هاوڵاتى وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی توركیا رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ هه‌ینی، 11.094 توشبوی كۆرۆنایان تۆماركردوه، ئه‌مه‌ش له‌مانگی (ئایار/5)ی ئه‌مساڵه‌وه زۆرترین رێژه‌ی توشبونه تۆماركرابێت. له‌راگه‌یه‌ندراوێكدا وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی توركیا بڵاویكرده‌وه، له‌ماوه‌ی 24 كاتژمێری رابردودا، 60 كه‌س به‌هۆی توشبونی كۆرۆناوه مردون، هه‌روه‌ها 11.094 توشبوی نوێ تۆماركراون. له‌وباره‌یه‌شه‌وه، فه‌خره‌دین كۆجا وه‌زیری ته‌ندروستی توركیا له تویتێكدا له هه‌ژماری تایبه‌تی خۆی نوسیویه‌تی، "ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێت سبه‌ینێ له ئه‌مڕۆ باشتر بن، ده‌بێت پابه‌ند بن به رێنماییه‌كانی ته‌ندروستیه‌وه". به‌گوێره‌ی دواین ئاماری ته‌ندروستی توركیا، 5.563.903توشبوی كۆرۆنا له‌و وڵاته تۆماركراون، له‌نێویاندا 50.761 مردن هه‌یه.
هاوڵاتى جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان رایگەیاند:" به‌رده‌وامیی مه‌شق و ڕاهێنانی پێشمه‌رگه‌ی به گرنگزانی تیمی سه‌ربازیی هاوپه‌یمانان پێشكه‌شی ده‌كه‌ن". به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم، ئه‌مڕۆ هه‌ینی جه‌عفه‌ر شێخ مسته‌فا جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، پێشوازی له كۆلۆنێڵ ئه‌شیل كۆمانده‌ری هێزه فڕه‌نسییه‌كان له هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تیی دژی داعش له عێراق و سوریا و شاندێكی یاوه‌ری كرد. له كۆبونه‌وه‌یه‌كدا دوایین پێشهاته‌كانی عێراق و هه‌رێم له‌ڕوی ئاسایش، مه‌ترسییه‌كان و جموجۆڵه‌كانی داعشه‌وه بۆ سه‌ر ناوچه‌كه، به‌هێزكردن و دامه‌زراندنی بنكه و باره‌گاكانی پێشمه‌رگه له ناوچه سنورییه‌كان، هه‌ماهه‌نگی له‌نێوان پێشمه‌رگه و هێزه‌كانی هاوپه‌یماناندا، پلانی داهاتو بۆ ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی تیرۆریستانی داعش و چه‌ند پرسێكی هاوبه‌ش، تاوتوێكران. هه‌ردولا جه‌ختیان له هه‌مامه‌نگیی زیاتری نێوان هێزه سه‌ربازییه‌كان كرده‌وه بۆ زیاتر فه‌راهه‌مكردنی ئاسایش بۆ ناوچه‌كه به‌تایبه‌ت ئێستا كه داعش له‌و ناوچانه‌ی بۆشاییی ئه‌منی تێدا دروستبوه و بوه‌ته هه‌ڕه‌شه و ناسه‌قامگیری و نائارامی بۆ ته‌واوی ناوچه‌كه، هه‌روه‌ها پاراستنی سنوره‌كان له دزه‌كردنی تیرۆریستان، ئه‌مه‌ش پێویستی به توندوتۆڵكردنی سنوره‌كان و به‌هێزكردنی بنكه و باره‌گاكانی هێزی پێشمه‌رگه و سوپای عێراق هه‌یه. جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، ڕۆڵی هاوپه‌یمانیی دژ به داعشی له ناوچه‌كه‌دا به‌رز نرخاند و سوپاسی هاریكاری و ئه‌ركه سه‌ربازییه‌كانی فڕه‌نسای كرد له ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی هه‌مو ئه‌و مه‌ترسییانه‌ی كه تیرۆریستانی داعش بۆ ناوچه‌كه هه‌یانه، هه‌روه‌ها به‌رده‌وامیی مه‌شق و ڕاهێنانی پێشمه‌رگه‌ی به گرنگزانی كه تیمی سه‌ربازیی هاوپه‌یمانان پێشكه‌شی ده‌كه‌ن.
