ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

عەمار عەزیز لەدهۆك 21 كەس بەتۆمەتی بڕینی دار دەستگیردەكرێن و دەدرێنە دادگا، بڕینی دار لەكاتێكدایە ئەمساڵا بەهۆی گرانی نرخی نەوت بەشێكی زۆری خەڵك گەڕاوەتەوە بۆ سۆپای دار، بەتایبەتی لەناوچە شاخاوییەكان. عەبدولكەریم رەشید، دانیشتووی ناحیەی شیلادزێی سەر بەقەزای ئامێدی-یە بەهاوڵاتی ی وت:»پێش هەفتەیەك یەك بەرمیل نەوتمان وەرگرت بە 103هەزار دینار، حكومەت لەبری یەك بەرمیل پێویستە بۆ ناوچە شاخاوییەكان بەلایەنی كەم دوو بەرمیل بۆ هەر خێزانێك دابین بكات، یەك بەرمیل بۆ ناوچەكەی ئێمە تەنها بەشی مانگێک دەكات ئەی مانگەكانی تر چی بكەین، یان دەبێت بەرمیلێك تادوو بەرمیلی تر بكڕین،  یانیش سوود لەسۆپای دار وەربگرین، ئێستا زۆرینەی خەڵكی شێلادزێ سۆپای داریان هەیە، نەوت گرانەو هەموو كەسێك ناتوانێت بەرمیلێك بە 260 هەزار بكڕێت». وتیشی:» سۆپای دارم هەیە، بەڵام هەرگیز داری تەڕ بەكارناهێنم، لەهاوینان داری وشك كۆدەكەمەوەو لەزستان بەكاریدەهێنم، ئەگەر نەوت بۆ خەڵك دابین نەكات، بەدڵنیاییەوە خەڵك پەنا بۆ داربڕین دەبەن، هیچ كەسێك حەزناكات دارببڕێت بەڵام ناچارە تاخۆی و خێزانەكەی لەسەرمای زستان بپارێزێت». هوشیار سەلیم، مامۆستایە لەدهۆك بەهاوڵاتی وت: «حكومەت لەلایەك دار دەچێنێت و لەلایەكی تر بەهۆی دابەشنەكردنی نەوت و گرانی نرخەكەی دەرفەتی رەخساندووە بۆ داربڕین، ئەگەڕ راستە حكومەت لەخەمی ژینگەدایە با لەجیاتی یەك بەرمیل دوو بەرمیل بەخەڵك بدات و بەنرخێكی هەرزان، خێزان هەیە لەم دهۆكە 103هەزار دیناری نیە ئەو بەرمیلە نەوتەی حكومەت وەربگرێت، ئەی چۆن بتوانێت بەرمیلێك نەوت بە 260 هەزار دینار بكڕێت،  هەمووی خەتای حكومەتەو ئەو بەرپرسیارە لەتێكدانی ژینگەی هەرێمی كوردستان». «ساڵی رابردوو یەك بەرمیل لەبازاڕدا دەوروبەری 170بۆ180هەزار بوو، ئەمساڵ زیاتر لە 100 هەزاری چووەتەسەر، لەهەمانكاتدا حكومەتیش ئەو نەوتەی دابەشی دەكات گرانی كردووە، حكومەت بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ خەڵك هاوكارنیە بۆیە ئەم دۆخەی ئێستا دروستبووە»هوشیار سەلیم وای وت. جەمال سەعدۆ، فەرماندەی هێزی دهۆك بۆ پاراستنی ژینگە بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا21 كەسمان بەتۆمەتی بڕینی دار دەستگیركردووە، تۆمەتبارەكانمان رەوانەی دادگا كردووە بەمەبەستی لێكوڵینەوەو سزادانیان، ئێمە لەهەر ناوچەیەك چەند مەفرەزەیەكی گەڕۆكمان هەیە، جگە لەمەش ئاگاداری پەروەردەو ئەوقافمان كردووە كەداوا لەخەڵك بكەن بەهیچ شێوەیەك دەست بۆ بڕینی دار نەبەن». وتیشی:»لەزۆربەی ناوچە شاخاوییەكان مەفرەزەی گەڕۆكمان هەیە، خەڵكیش زۆر هاوكارە لەگەڵمان بۆ دەستگیركردنی سەرپێچیكاران و زانیاریمان دەدەنێ‌، ئێمەش جیاوازی لەنێوان هیچ كەسێكدا ناكەین، هەركەسێك دار ببڕێت دەستگیردەكەین». لەبارەی سزای سەرپێچیكەران جەمال سەعدو وتی:»سزای سەرپێچكەران بەپێی تەمەنی دارەكە دەستنیشان دەكرێت لەدوو ملیۆن دینار دەستپێدەكات تاحەوت ملیۆن دینار، زیندانكردنیش لەیەك مانگ تا شەش مانگ، دواجار دادوەر بڕیاری كۆتایی دەدات.

هاوڵاتی تادێت رۆژەكانی بەردەم كابینەكەی محەممەد شیاع سوودانی بۆ ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣و ناردنی بۆ پەرلەمان كەمتر دەبێتەوە لەكاتێكدا بودجەكە بەگەورەترین بودجە لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە دادەنرێت، ئەمە لەكاتێكدایە كە هەفتەی رابووردووش پەرلەمانی عێراق ماوەی كاركردنی تەشریعی خۆی یەك مانگ درێژكردەوە ئەویش تەنیا لەپێناوی تێپەڕاندنی چەندین پرۆژە یاسادا كەیەكێك لەو یاسایانە پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ە، وەزیری دارایی عێراقیش رایگەیاندبوو یەكێك لەكارە لەپێشینەكانی حكومەت ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەیە. بەپێی ئەو زانیارییانەی خراوونەتەڕوو بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ جیاواز لەبودجەی ساڵانی رابووردوو كە لەدۆخی جەنگ و كەمی نرخی نەوت و كۆرۆنا و قەیرانی جۆراوجۆری تری ئابووری و سیاسیدا ئامادە دەكراو جێبەجێدەكرا، بودجەی ساڵی داهاتوو لەدۆخێكی ئابووری سەقامگیرو بەرزی نرخی نەوت و بەرزی نرخی دۆلار بەرامبەر دینارو نەبوونی هیچ جەنگ و قەیرانێكی ئابووری لەعێراقدا ئامادەدەكرێت و چاوەڕواندەكرێت بڕەكەی لەنێوان ١٢٥ ملیار بۆ ١٣٥ ملیار دۆلار بێت و یەدەگی نەختینەیی عێراقیش ١٠٠ ملیار دۆلار بێت، هەر بەپێی زانیارییەكانیش نرخی بەرمیلێك نەوت لەبودجەدا لەنێوان ٧٠ بۆ ٨٠ دۆلار دیاریكراوەو ئەگەر بێت و نرخی نەوت لەو رێژە دابەزێت ئەوا بودجە تووشی كورتهێنان دەبێت، لەو بڕە پارەیەی كۆی بودجەش نزیكەی ١١٠ ملیار دۆلاری لەداهاتی نەوتەو ئەوەی تری دەمێنێتەوە داهاتی نانەوتییە. محەممەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق هیوای خواست نرخی بەرمیلێك نەوت جێگیر بێت و نەڕواتە سەرووی ١٠٠ دۆلارەوە، هاوكات بەجۆرێكیش دانەبەزێت كاربكاتە سەر خستنەڕوو و داواكاری نەوت، هەروەها ئاماژەشی بەوەكرد كە لەگەڵ وڵاتانی ئۆپێك گفتوگۆ دەكات سەبارەت بەزیادكردنی بڕی بەرهەم و هەناردەكردنی نەوت. سەبارەت بە پرۆژەیاسای بودجەش سودانی ئەوەی ئاشكراكرد لەپرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ سندوقێكی بۆ لێبڕینی بەشێك لەداهاتی نەوت جێگیركردووە كە تەرخاندەكرێت بۆ برەوپێدان و گەشەكردنی بوارەكانی نیشتەجێكردن و پەروەردە و تەندروستی و چەندین بواری تر، ئاماژەی بەوەشكردووە ئامانجی ئەم سندوقە چالاكتركردنی كەرتی تایبەت و بنەبڕكردنی گەندەڵی و دابینكردنی دەیان هەزار هەلی كارو هاندانی كاركردنە لەكەرتی تایبەت لەبری كەرتی گشتی. بەپێی زانیارییەكانیش سەرمایەی ئەو سندوقە نزیكەی پێنج ملیار دۆلار دەبێت لەداهاتی نەوت دابیندەكرێت، هەروەها ئەوەی ئەم سندوقە جیادەكاتەوە ئەوەیە كەداهاتەكەی ناكەوێـتە ژێر دەستی وەزارەتەكانی حكومەتەوە، بەڵكو هۆكارێكی تەمویلكردنی كەرتی تایبەتە بۆ جێبەجێكردنی پرۆژە تەواونەكراوەكان و لەبری ئەوەی قەرزی دەرەكییان بۆ بكرێت پارەكەی لەڕێگای ئەم سندوقەوە دابیندەكرێت، بەجۆرێك سەرۆكوەزیرانی عێراق دەیەوێت ئەو پرۆژانە تەواوبكات كە لەسەدا ٧٠یان تەواوكراون و كاركردن تیایدا راوەستاوە. ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ لەكاتێكدایە چەند لایەنێكی سیاسی عێراق باسیان لەپێویستی ئامادەكردنی بودجەی سێ ساڵی داهاتوو بۆ عێراق دەكردەوە تا بەیەك پاكیج لەپەرلەمان دەنگی لەسەر بدرێت، بەڵام هەرزوو لەلایەن لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراقەوە ئەو بیرۆكەیە رەتكرایەوەو رایانگەیاند بودجە تەنیا بۆ یەك ساڵە چونكە هەموو ساڵێك داهاتی حكومەت گۆڕانكاری بەسەردا دێـت و ناتوانرێت بودجەی سێ‌ ساڵ لەسەریەک ئەگەر بنیاتبنرێت. بەگوێرەی رۆژنامەی نیمچە رەسمی حكومەتی عێراق، خەرجی فیعلی حكومەتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢٢، لەسەدا ٤٢ی بۆ مووچە بووە و لەسەدا ٢٤ی بۆ چاودێری كۆمەڵایەتی و لەسەدا ١٠ی بۆ بەخشین و هاوكاری و لەسەدا ١٤ی قەرز بووە، ئەمە جگە لەوەی لەسەدا ٩٠ی خەرجییەكان هیچ بەرهەمێكی راستەقینەیان نەبووە، بەپێی رووپێوییەكانی وەزارەتی پلاندانانیش لەئێستادا لەعێراقدا حەوت هەزار پرۆژە نزیكەی ٢٥٠ ترلیۆن دیناریان پێویستە بۆ تەواوكردنیان.

