سێیەم گەورە بەرپرسی حزبوڵا لە لەلایەن ئیسڕائیلەوە بە ئامانج گیرا

هاوڵاتی بەگوێرەی ئاماری کۆمەڵەیەکی بەرگریکاری مافی رۆژنامەنووسان، لە بومەلەرزەکانی ٦ی شوباتدا، ٢٥ رۆژنامەنووس گیانیان لەدەستداوە و لە ٢٠ رۆژی دوای بومەلەرزەکەشدا، توندوتیژی بەرامبەر ١٤ رۆژنامەنووس ئەنجامدراوە و ٤ رۆژنامەنووس دەستگیرکراون. کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی دیجلە فورات کە ناوەندەکەی لە شاری ئامەدی باکوری کوردستانە راپۆرتێکی لەبارەی دۆخی رۆژنامەنووسان دوای بومەلەرزەکانی ٦ی شوبات بڵاوکردەوە. بەگوێرەی راپۆرتەکە، لە بومەلەرزەکاندا ٢٥ رۆژنامەنووس گیانیان لەدەستداوە کە پێشبینی دەکرێت، زۆربەیان بەهۆی ئەوەوە بێت کە پرۆسەی رزگارکردن دواکەوتووە و دەشڵێت، لەگەڵ راگەیاندنی دۆخی نائاسایی کاری رۆژنامەنووسی سەختر بووە. لە راپۆرتەکەی کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی دیجلە فوراتدا هاتووە، چوارەمین دادگای سزا قورسەکانی ئەنقەرە، ٣٤٠ ماڵپەڕی قەدەغە کردووە و چەند هەژماری تویتەریش داخراون. کۆمەڵەکە دەڵێت، لە ٢٠ رۆژی دوای مومەلەرزەکەدا، توندوتیژی بەرامبەر ١٤ رۆژنامەنووس ئەنجامدراوە و ٤ رۆژنامەنووس دەستگیرکراون.

ئەمریکا وەڵامی هەڕەشەکانی ئێران لە تۆڵەکردنەوەی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس دەداتەوە و هۆشداریی توند دەداتە ئەو وڵاتە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردوە واشنتۆن لەسەر هەڕەشەکانی تاران لە بەرپرسان و هاوڵاتییانی ئەمریکی هۆشداریی توندی داوەتە ئێران. پێگەی (ئەڵعەرەبیە) لە زاری بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە کە واشنتۆن بە تارانی راگەیاندوە؛ بە هەموشێویەک هاوڵاتییانی ئەمریکی لە هەر شوێنێکی جیهان بن لە لایەن هێزەکانی وڵاتەکەیانەوە دەپارێزرێن. وەزارەتی دەرەوە رایگەیاندوە؛ ئێران نابێت هێز و ئیرادەی ئەمریکا بۆ پاراستنی هاوڵاتییانی تاقی بکاتەوە چونکە روبەڕوی کاردانەوەی توند دەبێتەوە. هۆشداراییەکەی ئەمریکا دوای ئەو دێت کە فەرماندەیەکی سەربازیی سوپای پاسداران دروستکردنی موشەکی نوێی بە ناوی (کڕوزی پاوە) ئاشکرا کرد و هەڕەشەی تۆڵەسەندنەوەی لە ژمارەیەک بەرپرسی باڵای پێشوی ئەمریکا کرد. ئەمیرعەلی حاجی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی سوپای پاسدارانی ئێران کە ساڵی 2020 سەرپەرشتیی موشەکبارانی بنکەی (عەین ئەسەد)ی ئەمریکای لە عێراق کردوە وتویەتی ئامانجی ئێران لەو کاتەدا کوشتنی سەربازانی ئەمریکا نەبوە چونکە ئێران تۆڵەی کوشتنی قاسم سولەیمانی بە کوشتنی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا و مایک پۆمپیو، وەزیری دەرەوەی پێشو و فرانک مەکێنزی، سەرۆک ئەرکانی پێشوی ناوەندیی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە دەکاتەوە. لێدوانی ئەو فەرماندەیەی سوپای پاسداران لە کاتێکدا قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس بە بڕیاری دۆناڵد ترەمپ و بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە (3/1/2022) فڕۆکەخانەی بەغدا کوژرا.    

