تورکیا بە پشتبەستن بە سەرچاوەکانی وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەکەی رایگەیاند، مەولوود چاوشئۆغڵو، وەزیری دەرەوەی تورکیا رۆژی چوارشەممە 10ی تشرینی دووەمی 2021 لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ، زبیگنیو راو، وەزیری دەرەوەی پۆڵەندا قەیرانی کۆچبەرانیان لە سنوری پۆڵەندا-بیلاڕووس تاوتوێکرد کە هێشتا بەردەوامە. مەولوود چاوشئۆغڵو، ئاماژەی بەوەداوە، هەرچەندە کێشەکە کێشەیەکی تاکلایەنانە نییە، بەڵام خەمبارن بە تۆمەتبارکردنی تورکیا و هێڵی ئاسمانی تورکیا لەو چوارچێوەیەدا.  چاوشئۆغڵو، ئەو تۆمەتانەی رەتکردووەتەوە کە باس لە رۆڵی هێڵی ئاسمانی تورکیا دەکەن لە گواستنەوەی کۆچبەران بۆ بیلاڕووس. وەزیری دەرەوەی تورکیا وتوویەتی: "پێویستە زانیاری راست بدرێت بە رای گشتی و داوای لە هاوتا پۆڵەندییەکەی کردووە بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو تۆمەتانە شاندێكی تەکنیکی رەوانەی تورکیا بکەن". بەهۆی مانەوەی ژمارەیەکی زۆری کۆچبەر لە سنووری پۆڵەندا-بیلاڕووس کە هەوڵدەدەن بچنە ئەوروپا، پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات ئاڵۆزی تێکەوتووە.  بیلاڕووس، پۆڵەندا تۆمەتبار دەکات بە "رەفتاری نامرۆڤانە" لەگەڵ ئەو کۆچبەرانەی هەوڵدەدەن لەو سنوورەوە بگەنە ئەوروپا، لە بەرامبەردا حکومەتی پۆڵەنداش بیلاڕووس تۆمەتبار دەکات بە بەکارهێنانی ئەو کۆچبەرانە وەک چەکێکی سیاسی

هاوڵاتی بەرپرسی کاروباری دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند:" ئەو کۆچبەرانە ناتوانن بۆ هەمیشە لەسەر سنورەکان بمێننەوە، پێویستە لەو دۆخە رزگاربکرێن، کە "بێلاڕووس دروستی کردووە". جۆسێپ بۆرێل، بەرپرسی کاروباری دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە دانیشتنی پەرلەمانی ئەوروپادا، کە لە برۆکسل بەڕێوەچوو، وتارێکی پێشکێشکرد و وتی ئەو کۆچبەرانە ناتوانن بۆ هەمیشە لەسەر سنورەکان بمێننەوە، پێویستە لەو دۆخە رزگاربکرێن، کە "بێلاڕووس دروستی کردووە". بۆرێل جەختی کردەوە، کە کۆچبەران بە گوشارخستنە سەر سنوورەکان ناتوانن سنووری وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا ببڕن، بەڵام کە لەسەر سنوور گیریش دەخۆن مانای ئەوە نییە، لایەنی مرۆییان فەرامۆش بکرێت. بەرپرسەکەی یەکێتی ئەوروپا وتی بیر لە فراوانکردنی سزاکانی سەر بیلاڕووس دەکەینەوە، یەکێتییەکە خوێندنەوە بۆ ئەوە دەکات چۆن سزای نوێ بەسەر وڵاتەکە بسەپێنێ، بە سەپاندنی سزای نوێ ئەمە دەبێتە شەشەم پاکێجی سزادانی بێلاڕووس لە بەرامبەر دەستگیرکردنی رۆژنامەوانێکی رەخنەگر و سەرکوتکردنی خۆپێشاندەران و هاوکات بەکارهێنانی کۆچبەران وەکو چەکێک لە دژی یەکێتی ئەوروپا. جۆسێپ بۆرێل ئاماژەی بەوەشدا، کە ئەو هەموو خەڵکە لەسەر سنووری بێلاڕووس کۆبوونەتەوە، بەتەنیا لایەنێک دەستی تێدا نییە، بەڵکو چەندین ئاژانسی گەشتیار و فڕۆکەوانی و خەڵکانێک ئاسانکاری بۆ ئەم گەشتەی کۆچبەران دەکەن. زیاتر لە دوو هەزار کۆچبەر، کە زۆربەیان کوردن، لەسەر سنووری بێلاڕووس گیریانخواردووە، هەوڵدەدەن بپەڕنەوە پۆلەندا، بەڵام رووبەڕووی رێوشوێنێکی تووندی پاسەوانی سەر سنووری وڵاتەکە بوونەتەوە. لەماوەی 24 کاتژمێردا پۆڵەندا 559 هەوڵی پەڕینەوەی کۆچبەرانی شکستپێهێناوە، هاوکات لەوەتەی ئەو قەیرانەی کۆچبەران سەریهەڵداوە، تاوەکو ئێستا لانیکەم 9 کۆچبەر لەسەر سنووری وڵاتانی ئەوروپی لە دۆخی ناهەموار گیانیان لەدەستداوە.  