سەركۆ جەمال بڕیارە بەشێك لەدەستگیركراوانی بادینان تامانگی 12ی ئەمساڵ ئازاد بكرێن و بەشێكی دیكەشیان دەكەوێتە ساڵی داهاتوو، تاماوەی زیندانیەكەشیان تەواونەكەن دەسەڵات رێگەنادات ئازادكردنی بەمەرج بیانگرێتەوە، داوای گواستنەوەی گیراوانیش لەچاكسازی گەورانی هەولێرەوە بۆ سلێمانی راگیراوە. بەشدار حەسەن سەرۆكی تیمی پارێزەرانی دەستگیرکراوانی بادینان بەهاوڵاتی وت:» لە 10 هەتا 15-12-2022 بەشێك لەگیراوانی بادینان ئازاددەكرێن، ئەوانیش «كۆڤان تاریق لە 10-12-2022 ئازاد دەكرێت، نێچیرڤان بەدیع لە 13-12-2022، ئەمجەد یوسف مستەفا لە 11-12-2022 ئازاد دەكرێت، یوسف شەریف لە 11-12-2022 ئازاد دەكرێت». وتیشی: «مەحمود ناجی لە 9-12-2022 ئازاد دەكرێت، ژمارەیەكیشیان لەساڵی داهاتوو ئازاد دەكرێن ئەوانیش هاریوان عیسا 16-3-2023 ئازاد دەكرێت، ئەیاز كەرەمیش هەر لەو بەروارە ئازاد دەكرێت، هاوكات هەریەك لە شڤان سەعیدو گوهدار زێباری لەهەمان بەروار ئازاد دەكرێن، بەڵام شێروان شێروانی لە 16-6-2023 ئازاد دەكرێت». سەرۆكی تیمی پارێزەرانی گیراوانی بادینان ئاماژە بەوەدەكات «تائێستا 13 سزادراوی بادینان لەزیندانەكانن، 10یان لەچاكسازی گەورانن، یەكێكیان لەئاسایشی گشتییە كەئەویش بڵند ئامێدییە كە سەرتاشەو تەنها لەبەر وتنی گۆرانییەك بۆ زیندانیانی بادینان دەستگیركراوەو دووانیشیان لەزیندانی زركانن لەدهۆك». بەوتەی سەرۆكی تیمی پارێزەرانی گیراوانی بادینان، داوای گواستنەوەی گیراوانی بادینانیان لەچاكسازی گەورانی هەولێرەوە بۆ سلێمانی راگرتووە، هۆكارەكەشی  بەوتەی بەشدار حەسەن «داوای تەممیزمان كردووەو ئەگەر لەدادگای تەممیزیش بێهیوا بووین ئەوكات دیسان داوای گواستنەوەیان بۆ سلێمانی دەكەین». وەك بەشدار حەسەن دەڵێت:»هۆكاری ئازادنەكردنی بەمەرجی گیراوانی بادینان ئەوەیە بەیاسای تیرۆر دەستگیركراون و ئەو مافەیان پێ رەوا نابینرێت كە بەمەرج ئازاد بكرێن». هاوكات مونا یاقو سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەم ماوەیەی دواییدا چەند كێشەیەك روویدا بۆ هەندێكیان بەتایبەت گیراوانی شیلادزێ كەداواكەیان بۆ ئازادكردنی بەمەرج رەتكرایەوە، ئیتر داوایانكرد بچنە سلێمانی بەڵام ئەو داواكارییەیان راگیراوە، ئێستا هیچ گیراوێكی بادینان لەزیندانی تاكەكەسی نەماوەتەوە، چونكە دوو كەس بوون گوهدارو شێروان بەڵام بەئێمەیان وت كەئەوانیش لەزیندانی تاكەكەسی نەماون». سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ دەڵێت:»ئێمە سەبارەت بەئازادنەكردنیان داوای وەڵامی فەرمیمان لەداواكاری گشتی كرد، ئەوان وتیان بەهۆی ئەوەیە ساڵی 2018 بڕیارێك دەرچووە كە ئەو كەسانەی بەپێی ئەو ماددەیە گیرابن (ماددەی سێی تیرۆر) نابێت ئازادكرنی بەمەرج بیانگرێتەوەو دەبێت سزای خۆیان تەواو بكەن، بەڵام دوای تەواوبوونی ماوەكەیان پێویستە ئازاد بكرێن». كامەران عوسمان ئەندامی تیمی كوردستانی عێراقی رێكخراوی سی پی تی ئەمریكی بەهاوڵاتی وت:»ئەوانەی شیلادزێ كە مانگی 12 ماوەی بەندیان كۆتایی پێدێت، بەڵام لەسەر كارتەكەیان نووسرابوو مانگی یەك لەگەڵ پارێزەرەكانیان هەڵەكەمان چاككردەوە، ئەو 32 رۆژەی زیادكرابوو لابرا«. وتیشی:» لەبادینان تائێستاش ژمارەیەكی زۆر دەستگیركراو لەزیندانەكانن و دادگایی نەكراون، ژمارەیەكیش بەبێ ئەوەی شوێنیان بزانرێت لەزیندانن».

هاوڵاتی رۆژی پێنجشەممە لە 62یەمین رۆژی ناڕەزایەتییەکان لە 90 شار و شارۆچکەی رۆژهەڵات و ئێران مانگرتن بەڕێوەچو و دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە هاوکات لە 220 ناوچە 80 شار و شارۆچکە ناڕەزایەتیی ئەنجام درا و 16 زانکۆش بەشداریی مانگرتن و ناڕەزایەتییەکانیان کرد. میدیای سەر بە دەسەڵات لە ئێران مەرگی ئەفسەرێکی بە ناوی ئیسماعیل چەراغی راگەیاند و ئاشکرای کردوە ئەو ئەفسەرەی یەکە ئەمنییەکان لە ئەسفەهان و لە ناڕەزایەتییەکانی شارەکەدا بریندارکراوە بەڵام دواتر لە نەخۆشخانە مردوە. شەوی پێنجشەممە لە شاری شیراز پێکدادانی توند لە نێوان هێزە ئەمنییەکان و گەنجانی ناڕازیی رویدا. سەرچاوەکانی مافی مرۆڤ بڵاویان کردوە میلاد مەعروفی تەمەن 23 کە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە  بریندار کرابوو لە نەخۆشخانە شاری بۆکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان گیانی لەدەستدا. هەر لە بۆکان کەسێکی دیکە بە ناوی غەفور مولودی لە شاری بۆکان بەتەقەی هێزە ئەمنییەکان کوژرا، لە خۆپیشاندانەکانی بۆکان و سنە لانیکەم چوار کەس کوژراون. شەو لە زۆربەی شەقامەکانی شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان ناڕەزایەتیی بەڕێوەچوو لە جوانڕۆ و پاوە و بیجاڕ و بانە چەند شارێکی دیکە گەنجانی کورد هەر لەسەر شەقامەکان بون و دروشمیان دژی دەسەڵاتی ئێران دەوتەوە. لە دەیان گەرەکی شاری بۆکان خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان بەشەو بەردەوام بو. لە شاری پیرانشار گەنجان لەسەر شەقامەکان بون و رایانگەیاند بۆکان بە تەنها نییە، خەڵکی پیرانشار پشتیوانییە. شەوی پێنجشەممە لە زۆربە شەقامە سەرەکییەکانی تارانی پایتەخت ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و گەنجان بە کردنەوەی ئاگر بەرەنگاری هێزە ئەمنییەکان بونەوە. لە سێ رۆژی رابردوی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان 16 کەس کوژران رۆژی پێنجشەممەش ناڕەزایەتییەکان بە مانگرتنی سەرتاسەریی دەستی پێکردەوە و بە هەزارن کەسیش لە سنە و بۆکان و سەقز و کامیاران بەشدارییان لە بەخاکسپاردنی کوژراونی ناڕەازیەتییەکاندا کرد. شەوی چوارشەممە لە شارەکانی کامیاران و سەقز و ئیلام و بۆکان بەهۆی هێرشی هێزە ئەمنییەکانی ئێران بۆسەر ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانەکان لانیکەم شەش کەس کوژران کە یەکێک لەو کوژراوانە مێرمنداڵێکی تەمەن 16 ساڵ بو. تەنها  لە شاری بۆکان سێ گەنج بە ناوەکانی ئەسعەد رەحیمی، سالار مجاور، محەمەد حەسەنزادە لە ناڕەزایەتییەکانی شەوی چوارشەممەی رابردو کوژران تا شەوی پێنجشەممەش گەنجێک و پیاوێکی دیکە لە بە ناوەکانی میلاد مەعروفی و غەفور مولودی کوژران. لە لایەکی دیکەوە هەر شەوی رابردو کر لە شاری ماڵئەمیر لە پارێگای خوزستان هێرشی چەکداریی رویدابو ژمارەی کوژراون بەرز بوەوەو پێنج ئەندام و چەکداری هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژران و سێ منداڵیش لەو هێرشەدا گیانیان لەدەستدا. لە سەقز و بۆکان و کامیاران، بە بەشداریی هەزار کەس و بە سرودی شۆڕشگێڕانە تەرمی پێنج گەنج و لاوی ئەو شارانە بەخاکسپێردران. لە شاری سنەش بە رێوڕەسمی جەماوەریی یادی چلەی مەرگی چوار کوژراوی ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە کرایەوە. دوای رێوڕەسمی چلە و بەخاکسپاردنی کوژراوانی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، خۆپیشاندانی جەماوەریی لە سەرتاسەری ئەو بەشەی کوردستان دەستی پێکردەوە. بە پێی ئامارەکانی رێکخراوی مافی مرۆڤ تەنها لە 48 کاتژمێردا لانیکەم16 گەنج و لاوی شارەکانی بۆکان و سەقز و ئیلام و کامیاران گیانیان لەدەستداوە. بە گشتی لە 62 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی رۆژهەڵات زیاتر لە 75 گەنج و لاوی ئەو بەشە لە کوردستان کوژراون و هاوکات ژمارەی کوژراوانی ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەکانی ئێران گەیشتوەتە 362 کەس و زیاتر لە 16 هەزار کەسیش دەستگیر کراون. بە گشتی سێ رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و زۆربەی شارەکانی ئێران نائارامیی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە و هێزە ئەمنییەکانیش بە شێوەیەکی توند روبەڕوی ناڕەزایەتییەکان دەبنەوە. رۆژی پێنجشەممەش لە تارانی پایتەخت و زۆربەی شارەکان دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە و خۆپیشدانان و ناڕەزایەتییەکانیش لە زۆربەی زانکۆکان بەردەوام بون.  

هاوڵاتی یوتێرنی بەردەم شاری پزیشكی فاروق لەسەر شەقامی مەلیك مەحمود قەرەباڵغیەكی زۆری لەسەرە، فاروق مەلا مستەفا، سەرمایەداری نیشتمانی پڕۆژەیەكی ئەندەرپاس لەو شوێنەدا دورستدەكات و بڕیارە لەماوەی ساڵێكدا تەواوبكرێت، بەتەواوكردنی پرۆژەكە چاوەڕواندەكرێت كێشەی زۆری هاتووچۆ لەو شەقامەوە بۆ زیاتر لەچوار گەڕەك ئاسان بكات و قەرەباڵغیەكی زۆر لەشەقامەكە كەمبكاتەوە. لەڕێكەوتی 3/11/2022، بەئامادەبوونی سەرۆكی شارەوانی سلێمانی و بەشێك لەدەزگاكانی راگەیاندن، فاروق مەلا مستەفا سەرۆكی گروپی فاروق بۆ وەبەرهێنان  لەسەر شەقامی مەلیك مەحمود، بەردی بناغەی ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفای دانا كەئامانج لێی كەمكردنەوەی قەڕەباڵغییە لەو شەقامەداو خزمەتێكیشە بەشاری سلێمانی. پرۆژەكە بەوتەی زەردەشت رەفیق بەڕێوەبەری راگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی، تێچووی زیاتر لەحەوت ملیار و سێسەدو یەك ملیۆن دینارەو ماوەی پرۆژەكەش 365 رۆژە، واتە لەماوەی ساڵێكدا تەواو دەكرێت. بەڕێوەبەری راگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی دەڵێت: لایەنی جێبەجێكاری پرۆژەكە گروپی فاروق بۆ وەبەرهێنانەو سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی سەرپەرشتی دەكات و خزمەتێكی بەرچاوی  شاری سلێمانی و رێبوارانی ئەو رێگایە دەكات. بەڕێوەبەری راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی بەختیار محەمەد بەهاوڵاتی وت: «ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفا یاخود هەر پرۆژەیەكی دیكە بۆ شاری سلێمانی بەتایبەتی پرۆژەكانی ئەندەرپاس لەئێستادا گرنگییەكی حەتمییە بۆ شاری سلێمانی». وتیشی: «بەبۆچوونی ئێمە وەك ئەوەی لەهاتوچۆدا كاردەكەین و بەئاگاین، سلێمانی بەلایەنیكەم لەئێستادا پێویستی بەپێنج ئەندەرپاسی دیكە هەیە، ئەو ئەندەرپاسانە رۆڵ و كاریگەرییان لەوەدایە كە لۆدو قەرەباڵغی شەقامە سەرەكییەكان كەمدەكەنەوە، ئەگەر ئەم پرۆژەیەش تەواوببێت دیاردەی پێچكردنەوە بەدوو ریز و سێ ریزی یوتێرنەكان و قەرەباڵغی شەقامەكە ناهێڵێت». بەوتەی بەڕێوەبەری راگەیاندنی هاتوچۆی سلێمانی، جگە لەلۆدی شەقامەكە سودی بۆ چەندین گەڕەك و فەرمانگە و پەیمانگە و كۆلێژ دەبێت كە پێشتر ئەو كەسانەی سەردانیان دەكرد تووشی قەرەباڵغی دەبوون، بۆیە ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفا بەپرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ شاری سلێمانی هەژماردەكرێت». بەختیار محەمەد دەڵێت: «ئەندەرپاسەكە تازوو تەواوببێت باشترە، چونكە پرۆسەی تۆماركردنی ئۆتۆمبێل پرۆسەیەكی بەردەوامەو زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانیش بەردەوامەو شارەكەش جموجوڵی بازرگانی و رۆشنبیری و چەندین چالاكی رۆژانەی تێدایە، بۆیە پێویستمان بەمجۆرە پرۆژانەیە، بەتەئكید دەستخۆشی لەلایەنی جێبەكاری پرۆژەكە دەكەین و خزمەتێكی بەرچاوە بەشاری سلێمانی». لەكاتی دانانی بەردی بناغەی پرۆژەكە، لەیلا عومەر، سەرۆكی شارەوانی سێمانی ئاماژەی بەگرنگیی و بایەخی پڕۆژەكە كرد لەكەمكردنەەی قەرەباڵغی لەخزمەتی شاری سلێمانی و سوپاسی كۆمپانیای جێبەجێكاری كرد لەزوو هاتنە پێشەوەو تەواوكردنی دیزاینی پڕۆژەكە. لەلایەن خۆشیەوە شارەوانی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: تەواوكردنی ئەندەرپاسەكە دەبێتەهۆی چارەسەركردنی كێشەی یوتێرن (U-turn)ی سەر شەقامی مەلیك مەحمود نزیك شاری پزیشكی فاروق و ئاسانكردنی هاتوچۆ لەسەر شەقامی بازنەیی مەلیك مەحمودەوە بۆ  گەرەكەكانی (كازیوەو ئیبراهیم ئەحمەدو هیواو پەری) و رێگەدان بەیوتێرن (U-turn) لەسەر شەقامەكە بە ئاستی جیاواز كەئەمەش دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی رووداوی هاتوچۆو قەرەباڵغی لەسەر شەقامی بازنەیی مەلیك محمود. گروپی كۆمپانیاكانی فاروق لەسلێمانی و شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان چەندین پرۆژەی بۆ خزمەتی هاووڵاتیان جێبەجێكردووەو بەردەوامیشە، مانگی حەوتی ئەمساڵ، كۆمپانیای ئاسیاسێل كە سەر بەگروپی كۆمپانیاكانی فاروقە، رووبەری 800 دۆنمی لەشاخی گۆیژە لەسلێمانی سەوزپۆش كرد كە پرۆژەكەش بەكۆی گشتی یەك ملیۆن دۆلاری تێچوو.