هاوڵاتی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق  ئەمڕۆ یەکشەممە رایگەیاند کۆگەی ئاوی عێراق کەمترە لە هەشت ملیار مەتر سێجا، بەردانەوەی ئاویش لە وڵاتانی دراوسێوە بەر رێژەی 70٪ کەمبووەتەوە ، ئەمەش بۆتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو کە لە هەندێک لە پارێزگاکانی باشووری عێراق. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق راگەیێندراوێکی لەبارەی کەمبوونەوەی ئاوی رووباری دیجلە و فورات بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەو کەمبوونەوەیەی لە پشکە ئاوییەکانی بەشێک لە پارێزگاکانی باشوور لەم رۆژانەدا هەیە، هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ کەمیی ئەو داهاتە ئاوییانەی لە تورکیاوە دەگاتە بەنداوی موسڵ لەسەر رووباری دیجلە و بەنداوی حەدیسە لەسەر رووباری فورات. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق هۆکارێکی دیکەی کەمبوونەوەی ئاوی گەڕاندووەتەوە بۆ کەمیی بارانبارین و زیادبوونی داواکاری لەسەر ئاو بۆ دڵنیایی ئاودانی بەروبوومە کشتوکاڵییەکان بۆ وەرزی ئێستای زستان کە پلانی بڕیاردراوی تێپەڕاندووە، جگە لەوەش جووتیاران پابەندنەبوون بە جێبەجێکردنی سیستمی نوێی ئاودان. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو هەروەها دەڵێت: ئەو بڕە ئاوانەی کە گەرەنتی کراون لە هەردوو رووباری دیجلە و فورات بەشی هەموو پێداویستییە کشتوکاڵییەکان و ئاوی خواردنەوە و پێداویستییەکانی دیکەش دەکات. باس لەوەش دەکات "بەڵام پێشێلکارییان بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی تێکڕای ئاوی گەیشتوو بەو پارێزگایانە." وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو داوا لە حکومەتە خۆجێییەکان دەکات کە پشتیوانیی وەزارەت بکەن لە لابردنی زێدەڕۆییەکان، داواش لە جووتیاران و خاوەن پڕۆژەکان دەکات پابەندی پشکە ئاوییە بڕیارلێدراوەکان بن و پێشێلکاریی نەکەن لەسەر پشکی پارێزگاکانی دیکە بۆ ئەوەی گەیشتنی ئاو بە سەرجەم پارێزگاکان گەرەنتی بکرێت.  

هاوڵاتی دەستەی دەستپاکی عێراق بڵاویکردەوە شاندێک لە فەرمانگەی تایبەتمەندی چاکسازی گەیشتوونەتە ئیمارات بۆ تەواوکردنی رێکارەکانی رادەستکردنەوەی ئەو کەسانەی تۆمەتبارکراون بە گەندەڵی. ‎ دەستەی دەستپاکی عێراق رۆژی ۹ی ئەم مانگە بڵاویکردەوە، حەمدیە جاف بەرپرسی پێشووی بانکی بازرگانی عێراق کە بەهۆی گەندەڵییەکانییەوە بە شاژنی گەندەڵیی عێراق ناوی دەرکردووە، لە ئیمارات دەستگیر کراوە٠ ‎ حەمدیە جاف بە شاژنی گەندەڵیی عێراق ناوی دەرکردووە لەسەر كۆمەڵێك دۆسیەی گەندەڵی كارگێڕی و دارایی لەلایەن دادگاوە حوكم دراوە، بەڵام بۆ وڵاتی ئیمارات هەڵهاتبوو هاوکات دەستەی دەستپاکی  پێشتر چەند دۆسیەیەكی گەڕاندنەوەی لەدژی حەمدیە جاف رێكخستبوو كە ژمارەیان 17 دۆسیە بووەو پێشكەشی سەرۆكایەتی داواكاری گشتی كردبوون بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئیمارات بەمەبەستی رادەستكردنەوەی حەمدیە جاف بەڕێگەی دیپلۆسی. ‎ بەپێی وتەی دەستەی دەستپاکی، حەمدیە جاف لەو كاتەی كە بەڕێوەبەری گشتی بانكی بازرگانی عێراقی بووە، بەبڕی یەك ملیار و 116 ملیۆن و 24 هەزار و 788 دۆلاری ئەمریكی و 90 ملیارو 786 ملیۆن و 20 هەزارو 500 دیناری عێراقی، زیانی بە دارایی گشتی عێراق گەیاندووە. هاوکات ‎ساڵی ٢٠٢١ بەڵگەیەک