زاوا و سكرتێری سەدام بۆ شەرقولئەوسەت: مەسعود بارزانی رێزێكی زۆری لێگرتم

هاوڵاتی دوای ئەو بوومەلەرزە بەهێزانەی کە بە کارەساتی سەدە ناودەبرێت و بەگوڕی 7.7 و 7.6 پلە پارێزگای مەڕەشیان هەژاند و 10 پارێزگای دیکەی گرتەوە، بانکی جیهانیی بڵاویکردەوە بەبڕی 1.78 ملیار دۆلار سەرچاوەی دارایی بۆ تورکیا و سوریا دابین دەکات. رۆژی پێنجشەممە 10ی شووباتی 2023 دەیڤید ماڵپاس، سەرۆکی بانکی جیهانی رایگەیاند، "هاوکاریی دەستبەجێ دابیندەکەین و ئامادەکاری بۆ هەڵسەنگاندنێکی خێرا دەکەین لەبارەی پێداویستییە گەورە و هەنووکەییەکانەوە." سەرۆکی بانکی جیهانی گوتیشی، "دەستنیشانی ئەو ناوچانە دەکەین کە پێویستیان بە نۆژەنکردنەوە و بوونیاتنانەوەیە، لە کاتێکدا کار بۆ هاوکاریکردنی ئەو کەسانە دەکەین کە پێویستیان بە هاوکارییە." لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن بانکەکەوە بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە کراوە، هەڵسەنگاندنی خێرای زیانەکان دەستیپێکردووە بۆ خەمڵاندنی قەبارەی کارەساتەکە، دەستنیشانکردنی ناوچە سەرەتاکان بۆ پشتیوانی کردن لە ئاوەدانکردنەوە. بانکی جیهانی دەڵێت، هاوکاریی هەنووکەیی بە بڕی 780 ملیۆن دۆلار لە رێگەی ئاژانسی وەڵامدانەوەی خێراوە دابین دەکرێت. باس لەوەش دەکات کە "هاوکارییەکە بۆ بونیاتنانەوەی ژێرخانی سەرەکی لەسەر ئاستی پارێزگاکان بەکاردەهێندرێت."  ئەوەشی خستووەتەڕوو کە بەمەبەستی پشتیوانی کردن لەو کەسانەی بوومەلەرزەکان زیانی پێگەیاندوون، بڕی یەک ملیار دۆلار سەرچاوەی داراییان دابین کردووە. ئەوەش لەکاتێکدایە کە بەهۆی بوومەلەرزەکەی 6ی شووباتەوە کە گوڕەکەی 7.8 پلەی رێختەر بوو، تاوەکو ئێستا ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بوومەلەرزەوە لە 10 شارەکەی باکووری کوردستان و تورکیا گەیشتە 18 هەزار و 342 کەس و 74 هەزار و 242 کەسیش بریندار بوون ،هاوکات له‌ سوریاش،، تائێستا سێ هەزار و 377 کەس گیانیان لەدەستداوە و  زیاتر لە سێ هەزار کەسی دیکەش برینداربون. ئەم بومەلەرزەیەش بە یەکێک لە بەهێزترین بومەلەرزەکانی 25 ساڵی ڕابردوو دادەنرێت.

هاوڵاتی ژمارەی قوربانیانی بومەلەرزەكه‌ی توركیا و سوریا بە خێرایی به‌رزده‌بێته‌وه‌ و تائێستا زیاتر له‌ 21 هه‌زار كه‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه‌، و هەزاران کەسیش بریندار بوون ،ژمارەیەکی زۆر هاوڵاتی دیكه‌ش هێشتا له‌ ژێر دارو په‌ردودا ماونه‌ته‌وه‌. کارمەندانی فریاگوزاری بەدوای ئەو کەسانەدا دەگەڕێن کە هێشتا لە ژێر داروپەردودا گیریان خواردوە. لە نوێترین ئاماردا سەبارەت بەو بومەلەرزەیەیەکی ١٠ پارێزگای تورکیای هەژاند لەناویانا کوردستانی باکور ئەمڕۆ کاژێر 09:30 خولەکی بەیانیی رۆژی هەینی، سەرۆکایەتیی کارەساتی لەناکاو و فریاگوزاریی تورکیا -ئافاد رایگەیاند، ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بوومەلەرزەوە لە 10 شارەکەی باکووری کوردستان و تورکیا گەیشتە 18 هەزار و 342 کەس و 74 هەزار و 242 کەسیش بریندار بوون. هاوکات له‌ سوریاش،رێکخراوی فریاکەوتنی سوریا کە بەبەردەوامی تیمەکانی سەرقاڵی گەڕانن بەدوای قوربانیانی بومەلەرزەکە، دوایین ئاماری خۆی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، تائێستا سێ هەزار و 377 کەس گیانیان لەدەستداوە و  زیاتر لە سێ هەزار کەسی دیکەش برینداربون. بەرەبەیانی رۆژی 2023/2/6، بەڕێوەبەرایەتیی کارەسات و باری لەناکاوی تورکیا ناسراو بە ئافاد بڵاویکردەوە، بومەلەرزەیەک بە گوڕی 7.7 پلەی رێختەر شاری مەرەشی باکوری کوردستانی هەژاند. بومەلەرزەکە زۆربەی ناوچەکەی گرتەوە، لە تورکیا و سوریاش تائێستا گیان لەدەستدانی زیاتر لە 21 هەزار کەس راگەیەنراوە. هەروەها رێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO)  مەزەندە دەکات کە بومەلەرزەکە کاریگەری لەسەر 23 ملیۆن کەس دروست بکات کە ملیۆنێک کەسیان منداڵن، هەروەها پێشبینی کردوە کە ژمارەی قوربانییەکان زۆر لەوە زیاتربێت  کە تائێستا راگەیەنراون.  

هاوڵاتی نەتەوەیەکگرتوەکان ڕایگەیاند، یەکەم کاروانی هاوکاری نەتەوەیەکگرتوەکان لەڕێگەی تورکیاوە گەێندرایە باکوری ڕۆژئاوای سوریا. سەنجەنا قوازی، بەرپرسی ڕێکخراوی ئۆچا لە تورکیا ڕایگەیاندووە،  “ئەمڕۆ ئۆپراسیۆنی هاوکارییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان گەیشتە باکوری ڕۆژئاوای سوریا، هەروەها وتیشی " ئێمە دڵخۆشین کە توانیومان لەم کاتە سەختەدا بگەینە خەڵکی باکوری ڕۆژئاوای سوریا، هیوادارین ئەم ئۆپەراسیۆنە بەردەوام بێت".  بەپێی وتەی نوسینگەی هەماهەنگی نەتەوەیەکگرتوەکان، کاروانی هاوکاریەکان بریتی بوون لە شەش بارهەڵگر لە "کەلوپەلی پەناگە و بەتانی و کیتی پاکوخاوێنی" کە ئەمڕۆ پێنجشەممە گەیشتنە باب ئەلهەوا، کەئەمەش تاکە دەروازەی سنوورییە کە لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ گەیاندنی یارمەتییەکان. هاوکات، ئیسماعیل عەبدوڵڵا، خۆبەخشی کڵاوە سپییەکان لە پارێزگای ئیدلب، ئەمڕۆ سێشەممە بە کەناڵی جەزیرەی ڕاگەیاندووە،  تیمەکانی فریاگوزاری کەمن  و سەرچاوەکان بەس نین، ئاماژەی بەوەش کردووە" هێشتا سەدان کەس لەژێر داروپەردوودان، بەڵام ئێمە ئامێی پێویستمان نیە بۆ ئەوەی هاوکاریان بکەین".  ئاژانسەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان باسیشی لەوەکردووە، لانیکەم ٦٤٨ حاڵەتی پاش لەرزۆک تۆمارکراوە، ئەمەش ئۆپەراسیۆنەکانی ڕزگارکردن و گەیاندنی هاوکاری ئاڵۆزتر کردووە. هەروەها دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کارەسات و فریاگوزاری تورکیاش دەڵێت، کۆی ژمارەی کارمەندان وتیمی فریاگوزاری لەناوچەکەد ٧٩ هەزار و ١١٠ کارمەندە،  بەڵام  ڕێکخراوی ئۆچا دەڵێت تەنها لەسەدا ٥ی ئەو شوێنانەی کە ڕاپۆرتکراون لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا لە ئێستادا لەلایەن ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و ڕزگارکردنەوە هاوکاری دەکرێن. لەبارەی کرانەوەی سنوری باب ئەلهەوا بۆماوەیەکی درێژتر، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە مانگی یەکدا بە کۆی دەنگ دەنگی دا بۆ ئەوەی دەروازەی سنووری باب ئەلهەوا بۆ ماوەی شەش مانگی دیکە بە کراوەیی بمێنێتەوە بۆ گەیاندنی یارمەتییە گرنگەکان. ئەمەش لەکاتێکدایە لەچەند ڕۆژی سەرەتای ڕوودانی هەریەک لە بوومەلەرزە بەهێزەکانی تورکیا وسوریاوە، بەرپرسانی حوکمەت وڕێکخراوەکانی هاوکاری مافی مرۆڤ ڕایانگەیاندبوو کە گەیاندنی هاوکاریەکان بە ناوچەکانی سوریا بەهۆی دابەشبوونی سیاسی و سزاکانی ئەمریکا لەسەر سوریا زۆر سەختە، سەرەڕای سەختی کەشوهەوا ونەبوونی سوتەمەنی وڕێگاوبانەکان.  

