هەسەدە هێزی سەربازیی دەنێرێتە دێرحافر

  هاوڵاتى کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (کەنەکە) رایگەیاند، شۆڕشی رۆژئاڤای کوردستان هەر تەنیا شۆڕشێکی چەکداریی نەبو لە بەرامبەر داگیرکاریی و دەسەڵاتی هەژمونگەرایی رژێمی سوریا، بەڵکو پڕۆژە و مۆدێلێکی خۆ بەڕیوەبەرییە، لەسەر بنەمای ئازادیی، دیموکراسیی، یەکسانی جێندەریی و پێکەوەژیانی گەلان و ژینگەپارێزیی دامەزراوە، ئەم پڕۆژەیە سەرنجی زۆرێک لە دۆستانی کوردستانی راکێشاوە. کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (کەنەکە) لەراگەیەندراوێکدا رایگەیاند، لە 19ی (تەموز/7)ی 2012 کۆبانێ یەکەم هەنگاوی شۆڕشی هەڵینا و ئازاد کرا، دواتر بە ئازادکردنی دێریک و عەفرین رەوتەکە فراوانتر بو، ئیدی هەنگاو بە هەنگاو سەرانسەری رۆژئاڤای کوردستانی گرتەوە، ئەم بەرەوپێشچونی شۆڕشە هەر بەردەوامە، سەرەتا سێ کانتۆن (جزیرە، کۆبانێ، عەفرین) دامەزران، لەسەر ئەو بنەمایەش سیستەمی خۆبەڕێوەبەریی دامەزرا، دواتر بە ئازادکردنی گرێ سپی و بەستنەوەی هەردو کانتۆنی جزیرەو کۆبانێ پێکەوە، شۆڕش پێی نایە قۆناغێکی ترەوە. ئاماژەی بەوەشکردوە، ناوچە داگیرکراوەکانی وەک حەسەکە، هۆل، شەدادی، مینبج، تەبقە، رەققەو باکورو رۆژهەڵاتی دێرەزور یەک لەدوای یەک ئازاد کران، سیستەمی خۆبەڕیوەبەریی هەنگاو بە هەنگاو جێی خۆی گرت، ئێستاش رێکخستنی بەڕێوەبەرێتی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا نوێئەکرێتەوە، ئەنجومەنی گشتی و ئەنجومەنی هەرێمەکان رێکئەخرێنەوە. کەنەکە باسی لەوەشکردوە، "شۆڕشی رۆژئاڤای کوردستان هەر تەنیا شۆڕشێکی چەکداریی نەبو  لە بەرامبەر داگیرکاریی و دەسەڵاتی هەژمونگەرایی رژێمی سوریا، بەڵکو پڕۆژە و مۆدێلێکی خۆ بەڕیوەبەرییە، لەسەر بنەمای ئازادیی، دیموکراسیی، یەکسانی جێندەریی و پێکەوەژیانی گەلان و ژینگەپارێزیی دامەزراوە، ئەم پڕۆژەیە سەرنجی زۆرێک لە دۆستانی کوردستانی راکێشا، لە سەرانسەری دنیاوە بەدەیان دۆست و هاوکار رویان کردە رۆژاوای کوردستان، زۆرێک لەوانیش بۆ پاراستنی ئەو مۆدێلە نوێیە گیانی خۆیان بەخت کرد، نەمری و سەربەرزی بۆ هەمو ئەو قارەمانانەی گیانی خۆیان بە ئازادی و پاراستنی رۆژوا بەخشی". ئەوەشی خستوەتەڕو، "سەرکەوتنێکی دی هەرە مەزنی رۆژئاڤا تێکشکاندنی هێز و دەسەڵاتی تاریک و دڕندانەی داعش بو، داعش کە زیاتر لە نیوەی جوگرافیای سوریای داگیرکردبو، هێزێکی سەربازیی گەورەو دەوڵەتێکی لە ناوچەکەدا دامەزراندبو، لەسەر دەستی ئازادیخوازانی کوردستان و هاوکارانیان تێکشکاو هەڵوەشا، ئەمە سەرکەوتنێکی مێژویی شەڕڤانانی کوردستان بو، سەرکەوتنێک کە گەل و هێزی ئێمەی زیاتر بە دنیا ناساند، رێگای ئازادی و ئاشتی و چارەسەریی خۆشتر کرد، بەو بۆنەیەوە ئێمە جارێکی دی پێرۆزبایی لە یەپەگەو یەپەژەو هەسەدە ئەکەین و هیوای سەرکەوتنی زیاتریان بۆ ئەخوازین، بێگومان بۆ ئەم سەرکەوتنەش قوربانی زۆر درا، بە خوێنی سەدان شەهیدو بریندار بەدەستهات". کەنەکە هۆشداری داوە لەوەی کە "تا ئێستاش هێرش بۆ سەر رۆژئاڤا، هێرش بۆ تێکدانی سیستەمی خۆبەرێوەبەری بەردەوامە، دەوڵەتی تورکیا  بە ئەرێکردنی روسیا و چاوپۆشی هێزە نێودەوڵەتییەکانی دی، لە سەرەتای ساڵی 2018دا هێرشی کردە سەر عەفرین و داگیری کرد، دوای ئەوەش هێرشی کردە سەر گرێ سپی و سەرێکانی و چەند شوێنێکی داگیرکرد، لە هەرێمی عەفرین و هەمو ناوچە داگیرکراوەکانی دی، گەل و شەڕڤانانی ئازادیی بەرخۆدانێکی بێ هاوتایان کرد و تا ئێستاش بەردەوامە، دەوڵەتی تورکیاو هاوکارانی هەر لەسەر هەڕەشە و هێرش بەردەوامن، نەیارانی گەلی ئێمەو هاوکارانیان بە هەمو توانایانەوە لە کاردان و لە هێرش و پەلاماردانە دڕندانەکانیان نەوەستاون، لە بەرامبەر ئەم هێرشانەشدا، شەڕی ئازادی، شەڕی دژی داگیرکاریی، بە قارەمانی و دڵسۆزی بەردەوامە". رونیشیکردوەتەوە، "شۆڕشی رۆژئاڤا نەک هەر بەهۆی خۆپاراستن و قارەمانێتی، بەڵکو لەبەرئەوەش کە خۆی خۆی بەڕێوە ئەبات، لەبەر شێوازی مامەڵەکردنی لەگەڵ گەلان و باوەڕە جیاوازەکان، لەبەر خەسڵەتی دیموکراتیانەی خۆی و رێکخستنی کۆمەڵگە، لە هەرێمەکدا بوە بە نمونە، بەتایبەیتش کە سیستەمێکی ئەڵتەرناتیڤی لە بەرامبەر سیستەمی کۆنی دەسەڵاتداریی لە ناوچەکەدا خستوەتە بواری پراکتیکەوە، لەو سیستەمەدا رۆڵی ژنی ئازاد بوە بە نمونەیەکی جیهانی و سەرنجی دنیای بۆ لای خۆی راکێشاوە، رۆڵی ژنی کورد لە شۆڕشی رۆژئاڤادا کەوتوەتە رۆژەڤی دنیاوەو بە سەرسامییەوە لە سەر ئاستی جیهان کاری لەسەر ئەکرێت".  

  هاوڵاتى وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم رایگەیاند:" سەرباری ئەوەی تاكو ئێستا نەخۆشی تای خوێنبەربوون لە هەرێمی كوردستان بەدی نەكراوە، بەڵام لەكاتی قوربانیكردن پێویستە رێنماییەكان جێبەجێ بكرێت". ئەمڕۆ یەكشەممە، ١٨ی تەمموز، وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێم بڵاویكردەوە:" لەپێناو كۆنتڕۆڵكردنی نەخۆشی خوێنبەربوون كە لە ئێستادا لە چەند شارێكی عیراق دەركەوتووە و لە ئاژەوڵەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، پێویستە هاوڵاتییان لەكاتی قوربانیكردن رێنماییەكان جێبەجێ بكەن و بە شێوەیەكی تەندروست قوربانییەكانیان جێبەجێ بكەن ".  دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی كشتوكاڵ: چەند رێنماییەكی گرنگ بۆ بەرچاو روونی ئەو هاووڵاتیانەی خوازیاری قوربانی كردنن بەبۆنەی جەژنەوە، بەتایبەتی دوابەدوای بڵاوبونەوەی نەخۆشی تای خوێن بەربوون(الحمی النزفیە) لە عێراق. بەڕێزان .....لەبەر هەبوونی نەخۆشی تای خوێن بەربوون لەعێراق ،هەرچەندە تا ئێستا لە كوردستان ئەم حاڵەتە بەدی نەكراوە ،لەپێناو كۆنترۆڵكردنی نەخۆشیەكە و سەلامەتی ئێوە بەهۆی ئەوەی كە ئەم جۆرە نەخۆشیەكە ڕاستەوخۆ دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ،وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو /ب.گ. سامانی ئاژەڵ و فێترنەری بەپێویستی دەزانێت كە ئەم رێنماییانەی خوارەوە بۆ بەرچاو روونی زیاتری بەڕێزتان بلاو بكاتەوە : یەكەم/ئەو ئاژەڵەی سەردەبڕدرێت دەبێت تەندروست بێت و قڕنەوگەنەی لەسەر نەبێت. دووەم/ئاژەڵی قوربانی لە كوشتارگە سەردەبڕدرێت ،تاكو پشكنینی پێش سەربڕین و دوای سەربڕینی بۆ بكرێت و دڵنیابین لە تەندروستی گۆشتەكە. سێیەم/گۆشتی قوربانی لە ناو كیسی شەفاف دابەش بكرێت و دەبێت كیسەكە خاوێن و نوێ بێت . چوارەم/سەربڕینی ئاژەڵ لە ناو ماڵ و كۆڵان هۆكارێكە بۆ بڵاوبونەوەی نەخۆشیەكان و پیس بوونی ژینگە ،هەروەك دیاردەیەكی ناشارستانیە، بەتایبەتی لە ئێستادا كە چەند حاڵەتێكی نەخۆشی خوێن بەربوون (الحمی النزفیە)لە عێراقدا تۆمار كراوە. پێنجەم/لەكاتی وەرگرتنی گۆشتی قوربانی ڕاستەوخۆ بەكاری مەهێنه و بیست چوار كاتژمێر لە ساردكەرەوەی بهێڵەوە. شەشەم/لەكاتی دەستكاری كردنی گۆشت و لاشەی ئاژەڵ دەستكێش بەكار بهێنە. حەوتەم/ئەگەر گومانت لە گۆشتی ئاژەڵی قوربانی هەبوو پەیوەندی بە لێژنەكانەوە بكە. لەپێناو سەلامەتی و تەندروستی ئێوە هیوادارین كە سەرباری رێنمنایە ئاینیەكان ئەم رێنمایانەش جێبەجێ بكەن ،خێری هەموولایەك قبول بێت، ٳن شا‌واللە. راگەیاندنی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو

هاوڵاتى فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده‌)  رایگەیاند، شۆڕشی ڕۆژئاڤا "گەلی ئێمە و جیهانی لە تاریکیی داعش پاراست، بەڵام کاتی ئەوەیە کە ئەم شۆڕشە پیرۆز بکەین". مه‌زڵوم كۆبانێ، فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده‌) لە تویتێکدا لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر بڵاویکردەوە، "کاتژمێر 8:00ی شەوی 18ی تەموزی 20212 بڕیاری ئەنجامدانی شۆڕشی رۆژئاڤامان دا، ئێمە ئەم ڕۆژە لە هەمو گەلی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا پیرۆز دەکەین".  ئاماژەی بەوەشکردوە، شۆڕشی ڕۆژئاڤا "گەلی ئێمە و جیهانی لە تاریکیی داعش پاراست، بەڵام کاتی ئەوەیە کە ئەم شۆڕشە پیرۆز بکەین"، هاوکات پێشنیاری کردوە کەمپەینێک بۆ بەهێزکردنی تێکۆشان بۆ مسۆگەرکردنی داهاتوی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەست پێ بکەن. کۆنسەی بەڕێوەبەری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (کەنەکە) لەراگەیەندراوێکدا رایگەیاند، لە 19ی (تەموز/7)ی 2012 کۆبانێ یەکەم هەنگاوی شۆڕشی هەڵینا و ئازاد کرا، دواتر بە ئازادکردنی دێریک و عەفرین رەوتەکە فراوانتر بو، ئیدی هەنگاو بە هەنگاو سەرانسەری رۆژئاڤای کوردستانی گرتەوە، ئەم بەرەوپێشچونی شۆڕشە هەر بەردەوامە، سەرەتا سێ کانتۆن (جزیرە، کۆبانێ، عەفرین) دامەزران، لەسەر ئەو بنەمایەش سیستەمی خۆبەڕێوەبەریی دامەزرا، دواتر بە ئازادکردنی گرێ سپی و بەستنەوەی هەردو کانتۆنی جزیرەو کۆبانێ پێکەوە، شۆڕش پێی نایە قۆناغێکی ترەوە. ئاماژەی بەوەشکردوە، ناوچە داگیرکراوەکانی وەک حەسەکە، هۆل، شەدادی، مینبج، تەبقە، رەققەو باکورو رۆژهەڵاتی دێرەزور یەک لەدوای یەک ئازاد کران، سیستەمی خۆبەڕیوەبەریی هەنگاو بە هەنگاو جێی خۆی گرت، ئێستاش رێکخستنی بەڕێوەبەرێتی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا نوێئەکرێتەوە، ئەنجومەنی گشتی و ئەنجومەنی هەرێمەکان رێکئەخرێنەوە.

