.jpeg)
هاوڵاتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وەزیری دارای بە وەکالەت لە ئەرکەکەی دوردەخەنەوە وئەنجامدانی ئه‌ركه‌كانی وه‌زیری دارایی له‌لایه‌ن وه‌زیری نه‌وتی عێراقه‌وه به نایاسایی وه‌سفدەکەن. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه ، محه‌ممه‌د حه‌لبووسی، سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، به بریاری ژماره ١٦ی ساڵی ٢٠٢٢، فه‌رمانی لادانی ئیحسان عه‌بدولجه‌بار، وه‌زیری نه‌وتی عێراقی له پۆستی وه‌زیری دارایی عێراق به وه‌كاله‌ت واژووكرد. هەروەها ئەنجومەنی وەزیران داوایان لە سەرۆک وەزیرانی عێراق کردووە کەسێکی تر پۆستی وەزیری دارای پێبسپێردرێت. جێیباسە لە ناوەڕۆکی بڕیاره‌كه‌دا هاتووه، به‌پرسیاریه‌تی وه‌زیری دارایی بریتییه له چاودێریكردنی سه‌رجه‌م مامه‌ڵه دارایی و ژمێریارییه‌كانی وه‌زاره‌ته‌كانی ده‌وڵه‌ت، له كاتێكدا، وه‌زیری نه‌وت خۆی به‌رپرسه له گرنگترین داهاتی وڵات كه نه‌وته، بۆیه ئه‌وه پێچه‌وانه‌ی بنه‌مای شه‌فافیه‌ت و بێلایه‌نه‌ییه له راپه‌ڕاندنی ئه‌ركه داراییه‌كاندا.
لیژنەی ئاسایش و بەرگری پەرلەمان ئاشکرایکرد کە شەش پرۆژەیاسا لە رۆژانی داهاتوودا لە کارنامەی کۆبوونەوەکان دەخرێتە روو و گفتوگۆیان لەسەر دەکرێت . "خالد عوبێدی" سەرۆكی لیژنەكە بە ئاژانسی فەرمی هەواڵی عێراقی راگەیاندووە، "لیژنەكە چەند پرۆژە یاسایەكی هەیە، لەنێویاندا یاسای خزمەتی ناچاری، كە لە لیژنەكەدا خوێندنەوەی بۆ كراوە و پێشكەشی دەستەی سەرۆكایەتی كراوە،بۆ خستنە بەرنامەی کارەوە . عوبێدی راشیگەیاند " یاسای ئاسایش و زانیاری یەكێكە لە یاسا گرنگەكان،كە سەرەتادا لەناو لیژنەكەدا دەخوێندرێتەوە بۆ ئەوەی پێشكەشی سەرۆكایەتی بكرێت ، ھەروەھا ئێمە یاسای هەواڵگریمان هەیە و یاسای ئاسایشی نیشتمانی و هەمواركردنەوەی خزمەتگوزاری سەربازی و یاسای خانەنشینی لەگەڵی. وتیشی"لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە چەند رۆژی داهاتوودا میوانداری لیژنەی باڵای كۆنتڕۆڵكردنی ماددە هۆشبەرەكان دەكات بۆ تاوتوێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان و زانینی رێكارەكانیان و پێداویستییەكانیان. پێشتر فەرماندەیی هێزە زەمینییەکان ڕایگەیاندبوو کە 80%ی ناوچەکانی بەغدا لەژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی پۆلیسدان، و لەکاتێکدا ئاماژەی بەوەدابوو کە هەفتەی داهاتوو وەجبەیەکی نوێی چەک دەگاتە دەستمان، بەڵام ڕایگەیاندبوو کە یاسای زۆرەملێی سەربازی دەبێتە گۆڕانکاری لە ئامادەکاری و تواناکانی سوپای عێراق.
