راوێژكارێكی مالكی بۆ هاوڵاتی دەدوێت

هاوڵاتی دۆسییەکی دیکەی دزی لە عێراق ئاشکرا کرا و ئەندامێکی دەستەی دەستپاکی لە پەرلەمانی عێراق ڕایگەیاند، لە حکومەتی کاربەڕێکاری عێراقدا بڕی ٢٠٠ ملیار دینار دزراوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە، عەلی تورکی ئەندامی دەستەی دەستپاکی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیا ناوخۆییەکانی رایگەیاند، بڕی ٢٠٠ ملیار دیناری عێراقی لە ئەمیندارێتی کۆمپانیاکان و حەواڵەکردنی پارە لە کڕین و فرۆشتنی دۆلار لە زیادکردنێکی ئاشکرادا دزراوە. ئەمە لەکاتێکدایە، لەماوەی رابردوودا لە ئەمیندارێتی گشتی باجی گومرگەکانی بڕی ٢ ملیار و ٧٠٠ ملیۆن دۆلار دزرا.  

هێمن مەحموود دواجار حكومەتەكەی محەممەد شیاع سوودانی دوای ساڵێك لەململانێ راگەیەندراو هەر حزب و لایەنێك بەشدار لەدرووستكردنی ئەو حكومەتەدا پشكی خۆی بردو كابینەكە دەستی بەكارە دەستوورییەكانی خۆی كرد كە بەر لەدەستكردن بەكارەكانی هەر لەڕێگاوە چەندەها دۆسیەو تەنگژەی سیاسی و یاسایی لەبەردەمیدا قووتبوونەتەوەو دەبێت رووبەڕوویان بێتەوەو چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. هەرچەندە لەبەرنامەی كابینەكەیدا سودانی باسی لەبەجێگەیاندنی چەندین بەڵێن كرد لەكەرتە ژیانییەكانی وەك كارەباو هەلی كارو گەشەی ئابووری و چاكسازی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و چاكسازی لەبواری نەوت و پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداو چەندین بواری دیكە، بەڵام پێناچێت هەروا بەئاسانی بتوانێت بەڵێنەكانی بەدیبهێنێت ئەگەر بێت و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان و ئارامییەكی سیاسی نەبێت (ئەمەش بەهۆی رەوتی سەدرەوە تاڕادەیەك ئەستەمە). عائید هیلالی سەركردە لەچوارچێوەی هەماهەنگی بڕوای وایە سەركەوتنی سوودانی لەكارنامەیەكدا پەیوەستە بە یەكگرتووی هەمووان لەپشتییەوە و بۆ ئەمەش چەند نمونەیەك دەهێنێتەوە. مەلەفی ئەمنی پێویستی بەگەشەپێدان و پشتگیریكردنی پلانەكانی ئێستا هەیە، پێویستی بەهاوكاری و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان هەیە و دەبێت پابەندی رێككەوتننەكان بن، مەلەفی ئابووری پێویستی بە پشتگیری هەیەو دەبێت داهاتی زۆر و جۆراوجۆر بكات،  جیا لەهەموو ئەو مەلەفانە، كابینەكەی سوودانی چەندین ئاڵنگاری یاسایی دیكەی لەبەردەمدایە كە چەندین ساڵە نەتوانراوە جێبەجێبكرێت بەڵام سوودانی لەبەرنامە وەزارییەكەیدا بڕیاری داوە بەسەریاندا زاڵبێت و تێیان بپەڕێنێت، بۆ نمونە سوودانی بڕیاری داوە لەماوەی شەش مانگدا یاسای ئەنجومەنی فیدراڵی و دادگای فیدراڵی دەربكات و لەماوەی سێ مانگیشدا هەمواری یاسای هەڵبژاردن بكات و لەماوەی ساڵێكیشدا هەڵبژاردن ئەنجامبدات. هاوكات لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بابەتی ئامادەكردنی یاسای بودجەی ٢٠٢٣ لەكاتێكدا كەوا كەمتر لە دوو مانگی لەبەردەمدا ماوە، یەكێكی ترە لەو گرفتانەی دەبێت چارەسەر بكات، ئەمە لەكاتێكدا كە پارەیەكی زۆر و یەدەگێكی دارایی زەبەلاحی لەبەردەستدایە كە تاكۆتایی ساڵ نزیكدەبێتەوە لە ١٠٠ ملیار دۆلار. یەكێكی تر لەو مەلەفانە هەبوونی چەكە لەدەرەوەی یاساو چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی گرووپە چەكداریی و میلیشیاییەكانە كە زۆربەیان لەناو حكومەتەكەی سوودانی دا پۆستیان هەیەو نزیكن لەئێرانەوە، هاوكات مەلەفی گەڕانەوەی ئاوارەكان و ئاشكراكردنی بكوژانی خۆپیشاندەرەكان. سەرەڕای هەموو ئەمانەش یەكێكی تر لەو مەلەفە ئاڵۆزو چارەسەرنەكراوانەی كە چەندین ساڵە هەیەو نەتوانراوە چارەسەربكرێت، یاسای نەوت و غاز و بابەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم و گرفت و ناكۆكییەكانی نێوان حكومەتی ناوەندو هەرێمی كوردستانە، كە تائێستا بەچارەسەرنەكراوی ماوەتەوە، تەنانەت پێش دەستبەكاربوونی سوودانیش ئەوە بڵاوكرایەوە كە ناوبراو لەكاتی بینینی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەڵێنی ئەوەی بەبارزانی داوە هەركاتێك بوو بەسەرۆك وەزیران كێشەی نێوان هەرێم و بەغداو بابەتی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی چارەسەر بكات. لەلایەكی ترەوە وەك یەكەم هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەتەكەی، وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاندووە دەستیكردووە بەئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و هەوڵەكانی لەوبوارەدا دەستپێكردووە. ئەمە لەكاتێكدایە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران  مۆڵەتی یەك هەفتەی داوەتە وەزیرانی كابینەی حكومەتەكەی بۆ ئەوەی فۆرمی ئاشكراكردنی سامانەكانیان پڕبكەنەوەو رادەستی دەستەی دەستپاكیی عێراقی بكەن.  لەبواری رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵیشدا سوودانی رایگەیاندووە كە هیچ هێڵێكی سوریان نیە لەبەردەم هەر دۆسییەیەكی گەندەڵی پەیوەست بەهەر كەس و لایەنێكی سیاسی و حكومەت هەموو پشتیوانییەكی دەستەی دەستپاكی دەكات، چ لەئاستی رێوشوێنەكانی جێبەجێكردن بێت یاخود لایەنی یاسادانان، لە رێگەی  پێشكەشكردنی پرۆژەیاسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی  كەببێتە مایەی داخستنی دەروازەكانی، ئەوەشی دووپاتكردۆتەوە كەوا یەكەم پێوەریان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی وڵاتان بریتییە لە رادەی هەماهەنگیكردن لەگەڵ عێراق بۆ رادەستكردنی تۆمەتبارانی دۆسیەی گەندەڵی و گێڕانەوەی پارە براوەكان.  هاوكات وابڕیارە هەفتەی داهاتوو یەكەم كۆبوونەوە لەشاری بەغدا بۆ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت كەوا پێویستە پەرلەمان دەستكاری ئەم یاسایە بكات كە ئێستا لەئارادایەو چوارچێوەی هەماهەنگی بەهۆكاری شكستەكانی خۆیانی دەزانن لەهەڵبژاردنەكانی رابووردوودا، بەڵام ئەمە لەلایەن رەوتی سەدرەوە رەتدەكرێتەوە و نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ یاسا كۆنەكەو شێوازە كۆنەكەی هەڵبژاردن. بەڵام بەپێی بڕوای بەشێك لەچاودێرانی سیاسی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە لەماوەی ساڵێكدا هەر بەتەنیا لەئەستۆی حكومەت نییە، بەڵكو ئەركەكە دەكەوێتە سەر پەرلەمانیش، چونكە پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن هەیە كە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری لەسەر ئەوەداوە، ئینجا هەبوونی ئارەزوویەكی حكومی و سیاسی بۆ ئەو مەبەستە كە ئەمەش پێویستی بەتەوافوقی سیاسی هەیە و كاتێكی زۆری پێویستە، هاوكات تەرخانكردنی پارەو گۆڕانكاری لەكۆمیسیۆنیش كاتێكی زیاتریان دەوێت، ‌هەربۆیە پێناچێت لەماوەی ساڵێكدا ئەوە ئەنجامبدرێت. هەژاری و بێكاریش یەكێكی ترە لەو مەلەفانەی رووبەڕووی كابینەكەی سوودانی بووەتەوە، كە بەپێی نوێترین راپۆرتی رێكخراوی ناوەندی ستراتیژی مافەكانی مرۆفی عێراق رێژەی هەژاری هاوشانی رێژەی بێكاری لەوڵاتدا زۆر بەرزبووەتەوە. بەپێی ئامارەكە رێژەی هەژاری نزیكبووەتەوە لەسەدا ٢٥ی دانیشتوان، واتە نزیكەی نۆ ملیۆن هاوڵاتی عێراقی، هاوكات رێژەی بێكاریش گەیشتۆتە نزیكەی لەسەدا ١٤ واتە نزیكەی چوار ملیۆن بێكار ئەمەش بەهۆی بەرزكردنەوەی نرخی دۆلارو پاڵپشتی نەكردنی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵی و پشتبەستن بەهاوردەكردنەوە درووستبووە.  

