چی دەبێت ئەگەر جەنگ لەنێوان ئیسرائیل و تورکیا هەڵبگیرسێت؟

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد دوای گیانلەدەستدانی سەرۆک کۆماری ئێران و شاندی یاوەری بەهۆی تێکشکاندنی هەلیکۆپتەرەکەیانەوە هیچ قەدەغەیەکی هاتووچۆ لە مەرزە نێودەوڵەتییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئیران رانەگەیەندراوە و هاتووچۆ ئاساییە. ئەمڕۆ دووشەممە 20ی ئایاری 2024، مەریوان کەریم، بەڕێوەبەری راگەیاندنی دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ بە هاوڵاتی راگەیاند، "هاتووچۆی گەشتیاری و بازرگانی لە مەرزی نێودەوڵەتی باشماخ ئاساییە و هیچ رێگرییەک هاتووچۆ نییە". لەبارەی ئەوەی ئایا لەم دوو رۆژەدا بەهۆی مردنی سەرۆک کۆماری ئێرانەوە هیچ قەدەغەیەکی هاتووچۆ دەکرێت مەریوان کەریم وتی، "تاوەکو ئێستا هیچ بڕیارێکی لەو جۆرە نییە و سەرجەم هاتووچۆ گەشتیاری و بازرگانییەکان ئاسایین". دوێنێ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، هەلیکۆپتەرە تایبەتەکەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران لە پارێزگای ئازربیجانی رۆژهەڵات کەوتەخوارەوە و تێکشکا دوای نزیکەی 20 کاتژمێر گەڕان توانرا هەلیکۆپتەرەکە بدۆزرێتەو، بەڵام بەهۆی رووداوەکەوە سەرۆک کۆماری ئێران و ئەندامانی شاندی یاوەری گیانیان لەدەستدا.

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەرەخۆشی لە کۆماری ئیسلامی ئێران دەکات و ئاماژە بەوەدەکات، مردنی سەرۆک کۆماری ئێران خه‌مێكى به‌ ئازار و زيانێكى گه‌وره‌يه بۆ كۆمارى ئيسلامى و گه‌ل و دۆستانى. ئەمڕۆ دووشەممە، 20ی ئایاری 2024، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەیامێکی لەبارەی گیانلەدەستدانی سەرۆک کۆماری ئێران، وەزیری دەرەوە و حەوت کەسی دیکە بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "هه‌واڵى به‌ ئازارى گيانله‌ده‌ستدانى خوالێخۆشبوو ئيبراهيم ڕه‌ئيسى، سه‌رۆكى كۆمارى ئيسلاميى ئێران و خوالێخۆشبوو حسێن ئه‌مير عه‌بدوڵڵاهيان وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ و ژماره‌يه‌ك له‌ ياوه‌رانيان له‌ رووداوى تێكشكانى هێليكۆپته‌ره‌كه‌ياندا، له‌ ناخه‌وه‌ دڵته‌نگ و خه‌مبارى كردين". ئاماژەی بەوەکردووە، "له‌م كاته‌ سه‌خت و دژواره‌دا له‌ دڵه‌وه‌ هاوخه‌مى و هاوسۆزيى قووڵمان له‌گه‌ڵ ڕابه‌رى كۆمارى ئيسلامى سه‌يد عه‌لى خامه‌نه‌يى و سه‌ركردايه‌تى و حكوومه‌ت و گه‌لى ئێرانى دۆست و دراوسێ و خانه‌واده‌ به‌ڕێزه‌كانياندا ده‌رده‌بڕين. له‌ خواى مه‌زن داواكارين گيانى خوالێخۆشبووان به‌ به‌زه‌يى و ميهره‌بانيى خۆى شاد بكات و ئارامى و دڵنه‌وايى به‌ هه‌مووان ببه‌خشێت". دەشڵێت، "مردنی سەرۆک کۆماری ئێران خه‌مێكى به‌ ئازار و زيانێكى گه‌وره‌يه‌ بۆ كۆمارى ئيسلامى و گه‌لى موسڵمانى ئێران و دۆستانى، به‌ڵام دڵنياين گه‌لى جوامێرى ئێران و كۆمارى ئيسلامى ئه‌م كۆسته‌ش تێده‌په‌ڕێنن. خواى مه‌زن يارمه‌تيده‌ر و پارێزه‌رى هه‌مووان بێت و يادى خوالێخۆشبووان به‌ خێر". دوێنێ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، هەلیکۆپتەرە تایبەتەکەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران لە پارێزگای ئازربیجانی رۆژهەڵات کەوتەخوارەوە و تێکشکا دوای نزیکەی 20 کاتژمێر گەڕان توانرا هەلیکۆپتەرەکە بدۆزرێتەو، بەڵام بەهۆی رووداوەکەوە سەرۆک کۆماری ئێران و ئەندامانی شاندی یاوەری گیانیان لەدەستدا.

