حەیدەر شاكر: سزای هاتووچۆ لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامە

هاوڵاتی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق  محەمەد شیاع سودانی سەرۆکایەتی کۆبوونەوەیەکی ئەنجوومەنی ویزاری ئاسایشی نیشتیمانی کرد محەمەد شیاع سودانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان، ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە، سەرۆکایەتی کۆبوونەوەیەکی ئەنجوومەنی ویزاری ئاسایشی نیشتیمانی کرد. لەو کۆبوونەوەیەدا رەوشی ئەمنی وڵات و چاودێریکردنی ئەدای هێزە چەکدارەکان لەچوارچێوەی جبێەجێکردنی ئەرک وکارەکانی لەپاراستنی ئاسایش و سەقامگیری و روانانی پاشماوەکانی تیرۆر تاوتوێکران. هەروەها ئەنجوومەن رووداوەکانی خۆپیشاندەکانی شاری ناسریە خستە بەرباس وگفتوگۆ، وبڕیاریدا لیژنەیەکی ئەمنی باڵا بۆ پارێزگای زیقار رەوانەبکات بەمەبەستی لێکۆڵینەوە لەرووداوەکان کەژمارەک شەهید وبریندار لەڕیزەکانی خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنیەکانی لێکەوتۆتەوە. ئەنجوومەنی ویزاری ئاسایشی نیشتیمانی جەختی لەسەر پێویستی پاراستنی گیانی خۆپیشاندەرانی سڤیل و ڕێگریکردن لەهەر لایەنێک بیەوێت بەسیاسی بکات یان بۆ بەرژەوەندی کەسێتی بەکار بێنێت کردەوە. هەروەها بابەتەکانی ناو کارنامەی کۆبوونەوە گفتوگۆکران و چەندین بڕیار دەرکران: ١ـ تەواوکردنی بابەتی لێکۆڵینەوەی ئەمنی بۆ پاراستنی ڕێز وکەرامەتی هاوڵاتی و بۆ جێبەجێکردنی پێداویستیەکانی کاری هەواڵگیری. ٢ـ ئەنجوومەن رەزامەندی دەربڕی لەسەر گواستنەوەی پلانی ئەمنی لەوەزارەتی بەرگری بۆ وەزارەتی ناوخۆ، ئەویش بەرادەستکردنی مەلەفی ئەمنی بە وەزارەتی ناوخۆ لەم پارێزگایانە، موسەننا، ودیوانیە و واست وەکو قوناغی یەکەم ودواتر ئەم هەنگاوە هەڵسەنگاندنی بۆ دەکرێت. ٣ـ تەکیدکردن لەسەر گەرەنتیکردنی هێڵی سفری سنووری لەگەڵ هەر یەک لەتورکیا وئێران و پێشکێش کردنی هەموو پشتگیریەکی لۆجستی بەمەبەستی سەرخستنی ئەم کارە.

هاوڵاتی دەستەى دەستپاکیى عێراق رایگەیاند، فەرمانى راپێچکردن بۆ بەردەم دادگە لەدژى خانمە پەرلەمانتارێکى عێراق دەرکراوە بە تۆمەتى ئەوەى پشکنینى کۆرۆناى ساختە کردووە بۆ ئەوەی لە دۆسیەیەکى دیکەدا نەچێتە بەردەم دادگە. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ 7ی‌ تشرینی‌ دووەمی‌ 2022، دەستەی‌ دەستپاکیی‌ عێراق لە راگەیه‌ندراوێکدا ئاشکرایکرد، دادگای‌ لێکۆڵینەوەی‌ دووی‌ کەرخ لە بەغدا فەرمانی داوە بە راپێچکردنی‌ ئەو  پەرلەمانتارە بەبێ ئەوەی‌ ناوی‌ بڵاوبکاتەوە کە گوایە پشکنینی‌ تووشبوونی‌ بە پەتای‌ کۆرۆنا ساختە کردووە تا خۆی‌ بدزێتەوە لەوەی‌ بچێتە بەردەم دادگا بەمەبەستی‌ وەرگرتنی‌ وتە لێی‌ لە دۆسیەیەکی‌ دیکەدا. بەگوێرەى راگەیێندراوەکە، فەرمانگەى تەندروستیى رەسافە لە بەغدا ئەوەى پشتڕاستکردووەتەوە کە ئەو پشکنینەى پەرلەمانتارەکە لە نەخۆشخانەى ئیمام عەلى دەرنەچووە، وەک ئەوەى ئەو خانمە پەرلەمانتارە پێشکێشیکردووە کە تایبەت بووە بە تووشبوونى بە پەتاى کۆرۆنا. فەرمانى راپێچکردنى ئەو خانمە پەرلەمانتارە بەگوێرەى هەردوو مادەى 289 و 298ى یاسای سزادانى عێراقى بووە، کە ماددەى یەکەمیان تایبەتە بە دەستوەردان لە نووسراوە فەرمییەکان و سزاکەى دەگاتە 15 ساڵ بەندکردن، ماددەى دووەمیشان تایبەتە بە ساختەکردن و سزاکەى دەگاتە دوو ساڵ بەندکردن.

