لیستی مووچەی مانگی تشرینی دووەمی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ڕادەستی بەغدا كرا

  هاوڵاتی کەنەدا ١٤٣ کەسی دیکەی ئێرانی بۆ لیستی  سزاکانی زیادکردووە بەهۆی "پێشێلکارییەکانی بەرپرسانی ئێران  دژ بە مافەکانی مرۆڤ و سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران". میلانیا جۆلی،  وەزیری دەرەوەی کەنەدا ڕایگەیاند،  موڵکی ئەم کەسانە بلۆک کراوە و ڕێگەی پێنادرێت گەشت بکەن بۆ کەنەدا. ئەمەش لەکاتێکدایە کە مانگی ڕابردوو کەنەدا سزای بەسەر زیاتر لە ٣ کاربەدەست و دامەزراوەی ئێراندا سەپاند هەر پەیوەست بە پێشێلکاریەکانی مافەکانی مرۆڤ و سەرکوتکاری سەر خۆپیشاندەران، لەوانەش موحسین قومی ئەندامی دەستەی چاودێری ڕۆژنامەوانی وکەسایەتی باڵای ڕژێم، هەروەها جێگیری وەزیری وەرزش ولاوان.   لەناو ئەو کەسانەدا کە  خراونەتە لیستی سزاکانەوە لەلایەن کەنەداوە هەریەک لە ئیسماعیل زاری کۆشا، حاکمی کوردستان و مورتەزا میراغەی، فەرماندەی بەسیج هەیە. هاوکات لەماوەی ڕابردووشدا کەنەدا سزای بەسەر چەندین بەرپرسی ئێرانیدا سەپاندووە کە لەناویاندا ئەندامانی باڵای دەسەڵاتی دادوەری، بەرپرسانی زیندان و پۆلیس و ئاسایش هەن، هەروەها سەرکردە سیاسییەکان، وەک یاریدەدەری باڵای ئایەتوڵڵا عەلی خامەنەئی ڕێبەری باڵای ئێران و کەسایەتییەکانی دەزگاکانی ڕاگەیاندنی دەوڵەت.    

هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەمڕۆ دوشەممە رایگەیاند، مانگی کانوونی دووەمی رابردوو زیاتر لە 101 ملیۆن بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە کە داهاتەکەی 7 ملیار و 663 ملیۆن دۆلار بووە. وەزارەتی نەوتی عێراق راپۆرتی کۆتایی لەبارەی داهات و بڕی هەناردەکراوی نەوتی لە مانگی کانوونی دووەم ئاشكراکرد و رایگەیاند: "کۆی ئەو نەوتەی لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی 2023 بەپێی کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوت ناسراو بە سۆمۆ هەناردەکراوە؛ 101 ملیۆن و 245 هەزار و 95 بەرمیل بووە و داهاتەکەشی 7 ملیار و 663 ملیۆن و 788 هەزار دۆلار بووە." ئاماژەی بەوەشکرد، "کۆی ئەو بڕە نەوتەی بۆ مانگی (کانونی دوەم/1) لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشوری عێراقەوە هەناردە کراوە، بڕی 98 ملیۆن و 460 هەزار و 50 بەرمیل بوە، هاوکات ئەو بڕە نەوتەی کە لە نەوتی کەرکوکەوە هەناردە کراوە لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە دو ملیۆن و 475 هەزار و 516 بەرمیل بوە". بەرمیلێک نەوتی هەناردەکراوی عێراقیش لە مانگی رابردوودا بە 75 دۆلار و 695 سەنت فرۆشراوە. هەر بەگوێرەی راگەیەندراوەکە، تێکڕای نرخی هەر بەرمیلێک بە 75.695 دۆلار بوە، سەرجەم نەوتەکەش لەلایەن 36 کۆمپانیای وڵاتانی جیاجیای جیهانەوە کڕدراون. لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی 2022دا، عێراق 103 ملیۆن و 281 هەزار و 459 بەرمیل نەوتی فرۆشتووە و داهاتەکەشی 7 ملیار و 708 ملیۆن و 556 هەزار دۆلار بووە.  

هاوڵاتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان رۆژی چوارشەممە سەردانی بەغدا دەکات و بڕیارە رۆژی پێنجشەممەش سەردانی هەرێمی کوردستان بکات. بڕیارە رۆژی چوارشەممە 01-03-2023 ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بە سەردانێک بگاتە بەغدای پایتەختی عێراق، رۆژی پێنجشەممەش دێتە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان و لەگەڵ سەرۆکایەتییەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە و سەردانی کەمپی ئاوارەکانی جەدعە لە پارێزگای نەینەوا دەکات. بە گوێرەی زانیارییەکان دۆخی عێراق و هەرێمی کوردستان و ئاوارە و پەنابەران تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ بەرپرسانی باڵای هەرێمی کوردستان دەبێت. جێگەیباسە، کۆتا سەردانی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ هەرێمی کوردستان  30ی مانگی 3ی 2017 بوو کە تیایدا دوای كۆبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌وكاتی هه‌رێمی كوردستان، به‌ یاوه‌ری له‌گه‌ڵ وەزیری ئه‌وكاتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق و پارێزگاری هەولێر سەردانی كەمپی ئاوارەكان لە سنوری پارێزگای هەولێر كرد. ئەو کاتە لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند، "كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە هاوكاریكردنی هەرێمی كوردستان لە حەواندنەوەی ئاوارەكان كەمترخەم بوە، بۆیە هەمو هەوڵێكم دەخەمە گەڕ بۆ كۆكردنەوەی پشتیوانیی جیهانی بۆ هەرێمی كوردستان لە پرسی ئاوارەكاندا".

هاوڵاتی پسپۆڕێکی جیۆلۆجی لە تورکیا رایگەیاند، ئەگەری روودانی بومەلەرزەیەکی بەهێز لە تورکیا هەیە و بەو هۆیەوە نزیکەی ١٣ هەزار باڵەخانە دەرووخێن. پرۆفیسۆر دکتور ئوڤگون ئەحمەد ئەرجان پسپۆڕی بومەلەرزە و جیۆلۆجی لە تویتێکدا رایگەیاند، بەگوێرەی ئامارەکان لە ئەستەنوبڵ ملیۆنێک و ٢٠٠ هەزار باڵەخانە هەیە. لە کاتی بومەلەرزەدا ٣٠٪ رێگەکان دادەخرێن. ١٣ هەزار باڵەخانە لە یەکەم ساتەکانی بومەلەرزەدا دەرووخێن، بەهۆی ئەوەی بەباشی دروست نەکراون. ٢٠٠ هەزار باڵەخانە زیانیان بەردەکەوێت. ٤٦٠ هەزار بۆری ئاوی خواردنەوە دەتەقن.  پرۆفیسۆر دکتور ئوڤگون ئەحمەد ئەرجان باسی لەوە کرد کە لە هەموو جیهان بومەلەرزە ٥.٦ پلەکان زیانیان نابێت، بەڵام لە تورکیا بومەلەرزەکان لە ٥.٥ پلە تێپەڕ بکەن، زیانیان لێدەکەوێتەوە و ئەوەش نیشانەی ئەوەیە کە لە تورکیا ئاستی گەندەڵی بەرزە. چەند رۆژ لەمەوبەریش، پرۆفیسۆر دۆغان کالافات بەڕێوەبەری پەیمانگەی لێکۆلینەوەی بومەلەرزەی تورکیا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەڤزیۆنیدا رایگەیاندبوو، ئەگەری زۆر هەیە لە هێڵی ئەنادۆلۆی باکوریش بومەلەرزەیەکی گەورە رووبدات، بەڵام سەرچاوەکەی دەریای مەڕمەڕە دەبێت هێڵی بومەلەرزە لەنێو دەریای مەڕمەڕەدا تێدەپەڕێت و مەترسیەکەش زۆرە. کالافات ئاماژەی بەوەکردبوو، " شوێنی بومەلەرزەکە دیارە، بەڵام کاتەکەی بە تەواوی ناتوانرێت دیاری بکرێت. تەنیا دەتوانین بڵێین، تاوەکو ساڵی ٢٠٣٠ کە حەوت ساڵی دیکە دەکات، نزیکەی ٦٥٪ ئەگەری زۆرە بومەلەرزەیەکی زیاتر لە گوڕێ ٧ پلەی ریختەر لە دەوروبەری ئەستەنبوڵ رووبدات. دوایین بومەلەرزەی بەهێز لە ساڵی ١٩٩٩ لە ئەستەنبوڵ روویدا کە بەو هۆیەوە نزیکەی ١٨ هەزار کەس گیانیان لەدەستدا.   https://twitter.com/ovgunaercan/status/1630051198022680577?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1630051198022680577%7Ctwgr%5Ea2b751993dfe522656f328b9cbbeef90027a93d0%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fartigercek.com%2Fguncel%2Fahmet-ercan-istanbul-depremini-anlatti-13-bin-yapi-hemen-cokecek-240624h