.jpg)
بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ماڵی مام لە بەغدا پێشوازیکرد لە جێنین پلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عیراق. لە دیدارەکەدا کە دەرباز کۆسرەت رەسوڵ، کارگێڕی مەکتەبی سیاسی ئامادەبوو، گفتوگۆ لەبارەی دوایین هەوڵەکان بۆ تەواوکردنی رێکارە دەستوورییەکان کرا و جەخت لە پێکهێنانی حکومەتێک کرایەوە کە ببێتە مایەی رەزامەندی هەموولایەک و وەڵامدەرەوەی خواستی هەموو نەتەوە و پێکهاتەکان بێت. لە درێژەی دیدارەکەدا بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان سووربوونی یەکێتی بۆ چارەسەری سیاسییانەی کێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور و هاوبەشیی راستەقینە لەپێناو دەستەبەرکردنی مافی هەمووان دووپاتکردەوە و رایگەیاند، دەبێت بەرژوەندییە باڵا و نیشتمانییەکان بنەمای کارکردنی داهاتوومان بێت و باوەڕی تەواومان بەم پرەنسیپە هەیە. لەبارەی پرسی سەرۆککۆمار و دیاریکردنی کاندیدێکی کورد بۆ ئەو پۆستە، بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بەرچاوڕوونی دایە نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان و وتی، ئێمە لەسەرەتاوە نەک بەتەنیا بۆ پۆستی سەرۆککۆمار، بەڵکو بۆ هەموو پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەکان بڕوامان بە یەکهەڵوێستی و یەکگرتوویی کورد هەبووە لە بەغدا. پۆستی سەرۆککۆماریش بۆ ئێمە هەر لە چوارچێوەی هەوڵدانە بۆ پاراستن و بەدەستهێنانی مافەکانی گەلی کورد.
هاوڵاتی فەرماندەی سوپای پاسداران ئەمریکا و ئەوروپا و سعودیە تۆمەتبار دەکات بە نانەوەی ئاژاوە لە وڵاتەکەی و رایدەگەیەنێت؛ ئەو وڵاتانە دەیانەوێت خوێنی شەهیدانی کۆماری ئیسلامی بەفیڕۆ بدەن. حسێن سەلامی، فەرماندەی گشتی سوپای پاسدارانی ئێران رۆژی دوشەممە لە لێدوانێکدا رایگەیاند؛ پلانی ئاژاوەنانەوە و تێکدانی دۆخی ناوخۆیی وڵاتەکە لە ژوری ئۆپەراسیۆنە تایبەتییەکانی واشنتۆن و نیۆیۆرک و ریاز و هەندێک وڵاتی ئەوروپا پلانی بۆ دادەڕێژرێت. ئەو فەرماندەیە وتویەتی: ئەمریکا و ئەوروپا چاویان بە پێشکەوتن و دەستکەوتەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران هەڵنایەت و دەیانەوێت بە هەرجۆرێک بێت ئەو دەستکەوتانە لەناوببەن. سەلامی ئاماژەی بەوە کردوە کە خۆپیشاندەران هێما و سەرکردەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەنە ئامانج و بێڕێزیی بە پیرۆزییەکانی ئەو دەسەڵاتە دەکەن ئەوەش خواست و ئامانجی ئەمریکا و نەیارانە.
.jpg)
هاوڵاتی ئێران : هێرشەکانی سوپای پاسدارن بۆ سەر هەرێم لە چوارچێوەی یاسا و رێساکانی نەتەوەیەکگرتوەکاندا بووە . وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند؛ هێرشەکانی ئێران بۆ سەر پارتە نەیارەکانی هەرێمی کوردستان بە پێی یاسا و رێساکانی نەتەوەیەکگرتوەکاندا بوە و عێراقیش بەڵێنی داوە رێگریی لە هەڕەشە چەکداراییەکانی دژی ئێران بکات. ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران؛ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند پێشتر حکومەتی هەرێم و بەرپرسانی عێراق لە هێرشەکانی سەر پارتە نەیارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە (28/9/2022) ئاگادار کراونەتەوە و ئەوەی لە ماوەی رابردودا کراوە هاوشێوەیەی ئەو هێرشانەبوە کە پێشتریش کراون. ئەو وتیشی تاران چاوەڕوانیی ئەوەی لە عێراق هەیە کە رێگە نەدات چەکدارە نەیارەکان مەترسیی بۆ ئێران دروست بکەن و لە کۆبونەوەیەکی هەفتەی رابردوشدا ئێران وەڵامی ئەرێنیی بۆ داواکارییەکانی عێراق هەبوە. کەنعانی وتیشی: عێراق کۆمەڵێک بەڵێنی داوە و دەبێت پابەند بێت بە پاراستنی سنورەکانی نێوان وڵاتەکەی لەگەڵ ئێران. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران جەختی لەوە کردەوە کە نابێت خاکی عێراق ببێتە هەڕەشەی چەکدارایی بۆسەر کۆماری ئیسلامی و دەسەڵاتی وڵاتەکەی.