هاوڵاتی ئێران لەدوای مەرگی ژینا بەسەركوتی خۆپیشاندەران لەناوخۆی وڵاتەكەو رۆژهەڵاتی كوردستان نەوەستاوەتەوەو لەماوەی كەمتر لە 50 رۆژدا بۆ جاری دووەم بە مووشەك و فڕۆكەی  بێفڕۆكەوانی خۆكوژ هێرشی كردەسەر بنكە و بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەكۆیەو زڕگوێزو برادۆست لەهەرێمی كوردستان. ئێران بەپشتبەستن بەماددەی 51ی جاڕنامەی نەتەوەیەكگرتوەكان هێرشەكانی ئەنجامدەدات، بەڵام بەپێی ئەو ماددەیە هەر حكومەتێك مافی وەڵامدانەوەی هەیە كەهێرشی سەربازیی بكرێتەسەر لەكاتێكدا حزبەكانی رۆژهەڵات خۆیان دەڵێن هیچ هێرشێكی سەربازییان دژی ئێران ئەنجامنەداوەو هیچ هێزێكیشیان لەسنوری ئێران نیە. سوپای پاسدارانی ئێران لەساڵی 2018ەوە زۆرترین جار بەموشەك هێرشی كردووەتەسەر بنكە و بارەگاكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئەو هێرشانەش دوای ئەوەی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی ئێران لەساڵی رابردودا داوای لەبەرپرسانی باڵای عێراق كرد ئەو پارتانە لەچەك داماڵن، زۆر زیاتری كردووە. بیانوی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ هەردوو هێرشەكە كەنزیكەی 90 كەس تێیدا بووەتە قوربانیی ئەوەیە كە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان جموجۆڵیان دژی كۆماری ئیسلامی هەیە و 100 كەس لەئەندامانی ئەو پارتانەش لەناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دەستگیركراون. بیانوەكانی سوپای پاسدارانی ئێران ئەو پارتانەی رۆژهەڵاتی كوردستان كەنزیكەی (36) ساڵە بنكەو بارەگایان لەباشوری كوردستان هەیەو بە بەردەوامی جەختیان لەوە كردووەتەوە كە پاراستنی سەروەریی خاكی هەرێم بۆ ئەوان گرنگە و نایانەوێت ببنە بیانوی نەیارانی كورد بۆ هێرشكردنە سەر هەرێمی كوردستان. لەساڵی  1991 تائێستا سوپای پاسدارانی ئێران دەیان جار هێرشی كردووەتەسەر بارەگاكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم بەڵام ئەو هێرشانە لەساڵی 2018 بەموشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكەی خۆكوژ زیادیانكردووە لەكاتێكدا راپەڕینی هاوشێوەی دوای مەرگی ژینا لە رۆژهەڵاتی كوردستان رووی نەداوەو كۆماری ئیسلامیش هیچ كاتێك باسی لەدەستگیركردنی ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی ئەو پارتانەی لەناوخۆی ئەو بەشە لەكوردستان نەكردووە. محەمەد پاكپور، فەرماندەی هێزە وشكانییەكانی سوپای پاسدارانی ئێران لەلێدوانێكدا بۆ ئاژانسی هەواڵی فارس رایگەیاند: دوای هێرشەكانی (28/9/2022) هۆشدارییان داوەتە حكومەتی عێراق و بەرپرسانی هەرێمی كوردستان بۆ چەككردن و دوورخستنەوەی چەكدارانی نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران بەڵام ئەو پارتانە وەك خۆیان ماونەوەتەوە و ئەوەش هۆكاری دووبارەبوونەوەی هێرشەكانی سوپای پاسداران بووە. پاكپور، ئاماژەی بەوەكردووە كە پێشتر شاندێكی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنی و سەربازیی عێراق و هەرێمی كوردستان كۆبووەتەوە بۆ دەركردنی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بڕیاربووە ئەو پارتانە دووربخرێنەوە. بەوتەی ئەو، حزبەكان دەستیان هەبووە لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران و هۆكارێك بوون بۆ تێكدانی ئاسایشی سنورەكانی و زیانگەیاندن بەكۆماری ئیسلامی ئێران. پاكپور وتووشیەتی بەغداو هەولێر بەڵێنیان دابوو رێگریی بكەن لەجموجۆڵی پارتەكانی نەیاری ئێران لەهەرێمی كوردستان، بەڵام دوای 50 رۆژ ئەو بەرپرسانە بەڵێنەكانیان جێبەجێ نەكردووە. مێژوو پیشانی داوە هەركاتێك دەسەڵاتی ئێران دەكەوێتە مەترسییەوە یەكەم هەنگاوی هێرشكردنە سەر پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانەو دواتریش تۆماتباریان دەكات بەدەستی دەرەكی بەتایبەت پەیوەندیی لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیل و لەم دواییانەشدا سعودیەو بەریتانیا-شی پێ زیاد كردووە. ساڵی 1984 دوای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی نێوان پارتەكانی رۆژهەڵات و فشارەكانی سوپای پاسداران، هێزەكانی ئەو پارتانە بەتەواوەتی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دابڕان و روویان لەناوچەكانی (سەفرە، زەروون، گەڵاڵە، مەعلومە و چەند ناوچەیەكی دیكە)ی باشوری كوردستان كردو دوای ساڵانێك مانەوە لەو شوێنانەو دوای راپەڕینی ساڵی 1991 هێزەكانی سەر بەحزبی دیموكراتی كوردستان و كۆمەڵەو خەباتی ئیسلامی بەتەواوەتی لەچەند بارەگاو ئۆردوگایەك جێگیركران و لەسەر داواو رێنمایی بەرپرسانی هەرێم زۆربەی چالاكی و جموجۆڵە سەربازییەكانی خۆیان لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران راگرت. كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی 1991 تائێستا دەیان هێرش و پەلاماری لەدژی بنكەو بارەگا و ئەندامانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان ئەنجامداوەو دەڵێت ئەو حزبانە دوای (25)ساڵ بەڵێنی خۆیان بۆ ئەنجامنەدانی هێرشی سەربازیی لەناوخاكی ئێراندا شكاندووەو لەهەرێمی كوردستانەوە دژی ئێران چالاكیی دەكەن بۆیە موشەكەكانی سوپای پاسداران ئامادەن بۆ بەئامانجگرتنی ئەو حزبانەو نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی لەناوچەكەدا. ژمارەیەك لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كە بریتین لەحزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا) و هەروەها كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كوردستان و كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لەساڵی 2016-وە چەند بنكەیەكیان لەبناری چیای هەڵگورد  لەناوچەكانی نێوان رۆژهەڵاتی كوردستان و هەرێمی كوردستان جێگیركرد كەئەمەش بووەتەمایەی توڕەیی كۆماری ئیسلامی ئێران و كاردانەوەی چەكدارانی سوپای پاسداران دژی بنكەكانی پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە، بەڵام دوای هێرشەكانی كۆتایی مانگی ئەیلول بەشێك لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان رایانگەیاند لەسەر خواست و داواكاری حكومەتی هەرێم هێزەكانیان لەسنوری ئێران گواستوەتەوە.  پێشتر عەلی شەمخانی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران لە رێكەوتی (10/8/2021) دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ فواد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق، رایگەیاند تاران بەرپرسانی بەغداو هەولێر-ی لەجموجۆڵی نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان و ناوچە سنورییەكان ئاگاداركردووەتەوەو ئەگەر بەرپرسانی عێراق و هەرێمی كوردستان حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێم دەرنەكەن ئەوا سوپای پاسداران كاردانەوەی توندی بەرامبەر ئەو حزبانە دەبێت. شەمخانی لە (12/9/2021) دوای ئەوەی لەتاران لەگەڵ مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی پیشووی عێراق كۆبووەوە جارێكی دیكە هەڕەشەی لەپارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كردووەو داوای لەكازمی كرد كە بەپەلە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان دەربكرێن چونكە بەوتەی ئەو بەرپرسە، جمۆجۆڵ و چالاكیی ئەو هێزانە لەچوارچێوەی پلانەكانی ئەمریكادایە لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران. شەمخانی لەكاتی گفتوگۆ لەگەڵ كازمی، جەختی لەوە كردووەتەوە كەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان  لەهەرێم مەترسین بۆسەر ئاسایشی سنورەكانی نێوان عێراق و ئێران، بۆیە دەبێت بەپەلە پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە لەچەك داماڵرێن و لەهەرێم دەربكرێن. هێرشە موشەكییەكانی ئێران ئێران لە 8ی ئەیلولی 2018 بەموشەك هێرشی كردەسەر بارەگانی حزبی دیموكرات لەقەزای كۆیە و بەهۆی ئەو هێرشانەشەوە 16 پێشمەرگە و ئەندامی سەركردایەتی ئەو حزبە كوژران و لەساڵی 2019دەستی بە بۆردومانی چڕی سنورەكانی چیای هەڵگوردو ناوچەی برادۆست لەهەرێمی كوردستان كردووە بەبیانوی بوونی پێشمەرگەكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان. جارێكی دیكە سوپای پاسدارانی ئێران لە رێكەوتی (28/9/2022) واتە 12 رۆژ دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی بەموشەك و فڕۆكەی خۆكوژ هێرشی كردەسەر بنكە و بارەگاكانی حدكا و كۆمەڵەكان و پاك لەهەولێرو كۆیەو سلێمانی كە بووەهۆی كوژرانی 18 كەس كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵ بوون و هاوكات بریندابوونی 62 كەسی لێكەوتەوە. لەهێرشەكانی رۆژی دووشەممە (14/10/2022)ش بۆ سەر بارەگاكانی حدكا لەكۆیە دوو پێشمەرگە كوژران و هەشت كەسیش برینداربوون. زۆربەی شیكەرەوانی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی بڕوایان وایە ئامانجی ئێران بۆ ئەنجامدانی هێرش لەدژی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان بەلاڕێدابردنی رای گشتییە لەسەر خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵات لەو وڵاتە چونكە لەمێژووی 43 ساڵی دەسەڵاتی ئێراندا ناڕەزایەتیی لەو شێوەیەو درێژخایەن دژی كۆماری ئیسلامی ئێران نەكراوە.    