هاوڵاتی دوای ئەوەی هەواڵی گیانلەدەستدانی سەرۆک کۆماری ئێران و شاندی یاوەری پشتڕاستکرایەوە بەرپرسانی ئێران کاتی هەڵبژاردن بۆ سەرۆکی کۆماری نوێ دیاریدەکەن. ئەمڕۆ دووشەممە 20ی ئایاری 2024، محەممەد ساڵح جەوکار، بەرپرسی کۆمیسیۆنی کارباری ناوخۆی وڵات و ئەنجومەنەکانی دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی گیانلەدەستدانی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران، بە میدیاکانی راگەیاند، "پێویستە بەپێی یاسا لە ماوەی 50 رۆژدا هەڵبژاردن بکرێت بۆ دیاریکردنی سەرۆک کۆماری نوێ و جێگرەوەی رەئیسی دیاری بکرێت". بەپێی یاسای کۆماری ئیسلامی لە ئەگەری مردن یان نەخۆش کەوتنی سەرۆک کۆمار کە نەتوانێت وڵات بەڕێوە ببات، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆمار دوای پەسەندکردنی لەلایەن رێبەرەوە بۆ ماوەی کاتی و 50 رۆژ کارەکانی سەرۆک کۆمار رایی دەکات تاوەکو هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت،  لە ئێستادا محەمەد موخەبێر، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆمارە و بۆ ماوەی 50 رۆژ کارەکانی سەرۆک کۆمار رایی دەکات. دوێنێ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، هەلیکۆپتەرە تایبەتەکەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران لە پارێزگای ئازربیجانی رۆژهەڵات کەوتەخوارەوە و تێکشکا دوای نزیکەی 20 کاتژمێر گەڕان توانرا هەلیکۆپتەرەکە بدۆزرێتەو، بەڵام بەهۆی رووداوەکەوە سەرۆک کۆماری ئێران و ئەندامانی شاندی یاوەری گیانیان لەدەستدا.

هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ دووشەممە 20ی ئایاری 2024ی دوای نزیکەی 20 کاتژمێر گەڕان بەدوای هەلیکۆپتەرەکەی سەرۆک کۆماری ئیران میدیا فەرمییەکانی ئێران بە فەرمی رایانگەیاند، "ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران و هاوڕێکانی لە رووداوی کەوتنە خوارەوەی فڕۆکەکەدا گیانیان لەدەستداوە". بەپێی ئەو زانیارییانەی میدیا فەرمییەکانی ئێران بڵاویانکردووەتەوە، جگە لە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران چەند کەسی دیکە لە ناو هەلیکۆپتەرەکەدا بوون کە سەرجەمیان گیانیان لەدەستداوە. ئەوانەی لە هە؛لیکۆپتەرەکەدا بوون، ئیبراهیم رەئیسی، محەممەد عەلی ئال هاشم، پێشنوێژی نوێژی هەینی لە تەورێز و نوێنەری خامنەیی لە پارێزگای ئازەربایجانی رۆژهەڵات، حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، مالک رەحمەتی، پارێزگاری ئازەربایجانی رۆژهەڵات و مەهدی مووسەوی ، سەرداری سوپا، دوو شۆفێری هەلیکۆپتەرەکە کە سەرجەمیان گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئێوارەی ئەمڕۆ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، هەلیکۆپتەرە تایبەتەکەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران تووشی رووداو بوو لەڕێگەی ئازەرباینجانی رۆژهەڵات تاوەکو ئێستا نەتوانراوە تیمە فریاگوزارییەکان بگەن بە شوێنی رووداوەکە بەهۆی خراپی کەشوهەواوە. بەپێی ئەو زانیارییانەی کە هەیە تاوەکو ئێستا هیچ میدیاییەکی ئێرانی سەلامەتی سەرۆک کۆماری ئێرانی رانەگەیاندووە و بەهۆی ئەوەی تیمەکان نەیانتوانییوە بگەنە شوێنی رووداوەکەوە. لە دوای رووداوەکە عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران لە پەیامێکدا رایگەیاند، "دڵنیابن کە هیچ کێشەیەک لە کاروباری وڵاتدا روونادات، ئەو رێنماییانەی کە پێویستن کردوومانن و بەرپرسان بەجدی سەرقاڵی کارەکانیانن". ئاماژەی بەوەشکرد "پشت بە خودا سەرۆک کۆمار دەگەڕێتەوە باوەشی گەلەکەی". میدیای فەرمی ئێران بڵاویکردووەتەوە، "ناوچەکە زۆر تاریکە و بارانیش دەبارێت ئەمەش ڕەوشەکەی قورس کردووە، بەڵام تیمەکانی فریاگوزاریی گەیشتوونەتە ناوچەکە".

