.jpeg)
هاوڵاتی 117 رۆژ ناڕەزایەتیی دوای مەرگی ژینا، قوڵبوونەوەی قەیرانەكانی ئێران زیاتر ئاشكرادەكات و هاوشێوەی مۆتەكەیەك باڵی بەسەر دەسەڵاتداراندا كێشاوەو باڵاترین دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ناچار بەپاشەكشێ كردووە. پێچەوانەی رابردوو بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران لەلێدوان و هەڵوێستەكانیان پاشگەز دەبنەوەو نەبوونی سەرپۆش و جێبەجێنەكردنی باڵاپۆشی لەوڵاتەكە بەئاسایی ناودەبەن خامنەیی دەڵێت، مەرج نییە ئەوانەی سەرپۆشیان گونجاو نییە دژی ئیسلام و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بن و وتووشیەتی» داری دەستی پۆلیس چارەسەری سەركوتی ناپاكان و گەنجانی فریودراو ناكات». ئەوەی ئێستا و دوای زیاتر لەسێ مانگ و نیو لەناڕەزایەتییەكان بەدیدەكرێت لەلایەك كەمبوونەوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانە لەسەر شەقام و لەلایەكی دیكەوە لاوازبونی دەسەڵاتی ئێرانە لەئاستی ناوخۆو دەرەوەدا بەجۆرێك بەرپرسان حاشا لەوەناكەن كەهیچ هیوایەك نییە بۆ ئەوەی پێگەی كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی رابردوی لێبێتەوە بەتایبەت كەزۆرترین كۆدەنگیی نێودەوڵەتی بۆ سزادانی ئەو دەسەڵاتە دروست بووە. شارەزایان و پسپۆڕانی كۆمەڵناسی و سیاسی پێیان وایە ئەوەی روونە بوونی شۆڕشە لەئێران و ناڕەزایەتیەكانییش جیاواز لە رابردوو رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران و دەسەڵاتدارانی كردووەتە ئامانج و گەنجان و دانیشتوانی وڵاتەكە چیتر بەچاكسازیی رازیی نابن و سەركەوتنیان لە رووخانی ئەو دەسەڵاتەدا دەبیننەوە. شۆڕش دژی شۆڕش شارەزایان و شیكەرەوانی سیاسی و كۆمەڵایەتی كۆكن لەسەر ئەوەی لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی ئەوەی روودەدات گەورەترین شۆڕشە دژی «شۆڕشی كۆماری ئیسلامیی»ە كە لەساڵی 1979 لەئێران هاتووەتە سەركار، بەڵام پێدەچێت لەئێستاداو دوای نزیكەی چوار مانگ لەسەرهەڵدانی ئەو ناڕەزایەتییانە ئاستی ناڕەزایەتییەكان و ژمارەی خۆپیشاندانەكان كەم بووبێتەوە لەبەرامبەردا ئاستی توندوتیژییەكان و سزای سێدارە بەشێوەیەكی بەرچاو لەلایەن دەسەڵاتەوە بەرامبەر بەخەڵك زیادی كردووە. لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان زۆربەی دروشمەكان بەدیاریكراوی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران و عەلی خامنەیی رێبەری ئەو وڵاتە لە سەرووی هەموانەوە كراوەتە ئامانج، واتا ناڕەزایەتییەكان لەچوارچێوەی داواكاریی و چاكسازیدا نەماوەتەوە و روون و ئاشكرا دژی دەسەڵاتە و هەوڵەكانیش بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە. هەر ئەوەش وایكردووە باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی و سەركردەكانیان زۆر بەئاشكرا خۆیان لەقەرەی ناڕەزایەتییەكان نەدەن و خۆیان نەكەن بەخاوەنی لەكاتێكدا لەسەرهەڵدان و ناڕەزایەتییەكی رابردوودا ئەو رەوتەی كۆماری ئیسلامی سواری شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان دەبوون و خۆیان دەخزاندە خۆپیشاندانەكان و بانگەشەی سەركرادیەتیی ناڕەزایەتییەكانیان دەكرد. دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی هیچ كاتێك بەئاستی ئەم ماوەیە هەستی بەوە نەكردووە كە كۆڵەكەی كۆمارەكەی لەكەوتن و رووخان نزیكبووەتەوە و بەپرسانی ئەو دەسەڵاتەش حاشای لێناكەن بەڵام توندوتیژیی بەرامبەر خۆپیشاندان و بێباكبوونی كۆماری ئیسلامی بەرامبەر كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان گومانەكان بۆ سەركەوتنی ئەو شۆڕشە زیاددەكەن. حكومەتی ئێران هەرجۆرە ناڕەزایەتیی و هەوڵدانێك بۆ رووخانی دەسەڵاتەكە بەپێی دەستوری وڵاتەكە بە دژایەتی خودا (محارب) لەقەڵەمدەدات، بۆیە دەوترێت چۆن پێغەمبەری موسوڵمانان (محەمەد) داوایین پێغەمبەر بووە لەسەر گۆی زەوی لەئێستادا خامنەیی خۆی بەدوایین دەسەڵاتدار