هاوڵاتى عەلی حەمەساڵح، ئەندامی لیژنەی دارایی و ئابوری پەرلەمان رایگەیاند:" داھاتی پێویست ھەیە بۆ ئەوەی موچە بە بێ لێبڕین بدرێت، "تەنیا بە داھاتی فعلی کە ھاتوەتە خەزێنەی گشتی و لێرەدا بە وردەکاری و پشتبەشتن بە بەڵگەکان دەیخەینەڕو، دەسەلمێت کە دەتواندرێت پاشەکەوت نەمێنێ و پرۆژەی خزمەتگوزاریش دەستپێدەکاتەوە".  عەلی حەمەساڵح لەنوسینێکدا لەبارەی داهاتی هەرێم بۆ موچە بڵاویکردەوە، "بەڵێ داھاتی پێویست ھەیە بۆ ئەوەی موچە بە بێ لێبڕین بدرێت، بەبێ ئەوەی باسی نەمانی قاچاخی و کۆمپانیاکاری خاڵی سنوری و زیادبوونی داھاتی نەوت و وەرگرتنی باج لە ھەمو گەورە باجدەران بکەین، تەنیا بە داھاتی فعلی کە ھاتوەتە خەزێنەی گشتی و لێرەدا بە وردەکاری و پشتبەشتن بە بەڵگەکان دەیخەینەڕو، دەسەلمێت کە دەتواندرێت پاشەکەوت نەمێنێ و پرۆژەی خزمەتگوزاریش دەستپێدەکاتەوە".  ئاماژەی بەوەشکردوە، پارەی پێویست بۆ موچە 896 ملیار دینارە، داھاتی نەوت بۆ خەزێنە مانگی پێشو 350 ملیۆن دۆلار بوە (بەرمیلێک 25 دۆلار) دەکاتە 514 ملیار دینار، 200 ملیار دینار بەغدا، 20 ملیار دیناری پارەی ھاوپەیمانان، واتە، بەبێ داھاتی ناوخۆ 82%ی‏ موچە دابین بوەو بۆ پێدانی موچەی تەواو 162 ملیار دینار پێویستە لە داھاتی ناوخۆ. عەلی حەمەساڵح باسی لەوەکردوە، "ئەگەر مانگی (شوبات/2)ی ئەم ساڵ بە پێوەر وەربگرین داھاتی ناوخۆ کە ھاتوەتە وەزارەتی دارایی بۆ تەمویلی موچە 373 ملیار دینار بوە، بڕی 161 ملیار دیناری سلێمانی کە 43% دەکات و بڕی 213 ملیار دیناری ھەولێرو دھۆک کە 53%‏ دەکات".

