لە شاری عەفرینی ڕۆژئاوای کوردستان تورکیا سێ هاوڵاتی ڕفاند

هاوڵاتی  موراد قەرەیلان ئەندامی كۆمیتەی بەڕێوەبەری پەكەكە دەڵێت: "ئێستا دەرفەتە بۆ حكومەتی هەرێم و پارتی دیموكراتی كوردستان هەڵوێستێكی نوێ بەرامبەر هەژموونی باڵادەستی و دەستدرێژییەكانی توركیا بگرنەبەر،و ئەگەر بیانەوێت دەرفەتیان بۆ ڕەخساوە". راشیگەیاند: "دەكرێت هەم هەڵوێستی نەتەوەیی كوردستانی و هەم  عێراقیش پەرەی پێ بدرێت، و هاوكات دەتوانن دەستكەوتی نوێ بەدەست بهێنن". رونیشیكردەوە: "بەشێك لە سیاسەتی باشوری كوردستان  پێشتریش خاوەن هەڵوێست بوون، بەڵام ئەوانەی تا ئێستا هەڵوێستی خۆیان دەرنەبڕیوەو ئەوانەشی هاوكارییان دەكەن، دەتوانن دووبارە هەڵوێستی نوێ نیشان بدەن، چونكە ئەوە شتێك دەكرێت،و لە هەمان كاتدا هیواش هەیە، كە ئەم سیاسەتە بگرنەبەر و دەستكەوتی نوێ بەدەست بهێنین، ئێمە هیوادارین لەم چوارچێوەیەدا پێشكەوتن ڕووبدات". موراد قەرەیلان، لە دیدارێكیدا لەگەڵا میدیاكانی سەر بە پەكەكە تیشكیخستەسەر هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا بۆسەر خاكی عێراق، رایگەیاند: "لەبارەی بوونی سوپای توركیا لەسەر خاكی عێراق ، زۆربەی بڕیارەكانی بەرپرسانی دەوڵەتی عێراق لەسەر ئەم بابەتە ڕاستن، بەڵام ئەو ژمارانەی دەیدەن كەمێك كەمترن لەوەی هەیە، ڕەنگە زانیارییەكانیان تەواو نەبێت، لە ڕاستیدا ژمارەی ئەو خاڵە سەربازیانەی دەوڵەتی توركیا، كە لە باشووری كوردستان دروستكراون نزیكەی ١٠٠ خاڵن، بەڵام ژمارەی ئەو سەربازانەی لەسەر خاكی عێراق جێگیركراون و چالاكن، بەلانیكەمەوە ٣٠ هەزار سەربازن"، و وتیشی: "سوپای توركیا لە ماوەی سێ مانگدا زیاتر لە سێ هەزار هێرشی ئاسمانی بۆ سەر خاكی عێراق ئەنجامداوەو دوو هەزار و ٥٧٤ جاریش بۆردومانی خاكی عێراقی كردووە". دوێنی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كۆبونەوەیەكی سەبارەت بە هێرشەكانی توركیا بۆ سەر ناوچە گەشتیارییەكەی پارێزگای دهۆك ئەنجامداو تیایدا وەزیری دەرەوەی عێراق راپۆرتێكی سەبارەت بە دەستدرێژیەكانی توركیا پێشكەش كردو داوای كرد توركیا خاكی عێراق جێبهێڵێت، هەر لە كۆبونەوەكەدا جینین پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق ڕایگەیاند: "هێرشەكەی توركیا بۆسەر زاخۆ، كە بە ناوچەیەكی گەشتیاری ناسراوە، بێ باكییەكی شۆكهێنەرە بۆ گیانی خەڵكی سڤیل".    