ناوەندێکی تورکیا بڵاوی کردەوە کە ئاستی بێکاریی لەو وڵاتەدا دابەزیوە و گەیشتوەتە نزمترین ئاست لەدوای ساڵی 2014ەوە و شارەزایەنی ئابوریش رەتی دەکەنەوە چونکە هەڵاوسان لە وڵاتەکەدا زۆر بەرز بوەتەوە. دەزگای ئاماری تورکیا لە راگەیەنراوێکدا ئاستی رێژەی بێکاریی لەو وڵاتەدا لە مانگی ئابی رابردودا ئاشکرا کرد و ئاماژەی بەوە کردوە کە لەو مانگەدا بێکاری بۆ 9.6٪ دابەزیوە. هەر بەپێی ئاماری دەزگاکە لە مانگی تەموزی رابردودا رێژەی بێکاری 10٪ بوە و بەو پێیەش بێکاریی لەو وڵاتە لە مانگی ئابدا کەمی کردوە. ئەمە لە کاتێکدایە بەپێی زانیارییەکانی دەزگای ئاماری تورکیا لە دوای ساڵی 2014ەوە رێژەی بێکاریی لەو وڵاتە گەیشتوەتە نزمترین ئاستی خۆی. شارەزایانی ئابوری لەو وڵاتە، زانیارییەکانی دەزگای ئاماری تورکیا کە سەر بە حکومەتن رەتدەکەنەوە و دەڵێن: لە کاتێکدا هەڵاوسان لەو وڵاتە بەردەوام بەرز دەبێتەوە، دابەزینی رێژەی بێکاریی ئاسایی نییە چونکە هەڵاوسانی ئابوریی تورکیا بۆ نزیکەی 85٪ بەرز بوەتەوە.
هاوڵاتی سەرۆکى پارتێکى ئۆپۆزسیۆن لە تورکیا رایدەگەیەنێت؛ ئەگەر هەیە دەسەڵات بڕیارى ئەنجامدانى هەڵبژاردنى پێشوەختە بدات و لە ئێستاشەوە دەیەوێت بە ناوی زیادکردنی موچەوە دەنگ بۆ خۆی کۆبکاتەوە. عەلى باباجان، سەرۆکى پارتى دیموکراسى و پێشکەوتن(دەڤا) لە گۆنگرەیەکى رۆژنامەوانییدا رایگەیاند؛ ئەگەری هەیە دەسەڵاتى ئاکپارتى لە تورکیا لەگەڵ نزیکبونەوەى سەرى ساڵى نوێ و زیادکردنى موچەى فەرمانبەران و خانەنشینان بڕیارى هەڵبژاردنى پێشوەختە بدات. باباجان وتیشی ،پارتی داد و گەشەپێدان(ئاکەپە) دەیەوێت زیادکردنى موچە وەک دەستکەوت بۆخۆى بەکاربهێنێت و بڕیارى ئەنجامدانى هەڵبژاردن بدات. ئەوە لەکاتێکدایە بڕیارە ئەمساڵ موچەى فەرمانبەران و خانەنشینان لە تورکیا بەپێى ئاستى هەڵاوسان لە وڵاتەکەدا زیاد بکرێت.
هاوڵاتی لە ساڵیادی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عیراقدا مستەفا كازمی پەیامێکی نوێی بڵاوکردەوەو داوای لە سەرجەم لایەنەسیاسییەکانی عێراق کرد ڕووبكەنەوە لۆژیكی دانووستان و گفتوگۆی هێمنانەو بونیاتنەر، بۆ چارەسەركردنی ئەو قەیرانەی لەئارادایە. مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ساڵیادی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عیراقدا کە لە ١٠ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ دا ئەنجام درا ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو،تیایدا ڕایگەیاند " ئەزموونی ساڵێک دوای هەڵبژاردن ئەوەی سەلماندووە، كە ڕووكردنە سندوقەكانی دەنگدان پێویستە وابەستەبێت كە بڕوا بوونی تەواوەتی سەرجەم هێزە سیاسییەكان بەشداربووی تیایدا بە بنەماكانی دیموكراسی و پەیڕەوكردنی كاری سیاسی بەو بەهاو رۆشنبیریەی پێویستییەتی." هەروەها ڕاشیگەیاندووە " " لەماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا بەشێوەیەكی لۆژێك و هێمنانە لەگەڵ ڕووداوەكاندا ڕەفتارمان كردووە، سەرباری ئەو هێرشە ناڕەوایانەی ڕووبەڕوومان بوونەتەوە."