هاوڵاتى ئەمینداری گشتی یەكێـتی جیهانی زانایانی مسوڵمان فەتوا لەسەر چەند پرس و مەسەلەیەكی تایبەت بە قوربانیكردن دەدات و رایگەیاند:" یەك سەر قوربانی بەشی هەموو ئەندامانی یەك خێزان دەكات". عەلی قەرەداغی، لەهەژماری تایبەتی خۆی وەڵامی 21 پرسیاری تایبەت بە قوربانیكردنی داوەتەوەو ئاماژەی بەوەكردووە،كەسی قوربانیكەر قوربانییەكەی دابەشدەكات بەسەر هەژاران و خاوەن پێداویستییەكاندا، بەشێكی دەهێڵێتەوە بۆ خۆی و ماڵ و خێزانی، ئەمەش لە بارێكدا كە نیەتی نەزری لێ نەهێنابێ‌، ئەگەر بیكاتە سێ بەشیش ئەوا هیچ نەنگییەكی تێدا نیە. دەقی فەتواكەی عەلی قەرەداغی: فەتوا لەسەر چەند پرس و مەسەلەیەكی تایبەت بە قوربانیكردن سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، درود و صەڵەوات لەسەر پێغەمبەری رەوانەكراو بەبەزەیی بۆ جیهانیان پێشەوامان موحەممەد (صلی الله علیه وسلم)و لەسەر خانەوادەو یارانی.... مەسەلەی یەكەم: پێناسەی قوربانیی شەرعیی و ئاژەڵی قوربانیی. مەسەلەی دووەم: حوكمی شەرعی قوربانیكردن. مەسەلەی سێیەم: كاتی سەربڕینی قوربانیی. مەسەلەی چوارەم: قوربانیكەر كەسێكیتر بكاتە بریكاری خۆی. مەسەلەی پێنجەم: شەرعییەتی پێدانی قوربانیی بە كۆمەڵە خێرخوازییەكان. مەسەلەی شەشەم: یەك سەر قوربانی بۆ هەموو ئەندامانی یەك خێزان. مەسەلەی حەوتەم: مەبەستەكانی شەریعەت لە قوربانیكردن. مەسەلەی هەشتەم: چۆنێتی دابەشكردنی قوربانیی. مەسەلەی نۆیەم: دانی بەشێك لە قوربانیی بە كەسانی غەیرە موسڵمان. مەسەلەی دەیەم: لەناوچوونی ئاژەڵی قوربانی لەدوای كڕینی یان دەستنیشانكردنی. مەسەلەی یازدەیەم: قوربانیكردن لەجیاتی كەسانیتر. مەسەلەی دوازدەیەم: ئەو ئاژەڵانەی كە بۆ قوربانیكردن دەگونجێن و تەمەنیان. مەسەلەی سیازدەیەم: سوننەت و ئادابەكانی قوربانیكردن. مەسەلەی چواردەیەم: ئەوەی كە پەیوەندە بە رێگریكردن لە قوربانیكەر لە تاشینی مووی و نینۆك كردن. مەسەلەی پازدەیەم: پرسی گواستنەوەی قوربانیی و گرتنی كۆمەڵە خێرخوازییەكان بە بریكار تیایدا. مەسەلەی شازدەیەم: قوربانیكردن بە بەرخی ئوسترالی، یان دووگ بڕدراو. مەسەلەی حەڤدەیەم: تێپەڕبوونی كاتی قوربانیكردن. مەسەلەی هەژدەیەم: نرخی قوربانییەكە بە نەقدی بدرێ‌ بە هەژاران لە جێی سەربڕینی، ئەوەش لەبەر پێویستییان بە پارەكە بە نەقدی  زیاتر لە گۆشتەكەی. مەسەلەی نۆزدەیەم: تایبەتكردنی قوربانیی بە یەك خێزان. مەسەلەی بیستەم: رادەستكردنی قوربانییەكە (بە زیندوویی) بە خێزانە هەژارەكان كە خۆیان هەستن بە سەربڕینی. مەسەلەی بیست و یەكەم: نرخی قوربانییەكە بە پارەی نەقد بدرێ‌ بە كۆمەڵەیەكی خێرخوازیی باوەڕپێكراو. درێژەباسی ئەم مەسەلەو فەتوایانە لە خوارەوە بخوێنەرەوە: سوپاس و ستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان، درود و صەڵەوات لەسەر پێغەمبەری رەوانەكراو و بە بەبەزەیی بۆ جیهانیان و پێشەوامان موحەممەد و لەسەر خانەوادەو یارانی، پاشان:  مەسەلەی یەكەم: پێناسەی قوربانیی شەرعیی و ئاژەڵی قوربانیی: قوربانیكردن بریتییە لە سەربڕینی ئاژەڵانی وەك مەڕ، بزن، رەشە وڵاغ (گا و مانگا) و وشتر لە جەژنی قورباندا، بە مەبەستی پەرستنی خوای گەورەو نزیككەوتنەوە لێی، هەروەها لە سێ‌ رۆژەكەی تری جەژندا، تەنها یەك سەر مەڕ، یان یەك سەر بزن بۆ یەك كەس دەبێ‌، بەڵام رەشە وڵاغ یان وشتر تەنها یەك دانەیان بۆ قوربانیی حەوت كەس دەبێ‌. مەرجی ئەو ئاژەڵە كە دەكرێتە قوربانیی ئەوەیە كە دەبێت سەلامەت بێت لە نەخۆشییەكی عەیبداركەر كە كاریگەری هەبێت لەسەر گۆشتەكەی، یان لەسەر شكڵ و شێوەی، رای بەهێز ئەوەیە كە ئەگەر ئەو ئاژەڵە بێ‌ دووگ بێت هیچ زیانی نیە، یان دووگی بڕدرابێت، یان خەسێنرابێت، ئەمەش رای بەهێزە لە گوتەی زانایاندا. لەبەرئەوە ئاژەڵی كوێر كە كوێرییەكەی دیاربێت بۆ قوربانی نابێ‌، یان نەخۆشییەكی دیاری هەبێت، نابێت شەل بێت بەجۆرێ‌ شەلییەكەی بەرچاو بێت، نابێت لەڕێ‌ بێت كە گۆشتی پێوە نیە، هەروەها نابێت لەبری (كرێی) سەربڕینەكەی هیچ بەشێكی قوربانیی لێبدرێ‌ بە قەسابەكە، نابێت نە گۆشت و نە پێستەكەی بفرۆشرێت. دەبێت هەموو پارچەكانی جەستەی قوربانییەكە ببەخشرێتەوە تەنانەت پێست و مووەكەشی... كەواتە پێویستە موسڵمان لەڕووی قەڵەوی و زۆری گۆشتەوە باشترین ئاژەڵ بۆ قوربانیكردن هەڵبژێری، هەروەها دووركەوتنەوە لە هەر عەیبێك لەو عەیبانەی پێشەوە، چونكە خوای گەورە دەفەرموێ‌: [ژَلِكَ ۆمَن یُعَڤِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْۆی الْقُلُوبِ]سورە الحج(32)  مەسەلەی دووەم: حوكمی شەرعیی قوربانیكردن: لەڕاستیدا ئەو بەڵگانەی كە قورئان و سوننەت پشتگیرییان لێدەكەن بریتییە لەوە كە حوكمی شەرعیی قوربانیكردن رێوڕەسمێكی پیرۆزی ئاینیی گەورەیە، سوننەتێكی موئەككەدە، ئەم رێوڕەسمەش واجب نیە نە لەسەر حاجی و نە لەسەر غەیری حاجی، حەنەفییەكان و ئەوانەش هاوڕایانن وتوویانە قوربانیكردن واجبە. چونكە ئەو فەرمانەی كە لە ئایەتەكەدا هاتووە بۆ فەرزەو دەبێ‌ جێبەجێ‌ بكرێ‌، ئەویش ئەم فەرموودەیەی خوای گەورەیە: (فَصَلِّ لِرَبِّكَ وانْحَرْ)، قەتادە و عەتا‌و و عەكرمە و هیتریش بە قوربانیی راڤەیان كردووە، ئەوەش بە پشتبەستن بە فەرمانەكە كە دەڵێن لەڕاستیدا فەرزە. بەڵام كۆی زانایان بەڵگەی بەهێزیان هێناوەتەوە كە واجب نیە ، وتوویانە: ئەوەی كە لە فەرمانەكەدا باس لە فەرزبوونی دەكات رای جیاوازی لەسەرە، ئەوەی كە رای بەهێزە ئەوەیە كە تەنها بۆ داواكردنە، پاشان ئەوە بەڵگەكانن كە مەسەلەی فەرزبوونی یان سوننەت بوونی دیاری دەكەن، یان بۆ رێنماییی و تەبلیغە یان بۆ رێگاپێدانە، هەروەها لەفزی (وانْحَرْ) دەقێك نیە لە قوربانیدا، بەڵكو لەوانەیە مەبەست پێی سەربڕینی ئاژەڵی دیاریی مەككە (هدی) بێت كە حاجی لە حەجدا سەریدەبڕێ‌، چونكە سورەتەكە مەككییە. بەڵگەیەكیتر لەسەر فەرزنەبوونی قوربانیی ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەری خوایە (صلی الله علیه وسلم)كە دەفەرموێ‌: ((هەركات دە رۆژی یەكەم لە مانگی زیلحیججە هاتەپێش و یەكێك لە ئێوە ویستی قوربانی بكات با موو لە سەر و پێستی نەكاتەوە))، بەڵگە دیارییەكە لە فەرموودەكەیدا (صلی الله علیه وسلم) وشەی (وأراد) كە بەڵگەیە لەسەر سەرپشككردن بە كردن یان بە نەكردنی. چەندین فەرموودەی تر هەن كە بەڵگەن لەسەر رەوایەتی قوربانیكردن و لەسەر خێر و چاكەكەی، زانایان كۆدەنگن لەسەری هەروەك ئیبن قودامە لە (المغنی) دا باسیكردووە. بەڵام مەعلومە كە خێری قوربانیكردن لە خێری هەر خێرێكی تری گشتی زیاترە، زانایانێكیش هەن دەڵێن كە خێركردن بە نەقدی خێرتر و باشترە، ئەمەش لە عائیشەوە (خوا لێی رازی بێت) گێڕدراوەتەوە، بەڵام رای یەكەم بەهێزتر و لەپێشترە. مەسەلەی سێیەم: كاتی سەربڕینی قوربانیی: كاتی سەربڕینی قوربانیی لە رۆژی دەی مانگی زیلحیججەوە لەدوای نوێژی جەژن یان بەڕادەی تەواوبوونی كاتی نوێژەكە دەستپێدەكات تا كاتی خۆرئاوابوونی رۆژی چوارەمی جەژن واتە (10، 11، 12، 13) لە مانگی زیلحیججە، هیچ رێگیرییەك نیە لەوەی سەربڕین لەو چوار رۆژەدا هەر لەدوای نوێژی جەژنەوە لەگەڵ رەچاوكردنی كۆتاییهاتنی هاتنی كاتەكەی بە خۆرئاوابوون لە رۆژی 13 مانگدا، بەشەو یان بە رۆژدا بێت، باشترین كاتیش لەو ماوەیەدا ئەو كاتەیە كە بەرژەوەندی هەژارانی تێدا دەستەبەر دەبێت. مەسەلەی چوارەم: قوربانیكەر كەسێك بكاتە بریكاری خۆی: بە كۆدەنگی زانایان رێگادراوە كە كەسی قوربانیكەر دەتوانێ‌ لە سەربڕینی ئەو ئاژەڵەدا كە دەیكاتە قوربانیی كەسێكیتر بكاتە بریكاری خۆی، ئەگەرچی باشتر وایە كەسی قوربانیكەر ئەگەر هاتوو توانای ئەو كارەی هەبوو خودی خۆی هەستێ‌ بە سەربڕینی قوربانییەكەی، دواتریش بە تێروتەسەلی قسەی لێدەكەین. مەسەلەی پێنجەم: شەرعییەتی پێدانی قوربانیی بە كۆمەڵە خێرخوازییەكان: بەم پێیە ئەو پرۆسەیە كە كۆمەڵە خێرخوازییەكان پێی هەڵدەستن لە كۆكردنەوەی نرخی قوربانییەكان، پاشانیش لەڕێگای لقەكانیانەوە هەڵدەستن بە سەربڕینیان لەو وڵاتانەدا كە نەدارن و پێویستییان پێی هەیە ئەوا بە كۆدەنگی زانایان كارێكی رەواو شەرعییە، نابێت رەخنەو ناڕەزایی لەو كارە بگیرێ یان گومان لەسەری دروست ببێت مادامێ‌ ئەو كۆمەڵەیە كۆمەڵەیەكی خێرخوازیی متمانەپێكراوە و بە جوانی هەڵدەستێ‌ بە راپەڕاندنی كارەكە. مەسەلەی شەشەم: یەك سەر قوربانیی بۆ هەموو ئەندامانی یەك خێزان: یەك سەر قوربانیی بەشی هەموو ئەندامانی یەك خێزان دەكات، چونكە پێشەوا موسلیم لە صەحیحەكەیدا لە عائیشەوە (خوا لێی رازی بێت) دەگێڕێتەوە كە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم): بەرانێكی هێنا تا بیكاتە قوربانیی، ئینجا رایكێشا، پاشان فەرمووی: ((بەناوی خودا، خودای گەورە ئەم قوربانییە لە موحەممەد و لە خانەوادەی موحەممەد و لە ئوممەتی موحەممەدی قوبوڵ بكە)) پاشان كردییە قوربانی، تەنانەت پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) ((دوو بەرانی شاخداری رەنگ بۆری كردە قوربانی)). لە ریوایەتێكیشدا هاتووە كە: ((لە كاتی سەربڕینی دووەمدا فەرموویەتی: ((لەجیاتی هەركەسێكی ئوممەتی من كە باوەڕی هێناوەو باوەڕی بە پێغەمبەرایەتی من كردووە)). بەڵام بۆ كەسێ‌ كە توانای دارایی هەیە باشترە كە قوربانیی زۆرتر بكات. مەسەلەی حەوتەم: مەبەستەكانی شەریعەت لە قوربانیكردن: قوربانیكردن زۆر مەبەستی شەرعی و حوكمی جۆراوجۆر و سودی گەورەی تێدایە، گرنگترینیان ئەمانەن: 1- دەستەبەركردنی بەندایەتییە بۆ خوای گەورە لە بواری ماڵ و داراییدا، بە گەورە راگرتنی رێوڕەسمە پیرۆزەكانیەتی، چونكە قوربانیكردن پەرستشێكی داراییە بۆ خوای گەورە، هۆكارێكە بۆ نزیككەوتنەوە لە خوای گەورە، ئەوەش لەڕێگای خەرجكردنی بەشێك لە ماڵ و سامان بۆ راپەڕاندنی فەرمانەكانی خوای گەورە و پێغەمبەرەكەی (صلی الله علیه وسلم). 2- سوپاسگوزاریی لەسەر بەخشینی نیعمەتی ماڵ و سامان، لەبەرئەوە قوربانیكردن تەنها لەسەر كەسێك دانراوە كە ماڵ و سامانی هەبێت و توانای قوربانیكردنی هەبێت. 3- بەجێگەیاندنی مافی برایەتی ئیمانیی و بەشداریكردن لە دەستەبەركردنی كۆمەڵایەتی كە پێویستە بە هۆكاری بەردەست جێبەجێ‌ بكرێ‌.  4- دڵخۆشكردنی هەژاران تا هەست بە خۆشی جەژن بكەن و لەگەڵ ئەوانیتردا ئەو خۆشییە بنوێنن. 5- دڵفراوانیی و نواندنی سەخاوەت بەرانبەر بە خود و ماڵ و خێزان لە جەژندا. 6- زیندووكردنەوەی سوننەتی گەورەمان پێغەمبەر ئیبراهیمە (سەلامی خوای لەسەر بێت)، پارێزگاریكردنە لەو سوننەتە لە یادەوەریی و لە پراكتیزەكردندا، چونكە ئەو لێبڕا كە ئیسماعیلی كوڕی (سەلامی خوایان لەسەر بێت) بكاتە قوربانیی. بەڵام ئەوەبوو خوای گەورە قوربانییەكی گەورەی لەجیاتی ئیسماعیل كردە قوربانیی. ئەمەش كارێكی پێشەنگییە تا كەسانی گەورەو لاوان و ئافرەتان چاوی لێبكەن، پەروەردەكردنە لەسەر گوێڕایەڵیكردنی خوای باڵادەست لەڕێگای بەخشینی بەنرخترین شتێك كە مرۆڤ هەیەتی. مەسەلەی هەشتەم: چۆنێتی دابەشكردنی قوربانیی:    كەسی قوربانیكەر قوربانییەكەی دابەشدەكات بەسەر هەژاران و خاوەن پێداویستییەكاندا، بەشێكی دەهێڵێتەوە بۆ خۆی و ماڵ و خێزانی، ئەمەش لە بارێكدا كە نیەتی نەزری لێ نەهێنابێ‌، ئەگەر بیكاتە سێ بەشیش ئەوا هیچ نەنگییەكی تێدا نیە، چونكە لە ئیبن عەبباسەوە (خوا لێیان رازی بێت) لە باسی قوربانیكردنی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)ریوایەتكراوە كە وتوویەتی: ((سێیەكی دەرخواردی ماڵ و خێزانی خۆی دەدا، سێیەكێكی تری دەدا بە دراوسێ‌ هەژارەكانی، سێیەكێكیشی دەكردە خێر بەسەر ئەوانەدا داوایان دەكرد)). مەسەلەی نۆیەم: دانی بەشێك لە قوربانیی بە كەسانی غەیرە موسڵمان: دروستە بەشێك لە قوربانی بدرێ‌ بە كەسانی غەیرە موسڵمان لەوانەی كە لە وڵاتماندا دەژین و دۆستمانن، هەروەها بدرێ‌ بە خزمەتكار و شۆفێر و كرێكاران و هاوشێوەیان، چونكە ئەمە دەچێتە خانەی ئەو چاكەكاریەوە كە لە سورەتی الممتحنە دا هاتووە، خوای گەورە دەفەرموێ‌:[ڵا ێنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّژِینَ ڵمْ یُقَاتِلُوكُمْ فِی الدِّینِ ۆڵمْ یُخْڕجُوكُمْ مِنْ دِێاڕكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ ۆتُقْسِگُوا إِڵیْهِمْ  إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِگِینَ]سورە الممتحنە(😎  ، لە ئیبن عومەرەوە (خوا لێیان رازی بێت) دەگێڕنەوە كە وتوویەتی مەڕێك لەناو ماڵ و خێزانی پێغەمبەردا (صلی الله علیه وسلم)سەربڕدرا، كاتێك هاتەوە فەرمووی: ((ئایا بەشتان بردووە بۆ دراوسێ‌ جووەكەمان؟)) (دووجار دووبارەی كردەوە)، گوێبیستی پێغەمبەری خوا بووم (صلی الله علیه وسلم)دەیفەرموو: ((جبریل بەردەوام لەبارەی چاكبوون لەگەڵ دراوسێ راسپاردەی دەدامێ‌ تەنانەت وا گومانم برد كە درواسێ‌ میراتی دراوسێ‌ دەبات)). مەسەلەی دەیەم: لەناوچوونی ئاژەڵی قوربانیی لەدوای كڕین یان دەستنیشانكردنی:    أ- ئەگەر كەسی قوربانیكەر ئاژەڵێكی كڕی پاشان لەپێش هاتنی كاتی قوربانیكردنی ئاژەڵەكە لەناوچوو ئەوا هیچی ناكەوێتە سەر، مەگەر لەبارێكدا نەبێت كە ئاژەڵەكە كرابێتە نەزر و بەهۆی كەسی نەزركەرەوە بە ئازاردانی یان كەمتەرخەمیكردن لە پاراستنی لەناوچووبێت، ئەوا لەو حاڵەتەدا پێویستە كەسی قوربانیكەر ئاژڵێكی هاوشێوەی بكڕێ‌ و بیكاتە قوربانیی. ب- بەڵام ئەگەر هاتوو قوربانییەكەی لەدوای كڕینی عەیبدار بوو ئەوا هیچ نەنگییەكی تێدا نیە كە بیكاتە قوربانیی، چونكە پاساوی شەرعی هەیە. ج- ئەگەر لەدوای دیاریكردنی ئاژەڵی قوربانییەكە ئەو ئاژەڵە بەچكەی لێبوو ئەوا بەچكەكەش لەگەڵیدا سەردەبڕدرێ‌. مەسەلەی یازدەیەم: قوربانیكردن لەجیاتی كەسانیتر: أ- قوربانیكردن لەجیاتی مردوو:  1-ئەگەر كەسێ‌ ویستی لەجیاتی كەسێكی مردوو كە وەسیەتی كردبێت قوربانیی بكات ئەوا دروستە بۆی بكرێ‌ با ئەو كەسە هیچ ماڵ و سامانێكیشی لێ‌ بەجێنەمابێت، بەڵام ئەگەر ماڵ و سامانی لێ‌ بەجێمابێت و وەسیەتی قوربانیی كردبێ‌ ئەوا بە كۆدەنگی زانایان دەبێت لە سێیەكی ئەو ماڵەی بەجێیهێشتووە ئەو وەسیەتەی جێبەجێ‌ بكرێ‌. 2-بەڵام ئەگەر وەسیەتی نەكردبێت قوربانیی بۆ بكرێ‌ ئەوا زۆرینەی زانایان رێگایانداوە قوربانیی بۆ بكرێ‌، بەتایبەتی بۆ باوك و دایك، هەروا دروستە قوربانیی بكات بۆ خزمان یان مردووە خۆشەویستەكانی خۆی ئەمەش رای بەهێز و سەلمێنراوی لەسەرە، بەڵام بۆ خێركردنی تر لەجیاتی خزمان ئەوە بە كۆدەنگی زانایان كارێكی دروستە.  ب- قوربانیكردن بۆ زیندوو: 1- دروستە قوربانیی بۆ كەسێكی زیندووی پەككەوتە و بۆ باوك و دایك و بۆ ماڵ و خێزان بكرێ‌ -هەروەك لەپێشەوە ئاماژەمان پێكردووە-، هەروەها هەندێ‌ لە زانایان رێگایانداوە كە قوربانی بكرێ‌ بۆ كەسانیتریش لەوانەی كە توانایان هەیە، چونكە پێغەمبەر(صلی الله علیه وسلم) قوربانیكردووە بۆ ماڵ و خێزان و بۆ ئوممەتەكەی. 2- باش وایە قوربانیكەری دەوڵەمەند هەندێ‌ لە قوربانبییەكانی بدات بە هەژاران، یان بە غەیری ئەوان، بۆئەوەی ئەوانیش بێبەش نەبن لەو پاداشتە، بوخاری ریوایەتی كردووە كە: ((پێغەمبەر - (صلی الله علیه وسلم)- قوربانییەكانی دابەشكردووە لەنێوان هاوەڵاندا)). ئەوەش بەوە دەبێ‌ كە دەوڵەمەند هەندێ‌ لەو ئاژەڵانەی كە دەیەوێت بیانكاتە قوربانی بە زیندوویی بیانداتە هەژاران یان بە غەیری ئەوان تا خۆیان هەستن بە سەربڕین و دابەشكردنیان، خۆیشیان بەشێكی هەڵگرن بۆ خۆیان، ئەویتریشی دابەشبكەن بەسەر كەسانێكدا كە پێویستییان بەو گۆشتەیە، بەمشێوەیە ئەوانیش بەشدار دەبن لە بەرپاكردنی سروتەكانی خوای گەورە. مەسەلەی دوازدەیەم: ئەو ئاژەڵانەی كە بۆ قوربانیكردن دەگونجێن و تەمەنیان: 1- زۆرینەی زانایان لەسەر ئەو رایەن كە قوربانیكردن تەنها لەم ئاژەڵانەدا دەكرێ‌ ئەوانیش بریتین لە: وشتر، رەشەوڵاغ (گا و مانگا)، مەڕ و بزن. هەندێ لە زانایانیش كە یەكێكیان حەسەنی كوڕی صاڵحە رایان وایە كە دەكرێ‌ مانگای كێوی بكرێتە قوربانی بۆ حەوت كەس، ئاسكیش بۆ یەك كەس. 2- بۆ تەمەنیشیان دەبێت مەڕ تەمەنی لە شەش مانگ كەمتر نەبێت واتە: كاوڕ بێت، دەبێت چتیر كە مێینەی بزنە تەمەنی ساڵێكی تەواو كردبێت و پێینابێتە ساڵی دووەمەوە، دەبێت رەشەوڵاغیش تەمەنی دوو ساڵی تەواو كردبێت و چووبێتە ساڵی سێیەمەوە، وشتریش پێنج ساڵی تەواو كردبێ‌ و چووبێتە ساڵی شەشەمەوە. مەسەلەی سیازدەیەم: سوننەت و ئادابەكانی قوربانیكردن: 1- بۆ مەسەلەی ئاژەڵی قوربانیی پێویستە چاكترین و قەڵەوترین و باشترین و شاخدار هەڵبژێردرێ‌، زانایان رایان جیاوازە لەوەی كە ئایا مەڕ لە حەوتیەكی وشتر و رەشەوڵاغ باشترە؟ رای بەهێز ئەوەیە كە بەران باشترە لە حەوتیەك، چونكە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)قوربانی بە بەران كردووە -هەروەك لەپێشەوە باسكراوە-، دەبێت ئادابی سەربڕینی شەرعیش پەیڕەو بكات. 2- یەكێك لە سوننەتەكانی قوربانیكردن ئەوەیە دەبێت قوربانیكەر (پیاو بێت یان ئافرەت) دوای ئەوە كە نیەتی هێنا قوربانی بكات ئیتر نابێت لە دە رۆژی یەكەمی مانگی زیلحیجەدا مووی بتاشێ‌، نابێت نینۆكی بكات تا قوربانییەكەی دەكات، ئیبن قودامە دەڵێ‌: (هەركەس نیەتی هێنا كە قوربانی بكات و كەوتە دە رۆژی یەكەمی مانگەوە ئیتر نابێت موو لە سەر و پێستی بكاتەوە). 3-باش وایە قوربانیكەر قوربانییەكەی دابەشبكات بۆ سێ‌ بەش: سێیەكێكی بۆ خۆی و ماڵ و خێزانەكەی، سێیەكێكی بكاتە دیاری بۆ هەركەس كە خۆی بیەوێ‌ لە دراوسێیان و هاوڕێیان با ئەوانەش كەسانی دەوڵەمەندبن، سێیەكێكیشی ببەخشێتەوە بەسەر هەژاراندا. 4- یەكێكیتریش لە ئادابەكانی سەربڕین ئەوەیە ئەگەر لە توانایدا بوو خۆی هەستێ‌ بە سەربڕینی، ئەمەش واجب نیەو ئەنجامنەدانی نابێتە مایەی كەمكردنەوەی پاداشت، با لە كاتی سەربڕیندا بڵێ‌: (بسم الله، والله أكبر، ئەمە هی زاتی تۆیە، بۆ زاتی تۆیە، خوایە لێم قوبوڵ بكە، یان لە فڵانەكەسی قوبوڵ بكە) یان بڵێ‌: (خودایە ئەمە لەباتی خۆم و لەباتی ئەندامانی خێزانەكەمە). 5- بە مەرج ناگیرێ‌ كەسی بریكار لە كاتی سەربڕیندا ناوی كەسی بریكاردەری قوربانیكەر بهێنێ‌، زانایان وتوویانە: وانابینین را جیاوازی هەبێ‌ لەوەی كە نیەت جێی خۆی دەگرێ‌، ئەگەر كرا ناوی ئەو كەسەش بهێنرێ‌ كە لەباتی ئەو قوربانییەكە دەكرێ‌ شتێكی باشە). مەسەلەی چواردەیەم: ئەوەی كە پەیوەندە بە رێگریكردن لە قوربانیكەر لە تاشینی مووی و نینۆك كردن:  هەموو ساڵێك ئەم مەسەلەیە دەوروژێنرێ‌، خەڵكی سەرقاڵدەكرێن پێیەوە، پێمخۆشە لێرەدا روونیبكەمەوە كە چەند مەسەلەیەكی گرنگ هەن ئەوانیش ئەمانەن: 1- بێگومان لەسەر ئەم مەسەلەیە فەرموودیەكی راست و دروست هاتووە كە موسلیم بە سەنەدی خۆی لە ئوم سەلەمەوە (خوا لێی رازی بێت) ریوایەتیكردووە كە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)فەرموویەتی: ((ئەگەر دە رۆژی یەكەمی -مانگی زیلحیججە- هاتەپێش و یەكیك لە ئێوە ویستی قوربانی بكات با موو لە سەر و پێستی نەكاتەوە))، لە ریوایەتێكیشدا هاتووە كە فەرموویەتی: ((با نە موو لەخۆی بكاتەوە، نە نینۆك بكات)) ئەم فەرموودەیەش راستەو رواڵەتی فەرموودەكە وەرگیراوە كە هەندێ‌ لە زانایان كردوویانەتە بەڵگە لەسەر قەدەغەكردنی، ئیبن قودامە وتوویەتی: (ئەمە گوتەی هەندێ‌ لە زانایانمانە كە ئیبن مونزیر لە ئەحمەد و ئیسحاق و سەعیدی كوڕی موسەییبەوە دەیگێڕێتەوە، قازی و كۆمەڵێكیش لە زانایانمان وتوویانە: ئەو كارە كەراهیەتی -واتە كەراهیەتێكی پاكژكەرە (كراهیە تنزیهیە) و حەرامكراو نیە-، مالیك و شافیعی هەر ئەم قسەیە دەكەن چونكە عائیشە -خوا لێی رازی بێت- وتوویەتی: من خۆم ملوانكەی ئاژەڵی دیاریی مەككەی پێغەمبەرم (صلی الله علیه وسلم) (هدی) دەهۆنییەوە پاشان پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) بەدەستی خۆی دەیكردنەوە ملیان، پاشان دەیناردن، تا ئاژەڵەكەی سەردەبڕی هیچ شتێكی لە خۆی حەرام نەدەكرد كە خوای گەورە بۆی حەڵاڵ كردبێ‌..)) بوخاری و موسلیم ریوایەتیان كردووە، ئەبو حەنیفە دەڵێ‌: (هیچ كەراهەتێكی نیە). كەواتە ئەم زانایانە -كە زۆرینەن- فەرموودەكەی ئوم سەلەمەیان (خوا لێی رازی بێت) والێكداوەتەوە كە مەسەلەكە كەراهیەتی پاكژكەرەوەی هەیە یان رێگاپێدراوە، چونكە رێگریكردن با لە رواڵەتیشدا لای كۆمەڵێك لە زانایان بەڵگە بێت لەسەر حەرامكردن، بەڵام ئەم گوتەیە كۆدەنگی زانایانی لەسەر نیە، بەڵگەكانیش بەهەمانشێوە بە ئاراستەی غەیری قەدەغەكردندا دەیبەن، لە گرنگترینی ئەو بەڵگانە فەرموودەكەی عائیشەیە (خوا لێی رازی بێت) كە فەرموودەیەكی راستەو بوخاری و موسلیم ریوایەتیان كردووە، ئەو فەرموودەیە كە شافیعی لەبارەیەوە وتوویەتی: (ئەو مانایە دەدات بەدەستەوە كە مرۆڤ ئەگەر نیەتی ناردنی ئاژەڵی دیاریی مەككەی (هدی) لە حەجدا هێنا ئیتر هیچ شتێكی لەوبارەیەوە لێ‌ قەدەغە ناكرێت، ئیرادەی ناردنی ئاژەڵیش بۆ (هدی) لە حەجدا ئیرادەیەكی بەهێزترە لە ئیرادەی قوربانیكردن). ئێمەش ئەم رایەمان لا بەهێزترە، چونكە ئەسڵ لە مەسەلەكەدا پێدانی ئەستۆپاكییە (برا‌وە الژمە)، قەدەغەكردنیش بە بەڵگەیەكی راشكاو و دروست و راست نەبێت كە هیچ ماناگۆڕینێ‌ هەڵنەگرێ‌ ناسەلمێت، خوای گەورەش زاناترە. 2- ئەم راجیاوازییە تەنها لە بڕینی موو یان تاشینی، وە لە مەسەلەی نینۆككردندایە، جگە لەو دووانە ئیتر هیچ راجیاوازییەك لە شتەكانی تردا نیە كە رێگربن لە قوربانیكردنەكەی، لەوانەش سەرجێگەیی لەگەڵ هاوسەردا و هاوشێوەی دەربارەی كەسێك كە بیەوێت قوربانی بكات. 3- ئەم حوكمە لەوەی كە خۆگرتنەوە لە مووكردن سوننەتە یان واجبە، وە فەرامۆشكردنی حەرامە یان مەكروهێكی پاكژكەرەوە بێت یان رێگاپێدراو بێت تایبەتە تەنها بە كەسی قوربانیكەرەوە، ئەندامانی خێزانەكەی و ئەو كەسە كە قوربانی لەبری ئەو دەكات ناگرێتەوە، ئەمەش لە رۆژی نیەتهێنان و بڕیاردان بەوەی كە بە دڵنیایی قوربانی دەكات دەست پێدەكات. مەسەلەی پازدەیەم: گواستنەوەی قوربانییەكان و گرتنی كۆمەڵە خێرخوازییەكان بە بریكار:  یەكێك لەو نیعمەتانەی كە پەروەردگار سوپاس بۆ خوای گەورە لە وڵاتی قەتەر بەتایبەتی، وڵاتانی كەنداو بە گشتی پێیبەخشیوین نیعمەتی ئەمن و ئاسایش و زۆری رزق و رۆزی و ماڵ و سامان و دەوڵەمەندییە، ئەمەش بەخششێكی گەورەیەو دەخوازێ‌ لێی ببەخشرێ‌، ئەمە لەكاتێكدا كە گەلانی هەندێ‌ لە وڵاتە ئیسلامییەكانی تر دەناڵێنن بەدەست برسێتییەوە، پارووە نانێكیان نیە، هەیانە دەیانبینی كە دەڵێن وا بۆ چەند مانگێكە تامی گۆشتمان نەچەشتووە، جا لەسایەی ئەم بارودۆخەدا ئەوا بڕیاردان بە گواستنەوەی قوربانیی بۆ ئەو هەژارە داماوانە لە سوریا، فەلەستین، عیراق، ئەفەریقیا و بۆرما و كشمیر و هاوشێوەیان لە وڵاتانی ئیسلامیدا دەبێتە بڕیاری بەهێز و گونجاوە لەگەڵ مەبەستەكانی شەریعەتدا، ئەم گوتەیە نەیار نیە لەگەڵ هیچ دەقێك لە دەقەكانی قورئان و سوننەتدا، پێشتر فەتوای كۆمەڵییانە دەرچووە بە گواستنەوەی زەكات كە پایەی سێیەمە و هیتریش، جگە لەوەش ئەوەی كە قوربانیكەر كەسێكیتر -وەك كۆمەڵەیەكی خێرخوازی متمانەپێكراو بكاتە بریكار- كۆدەنگی زانایانی لەسەرە- هەروەك لەمەوپاش بەتێروتەسەلی قسەی لێدەكەین-.  ئەو قسەیەش كە هەندێ‌ لە زانا هاوچەرخەكان دەیوروژێنن گوایا بە گواستنەوەی قوربانیی ئیتر ئەم رێوڕەسمە پیرۆزە دەرناكەوێ‌ ئەوە گوتەیەكی نەسەلمێنراوە، چونكە سوپاس بۆ خوا رێوڕەسمەكە لە هەموو وڵاتێكدا ئەنجامدەدرێ‌، جا ئەگەر بەوە قایل بووین كە موسڵمانان یەك ئوممەتن، یەك جەستەن، ئەوا ئەنجامدانی ئەو رێوڕەسمە لەو وڵاتەدا كە قوربانییەكەی بۆ دەگوێزرێتەوە جێبەجێ‌ دەبێت، هەروەها نیەت و خواپەرستیی و پارێزكاریی بناغەی سەرەكین لە مەسەلەكەدا، خوای گەورە دەفەرموێ‌: [ڵن ێنَاڵ اللَّهَ لُحُومُهَا ۆڵا دِمَاۆُهَا ۆڵكِن ێنَالُهُ التَّقْۆی مِنكُمْ]سورە الحج(37)، بەهەمانشێوە مەبەستەكانی قوربانییەكە تێركردنی هەژار و نەدار و داماوانە، چونكە خوای گەورە دەفەرموێ‌: (ۆأَگْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ) ، پێغەمبەریش (صلی الله علیه وسلم) كاتێ‌ خەڵكی بینیوە كە لە ناڕەحەتیدان قەدەغەی كردووە لە پاشەكەوتكردنی گۆشتی قوربانی، كاتێكیش بینیویەتی كە خەڵكی لە خۆشگوزەرانیدان  رێگای پێداوە. بەڵام باشتر وایە ئەو كەسەی توانای هەیە قوربانی بكات با تەنها یەك سەر لە وڵاتی خۆیدا بكاتە قوربانی كە بۆ دەرخستنی رێوڕەسمەكەیە. خۆیشی هەستێ‌ بە سەربڕینی، یان ئامادەی سەربڕینی بێت، لە گۆشتەكەشی بخوات، ئینجا ئەویتری بنێرێ‌ بۆ هەژارە داماوەكانی سوریا و فەلەستین و هاوشێوەكانیان.  یەكێك لە فیقهناسان وێنەیەكی نزیك لەو وێنەیەی باسكردووە كە لە ئەمڕۆدا روودەدات، ئەویش مامۆستا موحەممەد كوڕی سولەیمانی كوردییە كە لە پەراوێزەكەیدا لەسەر شەرحی ئیبن حەجەر باسیكردووە، مامۆستا دیمیاگی لە كتێبی إعانە الگالبین دا هێناویەتی، پرسیار لە مامۆستا بەڕەحمەت بێت كراوە كە: (داب و نەریتی خەڵكی وڵاتی جاوە وەهایە كە كەسێك دەكەنە بریكار تا ئاژەڵی حەوتم یان قوربانییان لە مەككە بۆ بكڕێ‌، ، لە مەككەش سەرببڕدرێ‌ بۆی.. فەتوات بەچییە؟ لە وەڵامدا وتوویەتی: دروستە بریكار بگیرێ‌ بۆ كڕینی ئاژەڵی قوربانیی و حەوتم، یان قوربانیكردن و سەربڕینیشی، با لە وڵاتی غەیری وڵاتی قوربانیكەر و حەوتمكەردا بێت...، پێشەوایانمان رێگایانداوە بریكار لەو كەسانە بگیرێ‌ كە لە سەربڕینی قوربانییەكەو لە كڕینیدا قوربانیان حەڵاڵە...). مەسەلەی شازدەیەم: قوربانیكردن بە بەرخی ئوسترالی، یان دووگ بڕدراو: بەرخی ئوسترالی ئەگەر ئەو مەرجانەی تێدابوو كە باسمانكردن -هەروەك لە پێشەوە هاتووە- ئەوا هەروەك دروستە قوربانیی بە غەیری ئەو بكرێ‌ ئەوا دروستە ئەویش بكرێتە قوربانیی، بەتایبەتی ئەگەر نەبوونی دووگ لەبەرئەنجامی سروشتی پێكهاتەی جەستەی خۆیەوە بێت و مرۆڤ دەستی تیایدا نەبێت، هەروەك چۆن دروستە بزن بەبێ‌ دووگ بكرێتە قوربانی. بەڵام ئەگەر هاتوو دووگی هەبووبێت و دواتر بڕدرابێت ئەوا ئەمەش بە گوتەی بەهێزی زانایان هەر زیانێكی نیە، چونكە ئەمە كاریگەری نیە لەسەر گۆشتەكە، هەروەها خەساندن كاریگەری نیە لەسەر گۆشت و دروستە ئەو ئاژەڵە كە گونی نیە وەك ئەوەی گونی هەیە بكرێتە قوربانی. مەسەلەی حەڤدەیەم: تێپەڕبوونی كاتی قوربانیكردن: ئەگەر كاتی دیاریكراوی قوربانیكردن تێپەڕی كە بریتییە لە هەر چوار رۆژی (10، 11، 12، 13) لە مانگی زیلحیججە كە لەدوای نوێژی جەژن یان كاتی تەواوبوونی نوێژی جەژنەوە دەست پێدەكات و بە خۆرئاوابوونی رۆژی چوارەم كۆتایی دێت، ئیتر كاتی قوربانیكردن تێدەپەڕێ‌، لەو حاڵەتەدا بۆی هەیە لەدوای چوار رۆژەی جەژن سەریببڕێ‌ بەڵام ئەوكات دەبێتە خێر بۆی. مەسەلەی هەژدەیەم: نرخی قوربانییەكە بە نەقدی بدرێ‌ بە هەژاران لە جێی سەربڕینی، لەبەر پێویستی زۆریان بە پارەكە بە نەقدی  زیاتر لە گۆشتەكەی. وەڵام: ئەم كارە جێگای قوربانییەكە ناگرێ‌، لەبەر ئەم خاڵانەی خوارەوە: یەكەم- سەربڕینی قوربانیی رێوڕەسمێكی گەورەیە لە رێوڕەسمە پیرۆزەكانی ئیسلام، هەبوونی و بە گەورە راگرتنی لە مەبەستەكانی شەریعەتە، خوای گەورە دەفەرموێ‌: [ژَلِكَ ۆمَن یُعَڤِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْۆی الْقُلُوبِ]سورە الحج(32)، ئەوەش كردەوەی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)و جێنشینە راشیدەكانی و هەموو ئەوانە بووە كە بە چاكە شوێنكەوتەی ئەوان بوون، لەبەرئەوە بە هیچ جۆر ناكرێ‌ ئەو رێوڕەسمە پشتگوێ‌ بخرێ‌، نرخیش جێگای قوربانییەكە ناگرێتەوە. دووەم- كەواتە پێدانی نرخی قوربانییەكە بە هەژاران بە نەقدی بە نیەتی قوربانیكردن، ئەوا هەروەك باسمانكرد جێگای قوربانی ناگرێتەوە. بەڵام ئەگەر روونبوویەوە كە پێویستییان بە پارە زیاتر و زەرورتر بوو، ئەوا ئەوكات هەندێ‌ لە خێرو خێراتیان پێدەدرێ‌، تەنانەت زەكاتیش خاوەنەكەی دەیەوێت چەندە بدات با بەپێی مەرجەكانی بیدات پێیان، لەم حاڵەتەشدا پاداشتی زۆر گەورە بەویستی خوای گەورە دەست ئەو كەسە دەكەوێت. چونكە شەریعەت میزانێكی بۆ هەرشتێك داناوە، قوربانیكردنیش رێوڕەسمێكەو میزانی خۆی هەیە، خێرە گشتییەكانیش میزانی خۆیان هەیە، زەكات میزانی خۆی هەیە، ناكرێ‌ تێكەڵ بكرێن. سێیەم- زۆرینەی زانایان وتوویانە كە قوربانیكردن چاكترە لە خێری گشتی -لە رواڵەتدا- چونكە قوربانیكردن هەندێ‌ لە فیقهناسان بە واجبی دەزانن، خوای گەورە دەفەرموێ‌: [فَصَلِّ لِرَبِّكَ ۆانْحَرْ]سورە الكوپر(2). بەشێوەیەكی گشتی پاداشت لای خوای گەورەیەو بۆ هەركەس زاتی خۆی بیەوێت بەپێی نیەت و پێویستبوون بە چەند قات پاداشتی دەداتەوە، بەڵام پێویستە رێوڕەسمەكان پیادە بكرێن، خوای گەورەش زاناترە. مەسەلەی نۆزدەیەم: تایبەتكردنی قوربانیی بە یەك خێزان: تایبەتكردنی قوربانیی بە ئەندامانی یەك خێزان لە حاڵەتێكدا دروستە كە خێزانەكە خێزانێكی گەورە بێت، بەڵام ئەگەر خێزانەكە بچوك بێت پێویستە كەسانیتر بەشداربن لەگەڵیاندا، بەتایبەتی لەم سەردەمەماندا كە نەداران زۆرن و ناكرێت یەك سەر قوربانی بۆ تەنها یەك خێزان بێت، ئەوانیتر هیچیان نەگاتە دەست، مەگەر لە بارێكدا نەبێت كە بەرژەوەندییەكی شەرعی متمانەپێكراو بوونی هەبێت. مەسەلەی بیستەم: رادەستكردنی قوربانییەكە (بە زیندوویی) بە خێزانە هەژارەكان كە خۆیان هەستن بە سەربڕینی: یەكەم- قوربانییەكە -هەروەك لەپێشەوە باسكراوە- پێویستی بە نیەتهێنان هەیە، هەروەها لە كاتی خۆیدا سەرببڕدرێ‌ كە لەدوای نوێژی جەژنی قوربانەوە رۆژی دەی زیلحیججە دەست پێدەكات و تا خۆرئاوابوونی رۆژی سیازدەی مانگی زیلحیججە بەردەوامە. دووەم- جا بۆئەوەی قوربانییەكە لەم حاڵەتەدا راست و دروست بێت، ئەوا دەكرێ‌ یەكێك لەم دوو رێگاچارەیە پەیڕەو بكرێن: رێگاچارەی یەكەم: كەسی قوربانیكەر خۆی هەستێ‌ بە سەربڕینی قوربانییەكەی لەو كاتەدا كە باسمان كردووە، پاشان رادەستی خێزانێكی گەورەی بكات. رێگاچارەی دووەم: قوربانییەكە بە زیندوویی بدات بە سەرۆكی خێزانەكە و بیكاتە بریكاری خۆی بە سەربڕینی قوربانییەكە لەماوەی سەربڕینی قوربانیی دا (واتە دوای نوێژی جەژن تا رۆژی چوارەم) لەباتی قوربانیكەرەكە، ئینجا هەستێ‌ بە وەرگرتنی چواریەكی بۆ خۆی، یان سێیەكی، ئەویتریشی بدات بەوانەی كە شایستەن. مەسەلەی بیست و یەكەم: نرخی قوربانییەكە بە پارەی نەقد بدرێ‌ بە كۆمەڵەیەكی خێرخوازیی متمانەپێكراو. یەكەم- پێشتر روونمانكردەوە كە پێدانی نرخی قوربانییەكە بە پارەی نەقد لەجیاتی سەربڕینی ئەوا ئەو كارە جێگای قوربانییەكە ناگرێت، چونكە ئەو رێوڕەسمە پیرۆزەی تێدا دەستەبەر نابێت كە سەربڕینی قوربانیی بۆ مەبەستی بە گەورە راگرتنی خوای گەورەو تێركردنی نەدارانە، لەبەرئەوە وتمان: نابێت لەجیاتی قوربانییەكە پارەی نرخەكەی بدرێ‌. دووەم- هەروەها لەپێشەوە روونمانكردەوە ئەو كەسەی كە نیەتی قوربانیكردنەكەی هێناوە باشتر وایە خۆی هەستێ‌ بە سەربڕینی قوربانییەكەی، یان ئامادەی سەربڕینی بێت، بەڵام ئەگەر هاتوو ئەوە ئاسان نەبوو بەتایبەتی ئەگەر هاتوو سەربڕینی قوربانییەكە لە دەرەوەی وڵاتی قوربانیكەر بوو، كە ئەوەش بە مەبەستی گەیشتنیەتی بە دەستی ژمارەیەكی زۆر لە نەداران. سێیەم- ئەگەر كەسەكە نیەتی قوربانیكردنی بە مەڕ یان كاوڕ یان بزن یان رەشەوڵاغ یان وشترێك هێناو نرخی قوربانییەكەی بە پارە دایە دەست یەكێك لە كۆمەڵە خێرخوازییە باوەڕپێكراوەكان، وەك كۆمەڵەی قەتەری خێرخوازیی لە وڵاتی قەتەر، یان رابیتەی ئیسلامی خێرخوازی لە عیراق، ئەوا بەو كارەی ئەو كۆمەڵە خێرخوازییە دەكاتە بریكاری خۆی بۆ هەستان بە كڕینی قوربانییەكەی، پاشان سەربڕینی لەجیاتی كەسی قوربانیكەر، وە دابەشكردنی، برایانمان لە كۆمەڵە خێرخوازییە ئیسلامییەكان ئەمە دەزانن و لە كاتی سەربڕیندا دەڵێن ئێمە بە وەكالەت لەجیاتی خاوەنانی قوربانییەكان ئەم كارە دەكەین. چوارەم- بەڵگەش لەسەر رەوایی و دروستی بریكارگرتن بەشێوەیەكی گشتی ئەوەیە كە گرێبەستی بریكارگرتن كۆدەنگی زانایانی لەسەرە، بەڵگەی تایبەتیش بریتییە لەم فەرموودەیە كە موسلیم بە سەندی خۆی لە جابرەوە (خوا لێی رازی بێت) دەیگێرێتەوە كە وتوویەتی: ((پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) لە حەجی ماڵئاواییدا شەست و سێ‌ وشتری سەربڕی، فەرمانیشی بە عەلی -خوا لێی رازی بێت- كرد كە ئەوانیتر سەرببڕێ‌ كە سی و حەوت وشتر بوون)). هەروەها ئەو فەرموودەیە كە ئەبو داود بە سەنەدی راست و دروست لە عوروەی باریقییەوە ریوایەتیكردووە كە وتوویەتی: ((پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)دینارێكی پێداوە تا قوربانییەك، یان مەڕێكی پێبكڕێ‌، ئەویش دوو مەڕی پێكڕیوە، یەكێكیانی فرۆشتووە بە یەك دینار، ئینجا مەڕێك و دینارێكی هێناوەتەوە بۆ خزمەتی، پێغەمبەریش-صلی الله علیە وسلم- دۆعای فەڕو بەرەكەتی بۆ كردووە لە كڕین و فرۆشتنیدا، لەوە بەدواوە ئەگەر عوروە خۆڵیشی بكڕیایە ئەوا هەر قازانجی دەكرد تیایدا))، ئەم فەرموودەیە بە راشكاوی ئاماژە دەدات بە دروستی بریكارگرتن لە قوربانیكردندا. حافز ئیبن حەجەریش لە كتێبی (بلوغ المرام) دا بەشێكی تایبەت كردووە بە دروستی بریكارگرتن لە سەربڕینی دیاریی مەككە (هدی) و لە قوربانیدا، لێرەدا پشتی بەستووە بە فەرموودە پێشووەكەی جابر كە بەڵگەیە لەسەر بریكارگرتن لە سەربڕین و دابەشكردندا. فیقهناسانی پێشین بەهەمانشێوە قسەیان لەمبارەیەوە كردووە، پێشەوا نەوەوی وتوویەتی: (ئەگەر كەسێكی خستە جێگای خۆی ئەوا دروستەو رای جیاوازیی لەسەر نیە)، زەڕكەشی لە پرسی بریكارگرتن بۆ قوربانیكردن وتوویەتی: (دروستە كەسێك بكاتە بریكاری خۆی بۆی سەرببڕێ‌، نیەتی ئەوی لێبێنێ‌). كەواتە بریكار لێرەدا وەك قوربانیكەری بریكاردەر وایەو بۆی نیە پێستەی قوربانییەكە یان هەر شتێكی هاوشێوەی بە نیەتی كرێ‌ یان هەرشتێكیتر وەربگرێ‌، بەڵام مافی هەیە پشكی خۆی لە گۆشتەكە وەك كەسانیتری شایستە وەربگرێ‌.  ئێمەش بەردەوام رێنمایی بە كۆمەڵە خێرخوازییەكان دەدەین كە پابەندبن بە مەرجەكان و دیسپلینە شەرعییە تایبەتەكان بە بریكار، كە دەبێت كڕینی قوربانییەكە بە شێوەی شەرعی بێت، هەروەها پابەندبن بە مەرجەكانییەوە، بە كاتی سەربڕینی، بە نیەتهێنان بە ناوی خاوەنەكانیانەوە، بە بەش بەشكردنی گۆشتی قوربانییەكان بە تەواوی و دابەشكردنیان بەسەر هەژاران و نەداراندا، بەم كارەشیان ئەوا ئەو ئەركە شەرعییەی دەكەوێتە ئەستۆیان جێبەجێیان كردووە. ئەمانە ئەو مەسەلە گرنگانە بوون كە ویستم روونیانبكەمەوە، مەبەستیشم لەمەدا خستنەڕووی فراوانی سنوری شەرعە، هەروەها گرنگێتی مەبەستەكانی شەریعەتە و زەرورەتی پێشكەشكردنیانە لە رووی رواڵەت و دەقەوە، بەهەمانشێوە ئەوپەڕی گرنگیدانە بە مەسەلە گشتییەكان لەگەڵ رەچاوكردنی لق و هۆكارەكان، بەڵام بەهەندگرتنی قورسایی هەریەكەیان بەتەواوەتی (هەریەكەو مافی خۆیی بدەنێ‌). ئاواتەخوازم تەواوی ئوممەتی ئیسلامی هەموو ساڵێك لە خێرو خۆشیدا بێت.  كۆتا نزاو پاڕانەوەمان سوپاس و ستایش تەنها بۆ پەروەردگاری جیهانیانە     

