.jpeg)
هاوڵاتی رێکخەری فریاگوزاری خێرای نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ژمارەی قوربانیەکانی بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیا – رۆژئاوای کوردستان و سوریا دوو ئەوەندە زیاد دەبێت. مارتن گریفیتس رێکخەری فریاگوزاری خێزای نەتەوە یەکگرتووەکان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ سکای نیوز رایگەیاند، پێشبینی دەکرێت دەیان هەزار کەسی دیکە لە بومەلەرزەکەی تورکیا و سوریادا گیانیان لەدەست بدەن و وتی، " ئەمە دۆخێکی مەترسیدارە. ئەم دۆخە بە راستی وڵامێکی توندی سروشتیە. تاوەکو ئێستاش زۆر کەس لەژیر باڵەخانە داڕماوەکاندان. بۆیەش تاوەک ئێستا ئاماری راستەقینەمان رانەگەیاندووە. مارتن گریفیتس دەشڵێت، ٧٢ کاتژمێر دوای بومەلەرزەکە وەک 'کاتی زێڕین' دەزانرێت، بەڵام ئەو کاتە تیپەڕیوە و تاوەکو ئێستا هەندێک مرۆڤ هەیە کە زیندوون و دەرنەهێنراون. زەحمەتە بڕیار بدرێت، کەی کۆتایی بە هەڵمەتی رزگارکردن دەهێندرێت. ستیفان دوجاریک وتەبێژی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە بەرنامەی تۆدەی رادیۆی چواری بی بی سی وتی، بۆ ئەوەی تیمەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بگەنە هەندێک ناوچەی سوریا، دانوستان بەردەوامە و داوای لە وڵاتان کرد پشتیوانی و هاوکاری لەم رووەوە بکەن. ئەمەش لە کاتێکدایە کە بەگوێرەی دوایین ئامار، لە باکوری کوردستان و تورکیا، ٢٤ هەزار و ٦١٧ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٨٠ هەزار و ٢٧٨ کەسیش بریندارن.
هاوڵاتی بەهۆی بومەلەرزە وێرانکەرەکەی تورکیا وسوریاوە، ئەرمینیا وتورکیا دوای ٣٥ ساڵ دەروازە سنوریەکانیان کردەوە، ئەو دەروازەیەش دەکەوێتە سنوری ئالیجان و ئەرمینیا لەڕیگەیەوە هاوکاریە مرۆیەکان دەگەێنێتە تورکیا. سەردار کلێچ، نێردەی تایبەتی تورکیا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی نێوان تورکیا وئەرمینیا لە تویتێکدا رایگەیاند، " هەمیشە ئەم هاوکاریی و بەخشندەییەی خەڵکی ئەرمینیام لەبیر دەمێنێتەوە کە خەڵکی ئەرمینیا بۆ کەمکردنەوەی ئازار و مەینەتیەکانی گەلەکەمان لە ناوچە بومەلەرزە لێدراوەکانی تورکیا ناردویانە". هاوکات سەردار کلێچ لە تویتەکەیدا چەند وینەیەکی بارهەڵگرەکانی ئەرمینیای بڵاوکردۆتەوە کە بە دەروازەی سنوری ئالیجاندا تێدەپەڕن و هاوکاریەکان دەگەێننە تورکیا. لەگەڵ ئەوەشدا تورکیا ساڵی ٢٠٢١ لەڕێگەی نێردەی تایبەتیەوە هەوڵی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئەرمینیادا داوە. دواین جار کە ئەو دەروازانە بەکارهاتبن لەلایەن تورکیا و ئەرمینیاوە، ساڵی ١٩٨٨ بوو کە بومەلەرزەیەکی وێنرانکەر بەپلەی ٦.٨ پلەی ڕێختەر باکوری ئەرمینیای هەژاند و زیاتر لە ٢٥ هەزار قوربانی لێکەوتەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە کە تورکیا وئەرمینیا هەمیشە پەیوەندیەکانیان گرژی وئاڵۆزی تیدابووە ئەوەش بەهۆی جینۆسایدی ئەرمەنەکان لەسەردەمی عوسمانیەکاندا.
