كۆمەڵ: سورین لەسەر بڕیاری بایكۆتكردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان

هاوڵاتی پۆلیسی هیندستان  لە ئەسام کە دەکەوێتە باکووری ڕۆژهەڵاتی هیندستان  زیاتر لە 1800 پیاویان بە تۆمەتی هاوسەرگیری یان ڕێکخستنی هاوسەرگیری لەگەڵ کچانی خوار هەژدە ساڵ دەستگیر کردووە لە هەڵمەتیکدا کە ڕۆژی هەینی لەلایەن حکومەتی ئەو وڵاتەوە دەستپێکرا. هیمانتا بیسوا سارما بە ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند، پۆلیس شەوی پێنجشەممە دەستی بە دەستگیرکردنەکان کرد و جگە لە دەستگیرکردنی ئەو کەسانەی هاوسەرگیرییان لەگەڵ کچانی خوار هەژدە ساڵکردووە ئەو کەسانەش دەستگیرکراون کە یارمەتی ئەنجامدانی ئەمجۆرە هاوسەرگیرییەن داوە لە  پەرستگا و مزگەوتەکاندا. وتیشی: "هاوسەرگیری منداڵان هۆکاری سەرەکی دووگیانی منداڵانە، کە ئەمەش هۆکاری بەرزبونەوەی ڕێژەی مردنی دایک و منداڵە". هاوکات نەتەوە یەکگرتووەکان مەزەندەی ئەوە دەکات کە ئەو وڵاتە گەورەترین ژمارەی بووکی منداڵی تێدایە لە جیهاندا بە نزیکەیی 223 ملیۆن منداڵ کە هاوسەرگیرییان کردووە لە خوار تەمەنی 18ساڵەوە. هەروەها ئاژانسی منداڵانی نەتەوە یەکگرتووەکان یونیسێف لە ڕاپۆرتێکی ساڵی 2020دا ڕایگەیاند، ساڵانە نزیکەی 1.5 ملیۆن کچی منداڵ پێشبوون بە هەژدە ساڵ  لەوێ هاوسەرگیری دەکەن. سەرما، وتیشی:" لە موسڵمانانەوە بۆ هیندۆس و مەسیحی و هۆزەکان بۆ ئەوانەی کە سەر بە کۆمەڵگاکانی باخچەی چاین، پیاوانێک هەیە لە هەموو باوەڕەکان و کۆمەڵگەکان کە بە تاوانی ئەو تاوانە کۆمەڵایەتیە قێزەونە دەستگیرکراون" ئاماژەی بەوەشدا کە هاوسەرگیری خوار هەژدە ساڵ لەو وڵاتە بە پێی یاسا قەدەغە کراوە بەڵام هێشتا بە ڕێژەیەکی زۆر ئەنجام دەدرێت.

هاوڵاتی ئۆکرانیاو ڕوسیا نزیکەی 200 زیندانی جەنگیان  لە ئاڵوگۆڕێکدا کە ڕۆژی شەممە بەجیا لەلایەن هەردوولاوە ئەنجامدرا ئازادکردو و تەرمی دوو خۆبەخشی بەریتانیش ڕەوانەی ئۆکرانیا کرایەوە. ئاندری یرماک سەرۆکی ئەرکانی ئۆکرانیا گوتی 116 ئۆکرانی گەڕاونەتەوە، هاوکات ئاژانسە هەواڵییەکانی ڕوسیا ئاماژەیان بە وەداوە وەزارەتی بەرگری مۆسکۆ ئازادکردنی  63 ڕووسی ڕاگەیاندووە. یرماک لە تێلیگرام نوسیویەتی: "ئێمە توانیمان 116 کەس لە گەلەکەمان ،بەرگریکارانی مەریوپۆل و پارتیزانەکانی خەرسەن و قەناسەکانی باخمووت و پاڵەوانەکانی دیکەی خۆمان بگەڕێنینەوە" یرماک گوتیشی "لاشەی کارمەندانی خۆبەخشی بەریتانی ئەندرو باگشاو و کریس پاری نێردراون بۆ ئۆکرانیا" باگشاو و پاری لە کاتی هەوڵی چۆڵکردنی مرۆییدا لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکرانیا کوژران. هاوکات وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕۆژی شەممە ڕایگەیاند 63 سەربازی لەڕێگەی ئاڵوگۆڕی زیندانی  لەگەڵ ئۆکرانیا گەڕاونەتەوە بۆ ماڵەوە.  بەپێی ئاژانسەکان وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕاشیگەیاندووە، ئەو هاوڵاتییە ڕووسییە ئازادکراوانە کەسانی "جۆری هەستیار" لەخۆدەگرێت، کە ئاڵوگۆڕەکەیان لە ڕێگەی نێوەندگیریی ئیمارات ئەنجامدراوە. جێگەیباسە کۆتا ئاڵوگۆڕی زیندانیانی لە نێوان ڕووسیا و ئۆکرانیا لە 31ی کانوونی یەکەمی 2022 ڕوویدا، کە تیایدا ڕووسیا 142  ئۆکرانی ئازاد کرد و ئۆکرانیاش 82 ڕووسی ئازاد کرد. هاوکات لە مانگی کانوونی دووەم، تاتیانا مۆسکالکۆڤا، خانمی ئۆمبۆدی ڕووسی وتی کە گفتوگۆکان بۆ ئاڵوگۆڕی زیاتری زیندانیانی جەنگ بەردەوام دەبێت.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا ئەنتۆنی بلینکن لە ڕۆژی هەینی گەشتێکی بەیجینگی دارێژراوی دوورودرێژی هەڵوەشاندەوە کە بە مەبەستی کەمکردنەوەی گرژییەکانی نێوان هەردووئەو وڵاتە زلهێزە بوو، دوای ئەوەی پنتاگۆن گوتی چین باڵۆنێکی سیخوڕی ناردۆتە  سەر ئاسمانی ویلایەتە یەکگرتووەکان. چەند ساتێک پێش بڕیارەکە، چین بەیاننامەیەکی لە  درەنگانی شەودا بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند  کە ئەوان نیگەرانن لە رووداوەکە و هۆکاری چوونی باڵۆنەکەی بۆ ئاسمانی ئەمریکا گەڕاندەوە بۆ ئاراستەی با، کە گوایە پاڵی بەو باڵۆنە "مەدەنییەوە" ناوە بۆ نێو سنووری ئەمریکا. بەڵام ئیدارەی جۆ بایدن باڵۆنەکەی بە "باڵۆنی سیخوڕی" ناوبرد و رایگەیاند، لە ئاسمانی نێوەڕاستی ئەمریکادایە.  بلینکن کە ڕووبەڕووی فشارێکی توند بووەتەوە لەسەر گەشتەکە لەلایەن پارتی کۆماری ڕکابەرەوە، بڕیاریدا سەردانە دوو ڕۆژییەکەی ڕۆژی یەکشەممەی بۆ چین دوابخات کە ئەمە یەکەم سەردانی ڕەسمی پلە باڵا ئەبوو لە نێوان ئەم دوو وڵاتە زلهێزە  لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی 2018 وە.  ئه‌نتۆنی بلێنكن، ڕاشیگەیاند، "له‌گه‌ڵ به‌رپرسی كاروباری وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی چین قسه‌مانكرد و پێمراگه‌یاند كه‌ ئه‌نجامدانی كاری سیخوڕی به‌ به‌كارهێنانی باڵۆن هه‌نگاوێكی بێزراوه‌ و تێكدانی ئه‌و به‌ره‌وپێشچونانه‌یه‌ كه‌ له‌پێناو گه‌ڕاندنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌ دولایه‌نییه‌كان كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ین، له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا پلانه‌كه‌م بۆ گه‌شتكردن له‌ كۆتایی هه‌فته‌دا بۆ چین دواده‌خه‌م".  ئه‌وه‌شی خسته‌ڕو، "ئه‌م هه‌نگاوه‌ی چین تێكدانی به‌ره‌وپێشچونه‌ دولایه‌نییه‌كانی واشنتن و به‌یجینه‌ و زیانی زۆری به‌و گفتوگۆیانه‌ گه‌یاند كه‌ له‌ پلانماندا هه‌بو له‌ سه‌ردانه‌كه‌م بۆ چین له‌ باره‌یانه‌وه‌ بدوێین".  لەم بارەیەوە چین نیگەرانی خۆی ڕاگەیاندووەو دەڵێت، "لایەنی چینی بەردەوام دەبێت لە پەیوەندیکردن لەگەڵ لایەنی ئەمریکی و بە شێوەیەکی دروست مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە چاوەڕواننەکراوەدا دەکات".    