هاوڵاتی ئەمڕۆ سەرەڕای هەڕەشە و داخستنی دەیان دوکان لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە، مانگرتنی کاسبکاران لە زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵات بۆ سێیەم رۆژ لە دوای یەک، بەردەوامبو و هاوکات ژمارەیەک دوکان لە شارەکانی تاران و یەزد و ئەسفەهان و چەند شارێکی دیکە نەکرانەوە و مانگرتن و ناڕەزایەتیی خوێندکارانی زانکۆش بەردەوامبو. ئێوارەی چوارشەممە لە ترسی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی، هێزی زۆری ئەمنیی و سەربازیی لە شارەکانی تاران و کەرج و یەزد و ئەسفەهان و شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوەی پێکرا. لە شارەکانی سنە و کرماشان و ئیلام و پاوە و مەریوان و جوانڕۆ و بۆکان و مەهاباد و بانە و سەقز و دیواندەرە و زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ سێیەم رۆژ دوکان و بازاڕەکان نەکراونە و مانگرتنی کاسبکاران بەردەوامبو لە ماوەی 82 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا تەنها لە شارەکانی رۆژهەڵات زیاتر لە 23 جار مانگرتنی سەرتاسەریی لەو بەشە لە کوردستان بەڕێوەچوو. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە تەنها لە شاری سنە دەسەڵات 300 دوکانی بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنەکان بۆ ماوەی مانگێک داخستوە و هاوکات ئەژماری بانکیی 500 کاسبکاریش هەر بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنی دوکان و بازاڕەکان راگرتوە. ئەمڕۆش گرتن و رفاندنی هاوڵاتییانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامبو و تەنها لە کامیارن سێ لاوی 16 ساڵ دەستگیرکران و دەیان کەسیش لە شارەکانی دیکە دەستگیر کران. لە شاری قوروە لە پارێزگای سنە مانگرتن و رێپێوانی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و هێزێکی زۆری ئەمنیی بەشارەکەدا بڵاوی پێکرا. لە زۆربەی زانکۆکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و تاران و مەشهەد و شیراز گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و بایکۆتی هۆڵەکانی خوێند بەردەوام بو و هێزە ئەمنییەکان لە زانکۆی مەشهەد هێرشیان کردە سەر خۆپیشاندەران. نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند؛ سزای سێدارە ترسێکی رون و ئاشکرای کۆماری ئیسلامی ئێرانە لە خەڵکی وڵاتەکە. بەدری خامنەیی، تاقانە خوشکی عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلام ئێران لە بەیاننامەیەکدا بێبەریبونی خۆی و خانەوادەکەی لە براکەی راگەیاند و وتیشی خامنەیی هاوشێوەی روحەڵلا خومەینی دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی بەردەوامە لە سەرکوتی خەڵکی بوێر و بەشەرفی وڵاتەکە. عەلی ساڵح ئابادی، بەڕێوبەری بانکی ناوەندیی ئێران رەتی کردەوە بانکەکان راسپێردرابن ئەژماری بانکیی کچان و ژنانی بێسەرپۆش راگیرێت لە کاتێکدا پێشتر حسێن جەلالی، ئەندامی دەستەی فەرهەنگ و دابونەریت لە پەرلەمانی وڵاتەکە رایگەیاندبو ژنان و کچانی بێسەرپۆش ئەژماری بانکییەکانیان رادەگیرێت. ئەو لە بەیاننامەکەیدا وتویەتی: خامنەیی تەنها گوێ لە بەکرێگیراوانی چاوردەوری دەگرێت کە بە درۆ هەواڵی دۆخی وڵاتەکەی پێدەگەیەنن.   ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران هەرانا بڵاوی کردوەتەوە لە 81 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی سەرتاسەری ئێران ژمارەی کوژراوان گەیشتوەتە 473 کەس کە 64 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە. هەر بە پێی ئامارەکانی ئەو ناوەندە ناڕەزایەتیی لە دژی دەسەڵاتی ئێران 159 شار و شارۆچکەی گرتوەتەوە و لە 143 زانکۆشدا بایکۆت و گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچوە.  

