موسڵمانێک بووە هۆی رزگاکردنی چەندین جوو و مەسیحی

ئێران رایگەیان بڕیارەکەی پەرلەمانی ئەوروپا دژی سوپای پاسداران نەگونجاو و هەڵەیە و کاریگەرییە خراپەکانی روبەڕوی ئەوروپا دەبێتەوە. حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەل جۆزێپ بۆڕێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رەخنەی گرت لە پەسندکردنی رەشنوسی بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسداران لە پەرلەمانی ئەوروپا. ئاژانسی هەواڵی تەسنیم بڵاوی کردوەتەوە کە ئەمیر عەبدوڵاهیان بە بۆرێڵی وتویەتی بڕیارەیەکەی پەرلەمانی ئەوروپا لە ئەنجامی هەست و هەڵچوندا بوە و دورە لە لۆژیک و مەدەنییەتەوە. وەزیری دەرەوەی ئێران وتوشیەتی: هەنگاوەکەی پەرلەمانی ئەوروپا زیان بە جەنگ لە دژی تیرۆر دەدات چونکە سوپای پاسدارانی دژی تیرۆر لە جنگدایە. بە وتەی حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان پەسندکردی رەشنوسی بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسداران لە ئەوروپا هاوشێوەی ئەوەیە فیشەک بە قاچی خۆیانەوە بنێن. پێشتر ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێران وەک کاردانەوە بە بڕیاری پەرلەمانی ئەوروپا، رایگەیاند؛ ئەو بابەتە مایەی نگەرانیی نییە و سوپای پاسداران بەردەوام دەبێت لە هەنگاوەکانی.

هاوڵاتی سوریا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا مەرجێكی قورس بۆ ئەنقەرە دیاری دەكات، توركیاش لەگەڵا ئەوەی دەڵێت بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدەن، بەڵام باس لەوەشدەكات ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە، ئەمریكاو بەریتانیاش دژی پرۆسەی ئاساییبوونەوەی ئەنقەرەو دیمەشقن، هاوكات مەزلۆم كۆبانێ دەڵێت: روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیاو رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. لەكاتێكدا كەتوركیا سوورە لەسەر هەڵوێستەكەی و دەیەوێت ئەنجامێك بەدەستبهێنێت، بەڵام سوریا مەرجێكی قورسی خستە بەردەمی كەجێبەجێكردنی بۆ ئەنقەرە كارێكی ئاسان نابێت، ئەویش كۆتاییهێنانە بەدەستوەردانی سەربازیی توركیا لەخاكی سوریا. پێشتر رژێمی سوریا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا لەسەر ئاستی باڵادا هەڵوێستی خۆی دەرنەبڕیبوو، بەڵام لەگەڵ سەردانی حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ دیمەشق لە ١٤ی ئەم مانگەدا، رژێمی سوریا بەبوێرانە مەرجی سەرەكی خۆی بۆ بەردەوامی دانوستانەكانی لەگەڵ ئەنقەرە خستەڕوو كەئەویش پاشەكشێكردنی سوپای توركیایە لەنێو خاكی سوریادا.   ئەسەد: پێویستە توركیا كۆتایی بەداگیركەری بهێنێت ئاژانسی هەواڵی سانای سەر بەڕژێمی سوریا، ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكەی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریاو حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێرانی ئاشكراكرد، كەبەشێكی تایبەت بووە بەدانوستانەكانی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە. ئاژانسەكە رایگەیاندووە، هەرچەندە عەبدوڵلاهیان ئاماژەی بەوەكردووە كە تاران بەئەرێنی لەدانوستانەكانی نێوان ئەنقەرەو دیمەشق دەڕوانێت و پێیوایە لەبەرژەوەندی هەردوولادا دەبێت، بەڵام بەشار ئەسەد لەمیانی كۆبوونەوەكەدا سووربووە لەسەر ئەوەی دیمەشق هیچ هەنگاوێك نانێت بۆ دانوستان لەگەڵ توركیا، ئەگەر دەست لەپاڵپشتیكردنی گروپە توندڕەوەكان هەڵنەگرێت و سەربازانی نەكشێنێتەوە كە ئەو گروپانەی وەك تیرۆریست و سوپای توركیاشی وەك داگیركەر لەقەڵەمداوە. هەمان رۆژ، فەیسەل میقداد وەزیری دەرەوەی سوریاش كەچاوی بە عەبدوڵلاهیان كەوتووە، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی توركیاو سوریا قسەی كرد، میقدادیش پێداگری لەسەر كۆتاییهێنان بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی توركیاو پشتگیریكردن لەگروپە توندڕەوە جیهادییەكان لەنیو خاكی سوریا كرد. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئەلعەرەبی سعودی، راپۆرتێكی لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا بڵاوكردەوەو ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: بەشدار ئەسەد مەرجی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەیەو ئەسەد پێیوایە، پێویستە لەهەنگاوی یەكەمدا، ئەردۆغان پاشەكشێ بەسەربازانی لەئیدلب، عەفرین و ناوچە داگیركراوەكانی دیكە بكات. رۆژنامەكە ئەوەشی خستووەتەڕوو، كێشەی سەرەكی دیمەشق ئەوەیە كەبەرپرسانی توركیا لێدوانی توندیان لەدژی سەرۆكی سوریا داوەو لەڕێگەی گروپ و كەسانی نزیكی خۆیان، دەیانەوێت خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكەن و بەردەوامی بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكان دەدەن و لەڕێگەی ئەو هەنگاوانە دەیانەوێت فشار دروستبكەن و وەك كارتێك لەدانوستانەكاندا بەكاریبهێنن. ئاژانسی هاواری نزیك لەخۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستانیش لەبارەی پرسەكەوە، چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ دكتور عەلا ئەلسەفەری لێكۆڵەرو شرۆڤەكاری پرسی نێودوڵەتی نزیك لەڕژێمی سوریا ئەنجامداوە، ئەلسەفەری پێیوایە، هەوڵەكانی توركیا پەیوەندیان بەهەڵبژاردنەكانی ئەو وڵاتەوە هەیە، بەڵام سوریا گرنگی بەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی لەتوركیا نادات و بەلایەوە گرنگ نییە، ئەردۆغان سەربكەوێت یان ئۆپۆزسیۆن و دەڵێت: گرنگ ئەوەیە سوریا خاوەنی بەرنامەیەكی باشە بۆ كۆتاییهێنان بەهەبوونی توركیاو گروپە تیرۆریستییەكان لەنێو خاكەكەیدا.   