هاوڵاتى ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری رایگەیاند:" ماوەی چەند رۆژێکە هه‌واڵی بێ بنه‌ما له‌سه‌ر ئه‌فسه‌ر و كارمه‌ندانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی دژه تیرۆری سه‌ر به ئاژانسەکەیان بڵاودەکرێتەوە و ده‌یانلكێنن به هه‌ندێك كاری نه‌كراوه‌وه، بۆیە "لێكۆڵینه‌وه له‌سه‌ر گومانه‌كانی خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵات، یه‌كێكه له ئه‌ركه له پێشینه‌كانمان و رێگه ناده‌ین ناوی ئاژانس بۆ مه‌رام و به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تی هیچ كه‌سێك به‌كاربێت. به‌ڵێنتان پێ ده‌ده‌ین هه‌ركه‌سێك له هه‌ر پله و پایه‌یه‌كدا بووبێت تێوه‌گلابێت له تاوان و كاری نایاسایی، ده‌ستگیر ده‌كرێت، راپێچی به‌رده‌م یاسا ده‌كرێت". روونكردنه‌وه‌یه‌ك بۆ رای گشتی : هاونیشتمانییانی به‌ڕێز دابینكردنی سه‌قامگیری و ئاسایش و روبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كان، پرۆسه‌یه‌كی هه‌واڵگریی ورده و به نهێنی و به‌شێوه‌ی به‌رده‌وام به‌ڕێوه ده‌چێت. به‌ڵام چه‌ند رۆژێكه له په‌راوێزی هه‌ندێ پێشهات، هه‌ڵمه‌تێكی میدیایی له دژی پرۆسه‌كانی سه‌قامگیری و ئاسایش ده‌ستی پێكردوه. هه‌ندێ لایه‌ن به مه‌رامی زیان گه‌یاندن به ناوبانگی ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی دژه تیرۆری سه‌ر به ئاژانس، هه‌واڵی بێ بنه‌ما له‌سه‌ر ئه‌فسه‌ر و كارمه‌ندانی ئه‌م ده‌زگا تێكۆشه‌ره بڵاو ده‌كه‌نه‌وه و ده‌یانلكێنن به هه‌ندێك كاری نه‌كراوه‌وه. ئه‌وه دووپات ده‌كه‌ینه‌وه كه ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری، خاوه‌نی ناوبانگی نیشتمانی و كوردستانییه، جێده‌ستی له پاراستنی ئه‌زموونی حوكمڕانیی هه‌رێم و روبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كانی تیرۆر و سیخوڕی و تاواندا به‌رجه‌سته و باڵایه. كادر و كارمه‌ندانی ئاژانس وله ناویشیاندا پێشمه‌رگه گیان له‌سه‌رده‌سته‌كانی دژه تیرۆر، قاڵبووی خه‌باتی نیشتمانی و په‌روه‌رده‌كراوی دیسپلینی سه‌ربازین. پابه‌ندن به یاسا به‌ركاره‌كانی په‌رله‌مان و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. له چوارچێوه‌ی مافه‌كانی مرۆڤ و ئیتیكی پیشه‌ییدا ره‌فتار ده‌كه‌ن و ته‌نها رێ پێدراون ئه‌و ئه‌رك و فه‌رمانانه جێ به‌جێ بكه‌ن كه ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری له پێناو دابین كردنی ئاسایشی نیشتمانیی هه‌رێمی كوردستان پێیان ده‌سپێرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتیی دژه تیرۆر، به‌شێكه له شانازییه‌كی مێژوویی و به‌رده‌وامی گه‌لی كوردستان. به‌شدارێكی به‌هێزی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تییه دژ به تیرۆر، رۆڵی به‌رچاوی هه‌بووه له سه‌رخستنی جه‌نگی جیهانیی دژ به تیرۆر و له پێناو پاراستنی دیموكراسی و ئازادی و ئارامیی و مرۆڤایه‌تی قوربانیی داوه، و به خوێنی شه‌هید و بریندار و شاره‌زایی و پشوودرێژیی ئه‌فسه‌ره‌كانی، سه‌دان نه‌به‌ردی مێژوویی پڕ شانازی بۆ گه‌له‌كه‌مان تۆمار كردووه. به‌م روونكردنه‌وه‌یه ئه‌وه رایده‌گه‌یه‌نین كه لێكۆڵینه‌وه له‌سه‌ر گومانه‌كانی خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵات، یه‌كێكه له ئه‌ركه له پێشینه‌كانی ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری . دڵنیابن رێگه ناده‌ین ناوی ئاژانس بۆ مه‌رام و به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تی هیچ كه‌سێك به‌كاربێت. به‌ڵێنتان پێ ده‌ده‌ین هه‌ركه‌سێك له هه‌ر پله و پایه‌یه‌كدا بووبێت تێوه‌گلابێت له تاوان و كاری نایاسایی، ده‌ستگیر ده‌كرێت، راپێچی به‌رده‌م یاسا ده‌كرێت و رای گشتییش له ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه و سزادانی ئاگادار ده‌كرێته‌وه. هاوكات رێكاری یاسایی ده‌گیرێته به‌ر به‌رامبه‌ر هه‌ر كه‌س و لایه‌نێك كه بیه‌وێت به بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵی بێ بنه‌ما، ئه‌رك و ماندوبوونی ئه‌فسه‌رانمان بخاته ژێر پرسیار، و گێره‌شێوێنی بكات تا ناو و ناوبانگیان بزڕێنێت. وته‌بێژی سه‌رۆكی ئاژانسی پاراستن و زانیاری / زانیاری ٢٣\٧\٢٠٢١