لە پەرلەمانی تورکیا رێگە نادرێت پەرلەمانتارێکی هەدەپە بە کوردیی قسە بکات و ئەو پەرلەمانتارەش دەڵێت تا پرسی کورد چارەسەر نەبێت دیموکراسی لە وڵاتەکەدا دروست نابێت. لە کاتی گفتوگۆی پەرلەمانی تورکیا لەسەر بودجەی ساڵی 2023 ی وڵاتەکە  ئیمام تاشچیئەر، پەرلەمانتاری پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە ویستی بە زمانی کوردیی وتارەکەی پێشکەش بکات بەڵام لە لایەن حەیدەر ئاکمر، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا رێگریی لێکرا. پەرلەمانتارەکەی هەدەپە ویستی بە زمانی کوردی باس لە تەرخان نەکردنی بودجە بۆ کورد بکات بەڵام مایکەکەی بەسەردا داخرا و سەرەڕای ئەوە ئەو پارلەمانتارە لە هۆڵی پەرلەمانی تورکیا بە زمانی کوردی قسەکانی خۆی کرد. ئیمام تاشچیئەر لە کۆتایی وتەکانیدا رایگەیاند تا پرسی کورد چارەسەر نەکرێت ئەوا پرسی دیموکراسی لە تورکیا جێبەجێ ناکرێت. لە ماوەی رابردودا دەیان جار رێگریی لە پەرلەمانتارانی کورد کراوە کە وتارەکانیان لە پەرلەمانی تورکیا بە زمانی کوردیی پێشکەش بکەن.        

تاقانە خوشکی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بێبەریبونی لە براکەی خۆی راگەیاند و دەڵێت خامنەیی گوێی بیستنی ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکەی نییە. بەدری خامنەیی، خوشکی عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران کە دانیشتوی شاری تارانی پایتەختی وڵاتەکەیە، لە بەیاننامەیەکدا بێبەریبونی خۆی لە براکەی راگەیاند و وتیشی خامنەیی لەسەر رێچکە و رێبازی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی بەردەوامە بۆ سەرکوتی خەڵک. خوشکەکەی خامنەیی لە بەیاننامەیەکدا وتویەتی براکەی تەنگا گوێ لە بەکرێگیراوانی چاوردەوری خۆی دەگرێت و خەڵکی ناڕازی و بوێری وڵاتەکەش بە شێوەیەک تۆمەتبار دەکات کە شایەنی خۆیەتی. بەدری خامنەیی ئاشکرای کردوە کە لە ئێستادا هیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ خامنەیی نەماوە بەڵام لە رابردودا وەک ئەرکێکی ئەخلاقی و مرۆیی براکەی لە دۆخی راستەقینەی وڵاتەکەی ئاگادار کردوەتەوە. بەیاننامەکەی خوشکی خامنەیی لە کاتێکدا فەریدە مورادخانی کچی بەدری خامنەیی زیاتر لە دو هەفتەیە بە تۆمەتی تێکدانی ئاسایشی ولاتەکە دەستبەسەر و زیندانیی کراوە.

بەهۆی هێرشی پەرلەمانتارنی ئاکەپە پەرلەمانتارێکی تورکیا بوژانەوەی دڵی بۆ دەکرێت و دەمەقاڵێ لە نێوان ئاکەپە و هەدەپە دروست دەبێت.   دەمەقاڵە لە نێوان پەرلەمانتارانی هەدەپە و ئاکەپە لە پەرلەمانی تورکیا رویدا و پەرلەمانتارێکی هەدەپەش دەڵێت ئەوانەی ناوی تیرۆریست دەهێنن ئەوانەن کە چاویان لە داگیرکردنی خاکی وڵاتانە. رۆژی رابردو لە چوارچێوەی دانیشتی پەرلەمانی تورکیا سەبارەت بە بودجەی ساڵی داهاتو، مەڕاڵ دانیش بەشتاش، سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە وتارێکی پێشکەش کرد و لە کاتی وتارەکەشدا ژمارەیەک پەرلەمانتاری پارتی داد و گەشە ئاکەپە بەشتاشیان بە تیرۆریست ناوهێنا. بەشتاش وتیشی: دەڵێن گۆیا کورد زۆر لایەنگریی لە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا دەکەن و ئەگەر ئەوە راست بێت با ئەردۆغان بە بێ پاسەوان بچێتە شاری ئامەد لە کاتێکدا ئەو بە بێ هەزارن پاسەوانی تایبەت ناتوانێت بچێتە ئەو شارە. هەر دوێنێ سێشەممە پەرلەمانتارانی ئاکەپە هێرشیان کردە سەر پەرلەمانتارێکی (ئی پارتی) بە ناوی حسێن ئۆرس و ئەویش بەوهۆیەوە بوژانەوەی دڵی بۆکرا و ئێستا لە نەخۆشخانەیەکی وڵاتەکە لەژێر چاودێریی وردی پزیشکیدایە.