هاوڵاتی سەنتەری میترۆ رایدەگەیەنێت، پەنابردن بۆ یاسای سزادانی عێراقی لە كەیسەكانی بڵاوكردنەوە گەڕانەوەیە بۆ دواوە، دەبوو لە كەیسی رۆژنامەنوس شاكار ستار، پۆلیس لێكۆڵینەوە بكات نەك دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان. ئەمڕۆ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکیکردن لە مافی رۆژنامەنووسان لەبارەی دەستگیرکردنی رۆژنامەنووس شاکار ستار رایگەیاند، "بەپێی لێدوانی هاوسەری (شاكار ستار) بۆ میترۆ، هێزێكی ئەمنی شەوی رابردوو لە كاتی گەڕانەوەی لە سلێمانییەوە بۆ هەولێر و لە بازگەی ئاشتی/كۆیە لە لایەن هێزێكی ئەمنی لەگەڵ هاوسەرەكەی شاكار ستار دەستگیركراون  لەگەڵ  دوو مناڵەكەم كە یەكیان تەمەنی ساڵێك و نیوەو ئەویتریان 6 ساڵانە بە ئۆتۆمبێلێكی سەربازی لە كۆیەوە تا ئاسایشی سلێمانی براون بەڵام ئێمەیان ئازاد كرد". سەنتەری میترۆ پاش پەیوەندیكردن بە هەندێ لایەنی بەرپرس، چاوەڕوانی ئەوە بوو، رۆژنامەنوس شاكار ستار، بە كەفالەت ئازاد بكرێت، بەڵام لەبری ئازادكردنی ئاسایشی هەرێم رایگەیاند" بە مادەی 226  لەیاسای سزادانی عێراقی ڕاگیراوە". دەربارەی ئەم كەیسە دەزگای ئاسایشی هەرێم رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە ، هەموو تۆمەتەكان كە ئاراستەی شاكار كراوە "ئامادەكردن و پێشكەشكردنی بۆ چەند زنجیرە راپۆرتێكە" كە بە "ناڕاست و چەواشەكار" بۆ پەیجێكی نافەرمی وەسفدەكات و بەبڕیاری دادوەر بە مادەی 226  لەیاسای سزادانی عێراقی ڕاگیراوە. بەپێی راگەینراوەكە سكاڵاكەر كە دەزگای ئاسایشی هەرێم، هەر خۆی  لێكۆڵینەوە لە دۆسیەكە دەكات. ئایا دەكرێت لە "تاوانەكانی تایبەت بە بڵاوكردنەوە" لایەنی سكاڵاكەر خۆی پرۆسەی دەستگیكردن و هەر خۆی پرۆسەی لێكۆڵینەوە ئەنجام بدات؟ پاشان بۆچی دەزگای ئاسایشی هەرێم هیچ رونكردنەوەیەكی لەسەر ئەوە نەداوە كە بۆچی  دوو مناڵ و هاوسەری شاکار بە ئۆتۆمبێلێكی سەربازی لە كۆیەوە تا بەردەم ئاسایشی سلێمانی براون؟ لە ساڵانی رابردوودا چەندین جار رێنمایی بۆ دەزگای ئەمنی دەرچووە، كە  كەیسەكانی  تایبەت بە بڵاوكردنەوە، جگە لەپۆلیس هیچ دەزگایەكی ئەمنی بۆی نەبێت رۆژنامەنوس بانگ بكات، ئەویش تەنها بەفەرمانی دادوەر بێت. سەنتەری میترۆ رایدەگەیەنێت دەستگیركردن و لێكۆڵینەوەی دەزگای ئاسایش لەگەڵ رۆژنامەنوس، ترساندن و تۆقاندنی خێزانەكەی بە توندی ئیدانە دەكات، داوا دەكات بە كەفالەت ئازاد بكرێت و كەیسەكەی بگوازرێتەوە بۆ پۆلیس و مادە یاساییەكەی بگۆڕی بۆ مادەكانی یاسای رۆژنامەگەری. میترۆ  ساڵانێكە كەمپین دژ بە زانیاری ناڕاست و هەواڵی چەواشە دەكات، بەردەوامیش جەخت لەوەدەكاتەوە كە  رۆژنامەنوسان بەدەرنین لە هەڵەی پیشەی و كاریگەری سیاسییەوە، داواش دەكات هەر هاوڵاتی و دەزگایەك كە بە راپۆرت و هەواڵی رۆژنامەنووسان زەرەرمەند دەبێت پەنا بۆ یاسای رۆژنامەگەری ببات نەك یاسایەكی تر.

هاوڵاتی بەپێی زانیارییەکانی مانگی سووری ئێران 40 تیمی فریاگوزاری و هەشت ئۆتۆمبێلی ئەمبوڵانس نێردراونەتە شوێنی رووداوەکە بۆ گەڕان و پشکنینی ناوچەکە، هەروەها باس لەوەکراوە بە هۆی خراپی کەشوهەواوە ناتوانرێت هەلیکۆپتەری فریاگوزاری بگەیەنرێتە ناوچەکە. سەرچاوەیەکی نزیک لە نووسینگەی خامنەیی بە ماڵپەڕی "ئێران وایر"ی راگەیاندووە "رەئیسی مردووەو دەیانەوێت ئامادەباشی بکەن بەوەی چۆن هەواڵەکەی" رابگەیەنن". میدیاکانی ئێران ئاماژەیان بەوەداوە، "تا نیو کاتژمێری دیکە تیمەکانی فریاگوزاری و گروپەکانی شاخەوانیی دەگەن شوێنی رووداوەکە و بە تەواوی نزیکبوونەتەوە، هاوکات ئاماژەیان بەوەشکردووە شەپۆلێکی بەهێزی سەرما ڕووی لەو ناوچەیە کردووەو رێگرە لەبەرەو پێشچوونی تیمەکان و لە کاتژمێرەکانی داهاتوو شەپۆلەکە بەهێزتر دەبێت". هەروەها محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بە وەزارەتی ناوخۆ و خاچی سووری عێراقی راگەیاندووە، "تواناکانتان بخەنەگەڕ بۆ هاوکاری کۆماری ئیسلامی ئێران لە گەڕان بەدوای فرۆکەکەی سەرۆککۆمار ئیبراهیم رەئیسی". هەریەک لە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران، حوجەتولئیسلام ئالهاشم، پێش نوێژی تەورێز، حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، مال رەحمەتی، پارێزگاری ئازەربایجارنی رۆژهەڵات، فڕۆکەوانەکە و یاریدەدەری فڕۆکەوانەکە و بەرپرسی بەشی پاسەوانەکانی سەرۆک کۆمار و چەند کەسی دیکە لەناو ئەو فڕۆکەیە بوون کە دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024 تووشی رووداوەکە بووە.