.jpg)
هاوڵاتى وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، ئه‌مڕۆ هه‌ینی 23ی ته‌ممووزی2021، ئاماری 24 كاتژمێری رابردووی كۆرۆنای بڵاوكرده‌وه و به گوێره‌ی ئاماره‌كه، هه‌زار و 598 كه‌س له هه‌رێمی كوردستان تووشی كۆرۆنا بوون و 12 تووشبووی په‌تاكه‌ش گیانیان له‌ده‌ستداوه. ڕاگەیاندراوی 24 کاتژمێری تایبەت بە نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنای نوێ COVID19
هاوڵاتى فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند، "داعش هێشتا ماوە و مەترسییە لەسەر عێراق داعش لەسەر ئایدۆلۆژیێکی نێودەوڵەتیی کاردەکات و هەڕەشەیەکی هەرێمی و نێودەوڵەتییەوە، بۆیە پێویست بە هەوڵی نێودەوڵەتی دەکات بۆ ئەوەی لەنێوببردرێت". ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی هاوبەش لەگەڵ فوئاد حسێن، لە واشنتن دی سی، رایگەیاند :"هاوبەشیی نێوان واشنتن و بەغدا ژمارەیەک رەهەندی جیاجیای هەیە و پەیوەندییەکانی دوو وڵاتەکە لەسەر بنەمای رێزلەیەکگرتن و بەرژەوەندیی هاوبەشن". فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق سوپاسی هاوتا ئەمریکییەکەی کرد و وتی، "ئامادەبوونی ئێمە لێرە لە واشنتن بۆ بەردەوامیدانە بە گفتوگۆی ستراتیژیی لەگەڵ لایەنی ئەمریکی بە سەرۆکایەتیی بەڕێز وەزیر ئەنتۆنی بلینکن." فوئاد حسێن هیواشی خواست کە ئەنجامی گفتوگۆی ستراتیژی "لە بەرژەوەندیی هەر دوو وڵات بن و ببنە هۆکاری قووڵبوونەوەی پێکەوەکارکردن و کاری هاوبەشی نێوان واشنتن و بەغدا." وەزیری دەرەوەی عێراق باسی لەوەش کرد کە پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و واشنتن کۆمەڵێک بوار لەخۆدەگرن، لەوانەش، سەربازی، ئەمنی، ئابووری، تەندروستی، وزە، کارەبا و نەوت. هەروەها جەختیشی لەوە کردەوە کە عێراق هێشتا پێویستیی بە هاوکاریی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعشە، چونکە ئەو گرووپە پەڕگیرە "وەکو رێکخراوێکی سەربازی" هێشتا ماوە و بەردەوامیشە لە چالاکییەکانی لەنێو عێراق. وەزیری دەرەوەی عێراقیش سوپاسی ئەمریکاشی کرد لە بەرامبەر هەوڵەکانی بۆ دابینکردنی چاودێریی نێودەوڵەتیی بۆ هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی عێراق کە بڕیارە لە 10-10-2021 بەڕێوەبچێت هەروەها بلینکن جەختی لەوەش کردەوە کە ئەمریکا پاڵپشتیی عێراق دەکات بۆ ئەوەی هەڵبژاردنە پێشوەختەکەی تشرینی یەکەم دادپەروەرانە و شەفافانە بەڕێوەبچێت. هاوکات ئەنتۆنی بلینکن باسی لەوە کرد پەیوەندیی نێوان واشنتن و بەغدا زۆر لەوە قووڵتر و فراوانترە کە تەنیا لە رووی سەربازییەوە بێت، وتیشی، "دیالۆگی ستراتیژیی چەندین رەهەندی جیاجیای هەیە، لەنێویشیاندا لەنێوبردنی داعش و دڵنیابوونەوە لە سەرهەڵنەدانەوەی، بەڵام هاوبەشیی نێوان هەردوو وڵات زۆر لەوە قووڵترە." وەزیری دەرەوەی ئەمریکا باسی لەوەش کرد کە وڵاتەکەی شانازی بە پێکەوەکارکردنی هاوبەش لەگەڵ عێراق دەکات لە بوارەکانی رووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنا، گۆڕانی کەشوهەوا، وەبەرهێنانی وزەی سرووشتی و دابینکردنی یارمەتیی مرۆیی بۆ عێراق. رۆژی دووشەممە 19-07-2021 لە بازاڕێکی شاری سەدری سەر بە پارێزگای بەغدا تەقینەوەیەکی خۆکوژی روویدا کە زیاتر لە 80 قوربانی لێکەوتەوە، دواتریش داعش بەرپرسیارێتیی هێرشەکەی گرتەئەستۆ. لەو بارەوە وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند، "چالاکییەکانی چەند رۆژی رابردووی داعش لە بەغدا ئاماژەن بۆ ئەوەی کە داعش هێشتا مەترسییە و دەبێت رووبەڕوویان ببینەوە."
