پەرلەمانتارێکی جەهەپە پەیامێکی سەڵاحەدین دەمیرتاش بڵاودەکاتەوە

هاوسەرۆکایەتی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەجەکە ١٣ـیەمین ساڵیادی شۆڕشێ ڕۆژئاوای پیرۆز کرد و ڕایگەیاند، شۆڕشی ڕۆژئاوا بۆ تەواوی سووریا درووستترین مۆدێلی چارەسەرییە. دەقی ڕاگەیاندراوەکەی کەجەکە بەم شێوەیەیە: “ماوەی ١٣ ساڵ بەسەر شۆڕشی ١٩ـی تەمووزی ڕۆژئاوادا تێپەڕدەبێت، کە پێشکەوتنێکی گرنگی مێژووییە. لە ئێستادا ١٣ـیەمین ساڵیادی شۆڕشی مێژوویی پیرۆز دەکرێت. ئێمەیش ساڵیادی شۆرشی ڕۆژئاوا لە هەموو گەلانی ڕۆژئاوا و باکووری سووریا، لە هەموو گەلانی کوردستان و سووریا، گەلانی عەرەب، ئەرمەنی، درووزی، تورکمان، سریانی، عەلەوی، گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوین و جیهان، ژن، گەنج و هەموو هێزە سۆسیالیست، شۆرشگێڕ، دیموکراتیک و ئازادییخوازەکان پیرۆز دەکەین. هەروەها، لە هەموو هاوڕێیانی ئینتەرناسیۆنالیست پیرۆز دەکەین کە ڕۆڵێکی مەزنیان گێڕا لە پێشکەوتن و پاراستنی شۆڕشەکەدا. سڵاو لەم پێشکەوتنە مێژووییە دەکەین کە شۆڕشی هاوبەشی گەلانە، جارێکی دیکە بە ڕێز و خۆشەویستی و پێزانینەوە هەموو شەهیدانی شۆڕش یاد دەکەینەوە. شۆڕشی ڕۆژئاوا بەهای نوێی خستەسەر میژووی مرۆڤایەتییمان، پێش هەمووشتێک کۆمەڵگەیەک کە لەلایەن سیستەمی دەوڵەت-نەتەوەوە دەچەوسێندرایەوە، بە بێپاراستن لە هێز خرابوو، سەرلەنوێ هەستی بە هێزی ئیرادەی خۆی کرد و ڕێگەی لە پێش دینامیکێتی بنەڕەتی کۆمەڵایەتی کردەوە، کە مافیان لێ وەرگیرابوو، سەرکووت کرابوون، ڕەنجیان خورابوو، وایکرد بە ڕێکخستنبوون و هۆشەمەندبوونییەوە ئیرادەی خۆبەڕێوەبەری بەدەست بهێنێت. جیاوازی زمان، ئاین، مەزهەب و ئیتنیکی لە بوون بە هۆکاری ناکۆکی نێوان گەلان دوورخستەوە و ڕێگەی بۆ ئەوەکردەوە، کە وەک دەوڵەمەندییەکی کۆمەڵایەتی وەربگیرێت، وایکرد گەل، باوەڕیی و کولتوور لە چوارچێوەی تێگەیشتنی دیموکراتیکییدا سەرلەنوێ بە خوشک-برایەتییەوە بژین. زەمینەی خۆشکرد بۆ ئەو ژنانەی کە بۆ دوورترین گۆشەی بەشداری ژیانی کۆمەڵایەتی دوورخرابوونەوە، بە هۆشمەندی و لە پاراستن و بونیاتنانی شۆڕشدا ئاستی پێشەنگایەتی بەدەست بهێنن، هەلومەرجی بۆ پێگەیاندنی نەوەیەکی گەنجی هۆشیار، ڕێکخستنکاری و ڕووناک ئافراندووە. بەکورتی شۆڕشی ڕۆژئاوا بە تێگەیشتنی نەتەوەیی دیموکراتیک و ئازادییخوازی ژن بووە چارەسەرییەکی گرنگ. لە پراکتیکی ماوەی ١٣ ساڵی ڕابردوودا لە زۆر ڕووەوە خۆی سەلماندووە، لەلایەکەوە لە دژی هێرشەکان بۆ لەناوبردنی شۆڕش، هاوشانی گەل و هێزەکانی شۆڕش بەرخۆدانێکی مەزنی ئەنجامداوە و شۆڕشی پاراستووە، لەلایەکی ترەوە بەردەوامی بە پێشکەوتنی سیستەمی دیموکراتیک، ئازادییخواز و کۆمیناڵ داوە. لەم ڕووەوە شۆڕشی ١٩ـی تەمووز قۆناغێکی مێژوویی گرنگی بە سەرکەوتوویی تێپەڕاندووە. شۆڕشەکان لە مێژوودا بەهۆی هێرشە ناوخۆیی و دەرەکییەکانەوە نەیانتوانیوە هێڵی بەرخۆدان و شۆڕشی پێکەوەیی پێشبخەن، بەڵام لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ئەمە سەرکەوتوو بووە. ١٩ـی تەمووز کە لە ڕۆژئاوا و باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا پراکتیزە دەبێت، لە هەمان کاتدا بۆ تەواوی سووریا درووسترین مۆدێلی چارەسەرییە. باروودۆخی ئاڵۆزییەکانی سووریا، زۆر بەڕوونی ئەم حەقیقەتە نیشان دەدات. چارەسەری کێشەکانی سووریا و پێکهێنانی یەکێتی تەنها بە تێگەیشتنی نەتەوەیی دیموکراتیک، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتیک و ئازادییخوازیی ژن کە ڕەگەزی شۆڕشی ١٩ـی تەمووزن دێتەئاراوە. سەپاندنە تاکڕەو، مەزهەبی و نەتەوەپەرستەکان جگە لەوەی پێکدادان و کۆمەڵکوژییەکان قووڵتر دەکاتەوە، بۆ یەکڕیزی سووریایش گەورەترین هەڕەشەیە. جارێکی تر شۆڕشی مێژوویی ١٩ـی تەمووز لە هەموو گەلان پیرۆز دەکەین و ئێمە باوەڕمان وایە کە بە ڕێککەوتنی دیموکراتیک، ڕێکخستنبوون و ئەو تێکۆشانەی کە گەلان لەسەر هێڵی شۆڕشی ١٩ـی تەمووز پێشی دەخەن، ئاشتی ژیانی دیموکراتیک و ئەو ئازادییە بەدیدێت کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست داوا دەکرێت.”