توركیا تاوەكو ئێستاش بیر لەئۆپراسیۆنی زەمینی دەكاتەوە دوابەدوای كۆبوونەوەی عەبدوڵلاهیان و سەرۆك و بەرپرسانی رژێمی سوریا، ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا بۆ ژماریەك میدیای جیهانی، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ سوریا قسەی كرد. كالن سەرەڕای ئەوەی ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ  دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا دەربڕی، بەڵام جارێكی دیكەو هەڕەشەی كردەوە. ئیبراهیم كالن وتی: توركیا بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدات كە لەكۆتایی مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو لەمۆسكۆ دەستیپێكرد، بەڵام ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە. ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا لەكۆتایی قسەكانیدا رایگەیاند، هەرچەندە بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی شوباتدا، وەزیرانی دەرەوەی هەردوولا كۆببنەوە، بەڵام پێدەچێت بەر لەكۆبوونەوەكە، وەزیرانی بەرگری هەردوو وڵات كۆبوونەوەیەك ئەنجامبدەن. ئامانجی توركیا لەسوریا لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا، مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیاكانی پەكەكە رایگەیاند، لەئێستادا ئامانجی دەوڵەتی توركیا لەناوبردنی مافی كوردە. ویستی رژیم لەناوببات، بەڵام وادیارە ئێستا وازی هێناوەو دەڵێت ئەمە ئامانجی ئێمە نییە. دەڵێت تاكە ئامانجمان نەهێشتنی «تیرۆرە». بێگومان روسیا رۆڵی هەیە لەم كۆبوونەوانەدا. روسیاش بەهۆی شەڕی ئۆكرایناوە لەدۆخێكی خراپدایە. لەبەرئەوەی گەیشتووەتە بنبەست وەك ناوبژیوانێك لەنێوان تورك و سوریادا مامەڵە دەكات، دەیەوێت بەپەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتی تورك كێشەی خۆی لەشەڕی ئوكراینادا چارەسەربكات، بەم شێوەیە روسیا پشتیوانی لەدوژمنایەتی تورك دەكات بەرامبەر بەكورد. مستەفا قەرەسوو وتیشی: پێویستە لە روسیا بپرسین، ئایا تۆ هاوبەشی دوژمنایەتی توركیای بەرامبەر بەكورد؟ ئایا دەبیتە هاوبەشی دەوڵەتی توركیا؟ ئامانجی كورد دابەشكردنی سوریا نییە. كورد هیچ پلانێكی بۆ دابەشكردنی سوریا نییە. كورد دەیەوێت لەگەڵ حكومەتی دیمەشق چارەسەریەك بۆ قەیرانەكە بدۆزێتەوە.   پەیوەندیەكانی توركیاو سوریا مەزلۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمونیتەری ئەمریكی باسی هەوڵەكانی توركیا بۆ خۆنزیكردنەوە لە سوریا كرد و وتی، « روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیا و رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. رژێمی سوریا هەرگیز سازش لەسەر داواكارییەكانی خۆی ناكات. سەرەكیترینیان ئەوەیە كە توركیا هەموو سەربازەكانی لەخاكی سوریا بكشێنێتەوە و توركیا دەست لەپشتیوانیكردنی چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوننە هەڵبگرێت. بەهەمان شێوە باوەڕم بەوە نییە كە رژێمی سوریا ملكەچی داواكارییەكانی توركیا بێت بۆ دژایەتیكردنی خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا. نە دەتوانێت و نە بارودۆخیشی رێگەی پێدەدات». هاوكات هوشیار ئوزسوی پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەبارەی كۆبوونەوەكانی سوریاو توركیا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات قسەی كرد، بەبۆچوونی ئوزسوی، ئاساییبوونەوەی پەیوەندیەكانی هەردوولا كارێكی ئاسان نابێت، بەهۆی ئەوەی بەریتانیاو ئەمریكا بەئاشكرا رایانگەیاند كە لەدژی پرۆسەكەن، بەو هۆیەوە ئەم پرسە لەدەستی ئەردۆغاندا نییە، لەسوریا شەڕێك هەیە كە ١٠ ساڵە بەردەوامە، ئەم دۆخە توركیا بەرەو روسیا پەلكێش دەكات، وڵاتانی رۆژئاواش ئەم هەنگاوە قبوڵ ناكەن، توركیا ئەندامی ناتۆیەو ئەردۆغان ناتوانێت، بەبێ رەچاوكردنی هەڵوێستی رۆژئاواییەكان بڕیار بدات. هوشیار ئوزسوی لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد كە توركیا سنورێكی ٩٠٠ كیلۆمەتری لەگەڵ كوردانی سوریادا هەیە، نابێت ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ سوریا لەسەر حسابی لەناوبردنی پێگەی كورد بێت، هەر دوژمنایەتیەك لەگەڵ كوردانی سوریا، كێشەی كوردانی توركیا قوڵتر دەكاتەوە.

هاوڵاتی ڤۆلۆدیمەر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیا  لە پەیامێکی ڤیدیۆیدا ڕایگەیاند، ئۆکراینا "بە بەهێزی" و "بە توندی" بەرگری دەکات، وجارێکی تر فشاری خستەوە سەر جیهان بۆ ئەوەی بەردەوام بن لە دابینکردنی سوپاکەی بە یارمەتی سەربازی. ڤۆلۆدمیر زلێنسكی، سه‌رۆكی ئۆكرانیا له‌ په‌یامێكی ڤیدیۆیدا كه‌ له‌ كۆڕبه‌ندی ئابووری جیهانی پێشكه‌شكرا رایگه‌یاند، وڵاته‌كه‌ی به‌ره‌و سه‌ركه‌وتن هه‌نگاو ده‌نێت و نشوسته‌كانی تێپه‌ڕاندوه‌ و له‌پێناو گێڕانه‌وه‌ی خاكی وڵاته‌كه‌ی هێزه‌كانیان "ئه‌سته‌م ده‌كه‌نه‌ رێبازی سه‌ركه‌وتنیان". وتیشی، "پێویسته‌ سیستمی به‌رگری ئاسمانی له‌ هێرشه‌كانی روسیا زیاتر دابینكرێت و بتوانین روبه‌ڕوی هێرشه‌ ئاسمانییه‌كانی روسیا ببینه‌وه‌ " جه‌ختی له‌وه‌شكرده‌وه‌، "پێویسته‌ به‌رپرسانی كرێمڵن رێز له‌ یه‌كپارچه‌یی خاكی روسیا بگرن و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نیگه‌رانی ته‌ندروستی و سه‌لامه‌تی ژیانی خۆن نیم و سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ئێمه‌ جه‌نگمان ده‌ستپێنه‌كرد، به‌ڵام روسیا دڵنیا ده‌كه‌ینه‌وه‌ ئێمه‌ بۆیان كۆتایی پێده‌هێنین". سەرۆکی ئۆکرانیا سەبارەت بە ڕوداوی پێکدادانی هەلیکۆپتەرەکە ی لە هەرێمی کیڤ کە تیایدا وەزیرێکی ئەو وڵاتە گیانی لەدەستدا وتی، هیچ ڕووداوێک لە کاتی جەنگدا نییە . وتیشی: ئەمە ڕووداوێک نییە چونکە بەهۆی شەڕەوەیە و شەڕەکەش ڕەهەندی زۆری هەیە هیچ ڕووداوێک لە کاتی جەنگدا نییە". جێگەیباسە، ئۆکراینا  ژمارەیەک  سیستەمی بەرگری ئاسمانی پاتریۆتی بۆ دابین کراوە کە تازەترینیان لە لایەن هۆڵەنداوە پەسەند کرا لە ئێوارەی ڕۆژی سێشەممەی پێشوو.