هاوڵاتی ئەمریکا هەوڵدەدات ئێران لە باڵاترین ئاژانسی مافەکانی ژنان لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەربکات، لە کاتێکدا کە تۆمەتباری دەکات بە پێشێلکردنی مافی کچان و ژنان و سەرکوتکردنی خۆپێشاندانەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی کە لە 16ی ئەیلوولەوە لە سەرانسەری ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان سەریانهەڵدا.  کامالا هاریس، جێگری سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، وڵاتەکەی بە نیازە لەگەڵ وڵاتانی دیکە کار بکات بۆ ئەوەی ئەندامێتیی ئێران لە (کۆمیسیۆنی رەوشی ژنان) هەڵبوەشێنێتەوە، گوتیشی هەر وڵاتێک مافەکانی ژنان پێشێل بکات، پێویستە هەرگیز "رۆڵی لە هیچ دامەزراوەیەکی نێودەوڵەتی یان نەتەوە یەکگرتووەکانی تایبەت بە پاراستنی ئەو مافانەدا نەبێت." جێگری سەرۆکی ئەمریکا گوتی، ئێران "شیاوی ئەوە نییە" لە کۆمیسیۆنەکەدا بمێنێتەوە، بەڵکو ئەندامێتیی ئێران، "متمانە بە پاکوبێگەردیی کۆمیسیۆنەکە لاواز دەکات". لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کە رۆژی چوارشەممە لەبارەی خۆپێشاندانەکانی ئێران بەڕێوەچوو، لیندا تۆماس گرینفێڵد، باڵیۆزی هەمیشەیی ئەمریکا لە ئەنجوومەنی ئاسایش گوتی، ئەندامێتیی ئێران "پەڵەیەکی رەشە بەسەر پاکوبێگەردیی کۆمیسیۆنەکەدا" و "بە بڕوای ئێمە نابێت بەو شێوەیە بمێنێتەوە." کۆمیسیۆنی رەوشی ژنان، کە لە 1946 دامەزراوە، رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داکۆکیکردن لە مافی ژنان، بەدۆکیومێنتکردنی دۆخی ژنانی سەرانسەری جیهاندا و دانانی ستانداردی جیهانی بۆ بەهێزکردنی ژنان و بەدیهێنانی یەکسانیی جێندەری.  کۆمیسیۆنەکە 45 ئەندامی هەیە. ئەندامەکان لەلایەن ئەنجوومەنی ئابووری و کۆمەڵایەتیی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ چوار ساڵ هەڵدەبژێردرێن. ئێران ئەمساڵ وەکو وڵاتێکی کیشوەری ئاسیا هەڵبژێردرابوو و خولەکەی لە ساڵی 2026 کۆتایی دێت.  تۆماس گرینفێڵد گوتی، "لە کاتێکدا کە چەوساندنەوەی سیستەماتیکی ژنان لە لایەن ئێرانەوە شتێکی نوێ نییە، بەهۆی ئازایەتیی خەڵکی ئێران، پێشێلکارییەکانی رژێم هێنراونەتە پێشەوە."