هاوڵاتی لە ساڵیادی هەڵبژاردنەکانی عێراق 10ی تشرینی یەکەمی 2021 ساڵێك لەمەوبەر، یونامی ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە تیایدا ڕایگەیاند "لەدوای یەک ساڵ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی سەخت، ئێستا ئیدی کاتی ئەوەیە دەستوبرد بکرێت". و داوای لە بەرپرسانی عێراق کرد بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ بگرن و قسە و کرداریان یەکبخەن. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە: "بەر لە یەک ساڵ، عێراقییەکان چوونە سەر سندووقەکانی دەنگدان بە هیوای دروستکردنی داهاتوویەکی نوێ بۆ وڵاتەکەیان. لە ژێر گوشاری خەڵک و خۆپێشاندانی سەرانسەری وڵات کە تێیدا سەتان لاوی عێراقی گیانیان لەدەستدا و هەزارانیش بریندار بوون، هەڵبژاردنێكی سەخت ئەنجامدرا، بەڵام بە داخەوە ئەو پرۆسە دیموکراسییە سیاسەتی دابەشکاری بەدوادا هات کە دواجار بە بێهیواییەکی گشتی تاڵ گەیشت". یونامی دەشڵێت: "ئەمڕۆ عێراق هێندە کاتی لە بەردەستدا نییە؛ قەیرانە دوورودرێژەکە ئاماژەیەکی مەترسیدارە بۆ ناسەقامگیریی زیاتر و رووداوەکانی ئەم دواییەش بەڵگەن لەسەر ئەم قسەیە. سەرەڕای ئەوە، درێژەدان بەم قەیرانە سیاسییە هەڕەشە لە ژیانی خەڵک دەکات. هەربۆیەش پەسندکردنی بودجەی 2023 بەر لە کۆتایی ئەمساڵ گرنگ و پێویستە". هەروەها باسی لەوەشکردووە: "لە چەند هەفتە و مانگی رابردوودا هەوڵی چڕ بۆ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان درا تاوەکو بە سەقامگیریی سیاسی بگەن، بەڵام هیچ ئەنجامێكی نەبوو. ئێستا کاتی هاتووە چینی سیاسی بەرپرسیارێتی لەئەستۆ بگرێت".
هاوڵاتی بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی ناوخۆی ئێران رایگەیاند لە یەکشەممەوە هەر کەسێک لە خۆپیشانداندا دەستگیر بکرێت تا رۆژی دادگایکردن و سەپاندنی سزا بەسەریدا ئازاد ناکرێت و لە کەمترین ماوەشدا کۆتایی بەو خۆپیشاندانە دەهێنرێت. مەجید میرئەحمەدی، راوێژکاری ئاسایشی و سەربازیی وەزارەتی ناوخۆی ئێران بە میدیاکانی وڵاتەکەی راگەیاند؛ چیتر لێبوردن هیچ کەسێک ناگرێتەوە و هەر کەسێک لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر بکرێت، دەبێت بە دەستبەسەری بمێنێتەوە تا ئەو رۆژەی دادگایی دەکرێت. ئەو بەپرسە وتویەتی ئەوە داویین هۆشدارییە کە دەدرێت بەوانەی نیازی بەشدارییان لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا هەیە، چونکە توندترین سزایان بەسەردا دەسەپێت. راوێژکارەکەی وەزارەتی ناوخۆ، ئاماژەی بەوە کردوە هەوڵ دەدەن لە چەند رۆژی داهاتودا کۆتایی بەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییانە بهێنن کە بە وتەی ئەو پیلانی دوژمنانە و دەستی نەیارانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی لە پشتە. لێدوانی ئەو بەرپرسە لە کاتێکدایە زیاتر لە 24 رۆژە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی زۆربەی رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی ئێرانی گرتوەتەوە و بە پێی دوایین ئاماریش کە رێکخراوی مافەکانی مرۆڤ لەو وڵاتە بڵاوی کردوەتەوە 187 کەس لەو ماوەیەدا کوژراون.