هاوڵاتی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق  لەكۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند:" هێرشەكەی توركیا بۆسەر زاخۆ، كە بە ناوچەیەكی گەشتیاری ناسراوە، بێ باكییەكی شۆكهێنەرە بۆ گیانی خەڵكی سڤیل".   جنین پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق، لە وتارێكیدا لە كۆبوونەوەی دوێنێی ئەنجوومەنی ئاسایشدا رایگەیاند" زۆر گرنگە هەموو هێرشەكان بۆسەر خاكی عێراق بوەستێن، ئەم پێشێلكارییانە نەك تەنیا بێباكانە گرژییە نێوخۆی و هەرێمییەكان زیاد دەكەن، بەڵكو هەروەكو بینیمان، دەبنە هۆكاری رووداوی تراژیدی مرۆیی گەورە".  دەقی وتارەكەی جنین پلاسخارت: زۆر سوپاس بەڕێز سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی؛ زۆر سوپاس بۆ رەخساندنی دەرفەت بۆ خستنەڕووی دوایین زانیاری لەسەر هێرشی تراژیدی ئەم دواییەی سەر قەزای زاخۆ لە سنووری پارێزگای دهۆك كە گیانلەدەستدانی 9 كەسی سڤیل و برینداربوونی 33 كەسی دیكەی لێكەتەوە. لە دوایین وتارم لەبەردەم ئەم ئەنجوومەنە، چونكە ئەمە یەكەمجارم نییە كە تۆپباران و مووشەكباران بخەمەڕوو، هۆشداریمدا كە "ئەمە رێگەیەكی زۆر مەترسیداری بەرەوپێشبردنی بەرژەوەندییەكانە، هەروەها رێگەیەكە كە زیاتر دەوڵەتی عێراق" لاوازدەكات.   تاوەكو ئێستا ئەوەی دەیزانین ئەمەیە:   دوای نیوەڕۆی 20ـی تەممووز، پێنج گولە تۆپ بەر هاوینەهەواری پەرەخ كەوتن. هاوینەهەوارەكە شوێنێكی گەشتیاریی ناسراوە. هەروەكو لەم كاتەی ساڵدا پێشبینی دەكرێت، لە گەشتیاران جمەی دەهات و منداڵیش لەوێ بوون.   یەكەم تۆپباران بەر تەپۆڵكەیەك كەوت كە بەسەر پەرخەدا دەڕوانێت، بەڵام تۆپبارانی دووەم ناوجەرگەی هاوینەهەوارەكەی كردە ئامانج، هەروەكو وتم، 9 كەسی كوشت كە لەنێویاندا سێ منداڵ هەبوون، یەكێكیان منداڵێكی یەك ساڵان بوو؛ 33 كەسی دیكەی برینداركرد. 11 لە بریندارەكان نەشتەرگەریان بۆ كراوە و باری تەندروستی سێیان ناجێگیرە.   راستەوخۆ دوای هێرشەكە، مستەفا كازمی، سەرۆكوەزیران لیژنەیەكی پێكهێنا. هەر لە هەمان رۆژ، لیژنەكە سەردانی شوێنی هێرشەكەی كرد بۆ ئەوەی شوێنەكە بەچاوی خۆی ببینێت، بەڵگە كۆبكاتەوە و قسە لەگەڵ شایەتحاڵ و خەڵكی ئەوێ بكات. پشتئەستوور بە هەڵسەنگاندنی ئەو بەڵگانەی كۆكرانەوە، حكومەتی عێراق بە روونترین شێوە رووداوە تراژیدییەكەی خستە ئۆباڵی هێزە چەكدارییەكانی توركیا. لە هەمان كاتدا، وەزارەتی دەرەوەی توركیا راگەیێندراوێكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند كە "توركیا دژی هەر جۆرە هێرشێكی بە ئامانجگرتنی خەڵكی سڤیلە و ئامادەشە هەموو هەنگاوێك بۆ ئاشكراكردنی راستییەكان بگرێتەبەر" و داوای كرد "لە بەرپرسانی حكومەتی عێراق تاوەكو هیچ راگەیێندراوێك لەژێر هەژموونی قسە و باس و پڕوپاگەندەی رێكخراوی تیرۆریستی بڵاونەكاتەوە و هەروەها هاوئاهەنگی بكات لە ئاشكراكردنی ئەنجامدەرانی راستەقینەی ئەو رووداوە تراژیدییە."   رۆژی دواتر، لە رێگەی تۆڕەكۆمەڵاتییەكانەوە باڵیۆزخانەی توركیا لە بەغدا رایگەیاند: "هاوخەمی بۆ برا عێراقییەكانمان دەردەبڕین كە لەسەردەستی رێكخراوی پەكەكەی تیرۆرست شەهیدكران."   لە هەمان كاتدا، هەر لە 20ـی تەممووز، باڵی سەربازیی پەكەكە راگەیێندراوێكی بڵاوكردەوە و تێیدا رەتیكردەوە لەو شوێنانە پێگەیان هەبووبێ و توركیای بە هێرشەكە تۆمەتباركرد.   بەڕێز سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لە وەڵامی ئەو هێرشە تراژیدییە، ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی عێراق كۆبوونەوەیەكی نائاسایی لە هەمان رۆژدا ئەنجامدا. ئەنجوومەنەكە بە تووندی سەركۆنەی كرد و گوتی: "هێرشی دڕندانەی توركیا"، هەروەها رەتیكردەوە خاكی عێراق وەكو بنكەیەك بۆ هێرشكردنە سەر وڵاتانی دراوسێ و "یەكلاكردنەوەی ململانێكان بەكاربهێندرێت."   لە راگەیەندراوەكەدا وەزارەتی دەرەوە راسپێردرا راپۆرتێك لەبارەی "هێرشە دووبارەبووەكانی توركیا" بۆسەر عێراق ئامادەبكات و هەروەها باڵیۆزی توركیا بانگهێشتبكات و باڵیۆزی عێراقیش لە ئەنقەرە بانگبكاتەوە، بێ ئەوەی باڵیۆزێكی نوێ بنێردرێتە توركیا. وەزارەتی كاروباری دەرەوە ئاماژەی بەوەدا كە حكومەت"لە باڵاترین ئاستی دیپلۆماسی وەڵامی دەبێت،" لەنێویاندا لە رێگەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان.   لە 21ـی تەممووز، سەركردەكانی عێراق لە هەموو پێكهاتەیەكی سیاسی كۆبوونەوەیەكیان لەسەر ئاستی باڵا ئەنجامدا و راگەیەندراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە و سەركۆنەی "هێرشی توركیایان" كرد و "پشتگیرییان بۆ رێوشوێنی بەرزكردنەوەی سكاڵا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دەربڕی."   لە 23ـی تەممووز، سەرۆكوەزیران مستەفا كازمی لەگەڵ مەسرور بارزانی، سەرۆكوەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبووەوە. لە راگەیەندراوێكی هاوبەشدا لەدوای كۆبوونەوەكە، هەردوولا "سەركۆنەی تووندی هێرشەكانی توركیایان لەنێو خاكی عێراق" كرد. لە 23ـی تەممووز، ئەنجوومەنی نوێنەران كۆبووەوە بۆ تاوتوێكردنی ئەو رووداوە، ئەوەش بە ئامادەبوونی وەزیرانی دەرەوە و بەرگری، سوپاسالار و هەروەها جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان. لە وتارەكەی لە بەردەم پەرلەمان، وەزیری دەرەوە ئاماژەی بەوەدا كە  لە 2018وە 22700 پێشێلكاری توركیا دژی سەروەریی عێراق تۆماركراون؛ ئەو ئاماژەی بەوەش دا كە لە 2018ەوە وەزارەتی دەرەوە 296 یاداشتنامەی ناڕەزایی دژی "دەستوەردانی" توركیا پێشكەشكردووە. لە ماوەی كۆبوونەوەكەدا، لیژنەی ئاسایش و بەرگری پەرلەمان پێشنیازیكرد هێزەكانی پەكەكە لە عێراق دەربكرێن، تەواوی هێزەكانی توركیا بكشێنەوە، هێزی فیدراڵیی عێراقی لەسەر سنوور لەگەڵ توركیا بڵاوبكرێتەوە، رێككەوتنی ئەمنی لەگەڵ توركیا هەڵبوەشێندرێنەوە ئەگەر هەبێت، هەروەها چاو بە بودجەی بەرگری بخشێندرێتەوە بۆ ئەوەی توانا سەربازییەكانی [عێراق] بەهێزبكرێت.   لێرەوە، لەكاتێكدا هیچ كەسێك حەزی بە هەڵچوونی زیاتر نییە، عێراق داوادەكات توركیا لەتەواوی خاكی عێراق بكشێتەوە و دوای لێكۆڵینەوەیەكیش دەكات.   بەڕێز سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، ئەم هێرشە قێزەونە بۆ سەر ئەم شوێنە ناسراوە كە ناوچەیەكی گەشتیاری ناسراوە، بێ باكییەكی شۆكهێنەرە بۆ گیانی خەڵكی سڤیل و هەروەها بۆ ستانداردە قبووڵكراوەكانی نێودەوڵەتی پەیوەست بە یاسا مرۆییەكان و هەروەها مافەكانی مرۆڤ. لەكاتێكدا هەموو لایەنەكانی بەشدار لە هەر پێكدادانێك پێویستە هەموو رێوشوێنێكی كردەیی بگرنەبەر بۆ ئەوەی خۆیان لە زیانگەیاندن بە خەڵكی سڤیل لە هەموو كاتەكاندا بەدووربگرن، لەو هێرشەدا ئەمە لەبەرچاو نەگیرا.   لە گفتوگۆكانی دوێنێمدا لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی عێراق، ئەو جارێكی دیكە جەختی لە گرنگی لێكۆڵینەوەیەكی شەفاف و تێروتەسەل كردەوە كە سەربەخۆیانە بێت و بە هاوبەشی بێت. ئەو وتی گرنگە كە كۆتایی بە گومانەكان و رەتكردنەوەكان، هەروەها تێنەگەیشتن و هەڵچوونی گرژییەكان بهێنین. لە هەمان كاتدا، من لەوە تێدەگەم كە توركیاش ئامادەیە بە هاوبەشی لەگەڵ عێراق پرسەكە یەكلابكەنەوە تاوەكو بزانن رێك چی روویدا.   بەڕێز سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، هەروەكو چەندین جار لە ساڵانی رابردوو وتوومە، عێراق وەك مافی خۆی رەتیدەكاتەوە وەكو گۆڕەپانێك بۆ ململانێ دەرەكی و هەرێمییەكان سەیربكرێت، بكرێتە گۆڕەپانێك كە تێیدا وڵاتانی دراوسێ یان هەر لایەنێكی دیكە، بەشێوەیەكی رۆتینی و بەپارێزبەندییەوە پێشێلی سەروەری و یەكپارچەیی خاكەكەی بكەن.   لەڕاستیدا، زۆر گرنگە هەموو هێرشەكان بۆسەر خاكی عێراق بوەستێن. ئەم پێشێلكارییانە نەك تەنیا بێباكانە گرژییە نێوخۆیی و هەرێمییەكان زیاددەكەن، بەڵكو هەروەكو بینیمان، دەبنە هۆكاری رووداوی تراژیدی مرۆیی گەورە.   