لەسەر حەمدیە جاف بڵاوکرایەوە کە قەرزی زیاتر لە 600 ملیۆن دۆلاری بە ئەندامانی خێڵە ( جاف ) کەی داوە بۆ پڕۆژەی خەیاڵاوی لەهەرێمی کوردستان بەبێ گەرەنتی ڕاستەقینە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری سەربازی ڕایگەیاند، ئەمڕۆ شەممە هێزە ئەمنیەکان لە پارێزگای دیوانیە ژن و پیاوێکیان دەستگیرکردوە کە سەرقاڵی فرۆشتنی کچە تەمەن دو ساڵانەکەیان بون. بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری سەربازی لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەدا، ئەو دو کەسە کە هاوسەری یەکترن لەکاتی فرۆشتنی کچە تەمەن دو ساڵانەکەیاندا دەستگیرکراون، پرۆسەی دەستگیرکردنیشیان بە هەماهەنگی لەگەڵ فیرقەی پێنجی پۆلیسی فیدراڵی ئەنجامدراوە. باسی لەوەشکردوە، هەردو تۆمەتبارەکە رەوانەی دادگا کراون و پەڕاوی لێکۆڵینەوەیان بۆکراوەتەوە، کچە تەمەن دو ساڵانەکەش رەوانەی شوێنێکی پارێزراو کراوە. هاوکات بازرگانیكردن بە مرۆڤ له‌ په‌رله‌مانی عێراق به‌ یه‌كێك له‌تاوانه‌ گه‌وره‌كان دانراوه‌ و له‌ ساڵی 2012 یاسای به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤی په‌سه‌ندکراوە. یه‌كێك له‌سزاكانی ناو یاساكه‌ش ده‌گاته‌ له‌سێداره‌دان، لیژنه‌یه‌كی تایبه‌تیش له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ له‌ژێر ناوی لیژنه‌ی ناوه‌ندی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی بازرگانیكردن به‌ مرۆڤ دروستكراوه‌ بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌و یاسایه‌  

ئیڕان قەڵغانە موشەکی و سیستمی بەرگریی ئاسامانیی وڵاتەکەی دەخاتە ئامادەباشییەوە و سوپای پاسداران رایدەگەیەنێت لە زۆربەی وڵاتەکەدا سیستمی دژە ئاسمانیی تاقی دەکەنەوە. سوپای پاسدارانی ئێران لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ لە ئەمشەوەوە ژمارەیەک سیستمی بەرگریی و قەڵغانی دژە ئاسمانیی وڵاتەکە دەکەوێتەکار بە مەبەستی ئەنجامدانی مانۆڕێکی هاوبەش لەگەڵ هێزەکانی سوپای ئێران (ئەرتەش). ناوەندنی فەرماندەیی هاوبەشی هێزە چەکدارەکانی ئێران (خاتەمولئەنبیا) بڵاوی کردوەتەوە؛ بە مەبەستی ئامادەکاریی بۆ مانۆڕ و مەشقی هاوبەشی سوپای پاسداران و ئەرتەش، سەرجەم تۆڕەکانی قەڵغانی موشەکی و سیستمی بەرگریی ئاسمانی دەکەونە حاڵەتی ئامادەباشییەوە و لە هەندێک شوێنی وڵاتەکەش ئەمشەو ئەو سیستمە بەرگرییانەوە وەک راهێنانێک تاقی دەکرێنەوە. یەکەمجارە سوپای پاسداران و سوپای فەرمیی ئێران لە چوارچێوەی تاقیکردنەوەی تۆڕی سیستمی بەرگریی ئاسمانیی وڵاتەکە مانۆڕی هاوبەشی لەو شێوەیە ئەنجام بدەن. پێشتر ژمارەیەک رۆژنامەی ئیسرائیلی، ئەمریکی لە زاری بەرپرسانی سەربازیی ئیسرائیل بڵاویان کردبوەوە کە پلانی هێرشکردنە سەر زیاتر لە سێ هەزار بنکەی ئێران لەسەر مێزی بنیامین نەتانیاهۆ، سەرۆک وەزیران و یۆئاڤ گاڵانت، وەزیری بەرگریی ئیسرائیلە و لەو چوارچێوەیەدا جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا و بەرپرسانی باڵای کۆشکی سپی ئاگادار کراونەتەوە. رۆژنامەی مەعاریف لە ئیسرائیل ئاشكرای كردوە؛ كابینەی نوێی حكومەتەكەی بنیامین نەتانیاهۆ پلانی هێرشكردنەسەر زیاتر لەسێ هەزار پێگەی ئێرانی یەكلایی كردوەتەوە بەڵام تەنها پێویستی بەهاودەنگیی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەت فەڕەنسا هەیەو هاوكات دەیەوێت وڵاتانی