ڕاپۆرت: هێمن مەحموود كوشتنی (ستیفن ترۆل)ی هاوڵاتی ئەمریكی لەناوەڕاستی شاری بەغدا لەهەفتەی رابووردوودا جارێكی تر ئەو پرسیارەی لای چاودێرانی  دۆخی سیاسی عێراق زیندووكردەوە كە ئایا كابینەكەی (محەممەد شیاع سوودانی) لەبەڕێوەبردنی حكومەتی عێراقیدا هاوشێوەی كابینەكانی پێشووی خۆی دەكەوێتە ژێر هەژموونی گرووپە میلیشیاییەكانی سەر بەئێرانەوە یاخود سنورێكیان بۆ دادەنێت، ئەمریكا زۆر بەوریایی و گومانەوە لەسیاسەتەكانی سوودانی دەڕوانێت، بەڵام دەرگاشی دانەخستووە بۆ هەنگاونان بۆ هەبوونی بەهێزكردنی زیاتری متمانە بەسوودانی. هەرچەندە دوابەدوای هێرشەكەو كوژرانی هاووڵاتییە ئەمریكییەكە گروپێكی شیعە بەناوی (ئەهل كەهف) كوشتنەكەیان لەئەستۆگرت و سوودانی سەرۆك وەزیرانیش فەرمانیكرد كە لێكۆڵینەوەیەكی خێرا دەستپێبكرێت و بەڵێنیشیدا كە وردەكاری و هۆكاری كوژرانەكەو بكوژانی بەزوویی ئاشكرابكات و ئاماژەی بەوەشكرد كەساتەوەختی تاوانەكە چەندین پرسیاری سەرسوڕمان لەخۆدەگرێت بەتایبەت ئەو كەسە لەساڵی ٢٠٢١ەوە لەعێراقدایە، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ ئەنجامی لێكۆڵینەوەیەك لەسەر ئەو رووداوی كوشتنە ئاشكرا نەكراوە. میلیشیای (ئەهلی كەهف) كە میلیشایەكی زۆر ناسراو نییەو لەساڵی ٢٠١٩ یەكەم چالاكی خۆی بڵاوكردۆتەوە، رایگەیاندووە كوشتنی ئەمریكییەكە لەتۆڵەی كوژرانی (قاسم سلێمانی) و (ئەبو مەهدی موهەندیس)دایە كە لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٠ەوە لەبەغدا لەلایەن ئەمریكییەكانەوە كوژرا. ئەم میلیشیایە كەخۆی بەجیاواز لەمیلیشیاكانی تر وەسفدەكات، بەبڕوای چاودێرانی دۆخی ئەمنی عێراق تەنیا واجیهەیەكە بۆ میلیشیاكانی دیكەو هەموو زانیارییەكانیان لەلای ئەمریكییەكان هەیەو هەركاتێك ئەمریكییەكان بیانەوێت سەركردەكانیان دەكەنە ئامانج. بەپێی لێكۆڵینەوەیەكی پەیمانگای (كوینزی) ئەمریكیش، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا زۆر بەوریایی و گومانەوە لەسیاسەتەكانی سوودانی دەڕوانێت بەتایبەت لەچەندین دۆسیەی وەك رۆڵی سەربازی ئەمریكا لەعێراق و بچووككردنەوەی رۆڵی حەشدی شەعبی و رووبەڕووبوونەوەی گرووپە لایەنگرەكانی ئێران، بەڵام دەرگاشی دانەخستووە بۆ هەنگاونان بۆ هەبوونی بەهێزكردنی زیاتری متمانە بەسوودانی. ئەوەی ئەمریكییەكانی نیگەرانكردووە لادانی (رائید جوحی) سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراقە كە لەلایەن مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی پێشووەوە دانرابوو بەلایەنگری ئەمریكییەكان ناوی دەركردبوو. هەرچەندە ئەمریكییەكان سوودانی-یان بەلاوە گرنگە ئەویش بەهۆی ئەوەی لەگەندەڵی تێوەنەگلاوەو لەدەرەوەی عێراقەوە نەگەڕاوەتەوە، بەڵام گومانیان هەیە بتوانێت لایەنگری ئێران نەكات و رووبەڕووی میلیشیاكان بێتەوە بەتایبەت بەهۆی باڵادەستی لایەنگرەكانی ئێرانەوە لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی كەسوودانیان گەیاندۆتە لوتكەی دەسەڵاتی عێراق، لەهەمووشی گرنگتر ئەوەیە سەرۆكوەزیران چۆن بتوانێت رووبەڕووی حەشدی شەعبی ببێتەوەو دەسەڵاتیان كەمتربكاتەوە لەكاتێكدا ئەم دەزگایە بەفەرمی بەشێكە لەدەزگای ئەمنی و سەربازیی عێراقی. بۆ رەوینەوەی شك و گومانەكانی ئەمریكاش سەبارەت بەتواناكانی بۆ رووبەڕووبونەوەی هەژموونی ئێران، هەر زۆر بەزوویی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی چەند هەنگاوێكی گرتەبەر كە یەكێك لەو هەنگاوانە بڕیاریدا هیچ لایەنێكی فەرمی عێراقی بەبێ مۆڵەتی حكومەتەكەی بۆی نییە پێشوازی بكات یاخود سەردانی هیچ وەفد یاخود كەسایەتییەك بكات، هاوكات یەكێكی دیكەش لەهەنگاوەكان هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی ئەمنی بوو لەناوچە رزگاركراوەكانی ژێردەستی داعش، كەئەمەش لێدانێكی ئاشكرابوو لەهەیمەنەو هەژموونی حەشدی شەعبی لەو ناوچانەدا چونكە تیایدا باڵادەستن و بەبیانووی لێكۆڵینەوە لەمۆڵەتی ئەمنی نەیاندەهێشت خێزانە ئاوارە سوننەكان بگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان. بەبڕوای چاودێرانی دۆخی ئەمنیش ئەوەی ئەمریكییەكانی زیاتر نیگەرانكردووە هەڵوێستی سوودانییە لەسەر رێككەوتننامەی ستراتیژی نێوان ئەمریكاو عێراق كەتیایدا هەبوونی هێزە ئەمریكییەكان لەناو خاكی عێراقدا رێكخراوە بەتایبەت لەكاتێكدا هێشتا چەكدارانی داعش كۆتاییان نەهاتووەو لەچالاكیدان و ترسیان هەیە بەفشاری ئێران و گرووپە میلیشیاییەكان سوودانی هەڵوێستی عێراق بگۆڕێت، بەڵام زۆرینەی چاودێرانی دۆخەكە بڕوایان وایە چ ئێران و چ حەشدی شەعبی و گرووپە میلیشیاییەكانی دیكە نایانەوێت ئەم دۆخەی هەیە تێكیبدەن و دەیانەوێت ئاوا بمێنێتەوە چونكە لەبەرژەوەندی خۆیانە.

  هاوڵاتی زیاتر لەدوو مانگە ناڕەزایەتییەكانی رۆژ‌هەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو لەو ماوەیەدا بەپێی دوو ئاماری جیاواز نزیكەی 15 بۆ 30 هەزار كەس دەستگیركراون، كە بەپێی ئەو تۆمەتانە بێت كەحكومەت دەیەوێت دژی خۆپیشاندەران بیسەپێنێت رەنگە زیاتر لەهەزار كەس سزای سێدارە بیانگرێتەوە. لەئامارەكانی ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران دەركەوتووە لانیكەم لە 60 رۆژی ناڕەزایەتییەكاندا زیاتر لە 350 كەس بەگوللـەی هێزە ئەمنییەكان لەو وڵاتە كوژراون و میدیاكانی دەسەڵاتیش زیاترین هەوڵی خستوەتەگەڕ بۆ تاوانبار پیشاندانی كوژراوان و دەستگیركراوان و تەنانەت ژمارەیەك لەو كوژراوانەی كە لەلایەن خەڵكی وڵاتەكەوە بەشەهیدو پاڵەوانەكانی ئازادی ناودەهێنرێن لەمیدیای دەسەڵاتەوە وەك تاوانبارو دەستی دەرەكی بەڵگەی ساختەیان لەسەر بڵاو دەكرێتەوە. لەلایەكی دیكەوە دەسەڵات، تۆمەتی جیاخوازیی دەداتە پاڵ كوردو بەلوچ و سوننە،  لەبەرامبەردا مامۆستایانی ئایینی رۆژهەڵاتی كوردستان و سیستان و بەلوچستان و  رایانگەیاندووە: هەڵسوكەوتەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ خەڵك و خۆپیشاندەران پێچەوانەی بنەماو رەوشتی ئیسلامییە. دوای 40 رۆژ لەكوژرانی دەیان كەس لەسیستان و بەلوچستان دواجار عەلی خامنەیی، رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران وەفدێكی رەوانەی ئەو پارێزگایە كرد بۆ ئەوەی لەگەڵ مامۆستایانی ئایینی و نوێنەرانی خەڵك كۆببنەوە لەكاتێكدا پێشتر میدیاكانی دەسەڵات پێشەوای ئاینیی و خۆپیشاندەرانی تۆمەتبار كردبوو بەوەی كە بەپارەی سعودیە دژایەتیی كۆماری ئیسلامی لەئێران دەكەن. تائێستا ژمارەیەك هونەرمەندو گەنج و لاوی كورد لەدوای دەستگیركردنیان لەلایەن دادگای ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوەو بەگشتی تائێستا حكومەت داوای سزای سێدارەی بۆ 20 دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان كردووە.  تۆمەت و دانوستان تۆمەتباركردن دەستی دەرەكی و سزای سێدارە دوو چەكی سەرەكین كە لەلایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە دژی خۆپیشاندەران و چالاكوانانی ناڕەزایەتییەكان و تەنانەت پێشەواو پێشنوێژەكانی سوننە بەكاردەهێنرێن. رۆژی یەكشەمە(13/11/2022) عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی وەفدێكی بۆ دانوستان لەگەڵ خەڵكی ئەو پارێزگایە رەوانە كرد كەزۆرینەیان لەڕووی مەزهەبییەوە سوننەن. وەفدەكە لەگەڵ مەولەوی عەبدولحەمید، پێشەوای سوننەكانی پارێزگاكەو پێشنوێژی سوننەكان لەشاری زاهیدان كۆبوونەوەو رایانگەیاند هەڵگری پەیامی دۆستانەن بۆ دۆستەكانیان لەسیستان و بەلوچستان لەكاتێكدا میدیاكانی وەك ئاژانسی هەواڵی فارس و تەسنیم كە دوو میدیای سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێرانن مەولەوی عەبدولحەمیدیان تۆمەتبار كردبوو بەوەی كە بەپارەی سعودیە هانی جیابوونەوەی سیستان و بەلوچستان و نانەوەی ئاژاوە دەدات. مەولەوی عەبدولحەمید، دوای كوژرانی ژمارەیەكی زۆر لەدانیشتوان و نوێژخوێنانی شاری زاهیدان و خاش رایگەیاند؛ دەبێت ریفراندۆم بكرێت بۆ ئەوەی دەركەوێت خەڵك دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی ناوێت كە بیكوژێت، ئەو پشتیوانیی لەخەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان و شاری سنە كردبوو بۆ بەردەوامبوون لە ناڕەزایەتییەكان. محەمەد جەواد حاج عەلی ئەكبەر، سەرۆكی شاندەكەی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران، رایگەیاندووە، خامنەیی بەهۆی رووداوەكانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان زۆر نیگەران و خەمبارەو داوای كردووە لەگەڵ كەسوكاری كوژراوان كۆببنەوەو دڵنەواییان بدەنەوە.   بەپێی ئامارەكان یەك لەسەر سێی كۆی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكانی ئێران گەنجان و لاوانی سیستان و بەلوچستان بوون لەكاتێكدا بەهەژارترین پارێزگای وڵاتەكە ئەژمار دەكرێت. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان كەدەكەوێتە باشوری رۆژهەڵاتی ئێران دەگاتە نزیكەی چوار ملیۆن كەس و زۆرینەیان بە رەچەڵك بەلوچ و لە رووی ئاینییەوە موسوڵمانی سوننەن. مامۆستایانی ئایینی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی رەتدەكەنەوە مامۆستایانی ئایینی شاری سەقزو ناوچەكانی سەر بەو شارە لەبەیاننەمەیكەدا كە لەمزگەوتی نور لەشارەكەو لە نوێژی هەینی رابردوو بڵاوكرایەوە، رایانگەیاند؛ بەهۆی گەندەڵی رێكخراوو نادادپەروەری لەدامەزراوەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران خەڵكی كورد رووبەڕووی ستەم بوونەتەوەو هاوشێوەی برینێكی چارەسەرنەكراو زامەكانیان قووڵتر بووەتەوە. لەبەیاننامەكەدا هاتووە سەرەڕای ئەوەی دوو مانگ بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی، تێپەڕیووە بەڵام دەسەڵاتداران گوێ لە خەڵك ناگرن لەكاتێكدا دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بڕیاربوو كەرامەت و مرۆڤایەتیی و سەرو ماڵ و ئاسایشی خەڵك بپارێزیت، بەڵام حاشا لەڕاستی رووداوەكان دەكات و خەڵكی ناڕازی دەكوژێت و بەشێویەكی نایاسایی مامەڵە لەگەڵ دەستگیركراوان دەكات.  