هاوڵاتى  بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی راپەڕین رایگەیاند، ئەمشەو تەقە لە ماڵێک کراوە کە خانەوادەی سلێمان هەڵشۆیی تێدابووە و لێکۆڵینەوەش لەسەر رووداوەکە دەستیپێکردووە. بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی راپەڕین رایگەیاند، ئەمشەو کەسێک پاش ئەوەی لە ئۆتۆمبێلەکەیدا دادەبەزێت بەچەکی جۆری کڵاشینکۆف تەقەی لە ماڵێک کرد کە ئەو خانووە خێزان و خانەوادەی سلێمان هەڵشۆیی تێدابووە. دەشڵێت، دوای رووداوەکە دەستبەجێ هێزەکانیان گەیشتونەتە شوێنی رووداوەکە و لێکۆڵینەوە لەسەر رووداوەکە دەستیپێکردووە. ئاماژەی بەوەشکردووە، پاش لێکۆڵینەوە دەرکەوت شوێنەواری ١٦ گولـلە بە خانووەکەوە هەیە و هیچ زیانێکی گیانیشی لێنەکەوتووەتەوە. سلێمان هەڵشۆیی؛ هاوڵاتییەکی سنوری ئیدارەیی راپەڕینە، کە لە پێشتردا بە تۆمەتی هەڵخەڵەتاندن و وەرگرتنی پارە لە ژمارەیەک کەس دەستگیرکرا و لە ئێستاشدا لە زینداندایە.    

