حەیدەر شاكر: سزای هاتووچۆ لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامە

هاوڵاتی دوای 78 رۆژ ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان دواجار ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی کۆماری ئیسلامی ئێران بە بەیاننامەیەک رایگەیاند؛ 200 کەس لە ناڕەزایەتییەکاندا کوژراون. ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی کۆماری ئیسلامی ئێران رۆژی شەممە لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاندوە؛ وڵاتەکە روبەڕوی پلانێکی هاوبەش بوەتەوە و پێشکەوتنی وڵاتەکە دوژمنانی توڕە کردوە و هەر ئەوەش وای کردوە کاری تێکدەرانە لە ناوخۆی وڵاتەکە سەر هەڵ بدات و دوژمنانیش هانی گەنجان و لاوان دەدەن بۆ لاوازکردنی پێگەی وڵاتەکە. بە پێی بەیاننامەکە لە خۆپشاندانەکانی وڵاتەکەدا 200 کوژراوە 51 کەسیان ئەندامی هێزە ئەمنییەکانی سەر بە سوپای پاسداران و پۆلیس بون. بەیاننامەکەی ئەنجومەنی ئاسایش لە کاتێکدایە تەنها لە رۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر لە 114 کەس کوژراون و بە گشتی لە سەرتاسەری ئێران ناسنامە و وێنەی زیاتر لە 469 کەس کوژراون.  

  سەرۆکى رژێمی سوریا رەتی دەکاتەوە لەگەڵ سەرۆک کۆماری تورکیا کۆببێتەوە و ئاژانسێکیش ئاشکرای دەکات دیمەشق نایەویت پێش هەڵبژاردنەکانی ناوخۆی تورکیا لەگەڵ ئەردۆغان کۆببێتەوە. ئاژانسى هەواڵى رۆیتەرز لەزارى چەند سەرچاوەیەک لە سوریا بڵاوی کردوەتەوە کە هەوڵەکانى روسیا بۆ نزیککردنەوەى ئەسەد و ئەردۆغان سەرکەوتو نەبوە و ئەنجامدانى دیدارى نێوانیشیان لەلایەن دیمەشق رەتکراوەتەوە. رۆیتەرز ئاشکرای کردوە کە ئەسەد رەتى کردوەتەوە کە پێش هەڵبژاردنە گشتییەکەى تورکیا لەگەڵ ئەرۆدغان کۆببێتەوە بەوهۆیەى کە ئەم هەنگاوە پێگەی جەماوەریی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەکان بەهێز دەکات. ئەو سەرچاوانە بە رۆیتەرزیان وتوە:  تا لە لایەن ئەنکەرەوە پێشنیاریكی گرنگ رادەستی دیمەشق نەکرێت و تورکیا هێزەکانی لە خاکی سوریا نەکشێنێتەوە پێناچێت هیچ دانوستان و دیدارێک لە نێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا و بەشار ئەسەد، سەرۆکی رژێمی سوریا بەڕێوەبچێت. بڵاوبونەوەی ئەو هەواڵە لە کاتێکدایە روسیا هەوڵی ئەوە دەدات پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و رژێمی سوریا ئاسایی بکاتەوە.

هاوڵاتی راوێژکاری بانکی ناوەندیی عێراق ڕایگەیاند، یەدەکی دراوی بانکی ناوەندیی عێراق 90 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە و کۆتایی ساڵی داهاتووش دراوی 20 هەزار دیناری دەردەچێت.  ئیحسان یاسری، راوێژکاری بانکی ناوەندیی عێراق بە میدیای فەرمیی عێراقی راگەیاند: "یەکەمینجارە یەدەکی دراوی بانکی ناوەندیی عێراق 90 ملیار دۆلار تێپەڕێنێت. ئەمەش ئاماژەیە بۆ باشبوونەوەی ئابووریی وڵات".  وتیشی ،کۆتایی ساڵی داهاتوو دراوی 20 هەزار دیناری دەردەچێت کە "بە تایبەتمەندییەکی ئەمنیی بەرز لە چاپ دەدرێت". باسی لەوەشکرد،بانکی ناوەندی 15 تریلیۆن دیناری لەبەردەستە کە وەک قەرز دەیداتە پڕۆژە پیشەسازییەکان، کشتوکاڵییەکان، پڕۆژەکانی بواری نیشتەجێکردن و بازرگانی.  

هاوڵاتی لە ساڵیدان زیندانەکانی باکوری کوردستان و تورکیا 73 زیندانیی گیانیان لەدەستداوە و لەو ژمارەیەش ژمارەیەکیان خۆیان کوشتوە. عومەر فاروق گەرگەرلی ئۆغڵو، پەرلەمانتاری پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) ئامارەکانی ئەو زیندانیانەی بڵاو کردەوەتەوە کە لە زیندانەکانی تورکیا و باکوری کوردستان گیانیان لەدەست داوە. گەرگەرلی ئۆغڵو وتویەت: زیندانەکانی باکوری کوردستان و تورکیا بوەتە دۆزەخی مەرگ بۆ زیندانیان و لە ماوەی ساڵێکدا 39 زیندانی بەهۆی نەخۆشییەوە گیانیان لەدەستداوە و 34 زیندانیش کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە. ئەو پەرلەمانتارەی هەدەپە ئاماژەی بەوەش کرد ژمارەیەکی بەرچاو لە زیندانیانی باکوری کوردستان و تورکیا وەک پێویست چارەسەریی پزیشکیان بۆ ناکرێت و ئەوەش هۆکارێکە بۆ گیانلەدەستدانی زیندانییەکان.  

دەمیرتاش پێشنیارێکی دەزگای میت بۆ جێگردنەوەی ئۆجەلان رەت دەکاتەوە و رایدەگەیەنێت ئەوە پێشنیارە دەبێتە مایەی تێکدانی پڕۆسەی چارەسەریی پرسی کورد. سەڵاحەدین دەمیرتاش لە زیندانی ئەدیرنە لە رێگەی نامەوە وەڵامی پرسیارەکانی تەلەفیزیۆنی(هاڵک تیڤی) داوەتەوە و ئاشکرای کردوە لە ماوەی شەش ساڵدا لەگەڵ هیچ بەرپرسێکی تورکیا دانوستان و کۆبونەوەی نەکردوە. دەمیرتاش سەبارەت بە پێشنیاری هاکان فیدان، سەرۆکی دەزگای هەواڵگریی تورکیا، میت، وتویەتی: لە ساڵی 2014 و لە کاتی بەڕێوچونی پڕۆسەری چارەسەریدا لە رێگەی سری سورەیا ئۆندەر یەکێک لە ئەندامانی شاندی ئیمڕاڵی، پێشنیاری پێکراوە شوێنی عەبدوڵا ئۆجەلان بگرێتەوە. دەمیرتاش وتویەتی: پێشنیارەکەی سەرۆکی دەزگای میت بۆ ئەوە بوە کە ئە لە جیاتی ئۆجەلان پڕۆسەی چارەسەریی بەڕێوەببات و پێشنیارەکە بۆ ئەوە نەبوە کە دەمیرتاش سەرۆکایەتیی پارتی کرێکارانی کوردستان، پەکەکە بکات. سەڵاحەدین دەمیرتاش ئاماژەی بەوە کردوە کە ئەو پێشنیارەکەی رەت کردوەتەوە چونکە ئەو کارە دەبوە هۆی تێکچوانی پڕۆسەی ئاشتیی لەو سەردەمەدا.  