مامۆستایانی ئایینی سەقز  پشتیوانیی خۆیان بۆ خۆپیشاندەران دووپاتكردووەتەوەو داوای ئازادكردنی بێمەرجی دەستگیركراوانیان كردووەو هاوكات پشتیوانییان بۆ لێدوانی ئەو مامۆستایانەی شارەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان و پارێزگای سیستان و بەلوچستان دەربڕیوە كەپشتیوانیان لەناڕەزایەتییەكان كردووە.      حكومەت بەسزای سێدارە هەوڵی سەركوتی ناڕەزایەتییەكان دەدات دەزگای داد لەئێران تائێستا داوای سزادانی دوو هەزارو 750 دەستگیركراوی خۆپیشاندانەكان و ناڕەزایەتییەكانی كردووە و زۆربەیانی تۆمەتباركردووە بەهەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی نیشتیمانی، لانیكەمی سزاكەی یەك ساڵەو دەكرێت ئەو سزایە بۆ زیاتر لە 15 ساڵیس بەرز ببێتەوە. ژمارەیەكی زۆریش لەدەستگیركراوانی دوو مانگی رابردووی ناڕەزایەتییەكان تۆمەتی دژایەتی خودا (محاربە) و (مفسد في الارض) دراوەتە پاڵیان كە بەپێی یاساكانی ئێران سزای سەرەكیی ئەو كەسانەی كە ئەو دوو تۆمەتەیان بەسەردا ساغ ببێتەوە، لەسێدارەدانە. لەلایەكی دیكەوە رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاویانكردووەتەوە تائێستا سێ دەستگیركراوی كورد لەكەرەج و تاران تۆمەتی دژایەتیی لەگەڵ خودایان لە لایەن دادگاكانی ئێرانەوە بەسەردا سەپێنراوە كەدەبێتە هۆی سەپاندنی سزای سێدارە بەسەر ئەو دەستگیركراوانەدا. كۆماری سێدارە رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیی رایگەیاندووە ساڵی 2021 زیاترین سزای سێدارە لەئاستی جیهاندا لەئێران جێبەجێ كراوەو لەساڵی 2017 تا 2021 لەڕیزبەندی یەكەم وڵاتی جیهان بووە كەزیاترین سزای سێدارەی بەراورد بەژمارەی دانیشتوانی ئەنجامداوەو لەساڵی رابردووشدا لانیكەم ناوی 314 كەس لەو وڵاتە ئاشكرابووە كە لەسێدارە دراون. رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاندووە لەساڵی 2020 چین و ئێران و میسرو سعودیە زیاترین سزای سێدارەیان لەسەر گۆی زەوی جێبەجێ كردووە. رێكخراوەكە لەساڵی 1973 كاری كردووە بۆ هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی سزای سێدارە لەجیهانداو رایگەیاندووە لەساڵی 2020 كەمترین ژمارەی لەسێدارەدان روویداوە كە گەیشتووەتە 483 حاڵەت، بەڵام زیاتر لەنیوەی ئەو ژمارەیە لەسزای سێدارەدان لەئێران جێبەجێکراوە. كۆماری ئیسلامی ئێران لەو ساڵەدا 246 سزای سێدارەدانی جێبەجێ كردووەو ئەوەش لەڕاپۆرتی ساڵانەی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیدا تۆماركراوە، بەڵام رێكخراوەكە ئاماژەی بەوەكردووە هیچ كەس و لایەنێك ژمارەی راستەقینەی جێبەجێكردنی سزای سێدارە لەلایەن دەسەڵاتی وڵاتی چینەوە نازانێت چونكە سەرجەم حاڵەتەكان بەنهێنی جێبەجێ دەكرێت و ژمارەكە ئاشكرا نییەو تەنها پێشبینی دەكرێت ساڵانە نزیكەی هەزار كەس لەو وڵاتە لەسێدارە بدرێن. لێبوردنی نێودەوڵەتی روونی كردووەتەوە رێكخراوەكەیان تەنها پشت بەو دۆسیانەی سزای سێدارە دەبەستێت كە تۆماردەكرێن، بۆیە لەساڵی 2020 ئێران، میسر، عێراق و سعودیە پێكەوە 88%ی كۆی سزاكانی سێدارەیان لەجیهاندا جێبەجێكردووە. لەلایەكی دیكەوە رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران كەبنكەی سەرەكیی لەشاری ئۆسلۆ-ی پایتەخی وڵاتی نەرویجە ساڵی 2020 بڵاویكردەوە لەو ساڵەدا 267 كەس لەئێران سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێكراوە كەچوار كەسیان منداڵ بوون و تەمەنیان نزیكەی 15 ساڵ بووەو لەساڵی 2018 نزیكەی 273 سزای سێدارە جێبەجێكراوەو لەساڵی 2019 ژمارەی لەسێدارەدان 280 حاڵەت بووە. رێكخراوەكە رایگەیاندووە رێژەی لەسێدارەدان لەساڵی 2021 بەراورد بەساڵی 2020 زیاتر لە 10% زیادی كردووە چونكە لەئەمساڵدا 267 كەس لەسێدارە دراون و 82%ی جێبەجێكردنی سزاكان بەنهێنی بووەو پێشتر كەسوكاری لەسێدارەدراوەكان ئاگادار نەكراونەتەوە.  

نیگار عومەر بڕیاری دادگای نەوجەوانانی كەركوك/ گەرمیان بەچوار ساڵ زیندانیكردنی دوو مێردمنداڵ بەهۆی بەشداریكردنیان لەخۆپیشاندان، ناڕەزای چین و تووێژە جیاوازەكانی گەرمیانی لێكەوتەوە و داوای تەممیزكردنەوەی بڕیارەكە دەكەن و دەستەی مافی مرۆڤی هەرێمیش دەڵێت ئێمە بەدواداچوون دەكەین و بەبڕیارێكی قورسی دەزانین و دەكرا لەئەگەری ساغبوونەوەی هەر تاوانێكدا بەسەر ئەو مێردمنداڵانەدا حوكمێكی سوكتر جێبەجێ بكرایە. خانەوادەی مێردمنداڵەكانیش بۆ هاوڵاتی دەدوێن و داوادەكەن كوڕەكانیان ئازادبكرێن و لەبارودۆخێكی دەروونی نائارامدان و دەڵێن سزادانی نەوەكانمان نادادپەروەرییەكی گەورەیە. عەبدوڵا هیواو سابیر ئەحمەد لە هەشتی ئەم مانگەدا لەلایەن دادگای نەوجەوانانی گەرمیانەوە چوار ساڵ زیندانییان بەسەردا سەپێنرا بەبیانوی بەشداریكردن لەخۆپیشاندانەكەی ئابی 2020 كەتیایدا بەشێك لەقایمقامیەت و ئوتۆمبێلێكی تاپۆ سووتاو لەسەر سكاڵای ئەم لایەنانە، ئەم  دوو مێردمنداڵە زیندانی كران. دایكی عەبدوڵا هیوا بۆ هاوڵاتی دەدوێت و دەڵێت: «كوڕەكەم لەكاتی خۆپیشاندانەكەدا تەمەنی تەنها 14ساڵ بوو، بۆ ماوەی دوو هەفتە دەستگیركرا لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە بێسەروشوێن بوو لەژوورێكی تاریك دایاننابوو و كوڕەكەم دەیوت دوو سۆندەیان لێدام و وتوویانە چیت كردووە باسی بكە، منیش وتوومە تخوا لێم مەدەن چیتان ئەوێ من قسە دەكەم، ئەوكاتەش تەمەنی 14ساڵ بوو،  دواتر بەكەفالەت ئازادكرا، لەچەندڕۆژی پێشتردا لەڕۆژی دادگاییكردنەكە ئاگاداركراینەوە كەدادگایی ماوەو لەگەڵ باوكی  رۆشتن بۆ دادگا». «كوڕەكەم ئێستا تەمەنی 16ساڵە، حاكمەكە لێی پرسیبوو تۆ ئەم كارەت ئەنجامداوە، ئەویش وتبووی نا من نەمكردووە لەپێشووتردا بەزۆر ئیعترافیان پێمكردوە، ئەوانیش پێیان وتبوو تۆ راست ناكەیت و قسەكانت دەگۆڕیت، كوڕەكەم  لەسەر سكاڵای سووتانی ئۆتۆمبێلەكەی تاپۆ سزادراو ئێمەش چووین بۆ لای بەڕێوەبەری تاپۆی گەرمیان و پێمان وت چیت ئەوێ بۆت دەكەین و ئۆتۆمبێلت بۆ دەكڕین بەس سكاڵاكەت بكشێنەوەو ئەویش پێی وتین هی من نیە ئۆتۆمبێلەكە هی حكومەتە بچن بۆ لای حكومەت». «داوا لەهەموو لایەك دەكەم هاوكارمان بن لەئازادكردنی كوڕەكەمدا، چونكە ئەو منداڵەو خوێندكارەو كەقسەی لەگەڵ دەكەین لەزیندان  دەڵێت دایە چیتان بۆمكرد تخوا رزگارم بكەن لەم شوێنەو تاقیكردنەوەكانمان هەمووی دەڕوات، خەمی خوێندنەكەیەتی و ئەو رۆژە خۆم رۆشتم  لەزیندان سەرم لێیدا و بارودۆخێكی نائارامی هەیەو ئەترسم شتێكی لێبێت لەزینداندا، چونكە ئەو منداڵە»، دایكی عەبدوڵا وای وت. هاوكات دادوەر بورهان ئەحمەد، بۆ هاوڵاتی وتی، « هەرچ وتەیەك لەژێر فشاردا بێت لەكاتی دادگا دەتوانیت ئەو وتانە نەڵێیتەوە بەتایبەتی گەر چاوسووركردنەوەی تێدا بێت بەپشتبەستن بەبوونی شایەت، من پێم وایە چوار ساڵ بۆ نەوجەوانان زۆرەو هەرچەندە دادوەر خۆی ئازادەو دەتوانرێت تەممیزبكرێتەوەو حوكمێكی زۆر سوكتریان بۆ دابنرێت». وتیشی: « هۆكاری مامەڵە نەكردن بەیاسایی خۆپیشاندان هەر لەیەساكەدا هاتووە ئەگەر لەكاتی خۆپیشاندان تاوانێكی گەورەتر ئەنجامدرا پەنا ببرێت بەیاساكانی تر،  دادگا لەهەرێمی كوردستاندا دەستتێوەردانی تێدادەكرێت و رەنگە دادوەرێك حزبێك دایبمەزرێنێت، دەشبێت گوێڕایەڵی بكات،  بوونی  دەستتێوەردان لەدادگاكاندا  هۆكارە بۆ لاوازبوونی رۆڵی دادگا». هاوكات دایكی سابیر ئەحمەد مێردمنداڵە دەستگیركراوەكەی تری كەلار بۆ هاوڵاتی دەدوێت و دەڵێت:» من و سابیر پێكەوە رۆشتین بۆ دادگا، دادوەرەكە لەسابیری پرسی چیت كردووە لەو رۆژەدا سابیریش وتی پرسگەكەی قایمقاممیەت خۆی ئاگری گرتبوو، منیش دوو مقەبام لەسەری داناوە هەر ئەوەم كردووە، خۆشم بەدادوەرەكەم وت سابیر نۆ خوشك و برای ئەنفالەو ئێمە خاوەنی شەهیدو ئەنفالین باوكی نیەو خۆم بەهەتیوی گەورەیانم كردووەو دادوەرەكە وتی دادەگیان چوار ساڵ زیندانی دەكرێت و گوێی لێ نەگرتین». « داوا لەهەموولایەك دەكەم كوڕەكەم بۆ بگەڕێننەوە ناومان،  كە قسە لەگەڵ سابیر دەكەم دەڵێت دایە تۆ مەگری من باشم  و دەشزانم خۆی چەندە بێتاقەت و هەموو رۆژێ پێمان دەڵێت من كەی دێمەوە بۆ ماڵ، چونكە ئەو منداڵەو ئەوكاتە تەمەنی 17ساڵ بوو كە بەشداری خۆپیشاندانی كردووە». «خۆ تەنها كوڕەكەی من بەشداری لەخۆپیشاندان نەكردووە بۆچی هەر ئەمان سزابدرێن، ئەی ئەو خەڵكانەی كەموڵك و ماڵی گشتی دەدزن و بەهەدەری دەدەن بۆ بەئازادی دەسوڕێنەوەو مناڵی فەقیر دەخەنە زیندانەوە»، دایكی سابیر وای وت. رۆژی 13ی ئەم مانگە هاووڵاتیان و چالاكانی كۆمەڵی مەدەنی و رۆژنامەنووسان و خانەوادەی دوو مێردمنداڵەكە دژی سزادانی دوو مێردمنداڵەكە لەبەردەم دادگای كەلار گردبوونەوە. مونا یاقو سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم، سەبارەت بەسزادانی ئەو دوو مێردمنداڵە بە هاوڵاتی راگەیاند: « ئێمە بەدواداچوونمان كردووە بۆ سزادانی ئەو دوو مێردمنداڵە و داوامان لەنووسینگەكانمان كردووە لەنزیكەوە بەدواداچوون بكەن، ئەو دوو مێردمنداڵە لەكاتی خۆپیشاندانەكان تەمەنیان لە 18ساڵ كەمتر بووە، بۆیە دەبوایە حوكمەكەی كەمتر بوایە، ئێمە لەگەڵ ئەوەداین كە خۆپیشاندان بكرێت و بەشێوەیەكی مەدەنیانەو دور لەهەر تووندوتیژیەك، لەگەڵ ئەوەدا نین كەموڵك و ماڵی گشتیی زیانی پێبگات». ئەوەشی وت: « ئێمە كاردەكەین بۆ ئەوەی حوكمەكانیان كەمبكرێتەوە، چونكە چوار ساڵ بۆ ژیانی مرۆڤێك كەم نیەو گەر لەو تەمەنەش بێت لەئێستادا لەنێو زیندانەكان كەیسی مادەی هۆشبەرو تیرۆرو چەندین شتی دیكە هەیە بۆ ئەمانیش كەمنداڵن و تێكەڵ بەو خەڵكانە دەكرێن رەنگە تووشی شتی دیكە ببن». وتیشی:» دەبێت سزای ئەم  مێردمنداڵانە كەمتر بكرێنەوەو بگەڕێنەوە سەر ژیانی ئاسایی خۆیان، ئێمە هانی هیچ كەس نادەین بۆ كاری بەدەر لەیاسا، بەڵام ئەم دوو كەسە تەمەنیان منداڵەو ناكرێت ئەو سزایەیان بەسەردا جێبەجێ بكرێت».  