هاوڵاتی  فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی  لە شاری نیویۆرك سەبارەت بە هێرشەكانی توركیا، رایگەیاند: "توركیا هێرشەكەی بۆ سەر ناوچە گەشتیاریەكەی دهۆك ئەنجامداوەو توركیا ڕێز لە سەروەری خاكی عێراق ناگرێت". وتیشی: "هەفتەی ڕابردووی هێرشی توركیا بۆ سەر هاوینەهەواری پەرەخی لە پارێزگای دهۆك 9 گەشتیار شەهید بوون و 31 كەسی دیكە برینداربوون، لەناو شەهیدەكاندا منداڵی تەمەن یەك ساڵەی تێدایە". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: "توركیا بەردەوام پێشێلكاری بەرامبەر خاكی عێراق ئەنجامداوەو ئێمە وەك حكومەتی عێراق داوا لە ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش  دەكەین بە توندترین شێوە ئیدانەی ئەو هێرشە بكەن و هەڵوێستیان هەبێت". فوئاد حوسێن جەختی لەوەشكردەوە كە بۆ خۆی چووتە شوێنی رووداوەكەو شوێنی پێكدادانی پەكەكەو سوپای توركیا نییەو ناوچەی شەڕ نەبووە، ئەوە ئێمەی وەك حكومەتی عێراق نیگەران كردووەو وتیشی:" داوا لە سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایش دەكەم هەڵوێستی روون بەرانبەر حكومەتی توركیا دەرببڕن و كۆتایی بە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان و پێشێلكارییەكانی بۆ سەر خاكی عێراق بهێنێت". وەزیری دەرەوەی عێراق ئەوەشی خستەروو:" توركیا رێز لە داواكارییەكانی ئێمە ناگرێت، گرنگە ئەنجومەنی ئاسایش هەڵوێستی هەبێت، دەبێت ئاگار بن رێكەوتن لەگەڵ توركیادا نییە، ئەگەر توركیا باسی ئەوە بكات ئەوە بەهیچ شێوەیەك راست نییە". ئاماژەی بەوەشكردووە، هەوڵەكانی توركیا بۆ نكۆڵیكردن لەوەی ئەو لە پشتی هێرشەكانی دهۆكەوەیە هیچ لە بارودۆخەكە ناگۆڕێت و وتوشیەتی، "ئێمە زانیاریی پێویستمان هەیە كە دڵنیایی دەدات لەبارەی ئەوەی توركیا دەستدرێژیی كردووەتە سەر خاكەكەمان." فوئاد حوسێن داواشیكرد: " لەناو ئەنجومەنی ئاسایش گوشار بكرێت و توركیا ناچار بكرێت كۆتایی بە لەشكركێشییەكانی بهێنێت، و بوونی هێزەكانیشی لەسەر خاكی عێراق ناسەقامگیری دروستكردووە، خەڵكی عێراق چاوەرێی ئەنجومەنی ئاسایشە بێت بەدەمییەوە".  

هاوڵاتی  وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا داوایكرد دەستبەجێ گرژییەكان لە باكووری سووریا كەمبكرێتەوە، و رایگەیاند: " گرنگە هەموو لایەنەكان رێز لە زۆنی ئاگربەست بگرن كە بۆ بەهێزكردنی سەقامگیرییە لە سوریا". نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند: "داوادەكەین دەستەبەجێ گرژییەكان لە باكووری سووریا كەمبكرێتەوە و گرنگە هەموو لایەنەكان رێز لە زۆنی ئاگربەست بگرن كە بۆ بەهێزكردنی سەقامگیرییە لە سووریا". وتیشی: گرنگە هەموو لایەنەكان بە ئاراستەی گەیشتن بە رێككەوتن هەنگاوبنێن."

هاوڵاتی  وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند: بۆ یەكەمجارە ئەنجومەنی ئاسایش بەیاننامەی لەو جۆرە بۆ  ئیدانەكردنی هێرشەكەی سەر پارێزگای دهۆك دەربكات، هاوكات بڕیارە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەو جینین پلاسخارت نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان لە كۆبونەوەی ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایش سەبارەت بە روداوەكە راپۆرت پێشكەش بكەن. ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەڵێت: بەیاننامەكەی ئەنجومەنی ئاسایش بۆ ئیدانەكردنی هێرشكردنە سەر سەروەریی عێراق لە چوارچێوەی زنجیرەی پێشێلكارییەكانی دەوڵەتی توركیا بۆ سەر سەروەری و ئاسایشی عێراق، بۆ یەكەمجارە بەیاننامەی لەو جۆرە دەربكات. ئاشكراشیكرد: ناوەڕۆكی بەیاننامەكە پشتیوانی لەهەڵوێستی عێراق دەكات و ڕێوشوێنەكانی ڕەچاوكردنی هێرشكردنە سەر سەروەریی نیشتمانی دەخاتە چوارچێوەیەكی نوێوە. دوێنێ‌ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان ڕاگەیاندراوێكی سەبارەت بە هێرشەكەی هەفتەی ڕابردووی سەر هاوینەهەواری پەرەخی لە پارێزگای دهۆك بڵاوكردەوە، كە بەهۆیەوە 9 كەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە 23 كەسی دیكەش برینداربوون. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش بە توندترین شێوە ئیدانەی ئەو هێرشە دەكەن كە لە 20 ی حەوتی ساڵی 2022 دا لە پارێزگای دهوك ڕوویدا و بووە هۆی كوژرانی لانی كەم 9 هاوڵاتی مەدەنی كە لە نێویاندا منداڵیش هەن. ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش پرسە و سەرەخۆشی خۆیان ئاڕاستەی كەسوكاری قوربانیان و حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستانی عێراق دەكەن، و هیوای چاكبوونەوەی بەپەلە بۆ بریندارەكان دەخوازن، هەروەها پشتیوانی خۆیان دەردەبڕن بۆ لێكۆڵینەوەكانی لە لایەن دەسەڵاتدارانی عێراقەوە ئەنجام دەدرێن. هەر لە راگەیەنراوەكەدا ئەوەش هاتووە، كە ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش هانی هەموو وڵاتانی ئەندامیان دا كە بە شێوەیەكی چالاك هاوكاری حكومەتی عێراق و بەرپرسانی پەیوەندیدار بكەن لە پشتیوانیكردن لە لێكۆڵینەوەكاندا. ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش پشتیوانی خۆیان بۆ سەربەخۆی و سەروەری و یەكپارچەیی خاكی عێراق و پرۆسەی دیموكراتی و ئاوەدانی عێراق دووپاتكردەوە.