هاوڵاتى  وەزارەتی تەندروستی و پاراستنی کۆمەڵ لەئیمارات ئاشکرایکرد، ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی لەبارەی چارەسەری (سۆترۆڤیماب) دژی کۆرۆنا راگەیاند و ئاماژەی بەوە کرد ئەو دەرمانە چارەسەری کۆرۆنا دەکات. لێکۆڵینەوەکە بەهاوکاری دەسەڵاتدارێتی تەندروستی ئیمارات ئەنجامدراوە و تێیدا دەرکەوتوە دەرمانی (سۆترۆڤیماب) کاریگەریی دژی کۆرۆنا هەیە و دەتوانرێت بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو پەتایە سودی لێوەربگیرێت. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەش کردوە، ئەو دەرمانە پێگەیشتوان، ژنانی دوگیان، منداڵانی سەرو 12 ساڵ  و زۆربەی ئەو کەسانە چارەسەر دەکات کە نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە. لەو لێکۆڵینەوەیەدا، شەش هەزار و 175 توشبوی کۆرۆنا چارەسەرەکەیان وەرگرتوە کە لەسەدا 52 یان تەمەنیان لەسەرو 50 ساڵییەوە بوە، دواتر دەرکەوتوە باری تەندروستییان زۆر باشتر بوە.  