دەزانێت كەنابێت لاببرێت یان كۆمارەكەی بڕووخێت. لەسەر ئەو بنەمایە لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دەستبردن بۆ مێزەری ئاخوندەكان و بەدیاریكراوی ئەوانەی لایەنگری كۆماری ئیسلامی بوون، بوو بەدیاردەیەكی باوو تائێستاش خستنەخوارەوەی مێزەری ئەو ئاخوندانە بەردەوامەو ئەوەش بە ئامانجگرتنی ئەو بنەما و باوەڕانەیە كەكۆماری ئیسلامی ئێرانی لەسەری دامەزراوە. هەر لەو سۆنگەیەوە كۆماری ئیسلامی خۆی بەدوایین دەسەڵاتی ئێران دەزانێت و ئەوەش وایكردووە زیاترین تۆمەتی دژایەتی خودا بخرێتە پاڵ گەنجان و خۆپیشاندەران بەوەش نەیاران و خەڵكی ناڕازیی لەو دەسەڵاتە پەلكێشی بەردەم پەتی سێدارە بكرێن، بۆیە تائێستا زیاتر لە 100 دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان تۆمەتی (محارب) خراوەتە پاڵیان و تا 114 رۆژی ناڕەزایەتییەكانیش چوار گەنج بەو تۆمەتەو هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی ئێران لەسێدارە دران. شۆڕشی هەژاران بەرپرسان و كەسایەتییە دیارەكانی ناوخۆی ئێران حاشا لەوە ناكەن كەوڵاتەكەیان لەقووڵترین قەیرانی مێژوویی خۆیایەتی و ئەحمەد تەوەكولی، نوێنەری پێشووی تاران لەپەرلەمان و ئەندامی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران وتوویەتی: دۆخی بژێوی و ئابوریی دانیشتوانی ئێران زۆر خراپەو دورنییە شۆڕشی هەژاران لەوڵاتەكەدا سەرهەڵبدات و داواشی لەدەسەڵاتدارانی وڵاتەكە كردووە كە بەجۆرێك هەڵسوكەوت نەكەن دۆخەكە لەژێر كۆنتڕۆل دەربچێت و ئێران «ژێرو ژوور» بێت. موحسین هاشمی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای تاران و كوڕی عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی كە باوكی یەكێك بووە لەدامەزرێنەرانی كۆماری ئیسلامی لەئێران بە رۆژنامەی (جمهوری ئیسلامی) راگەیاندووە؛ ئەو كۆدەنگییە نێودەوڵەتییەی ئێستا لەدژی دەسەڵاتی ئێران هەیە لەمێژووی وڵاتەكە و تەنانەت هیچ وڵاتێكی جیهانیش هاوشێوەی نەبووەو سزاكانی 15 ساڵی رابردوش بناغەی ئابوریی و توانای وڵاتەكەی لاواز كردووە و داهاتی نیشتیمانیشی زۆر دابەزاندووە. هیلاكی دەسەڵات و بڕستی خۆپیشاندەران رۆژنامەی واشنتۆن پۆست لەوتارێكدا ئاماژەی بەوە كردووە لەساڵی 1978 خەڵكی ئێران بەدەستی بەتاڵەوە بەرامبەر سوپای پەهلەوی شۆڕشیان كرد كە بەچوارەم سوپای بەهێزی جیهان لەو سەردەمەدا ئەژمار دەكرا، بۆیە دوور نییە شۆڕشی خەڵكی وڵاتەكە جارێكی دیكە دژی شۆڕشی ئیسلامی لەئێران سەركەوتن بەدەستبهێنێت سەرەڕای ئەو توندوتیژیانە
هیوا خدر، ئەندامی فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی لە تورکیا لەم بارەوە ڕایگەیاندوە، 12ی ئه‌م مانگه، لەناوچەی چەشمێ سەر بەشاری ئیزمیر 56 كۆچبه‌ر لەسەر بەلەمێکی چارۆکەداردا دەستگیرکران، کە بەنیازبون بەرەو ئیتاڵیا بڕۆن لەناو كۆچبه‌ره‌كانیشدا هاوڵاتیەکی تورکی دەستگیرکرا كه بۆ مەبەستی داواکردنی مافی پەنابەرێتی لەگەڵ كۆچبه‌ره‌كان ڕۆیشتبوو. لەناوچەی چەشمێ سەر بەشاری ئیزمیر 26 كۆچبه‌ری دیكه ده‌ستگیركران ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، هه‌ر لەناوچەی چەشمێ سەر بەشاری ئیزمیر 26 كۆچبه‌ری دیكه ده‌ستگیركران، کە بەنیازبون بە بەلەمی چوپ بپەڕنەوە بۆ یۆنان، هاوكات 40 كۆچبه‌ری دیكه رزگاركران كه لەلایەن یۆنانەوە دیپۆرتکرابونەوە. لەناوچەی مەندەریس 27 كۆچبه‌ر لەسەر بەلەمێکی چوپدا ڕزگارکران کە لەلایەن یۆنانەوە دیپۆرتکرابونەوە. ئەو وتی ،له 11ی ئه‌م مانگه‌دا، لەناوچەی مەندەریس 27 كۆچبه‌ر لەسەر بەلەمێکی چوپدا ڕزگارکران کە لەلایەن یۆنانەوە دیپۆرتکرابونەوە، هه‌روه‌ها لە ناوچەکانی سەفیری هیسارو چەشمێ 59 كۆچبه‌ر رزگارکران کە لەلایەن یۆنانەوە نێدراونەتەوە. له‌ماوه‌ی رۆژی 9 تاوه‌كو 12ی ئه‌م مانگه 98 كۆچبه‌ر له لەناوچەی ئایڤاچەک سەر بەشاری چەنەکاڵێ رزگاركران كه‌له‌لایه‌ن هێزه‌كانی یۆنانه‌وه ڕوانەی وڵاتەکانیان کراونەتەوە.