عەرەبیی كەنداو رازیی بكات بەپشتیوانیی لە تەلئەبیب. پێشتریش ئەنجومەنی ھاریکاری وڵاتانی کەنداو و ئەمریکا لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا رایانگەیاند؛ ئێران بە بەرنامەی موشەکی و هێرشی ئەلیکترۆنی و بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بوەتە هۆکاری سەرەکیی تێکدانی سەقامگیریی ناوچەکە. رۆژی سێشەممە ئەمیرعەلی حاجی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی سوپای پاسدارانی ئێران دروستکردی موشەکی (کڕوزی پاوە)ی ئاشکرا کرد و رایگەیاند ئەو موشەکە توانەی بڕینی مەوادای هەزار و 650 کیلۆمەتری هەیە. حاجی زادە وتویەتی؛ ئێران توانای موشەکییان بەرز کردوەتەوە و دەتوانێت پێگە و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە دوریی دو هەزار کیلۆمەتر بکاتە ئامانج و تەنانەت وەک رێز بۆ ئەوروپا سنوی دو هەزار کیلۆمەتری موشەکەکانم دیاریی کردوە و هیوادارین ئەوروپا رێزی خۆیان بگرن. نزیکەی یەک مانگە هێرشەکانی ئیسرائیل لە سوریا  و تەنانەت ناوخۆی ئێران زیادی کردوە و پێدەچێت ئاشکراکردنی موشەکی نوێ و ئامادەباشیی تۆڕی سیستمی بەرگریی ئێران  وەک کاردانەوەیەک بێت بە ئەگەری بەرفراونبونی هێرشەکانی سەری .  

رێککەوتنی ئەتۆمی و پابەندبونی نێودەوڵەتیی عێراق بەهای دۆلار لە بەرامبەر تمەن بەرز دەکەنەوە و بانکی ناوەندیی ئێران بۆ راگرتنی دابەزینی بەهای تمەن بڕیاری نوێ دەردەکات. ئێوارەی ئەمڕۆ شەممە کاتژمێر (5:00) بە کاتی تاران بەهای یەک دۆلار لە بازاڕەکانی ئێران گەیشتە 56 هەزار و 50 تمەن و بانکی ناوەندیی وڵاتەکەش بڕیاری دا مامەڵە بە دراو لە نوسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو بە کارتی نیشتیمانی (مللی) دەست پێبکاتەوە و هەر کەسێک تەنها بە بڕی پێنج هەزار یۆرۆ لەو نوسینگانە دۆلار بکڕێت. پێگەی (ئیقتیساد 24) لە ئێران بڵاوی کردوە؛ هەواڵەکان سەبارەت بە چالاک نەکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی و هەڵوێستەکانی ئەمریکا بەرامبەر تاران و پەیوەستبونی عێراق بە سیستمی پەیوەندیی نێودەوڵەتیی ئابوریی جیهان ناسراو بە سویفت (SWIFT) هۆکاری سەرەکیی بەرزبونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر تمەنە. ئەو پێگەیە ئاماژەی بەوەش کردوە؛ گەشتی پاشای عوممان بۆ ئێران سەبارەت بە نێوەندگیریی لەسەر دانوستانە ئەتۆمییەکان هۆکارێکی دیکەی هاڕەی تمەن بوە چونکە گومان دەکرێت ئەو نێوەندگیرییە سەرکەوتو نەبوبێت. لە لایەکی دیکەوە، ئێحسان خاندوزی، وەزیری دارایی و ئابوریی ئێران وتویەتی؛ رونە کە چ کەسانێک دەستیان لە بەرزکردنەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر تمەن هەیە و ناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەکان هەوڵەکانیان بەردەوامە بۆ ئاشکراکردن و دەستبەسەرکردنیان و دادگا بڕیاری کۆتایی لە چارەنوسی ئەو کەسانە دەدات. نزیکەی هەشت رۆژە دابەزینی بەهای تمەن زۆر خێراتر بوە و لەو ماوەیەدا بەهای یەک دۆلار لە 46 هەزار تمەنەوە بۆ 56 هەزار تمەن بەرزبوەتەوە و پێشبینیی دەکرێت بە گرژبونەوەی پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەکانی ئەڵمانیا و بەریتانیا لەگەڵ ئێران و جەختکردنەوەی ئەمریکا لە چالاک نەکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی، بەهای تمەن دادبەزین زۆرتر بەخۆیەوە ببینێت.