هاوڵاتى  نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بەپێی بازاڕی نەوتی جیھانی ئەمڕۆ یەکشەممە گەیشتە 73 دۆلار و 59 سەنت، بەمەش نرخی نەوت بەراورد بەدوێنێ بەهاکەی بەجێگری مایەوە. هاوکات، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریكیش گەیشتە 71 دۆلار 81 سەنت. ئەمڕۆ وڵاتانی ئۆپێک پڵەس جارێکی دیکە بۆ بڕیاردان لە درێژکردنەوەی رێککەوتنی نێوانیان کۆدەبنەوە و هاودەنگییەکیش لەنێوان سعودیە ئیماراتدا هەیە کە رێکبکەون. لەبارەی هۆکارەکانی دابەزینی نرخی نەوت لەماوەی چەند رۆژی رابردودا، ئاژانسی رۆیتەرز نوسیویەتی، رێکخراوی ئۆپێک نزیکبوەتەوە لەبڕیاری زیادکردنی هەناردەکردنی نەوت بۆ بازاڕەکانی جیهان و ئەوەش کاریگەریی لەسەر کەمبونەوەی نرخەکەی هەبوە. بەهۆی کەمبونەوەی ژمارەی بەرچاوی توشبون بەکۆرۆنا لەچەند وڵاتێک و هەنگاونان بەرەو بوژاندنەوەی ئابوری، خواست لەسەر نەوت زیادیکردوە، ئۆپێکیش بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکان بەنیازە بڕیاری زیادکردنی هەناردەکردن بدات. بەپێی پێشبینییەکان لەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردوو، خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات و بۆ 96 ملیۆن و 400 ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بەرز دەبێتەوە.

هاوڵاتى ‌جۆ بایدن سه‌رۆکى ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا به‌ڵێنیدا پرۆژه‌یه‌ک سه‌ربخات که‌ پارێزگاریى له‌مافى هه‌زاران په‌نابه‌ر ده‌کات و رێگرى له‌ناردنه‌وه‌یان ده‌کات. ئه‌مڕۆ شه‌ممه‌ 17ى ته‌موزى 2021،  جۆ بایدن سه‌رۆکى ئه‌مریکا له‌وتارێکدا به‌ڵێنیداوه‌ پرۆژه‌یه‌ک سه‌ربخات که‌ پارێزگاریى له‌ مافى هه‌زاران په‌نابه‌ر ده‌کات، به‌تایبه‌تى ئه‌وانه‌ى که‌ به‌منداڵى هاتونه‌ته‌ ئه‌مریکا، ده‌شڵێت:" داوایه‌کى به‌په‌له‌ ئاراسته‌ى کۆنگرێس ده‌که‌م که‌ رێگایه‌ک بدۆزنه‌وه‌ بۆ پێدانى مافى هاوڵاتیبون پێیان". هه‌روه‌ها بایدن به‌ڵێنیشیدا تانه‌ له‌ بڕیارى حاکمى ئه‌مریکا، ئاندریو هانین، بدات که‌ له‌سه‌ر داواى حاکمى چه‌ند ویلایه‌تێکى ئه‌مریکا سه‌ربه‌ کۆمارییه‌کان یاساى مافى په‌نابه‌رێتى منداڵانى گه‌یشتوو به‌ئه‌مریکا (DACA) هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه‌. هاوکات بایدن راشیگه‌یاند:" وه‌زاره‌تى داد تانه‌ له‌بڕیاره‌که‌ى هانین ده‌دات و وه‌زاره‌تى ئاسایشى ناوخۆش فه‌رمانێک ده‌رده‌کات بۆ فراوانکردن و به‌هێزکردنى لایه‌نى یاسایى بڕیارى مافى په‌نابه‌رێتى منداڵانى گه‌یشتوو به‌ئه‌مریکا (DACA)".  

هاوڵاتى ‌وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، تا کۆتایى هه‌فته‌ بڕیارى کۆتایى له‌باره‌ى لێبڕینى موچه‌وه‌ ده‌درێت. جووتیار عادل وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌ میدیاکانى پارتى راگه‌یاند:"وه‌زاره‌تى دارایى هه‌رێم سه‌رقاڵى کۆکردنه‌وه‌ى داهاته‌ بۆ دابه‌شکردنى موچه‌ى ئه‌م مانگه‌"، ده‌شڵێت، "هه‌موو هه‌وڵى حکومه‌ت بۆ ئه‌وه‌یه‌ لێبڕینى موچه‌ نه‌هێڵێت." جووتیار عادل راشیگه‌یاند: "کارى له‌پێشینه‌ى حکومه‌ت دابه‌شکردنى موچه‌یه‌ به‌بێ لێبڕین، به‌مه‌رجێک به‌غدا به‌رده‌وام بێت له‌ ناردنى 200 ملیار دیناره‌که‌، نه‌ک مانگێک بدرێت و دواتر به‌ربه‌ستى بۆ دروستبکرێت." له‌ دواى چه‌ند مانگێک له‌ ده‌ستبه‌کاربوونى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم، لێبڕینى موچه‌ به‌رێژه‌ى 21٪ ده‌ستیپێکرد.  

هاوڵاتى ‌ عه‌لى حه‌مه‌ساڵح ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان رایگه‌یاند، ده‌نگۆیه‌ک هه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ى موچه‌ى مانگى (ته‌موز/7)ى فه‌رمانبه‌ران سه‌ره‌ڕاى هاتنى 200 ملیار دینار له‌به‌غداوه‌ به‌لێبڕینى 21% دابه‌شبکرێت، به‌ڵام ئه‌م مانگه‌ داهاته‌کانى هه‌رێمى کوردستان به‌شى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران به‌ته‌واوى ده‌کات. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ تۆمارێکى ڤیدیۆییدا رایگه‌یاند، ده‌نگۆى ئه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ ئه‌م مانگه‌ش موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران به‌لێبڕینى 21% دابه‌شبکرێت، به‌ڵام بۆئه‌وه‌ى حکومه‌ت موچه‌ى مانگێک دابه‌شبکات پێویستى به‌ 895 ملیار دیناره‌، ئێستا داهات له‌م بڕه‌ پاره‌یه‌ زیاتره‌، ئه‌وه‌ى ئێستا له‌به‌رده‌سته‌ به‌شى موچه‌ ده‌کات به‌بێ لێبڕین. عه‌لى حه‌مه‌ ساڵح وتیشی، "داهاتى نه‌وت بۆ مانگى رابردو 514 ملیار دینار بوه‌، ئه‌م مانگه‌ش به‌غداش 200 ملیار دینارى ره‌وانه‌کردوه‌، له‌گه‌ڵ 20 ملیارى هاوپه‌یمانان، کۆى گشتى ئه‌م پارانه‌ش ده‌کاته‌ 734 ملیار دینار به‌بێ داهاتى باج و گومرگ و رسومات، که‌واته‌ بۆئه‌وه‌ى موچه‌ به‌ته‌واوى بدرێت 162 ملیار دینار پێویسته‌، به‌دڵنیاییشه‌وه‌ ئه‌و پاره‌یه‌ش له‌به‌رده‌ستدا هه‌یه‌". ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه‌، "داهاتى ناوخۆ له‌ مانگى (شوبات/2)ى ئه‌مساڵ، 743 ملیار دینار بوه‌، ئه‌گه‌ر به‌رێژه‌ى 40%ى داهاتى ناوخۆى مانگى رابردو بگه‌ڕێته‌وه‌، لێبڕین نامێنێت و پاره‌که‌ به‌شى موچه‌ى ته‌واو ده‌کات و 213 ملیار دینارى داهاتى ناوخۆى هه‌ولێریش ده‌مێنێته‌وه‌". هاوکات باسى له‌وه‌شکرد، مانگى پێشو فشارمان کرد بۆ نه‌هێشتنى لێبڕینى موچه‌، پێیانوتین، "182 ملیار دینارمان که‌مه‌ بۆیه‌ لێبڕین لانابرێت"، به‌ڵام ئێستا 200 ملیار دینار ره‌وانه‌کراوه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ که‌مپینى فراوان بکرێت له‌ئاستى په‌رله‌مانى و رایگشتى بۆئه‌وه‌ى به‌بێ لێبڕین موچه‌ دابه‌شبکرێت.  