ئەردۆغان رایگەیاند، دەمیرتاش بە ئاسانی لە زیندان نایەتە دەرەوە و دەمیرتاش دەڵێت، زۆر شت هەیە کە لەبیرمان نەکردووە و ئەو رۆژە نزیکە کە لێپرسینەوە بکەین و ئاماژەی بەوەکرد کە ئێوارەی هەڵبژاردن شتێک هەیە کە بە ئەردۆغانی دەڵێت. رەجەب تەیب ئەردغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە کۆبونەوەیەکی جەماوەریدا لە شاری موغلا، رەخنەی توندی لە کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) گرت و رایگەیاند، کلچدارئۆغلۆ پشتگیری لە هەدەپە دەکات و وەک تیرۆریست ناوی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپەی هێنا و وتی، دەمیرتاش بە ئاسانی لە زیندان نایەتە دەرەوە. ئەو تۆمەتبارە بە کوشتنی ٥١ کەس لە ئامەد. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپەش لە گۆتارێکدا بە ناونیشانی ' زۆر شت هەیە کە لەبیرمان نەکردووە' کە لە رۆژنامەی یەنی یاشامدا بڵاوکراوەتەوە، ئاماژەی بەو کەسانەدا کە لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەردۆغاندا کوژراون. دەمیرتاش وتی، " ئێمە زۆر شت هەیە کە لەبیرمان نەکردووە. ئەو کەسانەی کە ئێمە بە تیرۆریست لەقەڵەم دەدەن و لە میتینگەکاندا پێمان دەڵێن 'بکوژ'، هیچ شەرم دایان ناگرێت. ئێمە ژێرزەمینەکانی شاری جزیرمان لەبیر نەکردووە کە هاوڵاتیەکانمانیان بە زیندوویی لەو ژێرزەمینانەدا سووتاند." دەمیرتاش لە نوسینەکەیدا بە ناراستەوخۆ بە ئەردۆغان دەڵێت، " وادەزانیت ئەم خەڵکە مێشکی ماسی هەیە و شتەکان لەبیر دەکات؟ بۆیەش شتێکی دیکە هەیە کە ئێوارەی هەڵبژاردن پێت دەلیم. چاوەڕێ بە." قسەکانی دەمیرتاش بەم شێوەیە لێکدەدرێتەوە کە بە ناراستەوخۆ بە ئەردۆغان دەڵێت، 'لە هەڵبژاردنەکاندا شکست دەهێنێت'.
هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە 14ی1، ئەحمەد موسا، وتەبێژی وەزارەتی کارەبای عێراق رایگەیاند، " بە ئیمزاکردنی ڕێکەوتنی لێکتێگەیشتن لەگەڵ کۆمپانیای سیمینس-ی ئەڵمانی، 6 هەزار مێگاوات کارەبا لە عێراق زیاددەکات. پشتیوان دەبێت بۆ ژێرخانی کەرتی گواستنەوەی کارەبا، دامەزراندنی وێستگەکانی کارەبا و پرۆژەکانی وزەی خۆر." ئەو وتی : یاداشتەکە تەئکیدەکاتەوە لەسەر تەواوکردنی کارەکانی ئامادەکردن و نوێکردنەوه یەکەکەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا لە عێراقدا، بۆ ئەوەی وزەی تەواوی کارەبا دابین بکات. موسا ئاماژەی بەوەدا، محمد سودانی سەرۆک وەزیر خۆی سەرپەرشتی دۆسیەی کارەبا دەکات، ئەو ڕێکەوتنی لێکتێگەیشتنە چارەسەرێکی ستراتیژی دۆسیەی کارەبای عێراق دەکات و پارێزگاکانی فوراتی ناوەڕاست و بەغدا سوومەند لێی سوودمەند دەبن. وتی : "سیمینس هاوبەشێکی ستراتیژی رەسەنە لە کەرتی وزە، رێککەوتنەکەش بەشێک لە کێشەکانی کەرتی وزە چارەسەر دەکات".
ئیمان زەندی لەسەر داوای کۆمەڵەی قوربانیانی کیمیابارانی ھەڵەبجە نەخۆشخانەی چارەسەری بەرکەوتوانی چەکی کیمیای لەھەڵەبجە کراوەتەوە، ھەروەھا ھیچ یاسایەک بۆ بەرکەوتوان دەرنەکراوە لەپەرلەمانی کوردستان و ھەرکاتێک مەبەستیان بێت موچەیان دەبڕدرێت و نانێردرێنە دەرەوە. لوقمان عەبدولقادر، سەرۆکی كۆمەڵەی قوربانیانی کیمیابارانی ھەڵەبجە بە ھاوڵاتی راگەیاند: "ھۆکاری چارەسەرنەکردنی بەرکەوتوان دەگەڕێتەوە بۆ نەبونی پلان، لەساڵانی ڕابردوو ٦٩ بەرکەوتە ڕەوانەکران بۆ ئێران لەو ٦٩ بەرکەوتەیە ٤٨یان چاندنی گلێنەی چاویان بۆکرا دواتر وەزارەتی کاروباری شەھیدان ئەو پڕۆسەی گرتە ئەستۆ، ھەروەھا بەھەوڵێکی کۆمەڵەکامان ٣٥ بەرکەوتە لەو بەرکەوتوانەی کە پێویستیان بەناردنە دەرەوە ھەبوو لەلایەن نوسینگەی سەرۆکی ھەرێمەوە بەشی تەندروستی ڕەوانە کران و لەو ژمارەش ھەژدە کەسیان نەشتەرگەریان بۆکرا، ئەوەی کراوە بەھەوڵی ڕێکخراوەیی و شەخسی کراوە نەوەکو بەپلان و حکومەت کاری لەسەر