.jpeg)
لە میانی بەشداریکردن لە 53مین کۆڕبەندی ئابووری جیهان لە داڤۆس، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ئاژانسی رۆیتەرز ئەنجامدا و تێیدا رایگەیاند، حکومەتی عێراق پابەندە بە راگرتنی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت نەوت و غازی هەرێمی کوردستان لەو چاوپێکەوتنە، مەسرور بارزانی تیشیکی خستەسەر دۆسیەی نەوت و غاز و رێککەوتنەکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ حکومەتی نوێی عێراق و ئاماژەی بەوەدا، کێشەی درێژخایەنی نەوت و غازی هەرێم لەگەڵ حکومەتی عێراق رەنگە لە چەند مانگی داهاتوودا لەرێگەی تێپەڕاندنی یاسایی نەوت و غازەوە چارەسەربکرێت. سەبارەت کێشەکانی هەرێم و بەغدا ئاماژەی دا، کێشەکان لەنێوان هەولێر و بەغدا زیادیانکرد، کاتێک لەمانگی شوباتی ساڵی رابردوو دادگای فیدراڵی عێراق سێکتەری نەوت و غازی هەرێمی بە نادەستووری ناساند. بارزانی وتوێتی، ئەوەی لەسەری رێککەوتوون لەگەڵ بەغدا، وەستاندنی هەموو فشارەکانە لەسەر حکومەتی هەرێم، تاوەکو یاسایی نەوت و غاز پەسند دەکرێت. لەبارەی پەیوەندی نێوان حکومەتی هەرێم و بەغدا لەسەر یاسایی نەوت و غاز، سەرۆکی حکومەتی هەرێم بە رۆیتەرزی رایگەیاندووە، پێویستە لەچەند مانگێکدا رێککەوتنەکە ئەنجامبدرێت، شەش مانگی بۆ دیاریکراوە. مەسرور بارزانی سەبارەت بە شایستە داراییەکانی ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێم کاردەکەن، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان روونیکردووەتەوە، حکومەتی هەرێم بە تەواوی پابەندە بە پێدانی شایستە داراییەکانی کۆمپانیاکان و ئەو قەرزانەی کۆمپانیاکان لای حکومەتی هەرێمە.
ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 18ی1ی 2023، لیژنه‌ی مافی گشتی سه‌ر به فه‌رمانگه‌ی داواكاری گشتیی پارێزگای دهۆك له نووسراوێكی فه‌رمیدا چه‌ند بڕیارێکی له‌باره‌ی به‌كارهێنانی جگه‌ره و نێرگله ده‌ركرد. لەوانە به‌كارهێنان، بازرگانیكردن و فرۆشتن به جگه‌ره‌ی ئه‌لیكترۆنی له سنووری دهۆک قه‌ده‌غه ده‌كرێت . لەنوسراوەکەهاتوە، رێگه به كه‌سانی خوار ته‌مه‌ن 18 ساڵ نادرێت بچنه ئه‌و شوێنانه‌ی نه‌رگێله‌ی تێدا به‌كارده‌هێندرێت و شوێنه‌كانی نانخواردنیش له شوێنه‌كانی نه‌رگێله‌كێشان جیاده‌كرێته‌وه. فەرهاد ئیسماعیل، بەڕێوه‌بەری بەشی خۆپارێزی لە بەڕێوه‌بەرایه‌تی تەندروستیی پارێزگای دهۆک رایگەیاند، ماوه‌یه‌كه لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان خوێندنەوە و بەدواداچوون بۆ گاریکەرییه نه‌رێنییه‌كانی جگه‌رەی ئەلیکترۆنی دەکەن و دواجار بڕیاریان دا جگه‌رەی ئەلیکترۆنی لە سنووری پارێزگای دهۆک قەدەغە بکه‌ن. وتیشی، "جگه‌رەی ئەلیکترۆنی به‌شێوه‌یه‌كی زۆر خێرا لەنێو کۆمەڵگه بڵاوبووه‌تەوە و بووه‌تە هۆی مەترسی بۆ سەر تەندروستیی گه‌نجه‌كانمان". بەڕێوه‌بەری بەشی خۆپارێزی لە بەڕێوه‌بەرایه‌تی تەندروستیی پارێزگای دهۆک ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، چیتر رێگە نادەن لەرێگه‌ی ده‌روازه سنوورییه‌كانه‌وه جگه‌رەی ئەلیکترۆنی هاوردە بکرێت.