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند داواکارییەکانی ڕوسیا بۆ دانوستان لەگەڵ ئۆکرانیا جێگەی قبوڵکردن نین. وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ئەنتۆنی بلینکن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا دوای کۆبوونەوەکەی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، جەیمس کلێڤەرلی کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی هاوبەشیان بۆ رێک خرا ،ڕایگەیاند، "دەنگۆی ئەوەی کە گوایە ئۆکراینا و خۆرئاوا دژبە چارەسەرکردنی کێشەکانن لە رێگای دانوستانەوە بەتەواوی هەڵەیە، رووسیا وازهێنانی ئۆکراینای لەو خاکەی لەدەستی داوە کردوویەتییە مەرج بۆ دانوستان، ئەمەیش قبوڵکراو نییە". وتیشی،"لە رۆژدانی داهاتوودا پاکێجێکی دیکەی هاوکاری سەربازیی بۆ ئۆکراینا رادەگەیەنین. بەهێزی ئۆکراینا لە مەیدانی جەنگدا، کارتی دەستی ئەو وڵاتە بەهێز دەکات بۆ دانوستان". هاوکات باسی لەوەشکرد، کە ئەمریکا تاکوو ئێستا بە بەهای ٢٥ ملیار دۆلار چەک و پێداویستی سەربازیی بۆ سوپای ئۆکراینا دابین کردووە. هەروەها لەو کۆنگرە ڕۆژنامەوانییەدا کە وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، جەیمس کلێڤەرلیش تێیدا بەشداربوو باسی لە یەکگرتوی ناتۆ کردوو بە سەرنج خستنە سەر ئەوەی کە هیچ کاتێک هێندەی ئێستا رووسیا لەسەر ئاستی جیهان بە تەنها جێ نەهێڵدراوە، گوتی: "هیچ کاتێکیش یەکڕیزی هێندەی ئێستا نەبووە لەنێو ناتۆدا". کلێڤەرلی ئاماژەی بەوەشدا لەگەڵ هاوتا ئەمریکییەکەیدا، جەنگی رووسیا-ئۆکراینا و لەسێدارەدانی جێگری پێشووی وەزیری بەرگریی ئێران، عەلی رەزا ئەکبەرییان -کە هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانی و ئێرانی بووە- تاوتوێ کردووە و نیگەرانی خۆیان دەربڕیووە لە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و دابینکردنی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان لەلایەن ئێرانەوە بۆ رووسیا.

هاوڵاتی ئەم چەکە یەکێکە لەو هاوکاریانەی کە  ڕیشی سوناک سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا  ئەمساڵ لە  پشتگیری سەربازی بۆ ئۆکرانیا دابینی کرد بۆ سوپای ئۆکرانیا بکاتەوە بە بڕی 2.3 ملیار پاوەند (2.8 ملیار دۆلار). ئۆلێکساندر، فەرماندەی یەکینەکە دەڵێت: "ئەگەر هاوبەشە ڕۆژئاواییەکان چەک و تۆپخانەکانیان دابین بکەن، ئەوە یەکسەر لە بەرەکانی شەڕدا هەستی پێدەکرێت و دەتوانین بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامی دوژمن بدەینەوە و زەمینە بۆ پێشڕەویکردن دروست بکەین.  

پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا سوپای پاسدارانی ئێران بخرێتە لیستی تیرۆری یەکێتی ئەوروپا و سبەینێش بڕیار لە راگرتنی رێککەوتنی ئەتۆمیی دەدرێت. پەرلەمانی ئەوروپا لە دانیشتی ئەمڕۆیدا بە کۆی 598 دەنگی بەڵی و تەنها 9 دەنگی نەخێر و 31 دەنگی بێ لایەنن گەڵالەی بەتیرۆریست ناساندنی سوپای پاسدارانی پەسند کرد کە دەبێت لە لایەن ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپاوە جێبەجێ بکرێت. چارلی وێیمێرس، نوێنەری سوید لە پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ چوارشەممە بە زۆرینە پەرلەمانی ئەوروپا بڕیاریدا سوپای پاسدارانی ئێران بخرێتە لیستی تیرۆرەوە. نوێنەری سوید ئاماژەی بەوەکرد کە لەگەڵ پەسندکردنی بریاری بە تیرۆریست ناساندنی سوپای پاسداران لە ئەوروپا، سبەینێ پینجشەممە لە دانیشتی پەرلەماندا بڕیار لە هەڵپەساردن و راگرتنی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1 بدرێت. هەفتەیەک دوای پەسندکردنی پڕۆژە بڕیارەکەی ئەمڕۆی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەخرێتەوە بواری جێبەجێکردنەوە و سوپای پاسداران بە فەرمی وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی لە لایەن ئەوروپاوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.

هێمن مەحمود  سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی بانكی ناوەندی عێراق و لێدوانی بەرپرسان بۆ دابەزاندنی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقیدا كەماوەیەكە لەنرخی فەرمی بەرزتربووەتەوە، تائێستا بەهای 100 دۆلاری ئەمریكی لەنێوان 155 هەزار بۆ 161 هەزار بەرزونزم دەكات، كەچی بازاڕەكانی دراو بەو هەوڵ و لێدوانانە تائێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر درووستنەبووە، راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراقیش بڕوای وایە هۆكاری دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەشێك لەسەركردە شیعەكانیش پێیان وایە پلانی ئەمریكایە بۆ تێكشكاندنی دراوی عێراقی، هەندێك بڕواشیان وایە دینار قوربانی ململانێكانی ئەمریكاو ئێرانەو عێراقییەكان باجەكەی دەدەن. ئیحسان یاسری راوێژكاری بانكی ناوەندی دەڵێت بەمنزیكانە بەهای دۆلارێكی ئەمریكی بۆ هەزارو 470 دینار دەگەڕێتەوە، هەروەها هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەرامبەر دینار لەبازاڕە ناوخۆییەكان ئاشكرادەكات و دەڵێت « بانكی ناوەندی زیاتر لەساڵێك لەمەوبەر دەستیكردووە بەڕێكخستنی كەرتی دارایی بازرگانی دەرەكی، ئەویش لەڕێگای دروستكردنی ئەوەی پێی دەوترێت (پلاتفۆرم)، كەمیكانیزمێكە كەبانكەكان لەڕێگەیەوە داواكارییەكانیان بەرزدەكەنەوە بەمەبەستی دابینكردنی پێداویستییەكانی دارایی بازرگانی