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم رەزامەندی لەسەر داوای وەزارەتی خوێندنی باڵا نادات بۆ خەرجكردنی دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان، سەرچاوەیەكیش لەوەزارەتی دارایی دەڵێت خوێندنی باڵا خۆیان داهاتیان هەیە، هاوكات ماوەی چەند رۆژێك خوێندكارانی زانكۆكانی سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجە لەبەرامبەر پێنەدانی دەرماڵەو چەند گرفتێكی تریان دەستیان بەخۆپیشاندان كردو لەهەولێریش رێگری لەخوێندكاران كرا خۆپیشاندان بكەن، وەزارەتی خوێندنی باڵاش دەڵێت: دەرماڵەی هەموو خوێندكاران پێنج ملیار دینارە. محەمەد تەها نوێنەری خوێندكارانی كۆلێژی پزیشكی زانكۆی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:»لە وەرزی نوێی خوێندندا خوێندكارانی زانكۆی سلێمانی هیچ دەرماڵەیەكیان وەرنەگرتووە، و زانكۆی سلێمانی كێشەی بەشە ناوخۆییەكانیشی هەیە، كە بەشی ناوخۆیی بەس بۆ خوێندكارانی زانكۆلاینە، جگە لەوەی قۆناغی یەكی ئەمساڵ بەشە ناوخۆییان نییەو هەر خوێندكارەو رەوانەی بەشە ناوخۆییەكی دیكە كراون، ئێستاش كە پشوو تا رۆژی یەكشەممە راگەیەندراوە بەخوێندكارانی بەشە ناوخۆییەكان وتراوە بچنەوە بۆ ماڵەوە». بەوتەی عەباس ئەكرەم وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵاو تووێژینەوەی زانستی حكومەتی هەرێم وەزارەتی خوێندنی باڵا داوای لەئەنجومەنی وەزیران كردووە رەزامەندی بدات بۆ خەرجكردنی دەرماڵەی ساڵی خوێندنی 2022 بۆ 2023 بەڵام تائێستا ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی نەداوە. سەبارەت بەڕاگیرانی دەوامی خوێندكاران عەباس ئەكرەم بۆ هاوڵاتی وتی:» دەوامی‌ خوێندن لەزانكۆكانی‌ سلێمانی‌، گەرمیان، هەڵەبجە و راپەڕین بەبڕیاری ئەنجومەنی زانكۆكان خۆیان راگیراوە». بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەك لە وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی حكومەتی هەرێم، «جیاوازی دەكرێت لەپێدانی دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، تا 100 هەزار دینار بۆ زانكۆكانی سلێمانی خەرجدەكرێت 100 ملیۆن دینار بۆ زانكۆكانی هەولێرو دهۆك خەرج دەكرێت و وەزیری خوێندنی باڵاش لەوبارەیەوە بێدەنگە». هاوكات سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت:»خەڵك بەهەڵە تێگەیشتووە لەوەی دەرماڵە پەیوەندی بەوەزارەتی داراییەوە هەیەو دەرماڵە راستەوخۆ پەیوەندی بەئەنجومەنی وەزیرانەوە هەیە، وەزارەتی خوێندنی باڵا داهاتی خۆی هەیە». وتیشی:»ئەو داهاتە دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران و خۆیان نووسراو ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران دەكەن و ئەوانیش نووسراو ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی دەكەن بۆ جیاكردنەوەی پارەكە ئەگەرنا ئەوە ئێمە نین كەبڕیار لەدەرماڵەی خوێندكاران بدەین». پێشتر د.توانا نەجەف، سەرۆكی فەرمانگەی كارگێڕی و دارایی وەزارەتی خوێندنی باڵا رایگەیاند: وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی هەرێمی كوردستان پێش دەستپێكردنەوەی ساڵی نوێی خوێندن نووسراویان بۆ ئەنجومەنی وەزیران كردووە بۆ ئەوەی بڕیارەكەی ساڵی رابردووی تایبەت بەپاڵپشتیی دارایی خوێندكاران نوێبكرێتەوە.  وتیشی: ساڵی رابردوو مانگانە نزیكەی حەوت ملیارو 250 ملیۆن دیناری بۆ پاڵپشتیی دارایی خوێندكاران تەرخانكردبوو، بەڵام ئەمساڵ كەمتر لەو بڕەیان پێویستە كە نزیكەی پێنج ملیار دینارە. لەهەرێمی كوردستان نزیكەی 152 هەزار خوێندكاری زانكۆو پەیمانگە حكومییەكان هەن، لەو ژمارەیە نزیكەی 113 هەزار خوێندكار وەرگرتنی دەرماڵە دەیانگرێتەوە، دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان لەساڵی 2014 بەپاساوی قەیرانی داراییەوە بڕدرا بۆ خوێندكاری ناوشار مانگانە 40 هەزار دینارو خوێندكارانی دەرەوەی شاریش 60 هەزار دیناربوو، بەڵام دوای ئەوەی ساڵی رابردوو خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان بەتایبەتیش لەسنووری پارێزگای سلێمانی خۆپیشاندانیان كرد وەزارەتی خوێندنی باڵا دەستی بەدابەشكردنی دەرماڵەی خوێندكاران بۆ یەك ساڵ كرد.

کاوە ڕەش بەپێی ڕێککەوتنێکی نوێی هەمواركراو، بەریتانیا ساڵانە هەشت ملیۆن پاوەند زیاتر دەدات بەفەرەنسا، بۆ ئەوەی هەوڵبدات ڕێگری لەپەناخوازانی نایاسایی بكات، کەهەوڵی پەڕینەوە دەدەن بە بەلەمی بچووک، لەدەربەندیی ئینگلیزیدا.  هاوکات ئەفسەران و پۆلیسی بەریتانیا بۆ لەمەودوا دەتوانن چاودێری دەورییەکانی ناو فەرەنساش بکەن و بۆیەكەم جاریشە دوای دەرچونی بەریتانیا لەیەكییەتی ئەوروپا، ئەفسەرانی بەریتانیا دەگەڕێنەوە سەرخاكی فەڕەنساو هاوشانی  سنورپارێزەكانی فەڕەنسا ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبەش پێك دێنن.  لەلایەكی دیكەوەش لەماوەی پێنج مانگی داهاتوودا  ژمارە سنورپارێزەكانی فەڕەنسا، لەنزیکەی ٢٥٠ کەسەوە،  بۆ ٣٥٠ کەس زیاد دەكرێن. لەبارەی ئەو ڕێكەوتنە نوێیەش  سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ڕیشی سوناک دەڵێ  "متمانە"ی هەیە کەدەتوانرێت لەو ڕێگایەوە، ژمارەی پەڕینەوەی پەناخوازی نایاسایی بێتە خوارەوە. بەڵام لەگەڵ ئەوەش، هۆشداریدا لەوەی كەئەمە تاكە شتێك نییە کە بتوانێت دۆخەکە بەتەواوی چاك بكات، گوتی ئێمە چاوەڕێی بەڵێن و  هاوکاری زیاترین لەگەڵ فەرەنسا لەچەند مانگی داهاتوو تائەنجامەكەی ببینین. لەبەرمبەردا سەرۆكی حیزبی ئۆپۆزیسۆن، لەپارلەمانی بەریتانیا  سێرکیر ستارمەر،  كەسەرۆکی پارتی کرێکارانە، ڕێکەوتنەكەی بە هەنگاوێکی بچووک بەئاراستەیەکی دروست ناوبردوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش گوتی;  پێویستە كەهەردوو حوكمەتی پاریس و لەندەن،  هەنگاوی مەزنتر بهاون بۆ ڕێگری لەكۆچی نایاسایی و بەرەنگاربوونەوەی تۆڕی قاچاخچیەتی كردن بەمرۆڤەوە. حکومەتی پارێزگاران لەئێستادا، لەژێر فشارێكی زۆردایە  بۆڕێگریی  یاخود، كەمكردنەوەی پەڕینەوەی كۆچبەران لەدەربەندی ئینگلیزیدا، کەئەمساڵ بۆ ئاستێکی وەها بەرزبۆتەوە ژمارەی پێوانەیی تۆماركردوە.  بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکان، تەنها لەئەمساڵدا، تائێستا زیاتر لە 40 هەزار پەناخوازی نایاسایی بەبەلەمی بچووک پەڕینەوە، کەتەنیا لەم کۆتایی هەفتەیەدا، هەزار و 800 کەس گەیشتون.    بەپێی ڕێککەوتنە نوێیەکە، کەسوێلا براڤەرمان، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لەپاریس، لەگەڵ هاوتا فەڕەنسایەكەی واژۆ کردووە، ئەمساڵ بەریتانیا 63 ملیۆن پاوەند دەداتە فەرەنسا، لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو 55 ملیۆن پاوەند بووە. بەپێی ڕێكەوتنی نێوان ئەو دوو ووڵاتە، ئەو پارەیە بۆ خەرجی ئەمانەی لای خوارەوە  بەكاردێت:  لەوانە دابینكردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ئامێری بینینی شەوانە و جێگیركردنی سی سی تی ڤی، لەبەندەرەكانی فەرەنسا بۆ ڕێگریكردن لەهەوڵدان و پەڕینەوە لەبەندەرانەوە.  