هاوڵاتی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی فیدراسیۆنی روسیا هۆشداری دایه‌ به‌رپرسانی كیێڤ و ڕایده‌گه‌یه‌نێت،"دابینکردنی چەکی پێشکەوتوو زیاتربۆ ئۆکراینا تەنها دەبێتە هۆی زیاتر کردنی گرژییەکان و هەموو ئۆکرانیا دەسوتێت". دیمیتری مێدڤدێڤ، جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی فیدراسیۆنی روسیا له‌ چاوپێکەوتنێکدا ،لەگەڵ ڕۆژنامەنووس نادانا فریدریخسۆن ڕایگەیاند،"دابینکردنی چەکەی پێشکەوتوو زیاتربۆ ئۆکراینا تەنها دەبێتە هۆی زیاتر کردنی گرژییەکان و هەموو ئۆکرانیا دەسوتێت". لە وڵامی پرسیارێکی ئەو ڕۆژنامەنوسە کە گوتی ئایا بەکارهێنانی چەکی مەودا درێژ لە لایەن ئۆکرانیاوە دەکرێت ڕووسیا ناچار بکات دانوستان لەگەڵ کیڤ بکات؟  مێدڤدێڤ گوتی، "ئەنجامەکەی ڕێک پێچەوانە دەبێت". وتیشی،" تەنها کەسانی بیرنامۆ کە ژمارەیان لە کۆشکی سپی و پایتەخت (کیڤ) زۆرە بەو شێوەیە بیردەکەنەوە". ئەم قسانەی  جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی فیدراسیۆنی روسیا لە کاتێکدایە ، پنتاگۆن ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند موشەکێکی نوێ کە مەودای لێدانی ئۆکرانیا دوو هێندە دەکات بەشێکە لەو یارمەتییە سەربازییەی کە بە بڕی  2.175 ملیار دۆلاری ئەمریکی بۆ ئۆکرانیا نێردراوە.  

هێرش جەلال  مایك پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریكا، بەبڵاوكردنەوەی كتێبێك بەناوی «هیچ كاتێك سازش مەكە؛ بۆ ئەمریكای خۆشەویست تێبكۆشە» چەندین پرسی گرنگی ناوخۆیی ئەمریكاو پەیوەست بەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی، سعودیە، پاكستان، هیندستان و توركیای وروژاندوە، بەڵام ئەو بەشەی كەباسی رۆژئاوای كوردستان و سوریا دەكات، نیگەرانی و كاردانەوەی توندی بەرپرسانی توركیای لێكەوتەوە. مایك پۆمپیۆ لەكتێبەکەیدا باس لەسەردانێكی بۆ ئەنقەرە كردووە لەگەڵ مایك پێنس جێگری سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا لەمانگی تشرینی یەكەمی ٢٠١٩، بۆ ئەوەی توركیا لەبارەی ئاگربەستی سوریا رازی بكەن و ئاماژەی بەوەكردووە كەچۆن قەناعەتی بە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا كردووە. پۆمپیۆ دەڵێت: كاتێك گەیشتینە كۆشكی ئەردۆغان، وتی دەیەوێت بۆ ماوەی چەند خولەكێك، بەتەنیا لەگەل مایك پێنس قسە بكات، دوای نیو كاتژمێر وتم، هەرچۆنێك بێت پێویستە جێگری سەرۆك ببینم. ٢٠ خولەكی پێچوو و دواتر هەوڵمدا دەرگای ئەو ژوورە بكەمەوە كە پێنس و ئەردۆغان تێیدا كۆببوونەوە، دەرگاكە داخرابوو، دواتر بەهاوڕێكانم گوت دەرگاكە دەشكێنین». پۆمپیۆ ئاماژەی بەوەشكرد، تیمە ئەمنییەكەی نیگەران بوون لەوەی دەسەڵاتدارانی توركیا كاردانەوەی شەڕانگێزانەیان هەبێت لەكاتی هەوڵی شكاندنی دەرگاكەدا، بەڵام ئاسایشی كۆشكەكەی ئەردۆغان بەخێرایی رێگەی پێداوە بچێتە ژوورەكەوەو بەرپرسانی ئەمریكاش بەشداربوون لەكۆبوونەوەی نێوان ئەردۆغان و پێنس. لەو كاتەدا پێنس ئاگاداری كردووەتەوە كە رێككەوتنێكی كاتی ئاگربەست لەسوریا ئەنجامدراوە.   هاوپەیمانی ئەمریكاو هەسەدە مایك پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریكا لەبەشێكی دیكەی كتێبەكەیدا باسی لەشەڕی رەققە كردووە كە ئەو كاتە پایتەختی خەلافەتی تیرۆریستانی داعش بووەو دەڵێت، « لە ساڵی ٢٠١٧دا دانوستان لەنیوان ئیدارەی ترەمپ و بەرپرسانی توركیا هەبوو، بۆ ئامادەكردنی نەخشەڕێگەیەك بۆ ئەوەی رەققە لەدەستی داعش دەربهێندرێت. پۆمپیۆ بەئاماژەدان بەوەی كە واشنتۆن لەو ماوەیەدا دوو بژاردەی لەبەردەستدابوو، یان لەگەڵ هاوپەیمانە كوردەكانی ئەمریكا، كەبریتی بووە لەهێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە)، یان لەگەڵ سوپای توركیا پێویست بوو كاربكەن. پۆمپیۆ سەبارەت بەپرۆسەكە نووسیویەتی؛ «رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاو هاكان فیدان سەرۆكی دەزگای هەواڵگری توركیا (میت)، چەندین جار پەیوەندییان پێوەكردم و وتیان، ‹هەسەدەو پەكەكە هیچ جیاوازییەكیان نییە.› دەیانگوت ئەگەر ئەمریكا پشتیوانی لەقەسەدە بكات، ئەوا پەیوەندییەكانمان تێكدەچێت». پۆمپیۆ ئاماژەی بەوەدا كەپنتاگۆن باوەڕی بەوە نەبووە كەهێزەكانی سوپای سوریای ئازاد كەتوركیا پشتگیری دەكات، ئەوەندە بەهێزبن كە بتوانن داعش تێكبشكێنن، بۆیە هاوكارییان لەگەڵ هێزەكانی هەسەدە هەڵبژاردووە.   