وڵاتی ئیماراتی یەکگرتوی عەرەبی دان نا بە "ئایینی ئیبراهیمی" و ئەوەش ناڕەزایی زانایانی ئیسلامی لێدەکەوێتە و بە پیلانی ئیسرائیل وەسفی دەکەن. لەم بارەیەوه، یه‌كێتى جیهانى زانایانى مسوڵمان و چه‌ند رێكخراوێكى تر ڕایانگه‌یاند، ووڵاتى ئیمارات ئاینى ئیبراهیمى كردۆته‌ ئاینى ده‌وڵه‌ت و ده‌ڵێن، ئه‌م ئاینه‌ بت په‌رستى تێكه‌ڵه‌و له‌سه‌ر داواى ئیسرائیل ئه‌مه‌كراوه‌. له‌به‌یاننامه‌یه‌كى یه‌كێتى زانیایانى جیهانى مسوڵمانان و چه‌ند رێكخراوێكى تر هاتوه‌، بنچینەی بیرۆكەی ئاینی بەناو ئیبراهیمی بەرپا دەبێت لەسەر خاڵی هاوبەش لەنێوان باوەڕی ئیسلام و باوەڕەكانی تردا، ئەمەش بیرۆكەیەكی پووچ و ناڕەوایە، چونكە ئیسلام لەسەر بناغەی یەكتاپەرستیی و بە تاك و تەنها ناساندنی خوای گەورە، لەسەر پەرستشكردن تەنها بۆ خوای گەورە دامەزراوە، بەڵام باوەڕی هاوەڵگەریی چووەتە ناو ئاینە گۆڕدراو و لادەرەكانی تر، بتپەرستییان تێكەڵ بووە،  یەكتاپەرستیی و هاوەڵگەریش دوو شتی دژ بەیەكن و كۆنابنەوە لەیەك بیرۆكەدا. باس لەوەش کراوە، ئەوەى كە دەوترێ‌ گوایا ئیبراهیم سەلامی خوای لێبێت لەسەر یەك ئاینە كە كۆكەرەوەی ئیسلام و جولەكەو مەسیحییەتە، ئەوە گوتەیەكی ناڕەوایەو باوەڕێكی خراپە. هه‌ر له‌ به‌یاننامه‌كه‌دا هاتوه‌، لەڕاستیدا هەوڵدان بۆ پشتگیریی لە ڕێكەوتننامەكانی ئەبراهام بۆ ئاساییكردنەوەو چۆكدادان، لە ڕێگای ڕەواجدان بە ئاینێكی نوێ‌ كە پشتگیری لە ئاساییكردنەوەی سیاسیی بكات، كارێكە لە شێوەو لە بابەت و لە ناوەڕۆك بە ئەسل و فەرعیەوە ڕەتدەكرێتەوە.

ئێران رایگەیاند چالاککردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی پێویستی بە دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئەمریکا ناکات و لە بەرامبەردا واشنتۆنی رەتی دەکاتەوە ئامانجی زیندوکردنەوەی ئەو رێککەوتنە بێت. ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند؛ وڵاتەکەی پابەندی رێککەوتنی ئەتۆمییە و ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمییش لە 15 راپۆرتدا ئەوەی رون کردوەتەوە. کەنعانی وتویەتی: بە پێی ئەزمونی رابردو دەرکەوتوە ئەمریکا پابەندی بەڵێنەکانی نابێت بۆیە بە بڕوای کۆماری ئیسلامی لەسەر پرسی گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی ئەمریکا شایەنی دانوستانی راستەخۆ لەگەڵ ئێران نییە. بە وتەی کەنعانی، ئەمریکا لە دوای کشانەوەی لە رێککەوتنی ئەتۆمیی زیاتر لە 800 سزای نوێی دژی ئێران سەپاندوە و سەرەڕای ئەوەش کۆماری ئیسلامی پابەندە بە چالاککردنەوەی رێککەوتنەوە بەو مەرجەی سەرجەم سزاکان هەڵوەشێتەوە. لێدوانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کاتێکدایە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە نوێترین لێدوانیدا رایگەیاند؛ وڵاتەکەی لە ئێستا کار بۆ چالاککردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی ناکات و پشتیوانیی لە ناڕەزایەتیی ئاشتیانەی خەڵک لە ئێران دەکات.

هاوڵاتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار زیانلێکەوتووی بومەلەرزەکانی تورکیا پێویستیان بە خانووبەرە هەیە و پێویستە ٥٠٠ هەزار یەکەی نیشتەجێبوون دروست بکرێن. پرۆگرامی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان (یۆ ئێن دی پی) رایگەیاند، لە بومەلەرزەکانی شەشی شوباتدا، تەنیا لە تورکیا ١٦٠ هەزار باڵەخانە رووخاون و زیانی گەورەیان بەرکەوتووە کە دەکاتە زیاتر لە ٥٢٠ هەزار یەکەی نیشتەجێبوون. رێکخراوەکە دەڵێت، بە گشتی ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار کەس لەئێستادا بێماڵ و حاڵ بوون و پێویستە دەست بە دروستکردنی ٥٠٠ هەزار یەکەی نیشتەجێبوون بکرێت. یو ئێن دی پی ئاشکرای کرد، بومەلەرزەکانی ٦ی شوبات، نزیکەی ٢١٠ ملیۆن تۆن پاشماوەی ئاسن، چێمەنتۆ و شیشی دوای خۆی بەجێهێشتووە، لە کاتێکدا کە بومەلەرزەکەی ساڵی ١٩٩٩ی ئەستەنبوڵ ١٣ ملیۆن تۆن پاشماوەی بەدوای خۆیدا بەجێ هێشتبوو. لەلایەکی دیکەوە، بەرپرسێکی حکومەتی تورکیا بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە، حکومەت دەستی بە دروستکردنی ٢٠٠ هەزار یەکەی نیشتەجێبوون لە شارەکان و ٧٠ هەزار خانوو لە گوندەکان، بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکان دەکات و تێچووی ئەو پرۆژەیانە، بە ١٥ ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت.

هاوڵاتی پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، پێنج رێکاری نوێیان لەپێناو سەقامگیرکردنی نرخی دۆلار دەرکردووە. دەشڵێت، "هیچ هاوڵاتییەک ناتوانێت بەشێوەی نەختینەیی لە ١٠ هەزار دۆلار زیاتر بباتە دەرەوەی وڵات". عەلی موحسین ئیسماعیل، پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و تیایدا رایگەیاند، پێنج رێکاری نوێیان بەمەبەستی سەقامگیرکردنی نرخی دۆلار دەرکردووە. دەشڵێت، بۆ ئەو مەبەستەش ژمارەیەک لە لێپرسراوانی ئەمنی و خاوەن کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕ و کڕین و فرۆشتن لە دراوی بیانیدا باس لە رێگاکانی هەماهەنگی و رێکارەکانی نێوان بانکی ناوەندی و دەزگا پەیوەندیدارەکان و دیاریکردنی رۆڵ و ئەرکەکان لەژێر رۆشنایی رێنماییەکانی فەرماندەی گشتی هێزەچەکدارەکان دەکەن. پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق ئاماژەی بەوەشکردووە، رێنماییەکان بریتین لە: یەکەم: بانکی ناوەندی تاکە لایەنە کە بەرپرسیارە لە چاودێریکردن و پشکنینی بانکەکان و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕکردن و دامەزراوە داراییە نابانکییەکان کە لەلایەن بانکی ناوەندییەوە و لەچوارچێوەی یاساکانی بانکەکەدا مۆڵەتی کارکردنیان پێدراوە. دووەم: گواستنەوەی پارەی نەختینەیی بە (دینار و دۆلار) و هەردراوێکی دیکە لەناوخۆی عێراق رێگەپێدراوە بۆ هەمو و ئەوکەسانەی بەیاسایی کاردەکەن لەوانەش بانکەکان و کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراو و کۆمپانیاکانی نێوەندگیری لەکڕین و فرۆشتنی دراوی بیانی و لقەکانیان لەسەرجەم پارێزگاکاندا. سێیەم: بە ئامانجی رێگریکردن لە بردنە دەرەوەی پارەی نەختینەیی بۆ دەرەوەی وڵات زیاتر لە ١٠ هەزار دۆلار رێگە پێنەدراوە کە لەلایەن بانکی ناوەندییەوە دیاریکراوە، لایەنە ئەمنییەکان راسپێردراون پشکنین بۆ ئۆتۆمبێلەکانی سەرسنوورەکان بکەن ئەمەش لەپێناو رێگریکردن لە بەقاچاخبردنی