هاوڵاتی   هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) لە رۆژئاوای كوردستان دەستگیركردنی سێ ئەندامی میتی توركی راگەیاند كە دەستیان لە كوشتنی چەند فەرماندەیەكی یەپەگەدا هەبووە. ئەمڕۆ سێشەممە 26ی تەموزی 2022، هێزەكانی سوریای دیموكرات رایگەیاند:" لە پرۆسەیەكدا توانراوە سێ سیخوڕ دەستگیر بكرێت كە پیاوێك و دوو ژن بوون لە بەرژەوەندی توركیا لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا كارییان كردووە". هەروەها ئەوە ئاشكرا كراوە كە ئەو سێ كەسە ماوەیەكی زۆرە چاودێری كراون و دوای دەستگیركردنیان دانیان بە تاوانەكانیاندا ناوە و "دەستییان لە كوشتنی سەوسەن بیرهات، جێگری فەرماندەی هێزەكانی یەپەگە كە دوو رۆژ لەمەوبەر لەلایەن توركیا شەهیدكرا، ئەو كەسانە تێوەگلاون لە كوشتنی روبار حەسەكە و چەند فەرماندەیەكی هەسەدا هەبووە". هێزەكانی سوریای دیموكرات لە بارەی چارەنوسی ئەو كەسانەوە ئەوەیان دووپاتكردووەتەوە كە بەڵگەنامەی پێویست كۆكراوەتەوە و  رەوانەی دادگا كراون و دوای ساغبونەوەی تەواوی تۆمەتەكان بەپێ تاوانەكانیان سزا دەدرێن.  

هاوڵاتی وەفدێكی باڵای ئەمنی عێراق بەسەرۆكایەتی جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی عێراق گەیشتە زاخۆ لەهەرێمی كوردستان و لە خاڵی سفری سنوری هەرێم‌و توركیاو ئاڵای عێراقی بەڕووی سەربازانی توركیادا بەرزكردەوە. ئەمڕۆ سێشەممە 26ی تەموزی 2022، فەریق ڕوكنی یەكەم عەبدولئەمیر شەمەری جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی عێراق‌و وەفدی هاوڕێی لەدوا خاڵی سنوری عێراق‌و توركیا (هەرێم‌و توركیا) ئاڵای عێراقیان بەرامبەر سوپای توركیا بەرزكردەوە. بەیانی ئەمڕۆ وەفدێكی باڵای ئەمنی‌و سەربازیی عێراق بەسەرۆكایەتی فەریق ڕوكنی یەكەم عەبدولئەمیر شەمەری جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان گەیشتە زاخۆو ڕاستەوخۆ چوونە دوا خاڵی سنوری هەرێمی كوردستان‌و توركیا. شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی عێراق ئاشكرایكردووە، وەفدەكە سەردانی بارەگای لیوای پاسەوانی سنور دەكات‌و هەڵسەنگاندن بۆ ڕەوشی ئەمنی سنورەكانی عێراق‌و توركیا دەكات.  

هاوڵاتی "هەلیكۆپتەرێكی سكورسكی سوپاكەی ئەردۆغان كە ویستویەتی لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی ئەشكەوتی برینداران سەرباز جێگیر بكات، خرایە خوارەوەو سەربازانی ناوی كوژراون". ئەمڕۆ دووشەممە 24ی تەموزی 2022، ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی لەبارەی چالاكی هێزەكانی گەریلا و هێرشەكانی سوپای توركیا راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوە. لە راگەیەندراوەكەیاندا ئاماژە بەوە كراوە كە دەوڵەتی توركیا حەوت ساڵ بەر لە ئیستا لە 24ی تەمووزی 2015 بە هاوپەیمانیەكی هاوبەش لە بەرانبەر گەل هێرشی قڕكردنی كوردیان دەستپێكرد" دەوڵەتی توركیا و میلیشیاكانی حەوت ساڵە لە بەرانبەر گەلی كوردستان و تەڤگەرەكەمان، بە شێوەی شەڕی تایبەت هێرش دەكات، بەڵام هیچ ئامانجێكی بەدەست نەهێناوە". هەروەها ئەوە خراوەتە روو كە گەریلاكانی ئازادی كوردستان لە هەموو شوێنێكی كوردستان بە رۆحی فیدایی ئاپۆیی بەرخۆدان دەكەن و بوونەتە هیوای گەلانی ژێردەستە، بەرخۆدانی مێژوویی گەریلا كە بە هیوای رێبەرتی، گەلەكەمان و تەڤگەرەكەمانە، هەموو پلانی رژێمی فاشیستی تێكشكاندووە كە دەیەوێت تێكمانبشكێنێت". هاوكات ئەوەش باس دەكەن كە "تیمەكانی گەرۆكمان لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی ئەشكەوتی برینداران لە ٢٤ی تەمووزدا بە شەو هەلیكۆپتەرێكی سكۆراسكیان خستە خوارەوە و سەربازەكانی ناویان كوژران". لە 24ی تەوموزدا هەلیكۆپتەرێكی سكۆرسكی كە ویستی بكەوێتە گۆڕەپانی بەرخۆدانی ئەشكەوتی برینداران لەلایەن هێزەكانیانەوە كرایە ئامانج" ئاگر بە هەلیكۆپتەرەكە كەوت و ویستی دوور بكەوێتەوە و لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی ئەشكەوتی برینداران كەوتە خوارەوە".    