هاوڵاتی سەرۆکی دەزگای کارەسات و فریاگوزاری تورکیا رایگەیاند، تاوەکو ئێستا ٤٤ هەزار و ٣٧٤ کەس لە بومەلەرزەکانی ٦ی شوباتدا گیانیان لەدەستداوە. یونس سەزەر سەرۆکی کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد) رایگەیاند، تاوەکو ئێستا لە ٢١ی هەزار باڵەخانەدا کە بەهۆی بومەلەرزەوە رووخاون، هەڵمەتی گەڕان و پشکنین تەواوە بووە. لە ٢١ باڵەخانەدا، تەرمی ٤٤ هەزار و ٣٧٤ کەس دەرهێنراون. لە ئێستاشدا ٨ هەزار و ١٨٢ ئەندامی تیمەکانی رزگارکردن، بەردەوامی بە کارەکانیان دەدەکن. سەزەر وتیشی، ٢٨٧ کەمپی چادر بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکە لە شارە زیانلێکەوتووەکان دروستکراون. هەروەها ١٠ هەزار کۆنتەینەریش بە سەر خانەوادەکاندا دابەشکراون. لەلایەکی دیکەوە، ماڵپەڕی هەواڵی ئارتی گەرچەک رایگەیاند، ژمارەی ئەو بەڵێندەر و وەبەرهێنەرانەی کە باڵەخانەکانیان بە شێوەیەکی خراپ و ناکوالیتی دروست کردووە و لە بومەلەرزەکاندا رووخاون، دەستگیرکراون گەیشتووەتە ١٨٨ کەس. پرسێکی دیکە، پرسی ئەو منداڵانەیە کە لە بومەلەرزەکەدا دایک و باوکیان لەدەستداوە کە ژمارەیان نزیکەی دوو هەزار منداڵ دەبێت. چەند رۆژی رابردوو ئاشكرا بوو کە ژمارەیەک لەو منداڵانە لەلایەن حکومەتەوە بە کۆمەڵە ئیسلامیەکان و تەریقەتەکان دراون و ئەوەش نارەزایەتیەکی زۆری ئۆپۆزسیۆنی لێکەوتووەتەوە. هەر ئەمڕۆ پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد کە دەسەڵات منداڵەکان بۆ بانگەشەی سیاسی بەکار دەهێنێت کە ئەوەش پێشێلکردنی مافەکانی منداڵان و تاوانە.

هاوڵاتی دەزگای لوتکە لە ئەوروپا دەڵێت" هیچ کوردێک " لەناو ئەو یەختەی لە کەناراوەکانی ئیتاڵیادا ژێر ئاوکەت نییە و دەشڵێت ئەوانەی نوقمبوون زۆربەیان ئێرانی پاکستانی و ئەفغانین. شەهرام حەمە، نوێنەری دەزگای لوتکە ڕایگەیاند، ئەمڕۆ ڕایگەیاند کە ئەوکەسانەی لەناو ئەو یەختەدا بوون کە ژێر ئاو کەوتووە  هیچ کوردێکی تێدا نیە، هەروەها وتیشی تەرمی ٤٠ کۆچبەریان دۆزیوەتەوە کە زۆربەیان منداڵن، لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا ١٠ کەس بێ سەروشوێنن و  ٥٠ کەسیش ڕزگارکراون. ئەمە لەکاتێکدایە،  ئەمڕۆ بەیانی یەختێکی کۆچبەران لە کەناراوەکانی کرۆتۆنا بە ١٣٠ پەنابەرەوە ژێر ئاو کەوت، لەوبارەیەوەش ئەنتۆنیۆ سیراسۆ، سەرۆکی شارەوانی ناوچەی کوترۆی ئیتاڵیا ڕایگەیاندووە منداڵ وژنیش لەناو یەختەکەدا بوون، میدیاکانی ئیتاڵیاش باسیان لەوەکرد هاوڵاتی عێراقیش  لەگەڵ سوری و ئەفغانی پاکستانی لەناو ئەو یەختەدا بوون. هەر لەبارەی نوقمبوونی ئەو یەختە لە کەناراوەکانی ئیتاڵیا دەزگای لوتکە ئاماژەی بەوەش داوە، یەختەکە لە تورکیاوە بەرەو ئیتاڵیا ڕۆیشتووە و ئەو ڕوداوەش بەهۆکاری خراپی کەشوو هەواوە بووە. هەر لەبارەی گەڕان وپشکنین بەدوای ئەو کەسانەدا کە لە یەختەکەدا بوون، پۆلیسی ئیتاڵیا دەڵێت، گەڕان وپشکنین بەدوای ئەوکەسانەدا بەردەوامە کە لەناو یەختەکەدا بوون.    