لەگەڵ ئەوەش پارەكە بۆ كڕینی سەگی تایبەت و ڕاهێنراو خەرج دەكرێ، بۆدۆزینەوەو ناسینەوەی ئەو كەسانەی هەوڵ دەدەن  لەبەندەرەکاندا بەبارهەڵگر بچنە ناو بەریتانیا. ئەوەی زیاتر پێداگیری لێكراوەتەوە، بونی چاودێرو ئەفسەرانی بەریتانیا دەبێ لەژوورەکانی کۆنترۆڵەوە لەسەر خاكی فەرەنسا، كەبەهاوبەشی ئەفسەرانی فەرەنسی لە ژوورەکانی کۆنترۆڵ و ئۆپراسیۆن جێگیر دەکرێن، بۆ ئەوەی یارمەتیدەرو ئاگاداری یەکتری بكەنەوە، لەجموجۆڵی كۆچبەران.  وەزیری ناوخۆی بەریتانیا، سوێلا براڤەرمان، دەربارەی ئەو ڕێكەوتنە بەپەرلەمانتارانی ڕاگەیاندووە، ئەو ڕێكەوتنامەیە هەنگاوێكی باشە بۆ هاوکاری قووڵترو زیاتر لەداهاتوودا لەگەڵ فەڕەنسا.  ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر پێمان وابێت ئەم ڕێککەوتنە بە تەنیا کێشەکە چارەسەر دەکات؟  ئەوە ڕەنگە ڕاست نەبێت، بەڵام هانی هەمووان دەدەم پشتگیری لەو ڕێككەوتنە بکەن کەئێمە واژوومان كردوە، بۆ ئەوەی بتوانین لەداهاتوودا زیاتر ڕێگری لەكۆچی نایاسایی بكەین. بەشێك لەچاودێران دەڵێن، بەریتانیا پێویستە بەدوای ڕێكەوتنامەیەكی گەورەتردا بگەڕێ لەسەر ئاستی كیشوەری ئەوروپا، بۆ ڕێگریكردن و مامەڵەكردن لەگەڵ كۆچی نایاسایی. هەرچەندە دوای برێكزێت بەریتانیا بەشێك نیە لەسیستەمی كۆچی یەكییەتی ئەوروپا،بەڵام دەشێ  بەشێك نەبێ لەسیاسەتە ناڕێكەكانی كۆچبەری یەكییەتی ئەوروپا. سەرۆكی پارتی كرێكارانی بەریتانیا سێر کیر ستارمەر، دەڵێ پێشوازی لەو ڕێكەوتنامەیە دەكەم، بەڵام زۆر شتی دیكەش هەیە کەپێویستە ئەنجام بدرێت. ناوبراو بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندوە; پێویستمان بەدەزگای تاوانی نیشتمانی هەیە، کەلەپێش هەموانەوە کار بکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو کەسانەی کەقاچاخچیەتی دەكەن بەخەڵكەوە.  هەروەها ڕەخنەی لەمامەڵەکردن لەگەڵ داواکاریەكانی مافی پەنابەری لەبەریتانیا گرت و ئاماژەی بەوەكردوە، زۆربەی خەڵک "شۆک" دەبن، كاتێك ئامارە فەرمییەکان، دەریدەخەن تەنها 4%ی داواکارییەکانی پەنابەریی لەلایەن ئەو کۆچبەرانەی کەساڵی ڕابردوو  پەڕیونەتەوە، مامەڵەیان لەگەڵدا کراوە.  فرانک دێرسین، سەرۆکی شارەوانی (تێتێگێم) لەنزیک شارۆچکەی دانکیغ ی نزیك بەندەری فەڕەنسا، بەڕادیۆی بی بی سی ٤ی ڕاگەیاندوە، زۆربوونی پەڕینەوەکان لەمساڵدا دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سنورێكی كەنارەئاویی ١٧٥ كیلۆمەتری، كەئەمەش پێویستی بەژمارەیەكی ئێجگار زۆر پۆلیس و خەرجی زۆرە، سەرەڕای ئەوەش لەئێستادا پۆلیسێكی زۆر چاودێری و ئەو سنورە دەكەن، بەڵام ئەو ناوچەیەش بۆ خۆدزینەوە و خۆ عەشاردان ئاسانە. لەلایەكی دیكەوە هۆكاری زیادبون و بەرزبونەوەی ئەو ژمارە زۆرەی پەڕینەوە لەئەمساڵدا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هاووڵاتییە ئەلبانیانەی کە ئەو بەندەرە بۆ پەڕینەوەی نایاسایی بەكاردەهێنن.  تەنها ئەم ساڵ و تائێستا ١٢ هەزار ئەلبانی، بەبەکارهێنانی بەلەمی بچووک، گەیشتوونەتە بەریتانیا، لە کاتێکدا لەساڵی ٢٠٢٠دا تەنها ٥٠ کەسی ئەلبانی پەڕیونەتەوە. بەپێی  ئاماری وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا، ڕۆژانە خەرجی و تتێچوی شوێنی مانەوەی پەناخوازان لەو ووڵاتە دەگاتە ٧ملیۆن پاوەند،بۆ جێگیرکردنی پەناخوازان لەهۆتێلەکاندا.   دوایین ئاماری حکومەتیش بۆ ئەم ساڵ تاکۆتایی مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ دەریخستووە کە ١٠٣ هەزار كەیسی داواکاری پەناهەندەیی لەچاوەڕوانی بڕیاری یەكلای كردنەوە دان.  خاتوو براڤەرمان پێشتر دانی بەوەداناوە کەسیستەمی پەناخوازی ووڵاتەكەی شكستی هێناوە بۆیە لەهەوڵی ڕاستكردنەوەو پێداچونەوەدان تێدا. سەرۆك وەزیرانیش، سوناک دەڵێ، کەداواکارییەکانی مافی پەنابەری لەووڵاتەكەی وەك پێویست و خێرا ناڕوات بەڕێوە.

هاوڵاتی دەیان چیرۆكی سەرنجڕاكێش لەژیانی ئەو گەنج و لاوانەی كەژیانیان لەپێناو ناڕەزایەتیی لەدەسەڵاتی ئێران لەدەستداوە هەیە كۆمارو مەهساو غەزالە لەو سەدان كەسەن كە ناویان چووەتە تۆماری پاڵەوانەكانی ناڕەزایەتییەكان. كۆمار دەرئۆفتادە لە (30/10/2022) لەناڕەزایەتییەكانی شاری پیرانشار لەرۆژهەڵاتی كوردستان بەتەقەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران كوژرا. كۆمار كە لاوێكی تەمەن 16 ساڵ بوو بەهۆی ئەوەی هێزە ئەمنییەكان لەمەودای سێ مەترییەوە تەقەیان لێكردبوو بڕێكی زۆر ساچمە بەر لەشی كەوت و دوای رۆژێك مانەوە لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. كۆمار تەنها 12 كاتژمێر پێش ئەوەی بپێكرێ لەپۆستێكدا لەئینیستاگرام بەزمانی كوردی دەنووسێت: ئێمەی خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەندێكمان لەجەنگ دەكوژرێین، هەندێكمان لەبەندیخانە، هەندێكمان لەشەقام دەمرین، هەندێكمان لەدەریا نوقم دەبین، تەنانەت كەژو چیا سەربەرزەكانیش تۆڵەی تەنیاییان لەئێمە دەكەنەوە، چونكە ئێمە كارمان مردنە. كۆمار لەپۆستێكی دیكەدا نووسیویەتی: لەهەر شتێك زۆرتر، ئازادیتان خۆشبووێت، پۆست و پەیامەكانی كۆماری ئاماژەیەكی روونن بۆ تێڕوانینی ئازادیخوازانەی ئەو لاوەی رۆژهەڵاتی كوردستان تەنانەت باوكی لەكاتی بەخاكسپاردنەكەیدا وتی: ئەگەرچی جەرگ سوتان ئاسان نییە، بەڵام مایەی شانازییە كە كۆمار لەپێناو ئازادی و نیشتیمان گیانی لەدەستداوە. یەكێكی دیكە لەو كەسانەی كەهەر لەناڕەزایەتییەكان گیانی لەدەستدا كچێكی یاریزان و پاڵەوانی تایكواندۆ بەناوی مەهسا مەوگویی بوو كە تەمەنی 19 ساڵ بوو. ئەو كچە وەرزشكارە خاوەنی زایاتر لە 100 میدالیاو خەڵاتی وەرزشی بوو، بەڵام رۆژی (22/9/2022) تەنها شەش رۆژ دوای مەرگی ژینا ئەمینی لەناڕەزایەتییەكانی فولادشەهر لەپارێزگای ئەسفەهان بەچەكی تاپڕ لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە كوژرا. باوكی مەهسا رایگەیاند؛ كچەكەی من كەخاوەنی پشتێنی رەشی تایكواندۆو پەڵەوانێكی وەرزشی بوو بەم شێوەیە كوژرا، بۆیە نابێت لەئاست كوشتنی گەنجان و كچاندا بێدەنگ بین. رێوڕەسمی چلەی مەهسا مەوگویی یەكێك لەجەماوەریترین چلەی كوژراوانی ئێران بوو كەزیاترین خەڵكی شارەكەو دانیشتوانی شاری ئەسفەهان بەشدارییان تێدا كردو لەسەر گۆڕەكەشی بەڵێندرا بەتۆڵەسەندنەوەی خوێنی ئەو كچە پاڵەوانە. یەكێكی دیكە لەو كەسانەی كە بەپاڵەوانی خۆپیشاندانەكان ناودەهێنرێت غەزالە چەلابی تەمەن (33) بوو كە بەكامێرای مۆبایلەكەی دوایین چركەساتەكانی ژیانی خۆی تا پێش تەقەلێكردن و كوشتنی تۆمار كردووە. بەپێی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییەی كە غەزالە تەنها چەند چركەساتێك پێش مەرگی تۆماری كردووە، داوا لەخۆپیشاندەران دەكات نەترسن، چونكە ئەوان پێكەوەن، ئەو لەباڵای كچێكی ئازا، هانی خۆپیشاندەران دەدات لەپێناو ئازادی و داوجار بەتەقەی راستەوخۆ هێزە ئەمنییەكانی شاری ئامۆل لەپارێزگای مازندەران لەباكوری ئێران گیانی لەدەستدا. ئەوەی مایەی سەرنجە لەژیانی ئەو كچەدا ئەوەیە دوای ئەوەی گوللـە بەر سەری دەكەوێت و هیچ هیوایەك بۆ زیندوبونی بەدی ناكرێت، لەسەر وەسیەت و راسپەردەیەك كە پێشتر بەكەسوكاری راگەیاندووە؛ ئەندامانی جەستەی ئەو كچە شاخەوان و وەرزشكارە دەبەخشرێتە هەشت نەخۆش. بەخشینی ئەندامانی جەستەی غەزالە ژیانی بۆ زۆر كەس گەڕاندەووەو رەنگە ئەوەش ناوی ئەو وەك پاڵەوانێكی ئازادی و بەخشندەیی بۆ ساڵانێكی زۆر بەزیندویی بهێڵێتەوە.  