هاوڵاتی لایەنە بەشداربووەكانی نێو هاوپەیمانیی چوارچێوەی هاوئاهەنگی كۆبوونەوە، رایگەیاند:" چوارچێوەی هاوئاهەنگی بڕیاریدا محەممەد شیاع سوودانی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق كاندید بكات". محەمەد شیاع محمد سودانى ساڵی 1970 لە شارى بەغدا لە دایک بووە، دەرچووی کۆلێژی کشتوکاڵەو لە حزبی دەعوە کاریکردوە، بەڵام دواتر دەستى لەکارکێشاوەتەوە.  شیاع لە حکومەتەکانى رابردوو لە پۆستەکانى پارێزگاری میسان و وەزیری مافی مرۆڤ و بازرگانی و پیشەسازی وکاروکاروباری کۆمەڵایەتیدا کاریکردووە. ئێستاش ئەندامی پەرلەمانى عێراقەو سەرۆکی لیستی فراتینەو سێ كورسی پەرلەمانی هەیە.    

هاوڵاتی دوای كشانەوەی قاسم ئەعرەجی، راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق، چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان(محەمەد شیاع سودانی، عەلی شوكری) هێشتووەتەوە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران. پێگەی "بەغداد الیوم" كشانەوەی قاسم ئەعرەجی، راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عێراقی بڵاوكردووەتەوە.  لەبەیاننامەیەكدا قاسم ئەعرەجی سوپاسی چوارچێوەی هەماهەنگی كردووە كە یەكێك بووە لەكاندیدەكان، ئەوەشی خستۆتەروو كە زیاتر لە نۆ مانگە دەرئەنجامی هەڵبژاردن تەواو بووەو دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت گەلی عێراق تێیدا زەرەرمەند دەبێت. هاوكات كشانەوەی خۆی لە كاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دووپاتكردووەتەوە. میدیا عێراقییەكان ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان لەنێو ئەو پێنج كاندیدەی پێشتر باس دەكرا، لەئێستادا تەنها دوو كاندید ماونەتەوە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران كە پێكهاتوون لە(محەمەد شیاع سودانی، عەلی شوكری)، بەڵام بەشێكی دیكە لە میدیاكانی عێراق دەڵێن هێشتا پارێزگاری كەربەلا لەكێبڕكێكەدا ماوەتەوە.  

هاوڵاتی فەرماندەیی ناوەندیی هێزەكانی ئەمریكا پەیامێكی لەبارەی شەهیدبوونی سێ ژنە فەرماندە لە بۆردوومانێكی دەوڵەت توركدا لە ڕۆژئاوای كوردستان بڵاوكردەوە كە" سەلوا ناسراو بە( ژیان) فەرماندەیەكی گرنگ و خاوەن پێگەی تایبەت بوو" ئەمڕۆ یەكشەممە 24ی تەموزی 2022 فەرماندەیی ناوەندی هێزەكانی ئەمریكا پەیامێكی لەبارەی شەهیدبوونی ژیان عەفرین، فەرماندەی هێزەكانی دژە تیرۆر و ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان و هەردوو فەرماندە ڕۆژ و بارین بڵاوكردەوە. لە پەیامەكەدا هاتووە:" سەلوا ناسراو بە (ژیان) لەناو هێزەكانی هەسەدە-دا فەرماندەیەكی گرنگ و خاوەن پێگەی تایبەت بوو، كە توانیی پێشڕەویی هێزەكان بكات لە شەڕی دژ بە داعش و لەناوبردنی ئەو ئایدۆلۆژیی شەڕەنگێزە". ڕۆژی 22ی تەمموزی 2022 ژیان عەفرین، فەرماندەی هێزەكانی دژە تیرۆر و ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان و هەردوو فەرماندە ڕۆژ و بارین، لە بۆردوومانێكی دەوڵەتی توركدا لە نێوان قامیشلۆ-تەربەسپی شەهیدبوون. ئەمڕۆش مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هەسەدە ڕاگەیەندراوێكی لە تویتەری خۆی لەبارەی شەهیدبوونی ئەو سێ فەرماندەیەوە بڵاوكردەوە و جەختیكردەوەكە" پێویستە هاوپەیمانان هەوڵێكی زیاتر بدەن بۆ وەستاندنی ئەم هێرشانە، بێدەنگ نابین و تۆڵەی شەهیدەكانمان دەكەینەوە".

هاوڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئامادەكاریی دەكات بۆ گۆڕانكاریی نوێ و ئەوەش لەگەشتی بایدن بۆ تەلئەبیب و پوتن بۆ تاران زیاتر خۆی دەنوێنێت، ئێرانیش پێی وایە هەموو پلانەكان بۆ كۆنترۆڵی ئەوەو هەنگاوێكە بۆ ملكەچبوونی بە رێككەوتنی ئەتۆمیی. سەرۆكی ئەمریكا بەڕاشكاوی لەگەڵ بەرپرسانی سعودیەو ژمارەیەك لەوڵاتانی كەنداو رایگەیاندووە؛ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ نەیارەكانی وڵاتەكەی چۆڵ ناكات و هەوڵ دەدات چەترێكی نوێ بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگریی ئەو ناوچەیە دروست بكات. ئێران ئەو هەنگاوانەی ئەمریكا بەشكستخواردوو ناوبردووەو باس لەوە دەكرێت تاران زیاتر لەچوار سیناریۆی لەدژی پلانە نوێیەكانی واشنتۆن بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئامادە كردووە كەزۆربەیان دەبنەهۆی ئاڵۆزیی و پێكدادان لەناوچەكە. ئێران دەتوانێت لەڕێگەی گروپە شیعەكانەوە، عێراق و هەرێمی كوردستان و لوبنان رووبەڕووی كێشەی گەورە بكاتەوەو لەبەرامبەردا ئەمریكا نایەوێت لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو چەند وڵاتە پێكدادانی سەربازیی رووبدات، لەهەمان كاتدا ئامانجیەتی لەچوارچێوی پلانێك بەناوی هاوسەنگیی لەدوورەوە رۆڵی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كەمبكاتەوە.   فشارە نوێیەكانی ئەمریكا لەدژی ئێران ئەمریكا دەیەوێت بەنزیككردنەوەی وڵاتانی عەرەبی، ئێران ناچار بكات بەگەڕانەوەو پابەندبوون بە رێككەوتنی ئەتۆمیی. ئێران لەساڵی رابردوودا ساردوسڕیی نێوان ئەمریكا لەگەڵ سعودیەو ئیمارات و میسر وەك دەستكەوتێكی گرنگ لەبەرژەوەندیی خۆی دەبینی و ئەوەش وایكردبوو ئاستی داواكارییەكانی تاران لەدانوستانەكانی ڤیەننا لەبەرامبەر واشنتۆن بەرز ببێتەوە. گەرمبوونەوەی پەیوەندییەكانی ریازو واشنتۆن دەبێتە هۆی كرانەوەی دەرگاكانی ئەمریكا بەڕووی سعودیە بۆ كڕین و هێنانی چەك و كەرەستەی سەربازیی نوێ كەدەبێتە چەترێك دژی ئێران  كە لەسعودیەوە تا ئیسرائیل و زۆربەی وڵاتانی كەنداو دەگرێتە خۆی. بەبڕوای ئێران هاوتەریبوونی و هاوكاریی بۆماوەیی ئەمریكاو وڵاتانی عەرەبی، كارتە گرنگەكانی تاران لەگەمەی سیاسیی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەناودەبات، هەر لەم سۆنگەیەوە ئێران هەوڵەكانی دەخاتەگەڕ بۆ شكستی نزیكبوونەوەی واشنتۆن و وڵاتانی عەرەبیی كەنداو. سیناریۆو كارتی فشارەكانی ئێران ئێران هەوڵ دەدات لەڕێگەی لۆبیكردن لەئەمریكا فشار بۆ ئیدارەی جۆو بایدن-ی سەرۆكی وڵاتەكە بهێنێت كە پەیوەندییەكانی واشنتۆن و ریاز لەوەی رابردوو تووندوتۆڵتر نەبێت، لەبەرامبەردا هەوڵی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بدات لەگەڵ تاران بەتایبەت كە (تەلەفیزیۆنی سی ئێن ئێن) و (رۆژنامەی واشنتۆن پۆست) و (رۆژنامەی نیویۆرك تایمز) زیاتر لەیەك ساڵە دژی ئەوە وەستاونەتەوە ئیدارەی بایدن پەیوەندییەكانی لەگەڵ ریاز ئاسایی بكاتەوە. ئەو میدیانەی ئەمریكا لەگەڵ گەشتەكەی ئەم دواییەی بایدن بۆ ئیسرائیل و دواتر سعودیە، رایانگەیاند پێویستە بایدن بەڵێنەكانی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی خۆی بهێنێتەدی كەبریتی بووە لەفشارخستنە سەر میسر و ئیمارات و بەحرەین و سزادانی سعودیە بووە سەبارەت بەپێشێلكارییەكانی ئەو وڵاتانە لەئاستی مافی مرۆڤدا. دوەم هەنگاو و كارتی ئێران ئەوەیە كە دەتوانێت ئاستی توندوتیژی و گرژییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاد بكات و ئەوەش رەنگە واشنتۆن ناچار بكات لە پێناو گەڕانەوەی ئارامی و مسۆگەركردنی ئاسایش لەو ناوچەیە ئاستی توندوتۆڵكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل و سعودیە كەم بكاتەوە. ئێران دەتوانێت بە هاندانی چەكدارانی شیعە لەعێراق توندوتیژییەكان و پێكدادانەكان بگەیەنێتە هەولێر بەتایبەت كە لەڕابردودا بە بیانوی بوونی هێزەكانی ئێسرائیل چەند شوێنێكی لەڕێگەی ئەو گروپانەوە موشەكباران كردووە و تەنانەت سوپای پاسدارانیش چەند جارێك موشەكبارانی هەولێری كردووە لەكاتێكدا ئەمریكا دژی دروستبوونی شەڕو ئاڵۆزییە لەخاكی عێراق و هەرێمی كوردستان. هاوكات ئێران لەڕێگەی حزبڵای لوبنان دەتوانێت هاندەربێت لە بەریەككەوتنی و شەڕی نێوان لوبنان و ئیسرائیل لەسنورە ئاوییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتەو لەلایەكی دیكەوە تاران بەوروژاندنی چەكدارانی حوسی لەیەمەن دەكرێت ببێتە مایەی شكستی ئەو ئاگربەستەی كە زیاتر لەسێ مانگە بەدەستپێشخەریی نەتەوەیەكگرتووەكان و هەندێك وڵاتی رۆژئاوایی لەنێوان حوسییەكان و حكومەتی نزیك لەسعودیە لەوڵاتی یەمەن راگەیەنراوە. سیناریۆیەكی دیكە یان كارتی سێیەمی ئێران كەئاسانترین هەنگاوی ئەو وڵاتەیە دژی بەرەی ئەمریكا لەئیسرائیل و وڵاتانی كەنداو، ئەوەیە كە تاران بەتەواوەتی بچێتە بەرەی مۆسكۆو پەكین لەكیشوەری ئاسیاو  ببێت بە بەشێك لەو جەمسەرەی چین و روسیا كە لەجیهاندا بوژاندویانەتەوەو لە رووی ئابوریی و تەنانەت سەربازییەوە دژی ئەوروپاو ئەمریكا هەنگاو دەنێن. یەكلابوونەوەی تاران بۆ بەرەی چین و روسیا بەگەورەترین شكستی سیاسیی ئەوروپاو ئەمریكا لەقەڵەم دەدرێت بەتایبەت كە تاساڵی 1975 ئێران بەستراتیژیترین و گرنگرتین هاوپەیمانی ئەمریكاو رۆژئاوا دژی بلۆكی سۆڤیەتی لەو سەردەمەدا ئەژمار دەكرا . وەلید فارس، كە پێشتر یەكێك لە راوێژكارەكانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا بووە، رایگەیاندووە ئەگەری هەیە ئێران لەهەر سیناریۆو كارتی فشارێكی هەندێكی جێبەجێ بكات و ئەوەش هاوشێوەی یارییەكی شەترەنجە كە تاران شارەزایی تێیدا هەیە، بەڵام لەبەرامبەردا نەیارانی تارانیش بەباشیی فێری ئەو یارییە بوون كە لەئەنجامدا وا دەردەكەوێت هیچ گۆڕانكارییەكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (100%)و بەردەوام نییە.   بایدن لەتەلئەبیب و پوتن لەتاران بەچاوخشاندنێكی خێرا بەمێژووی جەنگی سارد كە لەساڵی 1947 واتە دوای كۆتایی دووەم جەنگی جیهانی تاساڵی 1991 واتە رووخانی یەكێتی سۆڤیەتی جاران لەنێوان روسیاو ئەمریكا هەبوو، ئەوەی ئێستا لەگەشتەكەی بایدن لە (15/7/2022) بۆ ئیسرائیل و سعودیەو گەشتەكەی ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا لە (19/7/2022) بۆ تاران دەخوێندرێتەوە، تۆخكردنەوەی مێژووی جەنگی ساردە لەنێوان واشنتۆن و مۆسكۆ لەجیهان و بەتایبەت لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەوەی ئێستا زیاتر جێگەی سەرنجە لەهەموو مێژووی جەنگی سارددا ئێران یا پشتیوان و هاوكاری ئەمریكا بووە یان بێلایەنیی لەو جەنگە دەربڕیوە، بۆیە ئەگەر ئەمجارە تاران بەرەی خۆی بەئاشكرا لەدژی واشنتۆن رابگەیەنێت جەنگی ساردی ئەمریكاو روسیا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێتە جەنگێكی گەرم و ئەگەری پێكدادانی نێوان هاوپەیمانەكانی ئەمریكا بەتایبەت ئیسرائیل لەدژی ئێران زیاددەكات.   ئێران لەگۆڕانكاریی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رۆژنامەی (ئیبتیكار) سەر بە ریفۆرمخوازانی ئێران لەلاپەڕەی یەكەمیدا بەناونیشانی (دەستی بەتاڵی ئیسرائیل و پێشوازیی سارد لەسعودیە) نووسیویەتی: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا 20 ساڵەو لەدوای روودانی 11ی سێبتەمبەری 2001 بەهێرشكردنە سەر ئەفغانستان و دواتر عێراق لەشكركێشییەكانی بۆ رۆژئاوای كیشوەری ئاسیا دەستپێكردووەو ئەو ناوچەیەی كردووە بە بنكەیەكی سەربازیی خۆی تەنها لەپێناو ئەوەیدا بتوانیت هەوڵەكانی ئێران كۆنتڕۆڵ بكات. «ئەمریكا لەم ساڵانەدا لەهیچ هەوڵێك دژی ئێران درێغی نەكردووە بۆ گۆڕانكاریی لەپلان و بەرنامەكانی هەر لەفشارو سزای ئابورییەوە بگرە تا بوونی سەربازیی لەچواردەوری سنورەكانی خاكی ئێران و كوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشووی فەیلەقی قودس لەسوپای پاسداران بەڵام دوای 20 ساڵ خۆی ناچاربوو هەندێك وڵاتی ناوچەكە چۆڵ بكات، لەبەرامبەدا ئێران هیچ شوێنێكی چۆل نەكردووەو لەبواری سەربازیی و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا شوێن پێی خۆی پاراستووە.» رۆژنامەكە نووسیویەتی زۆربەی ئەو وڵاتانەی لەژێر كاریگەریی ئەمریكا لەڕابردوودا دژایەتی ئێرانیان كردووە لەئێستادا هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەكانیان لەگەڵ تاران دەدەن كە نموونەی ئەو گۆڕانكارییە لەوڵاتانی (توركیا، ئازەربایجان، پاكستان، ئیمارات، تاڵیبان لەئەفغانستان) هەروەها سعودیە بەنێوەندگیریی عێراق دوای شەش ساڵ لەهەوڵەكانی دژی ئێران لەئێستادا هەوڵی كەمكردنەوەی تەنگەژەو ناكۆكییەكان لەگەڵ تاران دەدات و هاوكات ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی هەندێك لەوڵاتانی عەرەبی لەگەڵ رژێمی سوریا دوای 10 ساڵ ئاماژەی سەركەوتنی سیاسەتەكانی ئێرانە لەو ناوچەیە.   ئەمریكا لەدوورەوە كۆنترۆڵی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات لەئێستادا ئەمریكا لەچوارچێوەی بەرنامەیەك كە بەهاوسەنگیی لەڕێگەی دوورە (Offshore Balancing)  ناوی دەهێنرێت دەیەوێت خەرجی و تێچووە سەربازییەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كەم بكاتەوە، چونكە بەوتەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، وڵاتەكەی لەماوەی 20 ساڵدا هەشت ترلیۆن دۆلاری بۆ رۆژئاوای ئاسیا خەرج كردووە. ئەمریكا پلانی هەیە لەڕێگەی وڵاتانی عەرەبی كەنداوەوە بەبێ تێچوویەكی زۆری سەربازیی جێبەجێكاری پلانی خۆی لەڕۆژهەلاتی ناوەڕاست دەستنیشان بكات، بۆیە لەهەنگاوەكانی یەكەمی ئەو پلانەدا هەوڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیل دەدات. ئیسرائیل گرنگترین بەڕێوبەری پلانی هاوسەنگیی لەڕێگەی دوورەوەیە كە ئەمریكا خوازیارە بۆ كەمكردنەوەی خەرجییە سەربازییەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بیكاتە پێشەنگ و پێشڕەوی وڵاتانی عەرەبیی كەنداو. ئێران لەبەرەی نەوت و وزەدا ئەگەرچی ئێران چوارەمین وڵاتی نەوتی و دووەم وڵاتە لەڕووی یەدەگی غاز لەجیهان، بەڵام پابەندبوونی ئەو وڵاتە بە رێكەوتنی ئەتۆمیی و سازش نەكردنی واشنتۆن بۆ تاران وای كردووە ئێران ئەو توانا سنوردارەی كە لەئێستادا هەیەتی بۆ بەرهەمهێنان و فرۆشتنی نەوت و غاز بۆ وڵاتانی نەیاری ئەمریكا بەكاری بهێنێت. ئەمریكا لەساڵی 2018 توندترین سزای بەسەر كەرتی نەوتی ئێراندا سەپاندووە بەڵام بەواژۆكردنی گرێبەستێكی 25 ساڵە لەگەڵ چین كە بەهاكەی بە 400 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت هەناردەی نەوتەكەی لە 65 هەزار بەرمیلی رۆژانە بۆ چین گەیاندووەتە زیاتر لە 850 هەزار بەرمیل و دوور نییە ئەو بڕەش زیاتر بكات بەتایبەت كە ئەمریكا لەئێستادا دوای روسیا چین بەنەیاری سەرەكیی خۆی دەزانێت. هێرشەكانی روسیا بۆسەر ئۆكرانیا گورزێكی دیكەی بەرزبوونەوەی بەهای غازو نەوت لەجیهان و بەتایبەت لەئەوروپا بوو كەئەوەش پێگەی ئەمریكای لەئاستی نێودەوڵەتیدا لاواز كرد، چونكە نەیتوانیی نرخی نەوت كۆنتڕۆڵ بكات و بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز كردەوە لەكاتێكدا دەیتوانی بە رێككەوتن لەگەڵ ئێران رێگریی لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەجیهاندا بگرێت و هاوكات هەڵاوسانی ناوخۆیی ئەمریكا بەو هۆیە نەگاتە بەرزترین ئاستی 40 ساڵی رابردو كە بەپێی بانكی ناوەندیی ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی ئەمریكا لەم مانگەدا 9.1% بووە. لەلایەكی دیكەوە ڤەنزوێلا كەسزاكانی ئەمریكا كەرتی نەوتەكەی رووبەڕووی كێشە كردووەتەوە وەك هاوپەیمانێكی بلۆكی چین و روسیا لەلایەن ئێرانەوە هاوكاریی دەكرێت و لەڕێگەی كەشتییەوە تائێستان بەملیۆنان بەرمیل نەوت و گاز لەئێرانەوە رەوانەی ڤەنزوێلا كراوە. ڤەنزوێلا كە لە رابردودا بە پێنجەم بەرهەمهێنی نەوت لەجیهاندا ئەژمار دەكرا بەهۆی سزاكانی ئەمریكا پیشەسازیی نەوتی وڵاتەكەی رووبەڕووی كێشە بووەتەوەو تەنها لەماوەی رابردوودا واشنتۆن بڕیاریدا بەهۆی جەنگی ئۆكرانیا بڕێكی زۆر كەم لەنەوتەكەی تەنها رەوانەی وڵاتانی ئەوروپا بكات. زۆربەی وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت لەجیهاندا بەتایبەت ئێران و ڤەنزوێلا لە رووی سیاسەتی نەوتییەوە خۆیان بەچین و روسیا گرێداوەتەوە كەئەوەش بەرەی وزەی دوو نەیاری سەرەكیی ئەمریكا بەهێزتر دەكات مەگەر ئەوەیە كە واشنتۆن بیر لەكردنەوەی دەرگای فرۆشتنی نەوت و بەرهەمهێنانی سوتەمەنیی زیاتر بە رووی تاران و ڤەنزوێلادا بكاتەوە.