بەرهەمهێنانی غاز لە هەرێمی کوردستان گەیشتووەتە ئاستێکی پێوانە و رۆژانە 500 ملیۆن پێ سێجا غاز بەرهەمدەهێنێت. کۆمپانیای دانەغازی ئیماراتی لە بڵاوکراوەیەکدا ڕایگەیاند، هەرێمی کوردستان لە مانگی کانووی دووەمی ساڵی 2023وە، ڕۆژانە 500 ملیۆن مەتر سێجا غازی سروشتی بەرهەمهێناوە. ئاماژەی بەوەداوە، لە ساڵی 2022دا کۆمپانیاکە 182 ملیۆن دۆلاری لە هەرێمی کوردستان قازانج کردووە. ئەوەشی خستۆتەڕوو، لەساڵی 2022 بە بەراورد بەساڵی 2021 داهاتی کۆمپانیاکە بەرێژەی %53 زیادیکردووە. دانەغاز گەورەترین کۆمپانیای بەرهەمهێنانی گازی سرووشتییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە ساڵی 2005 دامەزراوە.

ڤانە حەمە  كڵێسای مەریەمی عەزرا لەسابونكەرانی شاری سلێمانی، بووەتە فێرگەیەكی پەروەردەیی بۆ پەنابەرەكانی سوریاو رزگاربووانی دەستی داعش، لەناو كڵێساكەدا چەندین خولی بەهێزكردنی زمان و بەرنامەی جۆراوجۆری كۆمپیوتەر بەبێ بەرامبەر لەلایەن مامۆستای خۆبەخشەوە پێشكەش بەسەدان فێرخواز دەكرێت، كەزۆرترینیان  پەنابەری سوری و كوردانی رۆژئاوای كوردستانن. زەردەشت رەحیم، یەكێكە لەو مامۆستا خۆبەخشانەی كەنزیكەی شەش ساڵە بەخۆبەخشی لەكڵێسای سابونكەران وانەی ئینگلیزی بەو خوێندكارانە دەڵێتەوە كە لەڕۆژئاوای كوردستان و سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون، لەلێدوانیكیدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد:» كەئەم خولانە لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای خوێندكارەكانە كەپەنابەرن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین فێرخوازی دیكە لەشاری سلێمانی كەخەڵكی باشوری كوردستانن بەشداری خولەكان دەكەن». وتی:»چەند جارێك لەلایەن رێكخراوە ناحكومیە مرۆییەكانەوە هاوكاری كراون، بەڵام خولەكان بەشێوەیەكی گشتی بێبەرامبەرن و تەنها بڕێكی رەمزی زۆر كەم وەردەگیرێت وەك رێوشوێنێكی فەرمی».. هاوكات لەبارەی سودمەندبوونی فێرخوازەكانیشەوە زەردەشت رەحیم دەڵێت:» چەندین فێرخوازیان لەئاستە سەرەتاییەكانی زمانەوە گەیاندووەتە ئاستە باڵاكان». فێرخوازەكان بەشێكی زۆریان لەكەمپی ئاوارەكانی عەربەتەوە پاسیان بۆ دابینكراوەو بەوجۆرە هاتووچۆ دەكەن و وانەكانیان وەردەگرن، ئەو فێرخوازانە هەریەكەیان لەشارێكی رۆژئاوای كوردستان و سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون، لەناویاندا قامیشلۆ، دیمەشق، عەفرین، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئێزدییانەی كەڕزگاربووی دەستی داعشن بەشێكن لەو فێرخوازانەی كە بەشداریی خولەكان دەكەن. ئەو خوێندكارانەی كەبەشدارییان كردبوو، لەبارەی خولەكانەوە بەمجۆرە بۆ هاوڵاتی دووان» ئێمە هەریەكە لەشارێكی جیاوازەوەو لەخێزانێكی جیاوازەوە لێرە بەیەك ئاشنابووین، خولەكان زۆر سودیان هەبووە بۆمان و هەندێكمان تا ئاستی بەرز فێری ئەو وانانەو ئەو زمانانە بووین كەوەرمانگرتوون». ئەحمەد، تەمەنی ٢٠ ساڵەو یەكێكە لەخویندكارەكان كە لەشاری دیمەشقی سوریاوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بووە، دەربارەی خولەكان بەهاوڵاتی وت:»من ئەمە یەكەم كۆرسە كەبەشداری دەكەم و لەڕێگای چەند هاوڕێیەكم بەشداریم كردووە، خولەكان سودیان بەمن گەیاندووەو كڵێساش خۆیان پاسیان بۆ دابینكردووین بۆ هاتووچۆكردنمان لەكەمپەكانەوە». كڵێساكە چەندین خولی پیشەیی و فێركاری دیكەی تێدا ئەنجامدەدرێت لەپێناو بەرزكردنەوەی توانای گەنجان و رەخساندنی هەلی كار بۆیان، بەتایبەت بۆ ئەو گەنجانەی كەئاوارەن، لەوانەش مۆسیقا، كۆمپویتەر، زمان، خولی سەماكردن و فریاگوزاری و خولی شانۆیی و فێركردنی گەنجان، لەگەڵ ئەوەشدا خولە فێركاریە پیشەییەكانی وەك ئاسنگەری، دارتاشی، بەرگدووری و كارگێڕی و سكرتێری. ماوەی خولەكان لەكڵێساكەدا بۆ زۆربەی خولەكان، ١٣ هەفتەیە كەدەكاتە نزیكەی ٢٥٠ كاتژمێرو بۆ هەر پۆلێكیش ١٢-١٨ خوێندكار لەخۆدەگرێت، هاوكات جگە لەخولە فێركارییەكان لەناو كڵێساكەدا ناوەندی تایبەت بەكۆبوونەوەو سیمیناری تایبەت و لێكۆڵینەوە هەن، بەتایبەتیش كۆبوونەوەو كۆڕەكانی ژنان. كڵێسای مەریەمی عەزرا، بەكڵێسەی سابونكەران ناسراوە، بەهۆی ئەوەی كەوتووەتە گەڕەكی سابونكەرانی شاری سلێمانی، یەكێكە لەشوێنە كۆن و مێژووییەكانی شاری سلێمانی و لەساڵی ١٨٢٠ دامەزراوە، كڵێساكە بۆ كارە مرۆییەكان لەلایەن چەندین رێكخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی هاوكاری  دەكرێت، وەك رێكخراوەكانی « ئەی ئاڕ ئای لەعێراق، «میسیۆ» لەئەڵمانیاو «ماجیس» لەئیتاڵیا.

