.jpeg)
هاوڵاتی بڵاوکراوەیەکی ئەمریکی ئاشکرای کردوە؛ بەرپرسانی ئێران لە چەند نامەیەکی نهێنیدا هەڕەشەی ئەوەیان کردوە کە ئەگەر یەکێتی ئەوروپا سزا بەسەر تاراندا بسەپێنێت ئەوا کۆتایی بە پەیوەندییە سیاسییەکان لەگەڵ ئەو یەکێتییە دەهێنن. پێگەی (پۆلیتیکۆ) لە ئەمریکا بڵاوی کردوەتەوە؛ لە دوو نامەی تایبەتدا حسێن ئەمیرعەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران و غوڵامحسێن دێهقانی نێردراوی ئەو وڵاتە لە ئەوروپا بۆ جۆزێپ بۆڕێڵ، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا داوایان کردوە بە بێ رەچاوکردنی بارودۆخی ناوخۆیی وڵاتەکەیان بیر لە سزادانی تاران نەکەنەوە. لە نامەکەی وەزیری دەرەوەی ئێراندا هاتوە ئەگەر ئەوروپا سزاکانی بەسەر تاراندا بسەپێنێت رەنگە پەیوەنییەکانیان لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا راگرن و بەردەوام نەبن لە کاری دیپلۆماسیی لەگەڵ وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا. بڕیارە رۆژی دوشەممەی داهاتو یەکێتی ئەوروپا ئەو سزایانەی بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکەوە لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران ئامادەی کردوە ئاشکرا بکات.
هاوڵاتی پەرلەمانی تورکیا یاسایەک لە دژی رۆژنامەگەریی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان پەسند دەکات و هەر بەشداربویەکی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئەگەر بابەتی ئەمنی و ئاسایشیی وڵاتەکە بڵاو بکاتەوە ساڵێک بۆ سێ ساڵ زیندانیی بەسەردا دەسەپێت. ئاژانسی مێزۆپۆتامیا بڵاوی کردەوە رۆژی پێنجشەممە پەرلەمانی تورکیا بە زۆرینەی دەنگی پەرلەمانتارانی پارتی داد و گەشە (ئاکەپە) و پارتی نەتەوەپەرست (مەهەپە) یاسای (دێفۆرماسیۆن)ی پەسند کرد کە بە بە یاسای سانسۆر لە وڵاتەکە ناو دەهێنریت. بە پێی ئەو یاسایە رۆژنامەوانان و بەشداربوانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نابێت هیچ بابەتێک لەسەر مەترسیی بۆ ئاسایشی دەرەوە و ناوخۆی تورکیا بڵاو بکەنەوە و بە پێچەوانەشەوە سزای ساڵێک بۆ سێ ساڵ بەسەر ئەو کەسانەدا دەسەپێت. لەو یاسایەدا ئاماژە بەوە کراوە تەنات بڵاوکردنەوە و هاوبەشکردنی ئەو هەواڵ و نوسینانەی کە دەبنە هۆی تێکدانی ئاسایش و مەترسیی بۆسەر سەقامگیریی تورکیا هاوشێوەی ئەو کەسەی یەکەمجار هەواڵ و پەیاماکەی بڵاو کردوەتەوە سزا دەدرێت واتا شەیرکردن و ریتویتکردن بە پێشلکردنی یاساکە لەقەلەم دەدرێت وەک تاوانبار سزای بەسەردا دەسەپێنرێت. زیاتر لە هەفتەیەک ئەو یاسایە ناکۆکیی لە نێوان پەرلەمانتارانی ناو پەرلەمانی تورکیای لێکەوتوەتەوە و رۆژنامەوان و چالاکوانانیش یاساکە بە مەترسیدار دەزانن دژی ئازادیی رادەربڕین.
هاوڵاتی کەنەدا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای ئێران سزا دەدات و لە ناو سزادراوانیش وەزیری دەرەوەی پێشوی وڵاتەکە هەیە. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئاشکرای کرد بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکی ئێران ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامیی لەو وڵاتە سزا دەدات. سزاکانی کەنەدا 17 بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران و سێ دامەزراوەی سەرەکیی دەسەڵات لەو وڵاتە دەگرێتەوە کە دەستیان لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان و خەڵکدا هەبوە. لە ناو لیستی بەرپرسانی سزا دراودا هەر یەکە لە محەمەدجواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران و ئەمیر حاتەمی وەزیری بەرگریی سەردەمی حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری پێشوی وڵاتەکەدا دەبینرێت. هاوکات عەلی لاریجانی ، سەرۆکی پێشوی پەرلەمانی ئێران و حسێن شەریعەتمەداری راوێژکار عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکە لە لیستی ئەو سزایانەدان کە رۆژی پێنجشەممە وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا بڵاوی کردوەتەوە. کەنەدا 76 ملیۆن دۆلاری تەرخان کردوە بۆ دەستبەسەراگرتنی دارایی و موڵک و ماڵی ئەو بەرپرسانەی کۆماری ئیسلامی ئێران و هاوکات گەشتیش لە زۆربەی ئەو بەرپرسانە بۆ کەنەدا قەدەغە دەکرێت.