هاوڵاتی لەسەر داوای سەرۆکوەزیرانی عێراق، دەنگ لەسەر بەربژێرانی وەزیرانی وەزارەتەکانی ئاوەدانكردنەوە و ژینگە دەدرێت کە پشکی کوردن دەدرێت. سبەی شەممە پەرلەمانی عێراق کۆدەبێتەوە و یەکێک لە بڕگەکانی بەرنامەی کاریش بریتییە لە متمانەدان بە هەردو وەزیری ئاوەدانکردنەوە و ژینگەی عێراق کە یەکەمیان لە پشکی پارتی و دوەمیشیان لە پشکی یەکێتی  دەستبەکاردەبن. محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق له‌ نووسراوێكدا كه‌ رۆژی پێنجشه‌ممه‌ (1ـی كانوونی یه‌كه‌م/دیسێمبه‌ری 2022)، ئاراسته‌ی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقی كردووه‌، داواده‌كات بۆ ته‌واوكردنی كابینه‌كه‌ی له‌ دانیشتنێكدا متمانه‌ به‌ كاندیدانی هه‌ردوو وه‌زیرانی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ و ژینگه‌ ببه‌خشرێت. هەردوو بەنگین رێکانی کە بەربژێرە بۆ بوون بە وەزیری ئاوەدانكردنەوەی عێراق، لەسەر پشکی پارتی دیموکراتی کوردستانە و نزار محەممەدیش کە بەربژێری وەزیری ژینگەی عێراقە، لەسەر پشکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانە. هاوکات لەم كابینەیەی حکومەتی عێراقدا، فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەیە لە پشكی پارتی دیموکراتی کوردستان و خالید شوانی، وەزیری دادە لە پشكی یەكێتیی نیشتمانیی کوردستان. جێگەی باسە ڕۆژی (13ی تشرینی یه‌كه‌م/ئۆكتۆبه‌ری 2022)، له‌لایه‌ن له‌تیف ره‌شید، سه‌رۆككۆماری عێراقه‌وه‌ محه‌ممه‌د شیاع سوودانی راسپێردرا بۆ پێكێهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق و  رۆژی (27ی تشرینی یه‌كه‌م/ئۆكتۆبه‌ری 2022)، به‌ ئاماده‌بوونی (253) په‌رله‌مانتار، ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق متمانه‌ی به‌ كارنامه‌ و 21  وه‌زیری‌ كابینه‌كه‌ی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی به‌خشی.

هاوڵاتی مەرال دانش بەشتاش سەرۆکی فراکسیۆنی هەدەپە رایگەیاند، ئەندامانی داعش بە ئاسانی لە تورکیا بازرگانی دەکەن و داوای کرد، لێکۆلینەوە لەم پرسەدا بکرێت. مەرال دانش بەشتاش جێگری هاوسەرۆکانی هەدەپە و سەرۆکی فراکسیۆنی پارتەکە لە پەرلەمانی تورکیا، پێشنیاز پرسێکی لەبارەی جموجووڵی ئەندامانی داعش لەنێو تورکیادا پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کرد و لە وتارێکیشدا کە ئاراستەی پەرلەمانتاران کرد وتی، " ئەندامانی داعش لە تورکیا بە ئاسانی کار و بازرگانی دەکەن". بەشتاش وتی: پێویستە ئاشکرا ببێت کە داعش لە تورکیا چۆن بازرگانی دەکات و ئابوریەکەی بەهێز دەکات. پێنج ملیۆن پەنابەری سوریا لە تورکیا هەن کە ئەندامانی داعشیش لەناویاندا هەن و پێویستە پەنابەر و ئەندامانی داعش لە یەکدی جیابکرێتەوە. 'ئیلهان بالی' کەسێکە کە هەرگیز لەبیرم ناچێتەوە. بەرپرسیاری تەقینەوەکەی پێنجی حوزەیرانە کە لەبەرامبەر میتینگی ئێمە ئەنجامدرا و ئێستا لە شاری کلیس مارکێتی هەیە.  بە واتایەکی دیکە پۆلیس ناتوانێت دەستگیری بکات، جگە لەوەش رێگەی پێدەدرێت بازرگانی بکات. حکومەت دەزانێت کە زۆربەی ئەندامانی داعش چوونەتە نێو سوپای سوریای ئازاد و لەگەڵ سوپای تورکیا ئۆپەراسیۆن ئەنجام دەدەن. جێگری هاوسەرۆکانی هەدەپە و سەرۆکی فراکسیۆنی پارتەکە لە پەرلەمانی تورکیا ئەوەی خستەڕوو، لەو سەردەمانەی کە تورکیا هاوسنووری داعش بوو، حکومەتی ئاکەپە دەروازە سنوورییەکانی سوریای بە کراوەیی هێشتەوە و ئەندامانی داعش بازرگانییان دەکرد. ئێمە ئەو رۆژانە لەبیر ناکەین. بە واتایەکی دیکە داعش ئازادە لەم وڵاتەدا سامان بەدەست بهێێنێت و ببنە هاوڵاتی، تاوان ئەنجام بدەن، تەراتێن بکەن و بازرگانی بکەن. دوای تەقینەوەکەی ئەستەنبوڵ لە ١٣ی تشرینی دووەمدا کە حکومەتی ئەو وڵاتە کوردی بە ئەنجامدانی تۆمەتبار کرد، مەزلۆم کۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە)، رایگەیاند، ئەو ژنەی تەقینەوەکەی ئەستەنبوڵی ئەنجامداوە، ئەندامی داعشە و سێ برای لەنێو داعشدا کوژراون و برایەکیشی کە پێشتر ئەندامی داعش بووە، ئێستا لەنێو سوپای سوریای ئازادە و وتی، " تورکیا بە هێرش کردنە سەر رۆژئاوای کوردستان، دەیەوێت تۆڵەی داعش بکاتەوە." ف.ق