هاوڵاتى فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری رایگەیاند، بانگەشەکانی وەزارەتی دەرەوەی سوریا سەبارەت بەبونی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری کەدەبێتەهۆی لاوازبونی سوریا و دابەشبونی گەلەکەی وەک هەڵوێستی بێ بنەما. فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا لەراگەیەنراوێکدا باسی لەوەشکردوە، جارێکی دیکە وەزارەتی دەرەوەی سوریا لەرێگەی دەربڕینی هەڵوێستی دور لەخوێندنەوەی دۆخی ئێستا ئیدارەی خۆسەری بەئامانج گرتوە و بەستویەتییەوە بە پرسێکەوە کەهیچ بنەمایەکی نیە، وەک بۆچونیان کە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دەبێتەهۆی لاوازکردنی سوریا، ئەوەش بەشێکە لەسیاسەتەکانی کە سڕینەوەی ئەوانی دیکە و دەوڵەتێکی ناوەندی و کەسی سەرچاوەکەیەتی و دۆخی ئێستای وڵاتیش بەرئەنجامی ئەو جۆرە عەقڵیەت و بیرکردنەوەیەیە. ئەوەش هاتوە، ئیدارەی خۆسەری پڕۆژەیەکی نیشتیمانی سوریایە و پێداگرە لەسەر پاراستنی یەکێتی خاکی سوریا و بەرەنگاربونەوەی تیرۆر، هەروەها کاردەکات بۆ گەشەپێدانی دیموکراسی و هیچ پلان و پرۆژەیەکی لەسەر حسابی گەلی سوریا بونیاد نەناوە. فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەری ئەوەشی خستوەتەڕو، لەکاتێکدا جەخت لە بنەمای گفتوگۆی نیشتیمانی بۆ چارەسەری کێشەکان دەکەنەوە، داوا دەکەن حکومەتی سوریا بەروانگەی عەقڵانییەتەوە کاربکات بۆ چارەسەری کێشەکان و دەستهەڵگرێت لە وتاری وێرانکاری و سڕینەوە و تۆمەتبارکردنی ئەوانی دیکە.
هاوڵاتى سه‌رپه‌رشتیاری تیمی روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی كۆرۆنا له سلێمانی و پسپۆڕ له‌بواری هه‌ناوی، جیاوازیه‌كانی سیه‌كانی نێوان ئه‌و كه‌سانه‌ی خسته‌ڕو كه ڤاكسینی كۆرۆنایان وه‌رگرتوه له‌گه‌ڵ كه‌سانێك كه ڤاكسینه‌كه‌یان وه‌رنه‌گرتوه و رایگه‌یاند، ئه‌گه‌ر ڤاكسین رێگری له‌توشبونیشت به‌كۆرۆنا نه‌كات، ڕێگره له‌وه‌ی به‌سه‌ختی توش ببیت. دكتۆر ھێرش حه‌یده‌ر سه‌رپه‌رشتیاری تیمی روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی كۆرۆنا له سلێمانی و پسپۆڕی هه‌ناوی، له‌هه‌ژماری تایبه‌تی خۆی تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك، جیاوازی سیه‌كانی كه‌سێك كه ڤاكسینی كۆرۆنای وه‌رگرتبێـ له‌گه‌ڵ كه‌سێك كه وه‌رنه‌گرتبێت بڵاوكردوه‌ته‌وه و نوسیویه‌تی، "سه‌رنجتان ڕاده‌كێشم بۆ ئه‌م دو وێنه‌یه‌ی خواره‌وه كه به‌ڕونی جیاوازی سیه‌كانی كه‌سێك كه ڤاكسینی وه‌رگرتبێت و كه‌سێك ڤاكسینه‌كه‌ی وه‌رنه‌گرتبێت ده‌رده‌خات". ئه‌وه‌شی خسته‌ڕو، "هه‌ردوكیان ئه‌گه‌ری توشبونیان به‌كۆرۆنا هه‌یه، به‌ڵام جیاوازیه‌كه‌ی له‌وه‌دایه ئه‌و كه‌سه‌ی كه ڤاكسینه‌كه‌ی وه‌رگرتوه ڕێژه‌كه‌ی زۆر كه‌متره و به‌ئاسانی ڤایرۆسه‌كه‌ی تێپه‌ڕاندوه وه‌ك له‌وێنه‌كه‌دا دیاره، به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه ڤاكسینه‌كه‌ی وه‌رنه‌گرتوه باری ته‌ندروستی ناجێگیره و له‌نه‌خۆشخانه‌یه". دكتۆر ھێرش حه‌یده‌ر باسی له‌وه‌شكرد، "ڤاكسینی كۆرۆنا ئه‌گه‌ر ڕێگریش نه‌كات له توشبونت به‌كۆرۆنا، كه تا ڕاده‌یه‌كی باشیش ڕێگره، به‌ڵام ڕێگره له‌وه‌ی به‌سه‌ختی توش ببیت و سیه‌كانت وێران بكات".