هاوڵاتی ئه‌ندامێکی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی عێراق ناوه‌ڕۆکی کۆبوونه‌وه‌ی لیژنه‌که‌یان لەگەڵ هەریەک لە (پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق، وەزیری پلاندانان، بریکاری وەزیری دارایی، سەرۆکی دیوانی چاودێری) ده‌خاته ڕوو. د.نەرمین مەعروف غەفور، ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووه: ئەمڕۆ یەکشەممە (٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢)، وەک لیژنەی دارایی و لەسەر بانگهێشتی پێشوەختەمان، لەگەڵ هەریەک لە (پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق، وەزیری پلاندانان، بریکاری وەزیری دارایی، سەرۆکی دیوانی چاودێری) کۆبووینەوە. وتیشی “بانگهێشتی ئەو بەرپرسە باڵایانەی عێراق بۆ گفتوگۆکردن بوو لەبارەی پرسەکانی تایبەت بە بەهای دۆلار بەرامبەر بە دینار و رێکخستنەوەی کاری بانکە بازرگانییەکان لە عێراق، هەروەها گفتوگۆ لەبارەی چاپکردنی (٢٠ هەزار دینار)ی کرا کە پێشنیارکراوە و بانکی ناوەندی ئامانجییەتی جێبەجێی بکات”. د.نەرمین مەعروف، ئاماژەی بەوەشدا “هەر لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆمان لەبارەی هەندێ پرسی تایبەت بە وەزارەتەکانی پلاندانان و بازرگانی کرد، کە تایبەتە بەجێبەجێکردنی یاسای ئاسایش و خۆراک و بەدواداچوونەکانی لیژنەی دارایی بۆ جێبەجێکردنی بڕگە و مادەکانی تایبەت بە یاساکە”. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، ئەوەشی خستەڕوو “لە کۆبوونەوەکەدا چەندین پرسیارمان ئاڕاستەی پارێزگاری بانکی ناوەندی کرد و بڕیارە لەماوەی دوو هەفتەی ئایندە وەڵاممان بداتەوە”. د. نەرمین مەعروف، باسی لەوەشکرد “من بە نووسراوی فەرمی پرسیارم ئاڕاستەی بانکی ناوەندی کردووە، لەبارەی کاری بانکەکان لە هەرێمی کوردستان و چارەنووسی لقی سلێمانی بانکی ناوەندی، کە چەند ساڵێکە بەنیازن ئەو لقە بکەنەوە، ئێمە چاوەڕێی وەڵامەکانی بانکی ناوەندی دەکەین و بەدواداچوون دەکەین بۆ جێبەجێکردنی بابەتەکان”.
هاوڵاتی بەرەبەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە لە گەڕەکی چامڵک سەر بە شارۆچکەی ئاڵتنداغ لە ناوەندی شاری ئەنقەرە پیاوێک هاوسەرو دوو منداڵەکەی دەکوژێت و خۆشی دەخنکێنێت. لە شاری ئەنقەرەی تورکیا دوای ئەوەی تۆمەتبارەکە دەچیتە ئەو شوقەیەی هاوژین و منداڵەکانی تێیدا نیشتەجێن. دوای شکاندنی دەرگای شووقەکە، بە چەقۆ هاوژینەکەی و دوو منداڵەکەی کوشتووە کە کچ و کوڕێکن و تەمەنیان 9 و 12 ساڵە، دواتر خۆی هەڵواسیوە. بە پێی ئەو زانیارییانەی بڵاوکراوەتەوە تۆمەتبارەکە لەگەڵ هاوژینەکەی کێشەیان هەبووە، لە قۆناخی جیابوونەوەدابوونە و فەرمانی دوورخستەوەی بۆ دەرکراوە. هەروەها پۆلیسی ئەنقەرە لێكۆڵینەوەیەكی بەرفراوانی لە رووداوەكە دەستپێكردووە.