فیدان و كالن كۆبوونەوەكەیان بەجێهێشت مایك پۆمپیۆ لەكتێبەكەیدا ئەوەشی ئاشكراكردووە كەبڕیارەكەی ئەمریكا بەرپرسانی توركیای زۆر تووڕە كردووەو پەیوەندییەكانیان تێكچووە و وتی، « كاتی ئەوە هاتبوو، بڕیارەكە بە بەرپرسانی توركیا رابگەیەنین كە لەگەڵ هەسەدە دەست بەئۆپراسیۆنی رەققە دەكەین. لەژوورێكدا كۆبووینەوە، تاوەكو ئێستا تووڕەییەكی بەم ئەندازەیەم نەبینیبوو كە لەتەقینەوەیەك دەچوو. ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی كۆماری توركیاو هاكان فیدان سەرۆكی میت لەكۆبوونەوەكەدا بوون، كەبڕیارەكەمان راگەیاند، بەپەلە هەستان و كۆبوونەوەكەیان بەجێهێشت و ئەوەش بۆ پەیوەندیەكانمان باش نەبوو».   چاوشئۆغلۆ: پۆمپیۆ درۆ دەكات زانیاریەكانی نێو كتێبەكەی مایك پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریكا، بەرپرسانی توركیای تووڕە كردووە و لەسەر ئاستی باڵاو ناوخۆدا كاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێناو دواجار لەسەر ئاستی وەزارەتی دەرەوە وەڵامی پۆمپیۆ درایەوە. مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی توركیا، بەشێوەیەكی فەرمی وەڵامی پۆمپیۆی دایەوەو وتی، « بڕوام وایە پۆمپیۆ ئەم كتێبەی بۆ ئەوە ئامادە كردووە كەخۆی بۆ سەرۆكایەتی ئەمریكا كاندید بكات. ئەو نووسینەی لەبارەی توركیاوە هەیە، راست نین. من بەشێوەیەكی دیپلۆماسی قسە دەكەم، بەڵام ئێوە دەتوانن بەئاسانی بڵێین درۆ دەكات». پیشاندانی لاوازی توركیا لەدژی داعش ئەردۆغانی زۆر تووڕە كردووە چاوشئۆغلۆ باسی ئەوەشی كرد كەئەردۆغان رەخنەی توندی لەكتێبەكەی پۆمپیۆ گرتووە كە دەڵێت، ‹ ئەمریكا لەشەڕی دژی داعشدا، توركیای لاواز بینیوەو لەگەڵ كوردەكاندا كاری كردووەو ئاماژەی بەوەداوە، « جێگەی سەرسووڕمانە كە لەكتێبەكەدا باسی ئەوە دەكرێت، توركیا ناتوانێت لەدژی داعش شەڕ بكات. سوپای توركیا بەتەنیا سوپایەكی نێو ناتۆیە كە راستەوخۆ لەدژی داعش شەڕی كردووە. كاتێك ئێمە لەسوریا دژی داعش دەوەستاینەوە، ئەمریكا داعشەكانی بۆ ئەفغانستان دەنارد. ئەوانەی ئەمڕۆ لەئەفغانستان كاری تیرۆریستی دەكەن، ئەو كەسانەن. سوپای توركیا دووەم هێزی ناتۆیەو هێزەكەی دیارە». چاوشئۆغلۆ لەبارەی قسەكانی پۆمپیۆ كەخەریك بووە دەرگای ژووری كۆبوونەوەكەی ئەردۆغان و پینس بشكێنێت و دەڵێت، « منیش لەوێ بووم و بینیمان كە پۆمپیۆ نیگەران بووە، بەڵام وەك پرۆتۆكۆل پێویست بوو پینس و ئەردۆغان بە تەنیا كۆببنەوە و ئەوەمان بە پۆمپیۆ راگەیاند». چاوشئۆغلۆ بەڵام باسی ئەوەی نەكرد كە پۆمپیۆ هەوڵیداوە، دەرگای ژووری كۆبوونەوەكە بشكێنێت. **كەئەردۆغان رەخنەی توندی لەكتێبەكەی پۆمپیۆ گرتووە كە دەڵێت، ‹ ئەمریكا لەشەڕی دژی داعشدا، توركیای لاواز بینیوەو لەگەڵ كوردەكاندا كاری كردووەو ئاماژەی بەوەداوە، « جێگەی سەرسووڕمانە كە لەكتێبەكەدا باسی ئەوە دەكرێت، توركیا ناتوانێت لەدژی داعش شەڕ بكات. سوپای توركیا بەتەنیا سوپایەكی نێو ناتۆیە كە راستەوخۆ لەدژی داعش شەڕی كردووە

هاوڵاتی لە تورکیا پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق لەگەڵ یاریدەدەری وەزیری خەزێنەی ئەمریکا کۆبووەوە و ھەردوولا ھەماھەنگی دەکەن بۆ جێگیرکردنی بەھای دراو لە عێراقدا. بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، لە کۆبوونەوەی نێوان بانکی ناوەندی و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکادا ھەردوولا بەدوای دۆزینەوەی ئاسۆیەکیان کردووە بۆ ھەماھەنگی زیاتری نێوانیان بەتایبەت لەسەر جێگیرکردنی بەھای دراو لە عێراقدا. وەفدی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا پشتیوانی خۆی بۆ ئاسایشی ئابووری عێراق دەربڕیوە، ئەوەش وەکو ئاماژەیەک بە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی نێوان محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا. بانکی ناوەندی عێراق ھەروەھا دەڵێت،  وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا نەرمی نواندووە  بۆ بەدیھێنانی ئامانجە ھاوبەشەکانی نێوان بەغداد و واشنتن، راشیگەیاندووە، کۆبوونەوەکان بەردەوام دەبن.