هاوڵاتی   فڕۆكەی بێفڕۆكەوان پەیوەندییەكانی نێوان تاران و كیێڤ ئاڵۆزتر دەكات و ئۆكرانیا ئامادەكاریی دەكات بۆ كۆتاییهێنان بەپەیوەندیی 31 ساڵەی نێوانیان. دیمیترۆ كۆلیبا، وەزیری دەرەوەی ئۆكرانیا رایگەیاند؛ لەمێژووی وڵاتەكەماندا بۆ یەكجاریش هەڵەمان بەرامبەر ئێران نەكردووە، بەڵام كۆماری ئیسلامی بەفرۆشتنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بە روسیا هەموو سنوورەكانیان تێپەڕاند. كۆلیبا حاشای لەوە نەكردووە كەپێشنیاری بۆ ڤۆلۆدیمیر زێلینێسكی سەرۆكی ئۆكرانیا  كردووە كەباڵیۆزی كۆماری ئیسلامی ئێران لەئۆكرانیا دەربكات و كۆتایی بەپەیوەندییەكانی نێوان كێیڤ و تاران بێنێت، چونكە كۆتایی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە لەئان و ساتدایە. بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران كەپێشتر رەتیاندەكردەوە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیان بە روسیا دابێت، بەڵام دواتر پاشگەزبوونەوەو رایانگەیاند هاوكارییەكانی مۆسكۆو تاران لەبواری فڕۆكەی بێفڕۆكەوان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا. میخائیل پۆدۆلیاك، راوێژكاری سەرۆكی ئۆكرانیا دوای هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بۆ سەر گارگەی چەك و تەقەمەنیی وەزارەتی بەرگریی ئێران لەشاری ئەسفەهان، لەئەژماری خۆی لەتویتەر هاوكات لەگەڵ هۆشداریی بەئێران، راشیگەیاند؛ پێشتر كۆماری ئیسلامی ئێران ئاگاداركرابووەوە كەدژایەتیی ئۆكرانیا و دابینكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بۆ روسیا بەبێ باج و وەڵام نابێت، چونكە لۆژیكی شەڕ بەزەیی بەكەسدا نایەتەوە. ئەو پەیامەی پۆدۆلیاك بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی تووڕە كردو بووەهۆی ئەوەی وەزارەتی دەرەوەی ئێران وەك ناڕەزایەتییەك ئەركداری باڵیۆزخانەی ئۆكرانیای لەتاران بانگهێشت كردو لەنامەیەكدا نیگەرانیی فەرمیی وڵاتەكەی رادەستی ئەو بەرپرسەی ئۆكرانیا كرد. رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست)ی ئەمریكی ئاشكرایكردووە، كە ئێران پلانی هەیە یەكێك لەكارگەكانی تایبەت بەدروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بباتە روسیاو بڕیارە ساڵانە لانیكەم شەش هەزار فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی جۆری (شاهید 136) كە بەفڕۆكەی خۆكوژ ناودەهێنرێت دروستبكات. بەپێی زانیارییەكانی ئەو رۆژنامەیە بەرپرسانی ئێران سەردانی ئەو شوێنەشیان كردووە كەبڕیارە كارگەكەی تێدا دروستبكرێت كەدەكەوێتە یەلابوگا لە رۆژهەڵاتی وڵاتی روسیا. تائێستا ئەمریكاو بەریتانیاو یەكێتی ئەوروپا دەیان سزایان بەسەر سوپای پاسداران و بەرپرسانی ئێراندا سەپاندووە، ئەویش بەهۆی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی كەدەیداتە روسیاو دژی ئۆكرانیا بەكاریاندەهێنێت. فەرماندە سەربازییەكانی ئۆكرانیا رایانگەیاندوە دەیان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئێرانیان لە وڵاتەكەیان تێكشاندوە بەڵام ئەو فڕۆكانە ئاسانكاریی زۆریان كردوە بۆ سوپای روسیا بۆ كوشتنی هاوڵاتییانی مەدەنیی ئۆكرانیا.   سولەیمانی گرژیی دەخاتە نێوان ئێران و ئۆكرانیا پەیوەندییەكانی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و ئۆكرانیا دەگەڕێتەوە بۆ 31 ساڵ پێش ئێستا، بۆ ئەو رۆژەی تاران بەفەرمی دانی بەسەربەخۆیی ئەو وڵاتەدا نا لەیەكێتی سوڤیەت. لەساڵی (1992) پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەكانی نێوان ئەو دو وڵاتە دەستیپێكردو لەماوەی نزیكەی 30 ساڵیشدا لەبوارەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و نەوت و بازرگانیی دەیان رێككەوتن لەنێوان تاران و كیێڤ واژۆ كرا. لە رێككەوتی (8/1/2020) سوپای پاسداران بەئەنجامدانی هێرشی موشەكیی لەتۆڵەی كوشتنی قاسمی سولەیمانی دژی بنكەی عەیند ئەسەد لەعێراق ، فڕۆكەیەكی گەشتی ئۆكرانیای لەئاسمانی تاران تێكشاندو بووەهۆی كوشتنی 176 سەرنشینی ئەو فڕۆكە ئۆكرانییەو بەوەش بێمتمانەیی باڵی بەسەر پەیوەندییەكانی ئۆكرانیاو ئێراندا كێشاوە، وائێستاش خەریكە بەتەواوی كۆتایی بەپەیوەندیە دیبلۆماسیەكانی نێوانیان دەهێنن.

ئێران رەتی دەکاتەوە رۆژنامەنوس لە وڵاتەکەی دەستگیرکرابێت و رێکخراوێکیش ئاشکرای دەکات نزیکەی 100 رۆژنامەنوس لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستگیر کراون. حسێن ئەمیرعەبدڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە لێدوانێکی بۆ رادیۆ دەنگی نیشتیمانی ئەمریکا رەتی کردەوە هیچ رۆژنامەنوسێک لە لایەن دەسەڵاتی وڵاتەکەی دەستگیرکرابێت. ئەمریرعەبدوڵاهیان، جەختی لەوە کردوەتەوە هیچ رۆژنامەنوسێک لە کاتی ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر نەکراوان تەنها ژمارەیەک کەس کە خۆیان بە رۆژنامەنوس ناوهێناوە دەستبەسەرن. ئەو وەزیری دەرەوەی ئێران داوای میدیاکانی ئەمریکا کردوە کە وەک رژێم ناوی کۆماری ئیسلامی ئێران نەهێنرێت چونکە بە وتەی ئەو حکومەتی وڵاتەکەی یاساییە و بە هەڵبژاردنی خەڵک هاتوەتەسەر کار. وتەکانی عەبدوڵاهیان لە کاتێکدایە تەنها لە ناڕەزایەتییەکاندا 79 رۆژنامەنوسی کورد و ئێرانی دەستگیرکراون و دو ژنە رۆژنامەوانیش کە روداوی گیانلەدەستانی ژینا ئەمینیان گواستوتەوە تا ئێستا لەو وڵاتە زیندانین و رۆژنامەنوسێکی کوردیش سزای 18 مانگ زیندانیی بەسەردا سەپێنراوە. رێکخراوی نێودەوڵەتیی پەیامنێرانی بێسنوری ئاشکرای کردوە کە لە ناڕەزایەتییەکانی زیاتر لە چوار مانگی رابردودا نزیکەی 90 رۆژنامەنوس دەستگیرکران و لەو ژمارەیەش تا ئێستا 33 کەسیان لە زیندانەکاندا دەستبەسرن.

