نەتانیاهۆ یان ئەردۆغان کامیان دەتوانن لەسەر مێزەکەی ترەمپ براوە بن؟

هاوڵاتی لە چوارچێوەی رێككەوتنێك لەبارەی بەگژداچونەوەی چالاكییەكانی (یەپەگە)، (پەیەدە) و بە "تیرۆریست" ناساندنی (پەكەكە)، توركیا پشتگیری خۆی بۆ بە ئەندامبونی هەریەكە لە  فینلاند و سوید لە رێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) راگەیاند. لە دەقی رێككەوتنەكەی نێوان ئەو سێ وڵاتەدا راگەیەندراوە، لە پێناو بوون بە ئەندام لە رێكخراوی ناتۆ پێویستە فینلاند و سوید بە تەواوەتی پشتگیری خۆیان بۆ پاراستی ئاسایشی توركیا دوپاتبكەنەوە و ئەو دو وڵاتە بەهیچ شێوەیەك پشتگیری لە چالاكییەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و پارتی یەكێتی دیموكرات (پەیەدە) نەكەن. لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەموو شێوەیەك دژ بە پرینسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن  ئاماژەبەوەشكراوە، لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بە هەمو شێوەیەك دژ بە پڕەنسیپەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بن و وەك رێكخراوێكی "تیرۆریست"ی مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، رێگریش بكەن لە ئەنجامدانی چالاكی لەسەر ئاستی گروپ و تاك بۆ پشتیوانی لەو رێكخراوانە و پشتگیری لە مانەوە و داڵدەدانی هیچ لایەنگیرێكیان نەكەن. لە رێككەوتنە سێ لایەنییەكەی توركیا، فینلاند و سویددا هاتوە، "لەسەر  فینلاند و سوید پێویستە بەشێوەیەكی گشتی كار لەسەر بەگژداچونەوەی ئەو پارت و گروپ و رێكخراوە تیرۆریستییانە بكەن كە چالاكی سەربازیان دژ بە سەروەری خاكی توركیا هەیە، دەشبێت پشتگیری لە روبەڕوبونەوەی ئەو گروپ و كەسانەش بكەن كە هەڕەشەن بۆ سەر توركیا". دەبێت هەریەكە لە  فینلاند و سوید كار لەسەر دیپۆرتكردنەوەی ئەو كەسانە بكەن كە لەلایەن توركیاوە داواكراون 

هاوڵاتی ئامینەی كاكە باوە ڕایگەیاند:" جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت، كە توركیا لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە".  ‌ئامینەی كاكە باوە، ئەندامی پەرلەمانی كوردی وڵاتی سوید، هەڵوێستی خۆی لەسەر تەسلیمبوونی سوید بەرامبەر بە داواكاریەكانی توركیا ڕاگەیاند و دەڵێت" سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند، كە وڵاتان (چارەسەرێكی باش)یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون". دەقی ڕاگەیەندراوی ئامینەی كاكە باوە: سوید و فینلاند لەسەر ئەو داخوازیانەی توركیا بۆ پەسەندكردنی ساولی نینیستۆ سەرۆكی فینلاند كردوویانە ڕێككەوتن و ڕایانگەیاند كە وڵاتان "چارەسەرێكی باش"یان دۆزیوەتەوە و لەسەر هەناردەكردنی چەك و هەوڵەكانیان لە دژی تیرۆر زیاتر ڕێككەوتوون. جێگەی نیگەرانییە كە سوید تەسلیمی ئەو داخوازییانە دەبێت كە توركیا، كە دیكتاتۆرێكی ئیسلامییە كە رێز لە مافی مرۆڤ ناگرێت و لە رێگەی دەستدرێژییە سەربازییە نایاساییەكانی و داگیركردنی سووریاوە یاسا نێودەوڵەتییەكانی پێشێل كردووە، رێگەی پێبدرێت سیاسەتی دەرەوەی سوید كۆنترۆڵ بكات. جێگەی نیگەرانییە كە حكومەت بەتەواوی دژایەتی هێڵی سیاسەتی دەرەوە دەكات، كە لە ڕیكسداگیشدا پشتیوانییەكی بەرفراوانی هەبووە.  ناتوانرێت بەرەنگاریی تیرۆر ببنەوە بە رێگەدان بە تیرۆریستان بڕیار بدەن كێ تیرۆریستانە.  یەپەگە و یەپەژە ئازادیخوازن و جیهانیان لە دەستی خەلافەتی داعش/داعش رزگار كرد.  هەروەها ئەمەش وایكرد سوید، و هەموو جیهان، وڵاتێكی سەلامەتتر بێت.  ئەوە ژنانی كوردن كە پێشەنگی ئەم خەباتەیان گرتووە.  ئێستا سوید خیانەت لەو ژنانە دەكات و دانوستان بۆ دوورخستنەوەی مافی كەمینەكان دەكات.  هەروەها هێزە دیموكراسیەكان لە باكووری سووریا پاڵپشتی ئەمریكا و وڵاتانی دیكەی ناتۆیان هەبووە. پێدەچێت جێنس ستۆڵتنبێرگ گرنگی بەم بابەتە نەدات.  سیاسەتێكی خەمناك و كینی كە كار بۆ ئاشتی و دیموكراسی بەهێز ناكات - چارەسەرێكی ئاشتیانە بۆ كورد، من لە ئێستاوە سبەی پرسیارێكی نووسراو پێشكەش بە وەزیری دەرەوە لیندە دەكەم سەبارەت بە وردەكارییەكانی ڕێككەوتنەكە، پەرلەمانتار بانگی وەزیری دەرەوە بكەن بۆ لیژنەی كاروباری دەرەوە بۆ ئەوەی بیخەنە سەر ڕێگا. دەبێت حكومەت بە تەواوی بۆ گەلی سوید ڕوون بكاتەوە كە سوید چ ئیمتیازێك بۆ ئەندامێتی ناتۆ دەدات!  