هاوڵاتی ئەلێکساندەر لاڤرێنتیڤ، نێردەی تایبەتی ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی روسیا بۆ سوریا ڕایگەیاند، هەوڵدەدەن کۆبوونەوەیەک لە نێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا و بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا ڕێکبخەن. لە لێدوانێکیدا بۆ کەناڵی ئەلعەرەبیە، لاڤرێنتیڤ سەبارەت بە ئەگەری کۆبوونەوەی ئەسەد و ئەردۆغان ڕایگەیاند، "پێمان وایە کۆبوونەوەیەکی لەو شێوەیە بە گشتی ئەرێنی و سوودبەخش دەبێت، ئێمەش بەردەوامین لە کارکردن بەو ئاراستەیە".  ئەو لێدوانە لەکاتێکدایە کە ئەنقەرە چەندین جار باسی پرۆسەی ئاشتەوایی لەگەڵ دیمەشق کردووە. چەند رۆژ لەمەوبەر کەناڵی ئەلجەزیرە رایگەیاندبوو کە چەندین کۆبونەوەی نهێنی لەنێوان روسیا و تورکیادا ئەنجامدراون و بەرپرسانی ئەنقەرە داوایان کردووە کە رێگەی پێبدرێت، شارەکانی کۆبانێ، منبج و تەل رەفعەت داگیر بکات. هەواڵی داواکاری تورکیا بۆ چاوپێکەوتن و کۆبونەوە لەگەڵ بەرپرسانی سوریا لەکاتێدایە کە سوریا دوو مەرجی سەرەکی هەیە، ئەویش کشانەوەی هێزەکانی تورکیایە لە سوریا  و دووەمیشیان پشتگیرینەکردنی ئەو هێزە جیهادیانەیە کە لەدژی حکومەتی سوریا شەڕ دەکەن. چەند رۆژێکە، ئۆپۆزسیۆنی تورکیاش، داوا دەکات کە دەوڵەت رێگەیان پێبدات، سەردانی سوریا بکەن و زەمینەی پرۆسەی ئاشتەوایی لەگەڵ ئەسەد بخوڵقێنن. لەسەر ئەم پرسە، مەڕاڵ ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش کە پارتێکی نەتەوەپەرستە و لە مەهەپە جیابووتەوە بە فەرمی داوای کرد کە ڕۆڵیان لە لێکنزیککردنەوەی حکومەتی دیمەشق و ئەنقەرەدا هەبێت. ئەم هەنگاوانە لەلایەن هێزە سیاسیە کوردیەکانەوە بە توندی رەخنە دەکرێت. لەسەر ئەم پرسە، سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پیشووی هەدەپە کە لە زینداندایە، رایگەیاند، حکومەتی تورکیا، ئامادەیە کە لەگەڵ هەموو نەیارانیدا وەک، ئەسەد، سیسی و ئیسرائیل کۆبێتەوە و پەیوەندیەکانی ئاسایی بکاتەوە، بەڵام کاتێک پرسەکە دەبێتە کورد، چەک و ئۆپراسیۆن دێتە ئاراوە.

هاوڵاتی سێ ساڵ بەسەر كۆمەڵكوژییەكەی پردی زەیتوون لەشاری ناسرییە تێدەپەڕێت كەتیایدا ژمارەیەكی زۆر خۆپیشاندەری ناڕازی لەدەسەڵات كوژران و برینداركران، ئەوكات (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆك وەزیران بوو، لەساڵیادی خۆپیشاندانەكاندا رێكخراوی نێودەوڵەتی چاودێریكردنی مافەكانی مرۆڤ (هیومان رایتس وۆچ)یش رەخنە لەدەسەڵاتی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق دەگرێت و بەبێ بەڵێن وەسفی دەكات. لەنوێترین راپۆرتی خۆیدا كە ٣٤ لاپەڕەیە ئەو رێكخراوە زۆر بەوردەكارییەوە پرۆسەكانی كوشتن و برینداركردن و رفاندنی خۆپیشاندەرانی ناوچەكانی ناوەڕاست و باشووری عێراقی لەساڵی ٢٠١٩ -٢٠٢٠ی خستووەتەڕوو، رێكخراوەكە ئاماژەی بەوەكردووە كاتێك مستەفا كازمی لەئایاری ٢٠٢٠ دەسەڵاتی گرتەدەست بەڵێنیدا بكوژان و رفێنەران سزابدات، بەڵام بێ ئەوەی بەڵێنەكانی جێبەجێ بكات لەئۆكتۆبەری ٢٠٢٢ كۆتایی بەدەسەڵاتەكەی هات و بەرپرسانی ئەو تاوانانەی سزا نەدا. رەنگە رووداوی سەر پردی زەیتون لەشاری ناسریە بەتوندوتیژترین رووداوی ئەو خۆپیشاندانانە ئەژماربكرێت كاتێك لە ٢٨ی ١١ی ٢٠١٩ هێزە ئەمنییەكانی عێراق ئاراستەی چەكەكانیان كردە خۆپیشاندەران و زیاتر لە ٥٠ خۆپیشاندەریان كوشت و ٥٠٠ی دیكەشیان برینداركرد، چالاكوانان و خۆپیشاندەری شارەكەش بەشێكی زۆری بنكەو بارەگاكانی حكومەتیان لەو شارە سووتاند. لەو رووداوەشدا فەریق رووكن (جەمیل شەمەری)ی فەرماندەی سەربازیی شارەكە تۆمەتباردەكرێت كە لەلایەن (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆكوەزیرانی پێشووترەوە بۆ سەرپەرشتیكردنی شارەكە نێردراو دەوترێت ئەو فەرمانی تەقەكردنی خۆپیشاندەرانی دەركردووەو ئەو قەتڵوعامەی ئەنجامداوە. ئادەم كۆغل، جێگری بەڕێوەبەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە (هیومان ڕایتس وۆچ) دەڵێت: دوای دوو ساڵ و نیو لەدەسەڵاتی كازمی دەركەوت بەڵێنەكانی بۆ چەسپاندنی دادگەری بەسەر ئەو توندوتیژییە دڕندانەی دژ بەخۆپیشاندەرە ئاشتیخوازەكان ئەنجامدراوە پووچ دەرچوون و بكوژەكان بەئازادی دەسوڕێنەوە. خۆپیشاندەران قوربانی زۆریاندا بۆ باشتركردنی دۆخی وڵات، تەنانەت رۆحی خۆیان بەخشی، بەڵام حكومەتەكەیان نەیتوانی لانی كەم لەدادگەرییان پێببەخشێت. لەدوای شەش مانگ لەگرتنەدەستی دەسەڵات، مستەفا كازمی لیژنەیەكی (بۆ دەرخستنی راستییەكان) بۆ لێكۆڵینەوە لەو توندوتیژی و تاوانانەی دەرحەق بەخۆپیشاندەران ئەنجامدراوە پێكهێنا، بەڵام لیژنەكە هیچ زانیارییەكی دەربارەی ئەو ئەنجامانە بڵاونەكردەوە  كە پێیگەیشتووە، تەنانەت ئەو دۆسیانەشی ئاشكرانەكرد كە لێكۆڵینەوەی لەبارەوە كردن. خێزانی قوربانییەكان و رفێنراوان لەلای پۆلیس و دەزگای دادوەری سكاڵای خۆیان تۆماركرد، بەڵام دواتر وەك هەموو دۆسیەكانی تری ئەو بابەتە پشتگوێخران و بەدواداچوون و وردەكاری بۆ كۆنەكرایەوەو بكەرەكانی دەستنیشاننەكراو لێپرسینەوەیان لەگەڵ نەكرا. هیومان رایتس وۆچ رەخنەی ئەوەشدەگرێت جگە لەو هاوكارییە مادییەی دراوەتە زۆرینەی خێزانی قوربانییەكان، بەڵام هێشتا وەكو پێویست بەهەزاران برینداری خۆپیشاندانەكان هاوكاری نەكراون و وەك ئەوەی باسی دەكەن لەدوای دوو ساڵ  و نیو چاوەڕوانی ناچاربوون پارێزەر بگرن و بەرتیل بدەن بۆ پێشسخستنی داواكانیان بۆ قەرەبووكردنەوە، داواش لەحكومەتەكەی محەممەد شیاع سوودانی دەكات ئەو زانیارییانە بڵاوبكاتەوە كە لیژنەی بەدواداچوونی راستییەكان پێیگەیشتوون و تاوانباران سزا بدات. لە ١ی تشرینی یەكەمی ٢٠١٩، خۆپیشاندان لەبەغداو ناوەڕاست و باشوری عێراق دەستیپێكردو بەڕووخانی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی و كوژرانی زیاتر لە ٥٠٠ خۆپیشاندەرو برینداربوونی ٢١ هەزار خۆپیشاندەری دیكە كۆتاییهات.