هاوڵاتی بڕین و چاودێریی ئینتەرنێت بەهۆی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران نزیکەی نۆ ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوتەوە. مەجید سەدری، سەرۆکی دەستەی ئابوریی بەشی داهێنان و گۆڕانکارییەکانی دیجیتاڵ لە ژوری بازرگانیی تاران، رایگەیاند؛ زایانی راستەوخۆی بڕین و دروستبونی کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێرانلە یەک مانگدا 770 ملیۆن دۆلار بوە و زیانی ناڕاستەوخۆشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی زانیارییەکانی سەدری ؛ زیانە گشتییەکانی بڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە مانگێکدا یەک ملیارد و 760 ملیۆن دۆلار بوە و لە کاتێکدا بڕینی ئینتەرنێت لە دوای ناڕەزایەتییەکان دەستی پێکردوە لە رابردودا تەنها چاودێریی و سنورداکردنی لەسەر بوە. لە زانیارییەکانی ئەو بەرپرسەدا دەردەکەوێت لە نزیکەی پێنج مانگدا کە دۆخی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاسایی نەبوەتەوە لانیکەم هەشت ملیارد و 800 ملیۆن دۆلار زیانی ئابوریی لێکەوتوەتەوە. پێشتر ناوەندی داتا و زانیاریی لە ئێران ئاشکرای کردبو زیانەکانی بڕینی ئینتەرنێت لە ماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا 25٪ی ئابوریی ئێرانی گرتوەتەوە و بە زیاتر لە دو ملیاردو 574 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت. لە ئامارەکانی ئەو ناوەندەدا ئاماژە بەوە کراوە ساڵی 2022 لانیکەم یەک ملیۆن و 700 هەزار پیشە لە رێگەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەڕێوەچو و سەرچاوەی داهات و بژێویی نۆ ملیۆن کەس لە ئێران بوە.  لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بۆ ئەوەی هەواڵ و وێنە و تۆماری ڤیدیۆیی خۆپیشاندان و دۆخی وڵاتەکە بڵاو نەکرێتەوە ، هێڵەکانی ئینتەرنێت روبەڕوی بڕان و سانسۆر کرایەوە و ئەوەش زیانی زۆری بە ئابوریی ئۆنلاین و فرۆشگا ئەلیکترۆنییەکان گەیاندوە.      

هاوڵاتی بە گوێرەی ئامارە فەرمییەکانی حکومەتی سوریا و سەرۆکایەتیی کارەساتی لەناکاو و فریاگوزاریی تورکیا ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی بومەلەرزەکەی 6ی ئەم مانگەوە لە تورکیا و سوریا گیانیان لەدەستداوە 15 هەزار کەسی تێپەڕاند و ژمارەی بریندارەکانیش تائێستا زیاتر لە 67 هەزار کەسە. سەرۆکایەتیی کارەساتی لەناکاو و فریاگوزاریی تورکیا - ئافاد ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاویکردەوە، پرۆسەی گەڕان بەدوای قوربانیانی بومەلەرزەکەی 6ی ئەم مانگە بەردەوامی هەیە و تائێستا 12 هەزار و 391 کەس گیانیان لەدەستداوە و 62 هەزار و 914 کەسی دیکەش برینداربون. هاوکات بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکانی حکومەتی سوریا تائێستا بەهۆی بومەلەرزەکەی 6ی ئەم مانگەوە، 3 هەزار و 500 کەس گیانیان لەدەستداوە لەو ژمارەیەش زیاتر لە 1000 کەسیان لە شاری عەفرینی رۆژئاڤای کوردستان بون، هەروەها زیاتر 5 هەزار و 635 کەسی دیکەش برینداربون. بەم شێوەیە کۆی گشتیی ئەو کەسانەش لە باکوور و رۆژئاوای کوردستان و تورکیا و سووریا گیانیان لەدەستداوە،15 هەزار کەسی تێپەڕاند و ژمارەی بریندارەکانیش تائێستا زیاتر لە 67 هەزار کەسە. سەرلەبەیانی ٦ی ئەم مانگە چەند بومەلەرزەیەكی بەهێز باكورو رۆژئاوای كوردستانی هەژاندو كارەساتێكی گەورەی مرۆیی لێكەوتەوە، ناوەندی بومەلەرزەكە باكوری كوردستان بوو یەكەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:17 بەگوڕی ٧.٧ ناوچەی پازارجكی پارێزگای مەرەش، دووەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:26 بەگوڕی 6.4 ناوچەی نورحەقی دیلۆك (عەنتاب) و سێیەم بومەلەرزەش كاتژمێر 4:36 بە گوڕی ٥.٥ ناوچەی ئیسلاحیەی دیلۆكی (عەنتاب) باكوری كوردستانی هەژاند. بومەلەرزەكان لەقۆڵایی هەشت بۆ پێنج كیلۆمەتر لەژێر زەوی روویانداو هەرسێكیان زیاتر لەخولەكێك بەردەوام بوو. لەگەڵ پارێزگاكانی دیلۆك و مەرەش، بومەلەرزەكان كاریگەریەكی زۆریان لەسەر پارێزگاكانی، ئامەد، سەمسور، روحا، مێردین، سێرت، شڕنەخ، كلس، مەلەتی، عوسمانیە، هاتای و ئەدەنەی باكوری كوردستان و توركیا دروستكرد. لەئاستی دەرەوەشدا، بەشێوەیەكی زۆر كاریگەر، شارەكانی، حەلەب، حەما، لازقیە، ئیدلب و تەرتوسی سوریاو عەفرین و كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانی گرتەوە. هەروەها لەشارەكانی دهۆك و هەولێر بەئاسانی هەستی پێكرا و كاریگەری لەسەر پارێزگای سلێمانیش هەبوو. بومەلەرزەكان هەروەها بوونە هۆی ئەوەی هێڵی نەوتی كەركوك-جەیهان دابخریت و حكومەتی هەرێم سێ رۆژ پشووی فەرمی راگەیاند. بومەلەرزەكان لەدەریای ناوەڕاستدا قوبرسی گرتەوە و تاوەكو لوبنان، ئیسرائیل، فەڵەستین، عەممان و میسریش درێژ بووەوە. بەو پێیەش وەك یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكانی جیهان پێناسەكرا.