کردبێت. وتیشی: ''بەداخەوە تائێستا یاسایەک نیە لەپەرلەمانی کوردستان کە بەرکەوتوانی کیمیاباران بناسێنێت لەھەمانکاتدا ئەو ماف و ئیمتیازاتانەی کە پێویستە بۆ بەرکەوتوان بەیاسا ڕێکبخرێت و حکومەت پابەندبکرێت و ئەو یاسا جێبەجێبکات ھەروەھا بەرکەوتوانیش ئاسودەبن و گلەیی نەکەن، چونکە دۆخیان زۆر خراپەو کەسیش خۆی ناکات بەخاوەنیان وەزارەتی کاروباری شەھیدان و تەندروستی ھەردولایان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە چاودێرن، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بۆ پلانی دەستبەکاربونی وەزارەتەکان ئەو بودجەیەی کە دیاریکردبوو ئاماژەی بەبەرکەوتوان نەکردوەو کەمتەرخەمبون. ناوبراو ئەوەش دەڵێت: "کردنەوەی نەخۆشخانەی بەرکەوتوان لەسەر داواکاری کۆمەڵەی قوربانیانی کیمیاباران بووە بۆ کەمکردنەوەی ئازارەکانی بەرکەوتو، وە لەبەر ئەوەی ئەو نەخۆشخانەیە لەکات و ساتی خۆی تەواو نەبوو کە دیاری کرابوو سکاڵامان تۆمارکرد لەدادگای ھەڵەبجە بەڵام بەداخەوە وەکو کۆمەڵە ناومان لەڕێکەوتن و گرێبەستی کۆمپانیاو تەندروستی نەبوو بەوھۆیەوە داداگا سکاڵاکەی وەرنەگرت و ڕەتیکردەوە، وە ئەو پزیشکانەی لەنەخۆشخانەکە کە بڕیاربوو دەستبەکاربن نێردرانە دەرەوە بۆ ڕاھێنان، بەڵام ھیچیان لەھەڵەبجە نەماون ھەروەھا بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی ھەڵەبجەش ھەندێک کەسی لەگەڵ ئەو وەفدە نارد بۆ گەشت کە پێویست نەبوو بڕۆن کەسیان لەھەڵەبجە نەماون. دەشڵێت: "بەداخەوە دەستی گەندەڵی چوەتە نێو بەرکەوتوان، لە ٢٢/٣/٢٠٠٩ یەکەم تیمی پزیشکی ئێران بانگێشتکران بۆ کوردستان بودجەکەش لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە دابینکرا لەڕێگای مامۆستا غازی، بەمە ٧١٥ کەسیان بینی لەھەموو کوردستان لەو ژمارە ٢٥٤ بەرکەوتەیان ناساند کە ٩٠ کەسیان دۆخیان زۆر مەترسیداربوو وە ١٦٤ کەسیشیان مامناوەندبوو ئەو لیستە بەمۆرو واژوی پزیشکەکانی ئێران تۆمارکراوە، بەڵام دواتر بەڕێوەبەرایەتی کاروباری شەھیدانی سلێمانی چەندینجار ئەو تیمەی ھێنایە سلێمانی ئەو لیستەی وەکو بەرکەوتە نەبوو کردنیان بەبەرکەوتە، زۆر داوامانکرد بەڵام بێسود بوو بەوجۆرە ناشایستە تێکەڵبوو بە لیستەکان و داواشمانکردوە کە پێداچونەوە بکرێ، تاوانی کیمیابارانکردن چەندە تاوانبوو خەمساردی لایەنەکانیش ھیچی لەوتاوانە کەمتر نیە، چونکە ئەو بەرکەوتوانە یاسایان نیە ھەرکاتێک بکرێت ئەو بڕە پارەیە دەبڕن وە ھەر نەخۆشێکیش نەبرێتە دەرەوە ھیچ کەس ڕوبەڕوی یاسانابێتەوە، ھەروەھا ھەندێک کەس ھەیە خەباتی ھەیە لەملاولا موچەی نیە کراوە بە بەرکەوتەو موچەی بەرکەوتەی دەدرێتێ یاخود ئەوانەی دەنێردران بۆ ئێران نەخۆش ھەبوو دۆخی زۆرباش بوو زوزو دەبرانە دەرەور ئەوەی خراپ بوو نەدەبرا لەمەندوبەکانمان دەپرسی بۆ بەوجۆرەیەیە! دەیانوت تەلەفونی فڵانە کەسمان بۆ ھاتوە کە بکرێتە لیستەکەوە.
هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە 14ی1ی 2023، لە ئۆپەراسیۆنێکی تیمەکانی فەرماندەیی جەندرمەی پارێزگای کیلیس، لە دیوی باکووری کوردستان کەسێكی سووری کەپێشتر لە شاری ئەستەڵبوڵ دەژیاو تەمەنی 22ساڵه دەستگیرکرا کە هەوڵیدا بوو ڕابکات بەڕێگەی قاچاخ. دەستگیرکراوەکە، . ناوی "ع. هـ"ـە و لەڕۆژی 26ی تشرینی دووەمی2022 تەقەی له خوشکەکەی بەناوی (خەدیجە) کردوه لە گەڕەکی چیفتلیغی لەئەستەمبوڵ کەمناڵێکی له باوەش دابووه لەشەقامی ئۆردو ڕۆیشتوە . پاش ئەوەی لە ئۆپەراسیۆنێکی فەرماندەیی جەندرمەی کیلیس دەستگیرکرا، رەوانەی دادگا کرا و بە بڕیاری دادگا خرایە زیندانەوە. خەدیجە خاوەنی سێ مناڵە ، گولـلەیەک بەر سەری کەوت و بە سەختی برینداربوو. دوای ئەوەی گەیەندرایە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. تەقەکەرەکە لە شوێنی رووداوەکە ڕایکردبوو.