دەرەكی، بانكەكان ئەركی گەڕان بەدوای كڕیاردا ئەنجامدەدەن بەپێی ئەوەی بەئەركی (كڕیارەكەت بناسە) ناسراوە، واتە زانینی سروشتی كڕیارو سەرچاوەكانی پارەكەی، دواتر پارەكە بۆ بەرژەوەندی كڕیارەكە دەڕوات و دوای ئەوە كاڵاكان دەگەڕێندرێنەوە». پێشووتر بانكی ناوەندی نرخی یەك دۆلاری بۆ وەزارەتی دارایی بەهەزارو 450 دینارو بۆ بانكەكان بەهەزارو 460 دینارو بۆ هاووڵاتیانیش بەهەزارو 470 دینار دیاریكردبوو، بەڵام لەئێستادا ئەو نرخانە بەجێگری لەبازاڕەكاندا نەماونەتەوە، ئەمەش مەترسی لەلایەن هاووڵاتیانەوە درووستكردووە، چونكە عێراق وڵاتێكی بەكاربەرەو زۆربەی بازرگانییەكەی لەڕێگای هاوردەوەیە لەوڵاتانی دەرەوەو بەمەش كاردەكاتە سەر ژیانی هاووڵاتیانی. مەزهەر محەممەد ساڵح راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراق بڕوای وایە هۆكاری راستەقینەو بنەڕەتی دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەڵام هادی عامری سەركردەی دیاری شیعەكان بڕوای وایە ئەمریكییەكان وەك چەكێك بەرزبوونەوەی دۆلار بەرامبەر دینار لەبەرامبەر عێراقدا بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی فشاری لێبكەن بەرەو رووی ئەوروپاو وڵاتانی دیكەی جیهاندا نەكرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەكات ئەمریكییەكان دۆلار وەك چەكێك بۆ برسیكردنی گەلان بەكاردەهێنن. محەممەد ئال كازم باڵوێزی ئێران لەعێراق ئەو دەنگۆیانەی رەتكردووەتەوە گوایە ئێران هۆكاری دابەزینی بەهای دینارەو رایگەیاندووە وڵاتەكەی هەمیشە پاڵپشتی سەرەكی بووە بۆ گەشەی عێراق و سەقامگیری و پێشكەوتنی، جەختیشی لەوەكردووەتەوە ئەو دەنگۆیانە بۆ لەخشتەبردنی رای گشتییەو لابردنی تۆمەتەكانە لەسەر ئەو لایەنەی هۆكاری سەرەكی ئەو دۆخەیە. بەبڕوای چاودێرانی ئابووریش دیناری عێراقی باجی ململانێی ئەمریكاو ئێران دەدات لەسەر گۆڕەپانی عێراقیداو واشدەردەكەوێت ئەم كێشەیەی ئێستا نوێترین ئەڵقەی ئەو ململانێیە بێت، ئەویش بەهۆی ئەو كۆتوبەندانەی ئەمریكا خستوویەتیە سەر بانكە عێراقییەكان وەك هەوڵێك بۆ رێگریكردن لەناردنی دۆلار بۆ ئێران و لەئێرانیشەوە بۆ لایەنگرو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا. ئەحمەد تەبەقشلی شارەزای بواری ئابووری بڕوای وایە بەپێچەوانەی ئەو پڕوپاگەندەو زانیارییە هەڵانەوە كە بڵاودەكرێنەوە هیچ بەڵگەیەك لەئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەمریكا فشاری لەعێراق كردبێت تانرخی دینار دابەزێت، دەشڵێت هۆكاری دابەزینی نرخی دینار پەیوەستبوونی عێراقە بەچەند سیستەمێكی حەواڵەی نێودەوڵەتییەوەو پێویستە بانكەكانی عێراق جێبەجێی بكەن تاوەكو دەستیان بگات بەیەدەگی دراوی عێراقی لەئەمریكا. لەئێستادا عێراق نزیكەی 100 ملیار دۆلار یەدەگی دراوی هەیەو بانكی فیدراڵی ئەمریكی لەسەدا 80ی داواكارییەكانی بانكەكانی عێراقی رەتكردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانن لەو پارەیان دەستبكەوێت ئەویش بەهۆی ئەوەی گومانیان هەیە پارەكە بڕوات بۆ هەندێك وڵات كە لەلیستی سزاكانی ئەمریكادان وەك ئێران و روسیا، ئەمەش وەهایكردووە لەبازاڕەكانی عێراقدا خواست بۆ دۆلار لەخستنەڕووی دۆلار زیاتر بێت و نرخەكەی بەرزببێتەوە. دیاردەی زۆربوونی بانكەكان لەدوای ساڵی 2003ەوە لەعێراقدا سەریهەڵداوەو بەپێی پێوەرە ئابوورییەكان هیچ بیانوویەك نییە بۆ بوونی ئەم هەموو بانكە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سیاسییەكان و حزبە دەسەڵاتدارەكان لەڕێگایەوە كاری ئاڵوگۆڕی دراوو ناردنی دۆلار دەكەن بۆ ئێران و وڵاتانی دەرەوە هەم ژمارەكە زۆربووە هەم رۆژانەش قازانجێكی خەیاڵی دەكەن لەمەزادی بانكی ناوەندی، بەرزبوونەوەو نزمبوونەوەی نرخی دۆلاریش دیاردەیەكە لەئێستا سەریهەڵنەداوە، بەڵكو لەساڵانی 2006 و 2014ەوە بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێران كۆمەڵێك سیاسی و حزب و میلیشیا دەستیان بەسەر بازاڕەكاندا گرتووەو پەنا بۆ ئەو بازرگانییە دەبەن تاقازانجێكی زۆرتریان دەستبكەوێت، ئەوەی دەمێنێـتەوە هاووڵاتیانی سادەی عێراقییە كە باجی ئەم هەموو بەرزو نزمییەی نرخی دینار و دۆلار دەدەن.

هاوڵاتییانی ئێران لە ساڵێکدا زیاترین گەشتیان بۆ تورکیا ئەنجام داوە و زیاتر لە هەشت هەزار خانوییان لەو وڵاتە کڕیوە. ناوەندی ئاماری تورکیا بڵاوی کردەوە؛ رێژەی کڕینی خانوبەرە لە لایەن هاوڵاتییانی ئێران لە تورکیا کەمی کردوە، بەڵام دووەم وڵات بون دوای هاوڵاتییانی روسیا کە زیاترین خانوبەرەیان کڕیوە. ناوەندەکە رونی کردوەتەوە رێژەی کڕینی خانوبەرە لە ساڵی 2022 لە لایەن هاوڵاتییانی ئێرانەوە بەراورد بە ساڵی 2021 نزیکەی 18٪ کەمی کردوە، لەگەڵ ئەوەشدا بەراورد بە سەردەمی رێککەوتنی ئەتۆمیی لە ساڵی 2015 تا 2018 زیاتر لە 10 هێندە زیادی کردوە. بە پێی ئامارەکان هاوڵاتییانی ئێرانی لە ساڵی رابردودا هەشت هەزار و 223 خانویان لە شارەکانی تورکیا کڕیوە، بەڵام هاوڵاتییانی روسیا زیاترین خانویان لەو وڵاتە کڕیوە و لە پلەی یەکەمدا بون. پشکی ئێرانییەکان لە نێوان هاوڵاتییان و گەشتیارانی بیانی بۆ کڕینی خانو لە تورکیا گەیشوەتە 12٪ و ئە رێژەیەش لە سەردەمی پێش کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی تەنها 3٪ بوە. هاوڵاتییانی روسیا بە کڕینی 16 هەزار و 312 خانوبەرە یەکەم وڵات بون کە زیاترین خانویان لە تورکیا کڕیوە و بەوەش رێژەی کڕینی خانو لە لایەن روسییەکانەوە لە سەردەمی هێرشەکانی سەر ئۆکرانیا سێ هێندە زیادی کردوە. دوای روسییەکان و ئێرانییەکان هاوڵاتییانی عێراق بە کڕینی شەش هەزار و 241خانو لە تورکیا سێەم وڵاتی بیانی بون کە زیاترین خانویان لە تورکیا کڕیوە.  