هاوڵاتی ژمارەی قوربانیانی بومەلەرزەكه‌ی توركیا و سوریا بە خێرایی به‌رزده‌بێته‌وه‌ و تائێستا زیاتر له‌ 11 هه‌زار كه‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه‌، سه‌دان كه‌سی دیكه‌ش هێشتا له‌ ژێر دارو په‌ردودا ماونه‌ته‌وه‌. کارمەندانی فریاگوزاری بەدوای ئەو کەسانەدا دەگەڕێن کە هێشتا لە ژێر داروپەردودا گیریان خواردوە. لە نوێترین ئاماردا سەبارەت بەو بومەلەرزەیەیەکی ١٠ پارێزگای تورکیای هەژاند لەناویانا کوردستانی باکور ئەمڕۆ چوارشەممە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا سەردانی مەرەشی باکووری کوردستانی کرد ولە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا  رایگەیاند، 8 هەزار و 574 کەس بەهۆی بوومەلەرزەکەوە گیانیان لەدەستداوە و 49 هەزار و 133 کەسیش برینداربوون.  سەرۆککۆماری تورکیا ئاماژەی بەوەشکرد، بەهۆی بوومەلەرزەکەوە 6444 باڵەخانە رووخاون.  هاوکات له‌ سوریاش، لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەت، لانیکەم هەزار و 262 کەس گیانیان لەدەستداوە و دو هەزار و 285 کەسیش برینداربون، رزگارکەران لە باکوری رۆژئاوای سوریا کە لەژێر دەستی یاخیبواندایە، زیاتر لە 1400 كه‌س گیانیان لەدەستداوە و 2700 كه‌سیش برینداربون. جێگەیباسە، تەنیا لە 24 کاژێری رابردوودا 21 بوومەلەرزە بە گوڕی جیاواز لە باکووری کوردستان و تورکیا تۆمارکراون، کە بەهێزترینیان 5.4 پلەی رێختەر بووە. بەگوێرەی دەستەی رووپێوی جیۆلۆجی ئەمریکا کە بوومەلەرزەکان لە سەرانسەری جیهان تۆماردەکات، لە دوێنێوە تاوەکو بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە 8-2-2023، لە تورکیا و باکووری کوردستان 21 بوومەلەرزە تۆمارکراون و 19 لەو بوومەلەرزانە لە ناوچەکانی باکووری کوردستان تۆمارکراون، بەتایبەتی لە دەوروبەری شارۆچکەی مەرەش. دوو بوومەلەرزەش لە شاری هاتای تۆمارکراون. بەهێزترین بوومەلەرزەی 24 کاژێری رابردوو لە شارۆچکەی سنجاقی سەر بە پارێزگای سەمسووری باکووری کوردستان تۆمارکراوە کە گوڕەکەی 5.4 پلەی رێختەر بووە. گوڕی بوومەلەرزەرەکانی دیکە لە 4 بۆ 4.5 پلەی رێختەر بووە. سەبارەت بە یارمەتییە نێودەوڵەتییەکانیش ناردنی هاوکاری مرۆی و کارمەندی ڕزگار کردن و کەلوپەلی پێویست بۆ ناوچەکانی کاریگەر بە بومەلەرزەکە بەردەوامە و لەناویاندا  نەتەوەیەکگرتوەکان ڕۆژی سێشەممە  ٢٥ ملیۆن دۆلار هاوکاری مرۆیی بۆ تورکیا و سوریا ڕاگەیاند . ستیفان دوجاریک، وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، هاوکاری بەپەلەی ڕزگارکردنی ژیان بۆ ناوچەکە دەکات، وتیشی: ''تیمەکانی هەڵسەنگاندن و هەماهەنگی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ لە ئەدەنەن و سبەی کۆدەبنەوە بۆ غازی عەنتاب بۆ پاڵپشتیکردنی تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردنی شارەکانی تورکیا''. هەروەها وتیشی، ''ئەوانەی لە کارەساتەکەدا بەرکەوتوون بریتین لە هەزاران پەنابەری لە سوریا، ئاماژەی بەوەشکرد، پەنابەرانی سوریا زیاتر لە ملیۆنێک و ٧٠٠ هەزار کەس پێکدەهێنن لەو ١٥ ملیۆن کەسەی لە ١٠   پارێزگادا دەژین کە بەهۆی بوومەلەرزەکانی تورکیاوە زیانیان بەرکەوتووە. هاوکات گوتیشی: ڕێگای باکووری ڕۆژئاوای سووریا لە تورکیاوە زیانی پێگەیاندووە و ئەمەش هاوکاریی مرۆیی بۆ ناوچە بوومەلەرزە لێدراوەکانی ئەوناوچانە بەشێوەیەکی کاتی پەکخست. سەرلەبەیانی ٦ی ئەم مانگە چەند بومەلەرزەیەكی بەهێز باكورو رۆژئاوای كوردستانی هەژاندو كارەساتێكی گەورەی مرۆیی لێكەوتەوە، ناوەندی بومەلەرزەكە باكوری كوردستان بوو، ئەندامێكی ئەكادیمیای زانستی توركیا دەڵێت: پێشتر هۆشداریمان لەڕوودانی بومەلەرزەی بەهێزو كارەساتبار لەو ناوچەیە بەدەسەڵات داوە بەڵام هیچ ئامادەكارییەكی پێشوەختە نەكراو گوێیان لێ نەگرتین و ئێستاش هەموولایەك ئاگاداردەكەمەوە كەئەو ناوچانە، شوێنی مەترسیدارن و پێشبینی بومەلەرزەی دیكەش لەوێ دەكرێت. یەكەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:17 بەگوڕی ٧.٧ ناوچەی پازارجكی پارێزگای مەرەش، دووەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:26 بەگوڕی 6.4 ناوچەی نورحەقی دیلۆك (عەنتاب) و سێیەم بومەلەرزەش كاتژمێر 4:36 بە گوڕی ٥.٥ ناوچەی ئیسلاحیەی دیلۆكی (عەنتاب) باكوری كوردستانی هەژاند. بومەلەرزەكان لەقۆڵایی هەشت بۆ پێنج كیلۆمەتر لەژێر زەوی روویانداو هەرسێكیان زیاتر لەخولەكێك بەردەوام بوو. لەگەڵ پارێزگاكانی دیلۆك و مەرەش، بومەلەرزەكان كاریگەریەكی زۆریان لەسەر پارێزگاكانی، ئامەد، سەمسور، روحا، مێردین، سێرت، شڕنەخ، كلس، مەلەتی، عوسمانیە، هاتای و ئەدەنەی باكوری كوردستان و توركیا دروستكرد. لەئاستی دەرەوەشدا، بەشێوەیەكی زۆر كاریگەر، شارەكانی، حەلەب، حەما، لازقیە، ئیدلب و تەرتوسی سوریاو عەفرین و كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانی گرتەوە. هەروەها لەشارەكانی دهۆك و هەولێر بەئاسانی هەستی پێكرا و كاریگەری لەسەر پارێزگای سلێمانیش هەبوو. بومەلەرزەكان هەروەها بوونە هۆی ئەوەی هێڵی نەوتی كەركوك-جەیهان دابخریت و حكومەتی هەرێم سێ رۆژ پشووی فەرمی راگەیاند. بومەلەرزەكان لەدەریای ناوەڕاستدا قوبرسی گرتەوە و تاوەكو لوبنان، ئیسرائیل، فەڵەستین، عەممان و میسریش درێژ بووەوە. بەو پێیەش وەك یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكانی جیهان پێناسەكرا.