هاوڵاتى بەلەمێکی کۆچبەران بە 45 سەرنشینەوە، کە زۆرینەیان خەڵکی ھەرێمی کوردستانن، لەدەریای ئیجە نقوم بوو، تا ئێستا نۆ کەسیان بێ سەروشوێنن لایەنە پەیوەندیدارەکان توانیویانە 36 کۆچبەر رزگار بکەن.. رەوا بابان نوێنەری یەکێتی لە یۆنان رایگەیاند، ''ئێوارەی پێنج شەممە بەلەمێک بە 45 کۆچبەرەوە، کە زۆرینەیان خەڵکی ھەرێمی کوردستانن لە تورکیاوە بەرەو یۆنان بەڕێکەوت و لە نزیک دورگەی "کریتی" سەر بە یۆنان بەھۆی شەپۆلی ئاوەوە یەختەکەیان ژێر ئاو کەوت. '' ئەوەشیخستەڕوو، ''لەو 45 کۆچبەرە نۆ کەسیان تا ئێستا بێسەروشوێنن و 36 کەسی تریشیان رزگارکراون، ژمارەیەک لە رزگارکراوەکان کوردی شارەکانی ھەرێمن و تا ئێستا نازانرێت لەناو بێسەروشوێنەکان کورد ھەیە یاخود نا. '' ناوبراو باسى له‌وه‌شكردوه، ''گەڕان بە دوای بێسەروشوێنەکان بەردەوامە و ئەمڕۆش پۆلیسی دەریاوانی یۆنان بە کۆپتەر و کەشتی گەڕان و پشکنین بۆ دۆزینەوەی ئەو کەسانە ئەنجام ده‌ده‌ن كه تا ئێستا نه‌دۆزراونه‌ته‌وه.'' به‌هۆى دۆخى خراپى ئابورى و سیاسى له‌هه‌رێمى كوردستان وعێراق به‌شێكى زۆرى گه‌نجان و تازه پێگه‌یشتوان ڕێگه‌ى مان و نه‌مانى ئه‌وروپا ده‌گرنه‌به‌رو حكومه‌تى هه‌رێم تا ئێستا هیچ پلانێكى نیه بۆئه‌وه‌ى هه‌وڵبدات گه‌نج و لاوانى هه‌رێم له‌ناوخۆدا بمێننه‌وه‌و هه‌لى كارو ئارامى سیاسیان بۆ دابین بكات.
هاوڵاتى رێکخراوەکانی تایبەت بە پاراستنی مافی مرۆڤ رایگه‌یاند :" دەسەڵاتدارانی ئێران "هێزی تووند و رێگەپێنەدراو" بەرامبەر خۆپێشاندەرانی پارێزگای خوزستان بەکاردەهێنن. ئەمنێستی ئینتەرناشناڵ ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند:" هێزە ئەمنییەکانی ئێران "هێزی رێگەپێنەدراو" بەکاردەهێنن، لەوانەش "گوللە و ساچمە بە مەبەستی کپکردنی خۆپێشاندانە ئاشتیانەکان". ئەمنێستی ئینتەرناشناڵ دەڵێت، هێزە ئەمنییەکانی ئێران بە مەبەستی دامرکاندنی خۆپێشاندانەکان تەقە دەکەن و ئاماژە بەوەش دەکات، تاوەکو ئێستا لانیکەم 8 کەس لە خوزستان کوژراون. لەلایەن خۆیەوە رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ دەڵێت، وادیارە دەسەڵاتدارانی ئێران "هێزی زۆریان دژی خۆپێشاندەران" بەکارهێناوە و دەبێت حکومەتیش لێکۆڵینەوە بکات و ژمارەی کوژراوان رابگەیێنێت. تارا سیپهری فەر، لێکۆڵەری تایبەت بە ئێران لە هیومان رایتس وۆچ دەڵێت، "دەسەڵاتدارانی ئێران مێژوویەکی نیگەرانکەریان لە وەڵامدانەوەی خۆپێشاندەران بە گوللە هەیە، ئەوە لەکاتێکدایە ئەو خۆپێشاندەرانە لە خراپی باری ئابووری و ژیان تووڕەن". هیومان رایتس وۆچ دەنووسێت، راپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بەرپرسانی ئێران خزمەتگوزاریی ئینتەرنێتیان لە ناوچەکە وەستاندووە و دەشڵێت، لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا بەرپرسانی ئێران زۆرجار وایانکردووە زانیاریی لەبارەی خۆپێشاندانەکان بڵاونەبێتەوە. ئەم راگەیێندراوەی ئەمنێستی ئینتەرناشناڵ لەکاتێکدایە، بەرپرسانی ئێران و میدیای ئەو وڵاتە دەڵێن، تاوەکو ئێستا 3 کەس کوژراون و یەکێک لەوانیش پۆلیس بووە. خوزستان پارێزگایەکی زۆرینە عەرەب نشینە. بە شادەماری ئابووریی ئێران دادەنرێت و ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە نەوت و سامانی سرووشتی، بەڵام لە ئاداری رابردووەوە رووبەڕووی شەپۆلێکی وشکەساڵی بووەتەوە. ئەوان دەڵێن هۆکاری وشکبوونی رووبار و دەریاچەکانی پارێزگاکە پلانی حکومەتە و نزیکەی هەفتەیەکە لەسەر شەقامەکانن.