هاوڵاتی ئەمریكا هەوڵی رازییكردنی چین دەدات نەوت لەئێران نەكڕێت ناڕەزاییەكان و جەنگی ئۆكرانیا گەورەترین گورز لەڕێككەوتنی ئەتۆمی دەدات ئێران نزیكەی دوو ساڵە هیوای لەسەر رێككەوتنی ئەتۆمیی هەڵچنیوە بۆ دەربازبوون لەزۆربەی ئەو قەیرانانەی كە وڵاتەكەی بەرەو هەڵدێر بردووەك بەڵام بەدەستپێكردنی جەنگی ئۆكرانیاو سەرهەڵدانی شۆڕشی ژینا هەموو ریسەكانی لێبووەتەوە بەخوری بەتایبەت كەئەمریكا وەك لایەنی سەرەكیی ئەو رێككەوتنە تەنها مەرگەكەی رانەگەیاندووە و لەنوێترین هەڵوێستیشدا هێندەی دیكە تارانی بێهیوا كردو رایگەیاند بژاردەی سەربازیی دژی بەرنامەی ئەتۆمیی لەسەر مێزە. بەكورتی بچووكترین قازانجی ماددیی ئێران لەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی فرۆشتنی 50 ملیۆن بەرمیل نەوت دەبوو لەشەش مانگدا كە وڵاتی قەتەر نێوەندگیریی سەرەكیی وڵاتانی رۆژئاوا و ئێران بوو بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو بابەتە بەڵام تاران بەكەمتر لە 100 ملیۆن بەرمیل رازیی نەدەبوو ئەمریكا لەهەفتەی رابردوودا رایگەیاند هەوڵدەدەن چین رازیی بكەن بەوەی چیتر نەوت لەو وڵاتە نەكرێت و كۆتایی بەهەناردەی 850 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی ئێران بێت بۆ چین. ئێران بەزۆر رازی نەبوو ئێستا كەمەكەشی دەستناكەوێت، چونكە رۆبەرت مەڵی، نوێنەری ئەمریكا بۆ كاروباری ئێران رایگەیاندووە؛ وڵاتی چین ئاگاداركراوەتەوە كە لەچوارچێوەی سزاكاندا نابێت نەوت لەئێران بكڕێت، هاوكات جۆن كیربی، رێكخەری پەیوەندییە ستراتیژییەكانی ئاسایشی نیشتیمانی كۆشكی سپی وتی: واشنتۆن بەهیچ جۆرێك ئامانجی زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی نەماوەو لەنوێترین پێشهاتێشدا ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لەقاهیرە، پایتەختی میسر وتی: بژاردەی سەربازیی بۆ رێگریی لەبەرنامەی ئەتۆمیی تاران لەسەر مێزە. تەنها مانگێك دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان بەرپرسانی باڵای ئەمریكا رایانگەیاند سەرنجی وڵاتەكەیان تەنها لەسەر پشتیوانیی خۆپیشاندانی ئاشتییانەی ئێران دەبێت و چیتر رێككەوتنی ئەتۆمی پرسی سەرەكیی واشنتۆن نابێت و دواتر تۆمارێكی ڤیدیۆیی جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا بڵاو كرایەوە كە بەوتەی ئەو تەنها مەرگی ئەو رێككەوتنە كۆتایی هەتاوە تەنها بەڕەسمی مەرگی راناگەیەنرێت.   سوپای پاسداران سەری رێككەوتنی ئەتۆمیی دەخوات روسیا لەنوێترین لێدوانیدا سەبارەت بەڕێككەوتنی ئەتۆمیی رایگەیاند؛ ئەمریكا هەوڵدەدات بەزەقكردنەوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی ئێران سەرنجی جیهان لەسەر رێككەوتنی ئەتۆمیی بەلاڕیدا ببات. وەزارەتی دەرەوەی روسیا لەبەیاننامەكەیدا رایگەیاندووە كەئیدارەی جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمریكا هەوڵدەدات بەپشتیوانیی لەناڕەزایەییەكانی ئێران سەرنجەكان لەسەر زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی 5+1 بە فێڵ و هەوڵی ناڕاست بەلاڕێدا ببات و ئامانجی دیكە بگرێتەبەر بەمەبەستی كەمكردنەوەی فشارە نێودەوڵەتییەكان لەسەر واشنتۆن بۆ یەكلاكردنەوەی ئەو دۆسیەیە. رۆژنامەی (فایننشال تایمز)ی بەریتانی بڵاوی كردووەتەوە؛ یەكێتی ئەوروپا دەیەوێت لەڕێگەی بژاردەیەكی یاساییەوە سوپای پاسداران بخاتە لیستی تیرۆر بەئامانجی كۆتاییهێنان بەخەون و هیواكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی. ئەو رۆژنامەیە ئاشكرای كردووە كەئەڵمانیا و فەڕەنسا دەوری سەرەكیی دەبینن بۆ ئەوەی ئەو بژاردە یاساییە دژی سوپای پاسداران جێبەجێ بكەن بۆ ئەوەی بەتیرێك دوو نیشان بپێكن و ئێران بكەوێتە بەر لێشاوی سزاكانی 27 وڵاتی ئەوروپا لەپێناو ئەو هاوكارییانەی پێشكەشی روسیای كردووە لەجەنگی ئۆكرانیاو هاوكات ئەوەش وەك پشتیوانییەك و كاردانەوەیەك دژی سەركوتی ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی ئێران پیشان بدەن. هەڵوێستی فەڕەنساو ئەڵمانیا بەراورد بەوڵاتانی دیكەی ئەوروپا دژی كۆماری ئیسلامی گرنگترە بەتایبەت كە ئەو دوو وڵاتە بەشێكن لە رێككەوتنی ئەتۆمیی. رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (ئەمریكا، روسیا، چین، بەریتانیا، فەڕەنسا) لەگەڵ ئەڵمانیا كە بە 5+1 ناودەهێنرێت دوای 20 مانگ دانوستان لەساڵی 2015 واژۆكرا كەئەو رێككەوتنە بەشێك لەبەرنامە موشەكییەكانی سوپای پاسدارانی دەگرتەوە و تاران بۆی نەبوو پیتاندنی یۆرانیۆم لە 5% زیاتر بەرز بكاتەوەو كشانەوەی ئەمریكا لەساڵی 2018 بووە بیانویەك بۆ ئەوەی ئێران پیتاندن بۆ 60% بەرز بكاتەوەو ئەگەر ئەو پیتاندنەش تا 95% بگات ئەوا ئەو وڵاتە دەتوانێت چەكی ئەتۆمیی دروستبكات، بەڵام پێناچێت نە ئەمریكا و تەنانت روسیا و چین بیانەوێت وڵاتێكی دیكەی خاوەن چەكی ئەتۆمیی بۆ جیهان زیادبێت، بۆیە ئەگەر بەرنامەی ئەتۆمیی لەڕابردوودا كارتێكی فشاری تاران بووە، ئەمڕۆ بووەتە گرێكوێرەیەك كەچارەسەرەكەی لەدەستی خۆیدا نییە.