  هاوڵاتی هێزەکانی روسیا فڕۆکەی جەنگی و هێلیکۆپتەریان لەبنکەی سەربازی حەمیمیم لە لازقییەوە ناردە فڕۆکەخانەی شاری تەبەقە لە رەققە و قامیشلۆ و کۆبانێی رۆژئاوای کوردستان. لەماوەی رۆژانی رابردوودا فڕۆکەخانەی تەبەقە جموجۆڵی چڕوپڕی فڕۆکەوانی بەخۆیەوە بینیوە، هاوکات چەندین چەکی قورسی سەربازیی سەربە هێزەکانی حکومەت گەیەندراونەتە شارەکە، ئەوەش لەکاتێکدایە لە ئێستادا تورکیا هەڕەشەی توند دەکات لەبارەی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە رۆژئاوای کوردستان. میدیاکانی روسیا جەختیان لەوەکردەوە، هێزەکانی روسیا 20 فڕۆکەی جەنگی لە جۆرەکانی میگ 29 و سو 35 و سو 34 دەنێرێتە فڕۆکەخانەی قامیشلۆ، جگە لەوەش دەنگۆی ئەوە هەیە، روسیا فڕۆکەخانەی قامیشلۆ بکاتە دووەم گەورەترین بنکەی سەربازیی خۆی لە سوریا لەدوای فڕۆکەخانەی حەمیمیم. سەرچاوەکانی روسیا ئاشکراشیان کرد، روسیا هەوڵدەدات 12 هێلیکۆپتەر لەجۆری MI-8 و پێنج فڕۆکە لەجۆری KA-52 لەفڕۆکەخانەی کۆبانێ بڵاوەپێبکات. لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا هێزەکانی روسیا و حکومەتی سوریا بەهەماهەنگی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات لەنزیک هێڵەکانی تەماسی هێزە تورکییەکان و میلیشیا ئۆپۆزسیۆنەکان لە چوارچێوەی سوپای نیشتیمانی، لەحەسەکە و رەققە راهێنانی سەربازییان ئەنجامدا. چەند سەرچاوەیەکی تایبەتیش بەتۆڕی هەواڵی ئوگاریت پۆستیان راگەیاندووە، لەنێوان هێزەکانی حکومەتی سوریاو هێزەکانی سوریای دیموکرات ژووری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان پێکهێنراوە، بەمەبەستی رووبەڕوبوونەوەی هەر هێرشێکی تورکیا بۆسەر ناوچەکە.

هاوڵاتی سەرۆکوەزایرانی هەرێمی کوردستان، بۆ بەرەنگاربوونەوەى کۆرۆنا 10 ملیار دینار بۆ کەرتى تەندروستی تەرخان دەکات. بەپێی راگەیێنراوێکی فەرمانگەی میدیا و زانیاریی هەرێمی کوردستان، لەسەر راسپاردەی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بڕی 10 ملیار دینار بۆ کەرتی تەندروستی تەرخان دەکات. - بڕی ملیارێک و 500 ملیۆن تاوەکو پێنج ملیار دینار بۆ کڕینی دەرمان و پێداویستیی پزیشکی. - بڕی چوار ملیار دینار بۆ هاندانی پزیشک و کارمەندانی تەندروستی. - بڕی 150 ملیۆن دینار بۆ هەڵمەتی هۆشیاریی تەندروستی.  