هاوڵاتى بەڕێوەبەرایەتی دژەتیرۆر رایگەیاند، ماوەی چەند رۆژێکە ھێرشی ناڕەواو بێبنەما دەکەنە سەر ھێزەکەیان و بە "ئەجێنداو مەرامی تایبەتی بوختانمان بۆ ھەڵدەبەستن، ئێمە لێرەدا بۆ کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانی ڕون دەکەینەوە، ھێزی دژەتیرۆر دورو نزیک پەیوەندی بەھیچ کارێکی نایاسایی و قاچاخچێتی و سەرانەوەرگرتن و داگیرکردنی زەوی و موڵکی گشتی یەوە نیەو نەبوە". بەڕێوەبەرایەتی دژەتیرۆر رونکردنەوەیەکی لەبارەی تۆمەتبارکردنیان بە "کاری نایاسایی و قاچاخچێتی" بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردوە، "لای ھەموان ڕونە بەڕێوەبەرایەتی دژەتیرۆر ھێزێکی تایبەت و مەشق پێکراو بە دسپلینی سەربازیی نیشتیمانییە ، ڕۆڵی گرنگ و کاریگەری بینیوە لە ڕوبەڕوبونەوەی تیرۆریستان و سەرکەوتن بە سەر تیرۆرستانی داعش و بەرقەرارکردنی ئارامی و ئاسایش لە ھەرێمی کوردستان. بەڵام بەداخەوە لە چەند رۆژی ڕابردو، چەندین پەیج و ئەکاونتی سێبەر و بێخاوەن و بەکرێگیراو ، ھێرشی ناڕەواو بێبنەما دەکەنە سەر ھێزەکەمان و بە ئەجێنداو مەرامی تایبەتی بوختانمان بۆ ھەڵدەبەستن". ئەوەش هاتوە، "ئێمە لێرەدا بۆ کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانی ڕون دەکەینەوە ، ھێزی دژەتیرۆر دورو نزیک پەیوەندی بەھیچ کارێکی نایاسایی و قاچاخچێتی و سەرانەوەرگرتن و داگیرکردنی زەوی و موڵکی گشتییەوە نیەو نەبوە ، بەڵکو ڕاستیەکە ئەوەیە ھەندێ کەسی نابەرپرس لەدەرەوەی ویستی ئێمەو بەخواستی چەند کەسێکی یاساشکێن و دور لە دەسەڵاتی ئێمە ناو ناوبانگی ئەم دەزگایەی بەکارھێناوە بۆ کاری نایاسایی و دەستدرێژیکردن بۆ سەر بەرژەوەندی گشتی کە بەڕەسمی سەر بە بەڕێوەبەرایەتی دژەتیرۆر نەبون ، چەند کەسێکیش کە تێوەگلابون بەم کارە نایاساییانە بە ڕەسمی دەرکراون و روبەڕوی دادگا دەکرێنەوە و چیتر رێگەش نادرێت کەسانێکی بەرژەوەندی خواست بۆ مەرامی تایبەتی دەست لەکاروباری دژەتیرۆرەوە وەربدات". بەڕێوەبەرایەتی دژەتیرۆر لەرونکردنەوەکەدا دەڵێت، "بۆ ھەمولایەکی ڕوندەکەینەوە دژەتیرۆر وەک ھەمیشە لە سەنگەری خەڵک، سەروەری یاسا ، ئارامی و ئاسایش و پاراستنی سەروماڵی خەڵک و شکۆی ھەرێمی کوردستان دەبێت، ئەرکی سەرەکیمان ڕوبەڕوبونەوەی ھەر پیلانێکە کە بیەوێت ئارامی لە خەڵک تێکبدات ئاشکراشی دەکەین ھێزی دژەتیرۆر ھێزی خەڵک و ھەمو رەنگ و بۆچونە جیاوازەکانە و بەگڕوتینێکی نوێ و بە بەھێزترەوە لە ڕابردو ، پشتیوان بەخوای گەورەو بە ھاوکاری ھەموان و ھێزی پێشمەرگەو ھێزەکانی ئاسایش و ناوخۆ لە ئەرکداین بۆ پاراستنی کوردستانەکەمان و سەقامگیری زیاتری ئاسایش و ڕوبەڕوبونەوەی یاساشکێنان و ھەڵھاتوان لە یاسا".