هاوڵاتی له‌دانیشتنی ئه‌مڕۆی په‌رله‌مانی عێراق كه‌تایبه‌ت بوو به هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆمار، له گه‌ڕی دووه‌می هه‌ڵبژاردندا عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بە ١٦٢ دەنگ توانی به‌سه‌ر ركابه‌ره‌كه‌یدا كه به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو بە ٩٩ دەنگ سه‌ربكه‌وێت و ببێت به سه‌رۆك كۆماری داهاتووی عێراق. به‌پێی ده‌ستووری عێراق پێویسته پۆستی سه‌رۆك كۆمار بۆ كورد بێت، به‌ڵام یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ماوه‌ی نۆ مانگی رابردوودا نه‌یانتوانی ئه‌و پرسه له‌نێوان خۆیاندا یه‌كلابكه‌نه‌وه، هه‌ر بۆیه هه‌ر یه‌كه‌یان به‌كاندیدی خۆیان ده‌یانه‌ویست به‌شداری كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان له‌باره‌ی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كاندیده‌كانی سه‌رۆك كۆمار بكه‌ن. كاندیدی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو، هه‌روه‌ها پارتیش دوای ئه‌وه‌ی كاندیده‌كه‌ی خۆی كشانه‌وه كه رێبه‌ر ئه‌حمه‌د بوو، ئه‌ندامانی فراكسیۆنه‌كه‌ی راسپارد كه ده‌نگ به‌كاندید عه‌بدول له‌تیف ره‌شید بده‌ن. عه‌بدول له‌تیف ره‌شید، به‌ده‌نگی ٢٦٩ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق توانی بۆ ماوه‌ی چوار ساڵی داهاتوو ببێته سه‌رۆك كۆمار. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جگه له‌وه‌ی فراكسیۆنی سه‌در له‌په‌رله‌مان نه‌ماون، چه‌ند فراكسیۆنێكی دیكه به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه‌یان نه‌كردو بایكۆتیان كرد.
.jpg)
هاوڵاتی تورکیا لە نۆ مانگدا بە بەهای زیاتر لە 17 ملیار دۆلار کاڵای هەناردەی وڵاتانی دراوسێی کردوە و لەناویشیاندا عێراق گەورەترین پشکی بەرکەوتوە. بە پێی ئەو زانیارییانەی میدیا فەرمییەکانی تورکیا بڵاویانکردوەتەوە؛ لە نۆ مانگی ئەمساڵدا تورکیا بە بەهای 17 ملیار و 432 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی وڵاتانی دراوسێ کردوە. عێراق لە نۆ مانگەدا گەورەترین هاوردەکاری کاڵای تورکیا بوە و بە بەهای حەوت ملیار و 507 ملیۆن دۆلار کاڵای هاوردەکردوە. کاڵای هاوردەکراوی تورکیا بۆ وڵاتانی دراوسێ، بەراورد بە ساڵی رابردو بە رێژەیەکی بەرچاو زیادبوە.
هێمن مەحموود هەرچەندە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق دوو ساڵ پێش ئێستا بڕیاریدا سوپا بنێرێتە دەروازە سنوورییەكان و تایاسا جێبەجێ بكەن و رێگری لەزیادەڕەوی و گەندەڵی و بەفیڕۆدانی داهاتی گشتی بكەن، بەجۆرێك سوپا رایگەیاند 10 دەروازەی زەمینی و چوار دەروازەی دەریایی لەژێر دەسەڵاتی سوپای عێراقدان و پارێزراون، بەڵام لەئەرزی واقیعدا پێناچێت هیچ یەكێك لەبڕیارەكانی كازمی و رێوشوێنەكانی سوپا جێبەجێكرابێت و هێشتا گەندەڵی و قاچاغچێتی و بەهەدەردانی داهاتی گشتی لەدەروازە سنوورییەكان بوونی هەیەو بەردەوامە. دەزگای عێراقی داهاتوو كە دەزگایەكە گرنگی بەبواری ئابووری دەدات لە لێكۆڵینەوەیەكدا ئاشكرایكردووە تەنیا لەساڵی ٢٠٢١دا عێراق سێ ترلیۆن دینار بەهۆی گەندەڵییەوە لەدەروازە سنوورییەكان زیانی كردووە. بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەیە لەساڵی ٢٠٢١ حەوت دەوڵەت رایانگەیاندووە كەقەبارەی هەناردەیان بۆ عێراق گەیشتووەتە زیاتر لە ٣٧ ملیار دۆلار، كەچی لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق رایگەیاندووە تەواوی قەبارەی هاوردەی عێراق ١٦ ملیار دۆلار بووەو تەنیا حەوت ملیار دۆلار شمەك و كاڵا لەو حەوت دەوڵەتەوە هاوردەكراوە، بەمەش بڕی ٣٠ ملیار دۆلاری هاوردەی ئەو حەوت دەوڵەتە تۆمار نەكراوە، كەدیارە ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی بەبەهای ئەو ٣٠ ملیار دۆلارە كەلوپەل و شمەك هاوردەی عێراق كراون و تۆمارنەكراون و گومرگیان نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی كە ئەگەر بێت و لەڕێگایەكی فەرمی هاتنە ناوەوەیان بۆ بكرایە بەهای گومرگەكەی سێ ترلیۆن دینار دەبوو بۆ حكومەت كەچی تۆمارنەكراوەو بەهەدەر دراوە. پێگەی بازرگانی عێراق پێگەیەكی گرنگەو لەناوچەیەكی گرنگی ستراتیژییدایە كەمامەڵەی بازرگانی لەگەڵ شەش دەوڵەتی دراوسێدا دەكات كەئەوانیش (ئوردن، كوەیت، سعودیەو توركیاو سوریاو ئێرانە) ئەویش لەڕێگای ٢٢ دەروازەی فەرمی زەمینی و ئاوییەوە ساڵانە پارەیەكی بێشوماری لەڕێگای گومرگەوە دەستدەكەوێت كەچی سەرەڕای ئەوە هێشتا بەهۆی باڵادەستی گرووپە چەكدارییەكانەوە لەدەروازەكاندا عێراق كێشەی دارایی هەیە. لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ ەوە بەهۆی نەمانی بەرهەمی ناوخۆییەوە، عێراق بووەتە بازاڕێك بۆ بەرهەمی هەناردەی وڵاتان و حزب و گرووپە چەكدارییەكانیش لەڕێگایەوە خەریكی بازرگانی و سەرانە سەندن و قاچاغچێتین و داهاتێكی گەورەی ساڵانەیان دەستدەكەوێت. لەنوێترین لێدوانیدا (عەلی عەلاوی) وەزیری