هاوڵاتی بانكی ناوه‌ندی عێراق ئه‌مڕۆ شه‌ممه له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا ئه‌نجامی كۆبونه‌وه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ بانكی فیدراڵی ئه‌مریكا و وه‌زاره‌تی گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا بڵاوكرده‌وه و به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوەکە، ئه‌مریكا پاڵپشتی ته‌واوی بۆ هه‌نگاوه‌كانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ڕوی چاكسازی دارایی دوپاتكردۆته‌وه. بانكی ناوه‌ندی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه، دوێنێ هەینی شاندی بانكی ناوه‌ندی عێراق بۆ ماوه‌ی چه‌ندین كاتژمێر له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك له شانده‌كانی بانكی یه‌ده‌گی فیدڕاڵی ئه‌مریكا و وه‌زاره‌تی گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا له واشنتن كۆبۆوه. بەپێی ڕاگەیەندراوەکە شاندی بانكی فیدڕاڵی ئه‌مریكا و وه‌زاره‌تی خه‌زێنه‌ی ئه‌مریكا كۆمه‌ڵێك میكانیزمی پاڵپشتیان بۆ بانكی ناوه‌ندی عێراق خسته‌ڕو، به‌شێوه‌یه‌ك كه تواناكانی بۆ مامه‌ڵه‌كردن به شێوه‌یه‌كی نه‌رم و نیان له‌گه‌ڵ قه‌یرانه‌كان له‌م قۆناغه‌دا به‌رز بكاته‌وه. هاوکات یاریده‌ده‌ری جێگری وه‌زیری گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا ئاماژه‌ی به "رێگاكانی پاڵپشتیكردنی ته‌واوه‌تی له هه‌وڵه‌كانی حكومه‌تی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له چاكسازیی ئابوریدا"، هه‌روه‌ها ئاماده‌یی وه‌زاره‌تی گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكای بۆ پێشكه‌شكردنی پاڵپشتیی پێویست و زیاتر ده‌ربڕی. هه‌ر به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه، له كۆبونه‌وه‌كه‌دا پارێزگاری بانكی ناوه‌ندی عێراق سه‌باره‌ت به ئاڕاسته‌كانی بانكه‌كه له گه‌یشتن به گرنگترین ئامانجه‌كانی بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی سه‌قامگیری گشتی له نرخه‌كاندا راپۆرتێكی خسته‌ڕو، هه‌روه‌ها بژارده و پێشنیاره‌كان له بواری خێراكردن و فراوانكردن و ڕێكخستنی كاره‌كانی پلاتفۆرمی ئه‌لیكترۆنی بۆ گواستنه‌وه‌ی ده‌ره‌كی تاوتوێكران. عه‌لی موحسین عه‌لاق پارێزگاری بانكی ناوه‌ندی عێراق رایگه‌یاندوه، "مه‌به‌ستی بانكی ناوه‌ندی بۆ خستنه‌بازاڕی پاكێجی دوه‌می ئاسانكارییه‌كانه كه ده‌بێته هۆی به‌رزكردنه‌وه‌ی سه‌قامگیری به‌های دۆلار به‌رامبه‌ر به‌دینار".
هاوڵاتی سیڤانکا داناپالا کۆمیساری باڵای سوریای کۆمسیۆنی پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، لە سوریا بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیاتر لە پێنج ملیۆن کەس بێ ماڵ و حاڵ بوون. سیڤانکا داناپالا ئاماژەی بە زیانەکانی بومەلەرزەکەی ٦ی ئەم مانگە کرد لە لە سوریا و تورکیا کارەساتێکی مرۆیی گەورەی لێکەوتووەتەوە و وتی، " بومەلەرزە لە سوریا، قەیرانێکە لەنێو قەیراندا." داناپالا دەشڵێت، لە سوریا دوای شەڕ، قەیرانی ئابوری، ڤایرۆسی کۆرۆنا و ئیستاش بومەلەرزە و شەپۆلی سەرما مرڤی هەراسان کردوو. تاوەکو ئێستا ٢٠ ترێلە هاوکاری لە رێگەی دەروازەی باب ئەلهەواوە بۆ لێقەوماوان نێردراوە، بەڵام ئەم ژمارەیە بەشی لێقەوماوان ناکات و ئاماژەی بەوەکرد لە پێنج ملیۆن و ٣٠٠ هەزار کەس لە ئێستادا بێ ماڵ و حاڵن و پێویستیان بە هاوکاری هەیە. بەگوێرەی دوایین ئامار، لە سوریا بە گشتی سێ هەزار و ٥٥٩ کەس بەهۆی بومەلەرزەکەوە گیانیان لەدەستداوە و پێنج هەزار و ٣٣٣ کەسیش بریندار بوون. دەستەی تەندروستی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریاش ئاماژەی بەوەکردووە کە لە رۆژئاوای کوردستان تەنیا شەش کەس گیانیان لەدەستداوە و ٥٧ کەس بریندار بوون.