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ١٨ی كانونی دووەمی 2023، كۆبوونەوەیەكی گرنگ لەنێوان وەزارەتی دەرەوەی توركیاو ئەمریكا لەواشنتۆن بەڕێوەدەچێت و یەكێك لەتەوەرە سەرەكیەكانی كۆبوونەوەكەش، ئەندامبوونی سویدو فینلەندا دەبێت لەڕێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) كە لەكۆی ٣٠ وڵاتی ئەندامی ناتۆ تەنیا توركیاو هەنگاریا لەدژی بەئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتەن لە رێكخراوەكەدا. مەرجی سەرەكی توركیا بۆ ئەندامێتی فینلەنداو سوید رادەستكردنەوەی ئەندامانی پەكەكە، فەتحوڵلا گولەن و ژمارەیەك پارتی چەپی توركیایە. تاوەكو ئێستا سوید سێ كوردی رادەستی توركیا كردووەتەوە، بەڵام ئامادە نییە، گولەنیەكان رادەست بكاتەوەو پێگەی هەواڵی تی تی سویدی رایگەیاند كەحكومەتی وڵاتەكەیان رادەستكردنەوەی چوار بەرپرسی فەتحوڵلا گولەنیەكانی رەتكردووەتەوە. پرۆسەی دانوستاندنەكانی سویدو توركیا بەباشی بەڕێوەدەچوو و چەند جارێك سەرۆك وەزیرو بەرپرسانی سوید سەردانی توركیایان كرد، بەڵام لە ١١ی ئەم مانگەدا، كوردانی دانیشتووی سوید، خۆپیشاندانێكی گەورەیان لەو وڵاتەدا لەدژی رێككەوتنی ئەو دوو وڵاتە ئەنجامداو دروشمی توند لەدژی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا وترانەوە كە بووەهۆی قەیرانێكی نوێ لەنێوان ستۆكهۆڵم و ئەنقەرەدا. دوابەدوای خۆپیشاندانەكە، حكومەتی توركیا لەڕێگەی كۆنسوڵخانەی سوید لەئەنقەرەوە، پەیامێكی توندی بۆ حكومەتی سوید ناردو رایگەیاند، سوید پابەندی رێككەوتنەكە نەبووە كە لەكاتێكدا پێویست بوو، رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە لەو وڵاتە بكرێت. ئاژانسی هەواڵی بی بی سی، لەو بارەیەوە هەواڵێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند، ئەنقەرە داوایكردووە، هەموو ئەو كەسانەی بەشدارییان لەخۆپیشاندانەكەدا كردووە دەستگیربكرێن و لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا بكرێت. لەو حاڵەتەدا دەردەكەوێت كەسوید پابەندی رێككەوتنەكەیە. توركیا داوای رادەستكردنی ١٣٠ كەس لەسویدو فینلەندا دەكات رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەم بارەیەوە وتی، « سویدو فینلەندا داوایان بۆ ئەندامێتی ناتۆ پێشكەشكردو ئێمەش بەئەرێنی نزیكبووینەوە. ژمارەیەك رێككەوتنمان واژۆ كرد. داوای رادەستكردنی نزیكەی ١٣٠ كەسمان كردووە. بەڵام بەداخەوە پابەندی رێككەوتنەكە نەبوون. داوای رادەستكردنەوەی كەسێكمان بەناوی بولەند كەنەش كرد كەبەرپرسێكی فەتحوڵلاچیەكانە. دەسەڵاتی دادوەریان رەتیكردەوە، ئەو كەسە رادەستبكەنەوە. خۆپیشاندانی زۆر لەشەقامەكانیاندا دەبینین، هۆشداریمان داوە، بەڵام نەیانتوانیوە رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە بكەن. ئەمەش پەیوەندییەكانمان ئاڵۆزتر دەكەن». هەروەها سەرۆكایەتی پەرلەمانی توركیا لەڕاگەیەندراوێكدا ئاشكرایكرد كە بەهۆی بێدەنگی سوید لەبەرامبەر خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە لەو وڵاتەدا، حكومەتی وڵاتەكەی سەردانی ئەندریاس نورلین سەرۆكی پەرلەمانی سویدی بۆ ئەنقەرە هەڵوەشاندووەتەوە كە بڕیاربوو، ١٧ی مانگ سەردانی ئەو وڵاتە بكات. لەلایەكی دیكەوە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەبارەی خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە رایگەیاند، ناوەندێكمان پێكهێناوە كەچاودێری دەكات ئایا سویدو فینلەندا بەڵێنەكانیان جێبەجێ دەكەن یان ناو راشیگەیاند: «حكومەتی سوید هەندێك هەنگاوی ناوە لەسەرەتادا، چەند كۆبوونەوەو سەردانیش ئەنجامدران، بەڵام رووداوەكانی ئەمدواییە دەریخست كەسوید بەڵێنەكانی جێبەجێ نەكردووە. لایەنگرانی پەكەكە بوكەڵەیەكیان لەشێوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆمار لەخۆپیشاندانەكەدا هەڵواسی، ئەمەیان لەبەرچاوی پۆلیس كرد. ئەم دۆخە قبوڵنەكراوە. پێویستە سوید ئەو كەسانە دیاری بكات و دەستگیریان بكات. بۆیە ئەگەر سویدو فینلەندا دەیانەوێت ببنە ئەندامی ناتۆ، پێویستە بەڵێنەكانیان جێبەجێ بكەن». ژمارەیەكی دیكە لەبەرپرسانی توركیا، وەك مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەو ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی كۆمار لەم بارەیەوە قسەی توندیان كردو رایانگەیاند كە لەم دۆخەدا بەهیچ شێوەیەك ئەندامێتی فینلەنداو سوید لەناتۆدا قبوڵ ناكرێت. سوید ناتوانێت هەموو داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكات ئۆلێف كریستێرسۆن سەرۆك وەزیرانی سویدیش رایگەیاند كەدڵنیان لەكۆتاییدا توركیا رازی دەبێت وڵاتەكەی ببێتە ئەندامی ناتۆو وتی، « توركیا داواكاری قورس بەسەر ئێمەدا دەسەپێنێت، ئەو داواكاریانە گونجاو نین و ناتوانین بەشێكیان جێبەجێ بكەین». ئەوەش لەكاتێكدایە كە حكومەتی سوید لەئاستی ئەو خۆپیشاندانەی كە لە ١١ی ئەم مانگە لەلایەن لایەنگرانی پەكەكە لەستۆكهۆڵم ئەنجامدرا، بێدەنگەو هیچ هەنگاوێكی لەمبارەیەوە نەناوە. یەنس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتی ناتۆش ئاماژەی بەوەكردووە كەئەمساڵ سەرجەم رێكارەكانی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بۆ بەشداری لەڕێكخراوەكەیان تەواودەبن و سویدو فینلەنداش هەنگاوی باشیان ناوەو مەرجەكانیان جێبەجێكردووە. قبوڵكردنی سویدو فینلەندا لەبەرامبەر فڕۆكەی ئێف١٦ یەكێك لەو وڵاتانەی ئەندامی سەرەكی ناتۆ كەپشتگیرییەكی تەواو لەئەندامێتی سویدو فینلەندا لە رێكخراوەكە دەكات، ئەمریكایە. ئەمریكا هێزی سەرەكی ناتۆیەو بەهۆی ناكۆكییە قووڵەكانی لەگەڵ روسیاو پاراستنی ئەو دوو وڵاتە لەپەلامارەكانی روسیا، دەیەوێت پرۆسەی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بەخێرایی ئەنجامبدرێت. مامەڵەیەكی نێوان توركیاو ئەمریكا، فروشتنی نزیكەی ٤٠ فڕۆكەی ئێف١٦ و ٨٠ پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكە جەنگییەكانە بەبڕی ٢٠ ملیار دۆلار كەكۆنگرێسی ئەو وڵاتە تاوەكو ئیستا رەزامەندی لەسەر فروشتنی بەتوركیا دەرنەبڕیوە. یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی ئەمریكا بۆ فروشتنی فڕۆكەو پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكەكان ئەوەیە كەتوركیا ئەندامێتی سویدو فینلەندا لەڕێكخراوی ناتۆدا قبوڵ بكات و راشیگەیاندووە كە بەپێچەوانەوە خراپ بەسەر توركیادا دەشكێتەوە. دیموكراسی سوید دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە سوید یەكێكە لەو وڵاتانەی جیهان و بەتایبەت ئەوروپا كەمافی مرۆڤ تێیدا لەئاستێكی باڵادایەو بەڕادەستكردنەوەی نەیارانی توركیا كە پەنا
ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا رایگه‌یاند، لە ماوەی 8 ساڵی ڕابردوودا 135 هه‌زار كه‌س لە هەرێمی کوردستان کۆچیان کردووە بۆ دەرەوە و لە ئەو ژماره‌یه‌ش 19 هه‌زار و 200 كه‌س لە ساڵی 2022دا بووە. ئەمرؤ چوار شەممە 18ی کانونی دووەمی 2023 ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا ڕایگه‌یاندوه: "لە ئەو ژمارەیەی کە لە ساڵی 2014وە کۆچیان کردووە، 366 کەس بونەتە قوربانی بەدەر لەو کەسانەی کە بێ سەروشوێنن، دەڤەری ڕاپەڕینیش پشکی شێری بەرکەوتووە لە ڕێژەی کۆچبەران و قوربانیان کە ژمارەیان 29 هه‌زار و 100 كۆچبه‌ره و لە نێویاندا 94 کەس گیانیان لەدەستداوە". ئەبوبەکر عەلی، ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا بە دەنگی ئەمریکای ڕاگەیاند: "کە ئامارەکانیان دەریدەخات زۆربەی کۆچبەران گەنجن و بێکاری و خراپی دۆخی هاوڵاتیانیش هۆکاری سەرەکی کۆچە لە هەرێمی کوردستاندا". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، بێکاری وای لە گەنج کردووە کە کۆچ بکات یاخود قەڵاچۆ بکات، نەتوانێت لەم نیشتیمانە بمێنێتەوە، بەداخەوە ڕۆژگار وایە لەبەر خراپی باری ژیان لەبەر خراپی گوزەران وایکردوە کە هیچ هیواو ئومێدێک لە بەردەم گەنجدا نەمێنێت و تاکە بژاردەی ڕۆشتن بێت لەم نیشتیمانە بۆ وڵاتێکی تر، لانیکەم بۆ ئەوەی وەک مرۆڤ بژی. ڕێکخراوی کۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەکانی ئەوروپا وتیشی: "هۆکاری تریش هەیە وەک نادادی، کە دەبینین نادادی زۆر هەیە، لە ڕوی چێنایەتیەوە بۆتە دوو چین، چینێکیان دەوڵەمەندی هەڵتۆقی و کە بە ماوەیەکی کەم بۆتە خاوەن سەروەت و سامانێکی زۆر ئەوانەش، ئەو چینە دەگرێتەوە". ئامارەکان دەریدەخەن کە بەهۆی باشتربونی دۆخی هەرێمی کوردستان لە نێوان ساڵی 2011 تا 2014 کۆچی پێچەوانە بۆ هەرێمی کوردستان هەبووە، بە شێوەیەک کە نزیکەی 37،000 کەس گەڕاونەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵام سەرهەڵدانی داعش و دروستبونی چەندین قەیران لە هەرێم دا ئەم هاوکێشەیەی پێچەوانە کردەوە. لە ناو کۆچبەراندا لاسەنگیەکی گەورەی ڕەگەزی هەیە و بەشێکی زۆری کۆچبەران لە ڕەگەزی نێرن کە لە داهاتوودا شیانی هەیە ببێتە یەکێک لەو کێشانەی ڕوبەڕوی هاوڵاتیانی هەرێم دەبێتەوە. لەو بارەیەوە ئەبوبەر عەلی ده‌ڵێت: "دەبینین ئەوەی کە ڕۆشتوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە 90%ی ڕەگەزی نێرن، ئێمە داتایەکمان لەبەردەستدایە هی ساڵی 2022 لە زانکۆی ڕاپەڕین بەرواوردکاریەکمان کردووە، کە تەنیا بەس لە یەک زانکۆ کە زانکۆی ڕاپەڕینە، ڕێژەکە بەم جۆرەیە،( 1884) ڕەگەزی نێری تێدایە و بەرامبەر بە( 3888) ڕەگەزی مێ، کە دەبێت حکومەت هەڵوێستەی لەسەر بکات". ڕێکخراوەکە ئاماژە بە ئەوەشدەکات، کە لە پێشتر چەند پڕۆژە یاسا و پێشنیارێکیان پێشکەش بە پەرلەمانی هەرێم کردووە سەبارەت بە هۆکارەکانی کۆچ و دۆزینەوەی میکانیزم بۆ بنەبڕ کردنی ئەم دیاردەیە، بەڵام هەوڵەکانیان بێ ئەنجام ماوەتەوە. سەرۆکی ڕێکخراوەکە ڕەخنە لە کونسوڵخانەی وڵاتان لە هەرێمی کوردستان دەگرێت و دەڵێت: "پێنەدانی ڤیزا بە هاوڵاتیانی هەرێم هۆکارێکە بۆ کۆچی نا یاسایی کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی سەدان هاوڵاتی کورد".
هاوڵاتی داواکاری گشتی ئێران داوای لە پۆلیسی کردوە کچان و ژنانی بێسەرپۆش دەستگیر نەکەن رۆژنامەیەکی ئەمریکی ئاشکرای دەکات ئێران لە رێگەی کامێراوە چاودێریی شێوازی جلوبەرگی ژنان دەکات و سزایان بۆ دەبڕێتەوە. رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ) بڵاوی کردوەتەوە: کۆماری ئیسلامی ئێران لە جیاتی (پۆلیسی ئەخلاق) لە شەقامەکان بە کامێرا چاودێریی سەرپۆش و باڵاپۆشیی کچان و ژنان دەکات و لە رێگەی کورتەنامەی مۆبایلەوە ئاگاداریان دەکات و سزایان بۆ دەبڕێتەوە. بە پێی زانیارییەکانی رۆژنامەکە؛ داواکاری گشتیی کۆماری ئیسلامی ئێران داوای لە پۆلیسی وڵاتەکەی کردوە ئەو ژن و کچانە دەستگیر نەکەن کە سرپۆشیان نییە و لە چوارچێوەی یاساکاندا رەچاوی باڵاپۆشیان نەکردوە لە بەرامبەردا لە رێگەی کامێراکانەوە ناسنامەی کەسانی سەرپێچیکار ئاشکرا بکرێت و سزا بدرێن. وۆڵستریت جۆرناڵ ئاماژەی بەوە کردوە؛ بە ئامانجی چاودێریی باڵاپۆشبونی ژنان و کچان سود لە کامێرکانی پۆلیسی هاتوچۆش وەردەگیرێت چونکە ئەو کامێرایانەی هاتوچۆ توانای ئاشکراکردنی وێنە و ناسنامەی هەر کەسێکی هەیە. بڵاوبونەوەی ئەو هەواڵە لە کاتێکدایە لە مانگی رابردوەوە پۆلیسی ئێران دەستی کردوە بە ئاگادارکردنەوەی خاوەنی ئەو ئۆتۆمبێلانەی کە ژن و کچی بێ سەرپۆشی تێدابوە یان گواستویاننەوە.