هاوڵاتی ڕێکخراوەکانی پەیوەست بە پاراستنی منداڵان و تەندروستی وپەروەردە  لە ئەفغانستان مۆڵەتیان پێدرا دووبارە دەست بەکار بکەنەوە وکارمەندە ژنەکانیشیان دووبارە دەتوانن بگەڕینەوە سەر کارەکانیان، بەمەرجێک پێشێلی یاساکانی پۆشینی جل و بەرگ نەکەن کە تاڵیبان دایناوە. عەبدول ڕەحمان حەبیب، وتەبێژی وەزارەتی ئابوری کە بڕیارەکەی دەرکردبوو لەبارەی دووبارە کارکردنەوەی ڕێکخراوەکان و کاری ژنان لەو ڕێکخراوانەدا بە ئاژانسی هەواڵی فرانس پڕێسی ڕاگەیاندووە، پێویستە بۆ کۆمەڵگەکەمان کە ژنان دەست بەکارەکانیان بکەنەوە بۆ تەندروستی منداڵان وژنانی ئەفغانستان، هاوکات ئاماژەی بەوەشداوە ستافە ژنەکانمان هاوتەریب لەگەڵ بەها کلتوری و دینیەکان دەست بەکارەکانیان دەکەنەوە. سامانتا هالیک، وتەبێژی ڕێکخراوی پاراستنی منداڵان ڕایگەیاندووە، کە بەبێ بەربەست مۆڵەتیان پێدراوە کارمەندە ژنەکانیان بگەڕێنەوە بۆ سەر کارەکانیان، بەڵام ئەم توانای کارکردنەی ئێستامان بەشێکی کەمە لەوەی دەبێت بیکەین. هەروەها ڕێکخراوی " ئای ئاڕ سی" تەندرووستیش دەستی بەکارەکانی کردۆتەوە بە هاوکاری ستافە ژنەکانیان، لەگەڵ ئەوەشدا وتەبێژی وەزارەتی تەندرووستی لەبارەی ڕاگرتنی کارەکانی ڕێکخراوەکانی پەیوەست بە کەرتی تەندروستی بەهەڵە کارەکانیان ڕاگرتووە وئەوان هیچ فەرمانێکی داخستانیان بۆدەرنەچووبوو.   سەرەڕای گەڕانەوەی چەند ڕێکخراوێک کە لەبوارەکانی تەندروستی و  پەروەردە و پاراستنی منداڵان کار دەکەن، هێشتا زۆربەی ڕێکخراوە ناحکومیە مرۆییەکان مۆڵەتی کارکردنیان پێنەدراوە، لەگەڵ ئەوەی لە ئێستادا ئەفغانستان بە قەیرانێکی مرۆیی قورسدا تێدەپەڕێت، نزیکەی ٣٨ ملیۆن خەڵکی ئەفغانی برسی بوونە، هەروەها ٣ ملیۆن منداڵیش مەترسی بەدخۆراکیان لەسەرە. ئەم بڕیارەی تاڵیبان بۆ دووبارە کارکردنی رێکخراوەکان و ژنان لەکاتێکدایە کە لەماوەی سێ هەفتەی ڕابردوودا تاڵیبان بە بیانووی پێشێلکردنی یاساکانی پۆشینی جلوبەرگی گونجاو ورێگەپێدراوی تاڵیبان کارکردنی ژنانی قەدەغەکرد وبەوهۆیەوەش زۆربەی ڕێکخراوەکان کارەکانیان ڕاگرت وداوایان کرد تاڵیبان بڕیارەکەی هەڵوەشێنێتەوە؛ هەروەها کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەستبەجێ لەسەر ئاستی جیهان داوایان کرد دووبارە کارکردنی ژنان ڕێگەی پێبدرێت و بڕیارەکە هەڵبوەشیتەوە.  

هاوڵاتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا، ١٤ی ئایاری وەک هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی وڵاتەکەی دیاری کرد. ئەردۆغان لە کۆبونەوەی حەفتانەی پارتەکەیدا، وادەی هەڵبژاردنی لەو رۆژەدا ئاشکرا کرد و رایگەیاند کە دەتوانن شکست بە لایەنەکان ئۆپۆزسیۆن بهێنن. بەگوێرەی یاسا بڕیار بوو، ١٨ی حوزەیرانی ئەمساڵ هەڵبژاردنەکان بەڕێوەببرێن. بەگویرەی یاسا ئەردۆغان ناتوانێت جارێکی دیکە خۆی کاندید بکاتەوە، بەڵام بەپێی هەندێک میدیای تورکیا، ئەردۆغان بەدوای هەموارکردنەوەی یاسایەکدا دەگەڕێت کە رێگە بە خۆکاندیدکردنی بدرێت. بەگوێرەی راپرسیەکان دەنگی دەسەڵات لەم هەڵبژاردنەدا زۆر کەم دەکات، بەڵام ئەو کاندیدەی کە ئۆپۆزسیۆن دیاری دەکات، دەتوانێت کاریگەری زۆر لەسەر رێژەی دەنگەکان دروست بکات. تاوەکو ئیستا وا دەردەکەوێت، کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) کە لەنێو لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆندا، لایەنگری زیاتری هەیە، بە کاندیدی ئۆپۆزسیۆن دیاری بکرێت. هەرچی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپەشە)، تاوەکو ئیستا کاندیدی دیاری نەکردووە، بەڵام باس لەوە دەکرێت، گولتان کشاناک هاوسەرۆکی پێشووی گەورەشارەوانی ئامەد بە کاندیدی هەڵبژێرن کە نزیکەی حەوت ساڵە لە زینداندایە.