  هاوڵاتی ڕێژه‌ى هه‌ژاریی له‌عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو ڕوى له‌بەرزبونه‌وه‌ كردوه‌، وه‌زیرى پلاندانانى عێراق زانیاریی زیاتر له‌وباره‌یه‌وه‌ ئاشكراده‌كات. خالد به‌تال وه‌زیرى پلاندانانى عێراق ئاشكرایكردوه‌، ڕێژه‌ى هه‌ژاریی له‌ساڵى 2018 له‌20% بوه‌، به‌ڵام له‌مساڵدا به‌رزبۆته‌وه‌ بۆ له‌31%. به‌وته‌ى وه‌زیرى پلاندانانى عێراق، "چوار ملیۆن‌و 500 هه‌زار عێراق له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریه‌وه‌ن كه‌ ئه‌و ڕێژه‌یه‌ش ده‌كاته‌ 11%ى دانیشتوانى عێراق". ئه‌وه‌شى ڕونكردۆته‌وه‌، هۆكارى ئه‌و به‌رزبونه‌وه‌یه‌ى ڕێژه‌ى هه‌ژاریی بۆ به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى دۆلارو زیاتر بڵاوبونه‌وه‌ى ڤایرۆسى كۆرۆنا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ له‌جیهاندا. له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه‌شدا، بەرنامەی خۆراکی جیهانی له‌ڕاپۆرتێكدا ئاشكرایكرد، عێراق یەکێکه‌ لەحەوت وڵاتە هەرە برسییەکەی جیهان‌و سێیەکی دانیشتوانەکەی شەوانە بەبرسێتیی دەخەون. ئه‌وكات وه‌زاره‌تى پلاندانانى عێراق وه‌ڵامى ئه‌و ڕاپۆرته‌ى دایه‌وه‌و ڕایگه‌یاند، ئه‌و ڕاپۆرته‌ ناڕاسته‌و ناکرێت بەراوردی ئاستی ژیان‌و گوزەرانی هاوڵاتیانی عێراق‌و ئەو وڵاتانە بکرێت کە هەر لەبنەڕەتەوە بەدەست برسێتیی کوشندەوە دەناڵێنن.

هاوڵاتی  یەكێتی بەڵێندەرانی كوردستان ئاشكرای دەكات كە 300 ملیار دینارو 65 ملیۆن دۆلاریان لای حكومەتی هەرێمەو پێیان نادەنەوە، دەشڵێن:» پارەی كۆمپانیا بیانییەكان دەدەرێتەوە، بەڵام بەڵێندەرانی خۆماڵی فەرامۆش كراون». سەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتی بەڵێندەرانی كوردستان لقی سلێمانی دەڵێت:»حكومەتی هەرێم بێویژدانە تەنها پارەی كۆمپانیا بیانییەكان دەداتەوە». ناجی شێخ عیزەدین، سەرۆكی یەكێتی بەڵێندەران لقی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی  وت:» پارەمان ماوەو حەوت ساڵە هاوار دەكەین و پێ دەنێینە ساڵی هەشتەمەوە بەردەوام پێیان دەڵێن كوا پارەی پرۆژەكان كە تەواو كراون، ئەوە لەسەدا 85%ی بەڵێندەران ئیفلاسیان كردووەو گوێی پێنادەن». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد سەرەڕای ئەوەی كە سەردانی  وەزیری ئاوەدانكردنەوەو دارایی و پلاندانانی حكومەتی هەرێمیان كردووەو نووسراویان بۆ كردوون كە پارەی پرۆژەكان بدرێتەوەو لەوەڵامدا پێیان راگەیاندوون داواكارییەكانتان بەرزكراوەتەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران. ناجی شێخ عیزەدین دەشڵێت:» بڕی 300 ملیار دینارمان لای حكومەت هەرێم ماوەو بەگشتی وەكو بەڵێندەرانی سلێمانی و هەولێرو دهۆك هەموومانیان وێران كردووە، بەڵێندەر هەبووە ئەشیای ماڵ و سەریارەكەی فرۆشتووە تا پێی بژی، لەولاشەوە پارەی لای حكومەتەو نایداتەوە». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو تەنها پارەی پترۆ دۆلار كە هاتووە بۆ هەرێم و بۆیان خەرج نەكراوە لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا كە 206 پرۆژەی پێكراوەو تەواوبووە هی 174 كۆمپانیایە نەدراوەتەوە. سەرۆكی لقی یەكێتی بەڵێندەران لقی سلێمانی ئەوەشی باسكرد كەچەند جارێك لەگەڵ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت گفتوگۆیان كردووەو داوای ئەو پارانەیان كردووەتەوە، لەوەڵامدا پێی راگەیاندوون با مووچە بدرێت. ناجی شێخ عیزەدین داوا لەحكومەتی هەرێم دەكات بەڵێندەرانی خۆماڵی فەرامۆش نەكات بەپێی خشتەیەك پارەی پرۆژەكانیان پێبدرێتەوە، وتیشی:»حكومەتی هەرێم بێ ویژدانە، پارەی كۆمپانیاو بەڵێندەرە بیانییەكان دەداتەوەو پارەی بەڵێندەرو كۆمپانیا خۆماڵییەكان ناداتەوە، ئێمەش مرۆڤین وەك بیانییەكان».