هاوڵاتی پنتاگۆن ڕۆژی پێنجشەممە ڕایگەیاند کە بەدواداچوون بۆ باڵۆنێکی سیخوڕی چینی دەکات کە لەبەرزاییەکی زۆرەوە  بەسەر ئەمریکادا دەفڕێت، هاوکات ئاماژەشیان بەوەکردووە لەبەر مەترسی هاوڵاتیانی ئەمریکی تا ئێستا بڕیاریان نەداوە ئەو باڵۆنە بخەنە خوارەوە. بەرپرسێکی باڵای بەرگری ئەمریکا  بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندووە، لەسەر داوای  جۆ بایدن، وەزیری بەرگری لۆید ئۆستین و بەرپرسانی باڵای سەربازی پلانیان داناوە  کە ئەو باڵۆنە چینیە کە بەسەر ئاسمانی ئەمریکادا دەسوڕێتەوە  بخەنە خوارەوە بەڵام بڕیاریانداوە کە ئەو کارە نەکەن لە ئێستادا چونکە خەڵک زۆر لەسەر زەوی دەخاتە مەترسییەوە.   ئەو بەرپرسەی بەرگری ئەمریکا لەبارەی باڵۆنەکەوە وتیشی کە "بەڕوونی مەبەستی ئەم باڵۆنە بۆ چاودێریکردنە"، هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە کە  باڵۆنەکە بەسەر باکووری ڕۆژئاوای ئەمریکادا فڕیوە کە بنکەی ئاسمانی هەستیار و مووشەکی ئەتۆمی لە سایلۆکانی ژێر زەویدا هەیە، بەڵام پنتاگۆن پێیوا نەبووە کە هەڕەشەیەکی هەواڵگریی مەترسیدار بۆسەر ئەمریکا درووست بکات.   هەر لەبارەی ئەو باڵۆنەوە بەرپرسەکەی بەرگری ئەمریکا وتیشی، ئێمە هەڵسەنگاندن بۆ ئەوە دەکەین کە ئەم باڵۆنە تا چەند ئەگەری مەترسی هەیە بۆ کۆکردنەوەی زانیاری هەواڵگری،هەروەها ئەوەشی خستۆتە ڕوو کە باڵۆنەکە یەک دوو ڕۆژ لەمەوبەر چووەتە ناو ئاسمانی ئەمریکاوە، بەڵام هەواڵگری ئەمریکا زۆر پێش ئەوە بەدواداچوونی بۆ کردووە. کیڤن مەکارتیش، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا ئاماژەی بەوەدا، بایەخ نەدان بە بێڕێزیکردن بەسەروەری ئەمریکا لەلایەن چینەوە کردەوەیەکی ناسەقامگیرکەرانە دەبێت ودەبێت چارەسەربکرێت، هەروەها وتیشی سەرۆک بایدن ناتوانێت لەوە بێدەنگ بێت.  هاوکات پات ڕایدەر وتەبێژی پنتاگۆن پشتڕاستی کردەوە کە باڵۆنەکە هێشتا بەسەر ئاسمانی ئەمریکادا دەسوڕێتەوە ولەژێر چاودێریدایە، باسیشی لەوەکرد کە هیچ مەترسیەک بۆ دانیشتوانی سەرزەوی درووست ناکات، وتیشی داواکاری لە پەکین کراوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەوپرسە. وەزیری دەرەوەی چینیش ڕایگەیاند  ئەو باڵۆنە بەمەبەستی سیخوڕیکردن نێردرابیتە ئاسمانی ئەمریکا و وتی تەنها بەمەبەستی گەڕان وبەدواداچوونەکانی کەشوهەوابووە بەڵام لە ڕێڕەوەکەی خۆی لایداوە. فڕینی ئەو باڵۆنە چینیە بەسەر ئاسمانی ئەمریکادا لەکاتێکدایە کە گرژیەکانی نێوان چین و ئەمریکا لەسەر پرسی تایوان زیاتر پەرەی سەندووە، بەتایبەت دوای ئەوەی کە گرژییەکان لەسەر تایوان ساڵی ڕابردوو گەیشتە دۆخێکی ئاڵۆز کاتێک نانسی پیلۆسی سەرۆکی ئەوکاتەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا سەردانی تایوانی کرد. لەگەڵ ئەوەشدا وەزارەتی بەرگری کەنەدا ڕایگەیاند کە لەگەڵ ئەمریکا بەردەوامن لەسەر چاودێریکردنی ئەو باڵۆنە و وتیشی هاوڵاتیانی کەنەدا پارێزراون لەهەرمەترسیەک.   هاوکات دۆزینەوەی ئەم باڵۆنە چینیە لە ئاسمانی ئەمریکا  تەنها چەند ڕۆژێک پێش سەردانێکی ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ چین دێت، کە بۆ باسکردن لەسەر تاوتوێکردنی پرسی گرژیەکانی چین وئەمریکا بوو.      

لە هەردوو پارتی کۆماریی و دیموکراتەکان، داوا لە سەرۆکی ئەمریکا دەکرێت، بڕیاری فرۆشتنی فرۆکەی ئێف16 بە تورکیا رابگرێت، تا ئەوکاتەی تورکیا ڕەمەنڕی نیشان دەدات سوید و فینلاند ببنە ئەندامی ناتۆ.    داواکارییەکە شەوی پێنجشەممە، لە رێگەی نامەیەکەوە لەلایەن ژمارەیەک سیناتۆری ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی جەین شییەن، سیناتۆری دیموکراتەکان و تۆم تیلیس سیناتۆری کۆمارییەکان، ئاڕاستەی جۆ بایدن کراوە.   ، ئەو سیناتۆرانە لەنامەکەیان دەڵێن: "کۆنگریس ناتوانێت هیچ پشتگیرییەک بۆ تورکیا دەرببڕێت، لەنێویشیان بەرنامەی فرۆشتنی ئێف16، هەتا ئەوکاتەی تورکیا پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە پەسند دەکات، هەرکاتێکیش تورکیا ئەو داواکارییەی پەسند کرد، ئەوا کۆنگرێسیش بیر لە فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف16 بە تورکیا دەکاتەوە، بەڵام ئەگەر ئەو کارە نەکات، ئەوا ئێمە داوای راگرتنی بڕیاری ئەو فرۆشتنە دەدەین."    سیناتۆرەکان داوایان لەبایدن کردوە بەردەوام لە گفتوگۆدابێت لەگەڵ باڵیۆزی ئەمریکا لە تورکیا و بەرپرسانی ناتۆ و هەروەها بەرپرسانی سوید و فینلاند تاوەکو بە هەمووان، تورکیا قایل بکەن بە پەلە هەڵوێستی خۆی لەسەر پرسی فراوانبوونی ئەندامانی ناتۆ یەکلایی بکاتەوە.    رۆژی چوارشەممە 1ی2، ئیبراهیم کاڵن، وتەبێژی سەرۆکایەتیی تورکیا لەبارەی هەڵوێستی کۆنگرێسی ئەمریکا وتی، ئەنقەرە، بەستنەوەی پرسی فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف16 بە پرسی بە ئەندامبونی سوید و فینلاند لە ناتۆ ڕەتدەکانەوە.