پۆلیسی ئۆکرانیا رایگەیاند، دێنیس مۆناستێرسکی، وەزیری ناوخۆی ئۆکرانیا و جێگرەکەی لە نزیک باخچەیەکی ساوایان لە شاری برۆڤاری، بەهۆی کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەرەکەیانەوە گیانیان لەدەستدا. پۆلیسی ئۆکرانیا ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ بڵاویكرده‌وه‌، دێنیس مۆناستێرسکی، وەزیری ناوخۆی ئۆکرانیا و جێگرەکەی لە نزیک باخچەیەکی ساوایان لە شاری برۆڤاری لە هەرێمی کیێڤ، بەهۆی کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەرەکەیانەوە گیانیان لەدەستداوە. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، جگه‌ له‌ وه‌زیری ناوخۆ و جێگره‌كه‌ی 14 كه‌سی دیكه‌ گیانیان له‌ده‌ستداوه‌، هاوكات 22 كه‌سیش برینداربون کە 10یان منداڵن. پۆلیسی ئۆکرانیا ده‌ڵێت، تائێستا هۆکاری کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەرەکە ڕون نییە. بەپێی زانیارییەکان فڕۆکەکە کاتژمێر 8:40 دەستی بەفڕین کردوە ، هەندێ سەرچاوە هۆکاری کەوتنە خوارەوەی فڕۆکەکە بۆ کێشەی تەکیکی دەگەڕێنەوە نیشانەکردن ئۆکرانیا

هاوڵاتی بڕیارە کۆمپانیای مایکرۆسۆفت بەهۆی قەیرانەکانییەوە 5٪ رێژەی کارمەندانی کەم بکاتەوە بەوەش دەبێتە دووەمین کۆمپانیای گەورەی جیهان کە کارمەندەکانی کەم دەکاتەوە. پێگەی (بیزنس ئینسایدەر) بڵاوی کردەوە؛ ماوەی زیاتر لە مانگێکە زۆربەی بەشەکانی کۆمپانیای مایکرۆسۆفت کارمەندی نوێ وەرناگرن و بڕیارە لانیکەم 11 هەزار کارمەندی ئەو کۆمپانیایە دوربخرێنەوە . کۆمپانیاکە تا مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردودا 221 هەزار کارمەندی بوە کە لەو ژمارەیە 122 هەزار کەسیان لە وڵاتی ئەمریکا و  99 هەزار کەسیان لە وڵاتانی دەرەوە بون. پێشتر مایکرۆسۆفت رایگەیاندبو؛ تەنها بۆ ماوەیەکی کاتی لە مانگی حوزەیراندا کارمەندەکانی کەم کردوەتەوە بەڵام جارێکی دیکە ژمارەی کارمەندانی زیاد دەکاتەوە. مایکرۆسۆفت خاوەنی زیاتر لە 301 ملیارد دۆلار و 118 ملیارد پشکە و پوختە داهاتی ساڵی 2021ی گەیشتوەتە 60 ملیارد دۆلار. بڕیارە لەگەل دورخستنەوەی ئەو 11 هەزار کارمەندە، کۆمپانیای مایکرۆسۆفت ئامار و داتا ئابورییەکانی لە 24ی ئەم مانگەدا بڵاو بکاتەوە. پێش مایکرۆسۆفت کۆمپانیای ئامازۆن ئاشکرای کردبو بەهۆی بەرزبونەوەی خەرجییەکان و کەمبونەوەی داهات نزیکەی 18 هەزار کارمەندی خۆی دەردەکات.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ١٨ی كانونی دووەمی 2023، كۆبوونەوەیەكی گرنگ لەنێوان وەزارەتی دەرەوەی توركیاو ئەمریكا لەواشنتۆن بەڕێوەدەچێت و یەكێك لەتەوەرە سەرەكیەكانی كۆبوونەوەكەش، ئەندامبوونی سویدو فینلەندا دەبێت لەڕێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) كە لەكۆی ٣٠ وڵاتی ئەندامی ناتۆ تەنیا توركیاو هەنگاریا لەدژی بەئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتەن لە رێكخراوەكەدا. مەرجی سەرەكی توركیا بۆ ئەندامێتی فینلەنداو سوید رادەستكردنەوەی ئەندامانی پەكەكە، فەتحوڵلا گولەن و ژمارەیەك پارتی چەپی توركیایە. تاوەكو ئێستا سوید سێ كوردی رادەستی توركیا كردووەتەوە، بەڵام ئامادە نییە، گولەنیەكان رادەست بكاتەوەو پێگەی هەواڵی تی تی سویدی رایگەیاند كەحكومەتی وڵاتەكەیان رادەستكردنەوەی چوار بەرپرسی فەتحوڵلا گولەنیەكانی رەتكردووەتەوە. پرۆسەی دانوستاندنەكانی سویدو توركیا بەباشی بەڕێوەدەچوو و چەند جارێك سەرۆك وەزیرو بەرپرسانی سوید سەردانی توركیایان كرد، بەڵام لە ١١ی ئەم مانگەدا، كوردانی دانیشتووی سوید، خۆپیشاندانێكی گەورەیان لەو وڵاتەدا لەدژی رێككەوتنی ئەو دوو وڵاتە ئەنجامداو دروشمی توند لەدژی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا وترانەوە كە بووەهۆی قەیرانێكی نوێ لەنێوان ستۆكهۆڵم و ئەنقەرەدا. دوابەدوای خۆپیشاندانەكە، حكومەتی توركیا لەڕێگەی كۆنسوڵخانەی سوید لەئەنقەرەوە، پەیامێكی توندی بۆ حكومەتی سوید ناردو رایگەیاند، سوید پابەندی رێككەوتنەكە نەبووە كە لەكاتێكدا پێویست بوو، رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە لەو وڵاتە بكرێت. ئاژانسی هەواڵی بی بی سی، لەو بارەیەوە هەواڵێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند، ئەنقەرە داوایكردووە، هەموو ئەو كەسانەی بەشدارییان لەخۆپیشاندانەكەدا كردووە دەستگیربكرێن و لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا بكرێت. لەو حاڵەتەدا دەردەكەوێت كەسوید پابەندی رێككەوتنەكەیە. توركیا داوای رادەستكردنی ١٣٠ كەس لەسویدو فینلەندا دەكات رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەم بارەیەوە وتی، « سویدو فینلەندا داوایان بۆ ئەندامێتی ناتۆ پێشكەشكردو ئێمەش بەئەرێنی نزیكبووینەوە. ژمارەیەك رێككەوتنمان واژۆ كرد. داوای رادەستكردنی نزیكەی ١٣٠ كەسمان كردووە. بەڵام بەداخەوە پابەندی رێككەوتنەكە نەبوون. داوای رادەستكردنەوەی كەسێكمان بەناوی بولەند كەنەش كرد كەبەرپرسێكی فەتحوڵلاچیەكانە. دەسەڵاتی دادوەریان رەتیكردەوە، ئەو كەسە رادەستبكەنەوە. خۆپیشاندانی زۆر لەشەقامەكانیاندا دەبینین، هۆشداریمان داوە، بەڵام نەیانتوانیوە رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە بكەن. ئەمەش پەیوەندییەكانمان ئاڵۆزتر دەكەن». هەروەها سەرۆكایەتی پەرلەمانی توركیا لەڕاگەیەندراوێكدا ئاشكرایكرد كە بەهۆی بێدەنگی سوید لەبەرامبەر خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە لەو وڵاتەدا، حكومەتی وڵاتەكەی سەردانی ئەندریاس نورلین سەرۆكی پەرلەمانی سویدی بۆ ئەنقەرە هەڵوەشاندووەتەوە كە بڕیاربوو، ١٧ی مانگ سەردانی ئەو وڵاتە بكات. لەلایەكی دیكەوە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەبارەی خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە رایگەیاند، ناوەندێكمان پێكهێناوە كەچاودێری دەكات ئایا سویدو فینلەندا بەڵێنەكانیان جێبەجێ دەكەن یان ناو راشیگەیاند: «حكومەتی سوید هەندێك هەنگاوی ناوە لەسەرەتادا، چەند كۆبوونەوەو سەردانیش ئەنجامدران، بەڵام رووداوەكانی ئەمدواییە دەریخست كەسوید بەڵێنەكانی جێبەجێ نەكردووە. لایەنگرانی پەكەكە بوكەڵەیەكیان لەشێوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆمار لەخۆپیشاندانەكەدا هەڵواسی، ئەمەیان لەبەرچاوی پۆلیس كرد. ئەم دۆخە قبوڵنەكراوە. پێویستە سوید ئەو كەسانە دیاری بكات و دەستگیریان بكات. بۆیە ئەگەر سویدو فینلەندا دەیانەوێت ببنە ئەندامی ناتۆ، پێویستە بەڵێنەكانیان جێبەجێ بكەن». ژمارەیەكی دیكە لەبەرپرسانی توركیا، وەك مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەو ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی كۆمار لەم بارەیەوە قسەی توندیان كردو رایانگەیاند كە لەم دۆخەدا بەهیچ شێوەیەك ئەندامێتی فینلەنداو سوید لەناتۆدا قبوڵ ناكرێت. سوید ناتوانێت هەموو داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكات ئۆلێف كریستێرسۆن سەرۆك وەزیرانی سویدیش رایگەیاند كەدڵنیان لەكۆتاییدا توركیا رازی دەبێت وڵاتەكەی ببێتە ئەندامی ناتۆو وتی، « توركیا داواكاری قورس بەسەر ئێمەدا دەسەپێنێت، ئەو داواكاریانە گونجاو نین و ناتوانین بەشێكیان جێبەجێ بكەین». ئەوەش لەكاتێكدایە كە حكومەتی سوید لەئاستی ئەو خۆپیشاندانەی كە لە ١١ی ئەم مانگە لەلایەن لایەنگرانی پەكەكە لەستۆكهۆڵم ئەنجامدرا، بێدەنگەو هیچ هەنگاوێكی لەمبارەیەوە نەناوە. یەنس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتی ناتۆش ئاماژەی بەوەكردووە كەئەمساڵ سەرجەم رێكارەكانی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بۆ بەشداری لەڕێكخراوەكەیان تەواودەبن و سویدو فینلەنداش هەنگاوی باشیان ناوەو مەرجەكانیان جێبەجێكردووە. قبوڵكردنی سویدو فینلەندا لەبەرامبەر فڕۆكەی ئێف١٦ یەكێك لەو وڵاتانەی ئەندامی سەرەكی ناتۆ كەپشتگیرییەكی تەواو لەئەندامێتی سویدو فینلەندا لە رێكخراوەكە دەكات، ئەمریكایە. ئەمریكا هێزی سەرەكی ناتۆیەو بەهۆی ناكۆكییە قووڵەكانی لەگەڵ روسیاو پاراستنی ئەو دوو وڵاتە لەپەلامارەكانی روسیا، دەیەوێت پرۆسەی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بەخێرایی ئەنجامبدرێت. مامەڵەیەكی نێوان توركیاو ئەمریكا، فروشتنی نزیكەی ٤٠ فڕۆكەی ئێف١٦ و ٨٠ پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكە جەنگییەكانە بەبڕی ٢٠ ملیار دۆلار كەكۆنگرێسی ئەو وڵاتە تاوەكو ئیستا رەزامەندی لەسەر فروشتنی بەتوركیا دەرنەبڕیوە. یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی ئەمریكا بۆ فروشتنی فڕۆكەو پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكەكان ئەوەیە كەتوركیا ئەندامێتی سویدو فینلەندا لەڕێكخراوی ناتۆدا قبوڵ بكات و راشیگەیاندووە كە بەپێچەوانەوە خراپ بەسەر توركیادا دەشكێتەوە. دیموكراسی سوید دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە سوید یەكێكە لەو وڵاتانەی جیهان و بەتایبەت ئەوروپا كەمافی مرۆڤ تێیدا لەئاستێكی باڵادایەو بەڕادەستكردنەوەی نەیارانی توركیا كە پەنا  

ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا رایگه‌یاند، لە ماوەی 8 ساڵی ڕابردوودا 135 هه‌زار كه‌س لە هەرێمی کوردستان کۆچیان کردووە بۆ دەرەوە و لە ئەو ژماره‌یه‌ش 19 هه‌زار و 200 كه‌س لە ساڵی 2022دا بووە. ئەمرؤ چوار شەممە 18ی کانونی دووەمی 2023 ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا ڕایگه‌یاندوه‌: "لە ئەو ژمارەیەی کە لە ساڵی 2014وە کۆچیان کردووە، 366 کەس بونەتە قوربانی بەدەر لەو کەسانەی کە بێ سەروشوێنن، دەڤەری ڕاپەڕینیش پشکی شێری بەرکەوتووە لە ڕێژەی کۆچبەران و قوربانیان کە ژمارەیان 29 هه‌زار و 100 كۆچبه‌ره‌ و لە نێویاندا 94 کەس گیانیان لەدەستداوە". ئەبوبەکر عەلی، ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا بە دەنگی ئەمریکای ڕاگەیاند: "کە ئامارەکانیان دەریدەخات زۆربەی کۆچبەران گەنجن و بێکاری و خراپی دۆخی هاوڵاتیانیش هۆکاری سەرەکی کۆچە لە هەرێمی کوردستاندا". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، بێکاری وای لە گەنج کردووە کە کۆچ بکات یاخود قەڵاچۆ بکات، نەتوانێت لەم نیشتیمانە بمێنێتەوە، بەداخەوە ڕۆژگار وایە لەبەر خراپی باری ژیان لەبەر خراپی گوزەران وایکردوە کە هیچ هیواو ئومێدێک لە بەردەم گەنجدا نەمێنێت و تاکە بژاردەی ڕۆشتن بێت لەم نیشتیمانە بۆ وڵاتێکی تر، لانیکەم بۆ ئەوەی وەک مرۆڤ بژی. ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا وتیشی: "هۆکاری تریش هەیە وەک نادادی، کە دەبینین نادادی زۆر هەیە، لە ڕوی چێنایەتیەوە بۆتە دوو چین، چینێکیان دەوڵەمەندی هەڵتۆقی و کە بە ماوەیەکی کەم بۆتە خاوەن سەروەت و سامانێکی زۆر ئەوانەش، ئەو چینە دەگرێتەوە". ئامارەکان دەریدەخەن کە بەهۆی باشتربونی دۆخی هەرێمی کوردستان لە نێوان ساڵی 2011 تا 2014 کۆچی پێچەوانە بۆ هەرێمی کوردستان هەبووە، بە شێوەیەک کە نزیکەی 37،000 کەس گەڕاونەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵام سەرهەڵدانی داعش و دروستبونی چەندین قەیران لە هەرێم دا ئەم هاوکێشەیەی پێچەوانە کردەوە. لە ناو کۆچبەراندا لاسەنگیەکی گەورەی ڕەگەزی هەیە و بەشێکی زۆری کۆچبەران لە ڕەگەزی نێرن کە لە داهاتوودا شیانی هەیە ببێتە یەکێک لەو کێشانەی ڕوبەڕوی هاوڵاتیانی هەرێم دەبێتەوە. لەو بارەیەوە ئەبوبەر عەلی ده‌ڵێت: "دەبینین ئەوەی کە ڕۆشتوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە 90%ی ڕەگەزی نێرن، ئێمە داتایەکمان لەبەردەستدایە هی ساڵی 2022 لە زانکۆی ڕاپەڕین بەرواوردکاریەکمان کردووە، کە تەنیا بەس لە یەک زانکۆ کە زانکۆی ڕاپەڕینە، ڕێژەکە بەم جۆرەیە،( 1884) ڕەگەزی نێری تێدایە و بەرامبەر بە( 3888) ڕەگەزی مێ، کە دەبێت حکومەت هەڵوێستەی لەسەر بکات". ڕێکخراوەکە ئاماژە بە ئەوەشدەکات، کە لە پێشتر چەند پڕۆژە یاسا و پێشنیارێکیان پێشکەش بە پەرلەمانی هەرێم کردووە سەبارەت بە هۆکارەکانی کۆچ و دۆزینەوەی میکانیزم بۆ بنەبڕ کردنی ئەم دیاردەیە، بەڵام هەوڵەکانیان بێ ئەنجام ماوەتەوە. سەرۆکی ڕێکخراوەکە ڕەخنە لە کونسوڵخانەی وڵاتان لە هەرێمی کوردستان دەگرێت و دەڵێت: "پێنەدانی ڤیزا بە هاوڵاتیانی هەرێم هۆکارێکە بۆ کۆچی نا یاسایی کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی سەدان هاوڵاتی کورد".