هاوڵاتی پەرلەمانى عێراق بڕگەیەکى بۆ کۆبوونەوە شەممەى داهاتووى زیادکرد کە دەنگدانە لەسەر تەواوکردنى کابینەى حکومەت، کە متمانەدانە بە بەربژێرانى هەردوو وەزارەتەکانى ژینگە و ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و، هەردووکیان لە پشکى کوردن. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ (1ی كانوونی یه‌كه‌م/دیسێمبه‌ری 2022)، فه‌رمانگه‌ی میدیایی په‌رله‌مانی عێراق، كارنامه‌ی دانیشتنی په‌رله‌مانی بۆ رۆژی شه‌ممه‌ی داهاتووی رایگه‌یاند و خشته‌كه‌ 9 بابه‌ت له‌خۆده‌گرێت، له‌وانه‌ش ده‌نگدان به‌ ته‌واوكردنی كابینه‌ وه‌زارییه‌كه‌ی محه‌مه‌د شیاع سوودانی. رۆژی 27ـى تشرینى یەکەمى 2022، پەرلەمانى عێراق لە کۆى 23 بەربژێرى وەزارەتەکانى حکومەتى عێراق، دەنگى لەسەر 21  بەربژێر دا کە بەهۆى رێککنەکەوتنى یەکێتى و پارتى لەسەر ئەو دوو وەزارەتە بەربژێریان پێشکێش نەکردبوو.  وه‌ك له‌ كارنامه‌كه‌دا هاتووه‌، کۆبوونەوەى داهاتووى پەرلەمانى عێراق، جگە لە دەنگدان بە تەواوکردنى کابینەى حکومەت، خوێندنەوەی یەکەم بۆ پێنج پڕۆژەیاسا و خوێندنەوەى دووەم بۆ پڕۆژەیاسایەک دەکرێت، ئەوە جگە لە خوێندنەوەى دوو راپۆرتى تایبەت بە کەرتى تەندروستى و ژینگە.

هاوڵاتی ئەندامی سەندیکای پارێزەرانی عێراق رایگەیاند، لە ماوەی مانگی رابردوو رێژەی حاڵەتەکانی جیابوونەوە لە پارێزگای دیالە ٢٠٠ حاڵەت بووە. واسق حەسەن ئەندامی سەندیکای پارێزەرانی عێراق لە لێدوانێکدا بە میدیا ناوخۆییەکانی راگەیاند، دادگاکانی دیالە لە ماوەی مانگی تشرینی دووەمی رابردوو نزیکەی ٢٠٠ حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەرییان تۆمارکردووە، دەشڵێت، "هۆکارەکان بریتین لە هۆیەکانی پەیوەندیکردن و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و دەستێوەردانی خانەوادە و دۆخی ئابوری". ڕونیشیکردەوە،بەراورد بە مانگی تشرینی یەکەم رێژەی ئەم حاڵەتە بەشێوەیەکی سنووردار کەمبووەتەوە، بەڵام ژمارەکانی هێشتا زۆرن و ٢٠٪ بۆ ٢٥٪ی ئەو حاڵەتی جیابوونەوانەی تۆمارکراون بریتین لەو هاوسەرگیریانەی کە تازە تۆمارکراون و تەنها چەند مانگێکیان خایاندووە و بەهۆی چەند کێشەیەکەوە بە جیابوونەوە کۆتایی هاتووە. لەبارەی هۆکارەکانی حاڵەتەکانی جیابوونەوە، واسق حەسەن ئاشکرای کرد، چوار هۆکار هەن کە سەرەکین لە زۆربوونی حاڵەتەکانی جیابوونەوە، ئەوانیش: هۆیەکانی پەیوەندیکردن "مۆبایل" و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و دەستێوەردانی خانەوادە و خراپی دۆخی ئابوری.

