حەیدەر شاكر: سزای هاتووچۆ لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامە

هاوڵاتی بە پێی راپرسییەک رێژەی ئەو کەسانەی کە ئامادە نین لە تورکیا دەنگ بدەن بە پارتی دەسەڵاتداری ئاکەپە بەرز بوەتەوە و لە بەرامبەردا رێژەی ئەو کەسانەی کە ئامادە نین دەنگە بە هەدەپە بدەن کەم بوەتەوە. لە راپرسییەکەدا کە لە لایەن دەزگای راپۆرتی تورکیا بڵاو کراوەتەوە لە 26 پارێزگای باکوری کوردستان و ئەو وڵاتە 40٪ی دەنگدەران رایانگەیاندوە؛ بە هیچ شێویەک دەنگ بە پارتی داد و گەشەپێدان، ئاکەپە نادەن لە کاتێکدا پێشتر رێژەی ئەو کەسانە 29٪ بوە. هەر بە پێی ئەو راپرسیە ئەو کەسانەی کە رایانگەیاندوە بە هیچ شێوەیەک دەنگ نادەن بە پارتی دیموکراتی گەلان، هەدەپە 26٪ بوە لە کاتێکدایە ساڵێ رابردو رێژەی ئەو کەسانە 39٪ بوە. جان سەلچوکی، بەڕێوبەری دەزگای راپۆرتی تورکیا رایگەیاند، زۆربەی دەنگدەرانی تورکیا بەهۆی خراپی دۆخی ئابوریی وڵاتەکە کە هۆکارەکەی پارتی دەسەڵاتدارە، ناڕەزاین و ئەگەری هەیە زۆربەی دەنگدەرانی پێشوی بەشداریی پڕۆسەی هەڵبژاردنەکان نەبن و ئۆپۆزسیۆن دەتوانێت ئەو دەنگدەرانە هان بدات لە بەرژەوەندیی خۆی بیانگەڕێنێتەوە بۆسەر سندوقەکانی دەنگدان.

هاوڵاتی ئەمرۆ شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كرد و بڕیارە لەبارەی پرۆژەیاسای بودجەی گشتی ساڵی 2023 گفتوگۆ و دانوستان بكرێت. لەوبارەیەوە فارس عیسا سەرۆكی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەغدا ووتی: ئەمە یەكەم سەردانە و زۆر گرنگە و تێیدا قسە لەسەر بۆچوونی حكومەتەكانی بەغدا و هەولێر لەبارەی ناوەڕۆكی رەشنووسی بودجەی گشتی ساڵی 2023 دەكرێت. وتیشی: یەكەم كۆبوونەوەی شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەتی دارایی بەغدا دەبێت. ئەم سەردانەی شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان، یەكەم كۆبوونەوە دەبێت لەگەڵ شاندی حكومەتی نوێی عیراق دوای پێكهێنانی لەلایەن محەمەد شیاع سوودانی و هەردوولا چەندین جار جەختیان لە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان كردووەتەوە

هاوڵاتی وەزارەتی دادی تورکیا و داواکاری کۆماری ئەنقەرە، داواکاری هەڵگرتنی پارێزبەندی ٣٩ پەرلەمانتاری ئۆپۆزسیۆنی رەوانەی پەرلەمانی ئەو وڵاتە کرد، کە ٣٢ کەسیان پەرلەمانتاری هەدەپەن. داواکاریەکە لە رێگەی ٦٣ دۆسیەی تایبەتەوە ئامادەکراوە کە ٥٣ دۆسیەکە لەبارەی پەرلەمانتارانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) پێشکەشکراون. هەشت دۆسیەش لەبارەی پارتی کۆماری گەل جەهەپەوەیە کە کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتەکەش لە نێو ئەو کەسانەدایە کە داوای هەڵگرتنی پارێزبەندی پەرلەمانتاریەکەی دەکرێت. هەروەها دوو دۆسیەش لەبارەی پەرلەمانتارێکی پارتی دیموکرات و پارتی سەرکەوتن ئامادەکراون. لەنێو پەرلەمانتارانی هەدەپەدا، چوار دۆسیە لەدژی سەزایی تەمەللی هاوسەرۆکی پێشوو و پەرلەمانتاری پارتەکە، چوار دۆسیە لەدژی موئەزەز ئورهان ئیشیک، سێ دۆسیە لەدژی تەیب تەمەل، سێ دۆسیە لەدژی ئایشە ئاجار باشاران، چوار دۆسیە لەدژی ساڵیحە ئایدەنیز پەرلەمانتارانی پارتەکە ئامادەکراون. دوای تێکچوونی پرۆسەی ئاشتی لە ساڵی ٢٠١٥دا، دەسەڵاتی تورکیا، لە رێگەی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن و بە تایبەتی پەرلەمانتارانی هەدەپە، چەندین پەرلەمانتاری بە تۆمەتی 'پشتگیریکردن لە پەکەکە و تێکدانی ئاسایشی وڵات' دەستگیرکردووە. نمونەی بەرچاویشیان سەلاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ هاوسەرۆکانی پێشووی هەدەپەن کە زیاتر لە پێنج ساڵە لە زینداندانان و لەگەڵ ئەوەی دادگای باڵای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا چەندین جار بێتاوانیانی ئاشکرا کردووە، بەڵام دەسەڵاتی تورکیا ئامادە نییە ئازادیان بکات. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٥ەوە، حکومەتی هاوپەیمانی ئاکەپە – مەهەپە، دەستیان بە پرۆسەیەکی گەورەی دەستگیرکردنی بەرپرس، پەرلەمانتار و ئەندامانی پارتی دیموکراتی گەلان کرد و تاوەکو ئێستاش ئەو پرۆسەیە بەردەوامە. بەگوێرەی ئامارەکانی هەدەپە، زیاتر لە ١٠ هەزار کەس دەستگیرکراون.