هاوڵاتی ئەمریكا فشارەكانی بۆ یەكخستنەوەی پێشمەرگە لەژێر چەتری وەزارەتدا چڕتر دەكاتەوەو بۆ ئەو مەبەستە فەرماندەی هاوپەیمانان لە عیراق و سووریا لە بینای سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی و بافڵ تاڵەبانیدا كۆبوویەوە. ئەمڕۆ سێشەممە 28ی حوزەیرانی 2022، بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان و ‏فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان پێشوازییان لە جەنەراڵ جۆن برێنان، فەرماندەی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق و سووریا و وەفدێكی باڵای سەربازیی یاوەری كرد. لە كۆبوونەوەیەكدا وەزیری پێشمەرگە، سەرۆكی ئاژانسی پاراستن و زانیاری - زانیاری ھەرێم، سوپاسالاری پێشمەرگە و ژمارەیەك لە فەرماندە و پلەدارانی ‏پێشمەرگە ئامادەبوون، پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و دوایین هەنگاوەكانی ‏یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و گرفتەكانی بەردەم پرۆسەكە و پێشنیارێكی ئەمەریكییەكان تاوتوێ كرا. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوپاس و پێزانینی هەرێمی كوردستانی بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانان ‏دووپاتكردەوە بۆ ئەو پشتگیری و هاوكارییەی لە كاتی شەڕی دژی داعشدا و ئێستاش ‏پێشكەش بە پێشمەرگەی دەكەن و جەختی لە پشتگیریی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان و ‏حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پرۆسەی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و ‏یەكخستنەوەی پێشمەرگە كردەوە. هەروەهابافڵ جەلال تاڵەبانی سوپاس و پێزانینی دەربڕی بۆ ھێزەكانی ئەمریكا و ھاوپەیمانانی نێودەوڵەتی كە لە جەنگی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش ھاوكاری ھەرێم بوون و پشتیوانی ھێزی پێشمەرگە بوون لەرووی مەشق و راھێنان، پڕچەككردن و پێشخستنی توانا سەربازییەكان. تاڵەبانی راشیگەیاند:" ھەر پلانێك بۆ رێكخستنەوەی ھێزی پێشمەرگە بنرێت پێشوازی لێدەكەین، بەڵام پێویستە لەم ھەنگاوەدا ھەلومەرجی ھەرێم و واقیعی ئەمڕۆ لەبەرچاوبگیرێت و ھاوسەنگی بنەمابێت بۆ سەرخستنی ئەم پرۆژە نیشتمانییە و بە بەرنامەی كوردستانی بیخەینە بواری جێبەجێكردنەوە و ھەر ھەنگاوێكیش بنرێت دەبێت لە خزمەتی پاراستنی ئاسایشی ھەرێم بێت". لای خۆیەوە جەنەراڵ برێنان دووپاتی كردەوە كە ئەمر‌یكا لە پشتگیری و یارمەتیدانی ‏پێشمەرگە بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی لە ژێر چەتری وەزارە‌تی پێشمەرگە و یەك فەرماندەییدا ‏كۆبكرێتەوە و بكرێتە هێزێكی نیشتمانیی پیشەگەر كە بەهێز و بە توانا بێت و بتوانێت ئەركی خۆی ‏جێبەجێ بكات. دوایین پێشهاتەكانی شەڕی دژی تیرۆر و پێویستیی هاریكاریی نێوان پێشمەرگە و سوپای ‏عیراق و بەردەوامیی پشتگیریی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی بۆ عیراق و هەرێمی كوردستان، ‏تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكە بوو.  

هاوڵاتی كۆمپانیایەكی دیكەی بواری نەوتی ئەمریكا پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ڕاگەیاند و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. ئەمڕۆ دووشەممە 27ی حوزەیرانی 2022ن بەپێی نووسراوێكی كۆمپانیای (شلمبجیر)ی ئەمریكی، كە ئاراستەی وەزارەتی نەوتی عێراقی كردووە، پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیی عێراقەوە ڕاگەیاندووە و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. كۆمپانیای (شلمبجیر)ی ئەمریكی لە بواری خزمەتگوزاریی نەوتی هەرێمی كوردستاندا كار دەكات و بڕیاریداوە سەرجەم كارەكانی لە هەرێمی كوردستان ڕابگرێت. پێشتریش كۆمپانیای (بەیكەر هیوز)ی ئەمریكی كە لەبواری خزمەتگوزاری نەوتی هەرێمدا كاری دەكرد، پابەندبوونی خۆی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە ڕاگەیاند و لە هەرێمی كوردستان كشایەوە. لە 7ی حوزەیرانی 2022وەزارەتی نەوتی عێراق لیژنەیەكی باڵای پێكهێنا بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە نەوتی هەرێم و داوای لەو كۆمپانیا نەوتییەكان كرد، كارەكانیان لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان ڕابگرن، چونكە پێچەوانەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییە. لەبەرانبەردا حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە چارەسەری ئەو پرسە بەپپێی دەستور دەبێت و ئامادەنین پابەند بن بە بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی تایبەت بە دۆسیەی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان.  

هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر هێرشەكانی چەند ڕۆژی ڕابردوی سنوری چەمچەماڵ لەپارێزگای سلێمانی هاتەدەنگ‌و وتەبێژی ئەو وەزارەتەش دەڵێت:"پشتگیریی لەهاوبەشەكانمان دەكەین لەهەرێمی كوردستان و ئەم هێرشانە بۆ تێكدانی سەقامگیریی ئابووری داڕێژراون". ئەمڕۆ یەكشەممە 26ی حوزەیرانی 2022، لەبەیاننامەیەكدا نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند:"ئەمریكا پشتگیریی لەهاوبەشەكانمان دەكات لەسەركۆنەكردنی هێرشە دوبارەبووەكانی مووشەكی‌و هاوەن كە ئامانجیان هەرێمی كوردستانە لەوانەش سێ هێرشەكەی چوار ڕۆژی ڕابردووی سەر ژێرخانی نەوت‌و گاز لەپارێزگای سلێمانی". هەروەها راشیگەیاند:" ئەم هێرشانە بۆ تێكدانی سەقامگیریی ئابووری داڕێژراون‌و بەهەمان ئەندازە ئەم هێرشانە مەبەستیان تەحەدیكردنی سەروەری عێراق‌و چاندنی تۆی دووبەرەكی‌و ترساندنە". هاوكات ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە پێویستە لێكۆڵینەوە لەم هێرشانە بكرێن‌و ئەوانەی بەرپرسن لەئەنجامدانی ئەم هێرشانە ڕووبەڕووی یاسا بكرێنەوە، دەشڵێت:"ئێمە بەردەوامدەبین لەپشتگیریكردنی خەڵكی عێراق‌و لەوانەش هاوبەشەكانمان لەهەرێمی كوردستان لەدژی ئەمجۆرە توندوتیژییە قبوڵنەكراوەداو بەردەوامدەبین بۆ دۆزینەوەی هەر دەرفەتێك بۆ پشتگیریكردنی ئاسایش‌و بەرەوپێشچوونی عێراق". لەچوار ڕۆژی ڕابردوودا سێ هێرشكرایەسەر كێڵگەی گازی كۆرمۆر لەسنووری چەمچەماڵ لەپارێزگای سلێمانی و كۆمپانیای دانەغازو نەوتی هیلالی ئیماراتی وەبەرهێنانیان لەكێڵگەكانیدا كردووە.  