هاوڵاتی ئاژانسی فرانس پرێس ئەمڕۆ ڕایگەیاند، سوپای نەمسا ئۆپەراسیۆنەکانی ڕزگارکردنی قوربانیانی لە تورکیا ڕاگرتووە، ئەوەش بەهۆی نەبوونی " سەلامەتی" لە ناوچەکەدا. وتەبێژی سوپای نەمسا ڕۆژی شەممە لە تویتێکدا ڕایگەیاند کە سوپای نەمسا ئۆپەراسیۆنەکانی ڕزگارکردنی لە تورکیای بوومەلەرزەلێدراو ڕاگرتووە بەهۆی "دۆخێکی ئەمنی سەخت". مایکل باوەر، وتەبێژی وەزارەتەکە لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، یەکەی فریاگوزاری کارەساتەکانی هێزەکانی نەمسا ئامادەیە بۆ ئۆپەراسیۆنی زیاتری ڕزگارکردن کاتێک ژینگەی کارکردن سەلامەت بوو. نزیکەی ٨٠ کارمەندی فریاگوزاری هێزە چەکدارەکانی نەمسا لە ٧ی شوباتەوە لە عەنتابی تورکیا بوون و پسپۆڕەکانیان ٩ کەسیان لە داروپەردووەکان ئازاد کردووە.
هاوڵاتی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە تویتێکی دیکەی لەبارەی قسەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا و دۆخی باکوری کوردستان و تورکیا بڵاوکردەوە و رایگەیاند، زیاتر لە 100هەزار کەس تاوەکو ئێستا لەژیر داروپەردووی بالەخانە رووخاوەکاندا دەرنەهێنراون. دەمیرتاش لە تویتەکەیدا نووسیویەتی، " لە کاتێکدا کە هاوڵاتیان چاوەرێ دەکەن لەژێر باڵەخانە رووخاوەکاندا، دەنگێک لە کەسوکارەکانیان ببیسن، بەڵام ئەردۆغان باسی ئەوەی دەکات هەر خانەوادەیەک 10 هەزار لیرەی پێدەدرێت. ئەمە بە واتای ئەوە دێت کە هیچ ئەخلاقێکی نەماوە. دەمیرتاش دەشڵێت، "بەداخەوە تاوەکو ئێستا 100 هەزار کەس لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەکاندان. لە ئیستادا تەرمی زیاتر لە 30 هەزار کەس دەرهێنراون. پێویستە هاوکاریەکان چڕتر بکرێنەوە. زۆر سەختە، پێویستە پێکەوە بین." ئەوەش لە کاتێکدایە کە بەگوێرەی دوایین ئاماری فەرمی حکومەتی تورکیا، تاوەکو ئێستا تەرمی 20 هەزار و 665 کەس لەژێر باڵەخانە رووخاوەکاندا دەرهێنراون و زیاتر لە 80 هەزار کەسیش بریندار بوون.
بانکی ناوەندی عێراق و بانکی جەی پی مۆرغان ڕێکەوتن بانكی ناوەندی عێراق، ئەمڕۆ شەممە لەبەیاننامەیەكدا ڕایگەیاند: عەلی عەلاق پارێزگاری بانكی ناوەندی, لەپەراوێزی سەردانەكەی بۆ واشنتۆن, چاویكەوتووە بە دانیال زیلیكو سەرۆكی ئەنجومەنی بەڕێوەبەردنی دامەزراوەی جەی پی مۆرغان. ئاماژەی بەوەش داوە، ڕێككەوتون لەسەر ئەوەی بانكی جەی پی مۆرغان ئاسانكاری بكات بەڕەوانەكردنی پارە لەسیستمی بانكی عێراقییەوە بۆ كۆماری چینی میلی, بۆ دابینكردنی پارە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ. هاوكات تاوتوێی كۆمەڵێك پرسی پەیوەست بە بەڕێوەبەردنی یەدەگ و بەڕێوەبردنی نەختینەو, پێشكەشەكردنی پشتیوانی بانكی ناوبراو بۆ بانكی ناوەندی و كەرتی بانكی لەعێراق كراو جەی پی مۆرغان: بانکێکی خزمەتگوزاری دارایی فرەنەتەوەی ئەمریکییە، کۆی داهاتەکەی دوو ترلیۆن و 55 ملیار دۆلاره.