هاوڵاتی چاودێرێك: پەرلەمان ئیدانەی دەستدرێژییەكانی بۆسەر خاكی عیراق نەكردووە. نزار حەیدەر چاودێری سیاسی لەلێدوانێكدا ووتی: ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەدواین كۆبونەوەیدا شكستی هێنا بۆ ئیدانەكردنی دەستدرێژییە بەردەوامەكانی ئێران و توركیا بۆ سەر سەروەریی خاكی عیراق بەهۆی ئەوەی پەرلەمان دابەشبووە بەرامبەر ئەو دەست درێژییانە. روونیكردەوە: بەشێك لەپەرلەمانتارانی عیراق ئیدانەی دەستدرێژییەكانی ئێران دەكەن و بیانوو دەهێننەوە بۆ دەستدرێژییەكانی توركیا و بەشەكەی دیكەشیان بەپێچەوانەوە و هەمووان كۆك نەبوون سەرباری ئەوەی هەموو ئەوانە دەستدرێژییە بۆ سەر سەروەری عیراق. ئەو چاودێرە سیاسیە وتیشی: لاوازی هەڵوێستی ڕەسمی عیراق بەدیاری كراوی هەڵوێستی پەرلەمان دەبێتە هۆی لاوازبوونی هەڵوێستی عیراق بەرامبەر ئەو وڵاتانە و ئەوە هاندەر دەبێت بۆ ئەنجامدانی دەستدرێژی زیاتر لەئایندە و لەدەستدانی هەلی ئیدانە و ڕەتكردنەوەی ئەو هێرشانە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی.

هاوڵاتی وەزارەتی پەیوەندییەکانی عێراق نوسراوێکی فەرمی ئاڕاستەی سەرجەم کۆمپانیاکانی ئینتەرنێت کرد بۆ کەمکردنەوەی ٢٠٪ باجی سەر کرێی پڕکردنەوەی هێڵەکانیان و لەسەر کۆمپانیاکان پێویستە لە رێکەوتی ١ی مانگی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ ئەم بڕیارە جێبەجێ بکەن. ئەمڕۆ یەکشەممە بە گوێرەی نوسراوێکی وەزارەتی پەیوەندییەکانی عێراق کە واژووی هەیام یاسری وەزیری پەیوەندییەکانی عێراقی لەسەرە، تێیدا هاتووە، داواکارییەکی فەرمی لە وەزارەتی پەیوەندی عێراقەوە ئاڕاستەی سەرجەم کۆمپانیاکانی ئینتەرنێت کراوە بۆ هەڵگرتنی ٢٠٪ی باجی کرێی پڕکردنەوەی ئینتەرنێت لە یەکی مانگی کانونی یەکەمەوە. ئەمەش لە دوای ئەوەدێت، لە کۆبوونەوەیەکی ئاسایی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سەرۆکی سەرۆک وەزیران بڕیاردرا ٢٠٪ی باجی کرێی پڕکردنەوەی باڵانسی مۆبایل و ئینتەرنێت هەڵبگیرێت