سودانی بەدابەزینی نرخی دۆلار دەیەوێت متمانە بۆ دینار بگەڕێنێتەوە عێراق كونێكی رەشە بۆ بردنە دەرەوەی دۆلار  هێمن مەحموود لەماوەی تەمەنی كابینەكەی محەممەد شیاع سودانی كە 100 رۆژی تەمەنی بەڕێكرد جگە لەو بەڵێنانەی كە دایبوون و جێبەجێی نەكردن، گرفتێكی گەورەش یەخەی كابینەكەی گرت كەئەویش بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بوو،  لەئێستاشدا بەبڕیارێك دەیەوێت ئەو گرفتە چارەسەربكات، كەئەویش بڕیاریدا نرخی فەرمی هەر دۆلارێك لەهەزارو 450 دینارەوە بكاتە هەزارو 300 دینار، ئەمە لەكاتێكدا نرخی هەر دۆلارێك تانزیكەی هەزارو 780دینار بەرزبووەوە، ئەم بڕیارە نوێیەی حكومەتیش شڵەژانێكی لەبازاڕدا درووستكردو دۆلار بۆ ئاستێك دابەزی كەپێشبینی نەكراوبوو، بەرپرسێكی ئەمریكیش بەبەڵگەوە رێگاكانی بەقاچاغبردنی دۆلار لەعێراق ئاشكرادەكات. لەسەرەتای دەستبەكاربوونیدا سوودانی وەك لەكارنامەی وەزارییەكەیدا هاتبوو بەڵێنی ئەوەیدابوو كەچەك تەنیا لەدەستی دەوڵەتدا بێت و بەرەنگاری گەندەڵی دارایی و ئیداری ببێتەوەو گرفتی هەژاری و بێكاری چارەسەربكات و بەهای دینار لەبەرامبەر دۆلارو دراوەكانی دیكەدا بەرزبكاتەوەو سوپاو گرووپە چەكدارەكان لەشارەكان دووربخاتەوەو چاكسازی لەكەرتەكانی ئابووری و دارایی و خزمەتگوزاریدا بكات. بەڵێنەكانی سودانی نەك هەر جارێ هیچیان نەهاتووەتەدی، بەڵكو تاوەكو ئێستاش كەمانگێك لەساڵی نوێ تێپەڕیوە هێشتا بوودجەی ئەمساڵی نەناردووەتە پەرلەمان و دیناری عێراقیش تائاستێكی مەترسیدار بەرامبەر دۆلار بەهای لەدەستداو بۆ رێگەگرتن لەهەرەسی تەواوەتی دینار، ئەنجومەنی وەزیران پێشنیارێكی بانكی ناوەندی پەسەندكرد كەبەهای هەر دۆلارێكی بەهەزارو 300 دینار حسێب كردووە، پارێزگای بانكی ناوەندیش رایدەگەیەنێت هەموو هەوڵێكی خۆیان دەخەنەگەڕ بۆ بەهێزكردنی دراوی نیشتیمانی، ئەم بڕیارەش بەشێوەیەكی كاتی نرخی دۆلار بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزاند، بەڵام شڵەژانێكی لەبازاڕدا درووستكردووە كەهێشتا كەس نازانێت تاچەندێك دەخایەنێت و بازاڕ لەو نرخە فەرمییەدا جێگیر دەبێت كەحكومەت پێشنیاریكردووە. دابەزینی بەهای دینار بەهۆی ئەو رێوشوێنانەوە بوو كەوەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بەرامبەر بانكی ناوەندی عێراق گرتویەتەبەرو وەهایكرد رێوشوێنەكانی پێدانی دۆلاری زیاتری توندتركردەوەو چوار كۆمپانیای خستە لیستی رەشەوە كەبەشی زۆری مەزادی رۆژانەی بانكی ناوەندی عێراقیان بەدەستەوەبوو. (سەفوان قوسەی) شارەزای ئابووری رایگەیاندووە كەمبوونەوەی فرۆشی دۆلار لەمەزادی رۆژانەی بانكی ناوەندی و بەرزبوونەوەی نرخەكەی لەبازاڕدا ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەو چوار كۆمپانیایەی خراونەتە لیستی رەشەوە لەسەدا 40ی فرۆشی رۆژانەی دۆلاریان لەبانكی ناوەندی عێراق بەركەوتووە، ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات ئێستا پێویستە لەسەر بانكە تایبەتەكان بەدواداچوون بۆ ئەو پارەیە بكەن كەحەواڵەی دەكەن پێش ئەوەی دۆلار بكڕن لەبانكی ناوەندی بۆ ئەوەی بەر رێوشوێنە توندە تازەكانی بانكی ناوەندی نەكەون. بەپێی زانیارییە میدیاییەكانیش براین نیلسۆن یاریدەری وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بۆ كاروباری تیرۆرو هەواڵگری دارایی لەكۆبوونەوەیەكدا چەندین بەڵگەی سەبارەت بەقاچاغبردنی دۆلار لەدەروازە نافەرمییەكانی دیالەو سلێمانییەوە بۆ ئێران لەڕێگای كەسانی باڵادەست و نزیك لەئێرانەوە بەبەرپرسانی عێراقی داوە كە بەئۆتۆمبیلی پڕ لەدۆلارەوە دەڕۆنە ئێرانەوەو لەو سەرەوە بەخاڵی دێنەوە، هاوكات ئەمریكا پێشنیاری دابینكردنی چەند ئامێرێكی كردووە لەدەروازەكاندا كە رێگە لەبەقاچاغبردنی دۆلار بۆ ئێران دەگرێت. ئەمە لەكاتێكدایە لەكۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ سودانی هاوپەیمانیی چوارچێوەی هاوئاهەنگی پرسی پڕۆژەیاسای بودجەو بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلاریان تاووتوێكردو محەممەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران روونكردنەوەی لەبارەی ئەو میكانیزمانە داوە كە ئەو بودجەیەی لەسەر دانراوە، لەگەڵ ئاستی گونجاوی لەگەڵ كارنامەی حكومەتەكەی.  دەربارەی بەقاچاغبردنی دۆلاریش سەرۆك وەزیرانی عێراق لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا سەرسوڕمانی خۆی پیشاندا بەوەی كەڕۆژانە 300 ملیۆن دۆلار بۆ هاوردە حەواڵە كراوە، كەئەمەش ئاماژەبووە بۆ ئەوەی كە پارەكە بەقاچاغ دەبرێتە دەرەوە. لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراقیش لەڕاگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە كەجێگیرنەبوونی نرخی نەوت و دابەزینی بەهای دینار، دوو هۆكاری سەرەكین بۆ نەناردنی بودجە بۆ پەرلەمانی عێراق. لیژنەكە ئەوەی خستۆتەڕوو نرخی نەوت لەبودجەدا بە 75 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك خەمڵێنراوەو كەنرخەكەی دابەزی كراوەتە 60 دۆلار. پەتای بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار مەترسی راستەقینەی بۆ سەر كابینەكەی سوودانی درووستكردو ئەگەری ئەوە لەئارادابوو موقتەدا سەدر جارێكی دیكە بگەڕێتەوە گۆڕەپانەكەو لایەنگرانی بنێرێتەوە بۆ خۆپیشاندان، هەرچەندە چەند جارێكیش خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی ئەنجامدرا، بەڵام هێشتا كاریگەرییەكانی بەدیارنەكەوتووە، بەڵام پریشكی بەر پەرلەمان كەوتووە. لەیەكەم كاردانەوەشدا بزووتنەوەی ئیمتیداد كەخاوەنی 11 كورسی پەرلەمانی عێراقەو بەیەكێك لەنوێنەرانی خۆپێشاندانی تشرینییەكان دادەنرێت كەساڵی 2019 دەستیپێكرد داوا لە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران دەكات دەست لەكاربكێشێتەوە.  بزووتنەوەكە لەڕاگەیێندراوێكدا 10 تێبینی لەسەر ئەدای حكومەتی عێراق بڵاوكردەوە لەماوەی 100 رۆژدا، تێیدا ئاماژەی بەوە داوە كە لەو ماوەیەدا بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار بۆ ژمارەی پێوانەیی دابەزیوەو رێژەی هەڵاوسان زیادیكردووە، پرۆسەی بەقاچاغبردنی دۆلار بۆ دەرەوە بەردەوامەو بەشێوەیەكی باش مامەڵە لەگەڵ دۆسیەی "دزی سەدە" نەكراوە كە بەمەست لێی دزینی 3.7 ترلیۆن دینارە لەهەژماری سپاردەی دارایی دەستەی گشتیی باج لەبانكی رافیدەین. بەپێی زانیارییە ئابوورییەكانیش عێراق رۆژانە پێویستی بە 130 تا 170 ملیۆن دۆلار هەیە كەبانكی ناوەندی بیخاتە بازاڕاوە، ئەوەی پێشووتر كە 300 ملیۆن دۆلار دەخرایە بازاڕەوە بەشێكی زۆری بۆ دەرەوە دەڕۆیشت و هیچ بەرهەمێكی بۆ ناوخۆ نەبوو. هاوكاتی هەوڵە ئابوورییەكان بۆ كەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار، لەڕووی ئەمنیشەوە كابینەكەی سوودانی چەند رێوشوێنی گرتووەتەبەر، ئەویش بەدەستگیركردنی ژمارەیەك بازرگان بەتۆمەتی بەقاچاغبردن و یاریكردن بەنرخ و داخستنی نووسینگە نایاساییەكانی گۆڕینەوەی دراوو توندوتوڵكردنی بازگەو دەروازەكان، هەر لەو چوارچێوەیەشدا رۆژی هەینی رابووردوو دەزگای هەواڵگریی عێراق رایگەیاند، توانیویانە لەپارێزگای دیالە دەست بەسەر یەك ملیۆن دۆلاردا بگرن، كە بۆ بەقاچاغبردن ئامادەكرابوو ببرێتە دەرەوە، دەزگای ئاسایشی نیشتیمانیی عێراقیش لەڕاگەیێندراوێكدا ئاشكرایكرد، ژمارەیەك لەخاوەنی "كۆمپانیا گەورەكان"یان دەستگیركردووە كە بەگوتەی ئەو، یارییان بەنرخی دراو كردووەو بەقاچاغ بردوویانەتە دەرەوە.  بەشێك لەچاودێرانی دۆخی سیاسیش بڕوایان وایە دوای 100 رۆژ كابینەكەی سوودانی لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی سەختدایەو بەزوویی بەڵێنەكانی جێبەجێنەكات نەیارەكانی لەبۆسەدان و بەزوویی چارەنووسی هاوشێوەی كابینەكانی دیكە لێدەكەن.  