هاوڵاتی لە کاتێکدا کە ژمارەی ئەو کەسانەی لە بومەلەرزەکەی باکوری کوردستان و تورکیادا گیانیان لەدەستداوە، ٢٠ هەزار کەس تێپەڕاندووە، هەروەها زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەش لە دۆخێکی زۆر خراپدا دەژین و لەنێو سەرما و سۆڵەی زستان، بێ خواردن و ئاو و پێداویستیە سەرەتاییەکاندا، دەژین. رزگارکردنی منداڵێکی ساوا دوای ١١٠ کاتژمێر لە شاری سەمسوری باکوری کوردستان، هاوڵاتیان بەردەوامن لەسەر هەوڵەکانیان بۆ رزگارکردنی ئەو کەسانەی لەژێر باڵەخانە داڕماوەکاندا ماون. لە گەڕەکی یەنیشەهیری سەمسور کاتژمێر هەشت و نیوی ئەمشەو منداڵێکی ساوای ١٠ مانگی، دوای ١١٩ کاتژمێر کە لەژێر داروپەردووی باڵەخانەیەکدابوو رزگارکرا. منداڵە ساواکە بۆ نەخۆشانەی فێرکاری شارەکە گواستراوەتەوە. لە نەخۆشخانەی عوسمانیە چەندین بریندار بەهۆی خەمساردیەوە گیانیان لەدەستداوە بەگوێرەی میدیاکانی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، لە شاری عوسمانیە کە بومەلەرزەکە کاوکاریەکی زۆری دروست کردووە، ژمارەی راستەقینەی قوربانیان ئاشکرا ناکرێت. باسی ئەوە دەکرێت کە تاوەکو ئیستا بە دەیان کەس لە نەخۆشخانەکەدا گیانیان لەدەستداوە و خەمساردی هەیە. دەوترێت، لە هۆڵی تایبەت بە تەرمەکان جێگە نەماوە و چەندین تەرم لەنێو کیسەی رەشدا لە حەوشەی نەخۆشخانە ریزکراون. هەدەپە دەستی بە کەمپێینێکی گەورە کردووە لەلایەکی دیکەوە پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە شارەکانی، شڕنەخ، مێردین، ئامەد، وان، جۆلەمیرگ، ئاگری، ئەستەنبوڵ، کۆنیا و چەندین شاری دیکە، بە دەیان تڕێڵە هاوکاری کۆکردووەتەوە و رەوانەی ناوچە زیانلێکەوتووەکانی کردووە. هاوکاریەکانی هەدەپە لە ئاو، نان، خوارندی منداڵان، بەتانی، جلوبەرگی زستانە، پێلاو و چادر پێک دێت. باسی ئەوە دەکرێت کە گوندەکان پشتگوێخراون و هەدەپە هاوکاریەکەی گەیاندووەتە نزیکەی ٣٠ گوند. شاروچکەیەک بە تەواوی وێران بووە شاروچکەی ئەرکەبندی ناوچەی وێرانشاری مەلەتی یەکێک لەو شوێنانەیە کە بە تەواوی رووخاوە. ئاژانسی فورات نیوز رایگەیاند، تاوەکو ئیستا لەو شاروچکەیە تەرمی ٧٠ کەس لەژێر داروپەردووی خانووەکاندا دەرهێنراون و تاوەکو ئێستا تەرمی بە سەدان کەس دەرنەهێنراون. ئەوە رەخنە بگرێت دەستگیر دەکرێت لەلایەکی دیکەوە، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرای کرد کە، ٣٠٢ کەسیان دەستگیرکردووە کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا 'ئاژاوەیان' ناوەتەوە. بەگوێرەی قسەی بەرپرسانی ئۆپۆزسیۆن، هەر کەسێک رەخنە بگرێت دەستگیر دەکرێت. بەڕێوەبرایەتی پۆلیسی تورکیا تاوەکو ئێستا ١٠ کەسی بۆ زیندان رەوانە کردووە و لێکۆلینەوە لەو کەسانەی دیکە بەردەوامە. ژمارەی گیانلەدەستدان لە ئامەد گەیشتە ٢٥٦ کەس ماڵپەڕی هەواڵی ئارتی گەرچەک لە زاری بەرپرسەکانی شاری ئامەدی باکوری کوردستان رایانگەیاند، بە گشتی لە ئامەد ٢٠ باڵەخانە رووخاون، تاوەکو ئێستا تەرمی ٢٥٦ کەس لەژێر باڵەخانە رووخاوەکاندا دەرهێنراون. هەروەها زیاتر لە ١٠٠٠ کەسیش بریندار بوون. لە ئامەد چەندی باڵەخانە تاوەکو ئێستا بە تەواوی پاک نەکراونەتەوە و پێشبینی دەکرێت ژمارەی قوربانیان زیاتر بێت. پسپۆڕێک: ١٩٢ هەزار کەس کەتوونەتە ژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندا پرۆفیسۆر دکتور ئوڤگون ئەحمەد ئەرجان پسپوڕی جیۆلۆجی لە توێتێکدا رایگەیاندبوو، باسی ئەوە دەکرێت کە شەش هەزار باڵەخانە رووخاون. ئەگەر هەر باڵەخانەیەک هەشت نهۆم بێت و هەر نهۆمێک چوار شۆقەی هەبێت، بە گشتی دەکاتە ٤٨ هەزار شۆقە. ئەگەر هەر شۆقەیەک ٤ کەسی تێدابێت، ١٩٢ هەزار کەس تێیایانادا دەژین. واتە ١٩٢ هەزار کەس کەوتوونەتە ژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندا. بەگوێرەی دوایین ئامار ٢٠ هەزار و ٢١٣ کەس گیانیان لەدەستداوە و نزیکەی ٨٠ هەزار کەس بریندار بوون. بەگوێرەی قسەی ئەو پسپۆڕە بێت، واتە تاوەکو ئێستا نزیکەی ٩٠ هەزار کەس لەژێر داروپەردووی باڵەخانەکاندا ماون.