هاوڵاتی مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، پەکەکە لە هەرێمی کوردستان نەک تەنیا لە شەنگال هەیە، بەڵکو لە دەڤەری سلێمانیش هەیە و ئەمە هەڕەشەیە بۆ سەر تورکیا و ئێران. مەولود جاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا دوای کۆبونەوەی لەگەڵ حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان هاوتا ئێرانیەکەی لە کۆنفڕانسێکی هاوبەشی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بە چەند پرسێکی گرنگی پەیوەست بە کورد لە ناوچەکە و جیهان کرد. چاوشئۆغلۆ لە قسەکانیدا هەڕەشەی لە پەکەکە و رۆژئاوای کوردستان کردەوە و دەڵێت، لە هەموو شوێنێک هەوڵی خۆڕیکخستنەوە دەدەن. یەپەگە لە تەل رەفعەت، منبج، واتە لە رۆژئاوای روباری فورات هەوڵی زیاتر خۆرێکخستنەوە دەدات. جگە لەوەش لە هەرێمی کوردستان کە وەک باکوری عێراق ناوی هێناوە، پەکەکە هەیە. نە تەنیا لە شەنگال بەڵکو لە دەڤەری سلێمانیش پەکەکە هەیە و هەڕەشەیە بۆ سەر ئێران و تورکیا و وتی، " پێویستە پاکبکرێنەوە." وەزیری دەرەوەی تورکیا سەبارەی بە خۆپیشاندانێکی کوردان لە سوید کە بوکەڵەیەکی هاوشێوەی ئەردۆغانیان بە قاچ هەڵواسیبوو ئاماژەی بەوەکرد، سوید باسی رەگەزپەرستی دەکات، ئایا ئەوە رەگەزپەرستی نییە کە کاری بەو شێوەیە بکرێت. بە بیدەنگی سوید ناتوانێت ئێمە فریو بدات. ئێمە پابەندی رێککەوتنەکان دەبین. پێویستە سوید خۆی یەکلایی بکاتەوە. چاوشئۆغلۆ لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، رەخنەی لە روسیا و ئەمریکاش گرت کە بەڵێنەکانیان لەدژی رۆژئاوای کوردستان جێبەجێ نەکردووە و وتی، " بەو هۆیەوە یەپەگە خۆی لە رۆژئاوای روباری فورات بەهێز دەکات."
هاوڵاتی ئەوروپا رایگەیاند هەوڵی سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر ئێراندا دەدات و سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا پشتیوانیی خۆی بۆ بە تیرۆریست لەقەڵەمدانی سوپای پاسدارن دەربڕی. ئورزولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا ئەمڕۆ سێشەممە لە کۆڕبەندی داڤۆس لە وڵاتی سویسرا رایگەیاند؛ پشتیوانیی دەکات لەوەی کە سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلای ئێران بخرێتە لیستی تیرۆر لە یەکێتی ئەوروپا. ئەو لە پەراوێزی کۆڕبەندەکە بە رۆژنامەوانانی راگەیاند؛ کاردانەوەی ئێران بۆ خۆپیشاندەران و خەڵکی وڵاتەکە دڕندانە و مەترسیدار بوە و مافەکانی مرۆڤی پێشێل کردوە، بۆیە ئەوروپا هەوڵی سەپاندنی سزای نوێ بەسەر کۆماری ئیسلامیدا دەدات. سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا جەختی لەوە کردەوە کە پشتیوانیی لە هەر هەنگاوێک دەکات بۆ ئەوەی یەکێتییەکە ناوی سوپای پاسداران بخاتە لیستی تیرۆرەوە. وتەکانی ئورزولا فۆن دێر لاین لە کاتێکدایە رۆژی دوشەممە زیاتر لە 12هەزار چالاکوانی کورد و ئێرانی نیشتەجێی ئەوروپا لەبەردەم پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگ لە فەڕەنسا دژی سوپای پاسداران و کۆماری ئیسلامی ئێران خۆپیشاندانیان کرد و داوایان کرد پەرلەمانی ئەوروپا وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی مامەڵە لەگەل سوپای پاسداران بکات و سزا بدرێت. بە پێی ئەو بەڵگانەی لە ماوەی چوار مانگی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران تۆمار کراون ، سوپای پاسداران رۆڵی سەرەکیی گێڕاوە لە سەرکوت و کوشتنی خۆپیشاندەران ئەوەش ناڕەزایەتیی نێودەوڵەتیی لێکەوتوەتەوە.