هاوڵاتی عەلی كەریمی دەڵێت: سەركردەكانمان هیچیان لەئاست ئەمڕۆی شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستاندا نین و ئەوان بەدەیان هەنگاو لەدوای میللەتەكەوەن. عەلی كەریمی نووسەر و سیاسەتمەداری رۆژهەڵاتی كوردستان لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی رایگەیاند: «لەئەمڕۆی ئێراندا بەكوردستانیشەوە كێشەی گەورەی ئێمە كەكاریزماییەكی پاك و بێگەردو قبوڵكراوە، ئەمە نە لەئێران و نە لەكوردستاندا نیە». وتیشی: «تائێستا یەك حزب و رێكخراویش پێی نەوتووین كەستراریژی میللەتی كورد چییە، ویست و داخوازییەكانی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان نەتەوەییەو ئەوەی دەڵێت داخوازی كورد نەتەوەیی نییە راست ناكات». عەلی كەریمی ئاماژە بەوەشدەكات: «هەرچی باشوری كوردستان كردوویەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دووبارەی نەكاتەوە سەركەوتوو دەبێت.   دەقی چاوپێكەوتنی عەلی كەریمی؛   هاوڵاتی: دوای زیاتر لەمانگ و نیوێك لەبەردەوامی خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، بەڕای تۆ خۆپیشاندانەكان لەئێران بەرەو كوێ‌ دەڕوات و چی ئەنجامێكی لێدەكەوێتەوە؟ عەلی كەریمی: ئەوەی راستی بێت خۆپیشاندانەكانی ئەمجارەی ئێران كەنزیكەی ٤٥ رۆژە دەستی پێكردووە جیاوازییەكی زۆر گەورەی هەیەو بەدرێژایی ئەم ٤٤ ساڵە كە كۆماری ئیسلامی لەسەر دەسەڵاتە خەڵكی ئیران بەردەوام ناوە ناوە ناڕەزایەتی و بەربەرەكانی خۆی لەگەڵ ئەو رژێمە دەربڕیوە، بۆ نموونە لەو ساڵانەی دوایدا خۆپیشاندانی لایەنگرانی سەوز دروستبوو و ریفۆرمخوازەكان هاتن داوای هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردیان كردو زیاتر لە 10 ملیۆن خەڵك هاتنە سەر شەقامەكان، بەڵام ئەوەی ئەم جارە دەیبینین حەقیقەت ئەوەیە جیاوازی هەیە لەگەڵ ئەوانەی پێشوو، جیاوازییەكە لەوەدایە كە بەڕاستی توڕەیی و ئیعتیرازاتی خەڵك لەماوەی ئەو ٤٤ ساڵەدا گەیشتۆتە ترۆپكی خۆی و زۆر پەنگی خواردۆتەوە و گەیشتۆتە ئەوەی كە بتەقێتەوە و  ئەگەر تێبینی بكەین ئیتر خەڵك گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە دوای ٤٤ ساڵ ئیتر ئەم رژێمە كاتی رۆیشتنیەتی، هەروەها دنیای میدیای خێراو دونیای خێرایی ماس میدیاو دنیای مەجازی وایكردووە كە لەمسەر و لەوسەری دنیادا زۆر بەخێرایی ئاگامان لەیەكتر بێت، بۆنموومە مەرگی ژینا ئەمینی زۆر ئێشێنەر بوو، جاری واهەیە ١٠ هەزار كەس لەجەنگێكدا دەمرن و هەشت تا نۆ هەزار كەس ئاوارە دەبن و ١٠ تا ١٥ كەس پێكەوە لەسێدارە دەدرێن بەڵام خاڵێك هەیە لەهەموو تراژیدیایەكدا كەزۆر هەژێنەرە، مەرگی ژینا هەژێنەر بوو و زۆر مەزلومانە بوو، كچێكی ٢٢ ساڵە هاتووە بۆیەكەمجار بچێتە تاران و پایتەختی وڵاتەكەی خۆی ببینێت لەگەڵ كەسوكاری و دەبینیت زۆر بەنامەردی و تەحەداوە ئەو كارەساتەی بەسەردا هێنرا، ئەمە خەڵكی تووڕە كرد. هاوڵاتی: خۆپیشاندانەكان سەرتاسەری ئێرانی گرتووەتەوە، ئامانجی خۆپیشاندەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان جیاوازی هەیە لەناوچەكانی تری ئێران، وا تێبینی دەكرێت ئەم خۆپیشاندانانە سەرتاسەری بن و هەموویان یەك ئامانجیان هەبێت رای تۆ چیە؟ عەلی كەریمی: حەقیقەت ئەوەیە ئەم هەستان و خرۆشانەی ئەمجارەی ئێران سەرچاوەكەی لەكوردستانەوە بوو و ئێستاش دەبینین دروشمەكان لەكوردستان و لەشارێكی وەكو سەقزەوە هەموو ئێرانی گرتۆتەوە ئەمە بۆ خۆی جێگەی تێڕامان و تێفكرینە و بەدڵنیایی دەڵێم راستە دەڵێن ٩٠ ملیۆن خەڵكی ئێرانی، بەڵام ئەو ٩٠ ملیۆنە چەندین نەتەوەن، نەتەوەی بلوچمان هەیە نەتەوەی ئازەریمان هەیە نەتەوەی عەرەبمان هەیە نەتەوەی كوردمان هەیە، كە لەماوەی ئەم ١٠٠ساڵەی رابردوودا گەورەترین كێشەی ئێران لەبارەی نەتەوەكانەوەو لەبارەی فەرهەنگی نەتەوەكانەوە نەتەوەی كورد بووە، ئێمە مێژوویەكی دوورودرێژمان هەیە هەر لەزەمانەی سمكۆی شكاكەوە تا دەگاتە كۆمەڵەی ژێ كاف و تادەگاتە كۆماری كورستان لەساڵی ١٩٤٦وە ئێمە هەرگیزاو هەرگیز لەگەڵ دەسەڵاتی مەركەزی ئێراندا نەمانتوانیوە هاوڕێگا بین. هاوڵاتی: بەڵام ئێستا دەبینین نەتەوەكانی تریش بۆ مەرگی ژینا ئەمینی هاودەنگن؟ عەلی كەریمی: حەقیقەت پێت بڵیم ویست و داخوازییەكانی كورد نەتەوەییە و ئەوەی دەڵێت داخوازی كورد نەتەوەیی نییە راست ناكات، راستە ئێمە لەگەڵ هەموو گەلانی ئێران ویست و داخوازی فەرهەنگی و دژی گەندەڵیمان هەیە بەڵام لەسەرووی ئەوانەوە و بەدرێژایی ١٠٠ ساڵی رابردوو كە لەمێژووی مۆدێرنەوە دەوڵەت لەسەر دەستی رەزا شا دروست بووە ئێمە هەر ئەوكات پێشیان لێگرتین كەبەزمانی خۆمان بنووسین و بخوێنین و پێشیان پێگرتین كەجلوبەرگی كوردی لەبەربكەین، ئەم ستەمی نەتەوایەتییە بەدرێژایی مێژوو هەورێكی چڵكن بووە بەسەر گەلی كوردستاندا. هاوڵاتی: بەڵام لەخۆپیشاندانەكانی ئەمجارەدا وا دەردەكەوێت جیاوازی ئەتنی و ئاینی و مەزهەبی بوونی نەبێت، ناڕەزاییەكان سەرتاسەرییە؟ عەلی كەریمی: ئێمە زۆر بەژیرانە هەم نوخبەو هەم حزبەكان وتیان ئەمڕۆ با كێشەی پێشمەرگە و گەریلاو مەسەلەی نەتەوایەتی نوێ نەكەینەوەو لەگەڵ نەتەوەكانی ئێران بڕۆین بەڵكو دەستكەوتێكمان هەبێت لەگەڵ سەرجەم گەلانی ئێران، ئەمە سیاسەتێكی ژیرانەبوو و ئێستاش سیاسەتێكی ژیرانەیە هەرچەند تموحی خەڵك پاش ئەو هەموو كوشتارە لەسەقزو سنە بەتایبەت ئەوەی دوێنێ و پێرێ‌ لەمهاباد كراوە،  حەقیقەت ئەوەیە كە بەسیاسەتێكی داڕێژراو وتمان ئێمە جارێ با لەگەڵ گەلانی ئێران بین، ئەگینا ویست و داخوازییەكانی كوردانی رۆژهەڵات لەئێران ئێجگار گەورەترە لەگەلانی ئێران، ئێمە و ئەوانیش بۆ داپەروەری خەبات دەكەین بەڵام لەسەروی ئەمانەشەوە ستەمیكی میللی هەیەو ستەمێك هەیە بەدرێژایی ئەم ساڵانە لەكورد كراوەو لەماوەی ٤٤ ساڵی رابردوودا خەباتی گەلی كورد لەرۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران یەك خولەكیش نەوەستاوە. هاوڵاتی: لەگریمانەی رووخانی رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێراندا، كورد پێویستە خەباتی بەردەوام بێت بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەییەكانی خۆی؟ عەلی كەریمی: ئەوە دەگەڕێتەوە سەر خۆمان و دەگەڕێتەوە سەر ئەو هێزو كەس و لایەنەی كەئەمڕۆ سەركردایەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات، كەئایا ئەو سەركردایەتی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەن بێ بناغەن یان واقیعەن لەوە تێگەیشتوون ستراتیژیەتی میللەتی كورد بەرەو كوێ بەرن، بەرەو كەنارێكی ئارام كەتەواوی داخوازییەكانی ئەم ١٠٠ ساڵەی رابردووی تێدا دەستەبەربكەن و من پێموایە ئەمە بەزوویی لەناوجەرگەی ئەو شۆڕشەی لەناو كوردستاندا دەستیپێكردووە بەدیاردەكەوێت. هەروەها دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی كە دەسەڵاتدارو سیاسەتمەدارانی كورد چۆن بەرەو پیری ئۆپۆزسیۆن دەچن، ئایا لەڕووی دیپلۆماسییەوە ئێمە لەو ئاستەداین كە ئەو شەڕەمان بۆ بكەن!. هاوڵاتی: حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەماهەنگی و هاوكارییان لەچی ئاستێكدایە، وادەردەكەوێت ناوەندی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەگەڵ (پارتی ژیانی ئازادی كوردستان – پژاك و سازمانی كوردستان حزبی كۆمۆنیستی ئێران) هەماهەنگیان نیە، بۆچی؟ عەلی كەریمی: كورد هەمیشە نیفاقی هەیەو هەمیشە خۆی دوژمنی خۆی بووە و لەئاشتیدا دۆڕاندوویەتی و لەشەڕدا ئازا بووە ئەگەر بێینە سەر ئەرزی واقیع تائێستا نەك تەنیا رۆژهەڵاتی كوردستان هەر چوار پارچەی كوردستان بە تەحەداوە دەیڵێم تائێستا ستراتیژێكی روون و واقعیان لەخەباتی گەلی كوردستان لەهەر چوار پارچەی كوردستان نەبووە و نەیانوێراوە یان جوگرافیای كوردستان وایكردووە كەسەركردەكانی كورد لەخۆیان رانەبینن، كە ئەمەش كێشەی گەورەی ئێمەیە لەرۆژهەڵات و باكورو باشورو رۆژئاوا. تائێستا یەك حزب و رێكخراویش پێی نەوتووین كەستراتیژی میللەتی كورد چییە، ئایا چوار پارچە دەبێتە یەك یان چوار دەوڵەت دروست دەبێت؟ ئەسڵەن دەوڵەت و نەتەوە لەبەرنامەی هیچ حزبێكی كوردیدا هەیە؟ ئەو ریفراندۆمەی لە باشوریش بەزۆر كردیان شتێكی زۆر رواڵەتیانەبوو، ئەوە نەبوو ستراتیژی میللەتی كورد بكاتە نیزامێكی دەوڵەت نەتەوە. هاوڵاتی: پارتی ژیانی ئازادی كوردستان-پژاك لەڕاگەیەندراوێكدا لەبارەی خۆپێشاندان و ناڕەزاییەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەناوی «رێگەچارەی شۆڕشی نوێی گەلانی ئێران»  رایگەیاند ئاڵای كۆماری كوردستان لە مهاباد وەكو ئاڵایەكی هاوبەش لەگەڵ حزبە كوردییەكان بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان قبووڵ دەكات، رای تۆ لەسەر ئەم هەنگاوەی پژاك چیە؟ عەلی كەریمی: ئەمە ئاڵایەكی نوێ نییە هەر لەسەردەمی كۆمەڵەی ژێ كافەوە ئەم ئاڵایە هاتۆتە ناو بزافی كوردییەوەو لەسەر بناغەی ئەو ئاڵایەو لەسەر بنەمای كۆمەڵەی ژێ كاف لە١٩٤٢ەوە ئەم ئاڵایە لەنەشیاتی كۆمەڵەی ژێ كافدا هەبووەو دواتر لەساڵی ١٩٤٦ هەموو ئاسمانی موكریان و رۆژهەڵاتی كوردستان لەژێر هەژموون و دروشمی كۆمەڵەی ژێ كافدا بوو، قازی محەمەد هات كۆماری كوردسیانی دامەزراندو ئەو دەمە كۆماری كوردستان فیرقەی ئازەربایجانیش لەتەورێز دامەزرابوو پێویستیان بەئاڵایەك هەبوو و كە رۆشنبیرانی كۆمەڵەی ژێ كاف بەهی خۆیانیان دەزانی و سودیان لێوەرگرتبوو و چەند گۆڕانكاریەكیان لەناوەڕاستەكەیدا كردو بووە ئاڵای یەكەمین كۆماری كوردستان. بەڕای من پژاك كارێكی باشی كرد لەبەرئەوەی ئەو هەموو بیانوەی كەدەڵێن پژاك حزبێكی كوردی نییەو حزبیكی باكوری كوردستانەو لەژێر كۆنترۆڵی عەبدوڵا ئۆجەلاندا دروستبووە و هەژموونی پەكەكەی لەسەرەو هاتن وتیان باهیچ نەبێت ئەو ئاڵایە حزبی دیموكرات بەهی خۆی دەزانێت و هی كۆماری كوردستانە كەحزبی دیموكرات پێشەوایەتی دەكرد ئیتر بۆچی دژایەتی دەكەن؟ هاوڵاتی: حزبی دیموكرات دژایەتی ئەو ئاڵایە دەكەن؟ عەلی كەریمی: ئەوان پێیان وایە كەدەبێت ئاڵاكەی هەرێمی كوردستان بەكاربێنین كە باكور بەكاریناهێنێت و رۆژهەڵاتیش دەبێت ئاڵایەكی هەبێت تا ئەو رۆژەی كەئێمە وەك نەتەوەیەك و خەباتێكی یەكگرتووی نەتەوەیەك بچین بەرەو پیری ئەو خەباتە ئەوكات دەبێت نەتەوەیەكی ٤٠ ملیۆنی دانیشتوانی و دووبارە خۆی نوێ بكاتەوە. هاوڵاتی: حزبی دیموكرات بۆچی ئاڵاكەی هەرێمی كوردستانی پێ باشترە؟ عەلی كەریمی: ئەو سێ هێزەی كە لەناوەندی هاوكاریدان ناوەندی هاوكاری شتێك بوو پارو پێرار دروستیانكرد بەڵام تائێستا لەئەرزی واقعدا قاچی لەسەر زەوی نییەو هەریەكەو ئەسپی خۆی تاودەدات واتە گفتوگۆیەكی سیاسی و نەتەوەیی و فەرهەنگی و شۆڕشگێڕانە لەنێوان ئەم سێ حزبەدا نییە كە تامانگێك پێش ئێستا چوار حزب بوون (حدك و حزبی دیموكراتی كوردستان- حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران حدكا- كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ- كۆمەڵەی زەحمەتكێشان) ئەمانە لەڕووی ناچاری و ویست و داخوازی لایەنگرو ئەندامەكانیان هاتن شتێكیان دروستكردووە بەناوی ناوەندا هاوكاری و ئەم ناوەندی هاوكارییە چەند قاچی لەعەرزە؟؟ من دەڵێم هیچ. هاوڵاتی: خۆپیشاندانەكانی سەرتاسەری ئێران بەڕۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە رابەرێكیان نییە، ئێوە ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوە؟ عەلی كەریمی: بێگومان وایەو  ئەگەر  ئێستا رابەرو كاریزمایەك هەبووایە ماندێلایەك هەبوایە، جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان مستەفایەك هەبوایە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان،  كەخاوەنی هەژموونێك بوایە و جێپێیان لەناو خەڵكدا دیار بێت ئەوەمان نیە، خۆپیشاندانەكانی تری ئێران هەر نییەتی،  ئێران دوو دانەی هەیە كەیەكێكیان فاسیدو مەفلوكە كە موجاهیندنی خەلقە كە رابردوویەكی زۆر پیس و خراپیان هەیەو دەستیان بەكڵاوەكەیانەوە گرتووە با نەیبات و لەم ساتەدا هەڵوێستیان نیە،  ئەوەشی ئیدعای هەبیت لەئێستادا وەك ئۆپۆزسیۆن كوڕی محەمەد رەزا شایە ئەمیش لەگەڵ ئەمڕۆی گەنجی ئێران مەگەر بەحاڵە حاڵ بگاتە هەڵبژاردن و بێتە سەر ئەوەی لەهەڵبژاردنی ئێرا ١٠-١٥ كورسی بهێنێت بەڵام ئەوە نییە بڵێن كە كاریزما دروستبووە. لەئەمڕۆی ئێراندا بەكوردستانیشەوە كێشەی گەورەی ئێمە كەكاریزماییەكی پاك و بێگەردو قبوڵكراوە، ئەمە نەلەئێران و نە لەكوردستانی ئێران نیە. هاوڵاتی: دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) كە دروشمی پەكەكەو عەبدوڵا ئۆجەلانە باڵی بەسەر ناڕەزاییەكاندا كێشاوە، بە رای تۆ ئەمە ئاماژەی ئەوە دەدات هەژموونی پەكەكە باڵی بەسەر ناڕەزاییەكاندا كێشاوە؟ عەلی كەریمی: ناڵێم هەژمونی پەكەكە هەبێت یان نا و ئەمە دواڕۆژ دیاری دەكات، بەڵام ئەوەی كەزانراوە ئەم دروشمە دروشمێكی ئەوەندە جامع و فەلسەفییە كە ٨٥-٩٠ ملیۆن خەڵكی ئێران دەیڵێتەوە و خۆشییەكەی لەوەدایە بەزمانی كوردیش دەیڵێنەوە و هاوكات بەزمانی فارسی و زمانەكانی دیكەش، راستییەك لەوەدایە كەئەم دروشمە ئەوەندە باڵی فەلسەفی و كۆمەڵایەتی بەسەر هەموو جیهاندا كێشاوە كەئێمە ناتوانین ئینكاری بین و بە رای من زۆر گرنگ نییە ئەم دروشمە كێ داینا بەڵام ئەم دروشمە كاتێك گەورە بوو كە لەناو كۆمەڵگەی خەتێك بەناوی خەتی پەكەكە و خەتی ئاپۆچی هاتە بزافی شۆڕشەكەی رۆژئاوا بەتایبەت لە هەموو كۆبوونەوەكانی پەكەكە لەشاخ و شارو ئەورپا ئەو دروشمەمان گوێ‌ لێبووە، لەكاتی خۆیشی كە لەسەر گۆڕی ژینا ئەمینی ئەو دوروشمەی وت كاتێكی دروستبوو، دیاریكردنی زەمان و مەكان شوێنی خۆی ئەو دروشمەی كردە ئەوەی كە لەهەموو شوێنێكدا  هەیە، ئەوەی كاك خالیدی عەزیزی دێت و لەدەنگی ئەمریكا بەشی فارسی دەڵێت ئەوە هی عەبدوڵا ئۆجەلان نیە، ئەمە عەیبەیە دەبێت بڵیی ئەمە شیعارێكی كوردییە، ئۆجەلان سەركردەی بەشێكی زۆری كوردستانە، دروشمی (ژن، ژیان ئازادی)  سیاسییەو دەبێت لە رووی سیاسی و فەلسەفیەوە بیبینین. هاوڵاتی: لەسەر ئەو قسەو لێدوانانەی ئەمدواییەی مستەفا هیجری بەرپرسی ناوەندی بەڕێوەبەریی گشتیی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران سەبارەت بە گۆڕانكارییەكانی ئێران كردوویەتی، رای تۆ چیە؟ عەلی كەریمی: دیارە ئەمڕۆ سەركردەكانمان هیچیان لەمستەوای ئەمڕۆی شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستاندا نین و ئەوان بەدەیان هەنگاو لەدوای میللەتەكەوەن، میللەت زۆر شۆڕشگێڕانەتر دەڕواتە پێشەوە، سەركردەكان بەهەموویانەوە لەشۆڕشەكە دووركەوتوونەتەوەو بەتەواوی لەناوەڕۆكی خواست و ویستی خەڵك تێنەگەیشتوون، حەقە پێش ئەوەی لێدوان بدەن و خەڵك خەتابار بكەن كەتوندوتیژی نەكەن دەبێت ئاگاداری ویست و داخوازیەكانی خەڵكی خۆیان بن دواتر لێدوان بدەن بەداخەوە سەركردەكانی ئەمڕۆی هەم دیموكرات و هەم كۆمەڵەش بەتایبەت ناوەنی هاوكاری حزبەكانی رۆژهەڵات زۆر لەدواوەوەی میللەتن و تێنەگەیشتوون لەداخوازییەكانی گەلی كوردستان  لەڕۆژهەڵات. هاوڵاتی: پێتوایە ئەزموونی باشوور یان رۆژئاوای كوردستان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دووبارە دەبێتەوە؟ عەلی كەریمی: ئێران سوریا نییەو رۆژهەڵاتیش رۆژئاوا نییە، رۆژئاوا لەڕووی مێژووییەوە خەباتی تێدا نەبوو، بەڵام بەهۆی ئەم شێوە سیاسەتەی پەكەكەوە لەسوریا بەشی زۆری شۆڕشگێرانی رۆژئاوا حكومەتەكان پێیان ناخۆش نەبوو لەكۆڵ خۆیان ببنەوە بچن لەناو پەكەكەدا بن، بۆیە نیوە زیاتری سەركردەو فەرماندە سەربازیی و سیاسییەكانی پەكەكە لەڕۆژئاواوە هاتوون و جوگرافیا و سیاسەت و كەلتوری رۆژئاواو باكوور لێكەوە نزیكە، بەڕاستی لەگەڵ هاتنی بەهاری عەرەبی پەكەكە زۆر زوو فریای براكانیان لەخۆرئاوا كەوتن و هێزێكی زۆریان بردو خۆیان تەركیزیان خستەسەر رۆژئاوای كوردستان ئەمە جیاوازییەكی زۆر گەورەیە، ئەمڕۆ من پێموایە جیاوازییەكی زۆر هەیە بەڵام ئایا ئەزموونی كوردی باشوور ناشیرینترین و ناحەزترین ئەزموونی كوردی نییە لەو ٣٢ ساڵەیدا؟ ئایا ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان و كانتۆنەكان و خۆسەری دیموكراتیك ئەزموونێكی جوان نییە؟ دەبێت ئێمە هەوڵبدەین ئەزموونێكی جوان پیادەبكەین. هاوڵاتی: پێشبینی دەكەی ئەزموونی باشوور یان رۆژئاوای كوردستان دووبارە ببێتەوە یان جیاوازتر دەبێت؟ عەلی كەریمی: من دەخوازم خەڵك بەڕاستی هەرچی باشوور كردوویەتی نەیكات ئێمە سەركەوتوو دەبین هەم لەبارەی كاریزمای سەركردەكانەوە و لەڕووی بەڕێوەبردنی وڵاتەوە و هەم لەڕووی سیستەمی پەرلەمانییەوە، هەرچی باشوور كردی و رۆژهەڵات دووبارەی نەكاتەوە باش دەبێت. هاوڵاتی: لەڕووی هەرێمی و نێودەوڵەیتیەوە، بارودۆخەكە گونجاوە بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، یاخود نەخێر رووخانی رژێمی ئێران ئەگەرێكی نزیك نیە؟ عەلی كەریمی: بەدڵنیاییەوە لەماوەی ئەم ٤٥ رۆژەدا ئێران كەوتۆتە قۆناغی شۆڕشەوە واتە سەرهەڵدان و خۆپیشاندانی بەجێهێشت، ئەمڕۆ گەلانی ئێران بە رۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە لەقۆناغی شۆڕش و  راپەڕیندان و ئەم شۆڕش و راپەڕینەش ناكوژێتەوەو پێموایە ئەم شۆڕشە سەردەكەوێت و بەوە تەواو دەبێت كەكۆماری ئیسلامی بڕووخێت و ئەگەر كۆماری ئیسلامی برووخێت، وەكوو پولی دۆمینە بەدوایدا عێراق و سوریا دەڕووخێن و لوبنان و ئیسرائیل دەكەونە قۆناغێكی تر، یەمەن و لیبیاو حزبوڵاش دەڕووخێن و هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە و پاشان حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانیش دەڕووخێن، رووخانی ئێران زۆر شتی باشی بەدوادا دێت و نەمانی ئیسلامی سیاسی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆشبەختی و ئاسوودەییە بۆ گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەراست.