هاوڵاتی ئەمڕۆ شاندێکی عێراق لەگەڵ ژوری بازرگانی ئەمریکا لەسەر دۆخی ئابوری عێراق و پەیوەندیەکانیان لەگەڵ ئەمریکا کۆبوونەوە، وەزیری دەرەوەی عێراقیش وتی، " پێویستە لەماوەی ٦ مانگدا کێشەکان لەنێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان لەسەر پرسی گاز ونەوت بگاتە چارەسەر". لە میانی کۆبوونەوەکەدا کە پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق و وەزیری دەرەوەی عێراق و چەندین بەرپرسی باڵای دیکەی عێراق بەشداربوون، لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا باس لە پەرەپێدان بە ئابوری و چاکسازی کردن لە کەرتی دارایی وئابوری و ڕیکارە هاوبەشەکانیان بۆ ڕووبەڕوونەوەی بەقاچاخبردنی دۆلار سپیکردنەوەی دۆلار کرا. وەزیری دەرەوەی عێراقیش لەبارەی ئەنجامی کۆبوونەوەکەوە ئاشکرای کرد، کۆبوونەوەکان ئەرێنێ بوون لەگەڵ بەرپرسانی گەنجینەی ئەمریکا و لەسەرووی پێشبینیەکانەوە بوو، وتیشی" ئەوەمان لە بەرپرسانی ئەمریکی بینی کە پشتگیری لە سیاسەتی بانکی ناوەندی عێراق دەکەن". هەروەها فوئاد حسین، لە کۆبوونەوەکەدا لەبارەی کارکردنی کۆمپانیا ئەمریکیەکانەوە ئاماژەی بەوەدا، بەشێک لە کۆمپانیا ئەمریکیەکان بەهۆی هەژموونی ئێران لەسەر عێراق نایەنە وڵاتەکەمان، ڕاستە ئێران وعێراق دراوسێی یەکترن بەڵام سیاسەتی ئێمە و حکومەتی ئێمە جیاوازە. ئەمەش لەکاتێکدایە کە بەهای دۆلار ماوەی زیاتر لە دوو مانگە ناجێگیرە لەبەرامبەر دینار و بەهای پێوانەیی تۆمارکردووە، هەر بەوهۆیەوەش بەرپرسانی عێراق لە ٢ی شوباتی ئەمساڵ، لەگەڵ بەرپرسانی گەنجینەی ئەمریکا لە تورکیا لەسەر کەمکردنەوەی سزاکانی سەر بانکی ناوەندی ئێراق کۆبوونەوە لەسەر پرسی قاچاخی دۆلار لە نێوان ئێراق و ئێراندا.