پارە و گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی بەهەماهەنگی لەگەڵ بانکی ناوەندیدا. چوارەم: ئەو بڕە پارانەی لە بانک و کۆمپانیاکانەوە دەنێردرێت بۆ لقەکانیان لەگەڵ بەڵگەنامەکانی لایەنی نێردەر کە وردەکارییەکانی نێردەر و بۆنێردرا و نیشاندەدەن، هەروەها لە بازگەکانی کۆنترۆڵی دەرەکی لەسەر داواکاری پێشکەش دەکرێن و لە ئەگەری گومان یان پێویستی پشتڕاستکردنەوە لەرێگەی ئەم ژمارانەوە پەیوەندی بە بەشی کۆنترۆڵی بانکی لە بانکی ناوەندی دەکرێت کە ئەمانەن (٠٧٧٢١١١١٤١٨ ، ٠٧٨٠٩٢٢٤٦٦٣، ٠٧٨٥٣٣٣٠٥٥٥). پێنجەم: بانک و کۆمپانیاکان پێویستە بانکی ناوەندی ئاگادار بکەنەوە لە هەر ئەگەرێک و تووشبوونیان بە رێکارەکان و سەردانی پشکنەران یان دەستوەردان لە کارەکانیان لەلایەن کەسانی نابەرپرسەوە.

سوپای پاسداران دروستکردنی موشەکێکی نوێی راگەیاند و هەڕەشەی تۆڵەکردنەوەی کوشتنی قاسم سولەیمانی لە سەرۆکی پێشوی ئەمریکا و ژمارەیەک بەرپرسی دەیکەی ئەو وڵاتە کرد. ئەمیرعەلی حاجی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی سوپای پاسدارانی ئێران دروستکردی موشەکی کڕوزی پاوە ئاشکرا دەکات و رایگەیاند ئەو موشەکە توانەی بڕینی مەوادای هەزار و 650 کیلۆمەتری هەیە. ئەو ئاماژەی بەوە کردوە؛ موشەکەکە وەک یادی کوژراوانی سوپای پاسداران لە شاری پاوە لە رۆژهەڵاتی کوردستان ناونراوە و یەکەمجارە تواناکانی ئەو موشەکە ئاشکرا دەکرێت. حاجی زادە وتویەتی؛ ئێران توانای موشەکییان بەرز کردوەتەوە و دەتوانێت پێگە و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە دوریی دو هەزار کیلۆمەتر بکاتە ئامانج. بە وتەی حاجی زادە کە ساڵی 2020 سەرپەرشتیی موشەکبارانی بنکەی (عەین ئەسەد)ی ئەمریکای لە عێراق کردوە، ئامانجی ئێران لەو کاتەدا کوشتنی سەربازانی ئەمریکا نەبوە چونکە ئێران تۆڵەی کوشتنی قاسم سولەیمانی بە کوشتنی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا و مایک پۆمپیو، وەزیری دەرەوەی پێشوی وڵاتەکە و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە دەکاتەوە. لێدوانی ئەو فەرماندەیەی سوپای پاسداران لە کاتێکدا قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس بە بڕیاری دۆناڵد ترەمپ و بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە (3/1/2022) فڕۆکەخانەی بەغدا کوژرا.

هاوڵاتی بەگوێرەی دوایین ئاماری فەرمی، لە بومەلەرزەکانی باکوری کوردستاندا، ٤٤ هەزار و ٢١٨ کەس گیانیان لەدەستداوە. دەزگای کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد)، ئامارێکی نوێی گیان لەدەستدان و کۆچی هاوڵاتیانی لە ناوچە زیانلێکەوتووەکان بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئامارەکە، تاوەکو ئێستا ٤٤ هەزار و ٢١٨ کەس لە بومەلەرزەکاندا گیانیان لەدەستداوە. ئافاد دەڵێت، دوای بومەلەرزەکانی ٦ی شوباتدا کە بە گوڕی ٧.٧، ٧.٦ و ٦.٥ لە باکوری کوردستان روویاندا، ٩ هەزار و ١٣٦ پاشەلەرزەی دیکە روویانداوە. هەروەها باسی ئەوەش دەکات کە ٥٢٨ هەزار و ١٤٦ هاوڵاتی لە ناوچە زیانلێکەوتووانەوە بۆ شارەکانی دیکەی تورکیا گواستراونەتەوە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە لایەنە کوردیەکانی باکوری کوردستان، هوشداری لە گۆڕینی دیموگرافیای شارە زیانلێکەوتووەکان دەدەن و داوا دەکەن، هاوڵاتییە کوردیەکان شارەکانیان بەجێ نەهێڵن.