دەستەی هاوبەشی ئەنجومەنی نوێنەرانی و ئەنجومەنی پیران لە ئەمریکا ئەو یاسایانە لە بودجەی بەرگریی وڵاتەکە لادەبەن کە پێشتر هۆکارێک بون بۆ قەدەغەکردنی فرۆشتنی فڕۆکەی جەنگیی ئێف16 بە تورکیا. رۆژنامەی (جمهوریە)ی تورکی بڵاوی کردوەتەوە، دەستەی هاوبەشی کۆنگرێس و ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا رەشنوسی نوێی بودجەی بەرگریی وڵاتەکەیان بۆ ساڵی 2023 پەسند کردوە. لە رەشنوسە نوێیەکی بودجەی بەرگیی تورکیادا چەند ماددەیەکی یاسایی لابراون کە پێشتر هۆکار بون بۆ نەفرۆشتنی فڕۆکەی جەنگیی ئێف 16 بە تورکیا. پێشتر چەند سیناتۆرێکی ئەمریکی نزیک لە یۆنان داوایان کردبو دەبێت، واشنتۆن بە مەرجی ئەوەی دژی یۆنان بەکارنەهێنرین فڕۆکەیی ئێف 16 رادەستی تورکیا بکات. تورکیا داوای کڕینی 40 فڕۆکەی ئێف 16 و نۆژەنکردنەوەی 80 فڕۆکەی هاوشێوەی لە ئەمریکا کردوە.

هێزەکانی ئەمریکا هۆشداریی دەداتە سوپای پاسداران و دەڵێت بەلەمەکانی ئەو سوپایە بەشێوەیەکی مەترسیدا لە کەشتییەکانی ئەمریکا نزیک بونەتەوە و ئەوەش دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی جەنگ. ناوەندنی فەرماندەیی هێزەکانی ئەمریکا (CENTCOM) لە بەیننامەیەکدا رایەگەیاند؛ بەلەمەکانی سوپای پاسدارانی ئێران رۆژی دوشەمەی رابردو لە گەروی هورمز لە کەنداو بە مەودایەکی مەترسیدار لە کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکا نزیک بونەتەوە. لە بەیاننامەکەد ئاماژەوە بەوە کراوە بەلەمە سەربازییانەی سوپای پاسداران بە مەودای نزیکەی 130 مەتر لە کەشتییەجەنگییەکانی ئەمریکا نزیک بونەتەوە کە بە پێوەری سەربازیی و نێودەوڵەتیی مایەی مەترسییە و دەبێتە ئەگەری پێکدادان و روبەڕوبونەوە. ناوەندنی فەرماندەیی هێزەکانی ئەمریکا هەڵسوکەوتەکانی سوپای پاسداران و ئێرانی بەهۆکاری تێکدانی ئاسایش و سەقامگیریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمو ناوچەکە ناوبردوە و هۆشداریی داوە لە ئەگەری دوبارەبونەوەی ئەو هەڵسوکەوتانە لە ئاوەکانی کەنداوە.        

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا کە گوێ لە داواکاری وڵاتانی جیهان بۆ وەستاندنی هێرشەکانی بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان ناگرێت، جارێکی دیکە هەڕەشەی لە شاری کۆبانێ کردەوە. ئەردۆغان لە کۆبونەویەکدا لەگەڵ سەندیکای کرێکاری سەر بە دەسەڵات قسەی کرد و جارێکی دیکە رۆژئاوای کوردستانی وەک ئامانج نیشاندا. ئەردۆغان وتی، دەڵێن ناتوانن دەست بۆ کۆبانێ بەرن. ئەگەر هەڕەشە لە باکوری سوریاوە بێتە سەرمان، سەرچاوەکەی لەناو دەبەین. لە ئیدلب بێن یان کۆبانێ، چی پێویست بکات دەیکەین." 'ئێوە دوژمنی سوێندخواردووی کوردن' ساروخان ئوکتای سەرۆکی فراکسیۆنی هەدەپە، ئەمڕۆ لە پەرلەمانی تورکیادا باسی لە دۆسیەی کۆبانێ کرد کە لە ئیستادا لە دادگایە و چەندین پەرلەمانتار و سیاسەتمەداری کورد لە چوارچێوەی ئەم دۆسیەیەدا دادگایی دەکرێن و وتی، "ئێوە هەوڵی داخستنی پارتەکەمان دەدەن. چەندین سیاسی ئێمەتان دەستگیرکردووە و لەگەڵ ئەوەی دادگای باڵای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بڕیاری ئازادکردنیانیداوە، بەڵام ئازاد ناکرێن. لەم وڵاتەدا چەندین دەسەڵاتی دوژمنی کورد هاتن و رۆیشتن، بەڵام هیچیان وەک ئێوە دوژمنی سوێندخواردووی کورد نین. ئێوە دوژمنی، کوردستانی عێراق، رۆژئاوای کوردستانن. ئێوە دەتانەویت شاری کۆبانێ لەناوببەن کە دڵی گەلی کوردە. باشە لەمە زیاتر دوژمنایەتیەک لەدژی کورد هەیە؟" هەڕەشەکانی تورکیا بۆ هێرشی زەمینی لەکاتێکدایە کە زیاتر لە دوو حەفتەیە بە بەردەوامی گوند و شارەکانی رۆژئاوای کوردستان تۆپباران و بۆردومان دەکرێن. ئەمرۆش بەگوێرەی میدیاکانی ئەو بەشەی کوردستان، چەندین گوندی کۆبانێ، زرگان و تەل تەمر تۆپباران کراون.