هاوڵاتی دادگای باڵای ئەمریكا لەباربردنی منداڵانی قەدەغەكرد كە نیوسەدە پێشتر ئەو مافە بەدەستووری چەسپابوو، ترمپ خۆشحاڵە و جۆبادین بە پێشێلكردنی مافی ژنان وەسفی دەكات. ئەمڕۆ شەممە 25ی حوزەیرانی 2022، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا رایگەیاند:"بڕیاری وەستاندن و قەدەغەكردنی كردەی لەباربردنی منداڵان لە لایەن دادگای باڵای ئەمریكاوە یەكێكە لە بڕیارە گرنگ و كاریگەرەكان، یەكێك بو لەو هەنگاوانەی كە بڕیاری ئەنجامدانیم دابو و منیش راستگۆیی خۆمم سەلماند". سەرۆكی پێشوی ئەمریكا راشیگەیاند كە بۆ لەمەودوا دەتوانین لە رێگەی دادگاوە بە بەڵگەوە رێگری لە نادادپەروەری بكەن و كەیسی دیكەی هاوشێوە یەكلابكەنەوە لە بەرامبەردا جۆ بایدن، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رایگەیاند:" ئەوەی رویداوە بەشێوەیەكی گشتی دژی تەواوی مافەكانی ژنانە و یەكێكە لە هەڵە تراژیدییەكان و پێویستە دادگای باڵا بەشێوەیەكی خێرا بە بڕیارەكەیدا بچێتەوە". دادگای باڵای ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بڕیارێكی نیو سەدەی ڕابردوی هەڵوەشاندەوە، كە لەباربردنی منداڵانی وەكو مافێكی دەستوری چەسپاندبوو، لەدەقی بڕیارە نوێكەدا هاتووە" ویلایەتەكان دەبێت خۆیان بڕیار بدەن ئایا ڕێگە بە لەباربردنی منداڵ دەدەن یاخودنا".  

هاوڵاتی نرخی نەوتی خاو لە بازاڕەكانی جیهان بەردەوامە لەدابەزین و یەك بەرمیل نەوتی برێنت لەخوار 110 دۆلار مامەڵەی پێوە دەكرێت. ئەمرۆ پێنج شەممە 23ی حوزەیرانی 2022، نرخی یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە 109 دۆلارو 71 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت.  هەروەها  یەك بەرمیل نەوتی خاوی تەكساس بە 107 دۆلار و 43 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت.  هاوكات یەك بەرمیل نەوتی خاوی ئۆپێك بە 108 دۆلارو 9 سەنت مامەڵەی پێوە دەكرێت نرخی نەوتی خاو لەدوای شەڕی رووسیا بەرانبەر بە ئۆكرانیا گەیشتە 135 دۆلار، بەڵام بەهۆی بەرزكردنەوەی سوودی بانكی و باج دانان لەسەر سوتەمەنی بەنزین و گازوایل، لە ئەمریكا نرخی نەوتی خاو دابەزیی. شارەزایانی بازاری نەوت لە شیكارییەكانیاندا ئەوە دەخەنەروو كە تا كۆتایی ئەمساڵ لەنێوان سەد ۆلار بۆ 115 دۆلار نرخی نەوتی خاو یاری دەكات.  

هاوڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان روئیای خۆی لەبارەی ئیدارەدانی مەلەفی نەوت دەخاتەڕوو كە لەبەرنامەیاندایە دوو كۆمپانیای گشتی دابمەزرێنن بۆ نەوت و غاز كە پەیوەندیان لەگەڵ كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی هەبێت بۆ بەبازاڕكردنی نەوت. حكومەتی هەرێمی كوردستان بەفەرمی ئەوە دەخاتەڕوو كە دوو كۆمپانیای گشتی دادەمەزرێنێت ئەوانیش كۆمپانیای هەرێمی كوردستان بۆ نەوت و غاز (kroc) كە تایبەتمەند دەبێت لەبواری دۆزینەوەو دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت و غاز، هەروەها كۆمپانیای كوردستان بۆ بەبازاڕكردنی نەوت (komo) كە تایبەتمەند دەبێـت بەبازاڕكردنی نەوت، دەكرێ لەلایەك هەماهەنگی لەنێوان هەردوو كۆمپانیاكە هەبێت، لەلایەكی ترەوە ئەم هەماهەنگییە لەگەڵا كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی و كۆمپانیای سۆمۆ لەبوارەكانی هەمان پەیوەندی هەبێت. هەروەها ئاماژە بەوەشكراوە كە لەگەڵا بوونی هەمان پەیوەندی و هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی نەوتی فیدراڵا و وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان" هەموو ئەمانەو تەواوكردنی ستراكچەری كۆمپانیای سۆمۆو هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆیی و كردنی بە دامەزراوەیەكی فیدراڵی پێویست بەبڕیاری هاوبەش دەكات، كەدەبێتە مایەی ئەوەی هەرێمی كوردستان بەشدارییەكی راستەقینە لەو كۆمپانیایە بكات و پۆستی جێگری سەرۆكی كۆمپانیاكە بۆ ئەوبێ".  هاوكات داوای ئەوەش دەكات كە" لەگەڵا بوونی دوو نوێنەری هەرێمی كوردستان لەبەڕێوەبردن و جومگەكانی كۆمپانیاكە، هەروەها هەرێمی كوردستان مافی رەتكردنەوە (ڤیتۆ)ی  هەبێت سەبارەت بەو پرسانەی پەیوەندیان بەهەرێمی كوردستانەوە هەیە". حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بەدۆسیەی پابەندییە داراییەكانی پەیوەست بە دەرئەنجامی دۆسیەی نەوت و غاز، بۆچوونی لەوەدا كورت دەبێتەوە كە بەردەوام بێت لەفرۆشتنی بڕی هەناردەكردنی نەوت لەهەرێم لەڕێگەی هەمان كۆمپانیاكان، هاوكات لەگەڵا پێویستی دووبارە چاوخشاندنەوە بەگرێبەستەكان لەڕووی نرخ و لابردنی هەموو كۆت و ئاستەنگەكان كە كۆمپانیای سۆمۆ بەرامبەر بەپڕۆسەكانی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان دایناوە. روئیای حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی داهاتی نەوتی هەناردەكراو ئەوەیە كە" پێوستە ئەم داهاتانە بۆ هەژمارێكی بانكی بگوازرێتەوە كە هەرێمی كوردستان خۆی هەڵیبژێرێ و سەرپەرشتی بەڕێوەبردنی بكات، كە گواستنەوەی دارایی بۆ هەرێمی كوردستان راستەخۆ بێت بۆ ئەوەی شایستەی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بدات". هەروەها حكومەتی هەرێم دەشڵێن كە" ئەوەی دەمێنێتەوە  بۆ وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان بگوازرێتەوە وەك بەشێك لەپشكی بودجەی فیدراڵی، تا ئەوكاتەی كە بەشەكانی تری لەپشكی بودجە لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە بەدەست دەگات".  