هاوڵاتی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار جارێکی دیکە رو لە دابەزین دەکات و نرخی یەک دۆلار لە ئێران بۆ نزیکەی 42 هەزار تمەن بەرزبوە و یەک مەتر زەوی لە پایتەختی وڵاتەکە 500 دۆلار گران دەبێت. زیاتر لە دو هەفتەیە بەهای هەر دۆلارێک لە ئێران لە سەروی 40 هەزار تمەنەوەیە و ئەمڕۆ سێ شەممەش بەهای یەک دۆلار لە کاتی داخستنی بازاڕەکان بۆ 41 هەزار و 700 تمەن بەرز بوەوە. بەهای یەک یۆرۆ لە ئێران گەیشتە 45 هەزار و 175 تمەن و یەک پاوەن-ی بەریتانیا بۆ 51 هەزار و 115 تمەن بەرز بوەوە. لەگەڵ بەرزبونەوەی دۆلار بەرامبەر تمەن نرخی یەک لیرەی ئاڵتون لە وڵاتە بۆ 22 ملیۆن و 150 هەزار تمەن بەرز بوەوە و نیولیرە-ش نرخی 12 ملیۆن و 950 هەزار تمەنی تۆمار کرد. لە ماوەی 15 رۆژی رابردودا ئێران بەهەموشێویەک هەوڵی داوە رێگریی لە بەرزبونەوەی بەهای دۆلار لە بەرامبەر تمەن بکات و لەو چوارچێوەیەشدا پارێزگاری بانکی ناوەندیی وڵاتە گۆڕدرا بەڵام هەوڵەکان بۆ بەرزکردنەوەی بەهای تمەن سەرکەوتو نەبوە بە تایبەت کە دەسەڵاتی تاران بەهۆی سەرکوت و سێدارەی خۆپیشاندەران کەوتوەتە ژێر فشارە نێودەوڵەتییەکانەوە. هاوکات عەبدوڵڵا ئۆتادی ، ئەندامی ئەنجومەنی روێژکارانی خانوبەرە لە تاران رایگەیاند؛ بەرزبونەوەی بەهای دۆلار لە دو مانگی رابردودا نرخی یەک مەتر زەویی لە تاران لە نێوان پێنج ملیۆن بۆ 20 ملیۆن تمەن بەرز کردوەتەوە.
دەزگای دژەتیرۆری عێراق، ڕایگەیاند: بەهاوکاری دەزگای گشتی دژە تیرۆر چەند داواکارێکیان دەستگیرکردوە ئەمڕۆدەزگای دژەتیرۆری عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەدا، بەیانی ئەمڕۆ لە پارێزگای کەرکوک هێزەکانیان "تیرۆرستێکیان" دەستگیرکردوە. لە سلێمانی داواکراوێک دەستگیرکراوە ئاماژەی بەوەشکردوە، لەلایەکی دیکەشەوە بەهاوکاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی دژەتیرۆر (CTG)، هێزەکانیان داواکراوێکی دیکەیان بە تۆمەتی "تیرۆر" لە سنوری پارێزگای سلێمانی دەستگیرکردوە. جێی ئامەژەیە 13ی ئەم مانگەش دەزگای دژەتیرۆری عێراق رایگەیاند، هێزەکانیان بە هاوکاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی دژەتیرۆر (CTG) لە قەزاکانی کەلار و بازیان لە سنوری پارێزگای سلێمانی، دو چەکداری داعشیان دەستگیرکردوە کە لەلایەن دادگای عێراقەوە داواکراو بون.
دکتۆر بڕیار ڕەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، سەردانی مەحمود تەمیمی سەرۆکی ئەنجومەنی ڕاژەیی حکومەتی عێراقی کرد و گفتوگۆیان کرد سەبارەت بە دامەزراندنی یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگە حکومیەکان و هەڵگرانی بڕوانی باڵا. پەرلەمانتارەکەی عێراق ڕاگەیاندوە: ئەنجومەنی ڕاژە نوسراوێکیان بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵای عێراق کردوه، ئەوانیش ناردویانە بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێم، وەزیری خوێندنی باڵای هەرێمیش ناوەکانی ناردوەتەوە بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵای فیدڕاڵ. بەوتەی پەرلەمەنتار بڕیار ڕەشید: خوێندکارانی هەرێم کە خوێندنیان تەواو کردوە لە زانکۆ پەیمانگای حکومی داددەزرێن ، پاش ئەوەی هەفتەی ئایندە ناوەکانیان دەگەڕێتەوە بۆ ئەنجوومەنی گستی ڕاژەی حکومەتی فیدڕاڵ.
هاوڵاتی بەڕێوبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانی لەبەیاننامەیەکدا، دەستپێکردنی دەیان پڕۆژە نوێی ڕاگەیاند. بەڕێوبەرایەتیەکە ئاماژەی بەوەکردوە، کە پڕۆژەکان لەسەر پارەی بوردجەی داهاتی بەڕێوبەراتیەکە جێبەجێدەکرێت. ئەمڕۆ سێ شەممە 17ی1ی 2023، بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کارەبای سلێمانی بڵاویکردەوە، لە چوارچێوەى پڕۆژەکانى بەڕێوەبەرایەتیی گشتی كارەبای سلێمانی و بە سەرپەرشتى بەڕێوەبەرایەتیى دابەشکردنى کارەباى سلێمانی و لەسەر بودجەی داهاتی 8% ی کارەبا، بەبڕى زیاتر لە 170 ملیۆن دینار چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی كاره‌با له‌سلێمانی جێبه‌جێده‌كرێت. باس لەوشکراوە، پرۆژه‌كان بریتین له چاره‌سه‌ركردن و دانانی محاویله بۆ فیده‌ری 144 له‌سه‌رچنار، دانانی محاویله بۆ گه‌ڕه‌كی مه‌لا داود فیده‌ری 373 تاڤگه ، روناككردنه‌وه‌ی شه‌قامی هێزه‌كانی 70 به‌شی 2 راپه‌رین، دانانی محاویله‌ی مساعد بۆ گه‌ڕه‌كی قوله‌ره‌یسی خواروو فیده‌ری 73.