هاوڵاتی ساڵ لەدوای ساڵ كاریگەرییەكانی وشكەساڵی لەعێراقدا دەردەكەوێت و ئەم وڵاتە بەپێی راپۆرتەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان یەكێكە لەو پێنج وڵاتەی كە بەكاریگەرییەكانی كەشوهەوا زیانی پێگەیشتووە، حكومەتی عێراقیش هۆكارەكەی بۆ ئەو بەنداوانە دەگەڕێنێتەوە كە هەردوو وڵاتی ئێران و توركیا لەسەر هەردوو رووباری دیجلەو فورات دروستیان كردووە كەهەر ئەمەش بووەتە هۆكاری كەمبوونەوەی ئاستی ئاوی ئەو دوو بەنداوە. راپۆرتە فەرمییەكان ئاماژە بەوەدەكەن نزیكەی ٥٠٠ هەزار كەس لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٠ەوە لەناوچەكانی باشووری عێراقەوە روویان لەناوەڕاستی شارەكان كردووە، رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكانیش هۆشداری ئەوەی داوە كەدۆخی كشتوكاڵ لەعێراقدا بەهۆی گۆڕانی كەشووهەواو كەمبوونەوەی ئاوەوە مایەی نیگەرانییەو پێویستی بەهاوكاری هەیە. بۆ نموونە لەپارێزگای بەسرە كەنزیكەی دوو ملیۆن دانیشتوانی هەیە لەماوەی چەند مانگی رابووردوودا زیاتر لە ٣٥٠ هەزار كەسی لەخۆگرتووە كە كۆچی بەكۆمەڵیان كردووە بەهۆی ئەوەی چیتر زەوییە كشتووكاڵیەكانیان بەكارناهێنن ئەویش بەهۆی كەمبوونەوەی ئاوەوە، ئەم خەڵكانەش ناچار بەشێوەیەكی هەڕەمەكیانەو بەبێ هیچ خزمەتگوزارییەك لەناو شاردا بڵاوبوونەتەوە. هۆكاری ئەم كۆچە بەكۆمەڵەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە پارێزگای بەسرە بەتایبەت ناوچەكانی باكوورو باكوری خۆرئاواری پارێزگاكە زیاتر لەهەموو پارێزگاكانی دیكە رووبەڕووی وشكەساڵی و كەمئاوی بوونەتەوە، ئەمەش وایكردووە كە بەدەیان هەزار جوتیار گوندو شوێنەكانیان بەجێبهێڵن و روو لەناوەندی شارەكان بكەن، لەئێستاشدا لەشارەكان بەبێ‌ هیچ سەرچاوەیەكی ژیانكردنن و بەهاوكاری دەژین. رێكخراوەكانی ژینگەپارێزی جەخت لەوەدەكەنەوە كە نزیكەی ٥٠٠ هەزار جوتیار و خێزانەكانیان پارێزگاكانی باشووری عێراقیان بەرەو ناوەڕاستی شارەكان بەدوای ژیانێكی باشتردا بەجێهێشتووەو حكومەتیش لەئاستیاندا كەمتەرخەمە، ئەوەش رووندەكەنەوە ئەو دۆسیەیە هەر بەتەنیا ئەو كەمئاوییە نییە كە سیاسییەكان لەبارەیەوە دەدوێن، بەڵكو لەئەرزی واقیعدا وشكەساڵییەكی راستەقینە لەئارادایە. بەر لەهەفتەیەكیش نەتەوەیەكگرتووەكان هۆشداری ئەوەی دابوو كەعێراق رووبەڕووی وشكەساڵییەكی درێژ دەبێـتەوەو دەبێتەهۆی لەناوچوونی هەزاران دۆنم زەوی كشتووكاڵی، ئاماژەشی بەوەدابوو كە هۆكاری هەموو گرفتەكان دیاردە ناجێگیرەكانی كەشوهەواو و گۆڕانی دۆخەكەیە وەك شەپۆلی گەرمای درێژو باران بارینی زۆرو بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرماو تێكچوونی كاتی باران بارین و پێشبینینەكردن بۆی و شەپۆلی خۆڵبارین و وشكەساڵی درێژو لافاوو كەمبوونەوەی ئاوی هەردوو رووباری دیجلەو و فورات بۆ رێژەی لەسەدا ٣٠ بۆ ٤٠. گۆڕانی كەشوهەوا هەر بەتەنیا كاریگەری ناخاتە سەر كەرتی كشتوكاڵی، بەڵكو دەبێتەمایەی هەڕەشەیەكی ترسناكیش لەسەر مافە بنەڕەتییەكانی مرۆڤ و لەمپەرێكیش دەبێت لەبەردەم گەشەسەندنێكی بەردەوامدا. لەماوەكانی رابووردووشدا وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاوی عێراق ئاشكرای كردبوو كەمەترسییەكی گەورە لەگەردنی عێراقییەكان ئاڵاوە، ئەویش بەهۆی كەمی هاتنی ئاو لەوڵاتانی باكوورو رۆژهەڵاتی عێراقەوە (كەمەبەست لێی توركیاو ئێرانە)، ئاماژەشی بەوەكردبوو رێژەی خەزنكردنی ئاو لەوڵاتدا گەیشتووەتە لەسەدا ١٢ی رێژەی خەزنكردنی گشتی، ئەویش بەهۆی رێگریكردن لەهاتنی ئاو لەتوركیاو ئێرانەوە بەشێوەیەكی ئانقەست، وەزارەتەكە جەختیشی لەوەكردبووەوە كەهەنگاوەكانی حكومەتی عێراق بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتە لەدوو ئاراستەدا خۆی بینوەتەوە، یەكەمیان كەمكردنەوەی ئاسەواری كەمی ئاو لەسەر هاووڵاتیان، دووهەمیشان گرەنتی گەیشتنی بەشە ئاو بۆ هەموو سودمەندبووان. وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاوی عێراقیش لەپێشوتردا پلانێكی 20 ساڵیی هەبوو بۆ مۆدێرنەكردنی ژێرخانی تۆڕەكانی ئاو كە لەساڵی 2015 دایڕشتووە، بەڵام نەبوونی بودجەو پشتیوانی، ئەو پلانەی بێ جێبەجێكردن هێشتووەتەوە. ئەو پلانە پێویستی بە 160 ملیار دۆلارە، واتە ساڵانە هەشت ملیار دۆلار بۆ ماوەی 20 ساڵ، بەڵام وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو كەمترین بودجەی بۆ تەرخان دەكرێت. بۆ نموونە لەساڵی 2017دا لەكۆی بودجەی 85.2 ملیار دۆلار، تەنیا 558.1 ملیۆن دۆلار بۆ وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاو لەعێراق تەرخان كرابوو. وشكەساڵییەكەی عێراق بەجۆرێكە بەپێی لێدوانی فەرمی بەرپرسان لەساڵی 1930ەوە تائێستا دۆخی وەها رووی لەعێراق نەكردووەو عێراق قورسترین ساڵی بەڕێكردووە. شارەزایانی بواری ژینگە بڕوایان وەهایە ئەو شەپۆلی وشكەساڵییە كە وڵاتی گرتووەتەوە گرفتی راستەقینەی درووستكردوە بەتایبەت لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان و كۆنترۆڵكردنی سەرچاوەكانی ئاو لەلایەن ئێران و توركیاوە لەدوای ساڵی 2003ەوە كەوایكردووە عێراق لەوڵاتێك كە ئاوی لێ زیادبوو ببێتە وڵاتێك كەهەژاربێت لەڕووی ئاوەوە. ئەو شارەزایانە بڕوایان وایە ناوچەكانی باشوری عێراق زۆرترین زیانیان پێگەیشتووەو ناوچەكانی دیكەش هەریەكەو بەجۆرێك زیانیان پێگەیشتووە، بەمەش كۆچی بەكۆمەڵی لێكەوتووەتەوەو هۆڕەكان وشكیان كردووەو ئاژەڵ و بەرهەمی ماسی كەمبووەتەوە كە بەسەرچاوەی سەرەكی ژیانكردن لەو ناوچانە ئەژماردەكرێت. لەئێستاشدا قەبارەی ئاوی خەزنكراوی عێراق كەمترە لە پێنج ملیار مەتر چوارجا، كە سێ ملیاری ئاوی خەزنكراوی مردووە كەهیچ سودێكی لێ نابینرێت، بەڵام عێراق پەنای بردۆتەبەر ئەو ئاوە خەزنكراوە مردووەی دەریاچەی سەرسار، ئەوەی ئێستا سودی لێدەبینرێت تەنیا دوو ملیار مەتر چوارجا ئاوە. شارەزایان بڕوایان وایە ئەگەر دۆخەكە بەمجۆرە بڕوات ئەوا عێراق وەك وڵاتێكی ئەفریقی لێدێت لەڕووی برسێتی و تینویەتییەوە، ئەمە جگەلەوەی بێكارییەكی زۆر بڵاودەبێتەوە، هەربۆیە داواكارن عێراق داوای بەشە ئاوی خۆی بكات لەتوركیاو ئێران و ژێرخانی خۆی بونیات بنێتەوەو پەنا بباتەبەر كشتوكاڵی مۆدێرن و رێگە لەزیادەڕۆیی بگرێت.