هاوڵاتی حاكمی نیمچە دورگەی قرم ئاشكرای دەكات كە هێزەكانی ئۆكرانیا نەوت هەڵگرەكانیان لە كەناراوەكانی دورگەكە كردووەتە ئامانج و جگە لە زیانە ماددیەكان زیانی گیانیشی لێكەوتووەتەوە. سێرگی ئاكسیۆنۆف، حاكمی نیمچە دورگەی قرم رایگەیاند:"ئەمڕۆ هێرشكراوەتە سەر نەوتهەڵگرەكانی كۆمپانیای چیرنۆمۆرنێفت، ئێمە لەگەڵ هاوڕێیانمان لە وەزارەتی بەرگری و هەواڵگری روسیا هەوڵی رزگاركردنی ئەو كەسانە دەدەین كە لە شوێنی روداوكەدابون". هەروەها راشیگەیاند:" لەكۆی 12 كەس توانیومانە پێنج كەسیان رزگاربكەین كە سیانیان برینداربوون، هەڵمەتی گەڕان بەدوای ئەوانی دیكەشدا بەردەوامە بە بەشداری هێزی ئاسمانی". كۆمپانیای چیرنۆمۆرنێفت، لە زۆرینەی كێڵگە نەوتیی و غازیەكانی دەریای رەش و دەریای ئازۆف و كەناراوەكانی قرم كاردەكات، ئەم هێرشەی ئەمڕۆ یەكەمجارە رووبدات لەدوای دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا لە ئۆكرانیادا لە 24ی شوباتی رابردووەوە دەستی پێكردووە. لای خۆیەوە، ڤۆلۆدیمێر زلێنسكی، سەرۆكی ئۆكرانیارایگەیاند:" پێشبینی دەكەین ئەم هەفتەیە هێرشەكان چڕتر  ببێتەوەو ئێمە ئامادەیی هەموو حاڵەتێكی بەرگری كردنمان تێدایە".  

هاوڵاتی هاوپەیمانی پێكەوە كە ماكرۆن سەرۆكایەتی دەكات لە دووەم خولی هەڵبژاردنی یاسادانانی فەرەنسادا كە دوێنێ بەڕێوەچوو، تووشی شكستێكی سیاسی قورس بووەو لە كۆی 577 كورسی تەنها 245 كورسی بەدەستهێناوە. ئەمڕۆ دووشەممە 20ی حوزەیرانی 2022، وەزارەتی ناوخۆی فەرەنسا ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی بڵاوكردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەكراوە كە "هاوپەیمانی پێكەوە" زۆرینەی پەرلەمانی فەرەنسای لەدەستدا بە بەدەستهێنانی 245 كورسی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی 577 كورسی لە كۆتایی خولی دووەمی هەڵبژاردنی یاسادانان. هەروەها باسلەوەشكراوە كە هاوپەیمانی چەپ كە چەند پارتێكی چەپی توند لەخۆدەگرێت، وەك حزبی سۆسیالیست، حزبی شیوعی و پارتی ژینگە بە سەرۆكایەتی ژان لوك مێلێنچۆن ئۆپۆزسیۆن 131 كورسی بەدەستهێناوە  هاوپەیمانی نیشتمانی راستڕەو بە سەرۆكایەتی مارین لی پێن سەركەوتوو بوو لە بەدەستهێنانی 89 كورسی، ئەمەش پێشكەوتنێكی مێژوویی بۆ گروپی راستڕەوی توندڕەو دادەنرێت، چونكە لە سەرەتای حەفتاكانی سەدەی رابردووەوە تا ئێستا نەگەیشتووەتە ئەو ژمارە كورسییە زۆرە. هاوكات، ئەلیزابێس بۆرن سەرۆك وەزیرانی فەرەنسا رایگەیاند:" ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان مەترسیە بۆ سەر فەڕەنسا". راشیگەیاند:" دەبێت بەپەلە پارتەكەی ماكرۆن هاوپەیمانی پێكبهێنن بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ".  