هاوڵاتى په‌رله‌مانتارێكی فراكسیۆنی گۆڕان له په‌رله‌مانی كوردستان رایگه‌یاند :" ئافره‌ت هه‌بوه 100 پارچه زه‌وی به‌ناوه‌وه كراوه". دابان محه‌مه‌د، په‌رله‌مانتاری فراكسیۆنی گۆڕان له په‌رله‌مانی كوردستان له نووسینێكدا له لاپه‌ڕه‌ی خۆی له تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك بڵاویكردووه‌ته‌وه: "بەدرێژایی دوو ساڵ و بەبەردەوامی باسی لێشاوێك له داگیركردن، ئیفرازكردن، دابه‌شكردن و فرۆشتنی زه‌وی سلێمانیمان کردوە، ته‌نانه‌ت گه‌یشتبوە ئه‌وه‌ی، زه‌وی ته‌رخانكراو بۆ سه‌وزایی گه‌ڕه‌كه‌كان و شوێنی قوتابخانه و مزگه‌وت و نه‌خۆشخانه و خزمه‌تگوزارییه‌كانی دیكه، ده‌ستی بۆ ببرێت! بەھای ئەو زەویانەی مامەڵەیا پێوەکراوە بەنایاسایی دوو ملیار دۆلار بەرەوژورە. ئه‌وه‌شی وتووه: "چەندین رێگامان گرتەبەر، وەزارەتی ناوخۆ، دواتر لە ڕێگەی پەرلەمان و راسپاردنی لیژنەی شارەوانی و دواترین جێگری سەرۆکی حکومەت، بەبەڵگەوە دۆسیەی 24 ناوچە و زۆنی سلێمانی، کە ئیفرازی دەیان ھەزار پارچەزەوی و داگیرکاری و تاڵانی ھەزاران دۆنم بوون، رادەستیان کراوە (ئافرەت ھەبوە 100 پارچە زەوی بەناوەوە کراوە)". دابان محه‌مه‌د باسی له‌وه‌شكردووه: "چه‌ندین به‌رپرسی ئه‌منی، سه‌ربازی، حزبی و حكومی، بازرگان و ته‌نانه‌ت ده‌ڵاڵیش بەشداربوون، به ئامێری پێشكه‌وتو و له ئاسمانه‌وه زه‌وی ئیفراز ده‌کرا! به ده‌غڵ و دانه‌وه مامه‌ڵه به زه‌وییه‌وه ده‌کرا، به سه‌وزایی و دار و دره‌خته‌وه نه‌خشه‌ی بازرگانی بۆ ده‌کێشرا، فشار له خاوه‌ن زه‌وییه كشتوكاڵیه‌كان ده‌کرا، یان رازبن به پارچه پارچه‌كردن و دابه‌شكردنی زه‌وییه‌كانیان، یان داگیر ده‌كرا!".
.jpg)
هاوڵاتى وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆک رایگەیاند:" بەپێویستی دەزانن حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی دو هەفتە تا مانگێک قەدەغەی هاتوچۆ رابگەیەنێت، بەپێچەوانەوە بارودۆخی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا "زۆر خراپ دەبێت". حەمزە رەزیکی وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆک لەپەیامێکی ڤیدیۆییدا باسی لەوەشکردوە، ئەگەر حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی دو هەفتە تا مانگێک قەدەغەی هاتوچۆ رابگەیەنێت، رەنگە دۆخی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و ئامادەکارییە تەندروستییەکانی پەیوەست بەم بابەتە باشتر کۆنتڕۆڵبکرێن. ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەگەر قەدەغەی هاتوچۆ رانەگەیەنرێت، بارودۆخی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا "زۆر خراپ" دەبێت. ئەوەش لەکاتێکدایە ماوەی چەند رۆژێکە ئامارەکانی توشبون بە کۆرۆنا لەکوردستان بۆ زیاتر لە هەزار کەس لەرۆژێکدا بەرزبوەتەوە، دوێنێش وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، لە دوێنێوە 1220 توشبوی نوێی کۆرۆنا تۆمارکراون، 701 توشبوش چاکبونەتەوە و 22 کەسیش مردون.
.jpg)
هاوڵاتى وتەبێژی تالیبان رایگەیاند :" ئێمە دەمانەوێت حکومەتێکی دیکە پێکبهێندرێت و شوێنی ئەم حکومەتەی ئێستا بگرێتەو". سوهەیل شاهین، وتەبێژی تالیبان کە هاوکارت ئەندامی شاندی دانوستاندنکاری بزووتنەوەکەیە لە گفتوگۆکانی لەگەڵ حکومەتی ئەفغانستان لە دەوحەی قەتەر رایگەیاند "دەمەوێت روونی بکەمەوە کە ئێمە باوەڕمان بە قۆرخکردنی دەسەڵات نییە و هەر حکومەتێكیش لە ئەفغانستان کە لە رابردوودا ویستوویەتی دەسەڵات قۆرخبکات شکستیهێناوە. تالیبان نایەوێت ئەو هاوکێشە شکستخواردووە دووبارە بکاتەوە". سوهەیل شاهین وتیشی، حکومەتی ئەفغانستان ئاشتی ناوێت، بەڵکو لەلایەک دەیەوێت ئاگربەست هەبێت و لەلایەکی دیکەش دەیەوێت دەسەڵاتەکەی بمێنێتەوە و ئەوەش جێگەی قبووڵکردن نییە. وتەبێژی تالیبان دەڵێت، ئەوان دەیانەوێت حکومەتێکی دیکە پێکبهێندرێت و شوێنی ئەم حکومەتەی ئێستا بگرێتەوە. حکومەتی ئەفغانستان و بزووتنەوەی تالیبان چەند گەڕێکیان لە گفتوگۆی سیاسی لە دەوحەی قەتەر ئەنجامداوە و بە گوتەی چەند بەرپرسێکی هەردوولا گفتوگۆکان تاوەکو ئێستا ئەرێنین. ئەمە هاوکاتە لەگەڵ بەردەوامبوونی ئەمریکا و ناتۆ لە کشاندنەوەی هێزەکانیان لە ئەفغانستان کە بڕیارە دوا سەرباز لە کۆتایی مانگی ئابی ئەمساڵ لەو وڵاتە بچێتە دەرەوە.