دوو مێرمنداڵی بەلوچ لە لایەن دادگایەکی ئێران تۆمەتبار دەکرێن بە "دژایەتی خودا" و رێکخراوەکانیش هۆشداریی دەدەن لە سەپاندنی سزای سێدارە دژی ئەو دو برایە. محەمەد و عەلی رەخشانی کە دوو بران لە ناڕەزایەتییەکانی شاری زاهیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان لەبەردەم ماڵی خۆیان دەستگیر کراون و دادگا تۆمەتباری کردون بە یاسای (دژایەتی خودا) کە بە پێی یاساکە سزای سێدارە دەیانگرێتەوە. ئەو دوو مێرمنداڵە تەمەنیان 16 و 17 ساڵە و رۆژی هەینی خوێناوی کە نزیکەی 98 بەلوچ لە شاری زاهیدان کوژران لەبەردەم ماڵەکەیان دەستگیر کراون و دوای 63 رۆژ لە دەستبەسەرکردنیان تۆمەتبار کراون بە تێکدانی ئاسایش و دژایەتی خودا. عەلی کەریمی پارێزەری ئەو دوو برا مێرمنداڵە رایگەیاندوە بە پێی ئەو تۆمەتانەی دراوەتە پاڵیان مەترسیی لەسێدارەدانیان لەسەرە.

کۆمەڵێک بەڵگەی نهێنی لە ئێران بڵاو دەبێتەوە کە ئاشکرای دەکەن بەرپرسانی باڵای وڵاتەکە دانیان بەوەدا ناوە زۆرینەی خەڵک دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانن. گروپی هاککەری (بلاک ریوارد) دوای هاککردنی ژمارەیەک پێگەی تایبەت بە سوپای پاسدارانی ئێران، ژمارەیەک بەڵگە و نامەی نهێنیی بڵاو کردوەتەوە کە هۆشدارایی دراوە لە بەرفراوانبونی ناڕەزایەتییەکان دژی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە. لە راپۆرتێکی نهێنیدا کە رادەستی حسێن سەلامی، فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران کراوە، ئاماژە بە ترسی هێزە ئەمنییەکان و بەرەنگاربونیان لە لایەن خەڵکەوە کراوە و هۆشداریی داوە کە ئەو هێزانە لە سەرکوتی خەڵک ترساون بە تایبەت کە ژمارەیەکیان لە لایەن خۆپیشاندەرانەوە روت کراونەتەوە و لێیان داروە. لە بەشێکی دیکەشدا جەخت لەوە کراوەتەوە 84٪ی خەڵک پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەکەن و ئەو ناڕەزایەتییانە بە هۆکارێکی دەربازبون لە قەیرانە ئابوریی و سیاسییەکان دەزانن. هەر لە بەڵگەنامەیەکی دیکەدا کە ئەو گروپە هاكکەرە بڵاوی کردوەتەوە لە سەرەتای ناڕەزایەتییەکاندا دادگاکانی ئێران بڕیاری لەسێدارەدانیان بەسەر 80کەسدا سەپاندوە و دواتر بەهۆی بەرفراوانبونی ناڕەزایەتییەکان بڕیارەکان راگیراوە.

هاوڵاتیانی سوریا لە تورکیا بوونەتە جێی مشتومڕی لایەنە سیاسیەکان و بەگوێرەی داتا فەرمییەکان، زیاتر لە ١٢٠ هەزار هاوڵاتی سوریا دەتوانن لە تورکیا دەنگ بدەن. پرسی ئەو هاوڵاتیانەی سوریا کە بەهۆی شەڕی ناوخۆی وڵاتەکەیانەوە، پەنایان بۆ تورکیا بردووە، زۆرجار دەبێتە هۆی مشتومڕ لە سیاسەتدا. ئۆپۆزسیۆن باسی ئەوە دەکات کە دەسەڵات ناسنامەی بۆ ئاوارەکانی سوریا دەرکردووە و ئەوانیش دەنگ بە دەسەڵات دەدەن. ئومێد ئۆزداغ سەرۆکی پارتی زافەر بانگەشەی ئەوەی کرد کە ژمارەیەکی زۆر لە سوریەکان ناوەکانیان گۆڕیوە و دەنگ بە دەسەڵات دەدەن عەلی ماهیر باساریر، پەرلەمانتاری جەهەپەش دەڵێت"کۆی گشتی ئەو کەسە سوریانەن کە دەتوانن لە تورکیا دەنگ بدەن، ١٥٣ هەزار و ٦٧٧ کەسە." بەڵام ماڵپەڕی کۆمەڵەی پەنابەرانی تورکیا ئامارێکی نوێی هاوڵاتیانی سوریای لە تورکیا خستەڕوو: بەگوێرەی ئامارەکە ئەو شارانەی تورکیا کە زۆرترین هاوڵاتی سوریایان تێدایە بەم شێوەیەیە: ئەستەنبوڵ ٥٥١ هەزار و ٦٧٦ کەس، دیلۆک (عەنتاب) ٤٦٤ هەزار و ٥٦٩ کەس و روحا (عورفا) ٣٧٦ هەزار و ٧٠٤ کەس و ئاوارەی سوریا لە هەموو شارێکی تورکیا بڵابوونەتەوە و بەگوێرەی رێکخراوی ئاماری تورکیا، ئاوارەکانی سوریا ٤.١٪ی دانیشتووانی تورکیا پێک دەهێنن. لە راگەیەندراوێکدا کە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٢ لەلایەن دەزگای دانیشتوان و کاروباری ڕەگەزنامەی تورکیاوە بڵاوکراوەتەوە، ٢١١ هەزار و ٩٠٨ هاوڵاتی سوریا، ڕەگەزنامەی تورکیایان پێدراوە. لەو کەسانە ١٢٠ هەزار و ١٣٣ کەسیان پێگەیشتوون (٦٤ هەزار و ٢٧١ پیاو، ٥٥ هەزار و ٨٦٢ ژن) و ٩١ هەزار و ٧٥٥ کەستش منداڵن. دەزگای دانیشتوان و کاروباری ڕەگەزنامەی تورکیاش دەڵێت، ١٢٠ هەزار و ١٣٣ هاوڵاتی سوریا کە ناسنامەی تورکیان هەیە، دەتوانن دەنگ بدەن.