. هاوڵاتی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبونەوەیەکدا لەگەڵ باڵوێزی تورکیا گفتوگۆیان لەسەر ئاسانکاری پێدانی فیزاو دۆزینەوەی چارەسەری خێرا بۆ فایلی ئاو کرد. ئەمرۆ چوارشەممە موحسین مەندەلاوی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبونەوەیەکدا لەگەڵ باڵوێزی تورکیا لەعێراق عەلی ڕەزا گۆنای و وەفدی یاوەری گفتوگۆیان لەبارە ڕێگاكانی پەرەپێدانی هاریكاریی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات كردو.جەختیان لەسەر پێویستی پێكهێنانی لیژنەی تەكنیكی هاوبەش لەنێوان هەردوو وڵات بەهاوكاریی وەزارەتەكانی ناوخۆ و دەرەوەو لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ چارەسەركردنی فایلە گرنگەكان وەک ئاسانکردنی پێدانی فیزا کرد. هەروەها مەندەلاوی ڕونیکردەوە بەردەوامی دەستدرێژییەكانی توركیا و بڕینی ئاو دەبێتە هۆی تێكدانی پەیوەندییە مێژووییەكان و زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكان. لە کۆبونەوەکەدا مەندەلاوی داوایكرد كە جارێكی تر چارەسەری خێرای فایلی ئاو بكرێت بۆ ئەوەی مافی تەواوی ئاوی عێراق لە ڕووبارەكانی دیجلە و فورات مسۆگەر بكات. ئاماژەی بەوەشكرد: بەردەوامبوونی دەستدرێژییەكانی توركیا و بڕینی ئاو دەبێتە هۆی تێكدانی پەیوەندییە مێژووییەكانی نێوان هەردوو گەلی دۆست و زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات. جەختیشیكردەوە: ئەنجومەنی نوێنەران هەڵوێستی جیاوازی دەبێت لەوەی ئەگەر هێرشەكانی پێشوو دووبارە بكرێنەوە كە ژمارەیەك لەهاوڵاتیانی عێراقی كردە قوربانی.