هاوڵاتی ئەو فڕۆكەیەیەی كە سەرۆك كۆماری ئێران دەگوازێتەوە لەڕێگەی بەرەو ئازەرباینجانی شەرقی تووشی رووداو بووە. ئەمڕۆ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، ئاژانسی هەواڵی تەسنیمی ئێرانی رایگەیاند، "ئەو فڕۆكەیەیەی كە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران دەگوازێتەوە لەڕێگەی بەرەو ئازەرباینجانی رۆژهەڵات تووشی رووداو بووە". لەم کاروانەدا سێ هێلیکۆپتەر هەبوون، دوو هێلیکۆپتەر کە هەندێک وەزیر و بەرپرسیان هەڵگرتبوو، بە سەلامەتی گەیشتنە شوێنی مەبەست. لە دوای ئەوەی بەشێک لە هاوەڵانی سەرۆک کۆماری ئێران پەیوەندییان بە سەنتەری فریاکەوتنەوە کردووە، هێزەکانی فریاگوزاری مانگی سوور و هێزەکانی یاریدەدەری سەربازی و جێبەجێکردنی یاسا ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوانیان بۆ دۆزینەوەی هەلیکۆپتەرەکە دەستپێکردووە. بەپێی ئەو زانیارییانەی کە میدیاکانی ئێران بڵاویانکردووەتەوە، رووداوەکە بەهۆی خراپی دۆخی کەشوهەواوە بووەوە، هەروەها بەپێی ئەو زانیارییانەی کە هەیە سەرۆک کۆمار و تیمەکەی تەندروستییان باشە.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ سوپای کۆنگۆ دەڵێت ئەمڕۆ هەوڵی کودەتایەکی سەربازییان لە وڵاتەکەیان پەکخستووە کە لە نێویدا هێزی دەرەکی و هێزی کۆنگۆیی هەبوون. بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممە 19-5-2024، سیلڤەین ئیکێنج، گوتەبێژی سوپای کۆنگۆ رایگەیاند، "هێزەکانی ئاسایش و بەرگریی کۆنگۆ هەوڵێکی کودەتایان پەکخست، خەڵکی بیانی و کۆنگۆییش لە هەوڵەکەدا بەشداربوون. هەوڵی بیانی و کۆنگۆییەکانیشمان پەکخست، بە رابەرەکەشیانەوە". لە راگەیێنراوی گوتەبێژەکەدا ئەوە روون نییە کە ئایا کودەتاچییکان دەستگیرکراون یان کوژراون. هەر پێش ئەو راگەیێنراوە، دوو پاسەوان لە نزیک ماڵی ڤیتال کامێرهی، ئەندامی پەرلەمانی کۆنگۆ کوژران؛ ئەو ئەندام پەرلەمانە بڕیارە بۆ سەرۆکی پەرلەمان هەڵبژێردرێت؛ هەر لەو رووداوەدا هێرشبەرەکەش کوژرا. باڵیۆزی ئەمریکاش لەو وڵاتە زەنگی ئاگادارکردنەوەی لێداوە و رایگەیاندووە، جموجووڵێکی زۆری سەربازیی سوپای کۆنگۆ لە ئارادایە و دەنگی تەقەش بیستراوە.

هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، وانەبێژانی زانکۆ حکومییەکان دادەمەزرێن. عەباس ئەکرەم، وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بە ماڵپەڕی حکومەتی هەرێمی راگەیاند، "لەدواین هەوڵەکانی وەزارەتی خوێندنی باڵا، لیستی ناوی سەرجەم وانەبێژانی زانکۆ حکومییەکانیان بەرزکردووەتەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران و لەوێشەوە ئاڕاستەی بەغدا دەکرێت، بەمەبەستی دامەزراندن و دابینکردنی شایستە داراییەکانیان". ئاماژەی بەوەشکرد، "وانەبێژانی زانکۆ حکومییەکان ماوەی چەند ساڵێکە خزمەت پێشکەش بە خوێندنی باڵا دەکەن لە هەرێمی کوردستان، بۆیە مەبەستییانە بێ جیاوازی سەرجەم وانەبێژان دابمەزرێن". ئەوەشت خستووەتەڕوو، "وانەبێژانی زانکۆ حکومییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان هەزار و 982 وانەبێژە و ماوەی چەندین ساڵە وەک وانەبێژ خزمەت دەکەن".  