هاوڵاتی خاتەمی: دروشمی جوانی ژن، ژیان، ئازادی ئاماژەیە بۆ داهاتوی گەش لە ئێران دوای 81 رۆژ ناڕەزایەتیی محەمەد خاتەمی، سەرۆک کۆماری پێشوتری ئێران و یەکێک لە دامەزرێنەرانی باڵی ریفۆرم لەو وڵاتە رایگەیاند دروشمی ژن، ژیان، ئازادی ئاماژەی پێشکەوتنە و داهاتوی گەشە و دەبێت لە جیاتی سەرکوت هاوکاریی خۆپیشاندەران بکرێت. خاتەمی رۆژی سێشەممە لە بەیننامەیەکدا داوای لە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران کرد لە لایەنە خراپەکانی دەسەڵات تێبگەن و پێش ئەوە درەنگ ببێت بەرەو حوکمڕانییەکی باش و گونجاو هەنگاو بنێن. سەرۆک کۆماری پێشوتری ئێران داوای کردوە لە جیاتی مامەڵەی توند و ناڕەوا لەگەڵ خەڵکی ناڕازیی دەبێت دەسەڵات دەستی هاوکارییان بۆ بگرێتەوە. ئەو وتویەتی: دروشمی جوانی (ژن، ژیان، ئازادی) ئاماژەی رونی پێشکەوتن و هەنگاونانە بۆ داهاتویەکی گەش لە ئێران بۆیە نابێت بە ناوی پاراستنی ئاسایشەوە مافەکان و ئازادیی خەڵک و خۆپیشاندەران پێشێل بکرێت. ئەو بەیاننامەی خاتەمی کە بە بۆنەی رۆژی خوێندکاری زانکۆ لە ئێران بڵاو کراوەتەوە بە یەکەم هەڵوێستی فەرمی و پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی زیاتر لە 80 رۆژی رابردوی سەرکردەیەکی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەم دەدرێت.