هاوڵاتی  چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکان لەسەر سکاڵای خاوەن بانکێکی عێراقی لەسەر ئەنجامدانی ساختەکاری بانکی، دوو گومانلێکراوی بە رەگەز ئوردنی، لە شاری مێرسین دەستگیر کران. بەگوێرەی راگەیەندراوێکی بەڕێوبەرایەتی ئاسایشی مێرسین که‌ ئاژانسی ئانادۆڵۆ بڵاویکردۆته‌وه‌ هاووڵاتییەکی بیانی، خۆی وەک "کارمەندی بۆرسە" بە بەڕێوبەری بانکێک لە عێراق ناساندووە و ئەوەی پێڕاگەیاندووە کە ئەگەر ٥٠٠ هەزار دۆلار بنێرێتە سەر هەژمارە بانکییەکەی ئەوا پارەکەی بۆ دوو هێندە زیاد دەکات و یەک ملیۆن دۆلاری بۆ دەگەڕێتەوە. لە کاتێکدا خاوەنی بانکەکە لە بەریتانی بووە، بەڕێوبەرەکە دەستی بە ناردنی پارە کردووە و لە ماوەیەکی کەمدا ١٩ ملیۆن دۆلاری ناردووەتە سەر هەژماری گومانلێکراوەکە. کاتێک خاوەنی بانکەکە گەڕاوەتەوە عێراق بە بابەتەکەی زانیوە و لەسەر سکاڵای خاوەن بانکەکە بەڕێوبەری بانکەکە دەستگیر کراوە. - پارەکە لەڕێی سیستمی "حەواڵە"وە نێردراوە لە میانی لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە، ئەوە ئاشکرا بوو کە پارەکە لەڕێی نووسینگەیەکی ئاڵوگۆڕی دراو لە شاری بەغداوە بە سیستمی "حەواڵە" نێردراوەتە سەر هەژماری هاووڵاتییەکی ئوردنی دانیشتووی شاری مێرسینی تورکیا بەناوی سوهەیر ئەلبەدری. خاوەنی بانکەکە بەردەوام بووە لە پەیوەندی لەگەڵ گومانلێکراوەکان و دواتر هاتووەتە شاری مێرسین و لە دادگا سکاڵای تۆمار کردووە. لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکانیشدا تیمەکانی هۆبەی بەرەنگاربوونەوەی قاچاخچێتی و تاوانی رێکخراوەیی، لە ئۆپەراسیۆنێکدا لە شاری مێرسین، گومانلێکراوان سوهەیر ئەلبەدری و خالید ئەلنادییان دەستگیر کرد کە هەردووکیان بە رەگەز ئوردنین. دوای پشکنینی ناونیشانی گومانلێکراوەکان، دەستگیرا بەسەر یەک کیلۆگرام زێڕ، بڕێکی زۆر خشڵ، ٢٠ هەزار و ٧٠٠ دۆلار و ٨١ هەزار و ١٠٠ لیرەدا، ئەوەش ئاشکرا بوو کە لە هەژماری دراوی ئەلیکترۆنی ئەو دوو گومانلێکراوەکدا بڕی ١٣١ هەزار دۆلار هەیە. ئەو دوو کەسە لە ئیفادەکانیداندا دانیان بەوەداناوە. کە لە رێی هەژماری دراوی ئەلیکترۆنییەوە ئەو پارەیەی بە "حەواڵە" بۆیان هاتووە، ناردوویانەتە سەر هەژماری گومانلێکراوێکی دیکە و پارەی ناردنی پارەکەیان لێوەرگرتووە. تا ئێستاش ناسنامەی ئەو گومانلێکراوە ئاشکرا نەکراوە کە پارەکەی بۆ نێردراوە و لێکۆڵینەوەکان لەمبارەیەوە بەردەوامن.  