هاوڵاتی فەرماندەی نوێی سوپای بەریتانیا هەڕەشە لە ڕوسیا دەكات و راگەیاند:"پێویستە بۆ روبەڕوبونەوەی روسیا خۆتان ئامادەبكەن لە جەنگی  جیهانی سێهەمدا". جەنەراڵ پاتریك ساندەرز، فەرماندەی نوێی سوپای بریتانیا بە میدیاكانی وڵاتەكەی راگەیاندو:" شەڕی ڕوسیا و ئۆكرانیا بناغەی ئاسایشی جیهانی هەژاندووە و بەڵێن دەدەم كە چاكسازی بكەم و بە دووبارە دروستكردنەوەی سوپایەك كە توانای تێكشكاندنی ڕوسیای هەبێت لە جەنگدا". هەروەها راشیگەیاند:"پێویستە هێزەكانی بەریتانیا هێندە خۆیان ئامادەبكەن بۆ ئەوەی جارێكی دیكە لە ئەوروپا شەڕ بكەین، بۆ روبەڕوبونەوەی روسیا خۆتان ئامادەبكەن لە شەڕێكی  جیهانی سێهەمدا". جەنەراڵ پاتریك ساندەرز دوای ئەوەی هەفتەی رابردو فەرماندەیی سوپای بریتانیای گرتە گرتەدەست لە یەكەم پەیامیدا بۆ سەربازەكانی وڵاتەكەی وتی:"جیهان لەكاتی دەستپێكردنی شەڕ لە ئۆكرانیا گۆڕاوە". لە رۆژی 24ی شوباتی 2022،  هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا دەستپێكردوە و تا ئێستاش بەردەوامی هەیە، لەوكاتەوە تا ئێستا ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا پشتیوانی سەربازی ئۆكرانیا دەكەن و سەدان كەسی مەدەنی و سەربازی بوونەتە قوریانی جەنگەگە.  

هاوڵاتی نرخی نه‌وتی خاو له‌ بازاڕه‌كانی جیهان دابه‌زینی به‌خۆوه‌بینی و به‌های یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی برێنت بۆ 113 دۆلار دابه‌زی و به‌های یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی تێكساسی ئه‌مریكاش بۆ 109 دۆلار دابه‌زی، كه‌ ئه‌وه‌ش نزمترین نرخه‌ له‌ ماوه‌ی مانگی رابردوودا. ئه‌مڕۆ شه‌ممه‌ 2022/6/18 له‌ بۆرسه‌ی جیهانی نرخی به‌رمیلێك نه‌وتی برێنت 6.69 دۆلار كه‌ ده‌كاته‌ 5.58%ی نرخه‌كه‌ی دابه‌زی و نرخی به‌رمیلێك گه‌یشته‌ 113.1 دۆلاری ئه‌مریكی، هه‌روه‌ها نرخی نه‌وتی تێكساسی ئه‌مریكا 8.02 دۆلار كه‌ ده‌كاته‌ 8.77%ی نرخه‌كه‌ی دابه‌زی و یه‌ك به‌رمیل به‌ 109.5 دۆلار مامه‌ڵه‌ی پێوه‌ده‌كرێت.  بەهۆی هێرشی روسیا بۆ سه‌ر ئۆكرانیا، نرخی نه‌وتی خاو به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو به‌رزبونه‌وه‌ی به‌خۆوه‌بینی و له‌ ئێستاشدا پێشبینی ده‌كرێت نرخه‌كه‌ی له‌ سه‌رو 100 دۆلاری ئه‌مریكییه‌وه‌ بمێنێته‌وه‌

هاوڵاتی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە بەهای یەك ملیار دۆلاری دیكە چەك و كەسەرەستەی سەربازی بۆ پاڵپشتی ئۆكرانیا رەوانە دەكات كە چەكی دوورمەوداش لەخۆ دەگرێت. ئەمڕۆ چوارشەممە 15ی حوزەیرانی 2022، جۆبایدن، سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند:" بەشێوەیەكی فەرمی بڕی یەك ملیار دۆلاروەك هاوكاری لە پێناو دابینكردنی چەك و تەقەمەنی بۆ ئۆكرانیا دابین دەكەین، ئەم كاروانەش لە هاوكارییەكان لە چەكی دورمەودا، مامناوەند و كەلوپەلی سەربازی پێكهاتوە و بەزوترین كاتیش رەوانەی هێزەكانی ئۆكرانیای دەكەین". هەر ئەمڕۆ بەبریاری بادین، كاروانێكی هاوكاری دیكەی سەربازی لە چەكی پێشكەوتوو رەوانەی كیێڤ دەكات. لە پاڵ هاوكارییە سەربازییەكان، موشەك و پێداویستی بەرگری ئاسمانی، موشەكهاوێژی دورمەودا و مامناوەندیش بە سەربازانی ئۆكرانیا دەبەخشێت بە تایبەت بەو سەربازانەی لە ریزەكانی پێشەوەی ریزەكانی پێشەوەی جەنگن لە ناوچەكانی دۆنباس. لە بارەی هاوكارییە سەربازییە نوێیەكانیشیانەوە، جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، "بەم هاوكارییانەمان جارێكی دیكە بۆ تەواوی هاوڵاتیانی ئۆكرانیای دوپاتدەكەینەوە كە بەشێوەیەكی گشتی ئەمریكا پاڵپشتی گشت هەنگاوەكانی ئۆكرانیا دەبێت لە پێناو دامركانەوە و كۆتایهێنان بە هەڕەشە و هەوەسە شەڕەنگێزانەكانی روسیا". پێشتر جۆ بایدن بەبڕی 800 ملیۆن دۆلارسەدان موشەكهاوێژی هاوتەرز و 144 هەزار موشەكی تایبەت بە هاوتەرزەكان و بەشێكی دیكەی هاوكارییەكانیش پێكهاتون لە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان. وتەكانی بایدن، كاردانەوەی توندی مۆسكۆی لێكەوتەوەو وەزارەتی دەرەوەی روسیا ئەوەیان دووپاتكردەوە كە ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا دەیانەوێت ئەم شەڕە درێژە بكێشێت كە ئۆكرانیا شەری وەكالەت دەكات.