هاوڵاتی واشنتۆن ئامادەكاری بۆ هێرشی سەر ئەتۆمــــیی ئێران دەكات ئێران خاوەنی سێیەم هێزی سەربازیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە   لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نوێی حكومەت لەئیسرائیل لەسەرۆك وەزیرانەوە تاوەزیری بەرگریی و دەرەوە هەڕەشەی ئەوەیان لەئێران كرد كەبەهەموو شێوەیەك بەرەنگاری دامەزراوە ئەتۆمیی و سەربازییەكانی ئەو وڵاتە دەبنەوەو بۆ ئەو مەبەستەش پرس بەكەس ناكەن. رۆژنامەی (ئیعتیماد) لەئێران ئاشكرای كردووە كە ئیسرائیل ژمارەیەك فڕۆكەی جەنگیی جۆری (ئێف 35)ی لەپەنای گوێی ئێران و لەسنوری ئازەربایجان جێگیركردووە كە ئەوەش ئامانجەكەی روون و ئاشكرایە. ئەو رۆژنامەیە باسی لەوەش كردووە ئیسرائیل لەو بنكانەی كە لەئازەرەبایجان هەیەتی كامێرای هەستیارو تەكنەلۆژیای پێشكەوتوی بەكارهێناوە و وەك ئەوەی هەموو ئامادەكارییەك بكات بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ لەناوچەكەدا بەتایبەت كەبەشێك لەو ئامێرە پێشكەوتووانە بۆ چاودێریی و سیخوڕیی لەسەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران بەكارهاتووە و هێرشەكانی رابردووی ئەو وڵاتەش بۆ سەر چەند بنكەیەكی سەربازیی و دامەزراوەیەكی ئەتۆمیی بەپشتبەستن بەو تەكنەلۆژیا پێشكەوتووانە بووە. سوپای پاسداران بەبەردەوامی بانگەشەی ئەوەی كردووە ئیسرائیل لەهەرێمی كوردستان و وڵاتی ئازەربایجان هێرشی دژی ئێران ئەنجامداوەو ئەو سوپایە هەر لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان مانۆڕێكی گەورەی سەربازیی لەسنوری ئازەربایجان ئەنجامداو چەند جارێكیش هەر بەو بیانووەوەو بوونی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هێرشی كردەسەر كۆیە و زڕگوێزو چەند ناوچەیەكی دیكە لەهەرێم. بەوتەی موهەنەد حاج عەلی، پەرلەمانتاری سوریا بەپێی رێككەوتنێكی سەربازیی كە لەنێوان تاران و دیمەشق لەساڵی 2011 واژۆ كراوە لەئێستادا سیستمی قەڵغانی سەربازیی وڵاتەكە لەلایەن سوپای ئێرانەوە نۆژەن دەكرێتەوەو ئەوەش ئیسرائیلی توڕە كردووە چونكە ئێران و سوریا دەچنە قۆناغێكی نوێ لەبەرەنگاربوونەوەی تەلئەبیب.   ئەمریكا و ئیسرائیل بەداربەڕوو هەڕەشە لەئێران دەكەن لە (24/1/2023) هێزەكانی ئەمریكاو ئیسرائیل مانۆڕێكی سەربازیی هاوبەشیان بەناوی (داری بەڕو) ئەنجامدا كە بەپێی ئەو زانیاریانیانەی كە بڵاوكراونەتەوە مانۆڕەكە هاوشێوەی هێرشكردنەسەر وێستگە ئەتۆمییەكانی ئێران بووەو بۆمبی 100 تۆنی تێدا بەكارهێنراوە. ئەو مانۆڕە لەبیابانی نەگڤ ئەنجام دراوە كەدەكەوێتە باشوری ئیسرائیل و لەڕووی جوگرافیەوە دەكەوێتە سنوری بیابانی سینا لەمیسر. ناوەندیی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانی ئەمریكا لەڕاگەیەنراوێكدا سەبارەت بەو مانۆڕە هاوبەشەی لەگەڵ ئیسرائیل ئاشكرای كردووە؛ 140 فڕۆكەی جەنگیی لەمانۆڕەكەدا بەشداربوون كە فڕۆكەكانی جۆری بۆمبهاوێژی (بی 52) و (ئێف 35) لەخۆ گرتووەو هاوكات 12 كەشتی جەنگیی موشەكهاوێژ بەكارهێنراوە. ئەو مانۆڕەش لە كاتێكدابوو كە پێشتر رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) و (نیویۆرك تایمز) لەچەند راپۆرتێكی تایبەتدا ئاشكرایان كردبوو كە جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا ئەندامانی تیمی ئاسایش و سەربازیی وڵاتەكەی راسپاردووە بۆ تاووتوێكردنی هێرشی سەربازیی دژی وێستگە ئەتۆمییەكانی ئێران. ئیسرائیل لەسەر ئەو مانۆڕە روون و راشكاو رایگەیاند؛ ئەوە وەڵامێك دەبێت بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران و جموجۆڵە سەربازیی و سیاسییەكانی ئێران لەناوچەكەدا. ئەگەرچی ئەو مانۆڕانە و لێدوانی توندی بەرپرسانی ئەمریكاو ئیسرائیل ئاماژەن بۆ سەرهەڵدانی وەرچەرخانی نوێ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام میدیای ئێران و بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئەو هەوڵانە بە بانگەشەی فەرماندە سەربازییەكانی تەلئەبیب لەقەڵەمدەدەن و ئەوەش بەهاوشێوەی هەڕەشەكانی ساڵی 2020 ناودەهێنن كە ئامانجی سەرەكیی سیاسەتمەدارانی ئیسرائیل بۆ دەربازبوونی قەیرانی دارایی وڵاتەكەیان بووە.   ئازەربایجان لەبەرداشی ئیسرائیل و ئێراندا ئێران و ئازربایجان زیاتر لە 432 كیلۆمەتر سنوری هاوبەشیان هەیەو ژمارەی دانیشتوانی ئازەربایجان كەزۆرینەیان تورك زمانن و (85%)یان شیعەن لە رووی كۆمەڵایەتی و كەلتورییەوە پەیوەندییەكی قووڵیان هەیە لەگەڵ هاووڵاتیانی تورك لەئێران كەژمارەیان دەگاتە نزیكەی 15 ملیۆن كەس و ئەوانیش هاوشێوەی ئازەرییەكان زۆرینەیان شیعەن و تەنانەت رەچەڵەكی خۆیان بە ئازەری دەزانن بەتایبەت كە ئازەربایجان دوو سەدە پێش ئێستا بەشێك بووە لەخاكی ئێران، بۆیە زۆر ئاساییە پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە دۆستانە بێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە كەوڵاتێكی وەك ئیسرائیل بكرێتە بیانوی سەرەكیی تێكچوونی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە، دۆستایەتیی 200  ساڵە بۆ دوژمنایەتیی بگۆڕدرێت.   