سەرچاوەکانی هەواڵی ئەفغانستان بڵاویان کردەوە؛ ئەمڕۆ یەکشەممە باڵیۆزخانەی وڵاتەکە لە تاران رادەستی تاڵیبان کراوە و باڵیۆز و دیپلۆماتکارەکانی پێشوی ئەو باڵیۆزخانە بەردەوامبون لە ئەرکەکانیان رەت کردوەتەوە و شوێنەکەیان جێهێشتوە. هەرات نیوز لە زاری دیپلۆماتکار و کارمەندانی پێشوی باڵیۆزخانەی ئەفغانستان لە تاران بڵاوی کردوەتەوە؛ سەرجەم کەلوپەلەکانی ناو باڵیۆزخانەکە رادەستی وەزارەتی دەرەوەی ئێران کراوە و بڕیارە فەزل محەمەد حەقانی وەک یەکەم باڵیۆزی تاڵیبان دەستبەکار ببێت. پێشتر ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندبو؛ کۆماری ئیسلامی تا ئێستا تاڵیبان وەک حکومەتێکی فەرمی لەقەڵەم نادات و وەک حکومەت مامەڵەیان لەگەڵ ناکرێت. کەنعانی وتویەتی؛ تەوابونی ئەرکەکانی دیپلۆماتکار و سەرپەرشتیاری پێشوی باڵیۆزخانەی ئەفغانستان لە تاران و دەستبەکاربونی ئەرکداری نوێ و کارمەندەکانی پێشو بە واتای بە رەسمی ناسینی تالێبان لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە نییە. دوای ئەوەی لە رێکەوتی (12/8/2021) تاڵیبان لە هەنگاوێکی کتوپڕدا گەڕانەوەی بۆ ئەفغانستان راگەیاند و لە ئێستادا دوای زیاتر لە یەک ساڵ و نیو کۆنتڕۆڵی تەواوەتیی وڵاتەکەی کردوە، کۆماری ئیسلامی ئێران بە بەردەوامی بانگەشەی ئەوەی کردوە دان بە حکومەتی تاڵباندا نانێت و بە رەسمی مامەڵەی سیاسی و دیپلۆماسیی لەگەڵ نات.

هاوڵاتی ئێران دوێنێ  ژنێکی بە ڕەگەز ئیسپانی ئزادکرد کە لە مانگی تشرینی دووەمەوە لەسەرووبەندی ناڕەزاییەکانی شۆڕشی ژینا ئەمینیدا دەستگیری کردبوو. ئەمڕۆهۆسێ مانوێل، وەزیری دەرەوەی ئیسپانیا  ئەمڕۆ لە لێدوانیکی ڕۆژنامەوانیدا لە ڕایگەیاند"  ئەو ژنە دوێنێ ئازادکراوە، بەڵام نەمانویست ئەوە بە ئاشکرا  ڕابگەێنێن پێش ئەوەی فڕۆکەکەی لە ئێران دەربچێت" ئەو ژنە ناوی ئانا بانەیرایە و تەمەنی ٢٥ ساڵە، ئەوەس بەگوێرەی هەواڵی ئاژانسی هەرانا کە هەواڵەکەی پشت راستکردۆتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ژنە هیچ زانیاریەک لەسەر هۆکاری دەستگیرکردنەکەی و ناسنامەکەی بڵاونەکراوەتەوە لەلایەن ئێرانەوە، لەکاتێکدا لەماوەی خۆپیشاندەکانی شۆڕشی ژینا ئەمینیدا دەستگیرکرا. ئەمەش لەکاتێکدایە کە جگە لەو ژنە ئیسپانیە کە دوێنێ ئازادکراوە، چەندین کەسانی بیانی دیکە لە ئێراندا دەستگیرکراون ولەزینداندان، هەر لەبارەی هاوڵاتیەکی دیکەی ئیسپانیەوە کە هاوشێوەی " ئانا بانەیرا" دەستگیرکراوە، وەزیری دەرەوەی ئیسپانیا لە میانی وتارەکەی لەبارەی ئازادکردنی ئاناوە ڕایگەیاند، دڵخۆشیمان کاتێک تەواو دەبێت کاتێک سانتیاگۆ سانتێز" ئەو هاوڵاتیە ئیسپانیەی دیکە کە لەزیندانەکانی ئێراندایە" ئازادبکرێت، وتیشی " واز لەوهەوڵەکانی ناهێنێت بۆ ئازادکردنی"  