دەستلەكاركێشاوەی دارایی عێراق دەڵێت: گەندەڵكاران ساڵانە لەدەروازە سنورییەكان شەش بۆ حەوت ملیار دۆلاریان دەستدەكەوێت ئەویش بەهۆی تۆمارنەكردنی زۆرینەی كەلوپەل و شمەكی هاوردەكراو و باڵادەستی گرووپە چەكدارییەكان و قاچاغچێتییەوە. بەپێی ئامارە فەرمییەكانیش گەندەڵی و دزیكردن لەدەروازە سنوورییەكان وەهایكردووە كە بەتەنیا لەسەدا ١٠ بۆ ٢٠ی داهاتی ئەو دەروازانە بگەڕێنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت و ئیدی ئەوەی دیكەی دەڕواتە گیرفانی میلیشیاكان و حزبەكان و كەسایەتیە سیاسییە دەستڕۆیشتووەكان. ئەمە لەكاتێكدایە ئەم گەندەڵی و دزییە بەجۆرێك دەكرێت كە حكومەت ناتوانێت بەسەریدا زاڵبێت و تووێژێكی سەرمایەداری گەورەی لەوڵاتدا درووستكردووە كە باڵادەستن و هەژمووندارن، شێوازەكەشی لەڕێگای بەرپرس و ئەفسەران و فەرمانبەرانی دەروازە سنوورییەكانەوە ئەنجامدەدرێت كەڕێگە بەهاتنە ناوەوەی خۆراكی بەسەرچوو، شمەك و كاڵای قەدەغەكراو دەدەن یاخود لەڕێگەی وەرگرتنی بەرتیلەوە چاوپۆشی لەكۆمپانیاكان دەكەن بەئارەزووی خۆیان و بەبێ كوالێتی شمەک و کەلوپەلەكانیان هاوردە بكەن و دەستكاری ئامێرەكانی سۆنەرو یاری بەسیستەمی ژمێریاری دەروازەكان بكەن. ئەمە جگە لەهەبوونی رێگەی تایبەتی گرووپ و میلیشیاكانی سەر بەحزبە دەسەڵاتدارەكان كە لەدەروازە سنوورییەكاندا نیشتەجێن و سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتەكانیان لەو دەروازانەدایە. بەپێی راپۆرتە حكومییەكان ئەم گرووپانە هێندە باڵادەستن لەماوەكانی رابووردوودا هەرچی ئەفسەرو بەرپرسێكی وەزارەتی ناوخۆ یاخود دەروازە سنوورییەكان گەر رووبەڕوویان بووبێتەوە یاخود رێگەی لەكارەكانیان گرتبێت ئەوا لەكارەكەی دووریانخستووەتەوە یاخود گواستراونەتەوە بۆ شوێنێكی دیكە. هاوكات هەر حزبەو گرووپێكی چەكداری كە لەدەروازە سنوورییەكاندان و هەریەكەو رۆڵ و ئەركێكی جیاوازی هەیە، بەجۆرێك هەندێك لەحزبەكان دەستیان لەقاچاغچێتی نەوتدا هەیەو هەندێكی تریان لەئێرانەوە ماددەی هۆشبەر دەگوازنەوە، هەندێكی تریان سەرانە لەبازرگانان دەسێنن و هێنانی خۆراك و رێگاكانی دابەشكردنی بۆ خۆیان قۆرخ دەكەن، هەندێكی دیكەشیان رێگای تایبەت بەخۆیان هەیە بۆ هێنان و بردنی شمەك و كاڵاو حكومەت دەسەڵاتی بەسەریاندا نییە. بەپێی ئەو ئامارانەشی كەبڵاوكراونەتەوە لەماوەی ١٢ ساڵدا بەهۆی گەندەڵییەوە عێراق نزیكەی ٤٥٠ ملیار دۆلار زیانیكردووە. دۆخەكە لەو دەروازانە بەجۆرێكە تەنانەت لەهەندێك شوێندا بەئاشكرا بەو بازرگانانە دەڵێن كە كەلوپەل و شمەك دەهێن ئەگەر دەتانەوێت رێگایەكی كورت ببڕن ئەوا بڕۆن بۆ لای میلیشیاكان، یان حزبەكان. بارودۆخەكە هەر بەتەنیا لەباشوورو ناوەڕاستی عێراق كارەساتبار نییە، بەڵكو لەدەروازە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستانیش هاوشێوەی ئەو شوێنانە حزب و كەسانی دەستڕۆیشتوو لەدەروازە سنوورییەكاندا باڵادەستن و بەشێكی زۆری داهاتەكانی ئەو دەروازانە نایەنەوە بۆ خەزێنەی گشتی حكومەتی هەرێم. هەرێمی كوردستان خاوەنی شەش دەروازەی سەرەكی زەمینییە لەگەڵ ئێران و توركیا و بەرپرسی دابینكردنی لەسەدا ٥٠ی پێداویستییەكانی خەڵكی هەرێمە لەخۆراك و كەلوپەلی بیناسازی و هتد.. كە لەگەڵ ئێران دەروازەكانی (حاجی عومران، پەروێزخان، باشماخ، گەرمك) ئەمەجگە لەچەند دەروازەیەكی بچووكی دیكە (كێلێ، شوشمێ، تەوێڵە، پشتە)، لەگەڵ توركیاش دەروازەی (ئیبراهیم خەلیل) و (سەرزێڕی) كە بەپێی زانیاری بڵاوكراوە قەبارەی بازرگانی ئیبراهیم خەلیل نزیكەی پێنج ملیار دۆلارە لەساڵێكدا. هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم بەهۆی رادەستنەكردنی داهاتی ئەو دەروازانەو هێنانی كەلوپەلی رێگەپێنەدراو چەندین ساڵە كێشەیان لەنێواندایەو چارەسەرنەكراوە. بەهەدەردانی پارە لەو دەروازانە بڵاوكراونەتەوە لەسەدا ٧٠ی داهاتی ئەو دەروازانە ناگەڕێنەوە بۆ حكومەتی هەرێم و دەڕوات بۆ گیرفانی حزبە باڵادەستەكانی هەرێم، هاوكات نزیكەی ١٣ كۆمپانیاش لەو شوێنانە پارە وەردەگرن كە فەرمی نین و پارەكەیان نایەتەوە بۆ خەزێنەی گشتی حكومەت. هەرسەبارەت بە گەندەڵی لەدەروازەكانی عێراقدا، مستەفا كازمی بۆ ڕێگەگرتن لەگەندەڵی و بەهەدەردانی داهات دەروازە سنورییەكان بڕیاریداوە لەڕێگەی دەستەی نەزاهەوە سیستەمی ئەلیكترۆنی بۆ كۆنترۆڵكردنی داهاتی دەروازەكان بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە. لەئێستادا ئەوەی ماوەتەوە ئەوەیە تاچەندێك حكومەتی ناوەندی توانای كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنوورییەكانی هەیە و باڵادەستی خۆی دەسەلمێنێت چونكە دەستنەگرتن بەسەر دەروازە سنوورییەكاندا بەمانای لاوازی و شكاندنی ئیرادەی دەوڵەت دێت و بەهێزبوونی ڕۆژ لەدوای ڕۆژی میلیشیاو گرووپەچەكدارییەكانی دیكە دێت كە بەداهاتی ئەو دەروازانە چەك و ئەندامی نوێ وەردەگرن و ڕۆڵیان لەبڕیاری سیاسی و یەكلاكردنەوەی كێشەو گرفتەكانی وڵاتدا زیاتر دەبێت.