ئیسرائیل ساڵی 2019 رێككەوتنێكی سەربازیی، ئەمنیی و هەواڵگریی بەڕەسمی لەگەڵ كۆماری ئازەربایجان ئیمزا دەكات و ئەوەش نیگەرانیی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لێدەكەوێتەوەو سایتی ویكی لیكس ئاشكرای كردبوو كە لەساڵی 2009 ئیسرائیل رێككەوتنێكی لەگەڵ ئازەربایجان كردووە كە بەپێی رێككەوتنەكە دەبێت باكۆ لەبەرەی جەنگ لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران بێت و پابەندبێت بەڕێككەوتنەكەوە.   دۆست و نەیار لەمێژوودا ئێران لەسەردەمی رەزا پەهلەوی لەساڵی 1947 دوای توركیا دووەم وڵاتی موسوڵمان بووە كەدانی ناوە بەوڵاتی ئیسرائیل بەڵام دوای هاتنەسەركاری سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی 1979 سەرجەم پەیوەندییە بازرگانی و سیاسییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل كۆتایی پێهاتووە. مێژووی پەیوەندییەكانی تاران و تەلئەبیب دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە 70 ساڵ بەر لەئێستا دەگەڕێتەوەو ساڵی 1973 زیاترین بازرگانیی لەنێوانیاندا هەبووەو سەرچاوە مێژووییەكان باس لەوەدەكەن كە پەیوەندیی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) و دەزگای هەواڵگریی سەر بەسیستمی پاشایەتیی ئێران (ساواك) بۆ ساڵی 1956 دەگەڕێتەوەو ئەم قۆناغە بەلوتكەی هاوكاریی ئەو دوو وڵاتە ئەژمار كراوە، بەڵام بەگرتنەدەستی دەسەڵاتی ئێران لەساڵی 1979 لەلایەن كۆماری ئیسلامی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە بە بەردەوامی گرژیی و توندیی بەخۆیەوە بینیوەو ئەوەش وایكردووە 44 ساڵ تەلئەبیب و تاران هەڕەشە لەیەكتر بكەن. ئیسرائیل پێی وایە ئەگەر كۆماری ئیسلامی ئێران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمیی، دەبێتە گەورەترین هەڕەشەو مەترسیی بۆ سەر وتەكەی و لەو چوارچێوەیەشدا هەوڵی هێرشی پێشوەخت دەدات بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاندووە؛ لەبەرامبەر هەر جۆرە هێرشێكی ئیسرائیل كاردانەوەیان دەبێت و ئەگەر پێویست بكات هێرش دەكەنەسەر تەلئەبیب و حەیفا داگیردەكەن.   سوپای ئێران ژمارەیە پێگەی گڵوباڵ فایەرپاوەر(Global Firepower) بڵاویكردووەتەوە دوای توركیاو میسر لە رووی هێزی كلاسیكی و باوەوە ئێران بەسێیەم هێزی سەربازیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژماردەكرێت و لەو ریزبەندیەدا سوپای سعودیە چوارەم و سوپای عێراق  پێنجەم هێزی سەربازیین و دوای ئەوانیش ئیمارات و سوریاو قەتەرو یەمەن دێت. ئێران خاەنی 610 هەزار هێزی چەكدارەو 350 هەزار هێزی یەدەگی هەیە بەپێنجەم سوپای جیهان و یەكەم هێزی رۆژئاوای ئاسیا ئەژماردەكرێت كەزیاترین چەكداری هەیە. لەڕیزبەندیی نێوان 145 وڵاتی جیهاندا سوپای توركیا دەكەوێتە پلەی یانزەیەمین و میسر چواردەیەمین و سوپای ئێران دەكەوێتە ریزبەندی حەڤدەیەمین وڵات لە رووی بەهێزی هێزی سەربازیی و ژمارەی چەك و كەرەستە جەنگییەكانی. ئەوەی مایەی سەرنجە ئیسرائیل كە ئێران بەدوژمنی ژمارە یەكی خۆی لەناوچەكەو جیهان دەزانێت بەهەژدەیەمین هێزی سەربازیی جیهان لەدوای سوپای ئێران ئەژماردەكرێت. لەكاتێكدا پێوەری هێزی كلاسیكی ژمارەی سەربازو  چەك و فڕۆكەی جەنگیی و تانك و زرێپۆشی و بەگشتی ژمارەی چەك و كەرەستەكانە لەكاتێكدا ئێران بەهۆی ئەو سزا نێودەوڵەتییانەی لەسەری بووە 44 ساڵە نەیتوانیوە وەك پێویست بەتایبەت لەبواری فڕۆكەی جەنگی و قەڵغانی دژەموشەكی و زۆر ئامێرو كەرەستەی ستراتیژیی خۆی نۆژەن بكاتەوە.

هاوڵاتی بەرپرسانی باڵای کۆمسیۆنی ئەوروپا  ئەمڕۆ گەیشتنە کیێڤی پایتەختی ئۆکرانیا و بڕیارە سبەینێ لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا لەسەر پرسی هۆکار وپاڵنەرەکانی ئۆکرانیا بۆ بوونە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا کۆببنەوە. ئەمڕۆ، هەریەک لە ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و جۆزێپ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا و شاندی باڵای کۆمسیۆنی ئەوروپا گەیشتنە کیێڤ بۆ تاوتوێکردنی پرسی داواکاریەکانی ئۆکرانیا بۆ بوونە ئەندامی یەکێتتیەکە تاوتوێ بکەن. لە دیدارەکەی ئەمڕۆی بەرپرسانی باڵای یەکێتی ئەوروپا، ڤۆن دێر لاین لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا کە لەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا ئەنجامیاندا رایگەیاند، بەنیازن تا  ساڵڕۆژی شەڕەکە سزایەکی نوێ و دەیەمین خولی سزاکان بەسەر ڕووسیادا بسەپێنن، هەروەها ئاماژەی بەوەشداوە سزا نوێیەکانی یەکێتی ئەوروپا " ئابوری ڕوسیا دادەڕمێنێت و ڕوسیا نەوەیەک دەگەڕێنێتەوە دواوە" بەپێی ڕاپۆرتێکی کەناڵی جەزیرەش، ئامانجی ئۆکرانیا بوونە بە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا و بەپێی وتەی بەرپرسانی ئۆکرانیا ئەمە  یەکێکە لە هۆکارەکانی جەنگەکە، بەڵام بەپێی وتەی بەرپرسانی ئەوروپا  هێشتا زووە بۆ ئەوەی یەکێتی ئەوروپا بڕیارێکی لەوجۆرە بدات. هاوکات کۆبوونەوەیەکی لەم جۆرە ولەسەر ئاستی باڵا لە ئۆکرانیا  یەکەم جارە ڕوبدات لەوکاتەی لەشکرکێشی ڕوسیا بۆسەر ئۆکرانیا دەستیپێکردووە، ئەمەش بەماوەیەکی کەم پێش ساڵیادی دەستپێکردنی جەنگەکە.