.jpg)
هاوڵاتی ئاسایشی نیشتیمانی عێراق ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند، دەستمان گرتووە بەسەر یەکێک لە گەورەترین پاڵاوگە نایاساییەکاندا لە پارێزگای بابل. بەپێی ڕاگەێندراوی دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراق، کارگەکە بەنایاسایی وقاچاخ مامەڵەی کردووە بە بەرهەمە نەوتیەکانەوە، کە لەناویدا ٣ ملیۆن لیتر نەوت و چەندین بەڵگەنامەی ساختە دەستی بەسەردا گیراوە. لە ڕاگەێندراوەکەی دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عێراقدا هاتووە، پاڵاوگەکە لە پارێزگای بابل بووە و توانای پاڵاوتنی بڕێکی کەمی هەبووە لە بەرهەمە نەوتیەکان، هەروەها ڕاشیگەیاند، بەپێی فەرمانێکی دادوەر خاوەن پاڵاوگەکە دوای ئەوەی هەڵهاتووە بۆ بەغدا دەستگیرکراوە. بەپێی زانیاریەکانیش خاوەنی پاڵەوگەکە سەرمایەدارێکی دیارە و لەگەڵ بەرپرسێکی سیاسی پەیوەندی هەیە وپاڵپشتی دەکرێت. هەر لەو بارەیەشەوە بەڕێوبەری گشتی پۆلیسی وزە ڕایەگەیاند، لەماوەی دوو مانگدا ١٤٦ کەسیان دەستگیرکردووە و ١٤٧ تەنکەر و پێنج ملیۆن و ٢٩٢ هەزار لیتر نەوتیشمان دەستبەسەردا گرتووە، جگە لەوەش هەڵمانکوتاوەتە سەر چوار هەزار و٣٧٤ شوێنیش. هاوکات بەڕێوبەری گشتی پۆلیسی وزەی عێراق، لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانیەکەی سێشەممەدا زانیاری دیکەی خستە ڕوو، لەوانەش ئاشکراکردنی ٦٦ شوێن وپاڵاوگەی نایاسایی، هاوکات لەگەڵ دەستبەرداگرتنی ٦٦ ئۆتۆمبێل و ٢٧٠ کەلوپەلی قاچاخی نەوت لەگەڵ فەرمانی دەستگیرکرن بۆ ٣٧٣ کەس لە ١٩٢ بنکەی قاچاخی نایاسایی و بازرگانیدا. ئەمەش لەکاتێکدایە کە هەڵمەتی دەستگیرکردن وبەدواداچوونی گروپ ولایەنەکانی بەقاچاخبردنی نەوت لە عێراقدا دەستی پێکردووە.
.jpg)
هاوڵاتی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە رایگەیاند، دەسەڵات دەڵێت، 'هاوکاریەکانی بومەلەرزە بۆ سیاسەت بەکارنەهێنن' و وتی، " ئەردۆغان بووەتە وەستای بەرژەوەندی سیاسی. لە ئێستادا ئەردۆغان بە تەنیا یەک شت دەکات ئەویش بانگەشەکردن بۆ خۆی و پارتەکەیەتی." سەلاحەدین دەمیرتاش لە تویتێکدا رەخنەی توندی لە رەجەب تەیب ئەردۆغان و دەسەڵاتەکەی گرت و نووسیویەتی، " هەموو دەزگا و بەرپرسانی حکومەتی لە بەرژەوەندی ئەردۆغان کار دەکەن و قسە دەکەن. هەندێک کەس دەڵێن رۆژی سیاسەت کردن نییە، بەڵام خۆیان پرسی بومەلەرزە بۆ بەرژەوەندی سیاسی خۆیان بەکار دەهێنن." دەمیرتاش باسی ئەوەشی کرد کە کێشەیەکی گەورەی رێکخستنی هاوکاریەکان هەیە. ئەم کێشەیەش بە فشاری هاوڵاتیان چارەسەر دەبێت. دەسەڵات هاوکاریەکان بۆ هەڵبژاردن بەکار دەهێنێت و وتی، " لە کاتێکدا کە دەسەڵات بەم شێوەیە دەجووڵێتەوە، مافی کۆمەڵگاش هەیە سیاسەت بکات و بەردەوامی بە تێکۆشان و هاوکاری خۆی بدات." دەمیرتاش دوێنێش لەبارەی راگەیاندنی باری نائاسایی بۆ ماوەی سێ مانگ لەلایەن ئەردۆغانەوە رایگەیاندبوو، باری نائاسایی بۆ هاوکاریکردنی زیانلێکەوتووان نییە، بەڵکو نیازێکی دیکەی لە پشتەوەیە.
هاوڵاتی لە دیاربەکری باکوری کوردستان ڕۆژنامەنوسێکی کوردی ئاژانسی میزۆپۆتامیا لەکاتی ڕوماڵکردندا بە تۆمەتی بڵاوکردنەوەی" زانیاری هەڵە " لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیرکرا ودەست بەسەر کەلوپەلەکانیشیدا گیرا. مێهمەت گولەش، ڕۆژنامەنوسی ئاژاناسی میزۆرپۆتامیا لەکاتی گفتوگۆکردن دەربارەی کاری تیمەکانی فریاگوزاری و بەهاناوەچونیان لەگەڵ یەکێک لە قوربانیەکاندا لە دیاربەکری باکوری کوردستان بە تۆمەتی بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵە دەستگیرکرا. ڕەسوڵ تەیمور، کە پارێزەری مێهمەت گولەشە پشتڕاستیکردەوە کە مێهمەت لە گەڕەکی شێخ شامیلی باکوری کوردستان کاتێک چاوپیکەوتنی لەگەڵ دانیشتویەکی ئەو باڵەخانە ڕوخاوانەدا کردووە دەستگیرکراوە، هەروەها وتیشی ئەو هاوڵاتیە باسی لە لاوازی و بەهانانەچونی تیمی فریاکەوتنی ئافاد و ئومکە کردووە و وتویەتی" خەڵک ئێمە ڕزگار دەکەن، تیمەکانی ئافاد وئومکە لێرە نین" بەپێی زانیاریەکانیش هەریەک لە ڕۆژنامەنوسەکە وئەو پیاوەی کە چاوپێکەوتنی لەگەڵدا کراوە لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیرکراون، هەروەها دواتر مەهمەت گولەش بە تاوانی "بڵاوکردنەوەی ڕق و دوژمنایەتی لە نێو خەڵکدا" دادگایی کرا و بە تۆمەتی بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵە لە هاتنە ناو وڵاتەوە قەدەغە کرا و بەربەستی گەشتکردنیشی لەسەر دانرا؛ پاشان دواتر دوای دوو ڕۆژ ئازاد کرا. ئەمەش لەکاتێکدایە کە حکومەتی تورکیا باری نائاسایی ڕاگەیاندووە، ئەمەش بەگوێرەی ڕێکخراوەکان ودەزگاکانی ڕاگەیاندن دەبێتە هۆی سەختبوونی بارودۆخی رۆژنامەنوسان.