هاوڵاتی سەرەڕای هەڕەشە بەردەوامەكانی بەرپرسانی ئێران لەخەڵك و سەركوتكردنی بەردەوامی هێزە ئەمنییەكان، كەچی ڕۆژ لەدوای ڕۆژی بازنەی ناڕەزایەتییەكانی ئێران فراوانتر دەبێت و توێژ و چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگا زیاتر بەشداری لەو سەرهەڵدانانەدا دەكەن كە لەدوای كوژرانی ژینا ئەمینی كچە كوردی خەڵكی سەقزەوە بەبیانوی نەبەستنی لەچكەوە سەریهەڵداوەو ٤٠ ڕۆژەی تێپەڕاندووە، هاوكات جگە لەڕووە ناوخۆییەكەی، لەئاستی دەرەوەو وڵاتانی ڕۆژئاوایشدا تا دێت پشتگیری خۆپیشاندەران زیاتر دەبێت، تەنانەت (جەستن ترودۆ)ی سەرۆك وەزیرانی كەنەدا خودی خۆی بەشداری خۆپیشاندانێكی ئێرانییە ناڕازییەكانی دانیشتووی ئەو وڵاتەی كردو ڕایگەیاند لەدوای ڕووخانی ڕژێمی ئێران كەنەدا شوێنێك نییە بۆ پاراستنی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران، هاوكات ئیدانەی سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی كردو  ڕایگەیاند ئەو بۆ پشتگیری لە ئێرانییەكان بەشداری خۆپیشاندانەكەی كردووە. بڕیاروایە ڕۆژی چوارشەممە ٢ی تشرینی دووەم حكومەتی ئەمەریكا پرسی خۆپێشاندانەكانی ئەمدواییەی ئێران بباتە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و هەریەكە لە جاوید رەحمان نێردەی ئەنجوومەنی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی تایبەت بە ئێران، شیرین عەبادی براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی و نازەنین زا‌غەری، ئەكتەری سینەما و چالاكڤان، لە كۆبوونەوەكەدا قسە بكەن. ئاژانسی رۆیتەرز سەبارەت بە ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڵاویكردووەتەوە، «لە كۆبوونەوەكەدا بە وردی باس لە سەركوتی ئەمدواییەی كچان و ژنان و پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییەكانی ئێران دەكرێت.» لەڕاگەیەندراوێكیشدا وەزیرانی دەرەوەی 12 وڵات، كە هەموویان ژنن و بریتین لە وەزیرانی دەرەوەی ( فەرەنسا، ئەڵمانیا، كەنەدا، نیوزلەندا، نەرویج، ئایسلەند، كۆسۆڤۆ، لیبیا، لیختنشتاین، نەمسا، ئەندۆرا و ئەلبانیا) سەركۆنەی مامەڵەی ئێران لەگەڵ خۆپێشاندەران دەكەن و بە «سەركوتكردنی مافی ژنان» تۆمەتباری دەكەن و دەڵێن: «وەكو خانمە وەزیرانی دەرەوە، هەست بە بەرپرسیارێتیی هاودەنگبوون لەگەڵ ژنانی ئێران دەكەین.» هاوكات لەهەریەكە لە وڵاتانی بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا و ئیسرائیل و ئیتاڵیا و چەندین ناوچەی دیكە بەهەزاران كەس بۆ پشتیوانی لەخۆپیشاندەرانی ئێرانی هاتنە سەر شەقامەكان و داوای ڕووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران و بەسزا گەیاندنی بەرپرسانی ئەو كۆمارەیان كرد كە دەستیان بە خوێنی خۆپیشاندەران سوورە. ئەمە لەكاتێكدایە لە چلەی ماتەمینیی ژینا ئەمینیدا، ئەمریكا سزای نوێی بەسەر ئێراندا سەپاند كە 14 كەسایەتی و سێ دامەزراوە دەگرێتەوە و بەرپرسن لە سەركوتكردنی خۆپێشاندەرانی ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان. لەوبارەیەوە ڤیدانت پاتێل، جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت، «بەرپرسانی ئێران رووبەڕووی كێشەكانی دەستی خۆیان بووەنەتەوە، و بەردەوامیشە لە تۆمەتباركردنی ئەمریكا بە هاندانی خۆپێشاندەران. با روونبین، ئەم خۆپێشاندانانە لەبارەی خەڵكی ئێران و داواكارییەكانیانە، هاوكات ئێمە لە هەوڵی ئەوەشداین زۆر هۆشیاربین نەكەوینە داوی زانیارییە هەڵەكانی ئێران كە گوایە ئەمریكا لە پشت خۆپێشاندانەكانە.» ئەمریكا مەترسی ئەوەشی خستۆتە ڕوو كە ڕەنگە ئێرانییەكان سود لەئەزمونی ڕووسەكان ببینن بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەران و كارین جین پیەر، وتەبێژی كۆشكی سپی دەڵێت، «ئێمە نیگەرانین لەوەی كە لەوانەیە مۆسكۆ راوێژ بداتە ئێران لەسەر باشترین شێوازی ئیدارەدانی خۆپێشاندانەكان. ئەزموونی فراوانی رووسیا لە سەركوتكردنی خۆپێشاندانەكان بەكاربێت.» لەبەرامبەریشدا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، ناسر كەنعانی رایگەیاندووە، بە سەپاندنی سزا بەسەر كەسایەتی و دامەزراوە ئەمریكی و كەنەدییەكان وەڵامی ئەو سزایانە دەدەنەوە كە لە لایەن ئەمریكا و كەنەدا سەبارەت بە گیانلەدەستدانی مەهسا ئەمینی و ئەو ناڕەزایەتیانەی كە دواتر لەو وڵاتە دەستییان پێكرد، بەسەر وڵاتەكەیدا سەپێندراون. سەرەڕای بەردەوامی خۆپیشاندانەكانیش رۆژی شەممەی ڕابووردوو (٢٩ـی تشرینی یەكەم) حكومەتی ئێران چەند كەسێكی لە چالاكانی نارەزاییەكان دادگاییكردووەو تۆمەتی  «فەساد لەسەر زەوی، دژایەتی و بەرەنگاربوونەوەی حكومەتی ئیسلامی»، داوەتە پاڵیان ، هاوكات پەرلەمانی ئێران ڕۆژی یەكشەممە( ٣٠ی تشرینی یەكەم ) دەنگی لەسەر پرۆژە یاساییەكدا بۆ زیادكردنی موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و سەرباز و پۆلیسەكان بەڕێژەی لەسەدا ٢٠ ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ كپكردنەوەی خۆپیشاندانەكان. لەلایەكی ترەوە حكومەتی ئێران هەڵمەتێكی دەستگیركردنی ڕۆژنامەنوسانیشی دەستپێكردووە و تۆمەتی ئەوەی داوەتە پاڵ ڕۆژنامەنوسان كە لەدەرەوەی ئێران خولی ڕاهێنانیان بۆ چۆنیەتی ڕووخانی ڕژێم بینیووە، لەبەرامبەریشدا لەڕاگەیەندراوێكدا ٣٠٠ ڕۆژنامەنوس هەڵمەتێكیان بۆ ئازادكردنی هاوپیشەكانیان دەستپێكردووەو داوایانكردووە دەسەڵاتداران دەستگیركراوەكان ئازادبكات و ڕێگە لەكاری ڕۆژنامەنووسی نەگرێت. بەپێی زانیارییە ڕۆژنامەوانییەكانیش لەچەند ڕۆژی ڕابووردوودا زیاتر لە ٣٦٥٠ ملیار تمەنی ئێرانی لە بۆرسەكانی ئێران ڕاكێشراونەتەوەو تاوەكو ئێستا فرۆشتنی پشكەكەكان زیاتر لە پرۆسەی كڕێنی پشك و بازرگانان پشكەكانیان دەفرۆشن. رۆژی ١٣ی ئەیلوول، پۆلیسی ئیرشادی تاران بە پاساوی «پابەند نەبوون بە یاساكانی جلوبەرگی ئیسلامی» ژینا ئەمینیی تەمەن ٢٢ ساڵی دەستگیر كرد، دوای دەستگیركردنیشی رەوشی تەندروستی ئەمینی تێكچوو و گوازرایەوە بۆ نەخۆشخانە و لە رۆژی ١٦ی ئەیلوول لە نەخۆشخانە گیانی لەدەست دا و  رۆژی ١٧ی ئەیلوول لە شاری سەقز بە خاك سپێردرا و دوای رێوڕەسمی بەخاكسپاردنەكەش خۆپیشاندان دروست بوو كە لە ماوەیەكی كەمدا، شەپۆلی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكان زۆربەی شارەكانی ئێرانی گرتەوە. بەپێی دوایین ئامارەكانی ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ لە سەرەتای خۆپێشاندانەكانەوە تاوەكو ئێستا نزیكەی ٣٠٠ كەس  كە زیاتر لە ٣٠ كەسیان منداڵبوون بە تەقەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە و خۆپیشاندانەكانیش بەردەوامییان هەیە.