هاوڵاتی هەسەدە ئاماری دوێنێ هێرش و پێکدادانەکانی دوێنێی رۆژئاڤای کوردستانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، دوێنێ 25ی تشرینی دووەم، سوپای تورکیا ٧٧ جار شاروچکە و گوندەکانی رۆژئاوای کوردستانی بۆردومان کردووە و لە پێکدادانەکانیشدا شەش چەکداری سەر بە تورکیا کوژراون. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) ئاماری شەڕ و پێکدادان و هێرشەکانی سوپای تورکیای بۆ سەر رۆژئاڤای کوردستان بڵاوکردەوە. لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، " سوپای تورکیا حەوت رۆژە بە چڕی هێرشەکانی بۆسەر خاکی رۆژئاڤای کوردستان دەست پێکردووە. دەوڵەتی تورکیا لە هێرشەکانیدا شوێنی نیشتەجێبوونی هاوڵاتیانی مەدەنی و ژێرخانی خزمەتگوزاری دەکاتە ئامانج. لە بەرامبەر هێرشەکاندا، هێزەکانمان مافی خۆپاراستنی رەوا بەکار دەهێنن." هەسەدە دەڵێت، لە هێرشەکانی دوێنێ هەینی ٢٥ی تشرینی دووەمدا کە شەشەمین رۆژی هێرشە چڕەکانی تورکیا بوو، ٧٧ گوند، شارۆچکەی رۆژئاڤای کوردستان تۆپباران کراون. هەروەها باسی ئەوە دەکات، گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا، هەوڵیانداوە هێرش بکەنە سەر دەوروبەری ناوچەی زرگانی سەر بە حەسەکە، بەڵام شەڕڤانان وڵامیان داوەتەوە. لە ئەنجامی شەڕ و پێکدادانەکاندا، شەش چەکدار کوژراون. هەسەدە ئاماژەی بەوەکرد، سوپای تورکیا بە گشتی هێرشی کردووتە سەر، عامودێ، قامشلۆ، تەل تەمر، کۆبانێ، دەروبەری گرێ سپی. تروازیەی سەر بە عەین عیسا، منبج، تەل رەفعەت، تەل تەمر، هۆڵ، منبج. دوای تۆمەتبارکردنی یەپەگە بە تەقینەوەکەی ١٣ی تشرینی دووەمی شەقامی ئیستقلالی ئەستەنبوڵ کە تێیدا شەش کەس کوژران و ٨١ کەس بریندار بوون، تورکیا ئۆپراسیۆنێکی ئاسمانی چڕی لەژێر ناوی ' چنگ – شمشێر' لە ١٩ی تشرینی دووەمدا، بۆ سەر زۆربەی شار و شاروچکەکانی رۆژئاڤای کوردستان دەست پێکرد. حەوت رۆژە هێرشەکانی تورکیا بەردەوامە و لە هێرشەکاندا چەندین، قۆتابخانە، کۆگای دەغڵ و دان، پاڵاوگە و کێڵگەی نەوت، کارگەی غاز و نەخۆشخانە بۆردومان کراون. بەگوێرەی ئامارەکانی هەسەدە، تاوەکو ئێستا لە هێرشەکانی تورکیادا، نزیکەی ٤٠ کەس لە خەڵکی مەدەنی، شەڕڤانان و هێزەکانی سوریا کوژراون.

