حەیدەر شاكر: سزای هاتووچۆ لە نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامە

هاوڵاتی ئەمڕۆ سێ شەممە،  دانیشتنی هەشتەمی ئاسایی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقی ئەنجام دراو حکومەتی عێراق ڕایگەیاند، 400 ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان دەنێرن.  دوای کۆبوونەوەکە نووسینگەی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە: "به‌پشت به‌ستن به‌ئه‌وه‌ی له‌ناو وه‌ره‌قه‌ی به‌رنامه‌ی ویزاری داهاتووه‌ و فراكسیۆنه‌ سیاسییه‌كانیش رێكه‌وتنی له‌سه‌ر كردووه‌ و ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانیش به‌بڕیاری ژماره‌ ( 18 ی ساڵی 2022)، په‌سه‌ندی كردووه‌، گۆژمه‌كه‌ به‌نووسراوی ژماره‌ (1/9/د.خ/س.1/18) له‌رێكه‌وتی 27 ته‌شرینی یه‌كه‌می 2022 ئاماژه‌ پێكراوه‌، ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران بڕیاریدا: ـ وه‌زاره‌تی دارایی گۆژمی 400 ملیار دینار خه‌رج ده‌كات له‌پێناوی دابینكردنی شایسته‌كانی هه‌رێمی كوردستان". هەروەها لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە:  ئه‌م گۆژمه‌ له‌دوایی ته‌واوبوونی وردبینی دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بۆ داتا و ژماره‌كانی په‌یوه‌ست به‌داهاته‌كانی نه‌وتی و نا نه‌وتی ته‌سویه‌ ده‌كرێت، به‌هه‌ماهه‌نگی له‌نێوان خۆی ودیوانی چاودێری دارایی هه‌رێم ووه‌زاره‌تی نه‌وتی فیدراڵیش داهاته‌كانی نه‌وتی به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی عێراق ته‌واو و هه‌ژمار ده‌كات". هاوکات،شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان  ماوەی سێ رۆژە لە بەغدایە و لەگەڵ وەزارەتی نەوت و دارایی عێراق كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجامداوه‌ بە مەبەستی چارەسەرکردنی پرسی بودجە و نەوت.  

هاوڵاتی راوێژكارێكی بانكی ناوه‌ندی عێراقی رایگه‌یاند، "یه‌ده‌گی نه‌ختینه‌یی عێراق سنووری 90 ملیار دۆلاری تێپه‌ڕاندووه و ئه‌مه‌ش بۆ یه‌كه‌مجاره‌ له‌ مێژووی عێراقدا قه‌باره‌ی نه‌ختینه‌یی ده‌گاته‌ ئه‌و ئاسته"‌. ئیحسان شه‌مران ئه‌لیاسری، راوێژكاری بانكی ناوه‌ندی عێراق ڕایگەیاند، قەبارەی یەدەگی دراو گەیشتووەتە بەرزترین ئاست لە مێژووی عێراقدا، ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تێكه‌ بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌ شایسته‌كانیان بێبه‌شبوونه‌ و ئه‌وانه‌ی مووچه‌ی خانه‌نشینییان كه‌مه‌. وتیشی ،به‌ کۆنتڕۆڵکردنی ئەدای بەشەکانی کۆکردنەوە لە گومرگ و باج، داهاتی نەوت دەبێتە سەرچاوەیەکی لاوەکی بۆ دابینکردنی بودجەی گشتی.    

هاوڵاتی بەگوێرەی گرتەیەکی ڤیدیۆیی کە ئیدارەی ناوچەی مەککە بڵاویکردوەتەوە، بەهۆی مەترسی کۆبونەوەی ئاو بەشێک لە رێگە سەرەکییەکان داخراون، داواش لە هاوڵاتیان دەکرێت بەهۆکاری زۆر پێویست نەبێت لە ماڵەکانیان نەیەنە دەرەوە تا ئەو کاتەی شەپۆلی بارانبارینەکە کۆتایی دێت. ماوەی چەند رۆژێکە شەپۆلێکی چڕی بارانبارین شاری مەککە و جەدەی لە سعودیە گرتوەتەوە و بەهۆیەوە لە چەند ناوچەیەک لافاو دروستبوە، بەوهۆیەش دەوامی زانکۆ و خوێندنگاکان بەکاتی راگیراوە . لەم بارەیەشەوە وتاربێژی بەشێک لە مزگەوتەکانی باکوری مەککە داوایان لە هاوڵاتیان کردوە تا ئاساییبونەوەی رەوشی کەشوهەوا، لە ماڵەکانیان بمێننەوە و بۆ نوێژی بە کۆمەڵ نەیەن بۆ مزگەوت.  

نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا رایگەیاند، لەسێدارەدانی کەسێکی دیکە، نیشانەی ئەوەیە کە بەرپرسانی ئێران تا چ رادەیەک لە گەلی خۆیان دەترسن. پرایس لە کۆنگرە رۆژنامەوانی رۆژانەدا کە لە وەزارەتەکە بەڕێوەچوو، سەبارەت بە جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدانی دووەم خۆپیشاندەر لە ئێران وتی، "ئێمە بە توندترین شێوە ئەم کارە دڕندانەیە ئیدانە دەکەین". پرایس راشیگەیاند کە سێدارەدان بۆ ترساندنی خەڵکی ناڕازی ئێرانە و وتی: " سێدارەدانی چالاکوانان نیشانەی ئەوەیە کە بەرپرسانی ئێران تا چ رادەیەک لە گەلی خۆیان دەترسن." خۆپیشاندان و ئاڵۆزیەکانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان، کە دوای کوشتنی ژینا ئەمینی دەستیپێکرد، نزیکەی سێ مانگە بەردەوامە. رێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤ دەڵێن، لە خۆپیشاندانەکاندا نزیکەی ٤٦٠ کەس لە سەرتاسەری ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان کوژراون. تاوەکو ئێستا دوو کەس لەسێدارەدراون و مەترسی جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدان لەسەر دەیان کەسی دیکەدا هەیە. بەگوێرەی رێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاویش، تاوەکو ئێستا لە رۆژهەڵاتی کوردستان، زیاتر لە ١٢٤ کەس کوژراون و زیاتر لە هەشت هەزار کەسیش بریندار بوون، هەزاران کەسیش دەستگیرکراون.

هاوڵاتی لە راگەیەندراوێکدا وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق، ئیڤان فایەق رایگەیاند، ٥٩ خێزانی ئاوارەی دیکە کە لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستان نیشتەجێبوون، گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان لە پارێزگای سەڵاحەددین. وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە لەچوارچێوەی بەرنامەی حکوومەت بۆ کۆتایی ھێنان بە دۆسیەی ئاوارەکان لە عێراق، وەزیری کۆچ و کۆچبەران، ئیڤان فایەق رایگەیاندووە کە ٥٩ خێزانی دیکەی ئاوارە لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستان، گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان لە پارێزگای سەڵاحەددین.. ئیڤان فایەق ئاماژەی بەوەیشداوە کە بەرنامەی حکوومەتی عێراق، جەخت دەکاتەوە لە کۆتایی ھێنان بە دۆسیەی ئاوارەکان و گوتوویەتی: "لەچوارچێوەی بەرنامەی حکوومەتدا، کار دەکەین لە پێناو گەڕانەوەی ئارەزوومەندانەی ئاوارەکان". رۆژی ھەشتی ئەم مانگە وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق، ئیڤان فایەق رایگەیاندبوو، ٢٨٦ ئاوارەی دیکە کە لە کەمپەکانی سنووری پارێزگای ھەولێر نیشتەجێبوون، گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان. بەھۆی ھێرش و پەلامارەکانی داعش بۆسەر بەشێک لە ناوچەکانی عێراق لە ھاوینی ٢٠١٤دا، نزیکەی پێنج ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار عێراقی ئاوارەبوون کە بەشێکیان روویان لە ھەرێمی کوردستان کرد و بەشێکی دیکەشیان وەک پەنابەر روویان لە وڵاتانی دراوسێ و وڵاتانی ئەورووپا کرد.

ئێران لە حەوت مانگدا بە بەهای 34 ملیار دۆلار نەوتی فڕۆشتوە و تەنها پێنج ملیارد دۆلاری لە کۆی داهاتی نەوتی ساڵی رابردوی کەمتر بوە. ناوەندی زانیاریی وزەی ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە؛ ئاستی فرۆشتنی نەوتی ئێران لە ئەمساڵدا بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردوە و ئەو وڵاتە توانیویەتی بە شێوازی جیاواز خۆی لە سزا نێودەوڵەتییەکان دەرباز بکات و نەوتەکەی لە بازاڕەکاندا ساخ بکاتەوە. بە پێی ئامارەکان ئێران لە ساڵی رابردودا کۆی فرۆشی نەوتەکەی لە بازاڕەکان 39 ملیارد دۆلار بوە لە کاتێکدا تەنها لە حەوت مانگی ئەمساڵدا 34 ملیارد دۆلار نەوتی فرۆشتوە. فرۆشی نەوتی ئێران لە ئەمساڵدا  بەراور دبە ساڵی رابردو زیاتر لە 45٪ بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە لە کاتێکدا داهاتی نەوتی ساڵی 2020ی وڵاتە تەنها 17 ملیارد دۆلار بوە. پێش کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی 5+1 لە ساڵی 2018، داهاتی نەوتی ئێران لە 113 ملیارد دۆلار زیاتر بوە کە بەهۆی سزاکانی واشنتۆن دژی تاران فرۆشی نەوتی وڵاتەکە بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە و نزیکەی 80 ملیارد دۆلار لە داهاتەکەی لەدەست داوە.  

87 رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران بەردەوامە دوەم خۆپیشاندەر لە شاری مەشهد لەسێدارە دار و گەنجێکی شاری سەردەشت بەهۆی ئەشکەنجەی هێزە ئەمنییەکان گیانی لەدەستدا، ئەوروپا 21 بەرپرس و ناوەندی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بەهۆی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ سزا دا و نەتەوەیەکگرتوەکان و فەڕەنسا و دەیان وڵاتی دیکە دژی جێبەجێکردنی سێدارە ئیدانەی دەسەڵاتی ئێرانیان کرد. لە سێدراەدانی گەنجێکی دیکەی خۆپیشاندەر لە ئێران کاردانەوەی لێکەوتەوە و چالاکوانان و گەنجانی ناڕزایی رایانگەیاند کاتی شین نییە و کاتی شەڕە لە دژی دەسەڵاتێک کە دەیەوێت بە سێدارە بمانکوژێت. هاوکات لەگەڵ لەسێدارەدانی مەجیدڕەزا رەهنەورد لە مەشهەد، هەواڵی کوژرانی شەهریار عادلی، دەستگیرکراوێکی خۆپیشاندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە ژێر ئەشکەنجەدا ئاشکرا بو. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان رۆژی دوشەممە بڵاوی کردەوە، گەنجێکی دیکەی کورد بە ناوی شەهریار عادلی تەمەن 27 ساڵ کە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە ناڕەزایەتییەکان شاری سەردەشت دەستگیرکرابو بەهۆی ئازار و ئەشکەنجەوە گیانی لەدەستداوە. ئەو گەنجە لە 22ی مانگی رابردودا بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی دەستگیر دەکرێت و لە بنکەیەکی ئەمنیی و هەواڵگریی شاری سەردەشت ئەشکەنجەدەدرێت، دواتر بە دانانی بارمتە مۆڵەتی پێدراوە لە نەخۆشخانە چارەسەری خوێنبەربونی بۆبکرێت کە دوای چەند رۆژ مانەوە بەهۆی سەختی ئەشکەنجە و کاریگەریی زۆر لەسەر جستەی دواجار شەهریار عادلی لە نەخۆشانە گیانی لەدەستداوە. لەگەڵ لەسێدارەدانی ئەو گەنجە وەرزشکارەی شاری مەشهد لە زۆربەی زانکۆکانی تاران و مەشهەد و چەند شارێکی دیکە ناڕەزایەتیی بەڕێوچو و خوێندکاران ئیدانەی سزای سێدارەیان لە ئێران کرد. چالاکوانان و ئەنجومەنەکانی تایبەت بە شارەکانی ناوخۆی ئێران بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی داوایان کردوە لە سبەینێوە بۆ ماوەی سێ رۆژ مانگرتن و ناڕەزایەتیی لە سەرتاسەری وڵاتەکە دژی لەسێدارەدان. یەکێتی ئەوروپا لە دانیشتنی رۆژی دوشەممەی وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی ئەندامی یەکێتییەکە ژمارەیەک سزای دیکەی دژی کۆماری ئیسلامی ئێران بەهۆی توندوتیژیی و لەسێدرەدانی خۆپیشاندەران راگەیاند. جۆزێپ بۆڕێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند 20 بەرپرسی کۆماری ئیسلامی ئێران و دامەزراوەیەکی ئەو دەسەڵاتە لە لایەن ئەوروپاوە سزای قورسیان بەسەردا دەسەپێت و هۆکاری ئەو سزایانەش پێشێلکردنی حاشاهەڵنەگری مافەکانی مرۆڤە لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە. وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا لە بەیاننامەیەکدا دوای لەسێدارەدانی مەجیدڕەزا رەهنەوەرد رایگەیاند؛ پاریس بە توندترین شێوەی ئیدانەی لەسێدارەدانی دوەم گەنجی دەستگیرکراوی ناڕازیەتییەکانی ئێران دەکات و ئەوەش ئاماژەیەکی رون و مەترسیداری پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤە کە قبوڵکراو نابێت. هاوکات ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان لە پەیامێکدا رایگەیاند لەسێدرارەدانی گەنجێکی دیکەی ناڕازیی لە ئێران توشی شۆک بوین و بەکارهێنانی سزای سێدارە لەگەل مافە گەردونییەکانی ژیان یەک ناگرنەوە. لەگەڵ فەڕەنسا و یەکێتی ئەوروپا، ئانالینا بەیربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە پەیامێکدا ئیدانەی جێبەجێکردنی سزای سێدارەی لە ئێران کرد و رایگەیاند؛ ئەو هەنگاوانەی دەسەڵاتی ئێران بۆ لەسێدارەدان لە پێناو ترساندن و تۆقاندنی خەڵکدایە. ئەمڕۆش لە چەند شارێکی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکردنی گەنجان و لاوان بەردەوامبو و سەرچاوەکانی هەواڵ ئاشکرایان کرد حەوت گەنجی دیکەی کورد لەو بەشەی کوردستان دەستگیرکراون و هاوشێوەی ماوەی رابردو چارەنوسی زۆربەیان دیار نییە. بەپێی ئامارەکانی مافەکانی مرۆڤ تا ئێستا لانیکەم 127کەس لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردسیان گیانیان لەدەستداوە کە نۆ کەسیان بەهۆی ئەشکەنجە و ئازار لە زیندان و بنکەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران بوە.

بەهای هەر دۆلارێک لە بازاڕەکانی تاران بۆ 38 هەزار تمەن بەرز دەبێتەوە و هاوشانی ئەویش بەهای یۆرۆ گەیشتە 40 هەزار تمەن. رۆژی دوشەممە لەگەڵ گرژبونەوەی دۆخی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی ئێران جارێکی دیکە بەهای دروای دۆلار بەرز دەبێتەوە و نرخی زیڕیش بەرزترین ئاستی خۆی لە بازاڕەکانی ئەو وڵاتە تۆمار کرد. نرخی هەر لیرەیەکی زیڕ لە ئێران کە بە (ئیمامی) ناودەهێنریت  لە 18 ملیۆن و 900 هەزار تمەن بۆ 19 ملیۆن و 200 هەزار تمەن بەرز بوە و بە گشتی نرخی زێر لە وڵاتەکە بەرزبونەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. بە پێی راپۆرتێکی ئابوریی ناوخۆی ئێران تا ئێستا دراوی تمەن 95%ی بەهای خۆی بەرامبەر بە دراوی دۆلار لەدەستداوە. لە سەرەتای سەرهەڵدان و ناڕەزایەتییەکانەوە بەهای هەر دۆلارێک لە ئێران بە 30 هەزار تمەن مامەڵەی پێوە دەکرا بەڵام دوای نزیکەی سێ مانگ لە بەردەوامبونی ناڕەزایەتییەکان هەر دۆلارێک هەشت هەزار تمەن بەرزبونەوەی تۆمار کردوە و لە ئێستادا هەر دۆلارێک لە بازاڕەکانی وڵاتەکەدا بە 38 هەزار تمەن مامەڵەی پێوە دەکرێت.      

هاوڵاتی وەزیری پێشوی دەرەوەی سوید، داوا لەکۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات سوپای پاسداران بە ڕێکخراوێکی تیرۆریستی بناسێنن. مارگۆت واڵسترۆم، وەزیری پێشووی دەرەوەی سوید دوابەدوای لە سێدارەدانی مەجید ڕەزا ڕەهنەوارد لە تویتێکدا داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد کە سوپای پاسداران بخەنە لیستی تیرۆرەوە و دەشڵێت بەتەنها ئیدانەکردنی دۆخەکە بەس نیە، ئەم لێدوانەی مارگۆت واڵسترۆم هاوکاتە لەگەڵ کۆبونەوەکەی ئەمڕۆی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا. لەسەروبەندی کۆبونەوەکەی ئەمڕۆی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا جۆزێپ بۆرێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا، ڕێکەوتنی لەسەر سەپاندنی سزای زۆر قورس دژ بە " کۆماری ئیسلامی ئێران" ڕاگەیاند؛ هەروەها ناوبراو وتیشی ئەوەی لە توانایدا بێت بۆ پشتگیریکردنی ژنانی گەنج وخۆپیشاندانی ئاشتیانە دەیکات. هەر پەیوەست بە پاڵپشتی وڵاتانی ڕۆژئاوا لە گەلی ئێران، ئانالینا بێربوک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیاش کە ئەمڕۆ لە برۆکسلە ڕایگەیاند، کە بەتوندی ئیدانەی لەسێدارەدانی دووەمین خۆپیشاندەری ئێرانی کرد و وتیشی یەکێتی ئەوروپا لەگەڵ گەلی ئێراندایە. ئانالینا بێربوک، لەبارەی ناوەڕۆک ووردەکاری سزاکانی سەر ئێرانەوە وتی، سزاکان زیاتر بۆسەر سوپای پاسداران وئەو کەسانەیە کە دەستیان هەیە لە جێبەجێکردنی حوکمی سێدارە بۆسەر خۆپیشاندەرەکان. مەجید ڕەزا ڕەهنەوارد ئەمرۆ سەرلەبەیانی لەشاری مەشهەد لەسەر شەقام بڕیاری لەسێدارەدانی جێبەجێ کرا، مەجید ڕەزا دووەمین خۆپیشاندەری ئێرانە کە بە ئاشکرا لە سێدارە درا کە تەنها دوای ٥ ڕۆژ لە لەسیدارەدانی موحسین شیکاری بوو؛ هاوکات دەزگای قەزایی ئێرانیش بە ئامادەبوونی هێزە ئەمنیەکان وێنەی ساتی لەسێدارەدانەکەیان بڵاوکردەوە کە تێیدا مەجید ڕەزا دەمووچاوی داپۆشرابوو. مەجید ڕەزا ڕەهنەوارد بەتۆمەتی کوشتنی دوو بەسیج وبریندارکردنی ٤ چەکداری دیکە سزای لە سێدارەدانی بەسەردا جێ بەجێکرا. دوای لە سێدارەدانی مەجید ڕەزا ڕەهنەوارد، ناڕەزایەتیەکان فراوانتربوون و هاوکات لەگەڵ کۆبوونەوەی یەکێتی ئەوروپا لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە کە یەکێک لە بابەتی کۆبوونەوەکانیان تایبەتکرابە تاوتویکردنی دۆخی ئێستای ئێران وسەپاندنی سزای زیاتر بۆ سەر ئێران.

هاوڵاتی کەشتی ئاسمانی ڕەشید کە لایەن سەنتەری بۆشایی ئاسمانی دوبەی بن موحەمەد ڕەشید " ئێم بی ئاڕ ئێس سی " درووستکراوە وکۆمپانیای نیشتنەوەی ژاپۆنی ئەندازیاری "هاکیوتۆ- ئاڕ" بۆ گەڕان بەدوای مانگ درووستکراوە دەگەینرێت، لەجۆری موشەکی سپەیس ئێکس فاڵکۆن لە ١١ی کانونی یەکەم بەرەو بۆشای ئاسمان هەڵدرا. گەشتی کەشتیە ئاسمانیە ڕەشید وزەیەکی کەمی دەوێت و بڕیارە لە مانگی نیسانی ٢٠٢٣ بگاتە سەرمانگ، کاتێک دەگاتە ئەوێ یەک ڕۆژی مانگ لەوێ بەسەردەبات واتە ( ١٤.٧٥ ڕۆژی سەر زەوی) و ئەرکە سەرەکیەکەی جی بەجێ دەکات. وابڕیارە وڵاتی کەنداو چەند دانە لە ڕۆڤەر و ئۆربیتەر ڕەوانەی سەر مانگ بکات، لەگەڵ ڕۆڤەری دووەمیش بڕیارە لە زووترین کاتدا لە ساڵی ٢٠٢٥دا بینیشینێتەوە.. کەشتی ئاسمانی ڕەشیدی چوار ویل کە کێشەکەی ١٠کگم لە ساڵی ٢٠١٧ لەلایەن کۆمپنایای" ئێم بی ئاڕ ئیش سی" درووستکراوە وبەتەواوی لەلایەن تیمێکی ئیماراتیەوە دیزاین کراوە؛ حەمەد ئەلمەرزووقی بەڕێوەبەری گشتی پڕۆژەی نوێنەرایەتی مانگی ئیمارات لە کۆمپانیاکە ڕایگەیاندووە، تیمەکە کاری زۆر باشیان کردووە لە درووستکردن ودیزاینکردنی کەشتیەکە. ئەم کەشتیە ئیماراتیە یەکەم کەشتی ئاسمانیە کە لایەن وڵاتیکی عەربیەوە دروستکرابێت، هاوکات بە ماوەیەکی کەم دێت لەدواین ئەرکی ئارتەمیسی یەکی ناسا بۆ گەڕان ولێکۆڵینەوە لە مانگ. کۆمپانیای جیبەجێکاری ئیماراتی ئاسمانی ئەم هەوڵە وەک هەنگاویک بۆ کارە گەورەکانی داهاتووی لەسەر مەریخ سەیر دەکات، حەمەد ئەلمەرزوقی بەڕێبوبەری گشتی کۆمپانیاکە هیواداریشە تا ساڵی ٢١١٧ یەکەم نیشتەجێبوونی مرۆڤ لەسەر هەسارەی مەریخ ئەنجام بدەن. 

هاوڵاتی سەرۆککۆماری تورکیا ئێوارەی یەکشەممە 11-12-2022 لە پارێزگای سامسون رایگەیاند، بەرهەمهێنانی مووشەکی تایفون لەلایەن تورکیاوە یۆنانی تۆقاندووە و ئەوان دەڵێن دەگاتە ئەسینا. دەشڵێت، یۆنان "بەم شێوەیە بەردەوام بن، بە مووشەکی تایفون لێتان دەدەین." رەجەب تەیب ئەردۆگان، سەرۆک کۆماری تورکیا ئەمڕۆ یەکشەممە لە لێدوانێکدا رایگەیاند، ئەگەر یۆنان بەردەوام بێت لە هەڵوێستەکانی کە ئەنقەرەی بێزار کردوە، فڕۆکەی جەنگی و درۆنەکانی تورکیا "هێرش دەکەنەسەر ئەسینا". باسی لەوەشکرد، "یۆنان لە فڕۆکەی جەنگی و درۆنەکانی ئێمە دەترسێت، دەوترێت لەوانەیە ئێمە ئەسینا بە ئامانج بگرین.. ئەگەر هێمن نەبنەوە (واز لە ئیستفزازکردنمان نەهێنن) بێگومان ئێمە لێیان دەدەین". لەبارەی فڕۆكه‌ی شه‌ڕكه‌ری بێفڕۆكه‌وانی بایراكتار كزڵئه‌لما، ئەردۆغان ئاماژەی بەوەدا له‌ ماوه‌ی مانگێكدا كزڵئه‌لما دەفڕێندرێت و "شاكارێكی زۆر نایاب ده‌بێت". ئەوەش لەکاتێکدایە سەرۆک کۆماری تورکیا ماوەی نزیکەی دو مانگە لە زۆرینەی وتارەکانیدا هەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی زەمینی بۆسەر رۆژئاوای کوردستان دەکات، بەڵام بەهۆی ناڕەزاییەکانی روسیا و ئەمریکا، لەم کاتەدا ئەنقەرە لەو هەوڵەی پاشەکشەی کردوەو بەڵام بەردەوام هێرشی ئاسمانی دەکاتە سەر ئەو ناوچەیە بە تایبەت ئەو شوێنانەی خەڵكی مەدەنی تێدایە .

دەزگای داد لە ئێران گەنجێکی دیکەی بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان لەسێدارە دا و رایگەیاند؛ ئەو کەسە تۆمەتبار بوە بە کوشتنی دو ئەندامی سوپای پاسداران. پێگەی (میزان)ی سەر بە دەزگای داد ئێران بڵاوی کردەوە؛ بەرەبەیان رۆژی دوشەممە کەسێکی بە ناوی مەجیدڕەزا رەهنەورد لە شاری مەشهەد لەسێدارە داوە. بە پێی راگەیەنراوی دەزگای داد لە ئێران، رەهنەوەرد تۆمەتی کوشتنی دو ئەندامی بەسیجی سەر بە سوپای پاسداران و بریندارکردن چوار ئەندامی دیکەی خراوەتە پاڵ و دوای یەکلایی بونەوەی دۆسیەکەی سزای سێدارەی بەسەردا جێبەجێ کراوە. مەجیدڕەزا رەهنەوەرد لەدایکبوی شاری مەشهەد لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێران بوە و یەکێک لە وەزرشکارانی دیاری شارەکەی بوە. پێشتریش دەزگای داد موحسین شکاری لە شاری تاران بە تۆمەتی بەشدارییی لە خۆپیشاندانەکان لەسێدارەدا و ئەوەش کاردانەوەی زۆربەی وڵاتانی جیهان و نەتەوەیەکگرتوەکانی لێکەوتەوە و شەوی رابردوش سزای لەسێدارەدانی گەنجێگ  بە ناوی ماهان سەدرات دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکانی بۆ ماوەی 48 کاتژمێر راگرت.  

سەرەڕای بەکارهێنانی هێز و سزای سێدارە، ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران 86 رۆژی تێپەڕاندوە و ئەمڕۆش لە سنە و تاران و کرماشان لە زانکۆ و بازاڕ و شەقامەکان ناڕەزایەتیی بەردەوامبو و سزای سێدارەی گەنجێکیش بەهۆی فشارە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان راگیر. لە ژێر فشاری ناوخۆیی و نێودەڵەتیدا، دەزگای داد لە ئێران سزای لەسێدراەدانی گەنجێکی تەمەن 23ی بە ناوی ماهان سەدرات کە لە ناڕەزایەتییەکانی تاران دەستگیرکراوبو راگرت و راشیگەیاند؛ راگرتنی ئەو سزایە کاتییە. بە پێی زانیارییەکان یەکێک لە سکاڵاکەرانی دۆسیەی ماهان سەدرات لە سکاڵاکەی پاشگەز بوەتەوە و داوای لێخۆشبونی بۆ کردوە و دەزگای دادی ئێرانیش رایگەیاندوە جێبەجێکردنی سزاکە لە شەوی یەکشەممەوە بۆ ماوەی 48 کاتژمێر رادەگیرێت. سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە و فەرها و فەرزاد تەهازادە دانیشتوی شاری شنۆ لە دادگایەکی ئێران لە شاری ورمێ بە تۆمەتى بەشداریکردن لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانى رۆژهەڵاتى کوردستان، سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە و رێگە نەدراوە ئەو دو برایە پارێزەری یاساییان هەبێت. تا ئێستا تەنها لە شاری شنۆ پێنج گەنج بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان لە لایەن دادگاکانی ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. ئەمڕۆش کرێکارانی پترۆکیمیایی شاری سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامبون لە مانگرتن و راگرتنی کارەکانیان. گەنجانی شاری کرماشان شەوی یەکشەممە چەند شەقامێکی شارەکایان بە ئاگرکردنەوە و دروشم وتەنەوە دژی دەسەڵاتی ئێران کۆنتڕۆڵ کرد. نزیکەی یەک ملیۆن واژۆ بۆ دەرکردنی باڵیۆزەکانی کۆماری ئیسلامی لە وڵاتانی رۆژئاوا و ئەوروپا کۆکراوەتەوە و لە بەیاننامەیەکدا داوا لە سەرکردەکانی گروپی حەوت وڵاتی پیشەسازیی جیهان ناسراو بە (جی 7) کردوە هەوڵی دەرکردنی باڵیۆز و بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران بدەن بۆ دورخستنەوەیان لە وڵاتانی جیهان، پێشتر میدیاکانی سەر بە دەسەڵاتی ئێران ئاماژەیان بەوە کردبو کە کۆکردنەوەی ئەو واژۆیانە روبەڕوی شکست بوەتەوە. لە شاری ڤانکۆڤێری وڵاتی کەنەدا دژی سزای سێدارە و یاساکانی کۆماری ئیسلامی گردبونەوەی ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو. لە زانکۆی نەوشیروان لە بابۆل و لە زانکۆی پەردیس و عەللامە لە تاران و زانکۆی پیشەیی لە ئەسفەهان و زانکۆی دامغان لە باکوری ئێران ناڕەزایەتی و بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن بەردەوام بو و هێزە ئەمنییەکانیش چواردەوری زانکۆی ئەسفاهانیان بۆ ریگریی لە رێپێوان و ناڕەزایەتیی خوێندکاران ئەو زانکۆیە گرت. ناوەندی خوێندیی ئاینیی خومەینی (دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران) لە بوشەهر لە باشوری وڵاتەکە سوتێنرا. ئەمڕۆش لە روانسەر، مەریوان و چەند شارێکی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکردنی گەنجان لە لایەن ناوەندە ئەمنیی و سەربازییەکانی دەسەڵاتی ئێرانەوە بەردەوامبو و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤیش بڵاویان کردوەتەوە لە رۆژی پێنجشەممەی رابردوەوە دەیان گەنجی و لاوی کورد دەستگیر کراون کە چارەنوسی زۆربەیان نادیارە. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤیش بڵاوی کردوەتەوە لە سەرەتای خۆپیشاندانەکان و دەستگیرکردنی گەنجانی ناڕازیی، زیاتر لە هەشت گەنجی کورد لەژێر ئەشکەنجەی ناوەندە ئەمنییەکان و لە زیندان گیانیان لەدەستداوە. بە پێی دوایین ئامار لە 85 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان 126 کەس کوژراون و ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران هەرانا بڵاوی کردوەتەوە سەرتاسەری وڵاتەکە گەیشتوەتە 485 کەس. گروپەی هاککەی ئەنۆنیمۆس پێگەی ئەلیکترۆنیی بازرگانیی ئێرانی هاک کرد و رایگەیاند هێرشە ئەلیکترۆنییەکانی تا سەرکەوتنی ناڕەزایەتییەکان و روخانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوام دەبن. ئەو هەنگاوە بە یەکێک لە هێرشە ئەلیکترۆنییە سەرنجڕاکێشەکان ئەژمار دەکرێت چونکە پێشتر هەر دانیشتویەکی ئێران ئەگەر مۆبایلی لە دەرەوەی وڵاتەکە بکڕیایە ناچاربو لە رێگەی ئەو پێگە ئەلیکترۆنییەوە لە بەرامبەر پێدانی باج بە گومرگی ئێران مۆبایلەکەی چالاک بکردایە بەڵام بەهۆی هاککردنی ئەو پێگەیەوە سەرجەم مۆبایلە بیانییەکان لە ئێران چالاک بون بە بێ پێدانی باج بە گومرگی وڵاتەکە.    

قەیرانی بژێویی و تەندروستیی بەهۆی قەیرانی دارییەوە لە ئێران زیاد دەکات و لە نوێترین راپۆرتیشدا ئاشکرابوە کە زۆرینەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە زیاتر لە شەش ساڵە خۆراک و وزەی پێویست بە جەستەیان ناگات. رۆژنامەی شەرق لە ئێران بڵاوی کردوەتەوە؛ بەهۆی قەیرانی دارایی و سزا نێودەوڵەتییەکانی سەر کۆماری ئیسلامی ئێران لە سەرەتای ساڵی 2016 تا ئێستا بڕی خۆراکی سەرسفرەی دانیشتوانی وڵاتەکە بە شێوەیەی بەرچاو کەمی کردوە کە زۆر کەمترە لە پێوانە تەندروستی و جیهانییەکان. لە راپۆرتی ئەو رۆژنامەیەدا هاتوە هەر هاوڵاتییەکی ئاسایی رۆژانە پێویستی بە 2800 بۆ 3000 هەزار کاڵۆری هەیە لە کاتێکدا زۆربەی دانیشتوانی ئێران رۆژانە توانای دابینکردنی 1950 بۆ 2100 کالۆری وزە و خۆراکین بۆ جەستەیان هەیە. ئاماژە بەوە کراوە بە پێی ئامارەکانی بانکی ناوەندیی ئێران ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی خۆراک (61%)ە بەڵام بانکی جیهانی ئاشکرای کردوە هەڵاوسانی ئابوریی خوراک لە ئێران گەیشتوەتە (81%) بۆیە توانای دابینکردنی خۆراکی پێویست لە وڵاتەکە زۆر دابەزیوە. رۆژنامەی شەرق لە راپۆرتەکەیدا ئاستی قەیرانەکانی بە گێڕانەوەی چەندین روداو بۆ دابینکردنی خۆراک لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر رون کردوەتەوە ئەوەش بەوەی کە هاوڵاتییەک لە شاری ئەسفهان پێلاوی کەتانی بە رۆن و برنج گۆڕیوەتەوە و لە ورمێ کراسێکی 260 هەزار تمەنی کە نزیەکی چوار دۆلار دەکات بە خۆراک گۆڕدراوەتەوە و کتێبی خوێندنی منداڵانی خێزانێک بۆ کڕینی مریشک و پێڵاوی زستانە لە تاران بە نۆک و نیسک و دانەوێڵە ئاڵوگۆڕی پێکراوە. ئاماژە بەوەکراوە ئێستا لە ئێران ئاساییە خەڵک کەلوپەلی ناو ماڵەکەی لە بەرامبەر خۆراکدا دەگۆڕێتەوە و ئەوەش ئاماژەیە کە توانای کڕینی خەڵک بۆ دابینکردنی خۆراک تا چ ئاستێک دابەزیوە.    

هاوڵاتی روئیا پیرایی لەچاوپێکەوتنێکی گۆڤاری تایم: هەمووکەس دەزانێ داواکاری بۆ ئازادی ژنان ئازادی هەموو کۆمەڵگەیە، دەشڵیت: ئەم قوربانیانەی بە گیانی ئازیزەکانمان داومانە دەبێت ژیانێکی نوێ لەدایک بێت ونابێت بە فیڕۆ بڕوات  ئەکتەر ودەرهێنەری دیاری ئەمریکی ئەنجلینا جولی چاوپێکەوتنێکێ تایبەت لەگەڵ ڕوئیا پیرایی لە گۆڤاری تایم کە گۆڤارێکی هەفتانەی ئەمریکیە بەڕێگەی ئۆنلاین ئەنجام دا، روئیا پیرایی چالاکوانی دیاری ئێران  بەهۆی لەدەستدانی دایکی كە لەناو خۆپیشاندانەکانی ئێران شەهید  کرا، بە بڕینی قژی و وەستان لەپاڵ گۆڕەکەی دایکی بوەتە سیمبولێکی تری خۆپیشاندانەکانی ئێران. ڕوئیا لەوەڵامی پرسیارێکی ئەنجلینا جولی کە لێی دەپرسێت، جیاوازی ئەم خۆپیشاندانانە چیە لەگەڵ ناڕەزایی و خۆپیشاندانەکانی پێشوو، دەڵێت: ئەم خۆپیشاندانە ژن و پیاو لەهەموو نەتەوەکانی ئێران ناڕەزایی دەرئەبڕن و داوای ئازادی و بنبڕکردنی گەندەڵی و گەڕاندنەوەی وڵاتەکەیان ئەکەن،ئەم خۆپێشاندانە داوای ئازادی ژن دەکات، هەموو کەسیش دەزانێت  ئازادی ژن واتە ئازادی هەموو کۆمەڵگە. لەماوەی چاوپێکەوتنەکەدا كە لە رێگەی ئۆنلاینەوە ئەنجامدراوە، ڕوئیا پیرایی باس لە ژیانکردن لە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمی ئێران دەکات ودەڵێت: هیچ کەس لە ئیران ژیانێکی ئاسایی ناژیت، بەهۆی یاساکانی دەوڵەت وفشارەکانی لەسەر کۆمەڵگە، بەڵام من هەمیشە بەهۆی خێزانەکەمەوە هەستم بە ئارامی وئازادی کردووە، دایکم یەکێک بوو لەوانەی حەزی بە ژیانبوو وباوەڕی بە ئازادی هەبوو. ئەنجلینا جولی: ئێستا چۆن لەگەڵ ئەو شۆکە دەژیت ومامەڵە دەکەیت؟ روئیا پیرایی: بۆمن زۆر قورسە کە بەردەوام بم چونکە ئازیزترین کەسم لەدەستداوە، هەست دەکەم کە منیشیان کوشتوە، دایکم نزیکترین کەسم بوو پێش ئەوەی لەناو خۆپیشاندانەکاندا تیرۆری بکەن، بەڵام من پێویستە بەردەوام بم، پێویستمە ببمە دەنگی بێدەنگکراوی دایکم و هەموو ئەوانەی کە کوژران لەلایەن ڕژێمی ئیسلامی ئێرانەوە؛ هەر لەبەرئەوەشە کە دوای بەخاکسپاردنی دایکی ئێران بەجێدەهێڵێت. ڕوئیا لەبارەی کوشتنی دایکیەوە بۆ ئەنجلینا باس لە وتەکانی ئەو شایەتحاڵە دەکات کە لەکاتی تیرۆرکردنی دایکی لەوی بووە و دەڵێت، ئەو بکوژانەی دایکمیان  تیرۆرکردووە لەنزیکەوە تەقەیان لێکردووە و کاتیکی کەمی بردووە و دەست بەجێ گیانی لەدەست داوە، دایکم بە ١٦٧ گولە پێکراوە وشەهید کراوە.   ئەنجلینا لەبارەی ئازایەتی وبەرخودانی رویاوە پاڵپشتی خۆی بۆ ڕویا پیرایی دوپات ئەکاتەوە و باس لەوە دەکات کە ئەو بوەتە نمونەی سروش بۆ هەموو جیهان. ڕوئیا پیرایی لەبارەی درێژەکێشانی خۆپیشاندانەکانی ئێران وبەردەوامی ناڕەزایەتیەکانەوە وتی، ئەمە ڕێگەیەکی دوورودرێژە، بەڵام بەدڵنیای ناگەڕێنەوە ناو تاریکی،چونکە هەستمان بەوەکردووە کە رژێمی ئیسلامی ئێران چاک ناکرێتەوە، دەشڵێت ئەو یەکگرتویەی خۆپیشاندەرانی ئێران کلیلی سەرکەوتنی ئەم شۆڕشەیە، دەشڵێت ئێستا هەموو کەس ئێمە دەبینێت و وڵاتانی دوونیاش پاڵپشتمانن.   روئیا پیرایی ، تەمەن ٢٥ ساڵان، چالاکوانی دیاری ئێران كە ئێستا لە دەرەوەی ئێران دەژی و لەدوای شەهیدکردنی دایكی بەدەستی هێزە ئەمنیەکانی ئێران بوو بە سومبولێکی دیاری خۆپیشاندانەکانی ئێران و هەروەها لەناو لیستی ١٠٠ کاریگەرترین ژنانی دونیادا دانرا کە لەلایەن بی بی سی وە بڵاو کرایەوە، روئیا قژی خۆی بڕی وەک ناڕەزایەتیەک و لەسەر گۆڕی " مینوو مەجیدی" دایکی قژی خۆی بەدەستەوەگرت وەک دوپاتکردنەوەی بەردەوامی خۆی بۆ درووشمەکانی کە دایکی لەسەر کوژرابوو. خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکانی ئێران دوای کوژرانی ژینا "مەهسا" ئەمینی تەمەن ٢٢ ساڵ لەلایەن لەلایەن پۆلیسی ڕەوشتی ئێڕان بەتاوانی نەپۆشینی حیجابێکی شەرعی دەستی پێکرد و دەیان دروشمی جۆراو جۆر وچالاکی ژنان و وڵاتانی جیهانی لێکەوتەوە، دیارترین چالاکیەکانیش قژ بڕینی ژنان  وسوتاندنی سەرپۆشەکانیان بوو؛ خۆپیشاندانەکان لە دوای ١٦ی ئەیلول دەستیپێکرد و بەپێی دواین ئامارەکانی گروپی چالاکوانانی هرانای ئێران ٤٧٣ کەس گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە ١٨ کەسیش دەستگیرکراون.