.jpg)
هاوڵاتی محەمەد حەنون وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عێراق ڕایگەیاند: وەزارەتەکەیان پەیڕەوی بڕیارێکی نوێ دەکات بۆ ڕێگری دواکەوتنی داشکردنی ماددەخۆراکییەکان، پێویستە ماددەکان کە حەوت جۆره پێکەوه دابەشبکرێن لەیەک کاتدا. حەنون وتیشی : ڕێگەی نوێ دەگرینە بەر بۆدابەشکردنی بەشه خۆراکی مانگانە بۆ ئەوەی پڕۆسەکەدوانەکەوێت یان چەند ماددەیەک ئەو وتیشی بەهەماهەنگی وەزارەتی کۆمەڵایەتی ناوی ناوی سودمەندبوانی کۆمەڵایەتی ئامادەکراوه کەچەند ماددەیەکی خۆراکیان بۆ زیادکراوە بەپێی شوێنی نیشتەجێبون وتەبێژەکەی وەزارەتی بازرگانی ئەوەشی وت: ئامادەکارییان کردوە بۆدابەشکردنی یەکەم بەشەخۆراکی مانگانەی2023 و ماددەخۆراکییەکان و کۆگانیش ئامادەن.
ئێران رایگەیاند؛ سەرەڕای خواستی وڵاتەکەیان بەڵام سعودیە ئامادە نییە پەیوەنديیەکان لەگەڵ تاران ئاسایی بکاتەوە . حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی لە بەیروت-ی پایتەختی لوبنان رایگەیاند؛ تا ئێستا لە بەغدا پێنج کۆبوونەوەیان لەگەڵ سعوودیە ئەنجام داوەو ئامادە پەیوەنديیە دیپڵۆماسییەکانیان ئاسایی بکەنە. ئەمیرعەبدوڵڵاهیان وتویەتی؛ دانوستانەکانی تاران لەگەڵ ریاز لە بەغدا هەنگاوی ئەرێنی بون بۆ ئاسیی بونەوەی پەیوەندییەکانی تاران و ریاز بەڵام تا ئێستا سعوودیە ئامادە نییە پەویوەندییەکانیی ئاسایی بکاتەوە. وەزیری دەرەوەی ئێران جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە لە دانوستانەکانی بەغداد سەرەڕای تاوتوێی پەیوەنديیە دوقۆڵییەکانیان لە ئاستی ئەمنییدا تاران و ریاز گفتوگۆیان کردوە. لە ساڵی 2016 دوای ئەوەی سعودیە نمر باقر ئەمین ئەلنمر، زانای شیعەی لە وڵاتەکەی لەسێدارە دا باڵیۆزخانەکەی لە تاران و کۆنسوڵگەرییەکەی لە مەشهەد لە لایەن لایەنگرانی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی ئێران هێرشی کرایە سەر و سوتێنران لە بەرامبەریشدا سعودیە کۆتایی بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران هێنا.
هاوڵاتی ئێران عەلیڕەزا ئەکبەری، جێگری وەزیری پێشووتری بەرگریی وڵاتەکەی کە خاوەن وڵاتینامەی بەریتانی و ئێرانی بوو، بە "تاوانی سیخوڕیکردن بۆ بەریتانیا" لە سێدارەدا. عەلی ڕەزا ئەکبەری، جێگری وەزیری پێشوی بەرگریی ئێران كه تۆمەتباربو بە "سیخوڕیکردن بۆ بریتانیا"دوای دەستگیرکردنی به‌یانی ئه‌مڕۆ دوشه‌ممه لەسێدارە درا. عەلیڕەزا ئەکبەری لە ساڵی 2019 دەستگیرکرا و تۆمەتی "سیخوڕیکردن بۆ بەریتانیا"ـی درایەپاڵ؛ تۆمەتێک کە خۆی رەتیکردووەتەوە، لەسەر ئه‌و بنه‌مایه‌ش دوای ئه‌وه‌ی دۆسیه‌كه‌ی چوه‌ته دادگا و دانیشتنەکان بە ئامادەبونی پارێزەری تۆمەتبار بەڕێوەچون، بە پشتبەستن بە "بەڵگەنامە ڕەواکان"ی ناو دۆسیەکە، سزای له‌سێداره‌دانی بۆ ده‌رچو، ئه‌وه‌ش بەهۆی تاوانی سیخوڕی بۆ ئینگلتەرا. هاوکات میدیای بەریتانی پێشتر تۆمارێکی دەنگیی ئەکبەرییان بڵاوکردبووەوە کە تێیدا دەڵێت، ئەشکەنجەدراوە و ناچارکراوە لە بەردەم کامێرا دان بە هەندێ تاواندا بنێت کە نەیکردوون ،عەلیڕەزا ئەکبەری لەو تۆمارە دەنگییەدا دەڵێت، چەند ساڵێک لەمەوبەر لە دەرەوە ژیاوە و لە لایەن یەکێک لە دیپلۆماتە باڵاکانی ئێرانەوە کە لە گفتوگۆ ئەتۆمییەکاندا رۆڵی هەبووە، بانگهێشت کراوە بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ ئێران. دوای ئەوەی گەیشتووەتە ئێران، بە گوتەی خۆی، تۆمەتبارکراوە بەوەی کاتێک پۆستەکەی هەبووە زانیاریی نهێنیی هەستیاری لە عەلی شەمخانی، سکرتێری ئەنجوومەنی باڵای ئاساییشی نیشتمانیی ئێران وەرگرتووە و داویەتی بە بەریتانییەکان. هەروەها سێ رۆژ له‌مه‌وبه‌ر مەریەم هاوسه‌ری عەلی رەزا ئەکبەری رایگه‌یاندبو، كۆماری ئیسلامی ئێران ئامادەکاریی بۆ لەسێدارەدانی عەلی ڕەزا دەکات، گوێزراوەتەوە بۆ زیندانی تاکەکەسی کە ئەوەش ئاماژەیەکە بۆ لەسێدارەدانی. ئەمەشلەکاتێکدایە،11ی ئه‌م مانگه‌ش، جەیمس کلیڤەرلی، وەزیری دەرەوەی بریتانیا لە تویتێکدا له هه‌ژماری تایبه‌تی خۆی نوسیوبو، "پێویستە ئێران لەسێدارەدانی عەلی ڕەزا ئەکبەری هاوڵاتیی بریتانی- ئێرانی رابگرێت و دەستبەجێ ئازادی بکات"، به‌ڵام ئێران داواكه‌ی په‌سه‌ندنه‌كرد و به‌یانی ئه‌مڕۆش له سێداره‌یدا. .
فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق سەبارەت بەناردنی 400 ملیار دینارەکە بۆ هەرێمی کوردستان زانیاری نوێی ئاشکراکرد. فوئاد حوسێن ڕایگەیاند: کێشە لای وەزیری دارایی هەبووە بۆ ناردنەکەی و چارەسەرکراوە و پارەکە لە بانکی تی بی ئایە. وتیشی لەم رۆژانەدا 400 ملیارەکە دەگاتە هەرێمی کوردستان. وەزیرەکەی دەرەوەی عێراق وتی: 400 ملیارەکە لە کاتی خۆیدا ئەنجوومەنی وەزیرانی بڕیاری ناردنی دا، بەڵام دواکەوت و کۆمەڵێک کێشەی تێکەوت لای وەزیری دارایی، بەڵام چارەسەر بوو، پێش ئەوەی ئێمە بێینە ئەڵمانیا لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران چارەسەر بوو. دەربارەی کاتی گەیشتنی پارەکە حسێن وتی: ئەوە نازانم لای بانکی تی بی ئایە، لەم رۆژانە بەدڵنیاییەوە دەگات، چونکە بڕیارەکە هەیە و رەزامەندیشی لەسەر دراوە، جەنابی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستانیش لەم رۆژانە لە بەغدا بوو، لەنێوان هەردوولا رێککەوتن کراوە.
ئەمڕۆ هەینی، 13ی1ی 2023، ئاژانسی پاراستنی سنوورە دەرەکییەکانی یەکێتیی ئەوروپا - فرۆنتێکس رایگەیاند، لە ساڵی 2022دا لانیکەم 330 هەزار کۆچبەر بەشێوەیەکی نایاسایی چوونە نێو وڵاتانی ئەندام لە یەکێتیی ئەوروپاوە. ئاژانسەکە ئاماژەی بەوەداوە "ئەمە دووەم ساڵە لەسەریەک ژمارەیەکی بەرزی هاتنی نایاسایی کۆچبەران تۆمار بکرێت"؛ دەشڵێت، سووریاییەکان، ئەفغانستانییەکان و توونسییەکان 47٪ـی کۆی کۆچبەرانی ساڵی 2022 پێکدەهێنن کە چوونەتە نێو 27 وڵاتەکەوە. دەربارەی ڕێژەی کۆچبەرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ڕویان لە ئەورووپا کردوە،فرۆنتێکس دەڵێت، ژمارەی ئەو هاووڵاتییانەی لە سووریاوە بەشێوەیەکی نایاسایی چوونەتە ئەوروپا بۆ ساڵی 2022 گەیشتووەتە 94 هەزار کەس. بەگوێرەی ئاژانسەکە، 45٪ـی کۆچبەران رێگەی رۆژئاوای وڵاتانی بەڵتیکیان گرتووەتەبەر کە بە پلەی یەکەم دێت. فرۆنتێکس باسی ئەوەشی کردوه کە ژنان کەمتر لە یەک لەسەر دەی کۆچبەران پێکدەهێنن و منداڵانیش 9٪ـی کۆی
دوێنێ پێنجشەممە، 12-1-2023، بەدیع خیون، ئەندامی لیژنەی نیشتمانیی رزگارکردنی زۆنگاوەکانی عێراق لەبارەی ئاستی زەرەرمەندبوونی زۆنگاوەکان لە وشکەساڵی و کەمئاوی کە بەشێکی بەهۆی کەمکردنەوەی پشکی ئاوە لە لایەن وڵاتانی تورکیا و ئێرانەوە، ڕایگەیاند، "بەداخەوە ساڵانێکە زۆنگاوەکانی عێراق بەدەست کەمئاوی و وشکەساڵییەوە دەناڵێنن، بەڵام سێ ساڵ دەبێت گۆڕانی کەشوهەوا و هۆکارەکانی کەمکردنەوەی پشکی ئاوی عێراق لەلایەن هەردوو وڵاتی دراوسێوە وایکردووە رێژەی 95٪ـی زۆنگاوەکان وشکبن." ئەو ئاماژەی بۆ ئەوه کرد، "40٪ـی دانیشتووانی نزیک زۆنگاوەکان، بەهۆی ئەو وشکبوونەوەیە، ناوچەکانی خۆیان بەجێهێشتووە و بەرەو پارێزگاکانی ناوەڕاستی عێراق رۆیشتوون." رۆژی پێشتر، 12-1-2023، لەتیف رەشید، پێشوازی لە شاندێکی لیژنەی نیشتمانیی رزگارکردنی زۆنگاوەکان کرد. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی کۆمار، "کاری زۆر دەکرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجوومەنی باڵای ئاو کە دۆسییەی ئاو لە عێراق دەگرێتە ئەستۆ، جگە لەوەش ئاماژەی بۆ سوودوەرگرتن لە پلانی ستراتیژیی بەڕێوەبردنی ئاو کردووە کە تاوەکو ساڵی 2035ـە لە عێراق کە پلانێکی ئومێدبەخشە". لەبڵاوکراوەکەی سەرۆکایەتی کۆمار "باسی لە بایەخی پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بە گشتی کردووە، بەتایبەت لە پرسی ئاو، دەبێت رێککەوتنگەلێک بکرێت جێی رەزامەندیی هەمووان بێت." بانکی جیهانی دەڵێت، تاوەکو ساڵی 2050 گۆڕانکاریی گەورە لە کەشوهەوای عێراقدا روودەدەن، بارانبارین بە رێژەی 9% کەم دەبێتەوە، 17%ـی ئەو کەمبوونەوەیە لە مانگەکانی کانوونی یەکەم، کانوونی دووەم و شوبات روودەدەن. تاوەکو ساڵی 2050 پلەی گەرماش لە عێراق دوو پلەی سیلیزی بەرز دەبێتەوە، شەپۆلەکانی گەرماش زیاد دەکەن. جێی باسە عێراق زۆرترین سەرچاوەکانی ئاوی لە وڵاتانی دراوسێوە وەردەگرێت. لە تورکیا 80%، لە ئێران 7% و لە سووریا 4%.
هاوڵاتی دەزگای دژەتیرۆری عێراق ئەمڕۆ لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوه، هێزەکانیان لە چوارچێوەی ئۆپراسیۆنەکانی دژی چەکدارانی داعش، بەهاوکاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی دژەتیرۆر (CTG) لە سنوری پارێزگای سلێمانی، دو چەکداری داعشیان لە کەلار و بازیان دەستگیرکردوە. ئەوەشی خستەتەڕو، لە ئۆپراسیۆنێکی دیکەشدا هێزەکانیان لە پارێزگای کەرکوک روبەڕوی چەکدارێکی داعش بونەتەوە و لە بۆسەیەکدا کوژراوە. لەلایەکی تر هەرئەمڕۆ لە پارێزگای ئەنبار هێزەکانیان دەستیانبەسەر کۆگایەکی چەکدارانی داعشدا گرتوە و لەناویان بردوە،
هاوڵاتی لەڕاگەیەندراوێکدا نوسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، ئه‌مڕۆ هه‌ینی وردەکاری کۆبوونەوەی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، له‌گه‌ڵ فرانك ڤاڵته‌ر شتاینمایر سه‌رۆكی ئه‌ڵمانیا، له‌باره‌ی هاریكاری ئاڵوگۆڕی نێوان هه‌ردوو وڵات و چه‌ند پرسێكی دیكه‌ی هاوبه‌ش له به‌رلینی پایته‌ختی ئه‌ڵمانیا خستە ڕوو. لەڕاگەیەندراوەکەدا هاتووه: محه‌ممه‌د شیاع سوودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، له‌گه‌ڵ فرانك ڤاڵته‌ر شتاینمایر سه‌رۆكی كۆماری ئه‌ڵمانیای فیدراڵ كۆبووه و گفتوگۆكرا له‌باره‌ی په‌یوه‌ندییه دووقۆڵیه‌كانی نێوان هه‌ردوو وڵات له‌هه‌موو بواره‌كانه‌وه، هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌ك پرسی دیكه‌ی هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تی كه جێگای بایه‌خی هاوبه‌شن، تاووتوێكران. هه‌روه‌ها گفتوگۆ له‌باره‌ی میكانیزمه‌كانی هاریكاری و ئاڵوگۆڕی نێوان هه‌ردوو وڵاتی دۆست و شێوازه‌كانی پێشخستن و فراونكردن له‌بواره جیاجیاكانی ئابووری وه‌زه‌دا كرا، به شێوه‌یه‌ك كه له به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوو وڵات وپێشكه‌وتنی گه‌له‌كانیدا بێت.