هاوڵاتی  تیمەکانی فریاگوزاری منداڵێکی  پەنابەری سوورییان لە ژێر داروپەردووی باڵەخانەیەکی ڕووخاو لە شارۆچکەی هاتای باشووری تورکیا دۆزیەوە.، کرێکارەکان پێش ئەوەی بیکەنە دەرەوە، نزیکەی ٤٥ کاتژمێر دوای یەکەم بوومەلەرزە لە دوو بوومەلەرزە گەورەکان ڕویدابوو ، ئاویان لە سەری شووشەیەکەوە دا بە منداڵەکە.  

هاوڵاتی هێرش جەلال   سەرلەبەیانی ٦ی ئەم مانگە چەند بومەلەرزەیەكی بەهێز باكورو رۆژئاوای كوردستانی هەژاندو كارەساتێكی گەورەی مرۆیی لێكەوتەوە، ناوەندی بومەلەرزەكە باكوری كوردستان بوو، ئەندامێكی ئەكادیمیای زانستی توركیا دەڵێت: پێشتر هۆشداریمان لەڕوودانی بومەلەرزەی بەهێزو كارەساتبار لەو ناوچەیە بەدەسەڵات داوە بەڵام هیچ ئامادەكارییەكی پێشوەختە نەكراو گوێیان لێ نەگرتین و ئێستاش هەموولایەك ئاگاداردەكەمەوە كەئەو ناوچانە، شوێنی مەترسیدارن و پێشبینی بومەلەرزەی دیكەش لەوێ دەكرێت. یەكەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:17 بەگوڕی ٧.٧ ناوچەی پازارجكی پارێزگای مەرەش، دووەم بومەلەرزە كاتژمێر 4:26 بەگوڕی 6.4 ناوچەی نورحەقی دیلۆك (عەنتاب) و سێیەم بومەلەرزەش كاتژمێر 4:36 بە گوڕی ٥.٥ ناوچەی ئیسلاحیەی دیلۆكی (عەنتاب) باكوری كوردستانی هەژاند. بومەلەرزەكان لەقۆڵایی هەشت بۆ پێنج كیلۆمەتر لەژێر زەوی روویانداو هەرسێكیان زیاتر لەخولەكێك بەردەوام بوو. لەگەڵ پارێزگاكانی دیلۆك و مەرەش، بومەلەرزەكان كاریگەریەكی زۆریان لەسەر پارێزگاكانی، ئامەد، سەمسور، روحا، مێردین، سێرت، شڕنەخ، كلس، مەلەتی، عوسمانیە، هاتای و ئەدەنەی باكوری كوردستان و توركیا دروستكرد. لەئاستی دەرەوەشدا، بەشێوەیەكی زۆر كاریگەر، شارەكانی، حەلەب، حەما، لازقیە، ئیدلب و تەرتوسی سوریاو عەفرین و كۆبانێی رۆژئاوای كوردستانی گرتەوە. هەروەها لەشارەكانی دهۆك و هەولێر بەئاسانی هەستی پێكرا و كاریگەری لەسەر پارێزگای سلێمانیش هەبوو. بومەلەرزەكان هەروەها بوونە هۆی ئەوەی هێڵی نەوتی كەركوك-جەیهان دابخریت و حكومەتی هەرێم سێ رۆژ پشووی فەرمی راگەیاند. بومەلەرزەكان لەدەریای ناوەڕاستدا قوبرسی گرتەوە و تاوەكو لوبنان، ئیسرائیل، فەڵەستین، عەممان و میسریش درێژ بووەوە. بەو پێیەش وەك یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكانی جیهان پێناسەكرا. جگە لەوە هەمان رۆژ كاتژمێر ١٣:٢٤ بومەلەرزەیەكی دیكە بەگوڕی 7.6 ناوچەی ئەلبیستانی پارێزگای مەرەشی هەژاندەوە. بەگوێرەی نوێترین ئاماری بەڕێوەبەرایەتی كارەساتە سروشتییەكانی توركیا (ئافاد)، لەباكوری كوردستان و توركیا بەهۆی بومەلەرزەكەوە  زیاتر لەچوار هەزارو 540 كەس گیانیان لەدەستداوەو 26 هەزارو 720 كەسیش برینداربوون. هەروەها نزیكەی شەش هەزار باڵەخانەش داڕماون و زیان بەر ١١ هەزارو ٣٠٢ باڵەخانەی دیكەش گەیشتووە. لە رۆژئاوای كوردستان و سوریاش، بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی تەندروستی سوریا هەزارو ٦٠٠ كەس گیانیان لەدەستداوە و نزیكەی چوار هەزار كەسیش برینداربوون. عەفرین یەكێك لەو شارانەی رۆژئاوای كوردستانە كە زیاترین زیانی بەركەوتووە كەنزیكەی ٦٠ كەس گیانیان لەدەستداوە.   لێقەوماوان یارمەتی پێویستیان پێنەگەیشت هاوكات لەگەڵ بومەلەرزەكان، كەشوهەوایەكی سارد، باران و بەفرێكی زۆر باكوری كوردستانی گرتووەتەوە. لەزۆربەی پارێزگاكان و ناوچەكانیان، پلەی گەرما لەژێر سفرەوەیە، زۆربەی هاووڵاتیان ماڵ و حاڵیان بەجێهێشتووە و بەرەو گوندەكان بەڕێكەوتوون، ئەوانەی كە لەشارەكاندا ماون، لەنێو ئۆتۆمبێلەكانیان و مزگەوتەكاندا ژیان بەسەردەبەن، زۆربەی دوكان، نانەواخانەو ماركێتان وێران بوون، یاخود داخراون و بەو هۆیەوە قەیرانێكی گەورەی خۆراك و پێداویستییە سەرەتاییەكانیش دروستبووە. ئیدریس شاهین وتەبێژی پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن (دەڤا)، رایگەیاند، حكومەت تاوەكو ئێستا هاوكاری و یارمەتی پێویستی پێشكەش بەلێقەوماوان نەكردووەو وتی: « جگە لەوە كەخواردن، پۆشاك، ئامێری خۆگەرمكردنەوە و پەناگەی وەك كۆنتەینەر بۆ زیانلێكەوتووان دابین نەكراوە، هەروەها هەڵمەتی گەڕان و رزگاركردنی هاووڵاتیانیش زۆر بەخاوی بەڕێوەدەچێت.» لەلایەكی دیكەوە، بەهۆی ئەوەی حكومەت جگە لەناوەندە حكومییەكان رێگەنادات هاوكاری و یارمەتی هیچ رێكخراوو پارتێك بگەیەندرێتە لێقەوماوانی بومەلەرزەكە. مانگی سوری كوردستان لەسەر ئەم بڕیاری حكومەت راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو داوای لەكوردانی چوار پارچەی كوردستان و دەرەوەی وڵات كرد كە لەڕێگەی رێكخراوەكەیانەوە، پارە كۆبكەنەوەو چەند هەژماری بانكی بڵاوكردەوە كە لەو رێگەیەوە هاوكاری پێشكەش بەزیانلێكەوتووان بكرێت. هاوكات كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)، پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)، سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپەو بەدەیان كەسایەتی و پارت و رێكخراوە كوردییەكان، داوایان لەگەلی كورد كرد بەهانای زیانلێكەوتووانەوە بڕۆن. هەروەها كۆمەڵێك رێكخراوو پارت و كەسایەتی رۆژئاوای كوردستان ئامادەییان دەربڕی كە بەهەموو شێوەیەك هاوكاری و یارمەتی بۆ زیانلێكەوتووانی سوریاو رۆژئاوای كوردستان پێشكەش بكەن.   هۆشداری لەبوومەلەرزەی دیكە دەدرێت پرۆفیسۆر دكتور جەلال شەنگۆر زانای جیۆلۆجی توركیا لەبەرنامەیەكی تەلەڤزیۆنیدا، ئاماژەی بەوەكرد كەپارێزگاكانی ئەدەنە، هاتای و دەوروبەریان كەدیلۆك و مەرەش دەگرێتەوە، شوێنێكی مەترسیدارن و ئەگەرێكی زۆری هەیە، بومەلەرزەی دیكە ئەو ناوچانە بگرێتەوە. هەروەها پرۆفیسۆر دكتور ناجی گورۆر ئەندامی ئەكادیمیای زانستی توركیاش لەبەرنامەیەكی تەلەڤزیۆنی كەناڵی فۆكسی توركیدا رەخنەی لەحكومەت گرت كەگوێیان لێنەگرتوون و وتی: « چەندین جار هۆشداریمان بەدەسەڵاتدارانی ناوچەكە داوە لەئەگەری بومەلەرزەی بەهێز، بەڵام هیچ گوێیان لێنەگرتین، زمانمان مووی لێهات كەچی بەردەوام بوون لەسەر خەمساردییان، ئێستاش هەموولایەك ئاگاداردەكەمەوە كەئەو ناوچانە، شوێنی مەترسیدارن و پێشبینی بومەلەرزەی دیكەش لەوێ دەكرێت.   یارمەتی وڵاتانی جیهان هەرچەندە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەڕۆژی بومەلەرزەكەدا رایگەیاند كەئەوان دەتوانن دۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكەن و پێویستیان بەهاوكاری هیچ وڵاتێك نییە، بەڵام چەندین وڵاتی دیكەی وەك، ئەمریكا، ئەڵمانیا، سوید، فینلەندا، فەرەنسا، یۆنان، روسیا، ئازەربایجان، پاكستان، هیندستان، چین، میسر، بەریتانیا، ئوكراینا، نەمسا، قوبرس و ئیسپانیا ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە كەهاوكاری زیانلێكەوتووانی بومەلەرزەكە بكەن. هەندێكیان تیمی شارەزاو فریاكەوتنی خێراشیان بۆ توركیا ناردووە.   باكوری كوردستان و بوومەلەرزە لەساڵی ٢٠١١ەوە چەندین جار بومەلەرزەی بەهێز، شارەكانی باكوری كوردستانیان هەژاندووە. یەكێك لەگەورەترین بومەلەرزەكان، لەناوچەی ئەرجیشی وان روویدا لە ٢٣ی تشرینی یەكەمی ٢٠١١. لەو بومەلەرزەیەدا نزیكەی ٦٥٠ هاووڵاتی كورد گیانیان لەدەستداو نزیكەی دوو هەزار كەس برینداربوون. بومەلەرزەیەكی بەهێزیش لە ٢٤ی كانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٠دا لەشاری خارپێت (عەلازیخ)ی باكوری كوردستان روویدا، لەو بومەلەرزەیەشدا نزیكەی ٣٠٠ كەس گیانیان لەدەستداو زیاتر لەهەزار كەس برینداربوون. باكوری كوردستان دەكەوێتە نێو دوو هێڵی بومەلەرزەوە كەیەكێكیان لەكەنداوی عەرەبیەوە درێژدەبێتەوە بەزنجیرە چیای زاگرۆس تاوەكو خارپێت، مەلەتی درێژدەبێتەوە و هێڵەكەی دیكەش لەئەنجامی یەكگرتنی دوو هێڵی بومەلەرزەوە دروستدەبێت كەهەردوویان لەدەریای ناوەڕاست و ئیجەوە درێژدەبنەوە تاوەكو هاتای و لەوێوە بۆ مەرەش و دیلۆك.