هاوڵاتی بەگوێرەی ئاماری کۆمەڵەیەکی بەرگریکاری مافی رۆژنامەنووسان، لە بومەلەرزەکانی ٦ی شوباتدا، ٢٥ رۆژنامەنووس گیانیان لەدەستداوە و لە ٢٠ رۆژی دوای بومەلەرزەکەشدا، توندوتیژی بەرامبەر ١٤ رۆژنامەنووس ئەنجامدراوە و ٤ رۆژنامەنووس دەستگیرکراون. کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی دیجلە فورات کە ناوەندەکەی لە شاری ئامەدی باکوری کوردستانە راپۆرتێکی لەبارەی دۆخی رۆژنامەنووسان دوای بومەلەرزەکانی ٦ی شوبات بڵاوکردەوە. بەگوێرەی راپۆرتەکە، لە بومەلەرزەکاندا ٢٥ رۆژنامەنووس گیانیان لەدەستداوە کە پێشبینی دەکرێت، زۆربەیان بەهۆی ئەوەوە بێت کە پرۆسەی رزگارکردن دواکەوتووە و دەشڵێت، لەگەڵ راگەیاندنی دۆخی نائاسایی کاری رۆژنامەنووسی سەختر بووە. لە راپۆرتەکەی کۆمەڵەی رۆژنامەنووسانی دیجلە فوراتدا هاتووە، چوارەمین دادگای سزا قورسەکانی ئەنقەرە، ٣٤٠ ماڵپەڕی قەدەغە کردووە و چەند هەژماری تویتەریش داخراون. کۆمەڵەکە دەڵێت، لە ٢٠ رۆژی دوای مومەلەرزەکەدا، توندوتیژی بەرامبەر ١٤ رۆژنامەنووس ئەنجامدراوە و ٤ رۆژنامەنووس دەستگیرکراون.

ئەمریکا وەڵامی هەڕەشەکانی ئێران لە تۆڵەکردنەوەی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس دەداتەوە و هۆشداریی توند دەداتە ئەو وڵاتە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردوە واشنتۆن لەسەر هەڕەشەکانی تاران لە بەرپرسان و هاوڵاتییانی ئەمریکی هۆشداریی توندی داوەتە ئێران. پێگەی (ئەڵعەرەبیە) لە زاری بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە کە واشنتۆن بە تارانی راگەیاندوە؛ بە هەموشێویەک هاوڵاتییانی ئەمریکی لە هەر شوێنێکی جیهان بن لە لایەن هێزەکانی وڵاتەکەیانەوە دەپارێزرێن. وەزارەتی دەرەوە رایگەیاندوە؛ ئێران نابێت هێز و ئیرادەی ئەمریکا بۆ پاراستنی هاوڵاتییانی تاقی بکاتەوە چونکە روبەڕوی کاردانەوەی توند دەبێتەوە. هۆشداراییەکەی ئەمریکا دوای ئەو دێت کە فەرماندەیەکی سەربازیی سوپای پاسداران دروستکردنی موشەکی نوێی بە ناوی (کڕوزی پاوە) ئاشکرا کرد و هەڕەشەی تۆڵەسەندنەوەی لە ژمارەیەک بەرپرسی باڵای پێشوی ئەمریکا کرد. ئەمیرعەلی حاجی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی سوپای پاسدارانی ئێران کە ساڵی 2020 سەرپەرشتیی موشەکبارانی بنکەی (عەین ئەسەد)ی ئەمریکای لە عێراق کردوە وتویەتی ئامانجی ئێران لەو کاتەدا کوشتنی سەربازانی ئەمریکا نەبوە چونکە ئێران تۆڵەی کوشتنی قاسم سولەیمانی بە کوشتنی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا و مایک پۆمپیو، وەزیری دەرەوەی پێشو و فرانک مەکێنزی، سەرۆک ئەرکانی پێشوی ناوەندیی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە دەکاتەوە. لێدوانی ئەو فەرماندەیەی سوپای پاسداران لە کاتێکدا قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس بە بڕیاری دۆناڵد ترەمپ و بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە (3/1/2022) فڕۆکەخانەی بەغدا کوژرا.    