هاوڵاتی نزیكەی 75 رۆژ بەسەر ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی تێدەپەڕێت و ئەوەش بەگەورەترین گورز لەمێژووی 43 ساڵ حوكمڕانیی ئەو دەسەڵاتە بەسەر ئێراندا ئەژمار دەكرێت و هەر لەكاردانەوەی ئەو ناڕەزایەتییانەشدا نەتەوەیەكگرتووەكان دەستەیەك بۆ لێكۆڵینەوە لە رووداوەكانی ئەو وڵاتە پێكدەهێنێت. چاودێرانی بارودۆخی ئێران باوەڕیان وایە مێژووی كۆماری ئیسلامی ئێران لەئێستادا بەسەر دوو قۆناغدا دابەشدەبێت كە قۆناغێكیان پێش شۆڕش و سەرهەڵدانەكانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی-یەو قۆناغی ئێستاشی دەگەڕێتەوە بۆ كاردانەوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكانە دوای مەرگی ئەو كچە كوردە. تاران پێش ژینا چاوی لە رێككەوتن لەگەڵ واشنتۆن بوو، بەڵام دوای مەرگی ئەو كچە و كاردانەوەكانی هەموو ریسەكانی لێبووەوە بەخوری و تەنانەت رۆژنامەیەكی ئەمریكی رایگەیاندووە: كە لای ئیدارەی ئێستای ئەمریكا پلانی چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی ئێران دادەڕێژرێت و چیتر كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی لەپلانی وڵاتەكەدا نییە. ناڕەزایەتییەكان گەیشتووەتە ناو ماڵی عەلی خامنەیی، كەسی یەكەمی كۆماری ئیسلامی ئێران بەتایبەت كە خوشكەزایەكی خامنەیی دەسەڵاتی ئێرانی بەبكوژو ببڕ  لەقەڵەم داوەو داواشی لەنەتەوەیەكگرتووەكان كردووە بۆ رێگریی لەكۆمەڵكوژیی گەنجان و ژنان لەئێران باڵیۆزەكانی ئێران لەسەرجەم وڵاتانی دەرەوە دەربكات. هاوكات خامنەیی لەنوێترین دەركەوتنیدا هەڕەشەی ئەوەیكردووە كە هێزەكانی بەسیج و سەر بەسوپای پاسداران زیاتر لە 20 ملیۆن كەسن و كۆماری ئیسلامی ئێران دەپارێزن ئەوەش بەهاوشێوەی لێدوانی بێنیتۆ موسۆلینی، دیكتاتۆری ئیتاڵیا لێكدەدرێتەوە كە لەساڵی 1935 رایگەیاند 20 ملیۆن لایەنگری هەیە، بەڵام دواجار دەسەڵاتی ئەو دیكتاتۆرە كۆتایی هات. قورسترین بڕیاری UN دژی ئێران ئەگەرچی نەتەوەیەكگرتووەكان لە 43 ساڵی رابردوودا هەندێك بڕیاری لەدژی كۆماری ئیسلامی پەسند كردووە بەهۆی ئە ژمارە زۆرە لەسێدارەدانانەی كە دەسەڵاتی وڵاتەكە دژی خەڵك جێبەجێی كردووە، بەڵام لەو ماوەیەدا هیچ كات دەستەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لەتاوانەكانی ئەو دەسەڵاتە پێكنەهێناوەو بڕیاری لەو شێوەیەی بەسەر تاراندا نەسەپاندووە. ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان رێكەوتی (24/11/2022) بەدەنگی 25 ئەندامی ئەنجومەنەكە بڕیاریدا بەدروستكردنی دەستەیەكی نێودەوڵەتیی بەمەبەستی لێكۆڵینەوە لە راستی رووداوەكانی مەرگی ژینا ئەمینی و كاردانەوەكانی دوای مەرگی ئەو كچە كوردە. بەپێی ئەو راپۆرتانەی كە رادەستی نەتەوەیەكگرتووەكان كراون لەماوەی دوو مانگی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ئێراندا لانیكەم 400 كەس لەلایەن دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامییەوە كوژراون. وەزارەتی دەرەوەی ئێران دوابەدوای بڕیارەكە رایگەیاند: بڕیارنامەی ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان لەلایەن تارانەوە رەتدەكرێتەوەو رێگە بەلێكۆڵینەوەی هیچ دەستەیەك لەسەر روداوەكان نادرێت و ئەو ئامارانەشی لەسەر ژمارەی كوژراوان بڵاوكراونەتەوە راست نییەو تەنها 51 كەس كوژراون كە زۆربەیان ئەندامی هێزە ئەمنییەكانن. ئەو وەزارەتە رۆژی دووشەممە باڵیۆزی ئەڵمانیای لەتاران بانگهێشتكردووەو رایگەیاند بەرلین دەستپێشخەربووە بۆ ئەوەی ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان كۆببێتەوەو بڕیار لەدژی ئێران بدەن. ناسر كەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی دووشەممە (28/11/2022) بەفەرمی رایگەیاند؛ تاران هیچ جۆرە هاوكارییەكی ئەو دەستەیە ناكات كە نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ دەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی ئێران پێكدەهێنرێت لەبەرامبەریشدا نەتەوەیەكگرتووەكان رایگەیاندووە لەزووترین كاتدا ئەو دەستەیەی پێكهێنراوە دەست بەلێكۆڵینەوە لە رووداوەكان دەكات و بۆ ئەو مەبەستەش یارمەتیی لەڕێكخراوەكان و ناوەندەكانی مافی مرۆڤ لەوڵاتەكە وەردەگرێت. پێكهێنانی دەستەی لێكۆڵینەوە لە رووداوەكان لەلایەن نەتەوەیەكگرتووەكانەوە تەنها لەحاڵەتی ئەنجامدانی تاوانی مرۆیی و كۆمەڵكوژیی جەنگی پێكدەهێنرێت و ئەوەش بەواتای لاوازبوونی پێگەی دەسەڵاتی ئێران دێت لەڕێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان. لەدوایین ئاماری رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی ئێران لە 74 رۆژی ناڕەزایەتییەكاندا بەگشتی 455 كەس لەناڕەزایەتییەكانی 156 شارو شارۆچكە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران كوژراون و كە تەمەنی 63 كەسیان لە 18 ساڵ كەمتر بووەو هەر لەو ماوەیەشدا 18 هەزارو 173 كەس دەستگیركراون. دژایەتی كۆماری خاڵ  خوشكەزای رێبەری كۆمار