هاوڵاتی  هەردوو پۆستە وەزارییەکەی حکومەتی عێراق کە بە بەتاڵی مابوونەوە بەهۆی ناکۆکی نێوان یەکێتی و پارتی ،بە بڕیاری سەرۆک وەزیرانی عێراق بە وەکالەت پڕکرانەوە ڕۆژی سێشەممە لە میانی کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقدا بە بڕیاری سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی، پۆستی هەردوو وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانییەکان و وەزارەتی ژینگە بە وەکالەت پڕ کرانەوە. نووسینگەی رۆژنامەوانیی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە سەرۆکوەزیرانی عێراق بڕیاریداوە وەزیری دەرەوەی عێراق، فوئاد حوسێن بکرێت بە وەزیری ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانییەکان بە وەکالەت و پۆستی وەزارەتی ژینگە بە وەکالەت سپێڕدراوە بە وەزیری تەندروستیی، ساڵح مەهدی موتەڵیب. ئەمەشلەکاتێکدایە کابینەی نوێی حکوومەتی عێراق لە ٢٣ وەزارەت پێکهاتووە، ١٢ بۆ پێکهاتەی شیعە، شەش بۆ پێکهاتەی سوننە، چوار بۆ کورد و وەزارەتێکیش بۆ پێکهاتەکان بوو کە درا بە پێکهاتەی کلدان.

هاوڵاتی دوای ئەوەی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی ڕۆژی سێشەممە لە ڕاپۆرتێکدا بڵاویکردەوە کە گوایە حکومەتی سعودیە زانیاریی هەواڵگریی داوەتە ئەمریکا و هۆشداریی داوە لە ئەگەری ئەنجامدانی هێرشێک لەلایەن ئێرانەوە بۆسەر ژمارەیەک ئامانج لەنێو سعودیە و هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان. بەرپرسانی بەرگری و سەربازی ئەمریکا زانیارییە هەواڵگرییەکانی بەرپرسانی سعودیەیان پشتڕاست نەکردەوە بەڵام بەرپرسانی ئەمریکی ئاماژە بەوە دەکەن، ئەوان لەگەڵ هاوپەیمانەکانیان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەسەر هێڵن بۆ چاودێرییکردنی دۆخەکە. هەروەها  وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەڵێت، درێخی ناکەن لە بەرگریکردن لە بەرژوەندییەکانیان و هاوبەشەکانیان لە ناوچەکە. رۆژی سێشەممە 1-11-2022، رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی لە زاری چەند بەرپرسێکی ئەمریکی و سعودیی بڵاویکردەوە، هەواڵگری سعودیە زانیارییان بە بەرپرسانی ئەمریکی داوە، بەوەی ئێران رەنگە بەمنزیکانە هێرش بکاتە سەر هەولێر و سعودیە، ئەمەش وەک هەنگاوێک بۆ پەردەپۆشکردنی خۆپێشاندان و ئاڵۆزییەکانی نێوخۆی ئێران.  لە وەڵامدا نێد پرایس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا گوتی، "نیگەرانین لە وێنەی هەڕەشەکان" و  ئەوەشی گوت کە "بەردەوام لە رێگەی کەناڵە سەربازی، دیپلۆماسی و هەواڵگرییەکانمان لەگەڵ سعودیە" لەسەر هێڵن تاوەکو بتوانن بەرپەرچی هەر هێرشێکی لەمجۆرە بدەنەوە. ئەوەشی ڕونکردەوە "هیچ دوودڵیش ناکەین لە کردارنواندن بۆ بەرگریکردن لە خۆمان و هاوبەشەکانمان لە ناوچەکە. ئەگەر ئێمە زانیاریی وردمان هەبێت، متمانەپێکراوبێت، بەڕاستی هەڕەشە بۆسەر هاووڵاتییانی ئەمریکی درووستبکات، بەدڵنیاییەوە ئێمە لەژێر ئەو سیاسەتەوە شوێن هەموو پابەندیێکمان دەکەوین". هەر ئەمڕۆش لە راگەیێندراوێکدا ، گوتەبێژی فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا رایگەیاند، ئەوان بەردەوام لەسەر هێڵن لەگەڵ هاوپەیمانەکانیان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی دۆخی ناوچەکە. لەوبارەیەوە، جۆ بوچیانۆ، گوتەبێژی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا گوتی، "ئێمە بەردەوام چاودێریی ئاستی مەترسییەکان لە ناوچەکە دەکەین و بەردەوامیش لەگەڵ هاوبەشەکانمان لە ناوچەکە لە پەیوەندیداین کە ئەوەش سوپای سعودیەش دەگرێتەوە."  گوتەبێژی پێنتاگۆن بە رۆژنامەوانانیشی گوتووە، "ئێمە لەوەوپێش گوتوومانە و دووپاتیشی دەکەینەوە، مافی خۆمانە هێزەکانمان بپارێزین و بەرگرییان لێ بکەین، جا هێزەکانمان لە هەرکوێ خزمەت بکەن لە عێراق بن، یان هەر شوێنێکی دیکە."  ئەمەشلەکاتێکدایە ڕۆژی سێشەممە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق رایگەیاند، بەغدا سوورە لەسەر ئەوەی بەردەوام بێت لە میوانداریکردنی دانوستانەکانی نێوان ئێران و سعودیە، بەمەبەستی کۆتاییهێنان بە کێشەکانی نێوان ریاز و تاران. 