هاوڵاتی 81 رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە و مانگرتن دوکانداران و کاسبکاران بەڕێوچو و بەرپرسێکی کۆماری ئیسلامی ئێرانیش هەڕەشەی لەو کەسانە کرد کە پابەندی پۆشینی سەرپۆش نابن و سەرکردەیەکی ریفۆرمخوازانیش پشتیوانیی خۆی بۆ ناڕەزایەتییەکان دەربڕی. ناوەندێکی مافی مرۆڤی ئێران بڵاوی کردەوە لانیکەم 473 کەس لە ناڕەزایەتییەکانی 81 رۆژی رابردودا کوژراون کە لەو ژمارەیە نزیکەی 120 کەسیان لە شارەکانی رۆژهەلاتی کوردستان بە دەستی هێزە ئەمنییەکان کوژراون. لە زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان رۆژی سێشەممە دوکان و بازاڕەکان وەک دەربڕین و بەردەوامبونی ناڕەزایەتییەکان نەکرانەوە. کاسبکارانیش لە لایەن لیژنەکانی حکومەتەوە روبەڕوی هەڕەشە بونەوە و لە سنە ، جوانڕۆ ، کامیاران، روانسەر لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەیان دوکان وەک سزادان لە لایەن دەسەڵاتەوە کلۆم کران و داخران. لەگەڵ مانگرتنی کاسبکاران زرۆبەی مامۆستایان و خوێندکارانی رۆژهەڵات بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کرد. هاوکات مانگرتنی کرێکارانی گەورەترین کارگەی تواندنەوەی ئاسن لە ئەسفەهان و پتڕۆکیمایی لە شاری سنە بەردەوامبو. لە زۆربەی زانکۆکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئەمڕۆش گردبونەوە و بایکۆتی هۆلەکانی خوێندن بەردەوام بو لە زانکۆی هونەر لە تاران سرود بۆ ناڕەزایەتییەکان وترایە. شەوی سێشەممە گەنجانی شاری سنە دوبارە هاتنەوە سەر شەقامەکان و بە کردنەوەی ئاگر و وتنەوەی دروشم دژی دەسەڵاتی ئێران بەردەوامبون لە دەربڕینی ناڕەزایەتیی لە شاری ئەنزەلی لە باکوری ئێران ناڕەزایەتیی بەرفراوان بەڕێوەچو و هێزە ئەمنییەکانیش بە غازی فڕمێسکڕێژ بڵاوەیان بە خۆپیشاندەران کرد. بە بەشداریی جەماەرێکی زۆری شاری مەهاباد چلەی مەرگی زانیار ئەبوبەکری لە گۆرستانی ئەو شارە بەڕێوەچو. زانیار ئەبوبەکری دوای بەشداریی لە خاکسپاردنی یەکێکی دیکە لە کوژراوانی مەهاباد ئەویش بە گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران پێکرا و دوای رۆژێک لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. محەمەد خاتەمی،سەرۆک کۆماری پێشوتری ئێران و سەرکردەی ریفۆرمخواز داوای کردوە لە جیاتی مامەڵەی توند و ناڕەوا لەگەڵ خەڵکی ناڕازیی دەبێت دەسەڵات دەستی هاوکارییان بۆ بگرێتەوە. ئەو وتویەتی: دروشمی جوانی (ژن، ژیان، ئازادی) ئاماژەی رونی پێشکەوتن و هەنگاونانە بۆ داهاتویەکی گەش لە ئێران بۆیە نابێت بە ناوی پاراستنی ئاسایشەوە مافەکان و ئازادیی خەڵک و خۆپیشاندەران پێشێل بکرێت. مەسعود ستایشی، وتەبێژی دەزگای داد لە ئێران بە میدیاکانی راگەیاند؛ لە چوارچێوەی سزادانی خۆپیشاندەراندا سزای سێدار بەسەر پێنج کەسی دیکەدا سەپێنراوە بەهۆی کوژرانی ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکانەوە. ستایشی رونی کردوەتەوە ئەو پێنج کەسە تۆمەتبارن بە کوشتنی ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکان لە رێوڕەسمی چلەی مەرگی حەدیس نەجەفی، یەکێک لە کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە. ئەو بەیاننامەی خاتەمی کە بە بۆنەی رۆژی خوێندکاری زانکۆ لە ئێران بڵاو کراوەتەوە بە یەکەم هەڵوێستی فەرمی و پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی زیاتر لە 80 رۆژی رابردوی سەرکردەیەکی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەم دەدرێت. ئەگەرچی 81 رۆژە ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە بێ وەستان و لە شارەکانی دیکەی وەک تاران و شارە گەورەکانیش بەردەوام بوە بەڵام پەرلەمانتارێکی توندڕەو لە پەرلەمانی ئێران هەڕەشەی ئەوەی کردوە تا دو هەفتەی دیکە یاسا و رێساکانی سەرپۆش لە وڵاتەکە دەست پێدەکاتەوە. حسین جەلالی، ئەندامەی دەستەیی فەرهەنگ و دابونەریت لە پەرلەمانی ئێران وتوشیەتی بە هاوکاریی دەزگای داد ئەو کچ و ژنانەی پابەندی پۆشین سەرپۆش نەبن لە ئێران، ئەژماری بانکییەکەی رادەگیرێت و داواتر سزایان بەسەردا دەسەپێنرێت. لێدوانی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە کاتێکدایە کە داواکاری گشتیی وڵاتەکە هەڵوەشاندنەوەی پۆلیسی ئەخلاقی راگەیاند و هاوکاتیش رونی کردەوە کە لەمەوداو دەزگای داد راستەوخۆ چاودێریی جیبەجێکرنی یاسای پۆشینی سەرپۆش دەکات.