هاوڵاتی بانکی رافیدەینی سەر بە حکومەتی عێراق رایگەیاند، لەئێستادا لە فڕۆکەخانەی بەغدا دەستیانکردوە بە فرۆشتنی دۆلار تاوەکو 7 هەزار دۆلار بە گەشتیاران، بەگوێرەی بڕیاری وەزارەتی داراییش بانکەکە 100 دۆلار بۆ گەشتیاران بە 132 هەزار دینار دەفرۆشرێت. رۆژی هەینی 10-02-2023 بانکی رافیدەین، کە یەکێکە لە بانکە حکومییەکان لە عێراق رایگەیاند، "دەست بە پێدانی بڕی 7000 دۆلار لە بری 5000 دۆلار بە هەر گەشتیارێک کراوە کە دەیەوێت لە رێگەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداوە گەشت بکات." بانکی رافیدەین راشیگەیاندووە، هەر 100 دۆلارێک بە 132 هەزار دینار بە گەشتیاران دەفرۆشێت. تائێستا بڕیاری فرۆشتنی دۆلار بەگەشتیاران بەنرخی فەرمی، تەنها فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغدای گرتوەتەوە و لە فڕۆکەخانەکانی دیکەی عێراق و هەرێمی کوردستان جێبەجێنەکراوە، هەرچەندە بڕیاردراوە هەمو فڕۆکەخانەکان بگرێتەوە ئەوەش لەچوارچێوەی رێکخستنی بازار و جێگیرکردنی نرخی دۆلار دایە، هەروەها ئاسانکاریش دەکات بۆ بازرگانان، گەشتیاران و ئەوانەی بەمەبەستی نەخۆشی سەردانی دەرەوەی وڵات دەکەن. دوێنێش بانکی رەشیدی سەر بە حکومەتی عێراق بڵاویکردەوە، لەئێستادا لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا دەستیکردوە بە فرۆشتنی دۆلار بە نرخی فەرمی و 100 دۆلار بۆ گەشتیاران بە 132 هەزار دینار دەفرۆشرێت، ئاسانکاری تەواویش دەکەن بەمەبەستی بەهێزکردنی بەهای دینار بەرامبەر دۆلار.