  کۆمەڵى دادگەرى کوردستان کۆنگرەى پێنجەمى خۆى لە شارى هەولێرى دەبەستێت، هەموو ئاماژەکانیش بۆ ئەوەیە عەلى باپیر سەرۆکى ئێستا حزبەکە دەبێتەوە بە سەرۆک. ئەمڕۆ شەممە (2025/07/19)، کۆمەڵى دادگەرى لە شارى هەولێر و لە هۆڵى سەعد عەبدوڵا کۆنگرەى پێنجەمى دەبەستێت، کە کۆنگرەکە ئەمڕۆ و سبەی بە ئامادەبوونی لانیکەم 900 ئەندام بەردەوام دەبێت. کۆمەڵ حزبێکی سەرەکیی ئۆپۆزسیۆنە لە هەرێمی کوردستان و رەنگی سەرەکیی ئاڵا و لۆگۆ حزبەکە پرتەقاڵییە. کۆمەڵى دادگەرى وەک حزبێک، لە 31ـی ئایاری 2001 لە بزووتنەوەی ئیسلامی کوردستان جیابووەوە و وەک حزبێکی ئیسلامیی سەربەخۆ بە ناوی (کۆمەڵی ئیسلامی کوردستان) دامەزرا. تائێستا چوار کۆنگرەی بەستووە و لە سەرجەم کۆنگرەکان (عەلی باپیر) بە ئەمیری حزبەکە هەڵبژێردراوە. خاوەنی سێ کورسیی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانە و لە کۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقیش لە 2021 یەک کورسیی هەیە. لە دوایین کۆنگرەیدا لە 18ـی شوباتی 2021 لە سلێمانی پاشگری ئیسلامی لە حزبەکەی کردووە و گۆڕدرا بۆ (کۆمەڵی دادگەریی کوردستان)، لە هەمان کۆنگرەشدا ناوی کەسی یەکەمی حزبەکە لە ئەمیرەوە کرا بە سەرۆک. هەر لە کۆنگرەی چوارەمی حزبەکە ئاڵاکەیان، کە دروشمی (لآ اِلَهَ اِلّا اللّهُ مُحَمَّدٌ رَسُوُل اللّهِ)ـی لەسەر بوو، گۆڕدرا بۆ ئاڵایەک گوڵەگەنمی لەسەرە. لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستاندا خاوەنی شەش کورسی بوو و بە دوو وەزارەت بەشداریی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کرد. کێ دەبێتەوە بە سەرۆک؟ هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوەن، کە عەلى باپیر، سەرۆکى ئێستاى کۆمەڵى دادگەرى دەبێتەوە بە سەرۆکى حزبەکە، لەو بارەوە شوان رابەر ئەندامى سەرکردایەتى کۆمەڵ وتى، تا ئێستا تەنها عەلى باپیر تاکە کاندیدە بۆ سەرۆکى کۆمەڵى دادگەرى. شوان رابەر گوتیشى: هیچ کەسێک خۆى بۆ پۆستەکە کاندید ناکاتەوە، بۆیە بە دڵنیایی عەلى باپیر وەک سەرۆکى حزبەکە وەک سەرۆک هەڵدەبژێرێتەوە. عەلى بایپر کێیە؟ عەلی باپیر، نووسەر و بیرمەندێکی ئیسلامیی کوردستانە و پێش ساڵی 2001 ئەندامی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسیی بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان بوو. ساڵی 2001 لە بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان جیابووەوە و کۆمەڵی ئیسلامی کوردستانی دامەزراند.