هاوڵاتی سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران ڕایگەیاند:" ئەڵمانیا بۆ ئەو پەنابەرانەی ماوەیەكی زۆرە لەو وڵاتە دەژین بڕیاریدا بە پێدانی مافی پەنابەرێتی پێیان بەو مەرجەی پێنج ساڵ زیاتربێت نیشتەجێ بووبن". ئاری جەلال، سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران ڕایگەیاند، لەچەند ڕۆژی ڕابردودا وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی هەرێمی (نۆفایفسفایر)ی ئەڵمانیا بڕیاری دا بە پێدانی مافی پەنابەرێتی بۆ ئەو پەنابەرانەی، كە ماوەی پێنج ساڵە لەو وڵاتە دەژێن و چارەنووسی مانەوەیان لە وڵاتی ئەڵمانیا نادیارە و تەنها مۆڵەتی مانەوەی كاتیان هەیە. هەروەها راشیگەیاند:" “ئەم بڕیارە ئەو پەنابەرانە دەگرێتەوە، كە هیچ پێشینەیەكی تاوانیان نیە و سزا نەدراون و زمانی ئەڵمانی بە باشی فێر بوون و كار دەكەن”. هاوكات ئەوەشی روونكردەوە كە بەپێی بڕیارەكە، ئەو پەنابەرانە بۆ ساڵێك مافی پەنابەرێتی وەردەگرن وەك تاقیكردنەوە و دوای ئەو ساڵە بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن، كە ئەم پەنابەرە شایستەیە بمێنێتەوە بە شێوەیەكی هەمیشەی لە وڵاتی ئەڵمانیا یاخود شایستە نیە. بە وتەی ئاری جەلال، “زیاتر لە 280 هەزار پەنابەر لە وڵاتی ئەڵمانیادا دەژێن و داوای مافی پەنابەریان كردووە”. د. یۆئاخن شناب، وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی هەرێمی (نۆفایفسفایر) ڕاشیگەیاندووە، ئەم بڕیارە دەرفەتێكی باش و گونجاوە، كە لەبەرژەوەندی ئەو پەنابەرانەیە، كە بە باشی خۆیان گونجاندوە لەگەڵ ژیان كردن لە وڵاتی ئەڵمانیا و هەوڵی مانەوەی هەمیشەی دەدەن .  