هاوڵاتى وابڕیارە ئەمرۆ هەینی دانوستانە ستراتیژییەکانی نێوان عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەڕێوەبچێت، کە تێیدا گفتوگۆ لەسەر دانانی خشتەیەک بۆ کشانەوەی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لەعێراق دادەنرێت . لەوچوارچێوەیەدا رۆژنامەی " وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمریکی لەسەر زاری بەرپرسانی ئەمریکی و عێراقییەوە گواستوویەتییەوە کە بەمنزیکانە هەردوو وڵات بەیاننامەیەکی هاوبەش سەبارەت بە کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمەریکا لە عێراق دەردەکەن. پێشتریش نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندبوو کە بوونی سەربازیی ئەمەریکا لە عێراق لەسەر بانگهێشتی حکومەتی بەغدایە و رۆژی هەینیش لەمیانی گەڕی چوارەمی دانوستانە ستراتیژییەکاندا ئەو بابەتە گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت. رۆژنامە ئەمریکییەکە ئەوەی ئاشکرا کردووە کە لەبەیاننامە هاوبەشەکەی نێوان عێراق و ئەمەریکا داوا دەکرێت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەکۆتایی ئەمساڵدا هێزە سەربازییە شەڕکەرەکانی لەعێراق بکێشێتەوە. ئەو بەرپرسانە باسیان لەوەکردووە کە بوونی سەربازیی ئەمریکی لەعێراق تەنیا لەبواری هاوکاریکردنی هێزە ئەمنییەکانی عێراق دەبێت و بەیاننامەکەش جەخت لە گرنگی بوونی ئەمریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش دەکاتەوە. هەر لەوچوارچێوەیەدا پێگەی "پۆلۆتیکۆ"ی ئەمەریکی لە چەند سەرچاوەیەکی ئەمریکا\ی لە واشنتۆنەوە گواستوویەتییەوە کە واشنتۆن و بەغدا گۆڕینی ئەرکی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لە هێزی شەڕکەرەوە بۆ بواری راوێژکاریی رادەگەیەنن، کە ئەوەش تا کۆتایی ئەمساڵ ئەنجام دەدرێت.
هاوڵاتى هاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان - هەدەپە لەلایەن ئەنجوومەنی شارەوانی ڤایمەری ئەڵمانیاوە خەڵات دەکرێت. ساڵانە ئەنجوومەنی شارەوانی شاری ڤایمەری ئەڵمانیا لە رێگەی کۆمەڵەی داکۆکیکردن لە مافی ئەو نەتەوانەی لەژێر هەڕەشەدان، خەڵاتی مافەکانی مرۆڤ بە کەسایەتییەک دەدات. بۆ ئەمساڵیش خەڵاتی ڤایمەر بۆ داکۆکیکردن لە مافەکانی مرۆڤ دەدرێتە سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان. لە روونکردنەوەیەکدا کە لەلایەن شارەوانیی ڤایمەرەوە بڵاوکراوەتەوە، "سەلاحەددین دەمیرتاش یەکێکە لە کەسایەتی و سیاسەتڤانە دیارەکانی ئۆپۆزیسیۆن لە تورکیا. ئەو هەموو تواناکانی خستووەتەگەڕ بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە دیالۆگ و رێگەچارەی ئاشتیخوازانە. دەمیرتاش داکۆکی کردووە لە بەها دیموکراسییەکان و رەخساندنی ئازادی بۆ کریستیان، عەلەوی، ئێزیدییەکان. ئەو بەهەمان شێوە داکۆکیکاری بەردەوام بووە بۆ مافەکانی کورد، ئاشووری، ئەرمەنییەکانی تورکیا. دەمیرتاش بەردەوام داوای خوێندن بەزمانی دایک کردووە و باوەڕی بە یەکسانی و ئازادییەکان هەبووە". رێوڕەسمی خەڵاتەکە لە کانوونی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت و داوا دەکرێت کەسێک بە نوێنەرایەتیی دەمیرتاش خەڵاتەکە وەربگرێت. ساڵی 1998، مەراڵ دانیش بێشتاش، پەرلەمانتاری ئێستای فراکسیۆنی هەدەپە ئەو خەڵاتەی وەرگرت. سەڵاحەددین دەمیرتاش لە رۆژی 3ی تشرینی دووەمی 2016ـەوە زیندانییە و لە گرتووخانەی سزا قورسەکانی ئەدیرنە زیندانیکراوە