شاناز حەسەن پەرلەمانی كوردستان بڕیاریداوە دوا وادە بۆ فراكسیۆنەكان 18ی ئەم مانگە دەبێت كە تێڕوانینی خۆیان بۆ نووسینەوەی دەستور ئامادە بكەن و دواتر لیژنەی نووسینەوەی دەستور بە بەشداری سەرجەم لایەنەكان پێكدەهێنێتەوە. نووسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێم لەخولی پێشووی پەرلەماندا 57 ماددەی لێ پەسەند كرا، بەڵام بەهۆی كێشە سیاسییەكانی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و پارتی لەدەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كارەكانی نووسینەوەی پرۆژەی دەستور راگیرا. نووسینەوەی دەستور لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە بووەتە پرسی رۆژ و تائێستا كۆبوونەوەیەكی پەرلەمان و كۆبوونەوەیەكی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی بۆ ئەنجامدراوەو بڕیارە سەرجەم فراكسیۆنەكان تا 18ی ئەم مانگە بۆچوون و تێڕوانینی حزبەكانیان بدەنەوە سەرۆكایەتی پەرلەمان. بەپێی بەدواداچوونەكانی  هاوڵاتی، پەرلەمانی كوردستان برڕیاریداوە لەدوای 18ی ئەم مانگەوە دوای وەرگرتنی رای لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكان، لیژنەی نووسینەوەی دەستور بەگەڕ بخاتەوە تا لەماوەی سێ مانگدا پرۆژەكە بەتەواوی ئامادەبكرێت و پەسەند بكرێت لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوەو دواتر كاتێكی بۆ تەرخان بكرێت و بخرێتە راپرسییەوە. سێی تشرینی دووەمی 2021 یەكەم كۆبوونەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان بەئامادەبونی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان و سەرۆك فراكسیۆنەكان بەڕێوەچوو بۆ كاركردن لەسەر پڕۆژە یاسای دەستور. لەكۆبوونەوەدا بڕیار درا هەریەك لەفراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمان تێبینی خۆیان بنووسن و بیدەنەوە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، بەڵام هەریەك لەفراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی و یەكگرتوو و سەربەخۆكان بەشداری كۆبوونەوەكەیان نەكرد. فراكسیۆنی یەكێتی: گرنگە كوردستان ببێتە خاوەنی دەستور زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»لەم كۆبوونەوەیەدا كاتێك دیاریكرا بۆ ئەوەی سەرجەم فراكسیۆنەكان تێبینی خۆیان لەسەر دەستور بخەنەڕوو كە دوا وادە 18ی ئەم مانگە دەبێت». سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی جەختی لەوەكردەوە:» بەلامانەوە گرنگە دەستورێك بنووسینەوە، دەستوری هاووڵاتیان بێت، هەموو هاووڵاتیەكی هەرێمی كوردستان خۆی بەخاوەنی ئەم هەرێمە بزانێت». زیاد جەبار ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد نووسینەوەی دەستورێكی هاووڵاتیان پێویستی بەسازانێكی  نیشتیمانی هەیەو وتیشی:» پێویستە هەمومان