هاوڵاتی  محەمەد سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق پاکێجی پاڵپشتیکردنی خانەنشینانی راگەیاند، کە 12 خاڵ لە خۆدەگرێت. یەکێک لە خاڵەکان دابەشکردنی زەوییە بەسەر ئەو خانەنشینانەدا، کە تاوەکو ئێستا سوودمەند نەبوون. خاڵێکی دیکە بریتییە لە پێدانی پاداشتێک بە بڕی 500 هەزار دینار بۆ هەر خانەنشینێک "لەهەمان ئەو رۆژەی دەستلەکارترازاندنی بۆ دەکرێت"، ئەمە جگە لەوەی بڕیارداوە لەگەڵ وەرگرتنی یەکەم موچەی خانەنشینیدا بڕی پاداشتی کۆتایی خزمەتەکەیان بۆ خەرجبکرێت و بە هیچ شێوەیەک دوانەکەوێت. هەر بە گوێرەی پاکێجەکە، هێڵی ئاسمانیی عێراق ساڵانە یەک جار داشکاندنێک بە بڕی 25% بۆ خانەنشینان دەکات.  ئەو خانەنشینانەی پێویستیان بە چارەسەری دەرەوەی وڵات هەیە و نەخۆشییەکانیان قورسن، لەسەر حسابی دەوڵەت رەوانەی دەرەوەی عێراق دەکرێن.

هاولاتی بەڕێوەبەری گشتیی بوومەلەرزە و کەمکردنەوەی مەترسییەکان لە سه‌رۆكایه‌تی ئافاد ڕایگەیاند، هەشت هەزار و٥٥٠ پاش لەرزە  لەدوای   دوو بوومەلەرزە بەهێزەکەی ٦ی شوباتەوە ڕویانداوە، ئەوەش ئەگەر بەراورد بکرێن بە تۆماری ساڵێک ئەوا دەبوو ئەو ژمارە زۆرە لەماوەی چوار مانگدا تۆماربکرێن لەکاتێکدا لە مانگەدا  لە ١٧ ڕۆژدا تۆمار کراوە.   ئۆرهان تاتار، بەڕێوەبەری گشتیی بوومەلەرزە و کەمکردنەوەی مەترسییەکان لە سه‌رۆكایه‌تی ئافاد لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لەبارەی پاشلەرزە و بوومەلەرزە بەهێزەکەی ئەم مانگەوە کە بە پلەی ٧.٨ و ٧.٥ ڕویاندا کە چەقەکەی پارێزگای مەرەش بوو ئاماژەی بەوەدا ئەو پاش لەرزە زۆرە بەبەراورد بەو ئامارانەی کە لەساڵێکدا کۆمان کردوونەتەوە دەبوو لە جوار مانگدا ڕوبدەن. هاوکات ئۆرهان تاتار ئاماژەشی بەوەدا، لە ئێستادا هێشتا پاشلەرزە ڕوودەدات کە گوڕەکەیان لە ٥ پلەی ڕێختەردایە ئەوەش مەترسی لەسەر باڵەخانە زیانمەندەبووەکان دروست دەکات بۆیە هاوڵاتیانمان ئاگادار کردۆتەوە بۆ هێنانی کەلوپەلیش نزیک نەکەونەوە و نەچنەوە ناو باڵەخانەکانیان، هاوکات وتیشی بەبڕیار چونی گەڕانەوەی هاوڵاتیانمان بۆ ناو ماڵەکانیان لەو پارێزگایانەی کە لەناوچەی بومەلەرزەکەدا بوون  قەدەغەکردووە. ئەمەش لەکاتێکدایە کە بوومەلەرزەیەک بە گوڕی ٦.٤ لە ٢٠ی شوباتدا ڕویدا و زیاتر لە ٢٠٠ کەس برینداربوون و نزیکەی ٨ کەس زیاتریش برینداربوون وچەندین باڵەخانەش ڕوخان.