دەیڤد بارنیا، سەرۆکی مۆساد سەردانی واشنتۆنی کرد و داوای هاوکاریی ئەو وڵاتەی کرد بۆ ئەوەی هەندێک وڵات ڕازى بکات تاوەکوو دانیشتوانى غەززەى بۆ بگوازنەوە. دوو سەرچاوەی ئاگادار لەو بابەتە بە ماڵپەرى ئاکسیۆسی ئەمریکییان ڕاگەیاندووە، لەم هەفتەیەدا دەیڤید بارنیا، سەرۆکی مۆساد سەردانی واشنتۆنی کردووە و داوای هاوکاریی ئەمریکای کردووە بۆ ڕازیکردنی وڵاتان بۆ ئەوەى سەدان هەزار فەلەستینی لە غەززە ناوچەکە چۆڵ بکەن. بارنیا بە ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکای ڕاگەیاندووە، ئیسرائیل لەگەڵ ئەسیوپیا، ئەندەنوسیا و لیبیا قسەی کردووە بۆ ئەوەى فەلەستینیەکانیان بۆ بگوزاننەوە، ئەمەش بەپێی ئاکسیۆس. ئەو دوو سەرچاوەیە ئەوەشیان زیاد کردوە کە لە میانی دیدارەکەدا بارنیا ئاماژەی بەوە کرد کە ئەسیوپیا، ئەندەنوسیا و لیبیا ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ وەرگرتنی ژمارەیەکی زۆر لە فەلەستینیەکان، هەروەها پێشنیاریان کردووە کە ئەمریکا هانى زیاترى ئەو وڵاتانەبدات و هاوکارییان بۆ دابین بکات و یارمەتی ئیسرائیل بدات لەوڕووەوە بۆ ئەوەی ڕازییان بکات. سەرچاوەیەک ڕایگەیاندووە کە ویتکۆف پابەندبوونی خۆی بەو پێشنیازە دەرنەبڕیوە و ڕوون نییە کە ئایا ئەمریکا چالاکانە بەشداری ئەو پرسە دەکات یان نا. لە مانگی شوباتی ڕابردوودا، سەرۆکی ئەمەریکا ترەمپ پێشنیاری دوورخستنەوەی هەر دوو ملیۆن فەلەستینییەکەی لە غەززە کرد بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئەو خاکە، بەڵام کۆشکی سپی پاش ڕووبەڕووبوونەوەی دژایەتییەکی بەرچاوی وڵاتانی عەرەبی لەو بیرۆکەیە پاشەکشەی کردوەو لەو کاتەوە پلانەکە بەرەو پێشەوە نەچووە. کەناڵى ١٢ى ئیسرائیل ئەوەى خستوەتەڕوو گواستنەوەی فەلەستینییەکان لە غەززە پرسێکی زۆر ئاڵۆزو شێوێنراوە لەلایەن بەشێک لە وڵاتانەوە، لە کاتێکدا حکومەتی نەتانیاهۆ بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئەم جۆرە "کۆچکردنە" "خۆبەخشانە" دەبێت، شارەزایانی یاسایی لە ئەمریکا و ئیسرائیل دەڵێن ئاوارەبوونی بەکۆمەڵ لە ژێر بارودۆخی ئێستای کەرتی ئەمریکادا دەکرێت بە تاوانی جەنگ هەژمار بکرێت. هەفتەی ڕابردوو لە میانی خوانێکی ئێوارەدا لەگەڵ نەتانیاهۆ لە کۆشکی سپی، پرسیار لە ترەمپ کرا سەبارەت بەو پرسە بەڵام خۆی لە پرسیارەکە دوور خستەوە و بابەتەکەی ئاراستەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کرد. ناتانیاهۆ ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل "زۆر لە نزیکەوە" لەگەڵ ئەمریکا کاردەکات بۆ دۆزینەوەی ئەو وڵاتانەی کە ڕازی دەبن بە وەرگرتنی فەلەستینیەکان لە غەززە، جەختیشیکردەوە "لە دۆزینەوەی چەند وڵاتێک نزیک دەبینەوە".

بەپێى ڕاپۆرتێکى ماڵپەری "بەغداد ئەلیەوم"ى عێراق، ئەمڕۆ هەینی کە لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادار بڵاویكردەوە: بڕیارە بەغداد رۆژی یەك شەممەی داهاتوو بڕی  (952) ملیار دینار رەوانەی هەرێمی كوردستان بكات، بە مەبەستی خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار. سەرچاوەكە ئاماژەی بەوەشکردووە: لیستەکانی مانگی ئایار ئامادەن، هەفتەی داهاتووش، وردبینی لە مووچەی مانگی حوزەیران دەکرێت، بۆ ئەوەی ئەویش خەرجبكرێت لە ماوەی یەك هەفتەدا، وەك دوورترین وادە. سەرچاوەکە ئاشکرای کردوە، پێشبینی دەکرێت هەفتەیەک زیاتر نەخایەنێت و  دوای دابەشکردنی موچەی مانگی پێنج، بەغداد وردبینی بۆ موچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات. لەلایەکى دیکەوە، سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. 

وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانى عێراق ڕایدەگەیەنێت، لێکۆڵینەوەکان دەرکەوتووە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەى بەکارهێنراون یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو درۆنەکان لە  دەرەوەی عێراق دروستکراون، بەڵام سەلمێندراوە هەڵدانەکانى لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات، لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان محەمەد شیاع سودانی، لیژنەیەکى تایبەتیان پێکهێناوەو ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. دەقى ڕاگەیەندراوەکە  لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان بەڕێز محەمەد شەیاع سودانی، تایبەت بە پێکهێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی باڵا ئەفسەرانی باڵا و پسپۆڕ لەخۆبگرێت بۆ بەدواداچوون بۆ ئەو ڕووداوانەی کە ژمارەیەک شوێنی ڕاداری سەر بە هێزە چەکدارەکانی عێراقی کردە ئامانج، لەڕێگەی بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ لە یەک کاتدا، کە سیستەمی بەرگری لە چەند بنکەیەکی سەربازی لە ناوخۆی وڵاتدا کردە ئامانج، دوای هەوڵە ئەمنی و هەواڵگری و تەکنیکییە جڕەکان، لێکۆڵینەوەکان گەیشتنە ئەنجامی گرنگ و یەکلاکەرەوە، دیارترینیان: - دەستنیشانکردنی سەرچاوەی دروستکردنی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی لە هێرشەکاندا بەکارهێنراون، دەرکەوت سەری جەنگی بە کێشی جیاواز لەخۆدەگرێت و لە دەرەوەی عێراق دروستکراون. - دەستنیشانکردنی وردی شوێنی هەڵدانی ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە، کە سەلمێندرا لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. - دەستنیشانکردنی ئەو لایەنانەی کە بەشداربوون لە ئەنجامدان و هەماهەنگیکردنی ئەو ئۆپەراسیۆنە دوژمنکارانە. - ئەنجامدانی شیکارییەکی تەکنیکی گشتگیر بۆ سیستەمەکانی کۆنترۆڵ و پەیوەندییەکان کە لە کارپێکردنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا بەکاردەهێنراون، ئەمەش وایکرد دەزگا هەواڵگرییەکان بتوانن زانیاری ورد کۆبکەنەوە کە پشتگیری لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەکەن. - لیژنەی لێکۆڵینەوە پشتڕاستی کردەوە کە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژییانەی لە هێرشەکەدا بەکارهێنراون لە یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. لەسەر بنەمای ئەوەی پێشکەشکراوە، سەرکردایەتییە ئەمنی و سەربازییەکان ئەوە دووپات دەکەنەوە کە سازش لە هیچ هەڕەشەیەک ناکەن ئاسایش و سەلامەتی هێزە چەکدارەکانمان و تواناکانی دەوڵەتی عێراق بکاتە ئامانج، هەروەها ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. ئەم هێرشە دوژمنکارانە و ترسنۆکانە، بە پێشێلکارییەکی ئاشکرای سەروەری نیشتیمانی دادەنرێت و ڕێگە نادرێت هیچ لایەنێکی ناوخۆیی یا دەرەکی ئاسایش و سەقامگیری عێراق تێکبدات. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان

کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند: تا ئێستا زیاتر لە 771  هەزار کەس ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوق تۆمار کردووە. هەینی 18ـی تەممووزی 2025، کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە دا، بە پێی نوێترین ئامار، تا ئێستا 771 هەزار و 655 کەس، بۆ هەڵبژاردنی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان تۆمار کردووە. کۆمیسیۆن، ڕایگەیاند: زۆرینەی ئەو کەسانەی خۆیان تۆمار کردووە وەک کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان، دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکانن. هاوکات باسی لەوە کرد، زۆرترین کەس لە پارێزگای نەینەوا خۆیان تۆمار کردووە کە ژمارەیان 76 هەزار و 713 کەسە و کەمترین کەسیش لە پارێزگای موسەننایە، ژمارەکەش 15 هەزار و 719 کەسە. 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ بڵاوی کردەوە، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاریی کرد.