هاوڵاتى هاوسه‌رۆکایه‌تیى ده‌سته‌ى به‌ڕێوه‌به‌ریى کۆما جڤاکێن کوردستان (که‌جه‌که‌) به‌ بۆنه‌ى نۆیه‌ممین ساڵیادى شۆڕشى رۆژئاڤا رایگه‌یاند، "به‌ شۆڕشى رۆژئاوا نه‌ک ته‌نها ره‌نگى رۆژئاوا و سوریا، به‌ڵکو هه‌موو رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست گۆڕدرا و کاریگه‌رییه‌که‌ى له‌ ده‌ ساڵى داهاتووى به‌رده‌ماندا جوانتر ده‌رده‌که‌وێت". که‌جه‌که‌ به‌ بۆنه‌ى نۆیه‌مین ساڵیادى شۆڕشى رۆژئاڤاى کوردستان رایگه‌یاند :"پێشه‌نگایه‌تیى تێکۆشان له‌ دژى داعشى دژ به‌ مرۆڤایه‌تى کردووه‌ و له‌و رێگه‌یه‌وه‌ خزمه‌تێکى گه‌وره‌ى به‌ هه‌موو مرۆڤایه‌تى کردووه‌. ئه‌وه‌ى داعشى سه‌ره‌ونخونکرد شۆڕشى رۆژئاوا و گه‌لانى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریایه‌". که‌جه‌که‌ ئه‌وه‌شى دووپاتکردووه‌ته‌وه‌ که‌ هه‌موو مرۆڤایه‌تى زۆر شت قه‌رزدارى شۆڕشى رۆژئاوایه‌ له‌و رووه‌وه‌ شۆڕشێکى وه‌هایه‌، که‌ "ده‌بێت هه‌موو مرۆڤایه‌تى خاوه‌ندارى و پشتیوانیى لێ بکات، بێ شک و گومان مرۆڤایه‌تى خاوه‌ندارى و پشتیوانیشى لێده‌کات، به‌ڵام شایانى ئه‌وه‌یه‌ مرۆڤ زیاتر پشتیوانى و خاوه‌نداریى لێ بکات" ده‌قى راگه‌یاندراوى هاوسه‌رۆکایه‌تیى ده‌سته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رى که‌جه‌که‌: "له‌ ٩هه‌مین ساڵیادى شۆڕشى رۆژئاوادا ئێمه‌ به‌ رێز و منه‌ته‌وه‌ یادى هه‌موو شه‌ڕڤانان، که‌ بۆ سه‌رخستنى ئه‌و شۆڕشه‌ و پاراستنى شه‌هید بوون و هه‌موو فه‌رمانده‌کان ده‌که‌ینه‌وه‌، له‌ تێکۆشانى ئێستا به‌ دواوه‌ش سه‌رکه‌وتن بۆ به‌شدارابوان و به‌ڕێوه‌به‌رانى ئه‌و شۆڕشه‌ ده‌خوازین. بناغه‌ى شۆڕشى رۆژئاوا رێبه‌ر ئاپۆ دایناوه‌، که‌ ٢٠ ساڵ له‌ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، له‌ سوریا و رۆژئاواى کوردستان له‌ نزیکه‌وه‌ له‌گه‌ڵ گه‌لدا له‌ په‌یوه‌ندیدا بوو. هه‌زاران ژن و پیاوى رۆژئاوا له‌لایه‌ن رێبه‌ر ئاپۆوه‌ په‌روه‌رده‌ کران، بوونه‌ فه‌رمانده‌ و شه‌ڕڤانى تێکۆشانى ئازادیى کوردستان. له‌ چوارچێوه‌ى ئایدۆلۆژیاى رێبه‌ر ئاپۆ، نزیکایه‌تیى له‌ رێکخستن و ژیان تێکۆشان و شه‌هید بوون. ئه‌و شۆڕشه‌ش له‌لایه‌ن رێبه‌ر ئاپۆوه‌، شه‌هیدانمان، له‌لایه‌ن گه‌لى رۆژئاواى کوردستانه‌وه‌، که‌ هه‌تاهه‌تایه‌ دڵسۆزى رێبه‌ر ئاپۆن، ئافرێنراوه‌. ئه‌و شۆڕشه‌، که‌ رێبه‌ر ئاپۆ بناغه‌که‌ى داناوه‌، هه‌روه‌ها ده‌بێته‌ شۆڕشى یه‌که‌م و به‌رچاوى پارادیگماى کۆمه‌ڵگه‌ى دیموکراتیک، ئیکۆلۆژیک (ژینگه‌پارێزی)، ئازادیخوازیى ژن له‌لایه‌ن رێبه‌ر ئاپۆوه‌. ئه‌و شۆڕشه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، که‌ عه‌قڵییه‌تى ده‌سه‌ڵاتخوازی، ده‌وڵه‌تخوازی، ده‌ستپۆتیک (ملهوڕی)، پیاوسالاریى تیادا باڵاده‌سته‌، بووه‌ته‌ ناوه‌ند و مه‌ڵبه‌ندێکى دیموکراسی. بووه‌ته‌ شۆڕشێک، که‌ نه‌ک ته‌نها گه‌لانى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، به‌ڵکو هه‌موو گه‌لانى جیهان روویان تێکرد، هه‌موو مرۆڤایه‌تیه‌تیى هێنایه‌ جۆش و خرۆش. بۆ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و مرۆڤایه‌تی، هیوا و ئومێدى بۆ ژیانى نوێ و ئازاد و دیموکراسى گه‌ش کردووه‌.   له‌ هه‌موو لایه‌کى جیهانه‌وه‌ مرۆڤه‌کان به‌شدارى شۆڕش بوون ئه‌و شۆڕشه‌ چۆن له‌ پێش هه‌موو شتێکه‌وه‌ شۆڕشى گه‌لانى کورد، عه‌ره‌ب، سوریانى و هه‌موو گه‌لانى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاسته‌، له‌ هه‌موو شوێنه‌کانى جیهانه‌وه‌ ژنان و گه‌نجانى به‌ بڕوا و به‌هێز هاتن و به‌شدارى بوون، شه‌هید بوون و بوونه‌ رێبوارى ئه‌و رێگایه‌. ئه‌و ئینته‌رناسیۆنالیستانه‌ هێڵى کۆمه‌ڵگه‌بوون، دیموکراتیک و ئازادیخوازیى شۆڕشى رۆژئاوایان ئافراند. هه‌وێنى شۆڕش ئه‌و شه‌هیده‌ ئینته‌رناسیۆنالیستانه‌ن. نه‌ته‌وه‌ى دیموکراتیک، کۆمه‌ڵگه‌ى دیموکراتیک، ئازادیى ژن، خوشک و برایه‌تیى گه‌لان، سیستمى کۆنفیدراڵیى دیموکراتیک و به‌ده‌ر و دووربوون له‌ ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌تبوون به‌ها و نرخه‌ سه‌ره‌کییه‌کانى شۆڕشن. ژنان مۆرى خۆیان له‌سه‌ر سیستمى دیموکراتیک و کۆمه‌ڵگه‌بوون داوه‌. له‌و رووه‌وه‌ شۆڕشى رۆژئاوا له‌ پێش هه‌موو شتێکه‌وه‌ شۆڕشى ژنانه‌. ئێستاش ستونى سه‌ره‌کیى شۆڕش دایکان و ژنانن. له‌ دژى هه‌ر جۆره‌ هێرشێک له‌ پاراستن له‌سه‌ر هێڵى رێبه‌رایه‌تى له‌ به‌ره‌ى پێشه‌وه‌ جێگا ده‌گرن. ئه‌مڕۆ ئه‌وانه‌ى پێشه‌نگایه‌تیى بۆ شۆڕشى رۆژئاوا ده‌که‌ن ژنانى کورد، عه‌ره‌ب و سوریانین. ژنان له‌ گه‌لانى رۆژئاوا و باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریا بوونه‌ته‌ خاوه‌نى ئه‌و شکۆیه‌، که‌ سه‌ره‌تا و له‌ پێشه‌وه‌ شۆڕشى ژنانیان پێکهێناوه‌. ئێمه‌ به‌ جۆش و خرۆشى ئازادیى و دیموکراسیمان سڵاو له‌ هه‌موو دایکان و ژنان ده‌که‌ین، که‌ پشتیوانى و خاوه‌ندارى له‌ شۆڕش ده‌که‌ن. شۆڕشى رۆژئاوا له‌ ٩ ساڵدا بووه‌ شۆڕشى مرۆڤایه‌تی. پێشه‌نگایه‌تیى تێکۆشان له‌ دژى داعشى دژ به‌ مرۆڤایه‌تیى کردووه‌ و به‌و شێوه‌یه‌ و له‌و رێگه‌یه‌وه‌ خزمه‌تێکى گه‌وره‌ى به‌ مرۆڤایه‌تى کردووه‌. ئه‌وه‌ى داعشى سه‌ره‌ونخونکرد شۆڕشى رۆژئاوا و گه‌لانى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریایه‌. هه‌موو مرۆڤایه‌تى زۆر شت قه‌رزدارى شۆڕشى رۆژئاوایه‌. له‌و رووه‌وه‌ شۆڕشێکى وه‌هایه‌، که‌ شایانى ئه‌وه‌یه‌ هه‌موو مرۆڤایه‌تى خاوه‌ندارى و پشتیوانیى لێ بکات. بێ شک و گومان مرۆڤایه‌تى خاوه‌ندارى و پشتیوانیشى لێده‌کات، به‌ڵام شایانى ئه‌وه‌یه‌ مرۆڤ زیاتر پشتیوانى و خاوه‌نداریى لێ بکات. هێرش و کۆمه‌ڵکوژییه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورک بۆ سه‌ر رۆژئاوا و هێرش و کۆمه‌ڵکوژییه‌ بۆ سه‌ر هه‌موو مرۆڤایه‌تی، چونکه‌ ئه‌و شۆڕشه‌ هى هه‌موو مرۆڤایه‌تییه‌. له‌ ١٠ هه‌زار زیاتر شه‌ڕڤانى پیاو و ژن له‌ تێکۆشانى دژ به‌ داعشدا شه‌هید بوون. ئه‌وانه‌ بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تى خوێنى خۆیان رژاندووه‌. به‌ڵام له‌ دۆخێکى وه‌هادا، که‌ گه‌ل خاوه‌ندارى له‌و شۆڕشه‌ ده‌کات و له‌ دژى داگیرکه‌ریى ده‌وڵه‌تى تورک وه‌ستانه‌ته‌وه‌، ئه‌مریکا، فه‌ره‌نسا، ئه‌ڵمانیا و زۆرێک له‌ ده‌وڵه‌تان، که‌ زیانه‌کانى داعش گه‌یشتووه‌ته‌ ئه‌وانیش، له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و داگیرکه‌رییه‌دا بێده‌نگن، یان به‌ هه‌ڵوێستى خۆیان ئه‌وه‌یان قبوڵ کردووه‌ و هانده‌رى ئه‌و داگیرکه‌رییه‌ بوون. به‌و شێوه‌یه‌ بوونه‌ خاوه‌نى بێ ئه‌خه‌لاقانه‌ترین هه‌ڵوێست له‌ مێژوویى مرۆڤایه‌تیدا.   داعش و کۆمارى تورکیاى گه‌وره‌ هاوکاری، هه‌ڕه‌شه‌ له‌ شۆڕشى رۆژئاوا و سیستمى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریا ده‌که‌ن هێشتا داعش و گه‌وره‌ هاوکارى داعش و ژماره‌یه‌کى زۆر هێز هه‌ڕه‌شه‌ له‌ شۆڕشى رۆژئاوا و سیستمى دیموکراتیکى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریا ده‌که‌ن. له‌و رووه‌وه‌ پاراستنى ئه‌و شۆڕشه‌ ئه‌رکێکى به‌ په‌له‌ و خێرایه‌. له‌ پێش هه‌موانه‌وه‌ ده‌بێت گه‌لانى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریا و هه‌موو مرۆڤایه‌تى به‌رگرى له‌و شۆڕشه‌ بکه‌ن. ده‌بێت مرۆڤ ئه‌وه‌ بزانێت له‌ قۆناغى پاراستنى شۆڕشدا هه‌موو گۆڕه‌پانه‌کانى ژیان به‌پێى دۆخى پاراستنى شۆڕش به‌ رێکخستن ده‌کرێت و ده‌بێت بکرێت و دروست بکرێت. هیچ هێزێک به‌و گه‌له‌ ناوێرێت، که‌ خۆى بۆ پاراستنى شۆڕش به‌ رێکخستن کردووه‌. جارێکیتر بۆ ئه‌وه‌ى داگیرکه‌ریى سه‌ر عه‌فرین، سه‌رێکانى و گرێ سپى روونه‌دات، به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌بێت مرۆڤ بگات به‌ راستیى شه‌ڕى شه‌ڕکه‌ر. شۆڕش و تێکۆشانى ئازادى راست و هه‌ڵه‌کان، دۆست و دوژمنان، وڵاتپارێزان و خائینان روون و دیارى ده‌کات. گه‌لى رۆژئاوا له‌ ناو ئه‌و شۆڕشه‌ گه‌وره‌یه‌دا فیداکاریى گه‌وره‌ و خیانه‌تیشیان بینی. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش هه‌موو کات له‌ دژى خیانه‌ت هه‌ڵوێستى روونى داناوه‌. ئێستاش له‌ به‌رامبه‌ر گه‌لى کوردستان خاوه‌ن هه‌ڵوێستێکى نمونه‌ییه‌. به‌ هه‌ڵوێستى خۆیان له‌ دژى داگیرکه‌ریى ده‌وڵه‌تى تورک به‌رامبه‌ر به‌ داگیرکه‌ریى گه‌لى کوردستان نمونه‌ییه‌. ئێمه‌ به‌ رێزه‌وه‌ سڵاو له‌و هه‌ڵوێستانه‌یان ده‌که‌ین. گرینگه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست شۆڕشى دیموکراتیک رووبدات و ببێت به‌ نمونه‌. سه‌ربارى هه‌موو هێرشه‌کان ئه‌گه‌ر ئه‌و شۆڕشه‌ گه‌یشتبێته‌ ده‌هه‌مین ساڵى خۆی، ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندیى به‌ کاراکته‌رى ئازادیخواز و دیموکراتیکى ژنانه‌وه‌ هه‌یه‌. هه‌تاکو به‌ کۆمه‌ڵگه‌دا  دیموکراتیکبوون بڵاوبێته‌وه‌ و تیادا قوڵ بێته‌وه‌ ره‌گ دابکوتێت گه‌ل به‌هێز ده‌بێت، شۆڕش وه‌ها ده‌توانێت به‌ره‌نگارى هه‌موو سه‌ختى و دژوارییه‌ک ببێته‌وه‌. گه‌وره‌ترین هێزى شۆڕشى رۆژئاوا بۆ خسڵه‌ته‌ دیموکراتیکه‌که‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. ئه‌و خسڵه‌ته‌ ئه‌و گه‌له‌ به‌هێز ده‌کات. گه‌لى کوردیش له‌ دژى هێرشه‌کان قوربانییه‌که‌ى هه‌رچیه‌ک بێت ده‌یدات و له‌ دژى هێرشه‌کان ده‌وه‌ستێته‌وه‌.  شۆڕشى رۆژئاوا به‌ تایبه‌تمه‌ندیى ئازادیخوازیى ژن و کۆمه‌ڵگه‌ى دیموکراتیک، وه‌ک شۆڕشێک، که‌ سۆسیالیزمى تیادا به‌رچاوه‌ بۆ هه‌موو گه‌لانى چه‌وساوه‌ ده‌بێته‌ رووناکی. شۆڕشى رۆژئاوا ره‌نگ و شێوه‌ى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستى گۆڕی به‌ شۆڕشى رۆژئاوا نه‌ک ته‌نها ره‌نگ و شێوه‌ى رۆژئاوا و سوریا، به‌ڵکو سه‌رتاسه‌رى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست گۆڕدرا. هه‌موو کۆمه‌ڵگه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کى رادیکاڵ ده‌گۆڕێت. کاریگه‌رییه‌که‌ى له‌ ١٠ ساڵى داهاتووى به‌رده‌ماندا زۆر جوانتر و باشتر ده‌رده‌که‌وێت. گه‌لى کوردستان چۆن له‌ گۆڕه‌پانه‌کاندا له‌ گۆڕانکاریى گه‌وره‌دا ده‌ژی، ئه‌وا رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستیش ده‌گۆڕێت و زۆر دوور نابێت، که‌ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست ده‌بێته‌ خاوه‌نى کاره‌کته‌رى دیموکراتیک. ئێمه‌ به‌ رێزه‌وه‌ سڵاو له‌ گه‌لانى باکوور – رۆژهه‌ڵاتى سوریا ده‌که‌ین، که‌ بۆ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست ده‌بێته‌ مۆدێل. ئێمه‌ به‌ڵێن ده‌ده‌ین، که‌ هێڵى رێبه‌ر ئاپۆ له‌ هه‌موو شوێنه‌کاندا بچه‌سپێنن. کاتى ئه‌وه‌یه‌ که‌ "یه‌ک دوو رۆژئاواى زیاتر" دابمه‌زرێن".  