هاوڵاتی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق  ئەمڕۆ یەکشەممە رایگەیاند کۆگەی ئاوی عێراق کەمترە لە هەشت ملیار مەتر سێجا، بەردانەوەی ئاویش لە وڵاتانی دراوسێوە بەر رێژەی 70٪ کەمبووەتەوە ، ئەمەش بۆتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو کە لە هەندێک لە پارێزگاکانی باشووری عێراق. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق راگەیێندراوێکی لەبارەی کەمبوونەوەی ئاوی رووباری دیجلە و فورات بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەو کەمبوونەوەیەی لە پشکە ئاوییەکانی بەشێک لە پارێزگاکانی باشوور لەم رۆژانەدا هەیە، هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ کەمیی ئەو داهاتە ئاوییانەی لە تورکیاوە دەگاتە بەنداوی موسڵ لەسەر رووباری دیجلە و بەنداوی حەدیسە لەسەر رووباری فورات. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق هۆکارێکی دیکەی کەمبوونەوەی ئاوی گەڕاندووەتەوە بۆ کەمیی بارانبارین و زیادبوونی داواکاری لەسەر ئاو بۆ دڵنیایی ئاودانی بەروبوومە کشتوکاڵییەکان بۆ وەرزی ئێستای زستان کە پلانی بڕیاردراوی تێپەڕاندووە، جگە لەوەش جووتیاران پابەندنەبوون بە جێبەجێکردنی سیستمی نوێی ئاودان. وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو هەروەها دەڵێت: ئەو بڕە ئاوانەی کە گەرەنتی کراون لە هەردوو رووباری دیجلە و فورات بەشی هەموو پێداویستییە کشتوکاڵییەکان و ئاوی خواردنەوە و پێداویستییەکانی دیکەش دەکات. باس لەوەش دەکات "بەڵام پێشێلکارییان بوونەتە هۆی کەمبوونەوەی تێکڕای ئاوی گەیشتوو بەو پارێزگایانە." وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو داوا لە حکومەتە خۆجێییەکان دەکات کە پشتیوانیی وەزارەت بکەن لە لابردنی زێدەڕۆییەکان، داواش لە جووتیاران و خاوەن پڕۆژەکان دەکات پابەندی پشکە ئاوییە بڕیارلێدراوەکان بن و پێشێلکاریی نەکەن لەسەر پشکی پارێزگاکانی دیکە بۆ ئەوەی گەیشتنی ئاو بە سەرجەم پارێزگاکان گەرەنتی بکرێت.  

هاوڵاتی دەستەی دەستپاکی عێراق بڵاویکردەوە شاندێک لە فەرمانگەی تایبەتمەندی چاکسازی گەیشتوونەتە ئیمارات بۆ تەواوکردنی رێکارەکانی رادەستکردنەوەی ئەو کەسانەی تۆمەتبارکراون بە گەندەڵی. ‎ دەستەی دەستپاکی عێراق رۆژی ۹ی ئەم مانگە بڵاویکردەوە، حەمدیە جاف بەرپرسی پێشووی بانکی بازرگانی عێراق کە بەهۆی گەندەڵییەکانییەوە بە شاژنی گەندەڵیی عێراق ناوی دەرکردووە، لە ئیمارات دەستگیر کراوە٠ ‎ حەمدیە جاف بە شاژنی گەندەڵیی عێراق ناوی دەرکردووە لەسەر كۆمەڵێك دۆسیەی گەندەڵی كارگێڕی و دارایی لەلایەن دادگاوە حوكم دراوە، بەڵام بۆ وڵاتی ئیمارات هەڵهاتبوو هاوکات دەستەی دەستپاکی  پێشتر چەند دۆسیەیەكی گەڕاندنەوەی لەدژی حەمدیە جاف رێكخستبوو كە ژمارەیان 17 دۆسیە بووەو پێشكەشی سەرۆكایەتی داواكاری گشتی كردبوون بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئیمارات بەمەبەستی رادەستكردنەوەی حەمدیە جاف بەڕێگەی دیپلۆسی. ‎ بەپێی وتەی دەستەی دەستپاکی، حەمدیە جاف لەو كاتەی كە بەڕێوەبەری گشتی بانكی بازرگانی عێراقی بووە، بەبڕی یەك ملیار و 116 ملیۆن و 24 هەزار و 788 دۆلاری ئەمریكی و 90 ملیارو 786 ملیۆن و 20 هەزارو 500 دیناری عێراقی، زیانی بە دارایی گشتی عێراق گەیاندووە. هاوکات ‎ساڵی ٢٠٢١ بەڵگەیەک لەسەر حەمدیە