سوپاى ئیسرائیل، ڕایدەگەیەنێت ڕێگەی بە چوونە ناوەوەی کاتی هێزە ئەمنییەکانی سوریا داوە بۆ ناو پارێزگای سوەیدا، بۆ ماوەیەکى کاتى، سەرەڕاى ڕێککەوتن و ئاگربەست بەڵام هێشتا دۆخى شارەکە ئاڵۆزەو شەڕو پێکدادانەکان بەردەوامن. ئەم ڕێگە پێدانە کاتییە بۆ ئەوەیە لەماوەى 48 کاتژمێرى داهاتوودا هێزە ئەمنییەکانی ناوخۆی سووریا دۆخى ئاڵۆزو شەڕى پارێزگاکە هێوربکەنەوەو ئاگربەستی تەواوەتى لەنێوان دروز و هۆزەکاندا بچەسپێنن. لە دوای ڕووخانی ڕژێمى ئەسەدەوە، شەپۆلی کوشندەى  توندوتیژی تائیفی لەزۆربەى  ناوچەکانى سوریا ڕوویانداوە، لە مانگی ئازاری ساڵی ڕابردوودا سەدان عەلەوی کوژران. لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردووش لە شاری جەرامانا لە باشووری ڕۆژهەڵاتی دیمەشق شەڕ لەنێوان چەکدارانی سوننە و دروزە چەکدارەکان ڕوویدا و ناوچەکانی دراوسێشی گرتەوە. لە دەوروبەرى شارى سوەیدا جارێکى دیکە شەڕو پێکدادانى چەکدارى لەنێوان چەکدارانى بەدو بە پاڵپشتیى هۆزەکان لەبەرامبەر گرووپە چەکدارەکانى دروزەکان دەستیپێکردەوە و نەتەوەیەکگرتووەکانیش داواى لێکۆڵینەوە دەکات. دواى بەدواى ئەوەى ئەنجوومەنى هۆزەکانى سووریا ئامادەباشیی گشتیی بۆ پشتیوانیی چەکدارانى بەدو راگەیاند، هەزاران چەکدارى هۆزەکان دەستیان بە هێرش بۆ سەر شاری سوەیدا کرد. بەگوێرەى سەرچاوە میدیاییەکان دەستیان بەسەر ژمارەیەک گوند و شارۆچکەدا گرتووە، دیارترینیان شارۆچکەی "مەزرەعەیە" و لە لای باکووری رێگای دیمەشقیشەوە لە سوەیدا نزیکبوونەتەوە. لە بەیانیى ئەمڕۆوە (18ی تەمموز) تاوەکو ئێستا لە چەندین بەرەى دەوروبەرى سوەیدا شەڕ و پێکدادانى توند بەردەوامە.

  وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە، داواکارییەکانی پێشویان نەگۆڕدراون، گرەنتی شایستە داراییەکان لەگەڵ بەدەستگەیشتنى نووسراوی فەرمی، تاکە رێگەیە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتى کوردستان. مایڵز کاگینز وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) رایگەیاند، بۆ هەناردەکردنەوەى نەوت چاوەڕوانن نووسراوى فەرمیى رێککەوتنى نێوان هەولێر و بەغدادیان بە دەستبگات. وتەبێژی ئەپیکور ئەوەشی خستوەتەڕوو بە هۆی هێرشەکانەوە  بەشێوەیەکی کاتی کارەکانمان لە کیڵگە نەوتییەکاندا وەستاندووە، کۆمپانیاکانیشمان پێداچوونە بە رێکاری سەلامەتی و ئاسایشی کێڵگەکان دەکاتەوە لەکاتێکدا بە شێوەی کاتی کارەکانی بەرهەمهێنانی نەوتمان راگرتووە. دوێنێ پێنجشەممە 17ـی تەممووزی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجامدا، کۆبوونەوەکە تایبەت بوو لە لێکتێگەیشتنە نوێیەکەی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ، کە دوێنێ ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم پەسەندی کرد.

ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ ڕایگەیاندووە کە تاران چەک بۆ حزبوڵای لوبنانی بە ئۆتۆمبێلی بچووک لە ڕێگەی سووریاوە دەنێرێت، دوای ئەوەی پێشتر بارهەڵگری بۆ قاچاخچێتی بەکاردەهێنا. بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" ئێران تووشی شکستێکی گەورە بوو کاتێک ئیسرائیل سەرکردە باڵا سەربازییەکانی کوشت و ئەمریکا هێرشی کردە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی، بەڵام شێوازێکی دەستبەسەرداگرتنی چەکی بەنرخ نیشانی دەدات کە تاران هەوڵی نوێ دەدات بۆ پڕچەککردنی میلیشیا هاوپەیمانەکانی لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. هێزە هاوپەیمانەکانی حکومەتی یەمەن کە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانی پێدانراوە، ئەم هەفتەیە دەستیان بەسەر بارێکی گەورەی موشەک، پارچەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و کەلوپەلی دیکەی سەربازیدا گرت کە بۆ گروپە یاخیبووە حوسییەکان لە کەناراوەکانی دەریای سوور نێردرابوو.  حکومەتی نوێی سوریاش ڕایگەیاندووە کە دەستی بەسەر ژمارەیەک باری چەکدا گرتووە، لەنێویاندا موشەکی گراد—کە لە سیستەمی موشەکهاوێژی فرەلولەیی سەر بارهەڵگر بەکاردێت—لەسەر سنوورەکانی لەگەڵ عێراق و لوبنان. سەبارەت بە لوبنان، سوپا دەستی بەسەر ئەو بارانەدا گرت کە لە ڕێگەی سنووری سووریاوە هێنرابوونە ناوەوە و مووشەکی دژە تانکی ڕووسییان تێدابوو کە بە یەکێک لە چەکە پەسەندەکانی میلیشیاکانی حزبوڵڵا دادەنرێت. هه‌وڵه‌كانی ئێرانیش بۆ گواستنه‌وه‌ی چه‌ك بۆ حزبوڵڵا به‌رفراوان بوون، حزبوڵڵا ناچار بوو پایزی ڕابردوو ئاگربه‌ستێک بكات دوای هێرشێكی ئیسرائیل كه‌ كرده‌وه‌ی نهێنی و هێرشی ئاسمانی و دزه‌كردنی زه‌مینی له‌خۆگرتبوو، كه‌ بووه‌ هۆی له‌ناوبردنی زۆربه‌ی كۆگاكه‌ی و كوشتنی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ سه‌ركرده‌كانی. مایكڵ كرداش، جێگری پێشووی سه‌رۆكی یه‌كه‌ی پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ته‌قه‌مه‌نی له‌ پۆلیسی نیشتمانی ئیسرائیل وتی: "له‌ مانگه‌كانی دواییدا زیادبوونێكی به‌رچاو له‌ هه‌وڵه‌كانی قاچاخچێتی هه‌یه‌، چ له‌ ڕێگه‌ی سووریاوه‌ بێت یان له‌ناوخۆیه‌وه‌، به‌ ئاراسته‌ی حزبوڵڵا له‌ لوبنان. فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا (CENTCOM) کە بەرپرسە لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها ڕاپۆرتی دا کە ئەمە گەورەترین دەستبەسەرداگرتنی چەکی ئاسایی و پێشکەوتووی ئێران بووە لە لایەن هێزی  نیشتمانییەوە کە بریتین لە ٧٥٠ تۆن مووشەکی کروز، مووشەکی دژە کەشتی و دژە فڕۆکە، سەری جەنگی، پێکهاتەکانی ڕێنمایی و بزوێنەری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.

  گیدیۆن ساعر، وەزیری دەرەوە، ڕایدەگەیەنێت فەرمانیداوە بە گواستنەوەی بەپەلەی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ دروزەکان لە سویدا، ئەمەش لەبەر ڕۆشنایی هێرشەکانی ئەم دواییە و دۆخی جددی ناوچەکە. پاکێجی هاوکارییە ماددیەکان لە بودجەی وەزارەتی دەرەوە دەدرێت و هاوکات پاکێجی خۆراک و کەرەستەی پزیشکی و کیتی فریاگوزاری سەرەتایی و دەرمان لەخۆدەگرێت. کەناڵى ١٤ى ئیسرائیل بڵاویکردەوە، بارودۆخى مرۆیی سوەیدا بەهۆى شەڕو هێرشەکانى چەند ڕۆژى ڕابردوەوە زۆر خراپە، بەوهۆیەوە وەزیری دەرەوەى ئیسرائیل بەرەبەیانى ئەمڕۆ (هەینی) فەرمانیدا بەخێرایی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ دروزەکان لە سویدا بگوازرێتەوە. ئەم یارمەتییە پەیوەستە بە پاکێجێکی پێشووی یارمەتییەوە کە وەزارەتی دەرەوە لە مانگی ئازاری ڕابردوودا گەیاندبووی بە دروزەکان لە سوریا، سەرەتای ئەم هەفتەیە لە سویدا پێکدادان لە نێوان بەدەوییەکان و دروزەکاندا ڕوویدا و هەر کە سەربازەکانی ئەحمەد شەرع گەیشتنە شوێنی ڕووداوەکەو شەڕو پێکدادانەکان پەرەی سەند. بارودۆخی جددی سویدا بووە هۆی خۆپیشاندانی کۆمەڵگەی دروز لە باکور  و داوای دەستوەردانی ئیسرائیل لە شەڕی سوریادا بکات – وەک ئەوەی بەڕاستی دواتر ڕوویدا، کاتێک هێزی ئاسمانی هێرشی کردە سەر نزیک بینای ئەرکانی گشتی سوریا لە ناوەڕاستی دیمەشق و لێدانی هۆشداری بۆ سەر کۆشکی فەرمانڕەوای سوریا. ئەمەش لەکاتێکدایە ڕوانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، لانیکەم 594 کەس لە پارێزگای سوەیدای باشووری سووریا کوژراون.   رێکخراوەکە رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند، 300 کەسی دروز لەنێو کوژراوەکاندان، کە 154یان هاووڵاتیی سڤیلن و 83 کەسیان "بەبێ دادگاییکردن لەلایەن ئەندامانی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆوە لە سێدارە دراون".   تووندوتیژییەکان بوونەتە هۆی گیانلەدەستدانی 257 کارمەندی حکومەت و 18 چەکداری دەشتەکی، لەگەڵ سێ ئەندامی عەشیرەتە دەشتەکییەکان "کە بەبێ دادگاییکردن لەلایەن چەکدارانی دروزەوە لە سێدارە دراون".

  سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. پێشتر، بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان بە زوومى راگەیاند، ئامادەکارییان بۆ دابەشکردنى مووچە کردووە، هەرکات بەغداد پارە بنێرێت راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکەن.

  ئەمەریکا لەسەر ئاستی حکوومەت و کۆنگرێس، هۆشداری لەبارەی هێرشە درۆنیەکان بۆسەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان دەدات، دەڵێن؛ ئەگەر سنوورێک بۆ هێرشەکان دانەنرێت، حکوومەتی عێراق ڕووبەڕووی دەرئەنجامی توند دەبێتەوە.  لە بەردەوامی کاردانەوەی هێرشە درۆنیەکانی سەر هەرێمی کوردستان و بەتایبەتی کێڵگە نەوتییەکانی، تامی بروس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا وتی: "بەتوندی سەرکۆنەی هێرشکردنەسەر کێڵگە نەوتییەکان دەکەین، چونکە سەقامگیری عێراق و داهاتووی رووبەڕووی مەترسی دەکەنەوە." بروس دەشڵێت: "هێرشەکان ئەو کۆمپانیا ئەمەریکییانەیا کردووەتە ئامانج کە وەبەرهێنان لە داهاتوو و وزەی عێراق دەکەن، پێویستە حکوومەتی عێراق بە ئەرکی خۆی هەستێت و کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەی بکات." جەختیشی کردەوە، "ئەمەریکا عێراقێکی خاوەن سەروەری و فیدراڵ و سەقامگریی بەلاوە مەبەستە." لەلایەکی دیکەوە، جۆو ویڵسن، کۆنگرێسمانی ئەمەریکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس سەبارەت بە هەمان پرس نووسیویەتی: هێرش بۆسەر کۆمپانیا ئەمەریکییەکان و کێڵگەکانی نەوت لە هەرێم قبوڵ ناکرێت، پێویستە حکوومەتی عێراق هەنگاوی ڕژد بۆ دانانی سنوورێک بۆ ئەو هێرشانە بنێت، بەپێچەوانەوە با خۆی بۆ دەرئەنجامێکی توند ئامادە بکات. لای خۆیەوە عەبدولخالق تەڵعەت، نوێنەری حکوومەتی هەرێم لە فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەکانی عێراق ڕاگەیاند، عێراق و هاوپەیمانی نێودەوڵەتیش دەزانن سەرچاوەی هێرشەکان کوێیە و بکەرەکان کێن، بەڵام عێراق دەسەڵاتی بەسەر تەواوی خاکەکەیدا ناشکێت. تەڵعەت گووتیشی؛ دروستکردنی لیژنە لە ڕابردوودا بێ ئەنجام بووە و ئەمجارەش بێ ئەنجام دەبێت، چونکە حکوومەتی عێراق توانای ڕووبەڕووبوونەوەی هەندێک لایەنی نییە.

  وتەبێژى کۆشکى سپى ڕایدەگەیەنێت، ترەمپ بەهۆی ئاوسانی قاچەکانیەوە پشکنینی خوێنبەرەکانی بۆ ئەنجامدراوەو دەرکەوتووە تووشی نەخۆشی درێژخایەنی دەمارەکان بووە. کارۆلین لیڤیت، سکرتێری ڕۆژنامەوانی کۆشکی سپی ئەمڕۆ پێنجشەممە ڕایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، پشکنینی بۆرییەکانی خوێنی بۆ ئەنجامدراوە، دوای ئەوەی لە قاچەکانیدا ئاوسانی هەبوو، هەموو ئەنجامەکانیش لە سنووری ئاساییدا بوون. وتەبێژەکەى کۆشکی سپی ئەوەى خستەڕوو سەرۆکی ئەمریکا ئاوسانی سووک لە بەشی خوارەوەی قاچەکانیدا دەرکەوتوە، ئەمەش وایکردووە تیمی پزیشکی کۆشکی سپی هەڵسەنگاندن و پشکنینى بۆ بکەن. ناوبراو ڕایگەیاندووە، "سەرۆک پشکنینێکی گشتگیری بۆ کراوە لەنێویاندا توێژینەوەکانی دەستنیشانکردنی خوێنبەرەکان، سۆنەری دۆپلەری دوولایەنەی کۆتایی خوارەوەی ناو خوێنبەرەکان ئەنجامدرا و دەرکەوت کە کەمی خوێنبەرە درێژخایەنەکانە، کە حاڵەتێکی بێهۆشکەر و باو بووە، بەتایبەتی لە کەسانی سەروو تەمەنی 70 ساڵدا". بەوتەى پزیشکە شارەزاکان، نەخۆشی درێژخایەنی دەمارەکان، حاڵەتێکە دەمارەکانى ناو هەندێک لەخوێنبەرەکان بەو شێوەیە کارناکەن کە پێویستە، ئەمەش وادەکات بەشێک لە خوێن لە خوێنبەرەکاندا کۆببێتەوە. ساڵانە نزیکەی ١٥٠ هەزار کەس تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن و مەترسییەکەی لەگەڵ تەمەندا بەرز دەبێتەوە. نیشانەکانی بریتین لە ئاوسانی بەشی خوارەوەی قاچەکان یان پاژنەی پێیەکان، ئازار یان گرژبوونی قاچەکان، ئازار یان گۆڕانی پێست. چارەسەرکردن لەوانەیە دەرمان یان لە قۆناغەکانی دواتردا ڕێکارە پزیشکییەکان لەخۆ بگرێت. ترەمپ لە خولی دووەمی خۆیدا دەبێتە بەتەمەنترین سەرۆکی وڵاتەو تەمەنى ٧٩ ساڵە، لیڤیت وتی: سەرۆک لە تەندروستییەکی نایابدایە ئێستا. دۆناڵد ترەمپ، لە 14ی حوزەیرانی 1946 لەدایکبووە، ە ساڵی 2017 تا 2021 45ەمین سەرۆکی ئەمریکا بووە، ئیستا  47ەمین سەرۆکی وڵاتەکەیەتى.

  وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند: ئامانجی هێرشە درۆنییەکان ژێرخانی ئابووری هەرێمی کوردستانە و پێویستە کۆتایی بەم هێرشە تیرۆریستییانە بێت. پێنجشەممە 17ـی تەممووزی 2025، رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە بارەی هێرشە درۆنییەکان وەڵامی ڕۆژنامەنووسانی دایەوە و گوتی: زۆر ڕوونە کە درۆنەکان لە کوێوە ئاراستە دەکرێن، کە هەمیشە شادەماری ئابووری هەرێمی کوردستان دەکەنە ئامانج. وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، ئاماژەی بەوە کرد، هێرشە درۆنییەکان بە داخەوە کردەوەی تیرۆریستین، هەر لایەنێک لە پشت ئەو کارەوە بێت شەرمەزار دەبێت. هاوکات داوا لە حکوومەتی فیدراڵ دەکات، سنوورێک بۆ ئەو هێرشە درۆنییانە دابنێت و ئەو لایەنانەشی لە پشت ئەو هێرشانەن، ئاشکرا بکرێن و بدرێنە دادگا. لەبارەی ڕێگەگرتن لەو هێرشانە و چۆنیەتی پاراستنی شوێنەکان، رێبەر ئەحمەد، ڕایگەیاند: ئێمە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و وەستاندنی ئەو هێرشانە، هەماهەنگیی و کاری هاوبەش لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵ دەکەین، هەروەها داوامان لە هاوپەیمانانیش کردووە هاوکارمان بن لەو بارەیەوە. لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا، هێرشی درۆنە بۆمبڕێژکراوەکان بۆ سەر شارەکانی هەرێمی کوردستان، بە تایبەت کێڵگە نەوتییەکان بەردەوام بوونە. هەرچەندە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی پێک هێناوە، بەڵام تا ئێستا لە بەرانبەر ئاراستەکردنی درۆنەکان، نە کەس دەستگیرکراوە و نە کەسیش سزا دراوە. 

کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، پەیامێکى هاوخەمى ئاڕاستەى سەرۆکایەتی کۆماری عێراق و ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان و گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت دەکات. لەپەیامەکەیدا دەڵێت: بەبۆنەی ئەو بەڵا گەورەیەوە  هاوسۆزی خۆمان لەگەڵ گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت ڕادەگەیەنین. پرسە و سەرەخۆشی و هاوخەمی دڵسۆزانەمان ئاراستەی کەسوکاری قوربانییەکان دەکەین. دەقى پەیامەکە.. سەرۆکایەتی کۆماری عێراق سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق سەرۆکایەتی پەرلەمانی عێراق بەداخ و پەژارەیەکی قووڵەوە هەواڵی ئەو ڕووداوە دڵتەزێنەمان پێگەیشت کە لە مۆڵێکی بازرگانی لە شاری کوت لە پارێزگای واست ڕوویدا، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان هاوڵاتی و برینداربوونی کەسانی دیکە. بەبۆنەی ئەو بەڵا گەورەیەوە هاوسۆزی  خۆمان لەگەڵ گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت ڕادەگەیەنین. پرسە و سەرەخۆشی و هاوخەمی دڵسۆزانەمان ئاراستەی کەسوکاری قوربانییەکان دەکەین، داواکارین لە خودای مەزن ڕەحمەتی بەرینی خۆی بەوان ببەخشێت و سەبووری و دڵنەوایی بە کەسوکارەکانیان ببەخشێت، هەروەها چاکبوونەوەی خێرا بۆ بریندارەکان. داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەین کە ڕێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی ڕووداوە دڵتەزێنەکانی لەو شێوەیە. کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ١٧ی تەمموزی ٢٠٢٥ برۆکسل