دەزگای داد لە ئێران بڕیاری سێدارەی بەسەر پێنج خۆپیشاندەری دیکەدا سەپاند و سزای زیندانیی درێژماوەی بۆ 11 خۆپیشاندریش بڕیەوە. مەسعود ستایشی، وتەبێژی دەزگای داد لە ئێران بە میدیاکانی راگەیاند؛ لە چوارچێوەی سزادانی خۆپیشاندەراندا سزای سێدار بەسەر پێنج کەسی دیکەدا سەپێنراوە بەهۆی کوژرانی ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکانەوە. ستایشی رونی کردوەتەوە ئەو پێنج کەسە تۆمەتبارن بە کوشتنی ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکان لە رێوڕەسمی چلەی مەرگی حەدیس نەجەفی، یەکێک لە کوژراوانی ناڕەزایەتییەکانی وڵاتەکە. هەر لە چوارچێوەی ئەو دۆسیەیەدا 11 کەسی دیکە کە سێ کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمترە سزای زیندانیی درێژماوەیان بەسەردا سەپاندوە و دەزگای دادی ئێران جەختی لەوە کردوەتەوە تۆمەتبارەکان دانیان بەوەدا ناوە کە دەستیان هەبوە لە کوشتنی ئەو ئەندامەی هێزە ئەمنییەکان. بە پێی دوایین ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ زیاتر لە 28 خۆپیشاندەر مەترسیی جێبەجێکردنی سزای سێدارەیان لەسەرە و بەوەش تا ئێستا سزای سێدارەی 31 کەس یەکلایی بوەتەوە کە لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستگیر و دادگایی کراون. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ئاماژەیان بەوە کردوە زیاتر لە 18 هەزار کەس بە تۆمەتی جیاواز لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر کراون و بەو تۆمەتانەشی لە لایەن دەزگای دادی ئێرانەوە دەسەپێنرێت زیاتر لە 50 کەس لە یەکەم دادگاییدا سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. ئێران یەکێکە لەو وڵاتانەی زیاترین سزای سێدارەی تێدا جێبەجێ دەکرێت و بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانەکەشی یەکەم وڵاتە کە زیاترین سزای سێداری تێدا جێبەجێ دەکرێت و دوای ئەو وڵاتەش چین دوەم وڵاتە لە روی جێبەجێکردنی سزای سێدارەوە.  

هاوڵاتی دوای وەزارەتەکانی کارەبا و کشتوکاڵی فیدڕاڵ، ئەمڕۆ سێشەممە وەزارەتی دادی عێراقیش بڕیاری بە هەمیشەییکردنی فەرمانبەرانی گرێبەستی دەرکرد. د.خالید شوانی، وەزیری داد تەواوبونی سەرجەم ڕێکارە کارگێڕی و داراییەکانی دانانی فەرمانبەرانی گرێبەستی وەزارەتی ڕاگەیاند. ئەوەشی خستوەتەڕو،، وەزارەت ڕێکارەکانی خۆی بەگوێرەی ڕێنماییەکانی وەزارەتی دارایی تەواوکردوە بۆ دانانی ئەو فەرمانبەرانەی گرێبەستن و خزمەتی دو ساڵ یان زیاتریان هەیە و بۆ دەستەبەرکردنی سەرجەم مەرجەکان. وەزارەتی دادی عێراق دەڵێت، وەزارەت هەمو ڕێکارێکی کارگێڕی دەگرێتەبەر بۆ دانانی فەرمانبەر لە سەرجەم فەرمانگە دادییەکان، جەختیشیکردەوە کە بە شێوەیەکی تایبەتی بەدواداچون دەکات بۆ تەواوکردنی سەرجەم ڕێکارەکان لەوبارەیەوە.  

هاوڵاتی لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ ئەندامانی فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی ڕایگەیاند کە گرنگە بەپێی دەستوور کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان بەغدا و ھەولێر چارەسەر بکرێن. نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق بڵاویکردۆتەوە کە لە میانی کۆبوونەوەیەکدا، رەوشی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری لەسەر ئاستی نیشتمانی، ھەروەھا ئەو ئاڵنگارییانەی کە بەرەوڕووی پلانەکانی چاکسازی و گەشەپێدان بووەتەوە، تاوتوێ کراوە، باسی لەوەشکردووە کە محەمەد شیاع سوودانی گرنگی پشت بەستن بەدەستوور وەکوو مەرجەعی سەرەکی بۆ چارەسەرکردنی ھەموو کێشە ھەڵپەسێردراوەکان و تەگەرەکانی پێش کاری ھاوبەشی نێوان حکوومەتی فیدراڵی و حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دووپات کردووەتەوە. ھەروەھا ئەوەیشی خستووەتەڕوو کە سەرۆکوەزیرانی عێراق داوای یەکخستنی ھەوڵەکانی کردووە بۆ تەواوکاری کاری پەرلەمانی لە چاودێریکردن و یاسادانان لەگەڵ ھەوڵەکانی حکوومەت بۆ چاکسازی و بەرزکردنەوەی ئاستی خزمەتگوزارییەکان لە پێناو بەدیھێنانی خواستەکانی ھاووڵاتییان لەسەرانسەری وڵاتدا. راشیگەیاندووە کە محەمەد شیاع سوودانی جەختی کردووەتەوە لەسەر پێویستی کارکردن بۆ بەھێزکردنی بەرەی ناوخۆیی، ھەروەھا دابینکردنی پاراستنی ھەموو پێکھاتە و چینەکانی گەلی عێراق، بەمەبەستی بەرجەستەکردنی ژیانێکی ھاوبەش و ئاشتی کۆمەڵایەتی.