هاوڵاتی نوێنەرایەتی ئێران لە نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاندوە جموجۆڵ و هاندانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ ناوخۆی وڵاتەکەی وای کردوە سوپای پاسداران ناچار بێت لە هەرێم هێرشیان بکاتەسەر. نوێنەرایەتیی ئێران لە راپۆرتێکدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان هۆکاری هێرشەکانی سوپای پاسداران لە (28/9/2022) بۆسەر بنکە و بارەگاکانی پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەرێمی کوردستان رادەگەیەنێت. لە راپۆرتەکەدا هاتوە : پارتەکانی (کۆمەلە و دیموکرات و پەژاک و پاک) مەترسیان بۆسەر دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دروست کردوە و خاکی هەرێمی کوردستانیان بۆ زیانگەیاند بە ئێران و لە ساڵی 2016ەوە 49 جار هێرش و چالاکیی سەربازییان ئەنجام داوە. نوێنەرایەتیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتوەکان جەختی لەوە کردوەتەوە کە چالاکییەکانی ئەو پارتانە وای لە سوپای پاسداران کردوە کە هیچ بژاردەیەکی دیکەیان نەبێت جگە لە وەڵامدانەوە بەو شێوازەی لە (28)ی مانگی رابردودا ئەنجامیان داوە. ئێران داوای کردوە ئەو راپۆرتە وەک هۆکارێکی ئەنجامدانی ئەو هێرشانە لە لایەن وڵاتەکەیەوە بۆ سەر خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان لە ئەنجومەنی ئاسایش بڵاو بکرێتەوە.
لەو کاتەوەی سوپای تورکیا چالاکییە سەربازییەکانی لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق لە نیسانی 2021دادەستیپێکردووە بە بەردەوامی بانگەشەی ئەوە کراوە سوپای تورکیا لەم شەڕەدا چەکی کیمیایی بەکاردێنێت زۆرترین ئەو دەنگۆیانە پەیوەندی بە بەکارهێنانی ماددەی کیمیاییەوە هەیە لە دژی شەڕڤانان . بەڵام لە ڕووداوێکدا ڕاپۆرت درا کە خێزانیکی جوتیار لە کاتی کارکردندا هێرش کراوەتە سەریان کە گوماندەکرێت بە چەکی کیمیايی بوبێت و دوای ئەوەی وەزیری بەرگری تورکیا هولوسی ئاکار بە ئاشکرا دانی بەوەدا نا لە پەرلەمانی تورکیا لە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە کاتی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیدا لە دژی پەکەکە لە باکوری عێراق . پزیشکانی نێودەوڵەتی بۆ ڕێگریکردن لە جەنگی ناوەکی لێکۆڵینەوەیەیان لە ئەگەری پێشێلکارییەکانی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەباکوری عێراق کرد. بۆ کۆکردنەوەی زانیاری زیاتر لەسەر ئەم ڕوداوە دکتۆر جۆزێف ساڤەری، دکتۆر جان ڤان ئاکن سەر بە ڕێکخراوی IPPW لە سویسرا/ ئەڵمانیا، هەستان بە ئەنجامدانی چەند لێکۆڵینەوەیەک لە ٢٠-٢٧ ی ئەیلولی ٢٠٢٢ تیایدا چەند بڵگەیەکی ناڕاستەوخۆیان لەسەر بەکارهێنانی چەکی کیمیای و شکاندنی پەیماننامەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای دۆزییەوە . بەداخەوە بەهۆی ڕێگریکردن لەچونە ناوئەو ناوچانەی کە بانگەشەی بەکارهێنانی چەکی کیمیايی تێدادەکرا لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەهەولێرهەربۆیە نەیانتوانی ڕاستەوخۆ لێکۆڵینەوە بکەن لەو ناوچانەداو چاوپێککەوتن لەگەڵ قوربانیانی ڕوداوەکە بکەن. هەربۆیە تیمەکە هەستان بە ئەنجامدانی مەودایەکی فراوانی چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەندامانی پەرلەمان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و چالاکوانانی کۆمەڵگاهەروەها شیکاری ڤیدیۆیی و وێنەی پەیوەندیداریان کردووە بۆ بانگەشەی بەکارهێنانی ئەم چەکانە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی تورکیا مێژوویەکی هەیە لە پشتگوێ خستنی قەدەغەکردنی بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ لە ململانێی چەکداریدا ، لە ساڵی 1999 شیکردنەوە لە تاقیگەیەکی ئەڵمانیدا سەلماندی کە سوپای تورک گازی فرمێسک ڕێژی بەکارهێناوە لە شەڕێکدا لەگەڵ پەکەکەدا. لە ساڵی 2004 ئاشکرابوو کە سەربازانی تورک ڕاهێنان بە بەکارهێنانی گازی فرمێسک ڕێژ دەکەن لە ڕێکبەندە سەربازییەکان و لە ساڵی 2010دا دەرکەوت کە سوپای تورک بۆمبی گازی فرمێسک ڕێژی سەربازی بەرهەم هێناوە کە حاڵەتێکە بە ڕوونی پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل دەکات . لە لێکۆڵینەوەکەدا لە نزیک ناوچەیەکی چۆڵکراوی سوپای تورکیا کۆمەڵێک مادەی خاوی وەک دەفری هایدرۆکلۆریک ، تێزاب، کە دەکرێت بەکار بهێنرێت بۆ بەرهەمهێنانی کلۆرین ، کە کارپێکەرێکی کلاسیکی کیمیاییە. هەروەها لە هەمان ناوچەدا ماسکی پارێزگاری لە چەکی کیمیای دۆزراوەتەوە. هەروەها لە ڤیدیۆیەکدا ئەوە دەردەخات کە سەربازانی تورکیا لە کاتی ئامادە کردنی ئامێرێکی پەمپکردندان لە نزیک ئەشکەوتێکەوە کە لە لایەن گەریلاوە بەکردەهێنرێت. هەربۆیە داوایان کردووە بەپەلە بەدواداچوونی بۆ بکرێت لەڕووی یاساییەوە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە،چونکە ئەمە پێشێلکارییەکی ئاشکرای پەیماننامەی چەکی کیمیاییە . ڕێکخراوی IPPW ڕاشیگەیاندووە لە کاتێکدا هیچکام لەمانە بەڵگەی یەکلایکەرەوەی بەکارهێنانی چەکی کیمیای نین بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین ڕووداو ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن سوپای تورکیا لەوانەیە پەیماننامەی چەکی کیمیایی پێشێل بکات لە شەڕی دژی پەکەکە لە باکوری عێراق. هەربۆیە پێویستە لێکۆڵینەوەی زیاتر لە بابەتە بکرێت لەلایەن OPCW یانیش سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆ یاکلاکردنەوەی بەکارهێنان یان نەهێنانی چەکی کیمیای.
هاوڵاتی رێکخراوێکی ئێران ئاشکرای دەکات لە 25 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لەو وڵاتە لانیکەم 201 کەس کوژراون و کە ژمارەیەکیان منداڵ بون. ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران لە بەیاننامەیەکدا بڵاوی کردوەتەوە لە کۆی ئەو ژمارە لە کوژراوە 23 کەسیان منداڵ بون و سەرجەمیان بە گولـلەی هێزە ئەمنییەکان کراونەتە ئامانج و گیانیان لەدەستداوە. ناوەندەکە کە بنکەی سەرەکیی لە وڵاتی نەرویجە ئاماژەی بەوە کردوە ؛ خۆپیشاندانەکانی 18 پارێزگای ئێران کوژراوی لێکەوتوەتەوە و دوای سیستان و بلوچستان زیاترین کوژراو لە پارێزگای سنە و کرماشان و ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار کراوە. بە پێی ئاماری ئەو ناوەندە تەنها لە پارێزگای سنە هەزار و 541 کەس برینداربون و ژمارەی بریندارەکانی کرماشان و ورمێ دەگاتە زیاتر لە چوار هەزار کەس. تا ئێستا دەسەڵات لە ئێران هیچ ئامارێکی کوژراو و برینداری بە فەرمیی بڵاو نەکردوەتەوە و تەنها ژمارەی کوژراوانی هێزە ئەمنی و سەربازییەکان بڵاو دەکاتەوە کە نزیکەی 14 کەسن.
هێمن مه‌حموود ساڵێک به‌سه‌ر دوایین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان له‌عێراقدا تێپه‌ڕی و هه‌رچه‌نده جموجوڵێکی سیاسی لایه‌نه سیاسییه‌کان له‌ئارادایه بۆ ئه‌وه‌ی به‌زووترین کات حکومه‌تی نوێ پێکبهێنرێت، به‌ڵام هێشتا به‌ته‌واوه‌تی چاره‌نووسی پێکهێنانی ئه‌و حکومه‌ته دیار نییه‌و ناشزانرێت که‌ی سه‌رۆک وه‌زیرانی نوێ سوێندی یاسایی ده‌خوات. له‌ماوه‌ی ئه‌م ساڵه‌دا سه‌ره‌ڕای هه‌وڵه به‌رده‌وامه‌کانی هه‌ریه‌که له‌هه‌ردوو لایه‌نی (سه‌درییه‌کان) و (چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی) به‌ڵام هیچکامیان نه‌یانتوانی ده‌نگی یه‌کلاکه‌ره‌وه بۆ پێکهێنانی حکومه‌ت په‌یدا بکه‌ن و هه‌موو هه‌وڵه‌کانیان به‌فیڕۆچوو. به‌بڕوای به‌شێک له‌چاودێرانیش ئه‌وه‌ی وایکرد که‌دۆخی سیاسی عێراق چه‌ق ببه‌ستێت و دروستنه‌کردنی حکومه‌ت ئه‌وه‌نده درێژه‌بکێشێت به‌هۆی دوو هۆکاری سه‌ره‌کییه‌وه‌یه که‌یه‌که‌میان بڕیاره‌کانی دادگای باڵای فیدراڵیی و دووه‌میان رێکنه‌که‌وتنی لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌تایبه‌تیش رێکنکه‌وتنی سه‌درییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی سه‌ر به‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی. یه‌کێک له‌بڕیاره‌کانی دادگای فیدراڵی ئه‌وه‌بوو که‌ده‌بێت ٢٢٠ په‌رله‌مانتار بۆ دانیشتنی هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری نوێ ئاماده‌بن که‌ئه‌وه‌ش ئه‌سته‌مه جێبه‌جێبکرێت. هۆکاری دووه‌م رێکنه‌که‌وتنی لایه‌نه سیاسییه‌کانه، به‌تایبه‌تیش رێکنکه‌وتنی سه‌درییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی سه‌ر به‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی له‌باره‌ی قۆناغی داهاتوو. له‌ساڵیادی هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌که‌شدا مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیرانی حکومه‌تی کاربه‌ڕێکه‌ر رایگه‌یاند دۆخی ساڵێک دوای هه‌ڵبژاردن ئه‌وه‌ی سه‌لماندووه که په‌نابردن بۆ سندووقه‌کانی ده‌نگدان پێویسته په‌یوه‌ست بێت به‌بڕوابوونی سه‌رجه‌م لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌به‌شداریکردن به‌بنه‌مای دیموکراسییانه‌وه‌و پیاده‌کردنی کاری سیاسی به‌گوێره‌ی چوارچێوه‌و کولتوورو به‌هاکانی، داواشی له‌لایه‌نه سیاسییه‌کان کرد که‌په‌نا بۆ دیالۆگ و هه‌نگاوی هێمن و بونیاتنه‌رانه ببه‌ن بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانی سیاسی. نێرده‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش له‌عێراق (یونامی) ده‌ڵێت: له‌چه‌ند هه‌فته‌و مانگی رابردوودا هه‌وڵی چڕ بۆ هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان درا تاوه‌کو به‌سه‌قامگیریی سیاسی بگه‌ن، به‌ڵام هیچ ئه‌نجامێکی نه‌بوو. ئێستا کاتی هاتووه چینی سیاسی به‌رپرسیاریەتی له‌ئه‌ستۆ بگرێت، داواشی له‌هه‌موو لایه‌نه‌کان کردووه بێ مه‌رج ده‌ست به‌دیالۆگ و دانوستاندن بکه‌ن و رێکبکه‌ون له‌سه‌ر ئامانجه سه‌ره‌کییه‌کان، وه‌ک دابینکردنی داواکارییه‌کانی خه‌ڵکی عێراق و پێکهێنانی حکومه‌تێک به‌ده‌سه‌ڵاتێکی ته‌واوەوه. هاوکات نێد پرایس، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا له راگه‌یاندراوێکدا ئاماژه‌ی به‌وه‌کردووه، دوای ساڵێک له‌ده‌نگدانی عێراقییه‌کان بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته، به‌ئامانجی پێکهێنانی حکومه‌تێک که‌گوزارشت له‌خواستی گه‌لی عێراقی بکات، تائێستا سه‌رکرده سیاسییه‌کانی عێراق نه‌یانتوانیوه ناکۆکییه سیاسییه‌کانیان چاره‌سه‌ر بکه‌ن. ده‌ڵێت، واشنتن له‌گه‌ڵ گفتوگۆی فراوان و گشتگیری لایه‌نه‌کانی عێراقه له‌پێناو دانانی نه‌خشه‌ڕێگایه‌ک بۆ ئاینده. له‌ئێستاشدا دوای کشانه‌وه‌ی سه‌درییه‌کان و پێکهێنانی (هاوپه‌یمانیەتی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت) که‌پێکدێت له‌هاوپه‌یمانیی چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی، یه‌کێتی، پارتی، هاوپه‌یمانیی سه‌روه‌ری، عه‌زم و بابلیون) هه‌ست به‌جموجوڵ و فشارێکی زۆری لایه‌نه ده‌ره‌کی و ئیقلیمییه‌کان ده‌کرێت تا به‌زووترین کات په‌رله‌مانی عێراق کۆببێته‌وه و سه‌رۆک کۆمار ده‌ستنیشانبکات و سه‌رۆک کۆماریش که‌سێک بۆ پێکهێنانی حکومه‌ت رابسپێرێت. به‌پێی ئه‌و زانیارییه میدیاییانه‌ی بڵاوکراوه‌ته‌وه هاوپه‌یمانیەتی ئیداره‌ی ده‌وڵه‌ت مۆڵه‌تی یه‌ک هه‌فته‌ی بۆ (یه‌کێتی و پارتی) دیاریکرد که‌کاندیدی هاوبه‌شی خۆیان بۆ پۆستی سه‌رۆک کۆمار یه‌کلابکه‌نه‌وه، که‌چی به‌بێ ئه‌وه‌ی بگه‌نه ئه‌نجام، مۆڵه‌ته‌که رۆژی سێشه‌ممه کۆتاییهات. سۆران جه‌مال تاهیر، وته‌بێژی یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستان رایگه‌یاندووه که ئه‌وان وه‌ک یه‌کێتی نایانه‌وێت پرسی سه‌رۆک کۆمار به‌زۆرینه‌و که‌مینه یه‌کلابکرێته‌وه، به‌ڵکو ده‌بێت به رێککه‌وتنی نێوان یه‌کێتی و پارتی بێت، بۆیه باشترین چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه به رێککه‌وتن پۆستی سه‌رۆک کۆمار یه‌کلابکرێته‌وه‌و پۆسته‌که لای یه‌کێتی بمێنێته‌وه. ده‌رباره‌ی ئه‌گه‌ری رێکنه‌که‌وتنیش ده‌ڵێت، ئه‌وکاته دڵته‌نگییه‌ک دروست ده‌بێت، ده‌رئه‌نجام ناچارین سیناریۆی 2018 دووباره ببێته‌وه و به‌ده‌رئه‌نجامه‌که‌شی رازی بین. ئه‌حمه‌د ئه‌سه‌دی، سه‌رکرده له‌چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی له‌لێدوانێکی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند «کورد دوو بژارده‌ی له‌به‌رده‌مه، یان رێککه‌وتن له‌سه‌ر کاندیدێک، یان دووباره‌بوونه‌وه‌ی سیناریۆی ساڵی 2018و چوونه ناو کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان و یه‌کلاییکردنه‌وه‌ی کاندیدی سه‌رۆک کۆمار به‌په‌رله‌مانتاران». محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆکی په‌رله‌مانی عێراق