هاوڵاتی   نەتەوەیەکگرتوەکان ڕۆژی سێشەممە  ٢٥ ملیۆن دۆلار هاوکاری مرۆیی بۆ تورکیا و سوریا ڕاگەیاند دوای بوومەلەرزە کوشندەکان کە زیاتر لە شەش هەزار کەسی کوشت. ستیفان دوجاریک، وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، هاوکاری بەپەلەی ڕزگارکردنی ژیان بۆ ناوچەکە دەکات، وتیشی: ''تیمەکانی هەڵسەنگاندن و هەماهەنگی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ لە ئەدەنەن و سبەی کۆدەبنەوە بۆ غازی عەنتاب بۆ پاڵپشتیکردنی تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردنی شارەکانی تورکیا''. هەروەها وتیشی، ''ئەوانەی لە کارەساتەکەدا بەرکەوتوون بریتین لە هەزاران پەنابەری لە سوریا، ئاماژەی بەوەشکرد، پەنابەرانی سوریا زیاتر لە ملیۆنێک و ٧٠٠ هەزار کەس پێکدەهێنن لەو ١٥ ملیۆن کەسەی لە ١٠   پارێزگادا دەژین کە بەهۆی بوومەلەرزەکانی تورکیاوە زیانیان بەرکەوتووە. هاوکات گوتیشی: ڕێگای باکووری ڕۆژئاوای سووریا لە تورکیاوە زیانی پێگەیاندووە و ئەمەش هاوکاریی مرۆیی بۆ ناوچە بوومەلەرزە لێدراوەکانی ئەوناوچانە بەشێوەیەکی کاتی پەکخست.

هاوڵاتی فەیسەڵ میکداد وەزیری دەرەوەی سوریا داوای لە وڵاتانی ئەوروپا کرد کە یارمەتی مرۆی بنێرن بۆ ئەو ناوچانەی کاریگەر بوون بە بومەلەرزەکەی ڕۆژی  دووشەممە و داوای کرد سزاکانی سەر سوریا وەک هۆکارێک بەکارنەهێنرێت بۆ نەناردنی هاوکارییەکان. ئەوەشی خستەڕوو کە ئەو سزایانەی کە لە لایەن بەریتانیا و ئەمریکاوە خراوەتە سەر سوریا پاساوێک نییە بۆ نەناردنی پشتگیری. سوریا پێویستی بەیارمەتی نێودەوڵەتی هەیە بۆ یارمەتیدان لەهەوڵەکانی گەڕان و ڕزگارکردنی هاوڵاتیان لەو ناوچەیەی بومەلەرزەکان تیایاندا ڕویداوە،هاوکات نیگەرانییەکان بە دیاریکراوی لەبارەی سووریا و رۆژئاوای کوردستان لە زیادبووندان، چونکە کارەساتە سرووشتییەکە لە کاتێکدایە ناوچەکە رووبەڕووی هەژاری، سەرماوسۆڵەی زستان، قەیرانی ئاوارە و پەتای کۆلێرا دەبێتەوە.  بە تایبەت یەکێک لە نیگەرانییەکان چۆنیەتیی گەیاندنی یارمەتییە بە هەموو ئەوانەی کە لە سووریا پێویستیان پێیەتی.  لەوەتەی بومەلەرزەکە لە ڕۆژی دووشەممەدا بووە، 40 وڵات بەڵێنیان داوە کە یارمەتی بنێرن- لەوانە تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردن- بۆ سوریا و تورکیا. جێگەیباسە ئەمڕۆ نەتەوە یەکگرتووەکان یارمەتییەکانی بۆ سوریا دەستپێکرد بەڵام وەستێنران بەهۆی هەبونی کێشە لە ڕێگەوبانەکاندا لەم بارەیەوە وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکان مادڤی سون سونا وتی هەندێک ڕێگا کە بەکار دەهێنرێت بۆ گواستنەوەی یارمەتی و پێویستەکان "شکاون" یان سەلامەت نین.  سەن سونا ئەوەشی وت: "کێشەی لۆجستی هەیە کە پێویستە کاری بۆ بکرێت" "ئێمە وێنەیەکی ڕوونمان نییە کە کەی گەیاندنی یارمەتییەکان  دەست پێدەکاتەوە".