هاوڵاتی ئەمڕۆ یەکشەممە هێرشێکی موشەکی کرایە سەر بنکەیەکی سەربازی ئەمەریکی لە ناوچەی ڕمێڵان ڕۆژئاوای کوردستان کۆڵۆنیۆڵ جۆ بۆچینو، گوتەبێژی فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا ڕایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ هێزەکانی ئەمریکا کە جێگیرن لە ناوچەی ڕمێلان لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریا (ڕۆژئاوای کوردستان) دووچاری بۆردومانی مووشەکی عەیار 107 ملیمەتر بوونەوە. فەرماندەیی ناوەندیی هێزەکانی ئەمریکا ڕشیگەیاند، هێرشەکە کاژێر 10:12 خوولەکی شەوی رابردوو بووە، جگە لەوەی زیانی گیانی نەبووە، هیچ زیانێکیش بە بنکە و جبەخانەکانیان نەگەیشتووە. ئەمەش لەکاتێکدایە، هەفتەیەک لەمەوبەر ئەمریکا لە هێرشێکی ئاسمانیدا بۆ سەر بنکەیەکی سەربازی ئێران لە باکووری سووریا دوو سەرکردەی کۆماری ئیسلامی ئێرانی کوشتووە.
هاوڵاتی له‌لێدوانێکیدا وته‌بێژی وه‌زاره‌تی پلاندانانی عێراق بڵاویكرده‌وه، خه‌ریكی ئاماده‌كردنی پلانێكی كورتخایه‌نین، بۆ چاره‌سه‌ركردنی كاریگه‌رییه‌كانی كۆرۆنا و قه‌یرانی ئابووری له عێراق. عه‌بدولزه‌هره ئه‌لهینداوی، وته‌بێژی وه‌زاره‌تی پلاندانانی عێراق به ئاژانسی فه‌رمی عێراقی راگه‌یاند، ئێمه له كۆتاییه‌كانی جێبه‌جێكردنی پلانی ساڵانی 2018 تا 2022ـین، خه‌ریكی ئاماده‌كردنی پلانی په‌ره‌پێدانی2023 تاكو 2028ـین. روونیشیكرده‌وه، به‌هۆی كاریگه‌رییه‌كانی كۆرۆنا، له دوای ساڵی 2020ـه‌وه بارودۆخێكی خراپ رووی له عێراق كرد، بۆیه گرفتی زۆری بۆسه‌ر پلانی درێژخایه‌نی وه‌زاره‌ته‌كه دروستكرد، ئه‌م پلانه كورتخایه‌نه بۆ پاڵپشتی كه‌رته‌كانی ته‌ندرووستی، خوێندن، پارێزگاری كۆمه‌ڵایه‌تی و پسووله‌ی خۆراك ئاماده ده‌كرێت. په‌تای كۆرۆنا، كاریگه‌ری خراپی بۆسه‌ر دۆخی ئابووری عێراق دروستكرد، وێڕای ئه‌وه‌ش تا ئێستا 25.356 هه‌زار كه‌سیش له عێراق به‌هۆی كاریگه‌رییه‌كانی ئه‌و په‌تایه گیانیان له‌ده‌ست دا.
.jpg)
هاوڵاتی سەرباری گرفتی پێكنەهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق لەدوای ساڵێك لەهەڵبژاردن، گرفتێكی سەرەكی كە لەئێستادا بۆ عێراقییەكان لەئارادایە نەبوونی بودجەیە لەئەمساڵداو پەسەندنەكردنیەتی لەلایەن پەرلەمانەوە كە ئەمەش بەبڕوای شارەزایانی بواری ئابووری دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی قەرزی ناوخۆیی و قەرزی دەرەكی، ئەویش بەهۆكاری ئەو فشارانەی ساڵی داهاتوو لەسەر بوودجەی ٢٠٢٣ درووستدەبێت. دابەزینی چاوەڕوانكراوی نرخی نەوت و بەرزكردنەوەی نرخی سوود لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكییەوە وادەكات عێراق سوود لەو داهاتە نەوتییە نەبینێت كە بەهۆی بەرزی نرخی نەوتەوە لەهاوینی ٢٠٢٢ بەدەستیهێناوە. بەگوێرەی راپۆرتە ئابوورییەكانی وەزارەتی دارایی و ئابووریش چاوەڕواندەكرێت بەكۆتایی هاتنی ئەمساڵ خەرجی فیعلی دەوڵەتی عێراق نزیكەی ١٢٩ ترلیۆن دۆلار بێت، لەساڵی ٢٠٢٣ش بەهۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان (لەماوەی دوو ساڵدا دوو ملیۆن كەس)و ناردنی پارە بۆ هەرێم و ئەو خەرجییانەی لەیاسای پاراستنی خۆراكدا دەكرێت، چاوەڕواندەكرێت خەرجی نزیك بێتەوە لە ١٥٠ ترلیۆن دینار. وەنەبێت نەبوونی پرۆژەیاسای بودجە هەر تەنیا زیانی بۆ هاووڵاتیانی عێراقی هەبێت، بەڵكو بەهۆی ئەوەی كە لەسەدا ٩٠ زیاتری داهاتی عێراق پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت و دەبوو ئێستا لەگەڵ بەرزی نرخی نەوتدا عێراقییەكان سوودیان لەزیادەی ئەو نرخە وەربگرتایە، كەچی بەپێچەوانەوە سەرەڕای داهاتێكی زۆری نەوت لەم چەند مانگەی رابردوودا كەچی نەتوانراوە سوود لەزیادەی نەوت ببینرێت. عێراق لەمانگەكانی (ئازار، نیسان، ئایار) بری ٣٣ ملیار دۆلاری لەنەوت دەستكەوتووە، كەئەمەش بەبەراورد بەو ماوەیە لەساڵی رابردوو بڕی ١٧ ملیارو ٢٥٠ ملیۆن دۆلاری زیادە، ئەمەش بەپێی داتاكانی خودی وەزارەتی نەوت، كەچی ئەم داهاتە بێشومارە واینەكردووە ئابوورییە لاوازەكەی عێراق ببوژێنێتەوە، چونكە هیچ حكومەتێكی نییە دەسەڵاتی تێپەڕاندنی بوودجەی هەبێت و ئەوەی هەیە حكومەتی كاربەڕێكەرەو دەسەڵاتی تەواوی خەرجكردنی نیە. داهاتی گشتی عێراق بەدابەزینی نرخی نەوت تائاستی ٤٥ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك كە بودجەكەی بۆ ساڵێك بەداهاتە نانەوتییەكانی ترەوە دەگاتە ٩٠ ترلیۆن دینار هیچ مەترسییەك دروست ناكات، چونكە خەرجی دەوڵەت تائەو ئاستەیە، بەڵام لەخوار ئەوەوە زیان لەبودجە دەدات و دەبێت بەقەرز پڕبكرێتەوە. هەموو ئەمانەش لەكاتێكدایە داهاتی نەوت لەمانگی رابردوودا زیاتر لە هەشت ملیار دۆلار بووەو بەپێی تازەترین لێدوانی بانكی ناوەندی عێراقیش یەدەگی نەختینەیی عێراق بۆ ٨٧ ملیار دۆلار بەرزبووەتەوە بەئاماژەدان بەوەی هەموو خەرجیەكی كۆنترۆڵنەكراوی حكومەت بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر یەدەگەكە دەبێت و كەمیدەكاتەوە، بەپێی وتەی مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانیش چاوەڕوان دەكرێت تاكۆتایی ئەمساڵ بگاتە ١٠٠ ملیار دۆلار. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا سەرەڕای گەورەیی و زەبەلاحی بوودجەكەی، كەچی بەشێكی ئەو پارانە بەهەدەردەرێت و بەشێكی زۆریشی بۆ موچەی فەرمانبەران تەرخاندەكرێت كە لەدوای ساڵی ٢٠٠٤ەوە تاساڵی ٢٠١٩ بەڕێژەی لەسەدا ٤٠٠ زیادیكردووە، بەجۆرێك سێ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار كەس فەرمانبەرن، هاوكات بەشێكی بودجەكە بۆ بواری سەربازی و دابینكردنی خۆراكی مانگانەی هاووڵاتیان دابیندەكرێت كە بەپێی تازەترین ئاماریش ٤٠ ملیۆن و ٣٦٠ هەزار هاووڵاتی لەخۆراكی مانگانە سوود وەردەگرن، بەپێی وتەی وەزارەتی بازرگانی زیاتر لەپێنج ملیۆن كەس لەو ژمارەیە بەنایاسایی وەریدەگرن ئەویش بەهۆی بەرزی موچەكانیانەوە.