هاوڵاتی بەگوێرەی دوایین راپرسی کە لەلایەن، یەکێک لە گەورەترین و متمانەپێکراوترین کۆمپانیاکانەوە لەبارەی هەڵبژاردنەکانی تورکیاوە ئەنجامدراوە، ئۆپۆزسیۆن چوار خاڵ لەپێش دەسەڵاتەوەیە. کۆمپانیای (ORC)ی لێکۆلینەوە و راپرسیەکان کە زۆر جار پێشبینی و راپرسیەکانی راست دەردەچن، راپرسیەکی لەبارەی رێژەی دەنگی پارتە سیاسیەکانی تورکیا ئەنجامداوە. راپرسیەکە کە ئەمڕۆ 26ی تشرینی دووەم بڵاوکراوەتەوە و لەنێوان ١٨ – ٢٣ مانگدا، لە ٤٥ پارێزگای تورکیا و باکوری کوردستان ئەنجامدراوە و رای چوار هەزار و ٢٨٠ هاوڵاتی تورکیا وەرگیڕاوە. بەگوێرەی راپرسیەکە رێژەی دەنگی پارتە سیاسیەکان بەم شێوەیەیە: پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) ٣١.١٪ پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) ٢٤.٢٪ پارتی باش ١٧.٨٪ پارتی دیموکراتی گەلان ٧.٤٪ پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست ٦.٨٪ پارتی دوارۆژ ٢.٧٪ پارتی دەڤا ٢.٣٪ لە ئێستادا، سێ هاوپەیمانی بەهێز لە تورکیا پێکهێنراون کە بریتیە لە، هاوپەیمانی کۆمار (ئاکەپە – مەهەپە)، هاوپەیمانی گەل (جەهەپە، پارتی باش، سەعادەت، دوارۆژ و دەڤا و دیموکرات) و هاوپەیمانی رەنج و ئازادیەکان (هەدەپە و شەش پارتی چەپ و کۆمۆنیست). بەگوێرەی ئەنجامی راپرسی کۆمپانیای (ORC)، هاوپەیمانی کۆمار (ئاکەپە – مەهەپە) ٣٧.٩٪ و هاوپەیمانی گەل (جەهەپە، پارتی باش، سەعادەت، دوارۆژ و دەڤا و دیموکرات) ٤٢.٠٪ی رێژەی دەنگەکان بەدەست دەهێنن و بەم پێیە، بە چوار خاڵ، ئۆپۆزسیۆن بەڕەی دەسەڵات لەژێر پێی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەردەهێنێت. هەروەها دەنگی هەدەپەش کە بەگوێرەی راپرسیەکان لەنێوان ٧٪ و ١٠٪یە، ئەگەر هەدەپە لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری و پەرلەمانیدا کە بڕیارە لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٣دا بکرێن، دەنگ بە کاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن بۆ پۆستی سەرۆککۆماری بدات، هاوکێشەیە بە تەواوی لە بەرژەوەندی ئۆپۆزسیۆن یەکلایی دەکاتەوە و کۆتایی بە دەسەڵاتی ٢٠ ساڵە پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) دەهێنێت.

هاوڵاتی محه‌ممه‌د شیاع سودانی سەرپەرشتیی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە پڕۆژەیاسای بودجەی کرد و داوایکرد بە زووترین کات پڕۆژەکە رەوانەی پەرلەمان بکرێت بۆئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت. دەشڵێت، "بودجەی ساڵی داهاتوو کار بۆ رووبەڕووبوونەوەی بێکاری و کەمکردنەوەی رێژەی هەژاری دەکات." نوسینگەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، ئەمڕۆ شەممە ئەنجوومەنی وەزیران کۆبوونەوەیەکی ئاساییان لەسەر گفتوگۆکردن لە بارەی پڕۆژە یاسای بودجەی گشتی فیدڕاڵی بۆ ساڵی ٢٠٢٣ی داهاتوو رێکخست. لە کۆبوونەوەکەدا سوودانی دەڵێت: "پێویستە ئه‌م پڕۆژه‌یاسایه، به‌زووترین كات تەواو بکرێت و پێشكێشی پەرلەمان بکرێت تاوەکو به‌بێ دواكه‌وتن بكه‌وێته‌ بواری جێبه‌جێكردنه‌وه"‌.  سوودانی ئه‌وه‌شی گوتووە کە "كاره‌ له‌پێشینه‌كانی به‌رنامه‌ی حكومه‌ت ‌بریتین له نەهێشتنی بێكاری، كه‌مكردنه‌وه‌ی هه‌ژاری، رووبه‌ربووبوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی و باشتركردنی خزمه‌تگوزارییه‌كان له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی چاكسازی له‌بواری ئابوورییدا".  باس لەوەشکراوە، بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ پێکدێت لە پڕۆژەی ژێرخانی ئابوری و چەندین پرۆژەی دیکە، کە کار بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی گونجای ئابوری ناوخۆی دەکات، ئەمەش لە پێناو جێبەجێکردنی کارنامەی وزاری کابینەی حکومەتی ئێستای عێراق و پێشەکەش کردنی خزمەتگوزاری و دروستکردنی جیاوازی لەوەی بەدەست هاوڵاتیانی عێراق دەگات، لە کەرتە ئابورییە جۆراوجۆرەکان. جێگەیباسە بەپێی یاسای کارگێڕی دارایی، پێویستە تاوەکو 15ی مانگی 10 هەموو ساڵێک پڕۆژەیاسای بودجە رەوانەی پەرلەمان بکرێت، بەڵام تاوەکو ئێستا پڕۆژەیاسای بودجە رەوانەی پەرلەمان نەکراوە. 

هاوڵاتی تورکیا ئاشکرای دەکات لە 10 مانگدا زیاتر لە دو ملیۆن گەشتیاری ئێرانی رویان لەو وڵاتە کردوە. بە پێی ئامارەکانی ناوەندی کەلتور و گەشتیاریی تورکیا تەنها لە یەک مانگدا 186 هەزر کەس لە ئێرانەوە رویان لەو وڵاتە کردوە و بە گشتی لە 10 مانگدا دو ملیۆن 30 هەزار گەشتیاری هەڵگری رەگەزنامەی ئێرانی سەردانی تورکیایان کردوە. تورکیا رونی کردوەتەوە ژمارەی گەشتیارانی ئێران بەراورد بە ساڵی رابردو دو هێندە و نیو بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. ناوەندی کەلتور و گەشتیاریی تورکیا ئاماژەی بەوە کردوە بە گشتی لە 10 مانگی ئەمساڵدا 40 ملیۆن گەشتیاری بیانی رویان لە وڵاتەکەی کردوە. ئاژانسی هەواڵی ئانادۆڵ لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردوەتەوە زۆربەی گەشتیارانی ئێران بە مەبەستی کڕینی کاڵا و کەلوپەل رویان لەو وڵاتە کردوە.

هاوڵاتی بارەگای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە شاروچکەی شەدادی سەر بە حەسەکە کرایە ئامانج و باس لەوە دەکرێت، ئێران لە پشت هێرشەکەوە بێت. مەرسەدی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ کە ناوەندەی لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیایە، ئەمڕۆ 26ی تشرینی دووەم، ئاماژەی بەوەکرد، دوێنێ ئێوارە، بارەگای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش لە شاروچەکی شەدای سەر بە کانتۆنی حەسەکەی رۆژئاوای کوردستان رووبەرووی هێرشی مووشەکی بووەتەوە. مەرسەدی سوری دەڵێت، دوو مووشەک ئاڕاستەی بارەگاکە کراوە، بەڵام زیانی گیانی لێنەکەوتووەتەوە. باسی ئەوەش دەکات، بەگوێرەی بەدواداچوونەکانیان، دەرکەوتووە، بە ئەگەرێکی زۆر، میلیشیاکانی سەر بە ئێران، هێرشەکەیان ئەنجام دابێت. لەگەڵ زیادبوونی، هێرشەکانی تورکیا و ئێران لە ناوچەکەدا، مەترسی لەسەر کارمەند و هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا زیادی کردووە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا کە دوو رۆژ لەمەوبەر لەبارەی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر رۆژئاوای کوردستان بڵاویکردبووەوە، وێڕای ئەوەی داوای کۆتاییهێنان بە هێرشەکان کردبوو، ئاماژەی بەوەش دابوو کە هێرشەکان مەترسی جددی لەسەر کارمەند و هێزەکانیان لە ناوچەکەدا دروست دەکەن.

هاوڵاتی لە سەرەتای خۆپیشاندانەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستانەوە تاوەکو ئێستا کە ١٦ی ئەیلولی ئەمساڵ بەهۆی کوشتنی ژینا ئەمینی کچە کوردی شاری سەقز لە تارانی پایەختی ئێران ئێرانەوە لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە کوژرا، ١٠٤ کورد کوژراون. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان، ئاماری کوژراوەکانی خۆپیشاندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد کە بە گشتی تاوەکو ئێستا ١٠٤ هاوڵاتی کورد کوژراون کە ١١ منداڵیان تێدایە. بەگوێرەی ئامارەکە، ٤٢ کەس لە ورمێ، ٣٤ کەس لە سنە، ٢٠ کەس لە کرمانشان، کەسێک لە ئیلام، پێنج کەس لە تاران، کەسێک لە خوراسانی باکور، کەسێک لە قەزوین و کەسێکیش لە کەرەج کوژراون. لەلایەکی دیکەوە، رێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤی ئێران باس لە کوژرانی ٤٢٠ کەس لە سەرتاسەری ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن و دەڵێن، نزیکەی ٢٠ هەزار کەسیش دەستگیرکراون. دوێنێ ٢٥ی تشرینی دووەم، ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی دۆخی مافی مرۆڤ و کوشتنی هاوڵاتیان لەلایەن هێزەکانی سەر بە دەوڵەتەوە بە شێوەیەکی نائاسی کۆبووە. زۆربەی دەوڵەتانی بەشدار لە کۆبونەوەکە، داواین کرد، کۆمیتەیەکی لێکۆلینەوە بۆ رووداوەکان و کوشتنی هاوڵاتیان پێکبهێنرێت، بەڵام چەند وڵاتێک پشتگیریان لە ئێران کرد و دەست پێکردنی لێکۆلینەوەیان لە دۆخی ئێران رەت کردەوە.