هاوڵاتی ساروخان ئولوچ سەرۆکی فراکسیۆنی هەدەپە لە دانیشتنی پەرلەمانی تورکیادا رایگەیاند، ئاکەپە دەیەوێت کۆبانێ لەناوببات و ئەم هەنگاوەش ئەوپەڕی دوژمنایەتیکردنی کوردە. دانیشتنی پەرلەمانی تورکیا لەبارەی پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ بەردەوامە کە بڕیارە دوو حەفتە بخایەنێت. لە دانیشتنەکەی ئەمڕۆدا فوئاد ئوکتای جێگری سەرۆککۆماری تورکیا، شارەوانیەکانی هەدەپەی بەوە تۆمەتبار کرد کە داهاتی شارەوانیەکان بۆ رۆژئاوای کوردستان دەنێرن. 'سیاسەت لە رێگەی درۆکردن' ساروخان ئوکتای سەرۆکی فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە دانیشتنەکەدا وڵامی فوئاد ئوکتای جێگری رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیای دایەوە و وتی، " ئێوە سیاسەت لە ریگەی درۆکردنەوە دەکەن. چوار ساڵە ئێمە لەم پەرلەمانەدا بەبیرتان دەهێنینەوە کە لە رێگەی درۆکردنەوە سیاسەت سەرکەوتوو نابێت. یەک شارەوانیشمان نییە کە بەهۆی گەندەلی و بەهەدەردانی پارەی گەلەوە تۆمەتبار کرابێت. ئێوە قەیومتان لە شوێنی سەرۆک شارەوانیەکانی کورددا داناوە. دەستتان بەسەر ئیرادەی گەلی کورددا گرتووە. گەندەلکار و دزەکان قەیومەکانی ئێوەن. قەیومتان هەیە کە چوار جار بەهۆی دزی و گەندەڵی دەرکراوە. ئێوە دێن و ئەمە دەشارنەوە، بەڵام ئێمە تاوانبار دەکەن." 'ئێوە دوژمنی سوێندخواردووی کوردن' ساروخان ئوکتای باسی لە دۆسیەی کۆبانێ کرد کە لە ئیستادا لە دادگایە و چەندین پەرلەمانتار و سیاسەتمەداری کورد لە چوارچێوەی ئەم دۆسیەیەدا دادگایی دەکرێن و ئاماژەی بەوەدا، "ئێوە هەوڵی داخستنی پارتەکەمان دەدەن. چەندین سیاسی ئێمەتان دەستگیرکردووە و لەگەڵ ئەوەی دادگای باڵای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بڕیاری ئازادکردنیانیداوە، بەڵام ئازاد ناکرێن. لەم وڵاتەدا چەندین دەسەڵاتی دوژمنی کورد هاتن و رۆیشتن، بەڵام هیچیان وەک ئێوە دوژمنی سوێندخواردووی کورد نین. ئێوە دوژمنی، کوردستانی عێراق، رۆژئاوای کوردستانن. ئێوە دەتانەویت شاری کۆبانێ لەناوببەن کە دڵی گەلی کوردە. باشە لەمە زیاتر دوژمنایەتیەک لەدژی کورد هەیە." بە گۆرانی مەگری مەگری ناتوانیت خۆت وەک دۆستی کورد پیشان بدەیت سەرۆکی فراکسیۆنی هەدەپە باسی سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ شاری روحای باکوری کوردستان و وتنی گۆرانی کوردی 'مەگری مەگری' لەگەڵ ئیبراهیم تاتلیسەس کرد و وتی، " ئاکەپە وادەزانێت کە دەتوانێت حەوت ملیۆن دەنگی کورد بۆلای خۆی رابکێشێت. ئێوە ناتوانن هەدەپە لەناوببەن. دەچن دەف لێدەدەن و گۆرانی 'مەگری مەگری' دەڵێن. بەم شێوەیە ناتوانن خۆتان وەک دۆستی کورد نیشان بدەن. ئێوە هەوڵ دەدەن بەم شێوەیە پارتەکەمان لە سیاسەت دوور بخەنەوە. نە گەلی کورد و نە لایەنە دیموکراتەکانی تورکیا رێگە بەم کارە ئێوە نادەن. لە کۆتاییدا ئەنجامی سیاسەتی دوژمنکارانەتان لەدژی کورد دەبینن."