جاف بڵاوکرایەوە کە قەرزی زیاتر لە 600 ملیۆن دۆلاری بە ئەندامانی خێڵە ( جاف ) کەی داوە بۆ پڕۆژەی خەیاڵاوی لەهەرێمی کوردستان بەبێ گەرەنتی ڕاستەقینە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری سەربازی ڕایگەیاند، ئەمڕۆ شەممە هێزە ئەمنیەکان لە پارێزگای دیوانیە ژن و پیاوێکیان دەستگیرکردوە کە سەرقاڵی فرۆشتنی کچە تەمەن دو ساڵانەکەیان بون. بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری سەربازی لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەدا، ئەو دو کەسە کە هاوسەری یەکترن لەکاتی فرۆشتنی کچە تەمەن دو ساڵانەکەیاندا دەستگیرکراون، پرۆسەی دەستگیرکردنیشیان بە هەماهەنگی لەگەڵ فیرقەی پێنجی پۆلیسی فیدراڵی ئەنجامدراوە. باسی لەوەشکردوە، هەردو تۆمەتبارەکە رەوانەی دادگا کراون و پەڕاوی لێکۆڵینەوەیان بۆکراوەتەوە، کچە تەمەن دو ساڵانەکەش رەوانەی شوێنێکی پارێزراو کراوە. هاوکات بازرگانیكردن بە مرۆڤ له‌ په‌رله‌مانی عێراق به‌ یه‌كێك له‌تاوانه‌ گه‌وره‌كان دانراوه‌ و له‌ ساڵی 2012 یاسای به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤی په‌سه‌ندکراوە. یه‌كێك له‌سزاكانی ناو یاساكه‌ش ده‌گاته‌ له‌سێداره‌دان، لیژنه‌یه‌كی تایبه‌تیش له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ له‌ژێر ناوی لیژنه‌ی ناوه‌ندی به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی بازرگانیكردن به‌ مرۆڤ دروستكراوه‌ بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌و یاسایه‌  

ئیڕان قەڵغانە موشەکی و سیستمی بەرگریی ئاسامانیی وڵاتەکەی دەخاتە ئامادەباشییەوە و سوپای پاسداران رایدەگەیەنێت لە زۆربەی وڵاتەکەدا سیستمی دژە ئاسمانیی تاقی دەکەنەوە. سوپای پاسدارانی ئێران لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ لە ئەمشەوەوە ژمارەیەک سیستمی بەرگریی و قەڵغانی دژە ئاسمانیی وڵاتەکە دەکەوێتەکار بە مەبەستی ئەنجامدانی مانۆڕێکی هاوبەش لەگەڵ هێزەکانی سوپای ئێران (ئەرتەش). ناوەندنی فەرماندەیی هاوبەشی هێزە چەکدارەکانی ئێران (خاتەمولئەنبیا) بڵاوی کردوەتەوە؛ بە مەبەستی ئامادەکاریی بۆ مانۆڕ و مەشقی هاوبەشی سوپای پاسداران و ئەرتەش، سەرجەم تۆڕەکانی قەڵغانی موشەکی و سیستمی بەرگریی ئاسمانی دەکەونە حاڵەتی ئامادەباشییەوە و لە هەندێک شوێنی وڵاتەکەش ئەمشەو ئەو سیستمە بەرگرییانەوە وەک راهێنانێک تاقی دەکرێنەوە. یەکەمجارە سوپای پاسداران و سوپای فەرمیی ئێران لە چوارچێوەی تاقیکردنەوەی تۆڕی سیستمی بەرگریی ئاسمانیی وڵاتەکە مانۆڕی هاوبەشی لەو شێوەیە ئەنجام بدەن. پێشتر ژمارەیەک رۆژنامەی ئیسرائیلی، ئەمریکی لە زاری بەرپرسانی سەربازیی ئیسرائیل بڵاویان کردبوەوە کە پلانی هێرشکردنە سەر زیاتر لە سێ هەزار بنکەی ئێران لەسەر مێزی بنیامین نەتانیاهۆ، سەرۆک وەزیران و یۆئاڤ گاڵانت، وەزیری بەرگریی ئیسرائیلە و لەو چوارچێوەیەدا جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا و بەرپرسانی باڵای کۆشکی سپی ئاگادار کراونەتەوە. رۆژنامەی مەعاریف لە ئیسرائیل ئاشكرای كردوە؛ كابینەی نوێی حكومەتەكەی بنیامین نەتانیاهۆ پلانی هێرشكردنەسەر زیاتر لەسێ هەزار پێگەی ئێرانی یەكلایی كردوەتەوە بەڵام تەنها پێویستی بەهاودەنگیی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەت فەڕەنسا هەیەو هاوكات