هاوڵاتی بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە، هوشداری لە دۆخی کەمپی هۆڵی رۆژئاوای کوردستان دەدرێت کە خانەوادەی چەکدارانی داعشی تێدایە و ٣٣ کۆمەڵە و رێکخراوی بیانی کارەکانیان لە کەمپی هۆڵ هەڵپەسارد. فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیا ٢٣ی تشرینی دووەم، کەمپی هۆڵییان لە رۆژئاوای کوردستان بۆردومان کرد. دوای بۆردومانەکە و بەهۆی دروستبوونی بۆشایی ئەمنی لە کەمپەکە، ژمارەیەک کەسی سەر بە داعش لە کەمپەکە هەڵهاتن و هێزی ئاسایشی ناوخۆی باکور و رۆژهەڵاتی سوریاش، دەستی بە لێکۆلینەوە کرد بۆ دەستگیرکردنیان. لەمبارەیەوە جیهان حەسەن ئەندامی بەڕێوەبەرایەتی کەمپی هۆڵی سەربە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، بۆ ئاژانسی هاوارنیوز رایگەیاند، هێرشەکانی تورکیا مەترسیەکی گەورەیان لە ناوچەکە دروست کردووە، بەتایبەتی مەترسی لەسەر کەمپەکە هەیە. لە کەمپەکە بە هەزاران کەسی سەر بە داعش و خانەوادەکانانیان دەژین، ئەگەر هێرشەکان بەردەوام بن و ئەندامانی داعش هەڵبێن، جارێکی دیکە مەترسی سەرهەڵدانەوەی داعش دروست دەبێت. جیهان حەسەن دەشڵێت، کەمپی هۆڵ بە فەرمی لەژێر چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکانە. رێکخراوەکانی نێو کەمپەکە لە بەرامبەر هێرشەکانی تورکیا بێدەنگن و هێرشەکانیان شەرمەزار نەکرد. دۆخی کەمپەکە پەیوەندی بە هەموو جیهانەوە هەیە و هەڵهاتنی داعشەکان مەترسی بۆسەر هەموو جیهان دروست دەکات. ئەو ئەندامەی بەڕێوەبەرایەتی کەمپی هۆڵ ئاشکرای کرد، جگە لە مانگی سوری کوردی و خاچی سوری نێودەوڵەتی، ٣٣ کۆمەڵە و رێکخراوی جیهانی کارەکانیان لە کەمپەکە هەڵپەساردووە. زیاتر لە ٥٣ هەزار کەس، لە ٥٠ وڵاتی جیهانەوە لە نێو کەمپی هۆڵدا دەژین. ٣٠ هەزاریان عێراقی و٢٠ هەزاریان خەڵکی سوریا و نزیکەی ١٠ هەزار کەس خەڵکی وڵاتانی دیکەی جیهانن. دوو هەزار و ٥٠٠ خێزانی داعشی بیانی لە کەمپەکەدا هەن. زۆر جار بەرپرسانی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، داوای هاوکاری لە وڵاتانی جیهان کردووە کە هاوڵاتیەکانیان لە کەمپەکە بگوازنەوە، بەڵام تاوەکو ئێستاش بە تەواوی بەدەم ئەو داواکاریەوە نەهاتوون. رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ بۆ چاودێریکردنی مافەکانی مرۆڤیش دەڵێت، "تەنها ٢٥ وڵات ئامادەییان دەربڕیوە بۆ گەڕاندنەوەی هاوڵاتییەکانیان، ئەوانیش زیاتر وڵاتەکانی کازاخستان، کۆسۆڤۆ، روسیا و ئۆزبەکستانە.

هاوڵاتی ژمارەیەک لە پزیشکانی پسپۆڕی چاو لە ئێران بە بەیاننامەیەک هۆشدارییان داوە لەبەکار‌هێنانی چەکی ساچمەیی دژی خۆپیشاندەران و بە پێی ئامارەکانیش نزیکە 600 کەس چاویان روبەڕوی زیانی زۆر بوەتەوە. 270 پزیشک و پسپۆڕی چاو لە ئێران هۆشداراییان داوە بەهۆی بەکارهێنانی چەکی ساچمەیی زیانی زۆر بەو کەسانە گەیشتوە کە هێزە ئەمنییەکان بەو جۆرە چەکە تەقەیان لێکردون و تا ئێستا نزیکەی 580 کەس یان چاو یان هەردوچاویان لەدەستداوە. هەروەها 140 پزیشکی پسپۆڕی چاو لە نامەیەکدا ئەو ئەنجومەنی پزیشکانی چاو لە ئێران ئاشکرایان کردوە ژمارەیەک زۆر لە گەنجان و لاوان بە چەکی ساچمەیی چاویان پێکراوە و ئاستی زیانەکانی ئەو چەکەش بەڕادەیەکە کە لە زۆر حاڵەتدا ناچار بە دەرهێنانی ئەو چاوانە بون کە بەرکەوتەی چەکی ساچمەیی بون. هاوکات پێشتر نەخۆشانەی فاڕابی کە تایبەتە چاو ئاشکرای کردبو کە 400 کەس بەهۆی چەکی ساچمەی یان چاوێک و لە هەندێک حاڵەتیشدا هەردووچاویان لەدەستداوە. جێگەی باسە چەکی ساچمەیی هەر گولـلەیەکی زیاتر لە 100 ساچمە لەخۆی دەگرێت و هێزە ئەمنییەکانی ئێرانیش بۆ هێرشکردنە سەر خۆپیشاندەران ئەو چەکە مەترسیدارە بەکاردەهێنن. تکایە وێنەکان کەمێک هەستیارن ئاگادار بن