هاوڵاتى له‌ هه‌رێمى ئاڤاشینى سه‌ر به‌ هه‌رێمه‌کانى پاراستنى میدیا، دوێنێ هه‌ینى شه‌ڕێکى قۆرس روویداوه‌و تێیدا هێزه‌کانى گه‌ریلا له‌ چوارلاوه‌ ژماره‌یه‌کى زۆر له‌ سه‌ربازانى تورکیا کوژراون. میدیاى فوراتنیوز نزیک له‌ پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که‌)، بڵاویکرده‌وه‌ که‌ "له‌ هه‌رێمى ئاڤاشینى سه‌ر به‌ هه‌رێمه‌کانى پاراستنى میدیا دوێنێ شه‌ڕێکى گه‌وره‌ له‌نێوان هێزه‌کانى گه‌ریلا و سوپاى داگیرکه‌رى تورک روویدا. هێزه‌کانى گه‌ریلا له‌ چوارلاوه‌ چالاکیه‌کان ئه‌نجامدا و ژماره‌یه‌کى زۆر سه‌ربازى تورک سزادران" هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌ کراوه‌ سه‌رله‌به‌یانى هێزه‌کانى گه‌ریلا له‌ چوارلاوه‌ له‌ داگیرکه‌رانیانداوه‌ له‌ گۆڕه‌پانى وه‌رخاڵێ. له‌ چالاکیه‌که‌دا به‌ ده‌یان سه‌ربازى تورک سزادراون. راگه‌یه‌نرا داگیرکه‌ران به‌ رۆژ ناوچه‌که‌یان بۆردومان کردووه‌ و داگیرکه‌ران دواتر به‌ هه‌لیکۆپته‌رى سه‌ربازى کوژراو و برینداره‌کانیان گواستووه‌ته‌وه‌.

هاوڵاتى  ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ قه‌یرانى مووچه‌ و پێداویستییه‌ ڕۆژییه‌کان و گرانبوونى نرخى کاڵا پێویسته‌کان له‌ بازاڕه‌کانى هه‌رێم، دیارده‌ى کۆچى گه‌نجان یه‌کێکه‌ له‌ مه‌ترسییه‌ زۆر گه‌وره‌کان و ته‌نها له‌ ساڵی2020 و شه‌ش مانگى یه‌که‌مى ئه‌مساڵ 60 هه‌زار که‌س کۆچیان کردووه‌. کاروان گه‌زنه‌یى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى رایگه‌یاند:" کۆچى گه‌نجان، سه‌ربارى له‌ده‌ستدانى سه‌روه‌تێکى گه‌وره‌ى مرۆیى زۆر کاریگه‌رى کۆمه‌ڵگه‌، کارانگازى ڕاسته‌وخۆیى به‌سه‌ر داهاتووى هه‌رێمى کوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌ و مه‌ترسییه‌کان ڕۆژ دواى ڕۆژ زیاتر ده‌رده‌که‌ون!". هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه‌ که‌ ته‌نها له‌ ساڵی2020 و شه‌ش مانگى یه‌که‌مى 2021، زیاتر له‌ 60 هه‌زار که‌س کۆچیان کردووه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ى وڵات و ده‌یان که‌س بوون به‌ قوربانى و نزیکه‌ى 700 گه‌نج له‌ وڵاتانى بولغاریا، بلا ڕووس و سڕبیا ده‌ستبه‌سه‌رکراون! هاوکات گه‌زنه‌یى ئه‌و لێشاوه‌ى کۆچى گه‌نجان بۆ نه‌بوونى هه‌لى کار، نه‌بوونى گه‌ره‌نتى ژیانێکى پێویست و خراپى دۆخى ئابوورى هاووڵاتییان ده‌گه‌رێنێته‌وه‌،"ئه‌مانه‌ ئه‌نجامى خراپى مامه‌ڵه‌ و بێباکى و که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانن که‌ نه‌توانێت هه‌لى کار بۆ گه‌نجان بڕه‌خسێنێت و مووچه‌ تا ئێستاش به‌ لێبڕینه‌وه‌ دابه‌شبکات، بێشک ئه‌نجامه‌که‌ى کۆچکردن و به‌جێهێشتنى به‌ لێشاوه‌!!".  

هاوڵاتى ‌ئه‌ندامێکى په‌رله‌مانى عێراق ئاشکرایکرد، سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق زۆرینه‌ى سه‌رکرده‌ سیاسییه‌کانى له‌ ناسنامه‌ى ئه‌و لایه‌نه‌ ئاگادار کردووه‌ته‌وه‌ که‌ بکوژه‌که‌ى هیشام هاشمى شیکه‌ره‌وه‌ى دیارى عێراقى ئه‌ندامێتى. ئه‌مڕۆ 17ى ته‌موزى 2021، عه‌لا‌و ڕوبه‌یعى، ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌ به‌یاننامه‌یه‌کدا بڵاویکردووه‌ته‌وه‌، پێویسته‌ پشتگیرى هه‌وڵى دامه‌زراوه‌ ئه‌منییه‌کان بکرێت بۆ ڕاوه‌دونانى بکوژى خۆپیشانده‌ران و ڕۆژنامه‌نوسان و چالاکوانان و که‌سه‌ به‌توانا عێراقییه‌کان و ئه‌و دامه‌زراوانه‌ له‌و که‌سانه‌ پاک بکرێنه‌وه‌ که‌ چێنراون تێیاندا.   هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه‌ که‌ مسته‌فا کازمى ناسنامه‌ ئه‌و لایه‌نه‌ى بۆ زۆرینه‌ى سه‌رکرده‌ سیاسیه‌کان ئاشکرا کردووه‌ که‌ بکوژه‌که‌ى هیشام هاشمى ئه‌ندامێتى، بۆیه‌ داوا ده‌کات ناوى ئه‌و لایه‌نه‌ ئاشکرا بکرێت، ئه‌وه‌ش له‌پێناو سنوردارکردنى کرده‌وه‌ تاوانکاریه‌کان، تا گه‌لى عێراقى بزانن کێ له‌گه‌ڵیانه‌ و کێش بازرگانى به‌ ئازار و مه‌ینه‌تییه‌کانیانه‌وه‌ ده‌کات.   پێشتر دانپێدانانى بکوژى هیشام هاشمى بڵاوکرایه‌وه‌، که‌ که‌سێکه‌ ناوى "ئه‌حمه‌د کنانى"ه‌ و له‌ داکیبووى ساڵى 1985ه‌ و سه‌ربه‌ یه‌کێک له‌ گروپه‌ چه‌کداره‌کانه‌، له‌ساڵى 2007 بووه‌ به‌ پۆلیس و پله‌ى ملازمى یه‌کى هه‌بووه‌.   هاوکات ئه‌حمه‌د کنانى باسى له‌وه‌کردووه‌، دوو ماتۆڕسکیل و ئۆتۆمبێلێکى جۆرى کرۆلایان پێبووه‌ و چاوه‌ڕێى هاشمییان کردووه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ ماڵه‌وه‌، کاتێک گه‌یشتووه‌ به‌ چه‌کێکى جۆرى "غه‌داره‌" ته‌قه‌ى لێکردووه‌ و دواى ئه‌وه‌ى ئۆتۆمبێله‌که‌ى وه‌ستاوه‌، به‌ ده‌مانچه‌ چه‌ند گولـله‌یه‌کى ترى پێوه‌ ناوه‌. به‌پێى وته‌ى شاره‌زایانى ئه‌منى، له‌ دانپێدانانه‌کانى بکوژه‌که‌ و ئه‌و شوێنانه‌ى باسى ده‌کات ده‌رده‌که‌وێت، ناوبراو سه‌ربه‌ میلیشیاى "که‌تیبه‌کانى حزبوڵڵایه‌".   هیشام هاشمى، شاره‌زاى ئه‌منى و ستراتیژى دیارى عێراقى که‌ یه‌کێک بوو له‌و که‌سانه‌ى زانیارى له‌سه‌ر میلیشیا چه‌کداریه‌کانى سه‌ربه‌ ئێران بڵاوده‌کرده‌وه‌، له‌ 6ى ته‌موزى 2020 له‌لایه‌ن چه‌ند که‌سێکه‌وه‌ له‌به‌رده‌م ماڵه‌که‌ى خۆیدا کوژرا و ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر ئاستى ناوخۆیى و ته‌نانه‌ت جیهانیش کاردانه‌وه‌ى لێکه‌وته‌وه‌.