هاوڵاتی بڵاوبونەوەی پەتای ئاوڵەی مەیمون وای لە تەندروستی جیهانی كردووە كە باری نائاسایی رابگەیەنێت، بەڕێوەبەری گشتی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانیش ئاشكرای كرد: " پەتایەكە لەناو ئەو پیاوانەدا زیاتر بڵاودەبێتەوە كە سێكس لەگەڵ پیاواندا دەكەن". تائێستا زیاتر لە 16 هەزار حاڵەتی تووشبوون بەپەتای ئاوڵەی مەیمون لەزیاتر لە 75 وڵاتدا تۆماركراوە، لەئەفریقاش پێنج كەس گیانیان لەدەستداوە. ئەمڕۆ یەكشەممە 24ی تەموزی 2022، تیدرۆس ئەدهانۆم بەڕێوەبەری گشتیی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند:"بڵاوبونەوەی خێرای پەتای ئاوڵەی مەیمون حاڵەتێكی لەناكاوی تەندروستی جیهانی هێناوەتە ئاراوە كە لەبەرزترین ئاستی ئاگاداركردنەوەی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانیدایە". هەروەها راشیگەیاند:"ناونیشانە نوێیەكەی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی (PHEIC) تەندروستی گشتی بۆ نیگەرانی نێودەوڵەتی لەناكاو بۆ دەستپێكردنی وەڵامێكی نێودەوڵەتی گونجاو داڕێژراوەو دەتوانێت بودجە دابینبكات بۆ هاوكاریكردن لەهاوبەشیكردنی ڤاكسین‌و چارەسەرییەكاندا". لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا بەڕێوەبەری گشتی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی بەڕۆژنامەنوسانی وت"ئەندامانی لیژنەیەكی پسپۆڕ ڕۆژی پێنجشەممە كۆبونەتەوە بۆ تاووتوێكردنی ڕاسپاردەكان لەسەر بڕیارەكە، بەڵام 9 ئەندامیان دژی بڕیارەكە بوون‌و شەش ئەندامیان لەگەڵ بەیاننامەكەدا بوون". هاوكات، وتیشی:" هەرچەندە باری نائاسایی تەندروستی گشتیی ڕادەگەیەنم كە جێگەی نیگەرانی نێودەوڵەتییە، بەڵام بۆ ئێستا ئەمە پەتایەكە كە لەناو ئەو پیاوانەدا زیاتر بڵاودەبێتەوە كە سێكس لەگەڵ پیاواندا دەكەن، بەتایبەتی ئەوانەی چەندین هاوبەشی سێكسیان هەیە". لەبارەی مەترسیەكانی تووشبوون بەپەتای ئاوڵەی مەیمون وتویەتی:"لەڕێگەی بەركەوتنی نزیكەوە بڵاودەبێتەوەو ئەگەری ئەوەشی هەیە ببێتە هۆی نیشانەكانی هاوشێوەی ئەنفلۆنزاو برینەكانی پێستی پڕ لەچڵك‌و پیسی - لەئاستی جیهانیدا مامناوەندە، تەنها لەئەوروپا نەبێت كە ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی مەترسییەكەی بەبەرز زانیوە".