هاوڵاتی تەنها لە دوو ڕۆژی کاراکردنی لینکی پڕکردنەوەی فۆڕمی دامەزراندن لە پاسەوانی سنوور، نزیکەی 12 ملیۆن کەس لینکەکەیان کردووەتەوە و سەردانی ماڵپەڕەکەیان کردووە ئەمڕۆ سێشەممە 17-1-2023، کاروان خۆشناو، گوتەبێژی ناوچەی یەکی پاسەوانی سنوور لە چاوپێکەوتنێکدا بە تۆڕی میدیای ڕوداوی ڕایگەیاند ، سبەی چوارشەممە کاژێر 12:00 لینکی پڕکردنەوەی فۆڕم بۆ دامەزراندن لە پاسەوانی سنوور دادەخرێت. وتیشی،"لەو ژمارەیەی لینکی فۆڕمەکەیان کردووەتەوە نزیکەی 2 ملیۆن کەسیان داوای دامەزراندنیان کردووە و فۆڕمەکەیان پڕکردووەتەوە". ئەو گوتەبێژە باسی لەوەشکرد،"بۆ هەموو عێراق تەنها 6000 کەس دادەمەزرێن،لەو ژمارەیە 2600 یان بۆ هەرێمی کوردستان دەبن." ئەمەشلەکاتێکدایە لە کەمتر لە 40 کاژێری کردنەوەی ماڵپەڕەکە 11 ملیۆن و 981 هەزار و 671 جار لینکی پڕکردنەوەی فۆڕمەکە کراوەتەوە. هاوکات دامەزراندنەکە تەنیا بۆ رەگەزی نێرە، بە گوتەی کاروان خۆشناو، لە دەرچووی ناوەندییەوە ئەگەری وەرگیرانی هەیە بەو مەرجەی تەمەنی لە نێوان 17 بۆ 35 ساڵ بێت و لە دایک و باوکێکی عێراقی بێت.
هاوڵاتی شەوی دووشەممە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە برێت مەکگۆرک ڕێکخەری کۆشکی سپی بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وئەفریقای باکو کرد کە بەیاوەری شاندێکی باڵای ئەمریکا سەردانی عێراق و هەرێمی کوردستانیان کردبوو، لە میانی کۆبونەوەکەشدا باسیان لە پەیوەندیەکانی نێوان ئەمریکا وعێراق و هەرێمی کوردستان،کێشەکانی نێوان هەولێر وبەغدا کرد، هاوکات باسیان لە کێشە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستان ویەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگەش کرد. دەقی ڕاگەێندراوەکەی حکومەتی هەرێم: ئیمشه‌و دووشه‌ممه 2023/1/16 به‌ڕێز نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازى له به‌ڕێز برێت مەکگورک نێردەی سەرۆكی ئەمه‌ریكا بۆ كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئافریكا كرد كه به ياوه‌ريى شاندێكى باڵاى وڵاته‌كه‌ى، سه‌ردانى هه‌رێمى كوردستان ده‌كه‌ن. له كۆبوونه‌وه‌يه‌كدا كه به‌ڕێز ئامۆس هۆكستاين، نێرده‌ى سه‌رۆكايه‌تيى ئه‌مه‌ريكا بۆ ژێرخانى جيهانى و ئاسايشى وزه و خاتوو ئالينا ڕۆنانۆوسكى، باڵيۆزى ئه‌مه‌ريكا له عێراق ئاماده‌ى بوون، دوايين پێشهاته سياسييه‌كانى عێراق، په‌يوه‌ندييه‌كانى ئه‌مه‌ريكا له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستان، په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا و گفتوگۆى چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانيان، دۆخى ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان و پرۆسه‌ى يه‌كخستنى پێشمه‌رگه‌یان، تاوتوێ كرد. به‌ڕێز مه‌كگورك به‌رده‌واميى پشتيوانيى ئه‌مه‌ريكاى بۆ عێراق و هه‌رێمى كوردستان و خواستى وڵاته‌كه‌ى بۆ بره‌ودان به په‌يوه‌ندييه‌كانى له‌گه‌ڵ به‌غدا و هه‌ولێر و فراوانكردنى هاريكاريى هاوبه‌ش له هه‌موو بواره‌كاندا، دووپات كرده‌وه، به‌تایبه‌تیش له بواری وزه و پاراستنی ئاسایشی وزه‌دا. لاى خۆيه‌وه سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى، باسێكى وردى ده‌رباره‌ى دۆخى عێراق و هه‌رێمى كوردستان و هه‌وڵى چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان پێشكه‌ش كرد و دووپاتى كرده‌وه كه له‌گه‌ڵ دامه‌زرانى حكوومه‌تى نوێى فيدراڵيى عێراق، ده‌رفه‌تێك بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى ده‌ستوور و فيدراڵى هاتووه‌ته ئاراوه و له‌مباره‌يه‌وه هه‌رێمى كوردستان بۆ هه‌موو هاوكارييه‌ك ئاماده‌يه. گرنگیی پێکه‌وه‌کارکردن بۆ پاراستنی سه‌قامگیری، دوايين پێشهاته‌كانى ناوچه‌كه به‌گشتى و چه‌ند پرسێكى ديكه‌ى جێى بايه‌خى هاوبه‌ش، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه بوو، كه ژماره‌يه‌ك له به‌رپرسان و ڕاوێژكارانى هه‌ردوولا ئاماده‌ى بوون.