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئەمریکا کونسوڵخانەی خۆی بە شێوەیەکی کاتی لە ئەستەنبوڵ داخست و رایگەیاند، پیویستە گەشتیاران ئاگاداری کردەوەی تیرۆریستی بن، شەش وڵاتی دیکەش کونسوڵخانەکانیان بە شێوەیەکی کاتی داخست. دوای ئەمریکا، بەریتانیا، بەلجیکا، ئەڵمانیا، فەڕەنسا، سوید و هۆڵەندا، باڵیۆزخانەکانیان لە ئەستەنبوڵ داخست و داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کرد، لە گەشتکردن بۆ تورکیا ئاگادار بن. سولەیمان سویلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیاش لەمبارەیەوە ئەمڕۆ نارەزایەتی دەربڕی و رایگەیاند، وڵاتانی رۆژئاوا شەڕی دەروونیان لەدژی تورکیا دەست پێکردووە. سویلۆ باسی ئەوەی کرد کە ئەگەر دۆخێکی نائاساییش لە ئەستەنبوڵ هەبێت، نابێت ئەو وڵاتانە بەم شێوەیە مامەڵە بکەن. لە لایەکی دیکەوە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا، باڵیۆز و نوێنەری ئەو وڵاتانەی بانگهێشتکرد. ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە راسترەوە توندڕەوەکان لە مانگی رابردوودا، وەک کاردانەوەیەک لەبەرامبەر رێگیرکردنی تورکیا لە ئەندامێتی سوید و فینلەندا کتێبی پیرۆزی موسوڵمانان قورئانیان لەبەردەم باڵیۆزخانەی تورکیا سووتاند. ئەوەش کاردانەوەیەکی توندی لێکەوتەوە و کۆتایی بە دانوستانەکانی نێوان سوید و تورکیا هات.

هاوڵاتی رووسیا هۆشداری دەداتە هەموو ئەو وڵاتانەی هاوکاری سەربازی ئۆکرانیا دەکەن بەوەی ناردنی چەک بۆ ئۆکراینا قەیرانەکان "ئاڵۆزتر دەکات". گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی رووسیا، ماریا زاخارۆڤا  لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانییدا لە مۆسکۆ ڕایگەیاند "پێویستە هەموو ئەو وڵاتانەی کە چەک بۆ ئۆکراینا دەنێرن لەوە تێبگەن کە کردنەئامانجی ئەو بارهەڵگرانەی ئەم چەکانە دەگوازنەوە، ئامانجێکی رەوای هێزە چەکدارەکانی رووسیایە". وتیشی، "هەڵوێستی ئێمە روون و ئاشکرایە. دەبێت دان بەوەدا بنرێت کە هەر هەوڵێک بۆ دابینکردنی چەکی زیادە یان نوێ قەیرانەکە ئاڵۆزتر دەکات. پێویستە هەمووان ئاگاداری ئەوە بن". هاوکات  سەبارەت بە پلانەکانی ئیسرائیل بۆ پێشکەشکردنی هاوکاریی سەربازیی بۆ ئۆکراینا ماریا زاخارۆڤا هۆشداری دایە ئیسرائیل لەوەی کە ناردنی چەک بۆ ئۆکراینا قەیرانەکە " ئاڵۆزتر دەکات". ئەم قسانەی زاخارۆڤا لە کاتێکدایە ،سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، بێنیامین ناتانیاهو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەلەڤیزیۆنی CNN، رایگەیاندبوو، "بیر لە ناردنی هاوکاریی سەربازیی بۆ ئۆکراینا دەکەنەوە" و "دژبە بەرهەمهێنانی چەک لەلایەن ئێرانەوە، مامەڵە دەکەن".

ئەمریکا بۆ کەمکردنەوەی هەڵاوسانی ئابوریی وڵاتەکەی جارێکی دیکە رێژەی سودی بانکیی بەرز دەکاتەوە و بەوەش سودی بانکیی لەو وڵاتە گەیشتە بەرزترین ئاستی 16 ساڵی رابردو. لە دوایین کۆبونەوەی ئەنجومەنی یەدەگیی فیدراڵیی ئەمریکا، رێژەی سودی بانکیی 25 خاڵی بنەڕەتیی دیکەی بۆ زیاد کرا و بەوەش رێژەی سودی بانکیی لەو وڵاتە گەیشتە(%4.75). بەمەش سودی بانکی لە ئەمریکا، گەیشتە بەرزترین ئاست بەراورد بە 16 ساڵی رابردو سودی بانکیی وڵاتەکە. جیرۆم پاوڵ، سەرۆکی ئەنجومەنی یەدەگی فیدراڵیی ئەمریکا، لەدوای بڕیارەکەوە رایگەیاند:  هەرچەندە رێژەی هەڵاوسانی ئابوریی لە ئەمریکا دەستی بە کەمبونەوە کردوە، بەڵام پێویستە رێکارەکان بۆ دابەزاندنی هەڵاوسان بەردەوام بن. بەرزکردنەوەی رێژەی سودی بانکیی، یەکێکە لەو رێکارانەی وڵاتانی جیهان دەیگرنەبەر لەپێناو دابەزاندنی رێژەی هەڵاوسانی ئابوری، چونکە ئەو رێکارە وا دەکات؛ سەرمایەدارەکان پارەکانیان لە بازاڕەکاندا بکشێننەوە و لە بانکەکاندا داینێن. پێشبینی دەکرێت بەهۆی جێبەجێکردنی ئەو پلانەی ئەمریکا بەهای دراوی دۆلار لە جیهاندا دابەزین بەخۆیەوە ببینێت و لە بەرامبەردا نرخی زێڕ و نەوت بەرز ببێتەوە.    

هاوڵاتی وەزارەتی بەرگریی تایوان رایگەیاند لە ئێوارەی دوێنێوە تا بەیانی ئەمڕۆ، ٣٤ فڕۆکە و نۆ کەشتی جەنگیی چین لە دەوری دوورگەکە بینراون. لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن وەزارەتەکەوە بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە کراوە کە فڕۆکەی جەنگیی لە جۆری 2 SU-30, 2 J-11, 4 J-10, 6 J-16 و کەشتییەکی گواستنەوەی دەریایی "Y-8 EW"، کەشتی دەوریەی "Y-8 EW" و دوو فڕۆکەی هەواڵگریی ئەلیکترۆنی "Y-8 ELINT" و درۆنی سەربازیی جۆری "BKZ-005" و "BKZ-007" لە ناوچەی کاریگەری گەرووی تایواندا تێپەڕیون. هەروەها باس لەوە کراوە کە ئەو ٣٤ فڕۆکە سەربازیی و نۆ کەشتییەی لە دەوری دوورگەکە بینراون لە رێگەی ئامێری چاودێری ئەلیکترۆنی و فڕۆکە و کەشتی دەوریەی و سیستمی مووشەکی زەمینی چاودێری کراون. لە وڵامدا، تایوان فڕۆکە جەنگییەکانی،و هێزی دەریایی خۆی خستە حاڵەتی ئاگادارکردنەوە و سیستەمی موشەکی خۆی چالاککرد. هاوکات، فڕینی فڕۆکەکان لە دەوری دوورگەکە دوای پەیوەندی تەلەفۆنیی سەرکۆماری نوێی کۆماری چیک، پیتەر پاڤڵ بوو لەگەڵ سەرکردەی تایوان، تسای ئینگ-وین ئەنجام درا. جێگەیباسە، چین کە دوورگەکە بە بەشێک لە خاکی خۆی دەزانێت، جەخت لەسەر بنەمای تەنیا چین دەکاتەوە و دژی ئەوەیە تایوان پەیوەندی راستەوخۆی دیپلۆماسیی لەگەڵ وڵاتانی جیهان دروست بکات و لە نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان نوێنەرایەتی هەبێت، مەرجی ئەوەش لەسەر وڵاتان دادەنێت کە پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانیان لەگەڵ تایوان بپچڕێنن.