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رەوشی کەشوهەوای ناوچەکانی بڵاوکردەوە. ئەمڕۆ یەکشەممە 19ی ئایاری 2024، بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "ئەمڕۆ ئاسمان بەگشتى نیمچە هەور دەبێت و خێرایی با مامناوەند دەبێت، هەروەها پلەکانی گەرما کەمێک نزم دەبێتەوە بەراوورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ". لەبارەی کەشوهەوای سبەینێ دووشەممە 20ی ئایاری 2024، ئاماژە بەوەکراوە، "ئاسمان نیمچە هەور دەبێت لە کاتەکانی دوانیوەڕۆ ئەگەرى تاوە باران و هەورە تریشقە هەیە لە هەندێک ناوچە بە تایبەتى (سنوورى پارێزگاى هەولێر و سەنتەرى پارێزگا)، هەروەها لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەکان و بەشێک لە ئیدارەى راپەڕین، پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە  لەتۆمارکراوەکانی ئەمرۆ". بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەی دووشەممە: هەولێر: 28 سلێمانى: 28 دهۆک: 27   زاخۆ : 28 هەڵەبجە : 30 کەرکوک: 32 سۆران : 25 حاجی ئۆمەران: 17 گەرمیان : 33  

هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ یه‌كشه‌ممه‌ 19ی ئایاری 2024، ئاگر لە قەیسەری خانقینی کەرکوک کەوتەوە و زۆربەی دوکان و کۆگاکانی سووتان. وەک دوکانداران ئاماژەیان پێداوە، كه‌ قەیسەرییەکە نزیکەی 150 دوکانى تێدایە و زیانێکی ماددی گەورەیان بەرکەوتووە. ئه‌وه‌شیان باسكرد، بەرگری شارستانی پێی راگەیاندوون، کە ئاگرەکە بەهۆی شۆرتی کارەباوە بووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی، کە چەند دوکانێک لەوبەری بازاڕەکەیانەوە سووتاوە ئەوان گومانیان لەو قسەیە هەیە.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ بەرپرسانی تونس دەڵێن، لانیکەم 23 کۆچبەر دوای ئەوەی بە دەریای ناوەڕاستدا بۆ گەیشتنە ئەوروپا پەڕیونەتەوە، بێسەرووشوێنبوون. گەڕان بەدوایاندا دەستیپێکردووە. رۆژی شەممە 18-5-2024، دەزگای پاسەوانیی نیشتمانیی تونس رایگەیاند، ئاگادارکراونەتەوە کە ژمارەیەک بەلەمی نەناسراو لە کەناراوەکانیانەوە چوونەتە ناو دەریاوە. دوای گەشتنیان بە شوێنەکە 5 گومانلێکراویان دەستگیرکردووە کە گوایە قاچاخچی بوون. بە گوێرەی گوتەی بەرپرسان، خێزانی ئەو کەسانەی دیار نەماون ئاگاداریانکردوونەتەوە؛ ئەوەش دوای ئەوەی پەیوەندییان لەگەڵ ئەوانەدا نەماوە کە سواری بەلەمەکان بوون.  تونس و لیبیا کە دوو وڵاتی دراوسێی باکووری ئەفریقان، رێگەیەکی سەرەکیی ئەو کۆچبەرانەن کە دەیانەوێت بە بەلەمی بچووک بپەڕنەوە بۆ ئەوروپا. جگە لەو خەڵکانەی لە وڵاتەکانی دیکەی ئەفریقاوە بۆ گەیشتن بە ئەوروپا خۆیان دەگەیێننە تونس، خەڵکی تونسیش هەوڵ بۆ گەیشتن بە ئەوروپا لە رێگەی کەناراوەکانی خۆیانەوە دەدەن، ئەوەش بۆ گەیشتن بە ژیانێکی شایستەتر. سندووقی دراوی نێودەوڵەتی دەڵێت، لە 2023دا رێژەی بێکاری لە تونس لانیکەم 16٪ بووە. تەنیا لە 2023دا نزیکەی 17 هەزار کەس بە بەلەم لە تونسەوە خۆیان گەیاندووەتە ئیتاڵیا. هەروەها لە 11 مانگی ئەو ساڵەدا پاسەوانی کەناراوەکانی تونس رێگەیان لە 70 هەزار کەس گرتووە رێگەی ئاوی بۆ گەیشتن بە ئەوروپا بەکاربێنن؛ لەو ژمارەیە 77.5٪یان لە وڵاتەکانی دیکەی ئەفریقاوە چوونەتە تونس.