هاوڵاتی ساڵانە زیاتر لەچوار ملیار دۆلار بۆ كۆبوونی خۆراكی هاووڵاتیان لەعێراق تەرخاندەكرێت، بەنزیكەیی 40 ملیۆن هاووڵاتی سوودمەندن لەبەشە خۆراك، وەزارەتی بازرگانیش دەڵێت: لەساڵی رابردوودا 11 سەبەتەی خۆراكیان بەسەر هاووڵاتیاندا دابەشكردووە. لەگەڵ هاتنی هەر ساڵێكی نوێدا یەكێك لەو پرسە گەرمانە كەهاووڵاتیانی عێراقی بەخۆیەوە سەرقاڵ دەكات بەردەوامی بەشە خۆراكی مانگانەی هاووڵاتیانە لەلایەن حكومەت و زیادكردنی جۆرو بڕی دابەشكراوی ماددەكانی سەبەتەی خۆراكە. لەنوێترین راگەیەندراوی خۆیدا وەزارەتی بازرگانی عێراق ئاماژەی بەوەكردووە وەزارەتەكەیان توانیویانە خاوەن بەڵێنی خۆیان بن لەگەڵ هاووڵاتیانداو لەساڵی رابووردوو توانیویانە 11 سەبەتەی خۆراكی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەشبكەن و بەردەوامیشن لەدابینكردنی بڕی پێویست و تەواوەتی بەشە خۆراكی ئەمساڵ بۆ هاووڵاتیان. جەختیشی لەوەكردووەتەوە وەزارەتەكەیان سەرقاڵی باشتركردنی جۆرو بڕی ماددە خۆراكییەكانە بۆ ئەوانەی كەهەژارن و ئەوانەشی بەرنامەی چاودێری كۆمەڵایەتی دەیانگرێتەوە، ئەویش بەزیادكردنی یەک كیلۆگرام شەكرو یەک لیتر زەیت و 200 گرام شیرو 250 گرام چا و یەک كیلۆگرام ئاردی سفر بۆ هەر كەسێك، ئەوەشی روونكردووەتەوە لەئێستادا هەر هاووڵاتییەك كە بەشەخۆراكی مانگانە وەردەگرێت بڕەكەی یەک كیلۆگرام شەكرو یەک لیتر زەیت و سێ كیلۆ برنج و 400 گرام دۆشاوو 500 گرام نیسك و 500 گرام لەتكە نۆكە، باسیشی لەوەكردووە بڕی پێویست خۆراك بۆ مانگەكانی داهاتوو لەكۆگاكاندا هەن. بەشە خۆراكی مانگانەی هاووڵاتیانی عێراق پرۆسەیەكی گەورەی دابەشكردنی خۆراكە بەسەر هاووڵاتیانی عێراقداو لەئەیلولی ساڵی 1990ەوە دوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن عێراق و سەپاندنی سزای ئابووری بەسەر عێراقدا، لەلایەن دەسەڵاتی ئەوكاتی عێراقەوە جێبەجێكراوەو تائێستا بەردەوامی هەیە. لەنوێترین ئاماریشدا وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئاشكرایكردووە لەساڵی 2022 رێژەی هەژاری گەیشتووەتە لەسەدا 25 لەناو هاووڵاتیانی عێراقدا لەكاتێكدا لەساڵانی 2019 و 2020 رێژەكە لەسەدا 20 بووە، هۆكاری ئەمەش دەرئەنجامەكانی پەتای كۆرۆناو راوەستانی جووڵە ئابوورییەكان و تەنگەژەی ئابووری و كەمبوونەوەی نرخی نەوت و راوەستانی پرۆژەكان بووە. بەپێی ئامارەكانی فەرمانگەی چاودێری كۆمەڵایەتی عێراقیش ژمارەی هەژارەكانی عێراق نزیكەی 11 ملیۆن كەسەو زیاتر لەپێنج ملیۆن كەسیش موچەی چاودێری كۆمەڵایەتییان هەیە. ساڵانە حكومەتی عێراق نزیكەی پێنج ملیار دۆلار لەبودجەی گشتی وڵات بۆ دابینكردنی ماددە خۆراكییەكان و ئارد بۆ هاووڵاتیان تەرخاندەكات و بەبڕوای بەشێك لەچاودێرانی ئابووریش بەشێكی زۆری ئەو پارەیە بەهۆی هێنانی ماددەی خراپ و گەندەڵیییەوە بەفیڕۆ دەچێت. بەپێی ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە هەر هاووڵاتییەكی عێراقی (جگە لەپارەی ئارد)، بەهای پارەی تەرخانكراو بۆ خۆراكی مانگانەكەی 8.90 دۆلارە، پارەی تەرخانكراوی مانگانەش بۆ 40 ملیۆن عێراقی نزیكەی 356 ملیۆن دۆلارە، پارەی تەرخانكراویش بۆ ساڵێك (12 سەبەتەی خۆراك)، چوار ملیارو 272 ملیۆن دۆلارە. چاودێرانی ئەو بوارە پێیان وایە گەندەڵی و بەهەدەردانێكی زۆر لەو بوارەدا دەكرێت و پەرلەمانیش ناتوانێـت لێپرسینەوە بكات، چونكە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێز لەناو پەرلەماندا نییە بۆ لێپرسینەوەو حزبە دەسەڵاتدارەكان لەپشت بەرپرسانی ئەو بوارەوەن و نایانەوێت لێپرسینەوە هەبێت تاگەندەڵی و پارە بەهەدەردانەكانیان ئاشكرانەبێت، ئەمەش وەهایكردووە گەندەڵییەكی بەرفراوانی ساڵانە ئەنجامبدرێت. هەموو ئەمانە لەكاتێكدایە محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە ئەو كەسانەی پلەیان لەبەڕێوەبەری گشتی بەرەو سەرەوەیە بەشە خۆراكی مانگەكەیان ببڕێت، هەروەها ئەوانەشی موچەی بنەڕەتییان لە دوو ملیۆن دینار زیاترە بەهەمان شێوە بەشە خۆراكەكەیان ببڕێت. وەزارەتی بازرگانیش رایگەیاندووە داوایانكردووە بەشە خۆراكی زیاتر لەپێنج ملیۆن هاووڵاتی ببڕدرێت كە لەدەرەوەی عێراق دەژین، بەڵام بەهۆی پێنەدانی ئامارو داتایەكی ورد لەلایەن لایەنە پەیوەندیدارەكانەوە بەوەزارەتەكە تائێستا نەتوانراوە ببڕدرێت.
.png)