ئیسلامی ئێران دەسەڵات بەخوێنڕێژ لەقەڵەمدەدات و داوا لەوڵاتانی جیهان دەكات وەك یەكەم هەنگاو باڵیۆزەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەوڵاتانی دەرەوە دووربخرێنەوە. فەریدە مورادخانی (تارانی) ، كچی بەدری خامنەیی و تاقانە خوشكی عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران رەخنەی توند لەدەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی دەگرێت و لەتۆمارێكی ڤیدیۆیدا دەڵێت پێویستە نەتەوەیەكگرتووەكان و رێكخراوەكان رێگریی بكەن لەو كۆمەڵكوژییەی كە لەئێران دژی ژنان و منداڵان و گەنجان دەكرێت. خوشكەزاكەی خامنەیی دوای بانگهێشتكردنی لەلایەن دادگای تاران، دەستگیرکراو رەوانەی زیندان كرا. عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران، لەدوایین وتاریدا سەرهەڵدانەكانی وڵاتەكەی بەپلانی دوژمنان و خۆپیشاندەرانیشی بەگەمژە و بەكرێگیراو ناوهێنا. وەرچەرخانی ئەمریكا  رۆژنامەی نیویۆرك تایمز بڵاویكردووەتەوە لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، واشنتۆن ئاڕاستەی هەڵوێستەكانی لەگەڵ تاران گۆڕیوەو هەر لەمانگی سێپتەمبەردا دانوستانەكانی بۆ چالاككردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و (5+1)ی لەڤیەننای پایتەختی نەمسا راگرتووە لەكاتێكدا 18 مانگ دانوستان و گفتوگۆی ناڕاستەوخۆ لەنێوان واشنتۆن و تاران ئەنجام دراوە بۆ ئەوەی ئەو رێككەوتنە چالاك بكرێتەوە. ئەو رۆژنامەیە ئاماژەی بەوەكردوە پەیوەندییەكانی ئێران و ئەمریكا دوای ئەو رووداوانە چوونەتە قۆناغێكی نوێوەو چیتر خەونی گەڕانەوە بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 لەئارادا نەماوەو واشنتۆن خۆی بۆ سەردەمێكی نوێ و تەنانەت رووبەڕووبوونەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران ئامادە دەكات.  نیویۆرك تایمز نووسیویەتی: بەرپرسانی ئاسایشی نیشتیمانیی ئەمریكا لەئێستادا هەموو سەرنجیان لەسەر راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و لەبەرامبەریشدا تاران ئاستی پیتاندنی لەو‌ێستگەی ئەتۆمیی (فۆردۆ) زۆر بەرزكردووەتەوە لەكاتێكدایە ئەو وێستگە ئەتۆمییە لەقووڵایی چەند شاخ و كێوێكدایە كە بۆردومانكردن یان هێرشكردنەسەری ئاسان نییە. بێكاربوونی سەدان هەزاران كەس  رۆژنامەی شەرق لەئێران بڵاویكردووەتەوە بڕین و فیلتەركردنی هێڵەكانی ئینتەرنێت لەوڵاتەكە تائێستا بووەتە هۆی لەناوبردنی 300 هەزار كارو پیشە، پسپۆڕانی ئابووری و كۆمەڵایەتێش هۆشدارایی دەدەن ئاستی بێكاریی بەرزببێتەوە و لانیكەم ژمارەی كەسانی بێكار لەوڵاتەكە بۆ 10 ملیۆن كەس بەرز ببێتەوە. پێشتر بەپێی ئامارەكانی حكومەت نزیكەی دوو ملیۆن و 600 هەزار كەس لەئێران بێكاربوون و ئەوەش ئاماژەیە ئەو رێوشوێنانەی بۆ سەركوتی خۆپیشاندەران و ناڕەزایەتییەكان گیراونەتەبەر زیانی گەورەی بۆ دەستی كار لەوڵاتەكە بووە. زیانەكانی بڕینی ئینتەرنیت و كشانەوەی سەرمایە نێودەوڵەتییەكان لەئێران بەنزیكەی پێنج ملیار دۆلار خەمڵێنراوە. سەركوتكاری دەسەڵات لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەردەوامی مانگرتن و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران لەكاتێكدایە تەنها لەماوەی حەوت رۆژی هەفتەی رابردووی خۆپیشاندانەكانی ئەو بەشە لەكوردستان 51 كەس كوژران و سوپای پاسداران هێزێكی زۆری پڕچەكی رەوانەی شارەكانی مەهابادو  بۆكان و جوانڕۆو پیرانشار كرد. سەرچاوەكانی هەواڵی رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاویانكردووەتەوە لەشەوی چوارشەممەی رابردووەوە رەشبگیریی گەنجان و هەڵكوتانەسەر ماڵی خەڵك لەشارەكانی مەهاباد، بۆكان، پیرانشار، سەردەشت، كامیاران، جوانڕۆو كرماشان دووبارە دەستیپێكردووەتەوە و دەیان گەنج دەستگیركراون و چارەنووسیشیان نادیارە. زۆربەی بریندارەكانیش بۆ ئەوەی دەستگیرنەكرێن روو لەنەخۆشخانەو بنكە تەندروستییەكان ناكەن و هاوكات بەپێی بڕیارێكی حكومەتیش نابێت ئەو دەرزی و دەرمان و پێداویستییە پزیشكییانەی بۆ چارەسەری برین بەكاردەهێنرێن بەبێ رەچەتەی پزیشك بفرۆشرێن. گەنجان و خۆپیشاندەران لە رۆژهەڵاتی كوردستان داوایانكردوە ئەوانەی دەیانەوێت پشتیوانیی لەخەڵك و خۆپیشاندەران بكەن هەوڵی گەیاندنی دەرمان بەو بەشە لەكوردستان بدەن. هێزە ئەمنییەكانی ئێران و چەكدارانی سەر بەسوپای پاسداران لەماوەی ئەو هەفتەیەدا بەتۆپ و تانك و زرێپۆش روویان لەشارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كردووە و بەتوندی رووبەڕووی خەڵكی ناڕازیی بوونەتەوە. لەئامارەكانی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی كوردستان هاتووە لە 73 رۆژی ناڕەزایەتییەكاندا 108 كەس بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەكان لەشارەكانی ئەو بەشە لەكوردستان كوژراون. بەلوچەكان پشتیوانیی كورد دەكەن دوای بەڕێوچوونی نوێژی هەینی رابردوو لەشارەكانی زاهیدان و خاش و سەراڤان و ئێرانشەهر