هاوڵاتی ئیسرائیل بووەتە مۆتەكەی پێگەی ئێران لەناوچەكەداو بە رادەستكردنی زانیارییە نهێنییەكانی بەرنامەی ئەتۆمیی تاران جارێكی دیكە ئەو وڵاتە دەخاتە لێواری سزادانی نێودەوڵەتییەوە. زیندوكردنەوەی رێكەوتنی ئەتۆمیی لەخەونی گەورەی ئێرانەوە بۆ رێككەوتنێكی بێگیان گۆڕاوەو گرەوی ئێستای واشنتۆن لەئێستادا تەنها راگرتنی پەیكەری ئەو رێككەوتنەیە لەپێناو ئەوەی نەبێتە ئیمتیاز و بەهێزبوونی پێگەی ئابوری و سیاسیی تاران لەئاستی جیهاندا. ئیسرائیل بە راشكاوی رایگەیاندووە؛ هەموو هەوڵەكانی بۆ پەكخستنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران دەخاتەگەڕ، تەنانەت ئەگەر ئەمریكا رێككەوتنی ئەتۆمیی یان هەر جۆرە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ تاران بكات». ئەمریكا سەرەڕای ئاشكراكردنی بژاردەی نوێ بۆ هێشتنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بەسڕكراوی دەیەوێت نەبێتە هۆی بەهێزبوونی ئێران و لەو پێناوەشدا ئیسرائیلی دەستكراوە كردووە بۆ پەكخستنی پلانە ئەتۆمییەكانی ئێران. ئیسرائیل ئاشكرای كردووە لەچوارچێوەی پلانێكی سەربازیی بەناوی كەشتیی نوح ئامادەكاریی دەكات بۆ ئەنجامدانی هەنگاوی سەربازیی دژی بنكەو پێگە سەربازییەكانی ئێران لەناوخۆو دەرەوەی ئەو وڵاتە و ئامانجی سەرەكیشی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێرانە. لەبەرامبەر هەڕەشەو كردارەكانی ئیسرائیل لەدژی ئێران ئەوەی لەتاران و فەرماندە سەربازییەكان بەدی دەكرێت تەنها هەڕەشەی لەناوبردنی تەلئەبیب و هێرشی ئەلیكترۆنیی دژی ئەو وڵاتەیە كە لەلایەن گروپێك بەناو (گۆچانی موسا) ئەنجام دەدرێت. ئیسرائیل لەماوەی 20 ساڵدا زۆرترین زانای ئەتۆمیی ئێرانی كوشتووە بەبێ ئەوەی تاران سەرەڕای هەڕەشەكان توانیبێتی لەئاستی تەلئەبیبدا وەڵامی پێویستی هەبێت.   ئیسرائیل بەكەشتی نوح بەرەنگاری ئێران دەبێتەوە رۆژێك دوای بەیاننامەی كۆشكی سپی و لێدوانی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، رۆژی پێنجشەممە (2/6/2022) تەلئەبیب مانۆڕێكی سەربازیی بەناوی (گالیسكەكانی ئاگر) لەدەریای ناوەڕاست و دەریای سوور دەستپێكرد. سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێكدا ئاشكرای كرد ئەو مانۆڕە سەربازییە لەساڵی 2021 بەرنامەی بۆ دانراوە، بەڵام ئەمساڵ جێبەجێ كراوە كەئەویش لەپێناو ئامادەكارییە بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەڕەشە سەربازییەكانی ئێران لەدژی ئیسرائیل و ئاوەكانی كەنداو. ئەو سوپایە رایگەیاندووە؛ مانۆڕەكە ئامادەكارییە بۆ ئەو سیناریۆیانەی كە لەئەگەری هێرشی سەربازیی ئێران لەناوچەكدا روودەدات. مانۆڕەكەی سوپای ئیسرائیل هاوكات بوو لەگەڵ لێدوانی بێنی گانتز، وەزیری بەرگریی وڵاتەكە، كە رایگەیاند؛ تەلئەبیب پلانی سەربازیی ئامادەكراوی دژی ئێران هەیە بەناوی (كەشتی نوح) لەكاتێكدا ئیسرائیل پێشتر و لەساڵی 2002 بەو ناوەوە دەستی بەسەر 15 ملیۆن دۆلار چەكی ئێراندا گرت كەبڕیاربو ئەو چەكانە راستی حزبوڵای لوبنان و چەكدارانی فەلەستین بكات».   ئێران بەگۆچانی موسا هێرشی ئەلیكترۆنیی دەكاتە سەر ئیسرائیل سەرەڕای ئەوەی ئیسرائیل بەیەكێك لەبەرهەمهێنەكانی پڕۆگرامی هەواڵگریی لەبواری ئینتەرنێت و كۆمپیوتەر لەجیهان ئەژمار دەكرێت بەڵام ئێران و هەندێك گروپی هاككەر لەم ساڵانەدا دامودەزگا سەرەكییەكانی ئیسرائیلیان كردووەتە ئامانجی هێرشە ئەلیكترۆنییەكانیان. گروپی هاككەری (گۆچانی موسا) بەیەكێك لەو گروپانە ئەژمار دەكرێت كە لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن و لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا زۆرترین هێرشی ئەلیكترۆنییان كردووەتە سەر دامەودەزگاكانی ئیسرائیل و بەرپرسانی ئەو وڵاتە. گروپی گۆچانی موسا تائێستا زانیاریی تایبەتیی و كەسیی دەیڤد بارنیە، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) و ژمارەیەك لەبەرپرسانی ئەو دەزگایە و وەزارەتی بەرگریی ئەو وڵاتەیان بڵاوكردووەتەوە. بەپێی زانیارییەكانی مۆساد ئەو گروپە پێگەی سەرەكییان لەناو خاكی فەلەستیندایە، بەڵام لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن. هاوكات لەگەڵ گۆچانی موسا گروپێكی دیكەی هاككەر بەناوی قاسم لەماوەی رابردوودا زۆربەی میدیاو راگەیاندنە فەرمییەكانی ئیسرائیلیان كردە ئامانج و بەپێی زانیارییەكانی دەزگای مۆساد ئەو گروپەش لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەكرێن و تەنانەت ناوی گروپەكە ئاماژەیە بەناوی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس-ی سەر بەسوپای پاسداران. تەلئەبیب و تاران زیاتر لە 40 ساڵە لەدۆخی جەنگدان دژ بەیەكترو لە 20 ساڵی رابردوودا زۆرترین زانای ئەتۆمیی ئێران بەدەستی ئیسرائیل لەناوخۆی وڵاتەكەدا كوژران و دوایین نموونەشیان موحسین فەخریزادە بوو كە بەباوكی ئەتۆمیی ئێران ناو دەهێنرا، بەڵام لە ماوەی ئەو 20 ساڵەدا سەرەڕای ئەوەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران و بە تایبەت بەرپرسانی سوپای پاسداران هەڕەشەی توند لەتەلئەبیب دەكەن هیچ بەرپرسێكی باڵای ئیسرائیلیان نەكردووەتە ئامانج.   ئیسرائیل و ئەمریكا دوو ئامانجی هاوتەریب لەئێران دەپێكن ئەمریكاو ئیسرائیل لەنوێترین كۆبونەوەی بەرپرسانی باڵای ئاسایشیی وڵاتەكەیان لە واشنتۆن رایانگەیاند ئامانجی سەرەكیی هاوكاریی ئەو دوو وڵاتەیە لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی یەكتر و راگرتنی جموجۆڵە نائاساییەكانی ئێرانە لەناوچەكەدا. رۆژی چوارشەممە (1/6/2022) دوای كۆبوونەوەی جەیك سۆلیڤان، راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریكاو ئیلا خولاتا، راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی لەواشنتۆن، كۆشكی سپی لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند؛ بەرپرسانی باڵای دوو وڵاتەكە سەبارەت بە پرسیی ئەتۆمیی ئێران كۆبوونەوەتەوەو هاوڕان بۆ پابەندكردنی تاران بەپێوەرە نێودەوڵەتییەكانی پیتاندنی یۆرانیۆم بەمەبەستی ئاشتیخوازانە. ئەگەرچی ئەمریكا دوای هەر كۆبوونەوەكەی بەرپرسانی واشنتۆن و تەلئەبیب جەخت لەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەكاتەوە بەڵام بەرپرسانی ئیسرائیل هەر دوای ئەو كۆبوونەوانە لێدوانی توند دژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران بڵاو دەكەنەوە. یائیر لاپید، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لەگەڵ تەواوبوونی كۆبونەوەی سۆلیڤان و خولاتا بە رۆژنامە (جۆرۆسەلیم پۆست)ی وڵاتەكەی راگەیاند؛ تەلئەبیب لە دەرەوەی بازنەی رێككەوتنی نێودەوڵەتیی ئێران و وڵاتانی 5+1 بڕیار دەدات و هیچ رێككەوتنێكی نهێنی و ئاشكرای واشنتۆن و تاران وا ناكات ئیسرائیل لە هەنگاوەكانی دژی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران پاشەكشە بكات. لاپید وتوویەتی: ئێران لە ئیستادا ئاستی یۆرانیۆمی پیتێنراوی گەیاندووەتە 60% لەكاتێكدا ئەگەر ئەو رێژەیە بگاتە 90% ئەوا تاران دەبێتە خاوەنی بۆمبی ئەتۆم و كێشەی گەورە بۆ ناوچەكە دروستدەكات، بۆیە ئیسرائیل بڕیاری داوە هەر جووڵەیەكی نائاسایی و هێرشێكی ئێران لەنزیك سنورەكانی ئیسرائیل بە ئەنجامدانی هێرش لەناوخۆی ئێران وەڵام بداتەوە. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل جەختی لەوە كردوەتەوە وڵاتەكی پلانی سەربازیی ئامادەكراوی هەیە دژی ئێران و بەدڵنیاییەوە رێگە نادەن تاران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمیی. گڵوپی سەوزی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل چارەنووسی پرسی ئەتۆمیی كەوتووەتە دەست ئیسرائیل و ئاماژەكانی ئەوەش بە رادەستكردنی زانیارییەكانی بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە بەئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە ئەتۆم دەركەوتووە. رۆژنامەی نیویۆك تایمز بڵاوی كردووەتەوە رۆژی هەینی (3/6/2022) تەنها سێ رۆژ پێش كۆبوونەوەی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم، نەفتالی بێنێت، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەگەڵ رافائیل گروسی، سەرۆكی ئاژانسی نیودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لە ئۆرشەلیم كۆبووەتەوە و سەرجەم ئەو زانیارییە نهێنیانەی كە تەلئەبیب لە بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران بەدەستی هێناوە رادەستی گروسی كردووە. گروسی دوای كۆبوونەوە لەگەڵ بێنێت هیچ لێدوانێكی سەبارەت بەو زانیارییانەی ئیسرائیل لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكە نەداو تەنها رایگەیاند ئاژانسی نیودەوڵەتیی وزە لەسەر بنەمای زانیارییەكانی خۆی بڕیار لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دەدات. رۆژنامەی نیۆیۆرك ئاشكرای كردووە بەپێی ئەو زانیارییانەی كە ئیسرائیل لەسەر بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران دەستی كەوتووە، تاران گەیشتووەتە قۆناغێك لە پیتاندنی یۆرانیۆم كە تەنها كاردانەوەی سەربازیی توند دەتوانێت وڵاتەكە لەگەیشتن بەچەكی ئەتۆمیی رابگرێت چونكە پیتاندنی یۆرانیۆمی لەهەندێك دامەزراوەی ئەتۆمیی ئێران گەیشتووەتە زیاتر لە 60%. ئێران كە نیگەرانیی خۆی لە كۆبوونەوەی نێوان گروسی و بێنێت راگەیاندووە لە بەیاننامەیەكدا داوای لەئاژانسی ئەتۆمیی و ئەمریكاو سێ وڵاتی ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەریتانیا كردووە نەكەونە ژێر كاریگەریی ئیسرائیل و دەنگ نەدەن بەپێش نووسی ئەو بڕیارەی كە خودی ئەو وڵاتانە سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئامادەیان كردووە. پێگەی ئەكسیۆس لەئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە جۆو بایدن سەرۆكی ئەمریكا، نایەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی بەتەواوەتی هەڵوەشێتەوە و مەرگی ئەو رێككەوتنە رابگەیەنێت لەساڵی 2015 لە نێوان ئێران و وڵاتانی 5+1 كراوە لەو پێناوەشدا دەیەوێت فشارەكانی سەر تاران زیاد بكات و یەكێك لەفشارەكانیش هەنگاوەكانی تەلئەبیبە لەدژی ئێران بەم مەبەستەش گڵۆپی سەوزی بۆ ئیسرائیل داگیرساندووە تا تاران ناچار بكات بگەڕێتەوە بۆ مێزی دانوستانە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا. ئاژانسی ئەتۆمیی لەسەر زانیارییەكانی ئیسرائیل بڕیار لەچارەنووسی ئێران دەدات ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم ئاشكرای كردووە ئێران ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمی 18 هێندەی پێوەری ناو رێككەوتنی ئەتۆمیی بەرز كردوەتەووە و بڕی یۆرانیۆمی پیتێنراوی 60٪ی وڵاتەكەش لە 33 كیۆگرام بۆ 43 كیلۆگرام زیادی كردووە. لەكاتێكدا بەپێی رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 نابێت رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێران لە 3.5٪ زیاتر بێت . رافائیل گروسی رۆژی دووشەممە (6/6/2022) لەكاتی دەستپێكردنی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم رایگەیاند ئێران بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆمیی چەند هەنگاوێكی كەمی ماوە. گروسی بە بڵاوكردنەوەی كۆمەڵێك بەڵگە ئاشكرای كردووە ئێران ژمارەی كورە ئەتۆمییەكانی بەشێوەیەكی بەرچاو زیاد كردووە كە ئەوەش ئاماژەیە بۆ هەوڵەكانی تاران لەپێناو گەیشتن بەتەكنەلۆژیای پێشكەوتووی ئەتۆمیی. پێدەچێت وڵاتانی ئەنجومەنی بڕیاردەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم لەسەر بنەمای ئەو زانیارییانە كە بەشێكی سەرەكیی سەرچاوەكەی هەمان ئەو زانیارییانەیە كە ئیسرائیل رادەستی سەرۆكی ئاژانسەكەی كردووە، بەیاننامەیەك لە دژی ئێران بڵاو بكرێتەوە و ئەوەش وا دەكات سزای زیاتر بەسەر تاراندا بسەپێنرێت. بڕیاڕە رۆژی پێنجشەممە (9/6/2022) رەشنووسی ئامادەكراوی بەریتانیاو فەرەنساو ئەڵمانیا سەبارەت بەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران لەئاژانسی ئەتۆمیی بخرێتە دەنگدانەوەو 13 وڵات لەكۆی 35 وڵات چارەنووسی ئێران یەكلایی دەكەنەوە. یۆنان لەمانگی رابردوودا دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوتهەڵگری روسی بەناوی (لارا)دا گرت كە بڕی 700 هەزار بەرمیل نەوتی ئێرانی دەگواستەوە، دوای سێ هەفتەش لە راگرتنی كەشتییەكە، نەوتەكەی رادەستی ئەمریكا كرد لەبەرامبەردا دوو رۆژی دوای رووداوەكە رۆژی هەینی رابردوو ئێران دەستی بەسەر دوو كەشتیی یۆناندا گرت كە بڕی دوو ملیۆن بەرمیل نەوتی عێراقیان پێبوو. سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران رۆژی هەینی (29/5/2022) رایگەیاند دەستیان بەسەر دوو كەشتیی نەوتهەڵگری یۆناندا گرتووە كە سنوورە ئاوییەكانی ئێرانیان بەزاندووە دوای چەند رۆژێكیش لەو رووداوە عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەلێدوانێكدا لە رێوڕەسمی یادی 32یەمین ساڵی مردنی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی، رایگەیاند وڵاتەكەی بە دەستبەسەراگرتنی ئەو دوو كەشتییە نەوتهەڵگرە نەوتی خۆی وەرگرتووەتەوە. خامنەیی وتی: ئێران بەو هەنگاوە نەوتە دزارەوەكەی خۆی لەئەمریكاو هاوپەیمانانی سەندووەتەوە. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری ژمارەیەك دیپلۆماتكاری ئەوروپا بڵاوی كردووەتەوە: بەریككەوتنەكانی ئەمریكاو ئێران لەناوچەكەدا زیادی كردووە و ئەوەش ئاماژەیكی روونی راگرتنی دانوستانە ئەتۆمییەكانە، چونكە واشنتۆن پلانی دیكەی خستووەتە بواری جێبەجێكردنەوە بۆ فشارخستنە سەر ئێران و هاوكات دەیەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی تەنها وەك پەیكەرێكی بێگیان یان بێهۆش رابگرێت. رۆیتەرز ئاماژەی بەوە كردووە دەستبەسەراگرتنی نەوتی ئێران و وەڵامەكەی ئێران بۆ دەستبەسەرداگرتنی دوو كەشتیی یۆنان دەرەنجامی بنبەستی دانوستانەكانی ڤیەننایە بۆ زیندووكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی