.jpeg)
هاوڵاتی ناڕەزایەتییەکانی شەممە لە رۆژدا بە مانگرتنی بازاڕ و گردبونەوەی خوێندکارانی دەستی پێکرد و لە تاران و چەند شارێکی ئێران هاوشان لەگەڵ شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خۆپیشاندان بەڕێوچو. بە پیێ دوایین ئامار لە 50 شەو و رۆژی ناڕەزایەتییەکان تەنها لە رۆژهەڵاتی کوردستان 61 کەس کوژراون و لە سەرتاسەری ئێران 314 کەس کوژراون. خۆپشاندانەکان سەقز شەوی شەممە جارێکی دیکە دەستی پێکردەوە و گەنجان بە کردنەوەی ئاگر و وتنەوەی دروشم چەند شەقامێکی شارەکەیان کۆنتڕۆڵکرد. هاوکات لە شاری مەریوان گەنجانی شارەکە دوبارە رژانە سەرشەقامەکان رێکخراوێکی مافی مرۆڤیش ئاشکرای کردوە، نەسرین قادری، ئەو کچە خوێندکارە خەڵکی مەریوان کە پێشتر بەهۆی لێدانی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە تاران بە بێهۆشی رەوانەی نەخۆشخانەکرابو، شەوی شەممە لە نەخۆشخانەیەکی ئەو شارە گیانی لەدەستدا. تەنها لە 24 کاتژمێردا زیاتر لە 20 کور و کچی شاری دێڵوران لە ئیلام دەستگیر دەکرێن و لە هەوشار (تیکاب) لە سێ گەنج دەستگیر دەکرێن. پەیکەری قاسم سولەیمانی لە شاری کەرەج وەک ناڕەزایەتییەک خوێناویی کرا و لە شاری ئەهواز پەیکەی قاسم سولەیمانی سوتێنرا و لە شاری یەزد وێنەی عەلی خامنەیی لە گۆڕەپانێکی سەرەکیی شارەکە سوتێنرا. پۆلیسی کەرەج رایگەیاند؛ 11 کەسی دەستگیر کردوە کە دەستیان هەبوە لە هێرشکردنە سەر ئۆتۆمبێلی پۆلیس و هێزە ئەمنییەکان لە خۆپیشاندانەکانی رۆژی پێنجشەممەی ئەو شارەدا. رۆژی شەممە بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە کەرەج مێرمنداڵێکی 12 ساڵان بە ناوی ئەمیرعەباس دوای لەدەستدانی چاوێکی لەهۆش خۆی چوە و بە بێهۆشی لەژێر چاودێریی پزیشکیدایە. ناڕەزایەتیی لە زانکۆکان بەردەوامە خوێندکارانی زانکۆکانی گیلان و تاران و مەشهەد و سنە گردبونەوەیان ئەنجام دا و لە بەیانامەیەکیشدا داوای ئازادکردنی خوێندکارە دەستگیرکراوەکانیان کرد. لە زانکۆکانی تاران بڕیاردرا نابێت خوێندکاران دەمامک بەکاربهێنن و دەبێت پێش چونە ناو زانکۆش کەلوپەلەکانیان بپشکێنرێت. بڕیارەکەی حکومەت لە بەرامبەر خوێندکارانی زانکۆ لە کاتێکدایە نزیکەی 50 رۆژە ناڕەزایەتیی لە زۆربەی زانکۆکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە. سەرۆکایەتی زانکۆی ئەسفەهان رایگەیاند؛ 500 خوێندکاری زانکۆ بەهۆی ناڕەزایەتییەکانەوە سزا دەدرێن و رەنگە لە پڕۆسەی خوێندن دوابکەون. لە زانکۆ خارەزمی کەرەج گردبونەوە بەڕێوەچو و دروشم دژی خامنەیی و خومەینی وترایەوە و خوێندکارانی زانکۆی شەریف لە تارانیش دروشمی مەرگ بۆ دیکتاتۆریان وتەوە. هاوکات لە ژمارەیەک زانکۆی شاری ئەسفەهان خوێندکاران بە گردبونەوە و چالاکیی جیاواز ناڕەزایەتییان دەربڕی و زانکۆکانی شاری خوراسان بۆ ئەوەی لە سەر شەقامەکانەوە ناڕەزایەتیی خوێندکاران دەرنەکەوێت بە پلێتی ئاسن گیران. لە مانگرتنی رۆژهەڵاتەوە بۆ شەقامی شارە گەورەکان رۆژی شەممە دوکان و بازاڕەکان لە شاری سەقز نەکرانەوە و لە شارەکانی سنە و بۆکان و مەریوان و دەیان شاری دیکەش ناڕەزایەتییەکان بەردەوام بون. هاوکات لەگەڵ رۆژهەڵاتی کوردستان لە چەند ناوچەیەکی تاران و کەرەج و لە شارەکانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان دوکان و بازاڕەکان وەک ناڕەزایەتیی، نەکرانەوە. لە شارەکانی تاران و نەیشابور و زاهیدان و ئەسفان شەوی شەممە ناڕەزایەتیی لە گۆڕەپان و شەقامە سەرەکییەکانی ئەو شارانە بەردەوام بو و هاوکات لە سەقز و بۆکان و مەریوان و سنە و چەند شارێکی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان بە شەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو. لە ئەمریکا تا ئەوروپا گردبونەوەی ناڕەزایەتیی رۆژی شەممە لە دەیان وڵاتی ئەوروپا و لە واشنتۆنی ئەمریکا دژی دەسەڵاتی ئێران گردبونەوە بەڕێوەچو. لە شاری پاریس لە وڵاتی فەڕەنسا گردبونەوەی چالاکوانان و هاوڵاتییانی کورد و ئێرانی بۆ پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەڕێوەچو. هاوکات لە شاری بێرن لە سویسرا ، شاری کۆپهناک لە دانیمارک، لەندەن لە بەریتانیا، رۆم لە ئیتاڵیا ، ستۆکهۆڵم لە سوید، کۆڵن لە ئەڵمانیا، سیدنی لە ئۆسترالیا، ڤیەننا لە نەمسا، ئۆکلاند لە نیوزلەندا چالاکیی بۆ پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی ئێران بەڕێوچو. لە گردبونەوەکاندا کە ژمارەیەکیان لەبەردەم نوسینگەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان لە وڵاتانی ئەوروپا بەڕێوچو داواکرا کۆبونەوەی بەپەلەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان بەڕێوەبچێت و سزای توند بەسەر دەسەڵاتی ئێراندا بسەپێنرێت. ئامارەکانی 50 رۆژ ناڕەزایەتیی بە پێی داوایین ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ تەنها لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە ماوەی 49 شەو و رۆژ خۆپشاندان و ناڕەزایەتیی 61 کەس کوژراون کە لەو ژمارەیە شەش کەسیان ژن بون. هەر بە پیێ ئەو ئامارانە، لە ماوەی ناڕەزایەتییەکاندا بە گشتی 314 کەس لە سەرتاسەری ئێران، کوژراون کە 47 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە.
هاوڵاتی سوپای پاسداران رایگەیاند موشەکێکی تایبەت بە ناردنی مانگی دەستکردی بە سەرکەوتویی تاقی کردوەتەوە و توانای هەیە تا 500 کیۆلۆمەتریی خولگەی زەوی بڕوات. ئاژانسەکانی هەواڵی ئێران بڵاویان کردەوە؛ ناوەندی ئاسمانیی هێزەکانی سوپای پاسداران موشکێکیان بە ناوی (قائیم 100) ئاڕاستەی بۆشایی ئاسمان کردوە کە توانای هەیە مانگێکی دەستکرد بە کێشی 80 کیلۆگرام لە 500 کیلۆمەتریی لە خولکەی زەوید جێگیر بکات. سوپای پاسداران بە بێ ئاشکراکردنی وردەکارییەکانی ئەو تاقیکردنەوەیە؛ رایگەیاندوە ئەو هەنگاوەی بۆ تاقیکردنەوەی موشەکی قائیم 100 دەربازکردنی ئەو سزا قورسانەیە کە بەسەر کەرتە جیاوازەکانی ئێراندا سەپێنراوە بۆیە ئەو تاقیکردنەوەیەی بە دەستکەوتێکی گەورە لەقەڵم داوە. تاقیکردنەوەی سوپای پاسداران لە کاتێکدایە پێشتر ئەمریکا ئاشکرای کردبو کە ئێان بە ناوی تاقیکردنەوەی بۆشایی ئاسمان مەودای بڕینی موشەکەکانی زیاتر دەکات و ئامانجیشی لەو تاقیکردنەوانە پەرەپێدانی بەرنامە موشەکییەکەیەتی
هاوڵاتی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، محمد شیاع سودانی ئەمڕۆ ڕۆژی شەممە فەرمانیدا بە داڕشتنی پلانێک بۆ پێدانی کارەبا. به‌پێی بەیاننامەی نووسینگەی سەرۆک وەزیران ئه‌وه ڕاگه‌یه‌ندراوه" سودانی سەردانێکی کرد بۆ وەزارەتی کارەبا وکۆبوونەوەیەکی تیادا ئەنجامدا لەگەڵ وەزیی کارەبا زیادعلی فازڵ و کادیرانی وەزارەت و تیایدا باس لە کارەباو کێشەوگرفتەکانی کرا. سودانی لە کۆبوونەوەکەدا جەختی لەوەکردەوە کە حکومەت گرنگیدان بەکارەبا لەبەرایی ئەرکەکانیدا دادەنێت ، وتیشی کە لەماوەی پێشوودا پارەوپولێکی زۆر بۆ کەرتی کارەبا تەرخان کرا بەڵام سوودێکی زۆری لێ وەرنەگیرا و لەوبارەیەوە هاووڵاتیان زەرەرمەندبوون. هەروەها سەرۆک وەزیران فەرمانیدا بە وەزارەتی کارەبا بۆ داڕشتنی پلانێکی ڕوون بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە و بەرەوامیدان بە پاراستنی ئامێرەکان و وێسگەکان و بەدەمەوە چوونی سکاڵای هاوووڵاتیان.
هاوڵاتی وڵاتی ژاپۆن له رێگه‌ی رێكخراوی جایكاوه قه‌رز به حكومه‌تی عێراق ده‌دات به مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی پرۆژه له بواره‌كانی كاره‌با، ئاو و كشتوكاڵ. ئه‌مڕۆ شه‌ممه (5ی تشرینی دووه‌م/نۆڤێمبه‌ری 2022)، فوتۆشی ماتسومۆتۆ، باڵیۆزی ژاپۆن له عێراق رایگه‌یاند، وڵاته‌كه‌ی له گفتوگۆدایه له‌گه‌ڵ حكومه‌تی نوێی عێراق و ،له هه‌وڵی فراوانكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانییه‌تی له‌گه‌ڵ عێراقدا به‌تایبه‌تی له رێگه‌ی زیاتركردنی پڕۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان و بواری بازرگانی. فوتۆشی ماتسومۆتۆ ئاشكرایكرد، وڵاته‌كه‌ی له رێگه‌ی رێکخراوی جایكاوه هه‌وڵی پێدانی قه‌رزی درێژخایه‌ن به حكومه‌تی عێراق دەدات له چه‌ندین بواری جیاوازدا، به‌تایبه‌تی له بواره‌كانی كاره‌با، ئاو و كشتوكاڵدا وئاماژه‌ی به سه‌ركه‌وتنی چه‌ندین پڕۆژه‌ی له بواره‌كانی وێستگه‌ی كاره‌با و ئاو كرد كه له پارێزگای به‌سڕه له رێگه‌ی رێكخراوی جایكاوه ئه‌نجامدراوه. جێگەی باسە وڵاتی ژاپۆن لە ٢٠٠٣ وە له رێگه‌ی رێكخراوی جایكاوه، ده‌یان پڕۆژه‌ی له هه‌رێمی كوردستان و عێراق ئه‌نجامداوه .
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رووبەڕووبوونەوەی ماددەی هۆشبەر، بڕیاریدا پشکنینی ماددەی هۆشبەر بۆ سەرجەم فەرمانبەرانی عێراق بکرێت بە مەبەستی بەڕەنگاربونەوەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان. بیلال سوبحی بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی رووبەڕووبوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان لە وەزارەتی ناوخۆ رایگەیاند، وەزارەتی تەندروستی پێشنیازی کردووە سەرجەم فەرمانبەرانی حکومەت بەمەبەستی دڵنیابوون لە پارێزراوییان لە ماددە هۆشبەرەکان پشکنینیان بۆ ئەنجام بدرێت. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەڕێوەبەرایەتییەکەیان بەو مەرجە رازیبووە کە بە دەقێکی یاسایی بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان بەژمارە ٥٠ جێگیر بکرێت. هاوکات دەشڵێت، کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ و گەورە پیاوانی هۆزەکان هاوکارییەکی باشی بەڕێوەبەرایەتییەکەیان کردووە لە بواری هۆشیاری کۆمەڵگە لە مەترسییەکانی ماددە هۆشبەرەکان.
هاوڵاتی ئێران دان بەوەدا دەنێت فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بە روسیا فرۆشتوە و بەپرسێکی وڵاتەکەش دەڵێت دەبێت ئۆکرانیا بەڵگەی بەکارهێنانی ئەو فڕۆکانە رادەست بکات. حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران رۆژی شەممە رایگەیاند؛ وڵاتەکەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی لە رابردودا رادەستی روسیا کردوە بەڵام بە وتەی ئەو فڕۆکەکانی بە مەبەستی بەکارهێنانیان لە جەنگی ئۆکرانیا بە روسیا نەفرۆشتوە. لێدوانی ئەمیرعەبدوڵاهیان لە کاتێکدایە ئەو بەرپرسە پێش هەفتەیەک رایگەیاندبو هێچ جۆرە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان لە لایەن ئێرانەوە رادەستی روسیا نەکراوە. عەبدوڵاهیان وتوشیەتی زانیاریی وڵاتانی ئەوروپا سەبارەت بە فرۆشتنی موشەک لە لایەن ئێرانەوە بە روسیا هەڵەیە و تەنها فڕۆکەی بێفڕۆکەوان رادەستی ئەو وڵاتە کراوە. دانپێدانانی ئەو بەرپرسەی ئێران بە فرۆشتنی فڕۆکەکەی بێفڕۆکان بە روسیا دوای ئەوە دێت کە ئەوروپا و ئەمریکا رایانگەیاندوە؛ روسیا بۆ هێرشەکانی سەر ئۆکرانیا سودی لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێرانی وەرگرتوە بۆیە دەبێت تاران سزا بدرێت
هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق بۆ تاوتوێکردنی پڕۆژەیاسای سەربازیی ناچاری کۆدەبێتەوە بڕیارە سبەینێش پەرلەمانی عێراق کۆببێتەوە و یەکێک لە بەرنامەی کاری کۆبوونەوەکەش تاوتوێکردنی ئەو پڕۆژەیاسایە دەبێت. سه‌گڤان سندی، ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگری له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق به ئاژانسی هه‌واڵی عێراقی راگه‌یاندووه، ئاماده‌كردنی پرۆژه یاساكه كاتێكی زۆری ویستووه تاكو له‌لایه‌ن لیژنه‌كه‌یانه‌وه ئاماده‌كراوه و بڕیاره سبه‌ینێ خوێندنه‌وه‌ی بۆ بكرێت. راشیگه‌یاند، پاش ده‌نگدان له‌سه‌ری و بڵاوكردنه‌وه‌ی له رۆژنامه‌ی وه‌قایع؛ ماوه‌ی دوو ساڵی پێویسته بۆ ئه‌وه‌ی بچێته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه ئه‌وه‌ش به مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی بنكه‌ی زیاتری سه‌ربازی و ئاماده‌كارییه سه‌ربازی و لۆجیستیی و داراییه‌كانی دیكه بۆ ئه‌وه‌ی یاساكه ده‌یانگرێته‌وه. هەروەها خالید عوبێدی، سەرۆکی بەتەمەنی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، چاوەڕوان دەکرێت پەرلەمان پڕۆژەیاساکە پەسندبکات. گوتیشی، هەر هاووڵاتییەک تەمەنی 45 ساڵی تێنەپەڕاندێت، یاساکە دەیگرێتەوە و ماوەی سەربازیش بەمشێوەیە دەبێت: 18 مانگ سەربازی بۆ ئەوانەی نەچوونەتە قوتابخانە، 12 مانگ بۆ ئەوانەی ئامادەییان تەواوکردووە، 9 مانگ بۆ ئەوانەی پەیمانگەیان تەواو کردووە، شەش مانگ بۆ هەڵگرانی ماستەر و سێ مانگیش بۆ هەڵگرانی بڕوانامەی دکتۆرا. به‌پێی پرۆژه یاساكه ئه‌وانه‌ی ته‌مه‌نیان له‌نێوان 18 تا 35 ساڵییه خزمه‌تی سه‌ربازی ده‌یانگرێته‌وه و مووچه‌كه‌یان له‌نێوان 600 بۆ 700 هه‌زار ده‌بێت. ئه‌وانه‌ی بڕوانامه‌ی ناوه‌ندییان هه‌یه 18 مانگ و، بڕوانامه‌ی ئاماده‌یی 12 مانگ و، دبلۆم و به‌كالۆریۆس 9 مانگ و ماسته‌ر 6 مانگ و دكتۆراش 3 مانگ خزمه‌تی سه‌ربازی ده‌یانگرێته‌وه.
هاوڵاتی سەرۆک وەزیرانی عێراق داوای لە وەزارەتی بازرگانی کرد کواڵێتی ماددە خۆراکییەکانی بەشە خۆراکی هاوڵاتییان باشتر بکرێت. دەشڵێت، "بە ئامانجی دابەزاندنی نرخی ماددە خۆراکییەکان لە بازاڕەکاندا پێویستە بەشە خۆراکی هاوڵاتییان ماددەی دیکەی بۆ زیاد بکرێت". ئەمرۆ هەینی، نوسینگەی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند پێویستە بەگوێرەی ئەو کاتانەی دیاریکراوە بەشە خۆراکی هاوڵاتییان بەسەریاندا دابەشبکرێت و جۆر و کواڵێتی ماددە خۆراکییەکانی بەشە خۆراکی هاوڵاتییان باشتر بکەن و هەوڵبدەن ماددی دیکەشی بۆ زیادبکەن بە ئامانجی دابەزاندنی نرخی خۆراک لە بازاڕەکاندا. هەروەها ئەسیر داود غەریری وەزیری بازرگانی عێراق بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاند، لەسەر فەرمانی محەمەد شیاع سوودانی وەزارەتی بازرگانی لیژنەیەکی پێکهێناوە بە ئامانجی باشترکردنی فۆڕمی بەشە خۆراکی هاوڵاتییان لە رووی چەندێتی و چۆنیێتییەوە.
هاوڵاتی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا چوارچێوەی هەماهەنگی پاڵپشتی تەواوی خۆی بۆ محمد شیاع سودانی، سەرۆكوەزیران دەربڕی لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان. چوارچێوەی هەماهەنگی لە راگەیندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، "چوارچێوەی هەماهەنگی ئەمڕۆ كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی ئەنجامدا، بە ئامادەبوونی سەرۆكی حكومەت، بۆ تاوتوێكردنی دوایین پێشهاتە سیاسییەكانی وڵات پشتیوانی تەواو"ی دەربڕی بۆ سەرۆكوەزیران لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان”. چوارچێوەی هەماهەنگی ستایشی ڕێبازی حكومەت بۆ لایەنی خزمەتگوزاری كە هاوڵاتی پێویستی پێیەتی و دەستپێكردنی دروست لە جێبەجێكردنی پرۆگرامی وەزاری بۆ حكومەتی خزمەتی نیشتیمانی، جەختی لەسەر پێویستی یەكگرتوویی هەوڵەكانی سەرجەم هێزە عێراقییەكان بەمەبەستی هەڵگرتنی نادادپەروەری گەلی عێراق و گۆڕینی ڕەوشی ژیانی هەموو گەلی عێراق و چینە بێبەشەكان بەتایبەتی و بۆ پێشخستنی واقیعی خزمەتیان و بۆ هەموو گەلی سەربەرزمان
هاوڵاتی رۆژی پێنجشەممە لە 48ـەمین رۆژی ناڕەزایەتییەکان چلەی نۆ کوژراوی رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی ئێران، خۆپیشاندانی بەرفراوانی لێکەوتەوە و ناڕەزایەتییەکانیش زۆربەی جوگرافیای ئەو وڵاتەی گرتەوە. لە ناڕەزایەتییەکانی 12 کاتژمێری رابردودا دو خۆپیشاندەر بە گوللـەی هێزە ئەمنییەکان گیانیان لەدەستداوە و ئەندامێکی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە کەرەج کوژرا و لە شاری زاهیدان پێشونوێژێک بە دەستڕێژی گولـلە کوژرا. خۆپیشاندەرانی زۆربەی شارەکان بە هەموشێوەیەک بەرەنگاری هێزە ئەمنییەکان دەبنەوە و بە پێی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییانەی بڵاوکراونەتەوە دەردەکەوێت توڕەی خەڵک بەراورد بە سەرەتای ناڕەزایەتییەکان زۆر زیاتر بوە. لە دوایین ئاماری رێکخراوی مافی مرۆڤدا ئاماژە بەوە کراوە بە گشتی تا ئێستا و لە 48 شەو و رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا 298 کەس کوژراون. دادگای پارێزگای سنەش بانگەشەی ئەوەی کردوە کە (80%)ی دەستگیرکراوانی ئەو بەشە لە کوردستان بە دانانی بارمتە ئازاد کراوە بەڵام هیچ ناوەندێکی مەدەنی و رێکخراوێکی مافی مرۆڤ ئەو بانگەشەیەی پشتڕاست نەکردوەتەوە. ئەمڕۆ چلەی مەرگی شەش کوڕ و کچ بو کە لە خۆپیشاندانەکاندا گیانیان لەدەستدابو جەماوەرێکی زۆر لە کەرەج و ئەسفەهان و ئەراک و شارەکانی مازەندەران و چەند شارێکی دیکەی بەشدارییان لە چلەی مەرگی ئەو کوژراوانەی ناڕەزایەتییەکانی ئێراندا کرد و لە کرماشانیش چلەی سێ کوژراوی ناڕەزایەتییەکان بەڕێوەچو. جەماوەرێکی هەزارن کەسی رۆژی پێنجشەممە بەرەو گۆڕستانی سەکینە لە شاری کەرەج رۆیشتن بۆ ئامادەبون لەسەر گۆڕی حەدیس نەجەفی ئەو کچەی لە خۆپیشاندانەکانی (21/10/2022) کە پێنج رۆژ دوای مەرگی ژینا ئەمینی بە تەقەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران لە کەرەج کوژرا بەڵام رێگرییەکانی هێزە ئەمنییەکان گرژیی لێکەوتەوە. لە لایەکی دیکەشەوە بەشی فریاگوزاریی کەرەج بڵاوی کردوەتەوە لەو گرژیانەدا لانیکەم دو کەس کوژراون و دەیان کەسیش برینداربون. بە پێی زانیارییەکانی میدیای سەر بە دەسەڵاتی ئێران لەو گرژیانەدا چەکدارێکی هێزە ئەمنییەکان کوژراوە و دە چەکداریش برینداربون کە دۆخی دوانیان ناجێگیرە. لە شاری ئەراک بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر رێوڕەسمی چلەی مێهرشاد شەهیدی نەژاد بەڕێوەچو و دواتر لەو شارە خۆپیشاندانی بەرفراوان بەڕێوچو. لە شاری فولادشەهر لە پارێزگای ئەسفەهان هەزاران کەس بەشدارییان لە چلەی مەرگی مەهسا مەوگویی کرد کە لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە بە گولـلەی هێزە ئەمنییەکان کوژرابو. مەهسا پاڵەوانی پشتوێنی رەشی یاری تایکواندوبو کە خاوەنی زیاتر لە 100 مەدالیا بوە و کاتی کوژرانیشی تەمەنی 19 ساڵ بوە. هەر ئەمڕۆ لە شاری شەهاباد سەر بە پارێزگای کرماشان لە رۆژهەڵاتی کوردستان رێوڕەسمی جەماوەریی بۆ چلەی مەرگی (سەعید محەمەد، ئیمان محەمەدی، ئەمیرعەلی فولادی) لە کوژراوانی ناڕەزایەتییەکان بەڕێوچو. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان بڵاوی کردەوە زیاتر لە کەسی بەشداربوی رێوڕەسمەکە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیر کراون. لە ئامۆل و ئەنزەلی و رەشت سەر بە پارێزگای مازندەران هەزاران کەس بەشداریی چلەی مەرگی سێ کوژراوی ناڕەزایەتییەکاندا کرد. چلەی مەرگی (غەزالە چەلابی) لە ئامول و چلەی ئەمیرمحەمەد نەورۆزی لە ئەنزەلی و بەهنام لایەقپور لە رەشت بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر بەڕێوچو و هێزە ئەمنییەکانیش هەوڵیاندا بە تەقەکردن کۆتایی بە رێوڕەسمەکان بێنن بەڵام ئەو رێوڕەسمانە بۆ خۆپیشاندان گۆڕا و خەڵک بەرەنگاری هێزە ئەمنییەکان بونەوە. شەوی پێنجشەممە ناڕەزایەتییەکان لە بانە و بۆکان و مەریوان و کامیران و بیجار و چەند شارێکی دیکە دەستی پێکردەوە و گەنجان بە کردنەوەی ئاگر شەقامە سەرەکییەکانی شارەکانیان کۆنتڕۆڵ کرد و دروشمیان دژی دەسەڵاتی ئێران وتەوە. لە شاری زاهیدان ناوەندی پارێزگای سیستان و بەلوچستان پێشنوێژی مزگەوتێک بە ناوی سەجاد شەهرەکی لە بەردەم ماڵەکەی خۆی تەقەی لێکرا و کوژرا. لە دەیان گەڕەکی شاری تاران ناڕەزایەتیی بەرفراوان بەڕێوچو جەماوەرێکی بەرچاو بەشداریی ناڕەزایەتییەکانیان کرد لە کاتێکدا ژمارەی خۆپیشاندەرانی چەند شەوی رابردوی ئەو شارە کەم ببوە بەڵام جارێکی دیکە لە شەوی پێنجشەممەدا پایتەخت خرۆشانی بەخۆیەوە بینی. لە شارەکانی رەشت و لاهیجان لە باکوری ئێران و لە تەبرێز لە باکوری رۆژئاوای وڵاتەکە خۆپیشاندانی بەرفراوان بەڕێوچو و هێزە ئەمنییەکان نەیانتوانیی ئەو ناڕەزایەتییانە کۆنتڕۆل بکەن. هاوکات گەنجانی شاری ئەسفەهان رژانە سەر شەقامەکان و هێماکانی کۆماری ئیسلامی سەر گۆڕەپان و شەقامەکانی شاریان لێکردەوە. لە چەند شارێکی پارێزگای فارس لە شەویشدا گەنجان و ژنان رژانە سەر شەقامەکان و هاوکات لە شاری مەشهەد لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێران و لە ئەهواز لە باشوری وڵاتەکە رژانە سەر شەقامەکان.
هاوڵاتی دۆسییەکی دیکەی دزی لە عێراق ئاشکرا کرا و ئەندامێکی دەستەی دەستپاکی لە پەرلەمانی عێراق ڕایگەیاند، لە حکومەتی کاربەڕێکاری عێراقدا بڕی ٢٠٠ ملیار دینار دزراوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە، عەلی تورکی ئەندامی دەستەی دەستپاکی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیا ناوخۆییەکانی رایگەیاند، بڕی ٢٠٠ ملیار دیناری عێراقی لە ئەمیندارێتی کۆمپانیاکان و حەواڵەکردنی پارە لە کڕین و فرۆشتنی دۆلار لە زیادکردنێکی ئاشکرادا دزراوە. ئەمە لەکاتێکدایە، لەماوەی رابردوودا لە ئەمیندارێتی گشتی باجی گومرگەکانی بڕی ٢ ملیار و ٧٠٠ ملیۆن دۆلار دزرا.
هێمن مەحموود دواجار حكومەتەكەی محەممەد شیاع سوودانی دوای ساڵێك لەململانێ راگەیەندراو هەر حزب و لایەنێك بەشدار لەدرووستكردنی ئەو حكومەتەدا پشكی خۆی بردو كابینەكە دەستی بەكارە دەستوورییەكانی خۆی كرد كە بەر لەدەستكردن بەكارەكانی هەر لەڕێگاوە چەندەها دۆسیەو تەنگژەی سیاسی و یاسایی لەبەردەمیدا قووتبوونەتەوەو دەبێت رووبەڕوویان بێتەوەو چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. هەرچەندە لەبەرنامەی كابینەكەیدا سودانی باسی لەبەجێگەیاندنی چەندین بەڵێن كرد لەكەرتە ژیانییەكانی وەك كارەباو هەلی كارو گەشەی ئابووری و چاكسازی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و چاكسازی لەبواری نەوت و پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداو چەندین بواری دیكە، بەڵام پێناچێت هەروا بەئاسانی بتوانێت بەڵێنەكانی بەدیبهێنێت ئەگەر بێت و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان و ئارامییەكی سیاسی نەبێت (ئەمەش بەهۆی رەوتی سەدرەوە تاڕادەیەك ئەستەمە). عائید هیلالی سەركردە لەچوارچێوەی هەماهەنگی بڕوای وایە سەركەوتنی سوودانی لەكارنامەیەكدا پەیوەستە بە یەكگرتووی هەمووان لەپشتییەوە و بۆ ئەمەش چەند نمونەیەك دەهێنێتەوە. مەلەفی ئەمنی پێویستی بەگەشەپێدان و پشتگیریكردنی پلانەكانی ئێستا هەیە، پێویستی بەهاوكاری و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان هەیە و دەبێت پابەندی رێككەوتننەكان بن، مەلەفی ئابووری پێویستی بە پشتگیری هەیەو دەبێت داهاتی زۆر و جۆراوجۆر بكات، جیا لەهەموو ئەو مەلەفانە، كابینەكەی سوودانی چەندین ئاڵنگاری یاسایی دیكەی لەبەردەمدایە كە چەندین ساڵە نەتوانراوە جێبەجێبكرێت بەڵام سوودانی لەبەرنامە وەزارییەكەیدا بڕیاری داوە بەسەریاندا زاڵبێت و تێیان بپەڕێنێت، بۆ نمونە سوودانی بڕیاری داوە لەماوەی شەش مانگدا یاسای ئەنجومەنی فیدراڵی و دادگای فیدراڵی دەربكات و لەماوەی سێ مانگیشدا هەمواری یاسای هەڵبژاردن بكات و لەماوەی ساڵێكیشدا هەڵبژاردن ئەنجامبدات. هاوكات لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بابەتی ئامادەكردنی یاسای بودجەی ٢٠٢٣ لەكاتێكدا كەوا كەمتر لە دوو مانگی لەبەردەمدا ماوە، یەكێكی ترە لەو گرفتانەی دەبێت چارەسەر بكات، ئەمە لەكاتێكدا كە پارەیەكی زۆر و یەدەگێكی دارایی زەبەلاحی لەبەردەستدایە كە تاكۆتایی ساڵ نزیكدەبێتەوە لە ١٠٠ ملیار دۆلار. یەكێكی تر لەو مەلەفانە هەبوونی چەكە لەدەرەوەی یاساو چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی گرووپە چەكداریی و میلیشیاییەكانە كە زۆربەیان لەناو حكومەتەكەی سوودانی دا پۆستیان هەیەو نزیكن لەئێرانەوە، هاوكات مەلەفی گەڕانەوەی ئاوارەكان و ئاشكراكردنی بكوژانی خۆپیشاندەرەكان. سەرەڕای هەموو ئەمانەش یەكێكی تر لەو مەلەفە ئاڵۆزو چارەسەرنەكراوانەی كە چەندین ساڵە هەیەو نەتوانراوە چارەسەربكرێت، یاسای نەوت و غاز و بابەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم و گرفت و ناكۆكییەكانی نێوان حكومەتی ناوەندو هەرێمی كوردستانە، كە تائێستا بەچارەسەرنەكراوی ماوەتەوە، تەنانەت پێش دەستبەكاربوونی سوودانیش ئەوە بڵاوكرایەوە كە ناوبراو لەكاتی بینینی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەڵێنی ئەوەی بەبارزانی داوە هەركاتێك بوو بەسەرۆك وەزیران كێشەی نێوان هەرێم و بەغداو بابەتی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی چارەسەر بكات. لەلایەكی ترەوە وەك یەكەم هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەتەكەی، وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاندووە دەستیكردووە بەئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و هەوڵەكانی لەوبوارەدا دەستپێكردووە. ئەمە لەكاتێكدایە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران مۆڵەتی یەك هەفتەی داوەتە وەزیرانی كابینەی حكومەتەكەی بۆ ئەوەی فۆرمی ئاشكراكردنی سامانەكانیان پڕبكەنەوەو رادەستی دەستەی دەستپاكیی عێراقی بكەن. لەبواری رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵیشدا سوودانی رایگەیاندووە كە هیچ هێڵێكی سوریان نیە لەبەردەم هەر دۆسییەیەكی گەندەڵی پەیوەست بەهەر كەس و لایەنێكی سیاسی و حكومەت هەموو پشتیوانییەكی دەستەی دەستپاكی دەكات، چ لەئاستی رێوشوێنەكانی جێبەجێكردن بێت یاخود لایەنی یاسادانان، لە رێگەی پێشكەشكردنی پرۆژەیاسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی كەببێتە مایەی داخستنی دەروازەكانی، ئەوەشی دووپاتكردۆتەوە كەوا یەكەم پێوەریان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی وڵاتان بریتییە لە رادەی هەماهەنگیكردن لەگەڵ عێراق بۆ رادەستكردنی تۆمەتبارانی دۆسیەی گەندەڵی و گێڕانەوەی پارە براوەكان. هاوكات وابڕیارە هەفتەی داهاتوو یەكەم كۆبوونەوە لەشاری بەغدا بۆ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت كەوا پێویستە پەرلەمان دەستكاری ئەم یاسایە بكات كە ئێستا لەئارادایەو چوارچێوەی هەماهەنگی بەهۆكاری شكستەكانی خۆیانی دەزانن لەهەڵبژاردنەكانی رابووردوودا، بەڵام ئەمە لەلایەن رەوتی سەدرەوە رەتدەكرێتەوە و نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ یاسا كۆنەكەو شێوازە كۆنەكەی هەڵبژاردن. بەڵام بەپێی بڕوای بەشێك لەچاودێرانی سیاسی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە لەماوەی ساڵێكدا هەر بەتەنیا لەئەستۆی حكومەت نییە، بەڵكو ئەركەكە دەكەوێتە سەر پەرلەمانیش، چونكە پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن هەیە كە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری لەسەر ئەوەداوە، ئینجا هەبوونی ئارەزوویەكی حكومی و سیاسی بۆ ئەو مەبەستە كە ئەمەش پێویستی بەتەوافوقی سیاسی هەیە و كاتێكی زۆری پێویستە، هاوكات تەرخانكردنی پارەو گۆڕانكاری لەكۆمیسیۆنیش كاتێكی زیاتریان دەوێت، هەربۆیە پێناچێت لەماوەی ساڵێكدا ئەوە ئەنجامبدرێت. هەژاری و بێكاریش یەكێكی ترە لەو مەلەفانەی رووبەڕووی كابینەكەی سوودانی بووەتەوە، كە بەپێی نوێترین راپۆرتی رێكخراوی ناوەندی ستراتیژی مافەكانی مرۆفی عێراق رێژەی هەژاری هاوشانی رێژەی بێكاری لەوڵاتدا زۆر بەرزبووەتەوە. بەپێی ئامارەكە رێژەی هەژاری نزیكبووەتەوە لەسەدا ٢٥ی دانیشتوان، واتە نزیكەی نۆ ملیۆن هاوڵاتی عێراقی، هاوكات رێژەی بێكاریش گەیشتۆتە نزیكەی لەسەدا ١٤ واتە نزیكەی چوار ملیۆن بێكار ئەمەش بەهۆی بەرزكردنەوەی نرخی دۆلارو پاڵپشتی نەكردنی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵی و پشتبەستن بەهاوردەكردنەوە درووستبووە.
هاوڵاتی ئەمریکا هەوڵدەدات ئێران لە باڵاترین ئاژانسی مافەکانی ژنان لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەربکات، لە کاتێکدا کە تۆمەتباری دەکات بە پێشێلکردنی مافی کچان و ژنان و سەرکوتکردنی خۆپێشاندانەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی کە لە 16ی ئەیلوولەوە لە سەرانسەری ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان سەریانهەڵدا. کامالا هاریس، جێگری سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، وڵاتەکەی بە نیازە لەگەڵ وڵاتانی دیکە کار بکات بۆ ئەوەی ئەندامێتیی ئێران لە (کۆمیسیۆنی رەوشی ژنان) هەڵبوەشێنێتەوە، گوتیشی هەر وڵاتێک مافەکانی ژنان پێشێل بکات، پێویستە هەرگیز "رۆڵی لە هیچ دامەزراوەیەکی نێودەوڵەتی یان نەتەوە یەکگرتووەکانی تایبەت بە پاراستنی ئەو مافانەدا نەبێت." جێگری سەرۆکی ئەمریکا گوتی، ئێران "شیاوی ئەوە نییە" لە کۆمیسیۆنەکەدا بمێنێتەوە، بەڵکو ئەندامێتیی ئێران، "متمانە بە پاکوبێگەردیی کۆمیسیۆنەکە لاواز دەکات". لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کە رۆژی چوارشەممە لەبارەی خۆپێشاندانەکانی ئێران بەڕێوەچوو، لیندا تۆماس گرینفێڵد، باڵیۆزی هەمیشەیی ئەمریکا لە ئەنجوومەنی ئاسایش گوتی، ئەندامێتیی ئێران "پەڵەیەکی رەشە بەسەر پاکوبێگەردیی کۆمیسیۆنەکەدا" و "بە بڕوای ئێمە نابێت بەو شێوەیە بمێنێتەوە." کۆمیسیۆنی رەوشی ژنان، کە لە 1946 دامەزراوە، رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داکۆکیکردن لە مافی ژنان، بەدۆکیومێنتکردنی دۆخی ژنانی سەرانسەری جیهاندا و دانانی ستانداردی جیهانی بۆ بەهێزکردنی ژنان و بەدیهێنانی یەکسانیی جێندەری. کۆمیسیۆنەکە 45 ئەندامی هەیە. ئەندامەکان لەلایەن ئەنجوومەنی ئابووری و کۆمەڵایەتیی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ چوار ساڵ هەڵدەبژێردرێن. ئێران ئەمساڵ وەکو وڵاتێکی کیشوەری ئاسیا هەڵبژێردرابوو و خولەکەی لە ساڵی 2026 کۆتایی دێت. تۆماس گرینفێڵد گوتی، "لە کاتێکدا کە چەوساندنەوەی سیستەماتیکی ژنان لە لایەن ئێرانەوە شتێکی نوێ نییە، بەهۆی ئازایەتیی خەڵکی ئێران، پێشێلکارییەکانی رژێم هێنراونەتە پێشەوە."
هاوڵاتی عەلی كەریمی دەڵێت: سەركردەكانمان هیچیان لەئاست ئەمڕۆی شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستاندا نین و ئەوان بەدەیان هەنگاو لەدوای میللەتەكەوەن. عەلی كەریمی نووسەر و سیاسەتمەداری رۆژهەڵاتی كوردستان لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: «لەئەمڕۆی ئێراندا بەكوردستانیشەوە كێشەی گەورەی ئێمە كەكاریزماییەكی پاك و بێگەردو قبوڵكراوە، ئەمە نە لەئێران و نە لەكوردستاندا نیە». وتیشی: «تائێستا یەك حزب و رێكخراویش پێی نەوتووین كەستراریژی میللەتی كورد چییە، ویست و داخوازییەكانی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان نەتەوەییەو ئەوەی دەڵێت داخوازی كورد نەتەوەیی نییە راست ناكات». عەلی كەریمی ئاماژە بەوەشدەكات: «هەرچی باشوری كوردستان كردوویەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دووبارەی نەكاتەوە سەركەوتوو دەبێت. دەقی چاوپێكەوتنی عەلی كەریمی؛ هاوڵاتی: دوای زیاتر لەمانگ و نیوێك لەبەردەوامی خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، بەڕای تۆ خۆپیشاندانەكان لەئێران بەرەو كوێ دەڕوات و چی ئەنجامێكی لێدەكەوێتەوە؟ عەلی كەریمی: ئەوەی راستی بێت خۆپیشاندانەكانی ئەمجارەی ئێران كەنزیكەی ٤٥ رۆژە دەستی پێكردووە جیاوازییەكی زۆر گەورەی هەیەو بەدرێژایی ئەم ٤٤ ساڵە كە كۆماری ئیسلامی لەسەر دەسەڵاتە خەڵكی ئیران بەردەوام ناوە ناوە ناڕەزایەتی و بەربەرەكانی خۆی لەگەڵ ئەو رژێمە دەربڕیوە، بۆ نموونە لەو ساڵانەی دوایدا خۆپیشاندانی لایەنگرانی سەوز دروستبوو و ریفۆرمخوازەكان هاتن داوای هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردیان كردو زیاتر لە 10 ملیۆن خەڵك هاتنە سەر شەقامەكان، بەڵام ئەوەی ئەم جارە دەیبینین حەقیقەت ئەوەیە جیاوازی هەیە لەگەڵ ئەوانەی پێشوو، جیاوازییەكە لەوەدایە كە بەڕاستی توڕەیی و ئیعتیرازاتی خەڵك لەماوەی ئەو ٤٤ ساڵەدا گەیشتۆتە ترۆپكی خۆی و زۆر پەنگی خواردۆتەوە و گەیشتۆتە ئەوەی كە بتەقێتەوە و ئەگەر تێبینی بكەین ئیتر خەڵك گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە دوای ٤٤ ساڵ ئیتر ئەم رژێمە كاتی رۆیشتنیەتی، هەروەها دنیای میدیای خێراو دونیای خێرایی ماس میدیاو دنیای مەجازی وایكردووە كە لەمسەر و لەوسەری دنیادا زۆر بەخێرایی ئاگامان لەیەكتر بێت، بۆنموومە مەرگی ژینا ئەمینی زۆر ئێشێنەر بوو، جاری واهەیە ١٠ هەزار كەس لەجەنگێكدا دەمرن و هەشت تا نۆ هەزار كەس ئاوارە دەبن و ١٠ تا ١٥ كەس پێكەوە لەسێدارە دەدرێن بەڵام خاڵێك هەیە لەهەموو تراژیدیایەكدا كەزۆر هەژێنەرە، مەرگی ژینا هەژێنەر بوو و زۆر مەزلومانە بوو، كچێكی ٢٢ ساڵە هاتووە بۆیەكەمجار بچێتە تاران و پایتەختی وڵاتەكەی خۆی ببینێت لەگەڵ كەسوكاری و دەبینیت زۆر بەنامەردی و تەحەداوە ئەو كارەساتەی بەسەردا هێنرا، ئەمە خەڵكی تووڕە كرد. هاوڵاتی: خۆپیشاندانەكان سەرتاسەری ئێرانی گرتووەتەوە، ئامانجی خۆپیشاندەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان جیاوازی هەیە لەناوچەكانی تری ئێران، وا تێبینی دەكرێت ئەم خۆپیشاندانانە سەرتاسەری بن و هەموویان یەك ئامانجیان هەبێت رای تۆ چیە؟ عەلی كەریمی: حەقیقەت ئەوەیە ئەم هەستان و خرۆشانەی ئەمجارەی ئێران سەرچاوەكەی لەكوردستانەوە بوو و ئێستاش دەبینین دروشمەكان لەكوردستان و لەشارێكی وەكو سەقزەوە هەموو ئێرانی گرتۆتەوە ئەمە بۆ خۆی جێگەی تێڕامان و تێفكرینە و بەدڵنیایی دەڵێم راستە دەڵێن ٩٠ ملیۆن خەڵكی ئێرانی، بەڵام ئەو ٩٠ ملیۆنە چەندین نەتەوەن، نەتەوەی بلوچمان هەیە نەتەوەی ئازەریمان هەیە نەتەوەی عەرەبمان هەیە نەتەوەی كوردمان هەیە، كە لەماوەی ئەم ١٠٠ساڵەی رابردوودا گەورەترین كێشەی ئێران لەبارەی نەتەوەكانەوەو لەبارەی فەرهەنگی نەتەوەكانەوە نەتەوەی كورد بووە، ئێمە مێژوویەكی دوورودرێژمان هەیە هەر لەزەمانەی سمكۆی شكاكەوە تا دەگاتە كۆمەڵەی ژێ كاف و تادەگاتە كۆماری كورستان لەساڵی ١٩٤٦وە ئێمە هەرگیزاو هەرگیز لەگەڵ دەسەڵاتی مەركەزی ئێراندا نەمانتوانیوە هاوڕێگا بین. هاوڵاتی: بەڵام ئێستا دەبینین نەتەوەكانی تریش بۆ مەرگی ژینا ئەمینی هاودەنگن؟ عەلی كەریمی: حەقیقەت پێت بڵیم ویست و داخوازییەكانی كورد نەتەوەییە و ئەوەی دەڵێت داخوازی كورد نەتەوەیی نییە راست ناكات، راستە ئێمە لەگەڵ هەموو گەلانی ئێران ویست و داخوازی فەرهەنگی و دژی گەندەڵیمان هەیە بەڵام لەسەرووی ئەوانەوە و بەدرێژایی ١٠٠ ساڵی رابردوو كە لەمێژووی مۆدێرنەوە دەوڵەت لەسەر دەستی رەزا شا دروست بووە ئێمە هەر ئەوكات پێشیان لێگرتین كەبەزمانی خۆمان بنووسین و بخوێنین و پێشیان پێگرتین كەجلوبەرگی كوردی لەبەربكەین، ئەم ستەمی نەتەوایەتییە بەدرێژایی مێژوو هەورێكی چڵكن بووە بەسەر گەلی كوردستاندا. هاوڵاتی: بەڵام لەخۆپیشاندانەكانی ئەمجارەدا وا دەردەكەوێت جیاوازی ئەتنی و ئاینی و مەزهەبی بوونی نەبێت، ناڕەزاییەكان سەرتاسەرییە؟ عەلی كەریمی: ئێمە زۆر بەژیرانە هەم نوخبەو هەم حزبەكان وتیان ئەمڕۆ با كێشەی پێشمەرگە و گەریلاو مەسەلەی نەتەوایەتی نوێ نەكەینەوەو لەگەڵ نەتەوەكانی ئێران بڕۆین بەڵكو دەستكەوتێكمان هەبێت لەگەڵ سەرجەم گەلانی ئێران، ئەمە سیاسەتێكی ژیرانەبوو و ئێستاش سیاسەتێكی ژیرانەیە هەرچەند تموحی خەڵك پاش ئەو هەموو كوشتارە لەسەقزو سنە بەتایبەت ئەوەی دوێنێ و پێرێ لەمهاباد كراوە، حەقیقەت ئەوەیە كە بەسیاسەتێكی داڕێژراو وتمان ئێمە جارێ با لەگەڵ گەلانی ئێران بین، ئەگینا ویست و داخوازییەكانی كوردانی رۆژهەڵات لەئێران ئێجگار گەورەترە لەگەلانی ئێران، ئێمە و ئەوانیش بۆ داپەروەری خەبات دەكەین بەڵام لەسەروی ئەمانەشەوە ستەمیكی میللی هەیەو ستەمێك هەیە بەدرێژایی ئەم ساڵانە لەكورد كراوەو لەماوەی ٤٤ ساڵی رابردوودا خەباتی گەلی كورد لەرۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران یەك خولەكیش نەوەستاوە. هاوڵاتی: لەگریمانەی رووخانی رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێراندا، كورد پێویستە خەباتی بەردەوام بێت بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەییەكانی خۆی؟ عەلی كەریمی: ئەوە دەگەڕێتەوە سەر خۆمان و دەگەڕێتەوە سەر ئەو هێزو كەس و لایەنەی كەئەمڕۆ سەركردایەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات، كەئایا ئەو سەركردایەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەن بێ بناغەن یان واقیعەن لەوە تێگەیشتوون ستراتیژیەتی میللەتی كورد بەرەو كوێ بەرن، بەرەو كەنارێكی ئارام كەتەواوی داخوازییەكانی ئەم ١٠٠ ساڵەی رابردووی تێدا دەستەبەربكەن و من پێموایە ئەمە بەزوویی لەناوجەرگەی ئەو شۆڕشەی لەناو كوردستاندا دەستیپێكردووە بەدیاردەكەوێت. هەروەها دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی كە دەسەڵاتدارو سیاسەتمەدارانی كورد چۆن بەرەو پیری ئۆپۆزسیۆن دەچن، ئایا لەڕووی دیپلۆماسییەوە ئێمە لەو ئاستەداین كە ئەو شەڕەمان بۆ بكەن!. هاوڵاتی: حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەماهەنگی و هاوكارییان لەچی ئاستێكدایە، وادەردەكەوێت ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەگەڵ (پارتی ژیانی ئازادی كوردستان – پژاك و سازمانی كوردستان حزبی كۆمۆنیستی ئێران) هەماهەنگیان نیە، بۆچی؟ عەلی كەریمی: كورد هەمیشە نیفاقی هەیەو هەمیشە خۆی دوژمنی خۆی بووە و لەئاشتیدا دۆڕاندوویەتی و لەشەڕدا ئازا بووە ئەگەر بێینە سەر ئەرزی واقیع تائێستا نەك تەنیا رۆژهەڵاتی كوردستان هەر چوار پارچەی كوردستان بە تەحەداوە دەیڵێم تائێستا ستراتیژێكی روون و واقعیان لەخەباتی گەلی كوردستان لەهەر چوار پارچەی كوردستان نەبووە و نەیانوێراوە یان جوگرافیای كوردستان وایكردووە كەسەركردەكانی كورد لەخۆیان رانەبینن، كە ئەمەش كێشەی گەورەی ئێمەیە لەرۆژهەڵات و باكورو باشورو رۆژئاوا. تائێستا یەك حزب و رێكخراویش پێی نەوتووین كەستراتیژی میللەتی كورد چییە، ئایا چوار پارچە دەبێتە یەك یان چوار دەوڵەت دروست دەبێت؟ ئەسڵەن دەوڵەت و نەتەوە لەبەرنامەی هیچ حزبێكی كوردیدا هەیە؟ ئەو ریفراندۆمەی لە باشوریش بەزۆر كردیان شتێكی زۆر رواڵەتیانەبوو، ئەوە نەبوو ستراتیژی میللەتی كورد بكاتە نیزامێكی دەوڵەت نەتەوە. هاوڵاتی: پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك لەڕاگەیەندراوێكدا لەبارەی خۆپێشاندان و ناڕەزاییەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەناوی «رێگەچارەی شۆڕشی نوێی گەلانی ئێران» رایگەیاند ئاڵای كۆماری كوردستان لە مهاباد وەكو ئاڵایەكی هاوبەش لەگەڵ حزبە كوردییەكان بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان قبووڵ دەكات، رای تۆ لەسەر ئەم هەنگاوەی پژاك چیە؟ عەلی كەریمی: ئەمە ئاڵایەكی نوێ نییە هەر لەسەردەمی كۆمەڵەی ژێ كافەوە ئەم ئاڵایە هاتۆتە ناو بزافی كوردییەوەو لەسەر بناغەی ئەو ئاڵایەو لەسەر بنەمای كۆمەڵەی ژێ كاف لە١٩٤٢ەوە ئەم ئاڵایە لەنەشیاتی كۆمەڵەی ژێ كافدا هەبووەو دواتر لەساڵی ١٩٤٦ هەموو ئاسمانی موكریان و رۆژهەڵاتی كوردستان لەژێر هەژموون و دروشمی كۆمەڵەی ژێ كافدا بوو، قازی محەمەد هات كۆماری كوردسیانی دامەزراندو ئەو دەمە كۆماری كوردستان فیرقەی ئازەربایجانیش لەتەورێز دامەزرابوو پێویستیان بەئاڵایەك هەبوو و كە رۆشنبیرانی كۆمەڵەی ژێ كاف بەهی خۆیانیان دەزانی و سودیان لێوەرگرتبوو و چەند گۆڕانكاریەكیان لەناوەڕاستەكەیدا كردو بووە ئاڵای یەكەمین كۆماری كوردستان. بەڕای من پژاك كارێكی باشی كرد لەبەرئەوەی ئەو هەموو بیانوەی كەدەڵێن پژاك حزبێكی كوردی نییەو حزبیكی باكوری كوردستانەو لەژێر كۆنترۆڵی عەبدوڵا ئۆجەلاندا دروستبووە و هەژموونی پەكەكەی لەسەرەو هاتن وتیان باهیچ نەبێت ئەو ئاڵایە حزبی دیموكرات بەهی خۆی دەزانێت و هی كۆماری كوردستانە كەحزبی دیموكرات پێشەوایەتی دەكرد ئیتر بۆچی دژایەتی دەكەن؟ هاوڵاتی: حزبی دیموكرات دژایەتی ئەو ئاڵایە دەكەن؟ عەلی كەریمی: ئەوان پێیان وایە كەدەبێت ئاڵاكەی هەرێمی كوردستان بەكاربێنین كە باكور بەكاریناهێنێت و رۆژهەڵاتیش دەبێت ئاڵایەكی هەبێت تا ئەو رۆژەی كەئێمە وەك نەتەوەیەك و خەباتێكی یەكگرتووی نەتەوەیەك بچین بەرەو پیری ئەو خەباتە ئەوكات دەبێت نەتەوەیەكی ٤٠ ملیۆنی دانیشتوانی و دووبارە خۆی نوێ بكاتەوە. هاوڵاتی: حزبی دیموكرات بۆچی ئاڵاكەی هەرێمی كوردستانی پێ باشترە؟ عەلی كەریمی: ئەو سێ هێزەی كە لەناوەندی هاوكاریدان ناوەندی هاوكاری شتێك بوو پارو پێرار دروستیانكرد بەڵام تائێستا لەئەرزی واقعدا قاچی لەسەر زەوی نییەو هەریەكەو ئەسپی خۆی تاودەدات واتە گفتوگۆیەكی سیاسی و نەتەوەیی و فەرهەنگی و شۆڕشگێڕانە لەنێوان ئەم سێ حزبەدا نییە كە تامانگێك پێش ئێستا چوار حزب بوون (حدك و حزبی دیموكراتی كوردستان- حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران حدكا- كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ- كۆمەڵەی زەحمەتكێشان) ئەمانە لەڕووی ناچاری و ویست و داخوازی لایەنگرو ئەندامەكانیان هاتن شتێكیان دروستكردووە بەناوی ناوەندا هاوكاری و ئەم ناوەندی هاوكارییە چەند قاچی لەعەرزە؟؟ من دەڵێم هیچ. هاوڵاتی: خۆپیشاندانەكانی سەرتاسەری ئێران بەڕۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە رابەرێكیان نییە، ئێوە ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوە؟ عەلی كەریمی: بێگومان وایەو ئەگەر ئێستا رابەرو كاریزمایەك هەبووایە ماندێلایەك هەبوایە، جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفایەك هەبوایە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، كەخاوەنی هەژموونێك بوایە و جێپێیان لەناو خەڵكدا دیار بێت ئەوەمان نیە، خۆپیشاندانەكانی تری ئێران هەر نییەتی، ئێران دوو دانەی هەیە كەیەكێكیان فاسیدو مەفلوكە كە موجاهیندنی خەلقە كە رابردوویەكی زۆر پیس و خراپیان هەیەو دەستیان بەكڵاوەكەیانەوە گرتووە با نەیبات و لەم ساتەدا هەڵوێستیان نیە، ئەوەشی ئیدعای هەبیت لەئێستادا وەك ئۆپۆزسیۆن كوڕی محەمەد رەزا شایە ئەمیش لەگەڵ ئەمڕۆی گەنجی ئێران مەگەر بەحاڵە حاڵ بگاتە هەڵبژاردن و بێتە سەر ئەوەی لەهەڵبژاردنی ئێرا ١٠-١٥ كورسی بهێنێت بەڵام ئەوە نییە بڵێن كە كاریزما دروستبووە. لەئەمڕۆی ئێراندا بەكوردستانیشەوە كێشەی گەورەی ئێمە كەكاریزماییەكی پاك و بێگەردو قبوڵكراوە، ئەمە نەلەئێران و نە لەكوردستانی ئێران نیە. هاوڵاتی: دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) كە دروشمی پەكەكەو عەبدوڵا ئۆجەلانە باڵی بەسەر ناڕەزاییەكاندا كێشاوە، بە رای تۆ ئەمە ئاماژەی ئەوە دەدات هەژموونی پەكەكە باڵی بەسەر ناڕەزاییەكاندا كێشاوە؟ عەلی كەریمی: ناڵێم هەژمونی پەكەكە هەبێت یان نا و ئەمە دواڕۆژ دیاری دەكات، بەڵام ئەوەی كەزانراوە ئەم دروشمە دروشمێكی ئەوەندە جامع و فەلسەفییە كە ٨٥-٩٠ ملیۆن خەڵكی ئێران دەیڵێتەوە و خۆشییەكەی لەوەدایە بەزمانی كوردیش دەیڵێنەوە و هاوكات بەزمانی فارسی و زمانەكانی دیكەش، راستییەك لەوەدایە كەئەم دروشمە ئەوەندە باڵی فەلسەفی و كۆمەڵایەتی بەسەر هەموو جیهاندا كێشاوە كەئێمە ناتوانین ئینكاری بین و بە رای من زۆر گرنگ نییە ئەم دروشمە كێ داینا بەڵام ئەم دروشمە كاتێك گەورە بوو كە لەناو كۆمەڵگەی خەتێك بەناوی خەتی پەكەكە و خەتی ئاپۆچی هاتە بزافی شۆڕشەكەی رۆژئاوا بەتایبەت لە هەموو كۆبوونەوەكانی پەكەكە لەشاخ و شارو ئەورپا ئەو دروشمەمان گوێ لێبووە، لەكاتی خۆیشی كە لەسەر گۆڕی ژینا ئەمینی ئەو دوروشمەی وت كاتێكی دروستبوو، دیاریكردنی زەمان و مەكان شوێنی خۆی ئەو دروشمەی كردە ئەوەی كە لەهەموو شوێنێكدا هەیە، ئەوەی كاك خالیدی عەزیزی دێت و لەدەنگی ئەمریكا بەشی فارسی دەڵێت ئەوە هی عەبدوڵا ئۆجەلان نیە، ئەمە عەیبەیە دەبێت بڵیی ئەمە شیعارێكی كوردییە، ئۆجەلان سەركردەی بەشێكی زۆری كوردستانە، دروشمی (ژن، ژیان ئازادی) سیاسییەو دەبێت لە رووی سیاسی و فەلسەفیەوە بیبینین. هاوڵاتی: لەسەر ئەو قسەو لێدوانانەی ئەمدواییەی مستەفا هیجری بەرپرسی ناوەندی بەڕێوەبەریی گشتیی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران سەبارەت بە گۆڕانكارییەكانی ئێران كردوویەتی، رای تۆ چیە؟ عەلی كەریمی: دیارە ئەمڕۆ سەركردەكانمان هیچیان لەمستەوای ئەمڕۆی شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستاندا نین و ئەوان بەدەیان هەنگاو لەدوای میللەتەكەوەن، میللەت زۆر شۆڕشگێڕانەتر دەڕواتە پێشەوە، سەركردەكان بەهەموویانەوە لەشۆڕشەكە دووركەوتوونەتەوەو بەتەواوی لەناوەڕۆكی خواست و ویستی خەڵك تێنەگەیشتوون، حەقە پێش ئەوەی لێدوان بدەن و خەڵك خەتابار بكەن كەتوندوتیژی نەكەن دەبێت ئاگاداری ویست و داخوازیەكانی خەڵكی خۆیان بن دواتر لێدوان بدەن بەداخەوە سەركردەكانی ئەمڕۆی هەم دیموكرات و هەم كۆمەڵەش بەتایبەت ناوەنی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵات زۆر لەدواوەوەی میللەتن و تێنەگەیشتوون لەداخوازییەكانی گەلی كوردستان لەڕۆژهەڵات. هاوڵاتی: پێتوایە ئەزموونی باشوور یان رۆژئاوای كوردستان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دووبارە دەبێتەوە؟ عەلی كەریمی: ئێران سوریا نییەو رۆژهەڵاتیش رۆژئاوا نییە، رۆژئاوا لەڕووی مێژووییەوە خەباتی تێدا نەبوو، بەڵام بەهۆی ئەم شێوە سیاسەتەی پەكەكەوە لەسوریا بەشی زۆری شۆڕشگێرانی رۆژئاوا حكومەتەكان پێیان ناخۆش نەبوو لەكۆڵ خۆیان ببنەوە بچن لەناو پەكەكەدا بن، بۆیە نیوە زیاتری سەركردەو فەرماندە سەربازیی و سیاسییەكانی پەكەكە لەڕۆژئاواوە هاتوون و جوگرافیا و سیاسەت و كەلتوری رۆژئاواو باكوور لێكەوە نزیكە، بەڕاستی لەگەڵ هاتنی بەهاری عەرەبی پەكەكە زۆر زوو فریای براكانیان لەخۆرئاوا كەوتن و هێزێكی زۆریان بردو خۆیان تەركیزیان خستەسەر رۆژئاوای كوردستان ئەمە جیاوازییەكی زۆر گەورەیە، ئەمڕۆ من پێموایە جیاوازییەكی زۆر هەیە بەڵام ئایا ئەزموونی كوردی باشوور ناشیرینترین و ناحەزترین ئەزموونی كوردی نییە لەو ٣٢ ساڵەیدا؟ ئایا ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان و كانتۆنەكان و خۆسەری دیموكراتیك ئەزموونێكی جوان نییە؟ دەبێت ئێمە هەوڵبدەین ئەزموونێكی جوان پیادەبكەین. هاوڵاتی: پێشبینی دەكەی ئەزموونی باشوور یان رۆژئاوای كوردستان دووبارە ببێتەوە یان جیاوازتر دەبێت؟ عەلی كەریمی: من دەخوازم خەڵك بەڕاستی هەرچی باشوور كردوویەتی نەیكات ئێمە سەركەوتوو دەبین هەم لەبارەی كاریزمای سەركردەكانەوە و لەڕووی بەڕێوەبردنی وڵاتەوە و هەم لەڕووی سیستەمی پەرلەمانییەوە، هەرچی باشوور كردی و رۆژهەڵات دووبارەی نەكاتەوە باش دەبێت. هاوڵاتی: لەڕووی هەرێمی و نێودەوڵەیتیەوە، بارودۆخەكە گونجاوە بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، یاخود نەخێر رووخانی رژێمی ئێران ئەگەرێكی نزیك نیە؟ عەلی كەریمی: بەدڵنیاییەوە لەماوەی ئەم ٤٥ رۆژەدا ئێران كەوتۆتە قۆناغی شۆڕشەوە واتە سەرهەڵدان و خۆپیشاندانی بەجێهێشت، ئەمڕۆ گەلانی ئێران بە رۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە لەقۆناغی شۆڕش و راپەڕیندان و ئەم شۆڕش و راپەڕینەش ناكوژێتەوەو پێموایە ئەم شۆڕشە سەردەكەوێت و بەوە تەواو دەبێت كەكۆماری ئیسلامی بڕووخێت و ئەگەر كۆماری ئیسلامی برووخێت، وەكوو پولی دۆمینە بەدوایدا عێراق و سوریا دەڕووخێن و لوبنان و ئیسرائیل دەكەونە قۆناغێكی تر، یەمەن و لیبیاو حزبوڵاش دەڕووخێن و هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە و پاشان حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانیش دەڕووخێن، رووخانی ئێران زۆر شتی باشی بەدوادا دێت و نەمانی ئیسلامی سیاسی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆشبەختی و ئاسوودەییە بۆ گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەراست.
. هاوڵاتی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبونەوەیەکدا لەگەڵ باڵوێزی تورکیا گفتوگۆیان لەسەر ئاسانکاری پێدانی فیزاو دۆزینەوەی چارەسەری خێرا بۆ فایلی ئاو کرد. ئەمرۆ چوارشەممە موحسین مەندەلاوی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبونەوەیەکدا لەگەڵ باڵوێزی تورکیا لەعێراق عەلی ڕەزا گۆنای و وەفدی یاوەری گفتوگۆیان لەبارە ڕێگاكانی پەرەپێدانی هاریكاریی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات كردو.جەختیان لەسەر پێویستی پێكهێنانی لیژنەی تەكنیكی هاوبەش لەنێوان هەردوو وڵات بەهاوكاریی وەزارەتەكانی ناوخۆ و دەرەوەو لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ چارەسەركردنی فایلە گرنگەكان وەک ئاسانکردنی پێدانی فیزا کرد. هەروەها مەندەلاوی ڕونیکردەوە بەردەوامی دەستدرێژییەكانی توركیا و بڕینی ئاو دەبێتە هۆی تێكدانی پەیوەندییە مێژووییەكان و زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكان. لە کۆبونەوەکەدا مەندەلاوی داوایكرد كە جارێكی تر چارەسەری خێرای فایلی ئاو بكرێت بۆ ئەوەی مافی تەواوی ئاوی عێراق لە ڕووبارەكانی دیجلە و فورات مسۆگەر بكات. ئاماژەی بەوەشكرد: بەردەوامبوونی دەستدرێژییەكانی توركیا و بڕینی ئاو دەبێتە هۆی تێكدانی پەیوەندییە مێژووییەكانی نێوان هەردوو گەلی دۆست و زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات. جەختیشیكردەوە: ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوێستی جیاوازی دەبێت لەوەی ئەگەر هێرشەكانی پێشوو دووبارە بكرێنەوە كە ژمارەیەك لەهاوڵاتیانی عێراقی كردە قوربانی.
.png)