دەیەوێت وڵاتانی عەرەبیی كەنداو رازیی بكات بەپشتیوانیی لە تەلئەبیب. پێشتریش ئەنجومەنی ھاریکاری وڵاتانی کەنداو و ئەمریکا لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا رایانگەیاند؛ ئێران بە بەرنامەی موشەکی و هێرشی ئەلیکترۆنی و بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بوەتە هۆکاری سەرەکیی تێکدانی سەقامگیریی ناوچەکە. رۆژی سێشەممە ئەمیرعەلی حاجی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی سوپای پاسدارانی ئێران دروستکردی موشەکی (کڕوزی پاوە)ی ئاشکرا کرد و رایگەیاند ئەو موشەکە توانەی بڕینی مەوادای هەزار و 650 کیلۆمەتری هەیە. حاجی زادە وتویەتی؛ ئێران توانای موشەکییان بەرز کردوەتەوە و دەتوانێت پێگە و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە دوریی دو هەزار کیلۆمەتر بکاتە ئامانج و تەنانەت وەک رێز بۆ ئەوروپا سنوی دو هەزار کیلۆمەتری موشەکەکانم دیاریی کردوە و هیوادارین ئەوروپا رێزی خۆیان بگرن. نزیکەی یەک مانگە هێرشەکانی ئیسرائیل لە سوریا  و تەنانەت ناوخۆی ئێران زیادی کردوە و پێدەچێت ئاشکراکردنی موشەکی نوێ و ئامادەباشیی تۆڕی سیستمی بەرگریی ئێران  وەک کاردانەوەیەک بێت بە ئەگەری بەرفراونبونی هێرشەکانی سەری .  

رێککەوتنی ئەتۆمی و پابەندبونی نێودەوڵەتیی عێراق بەهای دۆلار لە بەرامبەر تمەن بەرز دەکەنەوە و بانکی ناوەندیی ئێران بۆ راگرتنی دابەزینی بەهای تمەن بڕیاری نوێ دەردەکات. ئێوارەی ئەمڕۆ شەممە کاتژمێر (5:00) بە کاتی تاران بەهای یەک دۆلار لە بازاڕەکانی ئێران گەیشتە 56 هەزار و 50 تمەن و بانکی ناوەندیی وڵاتەکەش بڕیاری دا مامەڵە بە دراو لە نوسینگەکانی ئاڵوگۆڕی دراو بە کارتی نیشتیمانی (مللی) دەست پێبکاتەوە و هەر کەسێک تەنها بە بڕی پێنج هەزار یۆرۆ لەو نوسینگانە دۆلار بکڕێت. پێگەی (ئیقتیساد 24) لە ئێران بڵاوی کردوە؛ هەواڵەکان سەبارەت بە چالاک نەکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی و هەڵوێستەکانی ئەمریکا بەرامبەر تاران و پەیوەستبونی عێراق بە سیستمی پەیوەندیی نێودەوڵەتیی ئابوریی جیهان ناسراو بە سویفت (SWIFT) هۆکاری سەرەکیی بەرزبونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر تمەنە. ئەو پێگەیە ئاماژەی بەوەش کردوە؛ گەشتی پاشای عوممان بۆ ئێران سەبارەت بە نێوەندگیریی لەسەر دانوستانە ئەتۆمییەکان هۆکارێکی دیکەی هاڕەی تمەن بوە چونکە گومان دەکرێت ئەو نێوەندگیرییە سەرکەوتو نەبوبێت. لە لایەکی دیکەوە، ئێحسان خاندوزی، وەزیری دارایی و ئابوریی ئێران وتویەتی؛ رونە کە چ کەسانێک دەستیان لە بەرزکردنەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر تمەن هەیە و ناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەکان هەوڵەکانیان بەردەوامە بۆ ئاشکراکردن و دەستبەسەرکردنیان و دادگا بڕیاری کۆتایی لە چارەنوسی ئەو کەسانە دەدات. نزیکەی هەشت رۆژە دابەزینی بەهای تمەن زۆر خێراتر بوە و لەو ماوەیەدا بەهای یەک دۆلار لە 46 هەزار تمەنەوە بۆ 56 هەزار تمەن بەرزبوەتەوە و پێشبینیی دەکرێت بە گرژبونەوەی پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەکانی ئەڵمانیا و بەریتانیا لەگەڵ ئێران و جەختکردنەوەی ئەمریکا لە چالاک نەکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی، بەهای تمەن دادبەزین زۆرتر بەخۆیەوە ببینێت.