هاوڵاتی کۆمەڵەی پزیشکی ئەڵمانی داوای ئازادکردنی ئەو پزیشکە دەکەن کە لە لێدوانێکیدا باسی لە بەکارهێنانی چەکی کیمیای کردبوو لە لایەن تورکیاوە. پرۆفیسۆر شەبنم کۆرور فنجانچی سەرۆکی یەکێتی پزیشکانی تورکیا دوای ئەوەی لە  لێدوانەکانیدا وتبوی بە گوێرەی ئەو بەڵگانەی بینیویەتی پێدەچێت سوپای تورک چەکی کیمیایی لە باشوری کوردستان بەکاربێنێت دەستگیر دەکرێت هەر بۆیە کۆمەڵەی پزیشکی ئەڵمانی داوای ئازادکردنی دەکات.  کۆمەڵەی پزیشکی دادوەری ئەڵمانی  لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دەستگیرکردنی پرۆفیسۆر شەبنم کۆرور فنجانچی دوای لێدوانەکانی کە وتبوی بە گوێرەی ئەو بەڵگانەی بینیویەتی پێدەچێت سوپای تورک چەکی کیمیایی لە باشوری کوردستان بەکاربێنێت نارەزایی  کاردانەوەیەکی زۆری لێکەوتەوە و هەر بۆیە کۆمەڵەکە دەڵێت، لێدوانەکانی شەبنەم فنجانچی لە چوارچێوەی بنەما سەرەتاییەکانی ئازادی رادەربڕینی پزیشکتیدایە. هەروەها کۆمەڵەکە ڕاشیگەیاندووە، لەم چوارچێوەیەدا دەمانەوێت پرۆفیسۆر شەبنم کۆرور فنجانچی دەستبەجێ ئازاد بکرێت و پشتگیری داواکاری لێکۆڵینەوەی سەربەخۆی گشتگیر دەکەین لە پێشێلکردنی قەدەغەی چەکی کیمیایی.

هاوڵاتی ناوەندێکی ئاماری ئێران ئاشکرای دەکات؛ بە پێچەوانەی بانگەشەی بەرپرسانی حکومەت لە وڵاتەکە، گەشەی ئابوریی بۆ نیوە دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. پێگەی تایبەت بە ئاماری ئێران (iranopendata.org) بڵاوی کردوەتەوە؛ لە ماوەی یەک ساڵی سەرۆک کۆماریی ئیبراهیم رەئیسی لە ئێران، گەشەی ئابوریی وڵاتەکە بە رێژەی 45% دابەزیوە. لە ئامارەکاندا ئاماژە بەوەکراوە؛ گەشەی ئابوریی کەرتی نەوت لە ئێران کە ساڵی رابردو (27%)بوە بۆ (1%) لە ئەمساڵ دابەزیوە سەرەڕای ئەوەی لەو ماوەیەدا نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو لە بازاڕەکانی جیهاندا بەرزبوەتەوە. بە پێی ئامارەکان لەسەردەمی رەئیسیدا گەشەی ئابوریی کەرتی نەوتی ئێران 26% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. هەر لەو ئامارانەدا دەرکەوتوە بە گشتی گەشەی ئابوریی کەرتی کشتوکاڵی ئێران هاوشێوەی زۆربەی کەرتەکانی دیکە لە پاشەکشێ و دابەزیندا بوە. زۆربەی بەرپرسانی کابینەی ئیبراهیم رەئیسی لە لێدوانەکانیاندا جەختیان لەوە دەکردەوە کە توانیویانە لە یەک ساڵی دەستبەکاربونیان سەرەڕای سزاکانی ئەمریکا، گەشەی ئابوریی وڵاتەکە بەرز بکەنەوە بەڵام بڵاوبونەوەی ئەو ئامارانە پێچوانەی لێدوانی رەئیسی و بەرپرسانی کابینەکەی دەسەلمێنێت.

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی چەند بریارێکی دەرکرد کە تیادا بڕیارەکانی ساڵی رابردوی حکومەتی مستەفا کازمی هەڵوەشاندەوە. لە کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاردرا موهەنەد نەعیم لە پۆستی ڕاوێژکاری دەزگای ئاسایشی نیشتمانی  و  حەیدەر حەمادە لە پۆستی بەڕێوەبەری گشتی دەستەی وەبەرهێنانی نیشتمانی سەفیە سوهەیل و عومەر بەرزنجی، وەک دوو وەکیل وەزیری وەزارەتی وەزارەتی دەرەوە و مەشرەق عەباس لە پۆستی ڕاوێژکاری سیاسی سەرۆک وەزیران  لە کارەکانیان دوربخرێنەوە.  هەروەها ڕائد جوحی لە پۆستی بەرپرسی دەزگای هەواڵگری دوورخرایەوە کە پێشتر بڕیاری بۆ دەرچوبوو، بڕیاری دانانی پارێزگاری نەجەف و زیقاریش هەڵوەشیندرانەوە. هەر لە کۆبونەوەکەدا  بڕیاردرا بە دامەزراندنی هەڵگرانی بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرا و یەکەمەکانی زانکۆ و پەیمانگەکان، کە ژمارەیان زیاتر لە 74 هەزار کەس دەبێت. ئەمەشلەکاتێکدایە رۆژی ٢٧ی تشرینی یه‌كه‌می ٢٠٢٢ به‌ ئاماده‌بوونی ٢٥٣ په‌رله‌مانتار، ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق متمانه‌ی به‌ ده‌ستبه‌كاربوونی ٢١ وه‌زاره‌ت له‌ كابینه‌ی نوێی حكومه‌تی عێراق به‌ سه‌رۆكایه‌تی محه‌مه‌د شیاع سودانی به‌خشی.

هاوڵاتی وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر دەسەڵات لە ئێران کارکردن لە کانی زێڕی پارێزگای سیستان و بەلوچستان لە لایەن دانیشتوانی ناوچەکەوە راگیرا. بە پێی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییانەی بڵاوکراونەتەوە؛ ژمارەیەکی بەرچاو لە خەڵکی سیستان و بەلوچستان بە کاروانی سەدان ئۆتۆمبێل رێگای سەرەکیی کارکردن لە کانی زێڕی (ئەنجیرەک) لە ناوچەی تەفتان لە پارێزگاکەیان داخستوە. ئەوە دوەمجارە لە چوارچێوەی ناڕەزایەتییەکانی خەڵکی ئەو ناوچەیە بەرامبەر سەرکوتی خەڵک ئەو کانە زێڕە کە بە گەورەترین کانی زێڕی ئێران ئەژمار دەکرێت و یەدەگی ئاڵتونەکەی دەگاتە 49 ملیۆن تەن داخراوە. بونی ئەو کانە زێڕە لە سیستان و بەلوچستان لە کاتێکدایە ئەو پارێزگایە لە کۆی 31 پارێزگای ئێران بە هەژارترین ناوچە لەو وڵاتە لەقەڵەم دەدرێت.    

هاوڵاتی لە نامەیەکدا بۆ سەرۆکی دەسەڵاتی دادی عێراق، سەرۆکی دەسەڵاتی دادی ئێران داوای خێرا کردنەوەی رەوتی دادگایی کردنی بکوژانی  قاسم سولەیمانی کرد. موحسێنی ئێژەیی، سەرۆکی دەسەڵاتی دادی ئێران لە نامەیەکدا بۆ فائیق زەیدان، سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق خۆشحاڵی خۆی لە بەڕێوەچوونی سێ خول دانوستانی کومیتەی لێکۆڵینەوە هاوبەشەکانی نێوان بەرپرسانی دادوەری دوو وڵاتەکە دەربڕی و ستایشی ئەنجامەکانی ئەو هاوکارییە هاوبەشەی کرد. هاوکات ناوبراو ئاماژەى بە کوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس کرد کە بەوتەی خۆی لەلایەن سەرۆک کۆماری ئەمریکا و بەشداری بەرپرسانی فەمی هەندێک وڵاتانی دیکە ئەنجام دراوە بەڵام بە پێی ئەوەی کە ئەو کوژرانە لەناو خاکی عێراق ئەنجام دراوە و دوو ساڵیشی بە سەردا تێدەپەڕێت،ئەوەی خستە ڕوو کەوا وڵاتەکەی داوای خێرا کردنەوەی شوێنگیری، لێپێچینەوە و سزادانی بەرپرسانی ئەو کوشتنە دەکات.