میدحاد سانجار هاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) رایگەیاند، کۆمسیۆنی یاسایی و مافەکانی مرۆڤی پارتەکە، داواکاری پێشکەش بە دادگای دەستووری تورکیا کردووە کە دوای هەڵبژاردنەکان بڕیاری کۆتایی لەبارەی داخستنی پارتەکەیان بدرێت. سانجار لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنووسیدا ئاماژەی بە پرسی داخستنی پارتەکەیانی کرد و وتی، " ئەگەر گوێ بە یاسا نێودەوڵەتیەکان بدرایە، نەدەبوو سکاڵایەکی بەم شێوەیە لە دادگادا قبوڵ بکرایە. دۆسیەی داخستنی هەدەپە لەدژی پێوانە نێودەوڵەتیەکانە و پێویست بوو دادگای دەستووری سکاڵاکەی رەتبکرادایە. هاوسەرۆکی هەدەپە وتی، ئەمە پرسێکی سیاسیە. بەم شێوەیە فشار لەسەر سیاسەتی دیموکراتی دروست دەکەن. دەیانەوێت هەدەپە بەم شێوەیە لەناوببەن. دادگای بالای مافەکانی مرۆڤ بە ئاشکرایی رایگەیاندووە کە دادگاییکردنی هەدەپە کارێکی نایاساییە. " میدحاد سانجار باسی ئەوەشی کرد کە دەتوانن تانە لە بڕیارەکە بدەن و وتی، " تاوەکو چواری شوبات دەتوانین تانەکەمان پێشکەش بکەین. تاوەکو ئێستا هیچ بڕیارێکمان پێنەگەیشتووە. ئەم هەنگاوە نە تەنیا بۆ هەدەپە ، بەڵکو زیانێکی گەورە لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دیموکراسی تورکیا دەدات. دەسەڵات نایەوێت هەڵبژاردنێکی دادپەروەرانە، ئازاد و یەکسان بەڕێوە بچێت." هاوسەرۆکی هەدەپە لەبارەی ئەو دەنگۆیانەی کە دوای داخستنی، هەدەپە لەسەر لیستی پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دەڤا) بە سەرۆکایەتی عەلی باباجان، بەشداری لە هەڵبژاردنەکان دەکات،رایگەیاند، ئەو دەنگۆیانە دوورن لە راستیەوە. هەدەپە رێوشوێنی گرتووەتەبەر، ئامادەکاری بۆ هەموو ئەگەرێک کردووە. ١٠ی ئەم مانگە، دانیشتنی دادگایی داخستنی هەدەپە لەلایەن دادگای دەستووری تورکیا بەڕێوەچوو. سکاڵاکار بەکر شاهین داوکاری گشتی تورکیا لەدژی هەدەپە بە زارەکی قسەی کرد و هەدەپەی بەوە تۆمەتبار کرد کە پشتگیری لە پەکەکە دەکات. تاوەکو ئێستا دادگای دەستووری هیچ بڕیارێکی نەداوە. ئەمەش لە کاتیکدایە کە بە تەنیا چەند مانگێک بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا ماوە.
عومەر چەلیک وتەبێژی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە)ی دەسەڵاتداری تورکیا، رایگەیاند، دەکرێت هەڵبژاردنەکانی ئەو وڵاتە دوابخرێت. عومەر چەلیک لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسیدا، باسی لە ئەگەری گۆڕانکاری لە وادەی هەڵبژاردنەکانی تورکیادا کرد و رایگەیاند، دەکرێت گۆڕانکاری رووبدات. چەلیک وتی، " گۆڕانکاری ئەنجام دەدرێت، بەڵام پێناچێت هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت، دەکرێت کە دوا بخرێت. باسی چەند وادەیەک دەکرێت. لە داهاتوودا کاتی هەڵبژاردن ئاشکرا دەکرێت. بەگوێرەی یاسا، پێویستە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا ئەنجام بدرێن، بەڵام لە ئێستاوە ئامادەکاری پارتە سیاسیەکان دەستی پێکردووە. هەر ئەمڕۆ عەلی باباجان سەرۆکی پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دەڤا)، رایگەیاند کە دۆخی دەسەڵات خراپە و پێویستە ئۆپۆزسیۆن کاندیدی خۆی دیاری بکات، بۆ ئەوەی لەمە زیاتر کاتی خۆی بە فیڕۆ نەدات. لەلایەکی دیکەوە، کۆمپانیای (ORC) ئەمڕۆ راپرسیەکی لەبارەی دەنگی پارتە سیاسیەکانی لە پارێزگای ئەستەنبوڵ بڵاوکردەوە. بەگوێرەی راپرسیەکە، لەو پارێزگایەدا، هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆن دەتوانێت بە جیاوازی 10٪ی دەنگەکان، بەسەر هاوپەیمانی کۆماری دەسەڵاتدا سەربکەوێت.
.png)