پێكەوە ئامادەكاری بكەین و هەموو لایەنەكان بەشداربن بۆ رازیكردنی خەڵكی هەرێمی كوردستان بێت نەك تەنیا بۆ رازیكردنی هێزێكی سیاسی». سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی: دەستور زەمینەسازی سیاسی تەواوی دەوێت زانا خالید، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان، لە لێدوانێكدا بۆ  هاوڵاتی باسی لەوەكرد هەرزوو تێبینیەكانی خۆیان وەك فراكسیۆنی پارتی داوەتە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان. وتیشی:» دەستور پێویستی بەزەمینەسازیەكی سیاسی و دروستكردنی مەدبەخێكی سیاسی لەسەرۆكایەتی حكومەتدا هەیە». زانا خالید هێمای بۆ ئەوەشكرد كردەیەكی كرداری پەرلەمان و وەرگرتنی پێشنیارەكان لەكۆبوونەوەی 18ی مانگدا تاووتوێدەكرێت. 18ی ئەم مانگە پەرلەمانی كوردستان كۆدەبێتەوە و تێبینی هەریەك لەفراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمان وەردەگرێت لەسەر نووسینەوەی پڕۆژە یاسای دەستور. سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی ئەوەشی دووپاتكردەوە:» هەر فراكسیۆنێك  بەرپرسیارە لە رای فراكسیۆن و حزبەكەی خۆی، بەڵام ئەوەی گرنگە دەستورەكەیە كە بۆ خەڵكی هەموو هەرێمی كوردستان بێت، بۆیە هەر لایەنێك كەدەستوری لا گرنگ بێت بۆ هەرێمی كوردستان واباشترە  لەپەرلەماندا بەشداربێت لە نووسینەوەی». كۆبوونەوەی سێی ئەم مانگە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری و یەكگرتوو و پەرلەمانتارە سەربەخۆكان بەشدار نەبوون. عەبدولستار مەجید، سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ، لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێمە راستە بەشداری كۆبوونەوەكە نەبووین وەك هەڵوێستێك بەرامبەر ئەو بێڕێزیەی بەرامبەر پەرلەمان كرا لە كۆبوونەوەكانی پێشوودا». سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ ئەوەشی خستەڕوو دیار نیە بەشداری كۆبوونەوەی دواتر دەكەن یان نا، چونكە پێكەوە فراكسیۆنە بەشدار نەبووەكان هەڵوێستێكی هاوبەشیان دەبێت. پەرلەمانتارێكی نەوەی نوێ كە لەكۆبوونەوەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بەشداربووە دەڵێت:»تا هەرێم بەدامەزراوەیی نەكرێت هیچ زەمانەتێك نییە دەستور هاوشێوەی یاساكان پێشێل نەكرێت». كاوە عەبدولقادر، پەرلەمانتاری نەوەی نوێ، لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» پێویستە دەزگاكانی حكومەت بەهێز بكرێت و یاسا سەروەر بكرێت، چونكە ئێستا چەندین یاسای باش هەیە بەڵام پێشێل دەكرێت، بۆیە چ زەمانێك هەیە كە دەستورت هەبێت و پێشێل نەكرێت». كاوە عەبدولقادر پێشیوابوو تا هەرێمی كوردستان بەدامەزراوەیی نەكرێت، یاسا سەروەر نەبێت، دەسەڵاتی دادوەری نەكرێتە سەربەخۆو جیانەكرێتەوە هیچ زەمانێك نیە دەستور پێشێل نەكرێت.