چیرۆکی "سەرۆکی مافیا" مێسینا دینارۆ  چی کرد؟ چۆن بوماوەی 30ساڵ بەشاراوەی مایەوە؟ کاتێک هێزەکانی پۆلیس لە ساڵی ١٩٩٣دا سەرۆکی مافیای ئیتاڵی (کۆسا نۆسترا)، سالڤاتۆر تۆتۆ ڕینایان دەستگیرکرد، دوای ٢٣ ساڵ لە لیستی داواکراوان، ئەو بە هێمنی لەگەڵ هاوسەرەکەی و چوار منداڵەکەی لە پالێرمۆ دەژیا. دەستگیرکردنی ڕێینا هاوکات بوو لەگەڵ هەڵمەتێکی دەستگیرکردن دژی زۆرێک لە ئەندامانی کۆسا نۆسترا کە هەڵمەتێکیان دژی دەوڵەت دەستپێکردبوو و زۆرێک لە بەرپرسانی دەوڵەتی تیرۆرکردبوو. لەو کاتەوە، یەکێک لە هاوکارە نزیکەکانی ڕێینا، ماتیۆ مێسینا دینارۆ (60 ساڵ)، کە دواتر بوو بە سەرۆکی مافیاکان و داواکراوترین تیرۆریست، بۆ ماوەی 30 ساڵ  خۆی حەشاردا، پێش ئەوەی پۆلیس سەرکەوتوو بێت لە دەستگیرکردنی لە نەخۆشخانەیەکی تایبەت ڕۆژی دووشەممە لە شاری پالێرمۆی پایتەختی سیسیلیا، لەوێ دەستگیرکرا، چارەسەری نەخۆشی شێرپەنجەی وەرگرتبوو، لەبەردەم ئەو نەخۆشخانەیەی کە دێنارۆ لێی دەستگیرکرا لە پالێرمۆ تەقەی لێکرا دینارۆ لە ساڵی 1993ەوە لە چاوی ون بووە و بە غیابی سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپێنراوە بەهۆی تێوەگلانی لە کوشتنی ئەو دوو داواکاری گشتیەی کە بەدوای مافیاکاندا بوون، جیۆڤانی فالکۆن و پاولۆ بۆرسێلینۆ لە ساڵی 1992، کە بووە هۆی شۆکێک بۆ ئیتاڵیا، و بووە هۆی... هەڵمەتێکی ئەمنی و هەڵکوتانە سەر (کۆزا نۆسترا). سەدان پۆلیس لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا بەشدارییان لە گەڕان بەدوای دێنارۆدا کردووە و سەرکەوتوو نەبوون. زۆرێک لە هاوکارە نزیکەکانی دەستگیرکران، لەنێویاندا پاتریشیا خوشکەکەی لە ساڵی ٢٠١٣. لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانی، هۆکاری هەڵهاتنی دێنارۆ بۆ ماوەی 30 ساڵ لە دەستی پۆلیس بۆ دڵسۆزی کەسانە دەگەڕێنێتەوە کە لە ناوچەکەی لە،شاری کستێلڤێترانۆ و پارێزگای تراپان  ڕۆژئاوای سیسیلیا دەژیان، لە ساڵانی ڕابردوودا زانیارییان ئاشکرا نەکردووە لەبارایەوە باوکی ئاماژە بەوە دەکات کە دێنارۆ توانی بچێتە ناو "ناوچەی خۆڵەمێشی" و مامەڵە لەگەڵ سیاسەتمەداران لە سێبەردا بکات ڕوونی دەکاتەوە کە سامانە گەورەکەی دێنارۆ لە وەبەرهێنانەکانی لە وزە و پاشەڕۆدا هاتووە، بەو پێیەی بە سەرکەوتوویی دزە دەکاتە ناو حکومەتی ناوخۆیی، بۆ قۆرخکردنی گرێبەستە گرنگەکانی بیناسازی و کارە گشتیەکان، هەروەها بازرگانی ماددە هۆشبەرەکان. دێنارۆ نەک هەر دەستی لە کوشتنی لێکۆڵەران فالکۆن و بۆرسێلینۆدا هەبووە، بەڵکو بەشداری لە هەڵمەتەکانی بۆردومانەکاندا کردووە لە ساڵی ١٩٩٣ کاتێک "کۆسا نۆسترا" شوێنەکانی گرنگی کولتووری و گەشتیاریی لە میلانۆ و فلۆرانس و ڕۆما کردە ئامانج، بۆ ئەوەی هەوڵی ناچارکردنی دەوڵەت بدات بۆ هەڵوەشاندنەوە یاسا توندەکانی دژە مافیایی. هەروەها لە یەکێک لە تاوانە ترسناکەکانی ساڵی 1993 لەنێو هەڵمەتە ئەمنییەکانی دژی مافیای ئیتاڵیادا بەشدار بووە، کە تێیدا بەشداری لە ڕفاندنی جوزێپی دی ماتیۆی تەمەن 11 ساڵدا کردووە، کوڕی پیاوێکی مافیا بووە. دێنارۆ یەکێک بوو لەو باندانەی کە کوڕەکەیان بە زنجیر بەستبووەوە بۆ شوێنی جیاواز لە ڕۆژئاوای سیسیلیا بۆ ماوەی دوو ساڵ بۆ ئەوەی فشار بخەنە سەر باوکی بۆ ئەوەی پاشەکشە بکات، پێش ئەوەی  بخنکێنرێت و جەستەی لە ترشی کیمیاییدا بتوێتەوە. هەرچەندە دەستگیرکردنی دێنارۆ لەم دواییە ئاماژەیه بۆ سەرکەوتنی پۆلیس، بەڵام ئێستا هەندێک لە شارەزایان گرنگییەکەی دەخەنە ژێر پرسیارەوە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەو "سەرۆکێکی ناوچەیی بووە لە تراپانی بۆ مافیاکان و هەرگیز سەرۆکی هەموو باندەکان نەبووە". جیۆرگا مێلۆنی، سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا گەشتێکی بۆ سیسیلیا کرد بۆ سڵاوکردن لە هێزەکانی پۆلیس کە دێنارۆیان دەستگیرکرد