له‌دانیشتنى رۆژى سێشه‌ممه‌ى په‌رله‌ماندا واده‌ى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆک کۆمارى دیاریکردو رایگه‌یاند: رۆژى پێنجشه‌ممه کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆمار به‌ڕێوه‌ده‌چێت. دیاریکردنی کاندیدی سه‌رۆک کۆمار گرفتی سه‌ره‌کی نێوان یه‌کێتی نیشتیمانی و پارتی دیموکراته، یه‌کێتی که (به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح)ی سه‌رۆک کۆماری ئێستای کاندیدکردووه، له‌به‌رامبه‌ردا پارتی (رێبه‌ر ئه‌حمه‌د)ی وه‌زیری ناوخۆی حکومه‌تى هه‌رێمی کاندیدکردووه‌و دوای چه‌ندین گه‌ڕی گفتوگۆو دانوستاندن هێشتا هیچ لایه‌کیان وازیان له‌کاندیدی خۆیان نه‌هێناوه‌و له‌سه‌ر کاندیدی هاوبه‌ش رێکنه‌که‌وتوون. مه‌سرور بارزانی سه‌رۆکی حکومه‌تی هه‌رێم و ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی پارتی رایگه‌یاند: پارتی پێیباشه کاندیدی سه‌رۆک کۆمار له‌په‌رله‌مانی کوردستان یه‌کلابکرێته‌وه، یه‌کێتیش هه‌رزوو ئه‌و داوایه‌ی ره‌تکردووەته‌وه. به‌پێی راگه‌یاندراوێکیش شاندی هاوپه‌یمانیەتی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت به‌سه‌رۆکایه‌تی (محه‌مه‌د حه‌لبوسی) دوای کۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی پارتی، ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد: ده‌بێت پێش کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق له‌سه‌ر ده‌ستنیشانکردنی سه‌رۆک کۆمار، رێککه‌وتن له‌نێوان لایه‌نه‌کاندا ئه‌نجامبدرێت. هاوکات سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌ڕه‌وتی سه‌در به‌ڕۆژنامه‌ی (عه‌ره‌ب ئه‌لجه‌دید)ی راگه‌یاندووه ته‌نگه‌ژه‌ی سیاسی له‌عێراقدا درێژه ده‌کێشێت و ئه‌وان وه‌ک سه‌درییه‌کان هه‌ڵوێستیان نه‌گۆڕاوه و سوورن له‌سه‌ر هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی په‌رله‌مان و ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته، جه‌ختیشی له‌وه‌کردووەته‌وه هه‌ر حکومه‌تێک له‌سه‌ر بنه‌مای براوه‌و دۆڕاو درووستبکرێت له‌ساڵێک زیاتر ناخایه‌نێت و ئه‌وان وه‌ک سه‌درییه‌کان شه‌قامیان به‌ده‌سته‌وه‌یه، که‌هیچ هێزێکی دیکه به‌ده‌ستیه‌وه نییه. هه‌موو ئه‌مانه له‌کاتێکدایه له‌ماوه‌کانی رابردوودا له‌سه‌ر داوای مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیران دوو گه‌ڕی دیالۆگی نیشتمانیی له‌نێوان لایه‌نه سیاسییه‌کان، جگه له ره‌وتی سه‌در به‌ئامانجی دۆزینه‌وه‌ی رێگاچاره‌یه‌ک بۆ قه‌یرانی سیاسی ئێستا به‌ڕێوه‌چوو به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ به‌رهه‌مێکی هه‌بێت و ناکۆکییه‌کان هه‌ر به‌رده‌وامبوون.
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢، ساڵی نوێی خوێندن (٢٠٢٢-٢٠٢٣) لە عێراق دەستی پێ کرد و و زیاتر لە ١٢ میلۆن قوتابی قۆناغەکانی ناوەندی و ئامادەیی، ھەروەھا زیاتر لە یەک ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار قوتابی قۆناغی سەرەتایی روویان لە ناوەندەکانی خوێندن کرد. وەزارەتی پەروەردەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە لەگەڵ دەستپێکردنی ساڵی نوێی خوێندن (٢٠٢٢-٢٠٢٣)، زیاتر لە ١٢ میلۆن قوتابی قۆناغەکانی ناوەندی و ئامادەیی، ھەروەھا زیاتر لە یەک ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار قوتابی قۆناغی سەرەتایی روویان لە ناوەندەکانی خوێندن کردووە. وەزارەتی پەروەردە داوایشی لە کۆمەڵگای عێراق و سەرجەم دامەزراوەکان، ھەروەھا دایک و باوکانی قوتابییان کرد کە رۆڵی نیشتمانیی خۆیان بگێڕن و ھاوکاربن لەگەڵ وەزارەتی پەروەدە لە رەخساندنی ژینگەیەکی گونجاو بۆ دەستەبەرکردنی سەقامگیریی و رێکخستنی دەوامی قوتابییان لە قوتابخانە و پاراستنی پێگەی مامۆستایان. پێشتر وەزیری پەروەدەی عێراق، عەلی دلێمی رایگەیاندبوو کە رۆژی چوارشەممە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢، ساڵی نوێی خوێندن دەست پێ دەکات. عەلی دلێمی ھەروەھا داوای لە بەڕێوەبەرانی قوتابخانەکان و سەرجەم دەستەکانی پەروەردە و فێرکردن کردبوو، کەرنەڤاڵێکی پەروەردەیی ساز بکەن کە تیایدا پێشوازی لە قوتابییان بکەن.