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ "بەوپەڕی رازیبوونی فاکەڵتییەکە و بۆردی بڕواپێکراوان، زانکۆی ڤێرمۆنت ستەیت بڕوانامەی دکتۆرا دەداتە ماکس دۆ.. پیرۆزە دکتۆر دۆ". ئەمە لەسەر نامەی دکتۆرای پشیلەیەک نوسراوە کە زانکۆی ڤێرمۆنت ستەیت لە ئەمریکا پێشکێشی کردووە. ماکس دۆ، پشیلەیەکی ئەمریکییە و لە ویلایەتی ڤێرمۆنتی ئەمریکا دەژی و دانیشتووی زانکۆی ڤێرمۆنتە. رۆژی شەممە، 18ی ئایاری 2024، زانکۆکە بە فەرمی بڕوانامەی دکتۆرای فەخرییان پێبەخشی. بەرپرسانی زانکۆکە دەڵێن، هۆکاری پێدانی بڕوانامەکە بە ماکس ئەوەیە، سەرخەوکەرێکی بە ئەزموونە و مشکگرێکی بەتوانایە، هەروەها  چەندین ساڵە لە زانکۆکە کاردەکات بەبێ دابڕان. هەرچەندە بڕوانامەی دکتۆراکەی وەرگرتووە، بەڵام ماکس بەشداری لە مەراسیمی ئەمساڵی دەرچوونی خوێندکارانی زانکۆی ڤێرمۆنت ستەیت ناکات. زانکۆکە دەڵێت، بڕیارە بڕوانامەکەی بۆ خاوەنەکەی بنێرن. خاوەنەکەی ماکس ناوی ئاشڵی دۆیە و لە زانکۆکە کاردەکات، ئەوە پێنج ساڵە بەردەوام لەناو زانکۆکەدا لەگەڵیدایە و دانەبڕاوە لێی. خوێندکارانی زانکۆی ڤێرمۆنت ستەیت ماکس دەناسن و بەردەوام خواردنی دەدەنێ و لەگەڵ خۆیاندا دەیبەن بەملاولادا؛ وێنەی لەگەڵ دەگرن و هەندێک جاریش لەگەڵ خۆیاندا دەیبەنەوە بۆ ماڵەوە.

هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ لە یەک کاتدا لە ئێران حەوت کەس لەسێدارەدران کە دووانیان ژن بوون و یەکێکیشیان جوو. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن، ئێران دەستی بە سەرکوتکاری زیاتر کردووە. رۆژی شەممە 18-5-2024، رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران کە بنکەی سەرەکی لە نەرویجە رایگەیاند، حەوت هاووڵاتی ئێرانی بە تۆمەتی جۆراوجۆر بەیەکەوە لە سێدارەدراون. یەکێک لەوانە، ژنێکی تەمەن 53 ساڵ بوو کە دایکی دوو منداڵە؛ لە بەندینخانەی ئورمیە لەسێدارەدراوە. لەگەڵ ئەویشدا 5 پیاوی دیکە لەسێدارەدراون کە تۆمەتی جیا جیای پەیوەست بە مادەی هۆشبەریان دراوەتە پاڵ. لە شاری نیشاپوور لە رۆژئاوای ئێران ژنێکی تەمەن 27 ساڵ بە تۆمەتی کوشتنی هاوژینەکەی کە ئامۆزاشیێتی، لەسێدارەدراوە. رێکخراوەکە دەڵێت، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا 233 کەس لە ئێران لەسێدارەدراون و 50 لەوانە تەنیا لە مانگی ئایاردا بوون. لە دوای جەژنی رەمەزانیشەوە 115 کەس لەسێدارەدراون کە شەشیان ژن بوون. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن، لەسێدارەدانی ژنان لە ئێران لە هەموو وڵاتانی جیهان زیاترە. ئەوانەش کە لە سێدارەدەدرێن بە تۆمەتی کوشتنی هاوژینەکانیان، زۆرینەیان قوربانی هاوسەرگیری زۆرەملێن. مەحموود ئەمیری، سەرۆکی رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران بە میدیای فەرەنسی گوتووە، "بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جێگەی قبوڵکردن نییە"، چونکە "ئەو لەسێدارەدانانە ئەو گرووپ و کۆمەڵانە دەگرێتەوە کە بە کەمینە سەیردەکرێن و دادگاییکردنەکانیان دادپەروەرانە نەکراوە".