هاوڵاتی شاندی باڵای حکومەتی عێراق بەسەرۆکایەتی فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوە لە واشنتن، لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا و بەرپرسانی باڵای وەزارەتی خەزێنەی ئەو وڵاتە کۆبونەوە و هەردولا باسیان لە ڕێوشوێنەكانی عێراق کردوە بۆ چاکسازی بانکی، روبەڕوبونەوەی سپیکردنەوەی پارە و گەندەڵی، لەکۆبونەوەکانیشدا واشنتن پشتیوانی خۆی بۆ عێراقێکی خاوەن ئابورییەکی بەهێز لە ناوچەکەدا دوپاتکردوەتەوە. وەزارەتی دەرەوەی عێراق ئەمڕۆ هەینی لە راگەیەنراوێکدا ئەوەشی خستوەتەڕو، شاندی باڵای حکومەتی فیدڕاڵ بەسەرۆکایەتی فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوە شەوی رابردو لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کۆبوەتەوە، هەردولاش باسیان لە پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و واشنتن و چۆنیەتی گەشەپێدانی زیاتری ئەو پەیوەندیانەکردوە بەتایبەت لەبوارەکانی وەبەرهێنان، هاوکاریی و کاری پێکەوەیی لەبواری دراودا بەجۆرێک بوژانەوەی زیاتری ئابوری عێراقی لێبکەوێتەوە. بە پێی ڕاگەیەندراوەکە شاندی عێراق باسی لە هەنگاوەکانی حكومەت و بانكی ناوەندی كردوە لەپێشخستن و چاكسازیكردن لە سیاسەتی نەختینە، لەگەڵ بایەخی لەپێشینەی حكومەت بۆ پتەوكردنی وەبەرهێنان، بازرگانی، هەمەجۆركردنی سەرچاوەكانی وزەو ڕوبەڕوبونەوەی ئاستەنگییەکانی ئێستا لەهەردو ئاستی نەختینەو بانیكدا. هاوکات له هه‌ژماری تایبه‌تی خۆی له تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی تویته‌ر، ئه‌نتۆنی بلینكن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، نووسیوویه‌تی: له‌گه‌ڵ فوئاد حوسێن جێگری سه‌رۆك وه‌زیران بۆ كاروباری ئابووری و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق، دووپاتی جێبه‌جێكردنی رێككه‌وتننامه‌ی ستراتیژی نێوان ئه‌مه‌ریكا و عێراقمان كرده‌وه". هه‌روه‌ها بلینكن نووسیوویه‌تی: "پێكه‌وه له‌پێناو به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانمان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراق له بواری ئابووری و سه‌ربه‌خۆیی وزه، كارده‌كه‌ین". له ئێستادا شاندێکی حکومەتی عێراق بە سەرۆکایەتی فوئاد حوسێن لە ئەمەریکایە و لەگەڵ وەزیری گەنجینە و بانکی فیدراڵی ئەمەریکا گفتوگۆ لەبارەی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دیناری عێراقی دەکەن.
هاوڵاتی دوای ئەو بوومەلەرزە بەهێزانەی کە بە کارەساتی سەدە ناودەبرێت و بەگوڕی 7.7 و 7.6 پلە پارێزگای مەڕەشیان هەژاند و 10 پارێزگای دیکەی گرتەوە، بانکی جیهانیی بڵاویکردەوە بەبڕی 1.78 ملیار دۆلار سەرچاوەی دارایی بۆ تورکیا و سوریا دابین دەکات. رۆژی پێنجشەممە 10ی شووباتی 2023 دەیڤید ماڵپاس، سەرۆکی بانکی جیهانی رایگەیاند، "هاوکاریی دەستبەجێ دابیندەکەین و ئامادەکاری بۆ هەڵسەنگاندنێکی خێرا دەکەین لەبارەی پێداویستییە گەورە و هەنووکەییەکانەوە." سەرۆکی بانکی جیهانی گوتیشی، "دەستنیشانی ئەو ناوچانە دەکەین کە پێویستیان بە نۆژەنکردنەوە و بوونیاتنانەوەیە، لە کاتێکدا کار بۆ هاوکاریکردنی ئەو کەسانە دەکەین کە پێویستیان بە هاوکارییە." لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن بانکەکەوە بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە کراوە، هەڵسەنگاندنی خێرای زیانەکان دەستیپێکردووە بۆ خەمڵاندنی قەبارەی کارەساتەکە، دەستنیشانکردنی ناوچە سەرەتاکان بۆ پشتیوانی کردن لە ئاوەدانکردنەوە. بانکی جیهانی دەڵێت، هاوکاریی هەنووکەیی بە بڕی 780 ملیۆن دۆلار لە رێگەی ئاژانسی وەڵامدانەوەی خێراوە دابین دەکرێت. باس لەوەش دەکات کە "هاوکارییەکە بۆ بونیاتنانەوەی ژێرخانی سەرەکی لەسەر ئاستی پارێزگاکان بەکاردەهێندرێت." ئەوەشی خستووەتەڕوو کە بەمەبەستی پشتیوانی کردن لەو کەسانەی بوومەلەرزەکان زیانی پێگەیاندوون، بڕی یەک ملیار دۆلار سەرچاوەی داراییان دابین کردووە. ئەوەش لەکاتێکدایە کە بەهۆی بوومەلەرزەکەی 6ی شووباتەوە کە گوڕەکەی 7.8 پلەی رێختەر بوو، تاوەکو ئێستا ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بوومەلەرزەوە لە 10 شارەکەی باکووری کوردستان و تورکیا گەیشتە 18 هەزار و 342 کەس و 74 هەزار و 242 کەسیش بریندار بوون ،هاوکات له سوریاش،، تائێستا سێ هەزار و 377 کەس گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە سێ هەزار کەسی دیکەش برینداربون. ئەم بومەلەرزەیەش بە یەکێک لە بەهێزترین بومەلەرزەکانی 25 ساڵی ڕابردوو دادەنرێت.