هاوڵاتی ئێران رایگەیاند؛ بەهۆی ئەو سزایانەی لەندەن بەسەر بەرپرسانی وڵاتەکەدا سەپاندوەیەتی، باڵیۆزی بەریتانیا-ی لە تاران بانگهێشت کردوە و سزاکانی لەندەنیش بە بێ بەها ناودەبات. وەزارەتی دەرەوەی ئێران بڵاوی کردوتەوە؛ سایمۆن شێرکلیف، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کراوە و ئاگادار کراوەتەوە کە وڵاتەکەی لەسەر بنەمایەکی هەڵە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی سزا داوە بۆیە ئەو سزایانە بە بێ بەها لەقەڵەم دەدرێن. وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوە کردوە؛ لە ماوەی سێ هەفتەدا ئەوە سێیەمجارە کە بە بیانوی دەستوەردانەکانی لەندەن لە کاروباری ناوخۆیی ئێران، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کراوە. لە کاتی دەستپێکردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان ، تاران میدکانی بەریتانیا و میدیا فارسییەکانی ئەو وڵاتەی تۆمەتبارکردوە بۆ هاندانی خۆپیشاندەران و دواتر بەهۆی هێرشکردنە سەر باڵیۆزخانەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە بەریتانیا، ئەو وڵاتە لە رێگەی شێرکلیف ناڕەزایەتیی خۆی گەیاندوەتە لەندەن. ئێران لە دەستپێکی خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییەوە ئەوە سێیەمجارە سایمۆن شێرکلیف، باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران بانگهێشت کردوە . رۆژی دوشەممە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا لە بەیاننامەیەکدا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێرانی بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەیان سزا دا و ئاشکراشی کرد دەست بەسەر داراییەکانیاندا دەگیرێت.
هاوڵاتی هاوپەیمانیى نەسر کە بەشێک بوو لە چوارچێوەى هاوئاهەنگى، نەچووەتە نێو هاوپەیمانیى بەڕێوەبردنى دەوڵەت. حەیدەر عەبادى سەرۆکی هاوپەیمانی نەسر بەشداری کۆبونەوەکانی هاوپەیمانی بەڕێوەبردنى دەوڵەت ناکات وڕایدەگەیەنێت "بەڵگەنامەى هاوپەیمانیى بەڕێوەبردنی دەوڵەتم واژۆ نەکردووە، پێى رازى نەبووم." ئەمەش لەکاتێکدایە رۆژی 24ى ئەیلوولى 2022، هاوپەیمانیى بەڕێوەبردنى دەوڵەت لەنێوان زۆرینەی لایەنەکانی هاوپەیمانیى چوارچێوەى هاوئاهەنگى، پارتى، یەکێتى، هاوپەیمانیی سەروەرى، عەزم و بابلیون واژۆکرا. هەر لەم بارەیەوە هاوپەیمانی نەسر کە خاوەنى دوو کورسی پەرلەمانى عێراقە،و یەکێکە لە پێکهاتە شیعەکانى نێو چوارچێوەى هاوئاهەنگى ڕایگەیاندووە کە ئێستا شتێک نەماوە بەناوى چوارچێوەى هاوئاهەنگىو بەشداری لە هاوپەیمانی بەڕێوبردنی دەوڵەت ناکات.
هاوڵاتی وەزارەتی ناوخۆی ئێران کۆمەڵە و دیموکرات و پەژاک بە هاندانی خۆپیشاندان لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمەتبار دەکات و دەڵێت لە ژێر کاریگەریی ئیسرائیل و ئەمریکا دەیانەوەێت گورز لە کۆماری ئیسلامی ئێران بوەشێنن. ئەحمەد وەحیدی، وەزیری ناوخۆی ئێران لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسی هەواڵی (تەسنیم) رایگەیاندوە؛ پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە ماوەی رابردودا ویستویانە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان ئاڕاستە بکەن و هەر بەو هۆیەشەوە ئاسایشی شاری سنە تێکچوە. وەحیدی ناوی کۆمەڵە و دیموکرات و پەژاکی هێناوە و وتویەتی: ئەوان و ئەمریکا و ئیسرائیل دڵخۆشن بە دروستبونی گرژیی لە ئێران و ناوچە کوردییەکان و ئامانجیان پارچەکردنی وڵاتەکەیە. هەر وەها ئەو پارتانەی تۆمەتبار کردوە بەوەی کە دەیانەوێت زیان بە سەرمایەگوزاریی و خزمەتگوزارییەکان بگەیەنن و بەڵێنیشی داوە بودجە و پڕۆژەی خزمەتگوزاریی زیاتر بۆ پارێزگای سنە تەرخان بکرێت. لێدوانەکانی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە کاتێکدایە جگە لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خۆپیشاندان لە کۆی 31 پارێزگا زیاتر لە 29 پارێزگای وڵاتەکە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و لە تارانی پایتەختیش بە شێوەیەکی بەرفراوان خۆپیشاندانەکان بەردەوامە.
هاوڵاتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وەزیری دارای بە وەکالەت لە ئەرکەکەی دوردەخەنەوە وئەنجامدانی ئه‌ركه‌كانی وه‌زیری دارایی له‌لایه‌ن وه‌زیری نه‌وتی عێراقه‌وه به نایاسایی وه‌سفدەکەن. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه ، محه‌ممه‌د حه‌لبووسی، سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، به بریاری ژماره ١٦ی ساڵی ٢٠٢٢، فه‌رمانی لادانی ئیحسان عه‌بدولجه‌بار، وه‌زیری نه‌وتی عێراقی له پۆستی وه‌زیری دارایی عێراق به وه‌كاله‌ت واژووكرد. هەروەها ئەنجومەنی وەزیران داوایان لە سەرۆک وەزیرانی عێراق کردووە کەسێکی تر پۆستی وەزیری دارای پێبسپێردرێت. جێیباسە لە ناوەڕۆکی بڕیاره‌كه‌دا هاتووه، به‌پرسیاریه‌تی وه‌زیری دارایی بریتییه له چاودێریكردنی سه‌رجه‌م مامه‌ڵه دارایی و ژمێریارییه‌كانی وه‌زاره‌ته‌كانی ده‌وڵه‌ت، له كاتێكدا، وه‌زیری نه‌وت خۆی به‌رپرسه له گرنگترین داهاتی وڵات كه نه‌وته، بۆیه ئه‌وه پێچه‌وانه‌ی بنه‌مای شه‌فافیه‌ت و بێلایه‌نه‌ییه له راپه‌ڕاندنی ئه‌ركه داراییه‌كاندا.