هاوڵاتی سەلوە یوسف، جێگری مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سووریا دیموكرات (هەسەدە) لە هێرشێكی درۆندا لەگەڵ دوو چەكداری پاسەوانیی لە هێزی قامشلۆ لەلایەن توركیاوە شەهیدكران و مەزڵوم عەبدی دەڵێت:" تۆڵەی شەهیدەكانمان دەكەینەوە."  ئەمڕۆ یەكشەممە 24ی تەموزی 2022،  مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سووریا دیموكرات (هەسەدە) لە تویتێدا شەهیدكردنی سەلوەی پشتڕاستكردووەتەوە و رایگەیاند، لەلایەن توركیاوە بە ئامانج گیراوە.  هەروەها فەرماندەی هێزەكانی سووریا دیموكرات (هەسەدە) دەڵێت:" سەلوە ناوی "گیان عەفرین" بووە و سەرۆكی فەرماندەی ئۆپەرسیۆنە هاوبەشەكانی هەسەدە بووە لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی كاری كردووە و دژی داعش جەنگاوە. مەزڵوم عەبدی داوا لە هاوبەشەكانی دەكات ئەو كارە"دووژمنكارییانەی توركیا" رابگیرێت و دەشڵێت: "تۆڵەی شەهیدەكانمان دەكەینەوە."  

هاوڵاتی سوپای توركیاو میلیشیاكانی هێرشێكی بەرفراوانیان بۆ سەر ڕۆژئاڤای كوردستان دەستپێكردووە و لەیەك كاتدا چەندین ناوچە تۆپباران دەكەن و زیانی گیانیی لێكەوتووەتەوە. ئەمڕۆ 24ی تەموزی 2022، ئاژانسی هاوار نیوز بڵاویكردووەتەوە، سوپای تورك و میلیشیاكانی لە بەیانی ئەمڕۆوە دەستیان بە تۆپبارانكردنی ناوچەكانی زرگان، تلتەمر، تلڕەفعەت و ڕێگای نێوان تلتەمر-قامیشلۆ كردووە. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە سوپای توركیا دەیان گوندی ئەو ناوچانە و سەنتەری ناوچەی تلڕەفعەت تۆپباران دەكەن و چەندین گوللـەتۆپیان ئاراستەی ئەو ناوچانە كردووە. لە تۆپبارانەكەی سەر تلتەمر-دا هاوڵاتییەك و گیانی لەدەستدا و چوار هاوڵاتیش برینداربوون، كە دوانیان ژنن، هەروەها سەربازێكی سوپای سووریا كوژراوە و چوار سەربازی دیكەش برینداربوون. هاوكات بەهۆی تۆپبارانی سوپای توركیا لە ناوچەكانی شەرا و شێراوای عەفرین، دوو سەربازی سوپای سووریا برینداربوون. هەر لە تۆپبارانەكانی سوپای توركدا لە ناوچەی زرگان، سەربازێكی سوپای سووریا كوژرا و چوار كەسی دیكەش برینداربوون.