لەپارێزگای سیستان و بەلوچستان لەباشوری رۆژهەڵاتی ئێران خۆپیشاندان بۆ پشتیوانیی لەرۆژهەڵاتی كوردستان بەڕێوچوو، خۆپیشاندەرانی بەلوچ بەزمانی كوردی رایانگەیاند « كورد تەنها نییەو بەلوچ پشتیوانییە». خۆپیشاندانەكانی ئەو پارێزگایە بەهۆی تەقەی زۆری هێزە ئەمنییەكانەوە بریندارو كوژراوی لێكەوتەوەو سەرچاوەكانی هەواڵ كوژرانی چوار كەس و برینداربوونی دەیان كەسیان بڵاوكردووەتەوە. مەولەوی عەبدولحەمید، پێشەوای سوننەكان و پێشنووێژی مزگەوتی زاهیدان لەوتاری نوێژی هەینیدا پشتیوانیی خۆی بۆ كورد لەرۆژهەڵاتی كوردستان دەربڕی و رایگەیاند؛ كوردەكان هاوشێوی بەلوچەكان بەباشترین شێوە نیشتیمانی خۆیان پاراستووەو ناكرێت دەسەڵات وەڵامی ناڕەزایەتییەكانیان بەكوشتن و خوێنڕشتن بداتەوە. لەسەرەتای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان تائێستا زیاتر لە 108 بەلوچ لەشارەكانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان كوژراون و رەنگە نەتەوەی بەلوچ زیاترین هاوسۆزیی بۆ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەربڕیوە. خۆپیشاندەران بەچەكی فەڕەنساو ئیتاڵیا كوێر دەكرێن ژمارەیەك لەپزیشكانی پسپۆڕی چاو لەئێران بەبەیاننامەیەك هۆشدارییان داوە لەبەكار‌هێنانی چەكی ساچمەیی دژی خۆپیشاندەران، تەلەفیزیۆنی (فڕانس 24)یش بەراپۆرتێك ئاشكرایكرد ئەو فیشەك و گوللـە ساچمەییانەی كەهێزە ئەمنییەكانی ئێران بەكاریانهێناوە لەلایەن كۆمپانیایەك لەفەڕەنسا و ئیتاڵیا بەرهەم دەهێنرێن. 270  پزیشك و پسپۆڕی چاو لەئێران هۆشداراییان داوە بەهۆی بەكارهێنانی چەكی ساچمەیی زیانی زۆر بەو كەسانە گەیشتووە كە هێزە ئەمنییەكان بەو جۆرە چەكە تەقەیان لێكردوون و تائێستا نزیكەی 580 كەس یان چاو یان هەردوو چاویان لەدەستداوە. 140  پزیشكی پسپۆڕی چاو لەنامەیەكدا بۆ ئەنجومەنی پزیشكانی چاو لەئێران ئاشكرایان كردووە ژمارەیەك زۆر لەگەنجان و  لاوان بەچەكی ساچمەیی چاویان پێكراوەو ئاستی زیانەكانی ئەو چەكەش بەڕادەیەكە كە لەزۆر حاڵەتدا ناچار بەدەرهێنانی ئەو چاوانە بوون كە بەركەوتەی چەكی ساچمەیی بوون. پێشتر نەخۆشخانەی فاڕابی كە تایبەتە چاو ئاشكرای كردبوو كە 400 كەس بەهۆی چەكی ساچمەی یان چاوێك و لە هەندێك حاڵەتیشدا هەردوو چاویان لەدەستداوە. چەكی ساچمەیی هەر گولـلەیەكی زیاتر لە 100 ساچمە لەخۆدەگرێت و هێزە ئەمنییەكانی ئێرانیش بۆ هێرشكردنەسەر خۆپیشاندەران ئەو چەكە مەترسیدارە بەكاردەهێنن، بەپێی راپۆرتی تەلەفیزیۆنی (فڕانس 24) چەكی شاتگان كە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی ئێران دژی خۆپیشاندەران بەكاردەهێنرێت  فیشەك و گوللـەكانی لەلایەن دوو كارگە لەفەڕەنسا و ئیتاڵیا بەرهەمدەهێنرێن كەخاوەنداریەتییەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیای  (Cheddite)ی فەڕەنسا. لە راپۆرتەكەشدا ئەوە ئاشكراكراوە لەساڵی 2011 دەست بەهەناردەكردنی ئەو فیشەكانەوە بۆ ئێران كراوەو یەكێك لەو سزایانەشی كە لەرابردوودا دژی تاران دەركراوە قەدەغەی هەناردەكردنی ئەو فیشەك و گولـلانە بووە بۆ ئێران. ئاشتبوونەوەی باڵەكانی كۆماری ئیسلامی بۆ سەركوتی ناڕەزایەتییەكان  میدیاكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران بڵاویانكردووەتەوە ژمارەیەك لەسەركردەكانی باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئێران كەپێشتر ناكۆكیی قووڵیان لەگەڵ باڵی دەسەڵاتدار هەبوو، پێكەوە كۆبوونەوەیان كردووەو تاووتوێی كۆنتڕۆڵ و سەركوتی ناڕەزایەتییەكانی وڵاتەكەیان كردووە. بەپێی زانیارییەكانی ئەو میدیایانە ژمارەیەك لەسەركردەكانی ریفۆرمخوازان لەگەڵ عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران و غوڵام حسێن موحسینی ئێژەی سەرۆكی دەزگای دادو هاوكات لەگەڵ ئەحمەد وەحیدی، وەزیری ناوخۆی وڵاتەكە كۆبوونەتەوە. ئاشكرا بووە عەلی شەمخانی لەكۆبوونەوەكەدا داوای لەبنەماڵەی عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی، بنەماڵەی روحەڵڵا خومەینی، لەدامەزرێنەرانی كۆماری ئیسلامی لەئێران كردووە كە بەئاشكرا داوا لەخۆپیشاندەران بكەن كۆتایی بەناڕەزایەتییەكان بهێنن. دیداری ریفۆرمخوازان و باڵی توندڕەوی محافزكاری كۆماری ئیسلامی ئێران لەكاتێكدایە ئەو دوو باڵە پێش ناڕەزایەتییەكان بەتوندی بەرەنگاری یەكتر دەبوونەوە، بەڵام دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان باڵی ریفۆرمخواز هیچ هەڵوێستێكی ئەوتۆی سەبارەت بەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دەرنەبڕی و ئەوەش وایكرد ئەو باڵەش هاوشێوەی باڵەكەی دیكە لەلایەن خەڵكی ناڕازییەوە لۆمە بكرێن. بەپێی زانیارییەكانی میدیاكانی ئۆپۆزسیۆن ریفۆرمخوازان سوپاسی هێزە ئەمنییەكانیان كردووە بۆ ئەو رێوشوێنانەی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان گرتوویانەتەبەرو جەختیان كردووەتەوە ئەو بەشە لەئێران مەترسیی دابەشبوون و پارچەبوونی هەیە لەوڵاتەكە.