هاوڵاتی له‌ زۆربه‌ی زانكۆكانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و شاره‌كانی ناڕه‌زایه‌تی و گردبوه‌نه‌وه‌ به‌ڕێوه‌چوو و بڕیاره‌ رۆژی سێشه‌ممه‌ خۆپیشاندانی سه‌رتاسه‌ریی به‌ڕێوه‌بچێت و به‌ پێی دوایین ئامار تا ئێستا 283 كه‌س له‌ ناڕه‌زایه‌تییه‌كاندا كوژراون. رۆژهه‌ڵاتی كوردستان به‌ مانگرتن ده‌ستیپێكرده‌وه‌ رۆژی دووشه‌ممه‌ مانگرتن له‌ شاری شنۆ و روانسه‌ر ده‌ستیپێكرد و دوكان و بازاڕه‌كان نه‌كراونه‌وه‌ و هاوكات كچانی خوێندكار له‌ مه‌ریوان رژانه‌ شه‌قامه‌كان و دروشمیان دژی ده‌سه‌ڵاتی ئێران وته‌وه‌. به‌ به‌شداریی خه‌ڵكێكی زۆر، ته‌رمی كۆمار ئه‌و لاوه‌ 16 ساڵه‌یه‌ی كه‌ شه‌وی یه‌كشه‌ممه‌ به‌ ته‌قه‌ی هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی ئێران له‌ پیرانشار گیانی له‌ده‌ست دا، له‌ گوندی زێوكه‌ به‌خاك سپێردرا و به‌شداربوانیش دروشمی "مه‌رگ بۆ دیكتاتۆر"یان وته‌وه‌. باوكی كۆمار له‌كاتی به‌خاكسپاردنی رۆڵه‌كه‌یدا؛ وتی جه‌رگ سوتان ئاسان نییه‌ من كوڕه‌كه‌م له‌ 25 گه‌لاوێژ له‌دایكبو بۆیه‌ ناوم نا كۆمار، ئه‌و بێتاوان بو شانازیی ده‌كه‌م كه‌ بۆ خاك و وڵاتی خۆی شه‌هیدبوو ئه‌گه‌رچی ژانی ئه‌و مه‌رگه‌ ئاسان نییه‌. وتیشی: نابێت خه‌ڵك و وڵاتی خۆمان بفڕۆشین و سیخوڕیی بۆ ده‌سه‌ڵات بكه‌ین چونكه‌ ده‌سه‌ڵات هه‌وڵی كوشتنی هه‌موان ده‌دات. هاوكات له‌شاری سنه‌ جه‌ماوه‌رێكی زۆر به‌شدارییان كرد له‌ به‌خاكسپاردنی ته‌رمی سارینا ساعدی ته‌مه‌ن 16 ساڵ كرد كه‌ له‌ خۆپیشاندانه‌كانی رۆژی چوارشه‌ممه‌ی رابردودا برینداركرا و دوای مانه‌وه‌ی چه‌ند رۆژ له‌ نه‌خۆشانه‌ی ته‌وحید له‌ سنه‌ گیانی له‌ده‌ستدابوو پزیشكی دادی سه‌ر به‌ ده‌سه‌ڵاتی ئێران رایگه‌یاندبو كه‌ مه‌رگی سارینا په‌یوه‌ندیی به‌ خۆپیشاندانه‌كانه‌وه‌ نه‌بوه‌ و به‌هۆی به‌كارهێنانی مادده‌ی هۆشبه‌ره‌وه‌ گیانی له‌ده‌ستداوه‌. خوێنداكارانی زانكۆكانی سنه‌ گردبونه‌وه‌یان ئه‌نجام دا و خوێندكارانی ئه‌و زانكۆیانه‌ دروشمیان دژی ده‌سه‌ڵاتی ئێران وته‌وه‌. شه‌وی دووشه‌ممه‌ له‌ شاری سه‌رده‌شت خۆپیشانداو ناڕه‌زایه‌تیی ده‌ستی پێكرده‌وه‌ و گه‌نجانی شاره‌كه‌ رێگا سه‌ره‌كییه‌كانیان كۆنتڕۆڵ كرده‌وه‌. له‌ كامیاران له‌چوارچێوه‌ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كاندا ژماره‌یه‌ك كامێرای چاودێریی شاره‌كه‌ سوتێنران. ناوه‌ندی هه‌نگاو بۆ مافه‌كانی مڕۆڤ بڵاوی كرده‌وه‌ زیاتر له‌ 20 كه‌س له‌ شاری قه‌سری شیرین له‌ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌ لایه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌كانه‌وه‌ ده‌ستگیركراون و چاره‌نوسیان نادیاره‌. ناڕه‌زایه‌تیی له‌ زانكۆكانی ئێران له‌ زانكۆ به‌هه‌شتیی تاران خۆپیشاندانه‌كان به‌فراوان بون و دروشمیان دژی رێبه‌ری كۆماری ئیسلامی ئێران وته‌وه‌. ئه‌و خوێندكارانه‌ی كه‌ له‌ زانكۆی شه‌ریف له‌ تاران ده‌ركرابون چونه‌ به‌رده‌م زانكۆكه‌ و مانگرتنیان راگه‌یاند، له‌ ماوه‌ی رابردودا ده‌یان خوێندكار به‌ بیانوی هاندانی خوێندكاران له‌ زانكۆكانی ئێران ده‌ركراون. له‌ زانكۆی چه‌مران له‌ شاری ئه‌هواز له‌ باشوری ئێران خوێندكارانی زانكۆ گردبونه‌وه‌ و ناڕه‌زایه‌تیان رێكخست و دروشمیان دژی "به‌سیج" و ده‌سه‌ڵات له‌و وڵاته‌ وته‌وه‌. خوێندكارانی زانكۆكانی شیراز هاوشێوه‌ی شاره‌كانی دیكه‌ به‌رده‌وامبون له‌ دربڕینی ناڕه‌زایه‌تی و دروشم وتنه‌وه‌ دژی ده‌سه‌ڵات. له‌ زانكۆی زانستی پزیشكی ته‌برێز خۆپیشاندانی به‌رفراوان به‌ڕێوه‌چو و خوێنكاران دروشمی " ده‌جه‌نگین و ئێران وه‌ده‌گرینه‌وه‌"یان وته‌وه‌. شه‌وی دووشه‌ممه‌ش له‌ ژماره‌یه‌ك شه‌قامی شاری تاران و ته‌برێز ناڕه‌زایه‌تیی به‌ڕێوه‌چوو. له‌ زانكۆی ئه‌هلیی شاری ئیسلامشه‌هر له‌ تاران به‌ درۆن چاودێریی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان كرا به‌ مه‌به‌ستی ناسینه‌وه‌ی خۆپیشانده‌ران به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش خوێندكاران دروشمی " نا بۆ كۆماری ئیسلامی"یان وته‌وه‌. خوێندكارانی زانكۆی سیستان و به‌لوچستان گردبونه‌وه‌ و دروشمی "ئازادی، ئازادی.."یان وته‌وه‌ و له‌ زانكۆی شاری ئه‌راك و له‌ زانكۆی خه‌یام له‌ شاری مه‌شهه‌د ناڕه‌زایه‌تیی به‌ڕێوچوو. خوێندكاره‌ هاوپۆله‌كانی سارینا ئیسماعیلزاده‌ یادی چله‌ی مه‌رگی ئه‌ویان كرده‌وه‌ و بۆیان نوسیوه‌ له‌ "خاكی تۆ هیوا ده‌ڕوێت" و " بۆنی به‌هار دێت ئێمه‌ ده‌نگی ده‌بیستین" سارینا ئیسماعیلزاده‌ ته‌مه‌ن 16 ساڵ به‌هۆی لێدانی هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی ئێران له‌ شاری كه‌ره‌ج كوژرا و دواتر هێزه‌ ئه‌منییه‌كان رایانگه‌یاند خۆی كوشتووه‌. سه‌رۆكی ده‌زگای داد له‌ تاران رایگه‌یاند؛ دوای سزادانی هه‌زار خۆپیشانده‌ری تاران كراوه‌ و بڕیاره‌ به‌ڕێوچونی دادگای تۆمه‌تبارانیش به‌ ئاشكرا بێت و له‌ ته‌له‌فیزیۆنی فه‌رمی وڵاته‌كه‌ش په‌خش بكرێت. به‌ به‌شداریی هه‌زارن كه‌س له‌ گۆڕستانی وحیده‌ له‌ شارۆچكه‌ی شه‌هریار سه‌ر به‌ پارێزگای تاران چله‌ی جه‌ماوه‌ریی بۆ عێرفان خه‌زایی كه‌ له‌ ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی شه‌هریار كوژرابو به‌ڕێوه‌چوو. هاوكات له‌ شاری قه‌زوێن چله‌ی جه‌واد حه‌یدری له‌ لایه‌ن كه‌سوكاری به‌ڕێوه‌چوو. له‌ به‌یاننه‌مه‌یه‌كدا به‌ ناوی چالاكانی مه‌ده‌نی داوا كراوه‌ رۆژی سێشه‌ممه‌ و چوارشه‌ممه‌ ناڕه‌زایه‌تیی له‌ سه‌رتاسه‌ری شاره‌كانی ئێران به‌ڕێوه‌بچێت و ئه‌و ناڕه‌زایه‌تییانه‌ش بڕیاره‌ له‌ كاتژمێر (11:00) ده‌ست پێبكات. به‌ پێی داوایین ئامار ژماره‌ی كوژراوانی خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی سه‌رتاسه‌ری رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و ئێران 283 كه‌س و زیاتر له‌ 14 هه‌زار كه‌سیش ده‌ستگیر كراون.  

کەنەدا ژمارەیک سزای دیکەی دژی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران و دامەزراوەکانی رادەگەیەنێت. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا لە بەیاننامەیەکدا رۆژی دوشەممە ئاشکرای کرد؛ بەهۆی پێشێلکاریی مافەکانی مرۆڤ لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە ژمارەیەک سزای بەسەر چوار بەرپرس و دوو دامەزراوەی وڵاتەکەدا سەپاندوە. لە بەیاننامەکەدا ناوی حسێن رەحیمی، ئەحمەد فازلیان، ئەسەدوڵڵا جەعفەری، مورتەزا موسەوی  لە فەرماندە سەربازییەکانی پۆلیس و هێزە ئەمنییەکانی هێنراوە . جگە لەو چوار بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران، دامەزراوەی پۆلیس و ناوەندێنی پەروەردە و راهێنانی(موستەفا)ی لە لایەن کەنەداوە سزایان بەسەردا سەپێنراوە. مێلانی جولی، وەزیری دەرەوەی کەنەدا رایگەیاند؛ وڵاتەکەی پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکان و خواستی بوێرانەی خەڵکی ئێران دەکات. ئەو سزایانە چوارەم قۆناغی سزاکانی کەنەدایە کە بەهۆی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان دژی بەرپرسانی ئێران و دامەزاروەکانی سەپێنراوە.