هاوڵاتی تورکیا دوو سیناریۆی ئامدەکردووە بۆ رەوایی دان بە پەلکێشکردنی هەسەدە بۆ شەڕێکی نەخوازراو، سیناریۆی یەكەم ئەوەیە، توركیا رێگای ئێم 4 واتە رێگای حەلەب-لازقییە بۆ شوێنی هێزەكانی روسیاو بەشار ئەسەد دەستەبەربكات‌ و گروپە چەكدارە سورییەكانی لەناوچە ستراتیژیەکە دەکشێنێتەوە، لەبەرامبەردا توركیا لەقۆناغی یەكەمدا هێرشدەكاتەسەر هەندێك گوندی باكوری حەلەب كە لەژێر كۆنتڕۆڵی هەسەدەدایەو لەقۆناغی دواتریشدا هێرشدەکاتە سەر کۆبانێ. رێزان حەدۆ وتەبێژی پێشووی هێزەكانی خۆپاراستن لەعەفرین بەتۆڕی سپۆتنیكی رووسی راگەیاند «توركیا لەقۆناغی دووەمدا هێرشدەكاتەسەر كۆبانێ، بەوەش توركیا ناوچەكانی ئۆپەراسیۆنی كانی ئاشتیی‌ و قەڵغانی فورات بەیەكەوە دەبەستێتەوە». باسی لەوەشکرد کە سیناریۆی دووەم ئەوەیە کە ئەنقەرە پڕۆسەی بەئامانجگرتنی كەسایەتییە دیارە سەربازیی‌ و مەدەنییەكانی ئیدارەی خۆسەر چڕدەكاتەوە، ئەگەرهاتوو لەبەرامبەردا هەسەدە پەرچەكرداری نواندو پەلاماری خاڵ‌و پێگە سەربازییەكانی توركیایدا، ئەوە دەكاتە پاساو بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی دژ بەهەسەدە. ماوەی ١٠ ساڵە توركیا بە بەردەوامی دژایەتیی رۆژئاوای کوردستان دەکات، بەرپرسانی رۆژئاوا پێیانوایە کە تورکیا هەمیشە پلانی هێرشكردنیشی هەیە بۆسەریان و هەموو هەوڵە دیبلۆماسیی و سیاسییەكانیشی خستووەتەكارو ئامادەیە کە هەموو رێككەوتنێک لەگەڵ ئەمریكا و روسیا بكات تاكو دەستكەوتێك بەدەستبهێنێت دژی رۆژئاوا. توركیا هەزاران سەربازی لە باكووری سوریا بڵاوەپێكردووە، وەك ئامادەكارییەك بۆ هێرشێكی پێشتر هەڵپەسێردراو بۆ سەر شەڕڤانانی كورد. ئاژانسی بلۆمبێرگ لەزاری دوو بەرپرس، كە ناوو ناسنامەیان ئاشكرانەكراوە، دەڵێت، هێرشە پلان بۆداڕێژراوەكە ئامانج لێی داخستنی یەك لەسەرسێی سنووری توركیایە لەگەڵ سوریا، كە درێژییەكەی 910 كیلۆمەترە. دەشڵێت ئامانجی توركیا «كۆنتڕۆڵكردنی ناوچەكانی باشووری شاری كۆبانێیە، بۆ پێكەوەبەستنی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی لەڕۆژهەڵات و رۆژئاوای رووباری فورات». ئامانجێكی پێشبینیكراوی دیكە، «دەستبەسەراگرتنی بنكەی میناگی ئاسمانییە لەنزیك شاری ئەعزاز، كە لەژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكراتدایەو لەوێوە هێرش بۆسەر هێزەكانی توركیاو چەكدارە سورییە هاوپەیمانەكانی ئەنجامدەدەدرێت»، بەرپرسەكان وا دەڵێن.

  هاوڵاتی دوو ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەوە رەتدەكەنەوە كە باس لە دوورخستنەوەی 48 ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی دەكرێت. دوای دوورخستنەوەی چەند ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی لە تۆرە كۆمەڵایەتییەكان باس لە دوورخستنەوەی 48 ئەندامی سەركردایەتی دیكە دەكرێت. دوو ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كە نەیانویست ناویان بهێندرێت بۆ هاوڵاتی ئەوەیان دووپاتكردەوە كە یەكێتی كەسی لێ زیاد نییە. هەروەها ئەوەشیان رەتكردەوە كە 48 یان هەر كەسێكی دیكەی ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی دووربخرێتەوە. یەكێك لەو ئەندامانەی سەركردایەتی بەهاوڵاتی وت:» گۆرانكاری دەكرێت لە هەموو ئاستەكاندا لە بەرپرسانی چەند مەڵبەندێك و مەكتەبێك و سەرجەم ئۆرگانەكان دەگرێتەوە، بەڵام ئەمە ناكاتە ئەوەی كە ئەندامانی دیكەی سەركردایەتی دووربخرێنەوە».