ئیمان زەندی زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەهەرێمی كوردستاندا هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حكومی و ناحكومی بۆ ئۆتیزم، لەكۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان لەمانگێكدا ١٥ بۆ ٢٠ حاڵەت تۆمار دەكەین، ئەوە جیا لەوەی خێزانەكان منداڵەكانیان ئۆتیزمی هەیەو تۆماری ناكەن، د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم دەڵێت: ئۆتیزم، گرفتێكی دەماری گەشەییە و پێی دەڵێین (نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ) و لەتەمەنی ١٨ مانگی تا ٢٤ مانگی یاخود دوو ساڵی دەناسرێنەوە، تەمەنی زێڕینیان پێش پێنج ساڵییە بۆ زوو باشبوونەوە ئەویش بەڕاهێنان. رێنوار كوڕەكەی كاكە رەنجدەرەو نۆ ساڵ گیرۆدەی حاڵەتی ئۆتیزم دەبێت، ئەو ئێستا باشبووەتەوەو تەمەنی ١٤ ساڵەو لەپۆلی حەوتە، منداڵانی ئۆتیزم جیاوازن لەمنداڵانی تر، خاوەن دڵێكی باش و میهرەبانن و رقاوی نین لەگەڵ ئەوەشدا زیرەكن. رەنجدەر عەبدولڕەزاق باوكی رێنوارەو بۆ هاوڵاتی و دواو دەڵێت: "كوڕەكەم لەتەمەنی ساڵ و نیو تووشی ئۆتیزم بوو و تێكەڵی منداڵان نەدەبوو، بە تەنها یاری دەكردو هەست و سۆزی نەبوو، بەڵام كە ئێستا باشبووەتەوە خوی گرتووە بە من و دایكیەوە، نازانین بەچی تووشبوە پێیان وتین ئەگەری هەیە دایكی بەسەر سكەوە حەبی خواردبێت یان لەكاتی ئازاری منداڵبوون دایكەكە ئۆكسجینی پێویستی بۆ نەچووبێت و هیچ كێشەی جینات و خوێنیشمان نەبوو، سێ منداڵی ترمان هەیە هیچیان ئۆتیزمیان نیە". وتیشی: "لەتەمەنی شەش ساڵ و نیو راهێنانمان بە رێنوار كرد، زۆر دكتۆرمان گۆڕی و پارەیەكی زۆرمان خەرجكرد بێ فایدەبوو تا لەكۆتاییدا دكتۆرێك راهێنانی بۆ نووسی، لەگەڵ خێزانم بە بەردەوامی راهێنانمان پێدەكرد و هەموو هەفتەیەك بۆ ماوەی نۆ مانگ، هیچ دەرمانێكمان بۆ بەكارنەهێنا، ئێستا باشبووەتەوەو تەمەنی 14 ساڵەو لە خوێندنگایەو پۆلی حەوتە." رەنجدەر وای وت. بەپێی ئامارێكی نافەرمی كە هاوڵاتی دەستیكەوتووە لەسەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەكوردستان هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حكومی و ناحكومی، هەروەها لە ٩٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم ٣٥٠ی لەسەنتەرەكانن. كەمال جەباری سەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: ئۆتیزم لەحاڵەتەوە بووە بەدیاردەو رێژەكە مەترسیدارەو لەهەڵكشانێكی بەرچاودایە، لەساڵانی نەوەدەكان تاساڵی ٢٠٠٠ لە ١٥٠ منداڵ یەك منداڵی ئۆتیزم هەبوو، بۆ ساڵی ٢٠١٠ رێژەكە هەڵكشا بۆ ١١٠ منداڵ و لەساڵی ٢٠٢٢ ئێستا لە ٨٠ منداڵ منداڵێك ئۆتیزمیەتی، لەمانگێكدا ١٥ بۆ ٢٠ حاڵەت تۆمار دەكەین، ئەمە لەكاتێكدا هەندێك خێزان نازانن كە كۆمەڵەی ئۆتیزم هەیەو هەندێكی تریان بارو گوزەرانیان باشەو نایەنەوێت نەخۆشی منداڵەكەیان ئاشكرابكەن و هەندێك لەوانەی دۆخی داراییان باشە منداڵەكانیان دەبەنە دەرەوەی وڵات بۆ چارەسەر، وتیشی: "كەیسی ئۆتیزم زۆر فەرامۆشكراوەو بێنازن ئەویش بەهۆی كەمی سەنتەری راهێنانی حكومی و خێرخوازی، سەنتەرە ئەهلیەكانیان ئەو پارەیەی وەریدەگرن پارەیان خەیاڵیە". "خێزانی ئۆتیزم لەوپەڕی شپرزەیی و داڕوخاندان، خێزان هەیە سێ منداڵی ئۆتیزمە كە هەریەكەیان و سیفەتێكی خەیاڵی جیاوازیان هەیە، ناچارن منداڵەكانیان ببەستنەوە كە ئایندەیان ناڕوونە، یان دایك هەیە منداڵە ئۆتیزمەكەی بردووە بۆ ئەوروپاو مێردەكەی جیهێشتوە، ئێمە بەردەوامین لەكردنەوەی لق لەشارەكانی كوردستان، لەسەدا ٨٠ فەرامۆشكراوەو حكومەت بەجددی ناهاتوونەتە سەر خەت، هۆكارێكی تر لەدوای ساڵی ٢٠١٢ ئەو ١٥٠ هەزارەی دەدرا بە ئۆتیزم راگیراوە، هەرچەندە بەڵێندراوە كە سەنتەر بكرێتەوە بەڵام نەچووەتە بواری جێبەجێكردن" كەمال جەباری وای وت. هاوكات ئەلەند ئومێد ١٤ ساڵە بەدەست ئۆتیزمەوە دەناڵێنێت، دوای بردنی بۆ لیژنەی دەروونی رێژەی ئۆتیزمەكەیان بەڕێژەی لەسەدا سەد دەستنیشانكرد، ئەلەند یەك شروبی هێوركەرەوەی بە ٥٠ هەزار بۆ دەكڕن و مانگانە ٣٠٠ هەزار خەرجیەكەیەتی. ئومێد چۆمانی دانیشتوی هەولێرە بەهاوڵاتی وت: "ئەوكاتە لەهەولێر یەك سەنتەری راهێنانی لێبوو ئەهلیش بوو، خەرجی زۆری دەویست بۆم هەڵنەدەسوڕا سەنتەری حكومیش وەری نەدەگرت چونكە دایبیمان پێهەڵدەگرت، خێزانەكەم ئارامیگرتووە و بەردەوام لەگەڵیەتی، پەیوەندی خزمایەتیمان پچڕاوە تاڕادەیەكیش حەز ناكەین كەس بێتە ماڵمان چونكە قسە دەكەن ئەوە بۆ وادەكات! ئەو جوڵە سەیرانە چیە! ڕاهاتوین لەگەڵ كوڕەكەمان بەڵام دەوروبەرمان بێتاقەتمان دەكەن." "كوڕەكەم بیەوێت پێبكەنێت، دەگریەت هیچ قسەیەك ناكات، بەڵام زیرەكە سیستەمی كەناڵەكە بگۆڕم یەكسەر دەیدۆزێتەوە چونكە راهێنانەكانمان سودی هەبوەو باشترە لەڕابردوو، ناچارین رۆژانە دەرمانی بۆ بەكاربهێنین و دیزاینی ماڵەكە بەپێی جموجۆڵی ئەو رێكدەخەین تا سەلامەت بێت، نازانێت بچێت بۆ سەر ئاو و بەردەوام دایبی پێ‌هەڵدەگرین، دوو منداڵی ترم هەیە ئەوان ئۆتیزمیان نیە". ئومێد چۆمانی وای وت. د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم لەگفتوگۆیەكی هاوڵاتیدا بەوردی باسی سەرچاوەی ئۆتیزم دەكات و دەڵێت: "ئۆتیزم، گرفتێكی دەماری گەشەییە پێی دەڵێین (نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ)، دوو تووشبوی ئۆتیزم وەكو یەك نین، هۆکاری ئەوەی كەپێیان دەوترێت ئۆتیزم ئەوەیە، كێشەی هەڵسوكەوتی كۆمەڵایەتیان هەیەو دورەپەرێزن و حەز ناكەن تێكەڵ ببن لەكاتی قسەكردنیش دەنگیان تایبەتەو دەمیان ئاو دەكات، دووەم دووبارەكردنەوەی رەفتارە، یەكەم كەس بەئۆتیزم دەستنیشانكرا (دۆناڵد گرێت تروپلێچ)ی ٨٠ ساڵە بوو و تائێستا دەژی"، و وتیشی: "ئۆتیزم نەخۆشی نیە تائێستا لەكوردستان پێناسەیەكمان دیارینەكردووە، چونكە گروپێك لەپزیشك دەڵێین ئۆتیزم نەخۆشیە دەرمان و ماددەی كیمیایی بەكاردێنن، بەڵام گەر وترا گرفتێكی هزری و فێربوونە ئەوا قوتابخانەیان بۆدادەنرێت، گرفتی (دیڤلۆپمێنتاڵ دیزەیبڵیتیز یان دیڤلۆپمێنتاڵ دیزۆردەز) گرفتی گەشەو پێگەشتنەو درێژخایەنە". لەبارەی ئەوەی ئۆتیزم نەخۆشیەكی دەروونییە ناوبراو رایگەیاند: "ئۆتیزم لەو كتێبەنەدا هەیە كە باسی گرفتەكانی دەرونی دەكات یان زانایانی ئۆتیزم دەڵێین لە دەرونناسی بهێننە دەرەوە لە بایەلۆجی بیناسن چونكە كێشەی دەماریان هەیە، كەسانی ئۆتیزم بەشی پشتەوەی مێشكیان كار دەكات بە پێچەوانەی كەسی ئاسایی، پێش ٢٠١٣ بە پێنج گرفت ڕێژەی ئۆتیزم دیاریدەكراو دواتر لابردرا و كرا بە دوو بەش قورس و ئاسان پێی دەڵێن (گرفتەكانی شەبەنگی ئۆتیزم) قورسەكان ئۆتیزمە ناسراوەكەیە ئاسانەكانیش پێدەچێت هاوڕێی و دراوسێی خوشك و برامان بن نیشانەكانیان زوو دڵیان دەشكێ و كێشەی تێگەشتنیان هەیە"، هەموو ئۆتیزمێك بزوێنەرێكی سروشتی یان ژینگەیی دەریدەخات كە لەجیناتیاندا ئۆتیزم هەیە پێی دەڵین (توریكەر)، بۆ نمونە سمارتفۆن یان تەلەفزیۆن بەهیچ جۆرێك نابێت تاتەمەنی هەژدە مانگی منداڵ تەماشای بكات، چونكە ئەو شاشانە بزوێنەری زۆری هەیە كاردەكاتە سەر مێشكی ئەو منداڵەو ناتوانێت هەموو وێنەو دەنگ و رەنگانە وەربگرێت هەندێكجار منداڵەكە لەحەیبەتا دەگری، تەكنەلۆژیا هۆكاری تووشبون نین، بەڵكو ئەوانەی بنەمای ئۆتیزمیان هەیە بەمانە دەردەكەون". لەبارەی نیشانەو رەفتاری توندوتیژی د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم دەڵێت: "بەداخەوە بەگشتی توندوتیژیان تێیدایە، چونكە كەس لێیان تێناگات و گرفتی دروستكردنی پەیوەندی كۆمەڵگە یان هەستیان هەیە، نیشانەكانیشیان سەیری چاو ناكەن و لەكاتی یاریكردن لاساییكردنەوەیان نیەو زۆرجار دڵەڕاوكێی و ترس و تۆقانی بێهۆیان هەیەو كاردانەوەیان نیەو وەڵام و كاردانەوەیان بەناوی خۆیان نیە، هەروەها لەسەر نووكی پەنجە دەڕۆن، ئەم منداڵانە نە نابیستن نە لاڵ پێیان دەوترێیت (لاڵی هەڵبژاردە) تەنها بەو شتانە لادەكەنەوە كەپێی هەستیارن"، وتیشی: "بەپێی سكیڵەكان لەتەمەنی ١٨ مانگی یان ٢٤ مانگی یاخود دوو ساڵی دەناسرێنەوە، تەمەنی زێڕینیان پێنج ساڵە بۆ زوو باشبوونەوە ئەویش بەڕاهێنان و چارەسەری دوای شەش ساڵی زۆر گرنگە نابێت ئیهمالبكرێت، بەڵكو دەبێت دایك راهێنانی پێبكات چونكە زیاتر شارەزای منداڵەكانیانن، هەیە تەمەنی ٢٠ ساڵە باشبووەتەوە، پێویستە منداڵیان ببەنە لای پسپۆڕێك كە زانیاری هەبێت و لەمنداڵییەوە چاودێری كردبێت، بەڵام بەداخەوە لەكوردستان نیمانە، چونكە پزیشكەكانمان زانیاریان كەمە خۆشیان دانیان بەوەداناوە"، رایگەیاند: "ئۆتیزم زیاتر لەنێو كوڕاندا زۆرترە، بۆ ئۆتیزم هیچ چارەسەرێك نیە تەنها راهێنان و زانستی كۆمەڵگە نەبێت. مامۆستا ئیسرا بەڕێوەبەری هانای ئۆتیزمی خێرخوازی بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: "مانگانە رێژەی منداڵەكان دەگۆڕێت، كاتێك خێزانەكان ئاشنا دەبن بەئۆتیزم ئینجا كەیسەكانیان دەهێنن بەڵام زۆرێكیان زانیاریان لەسەری نیە، ئێستا كاتی وەرزی خوێندنە كەیسەكان زۆربوون، چونكە كاتێك مامۆستاكان وانە بەمنداڵەكان دەڵێنەوە هەست دەكەن ئاسایی نین و هەڵیاندەسەنگێنین حاڵەتەكە ئۆتیزمە، مانگانە ١٠ كەیسی نوێ تۆمار دەكەین تەمەنەكانیان لەنێوان سێ بۆ ١٢ ساڵە"، ناوبراو وتیشی: "راهێنانەكانیش بەتاك و گروپەو گرنگی بەلایەنی دەربڕین و تەركیزو تێگەشتن لەگەڵ جموجۆڵ دەدەین، بەگروپیش پڕۆگرامی (ئەی بی ئەی و سەنڕایس)ە، زیاتر مەبەستمانە تێكەڵی كۆمەڵگەیان بكەین و ئاشنایان بكەین بەیەك تا ئاسایی ببنەوە، خالێكی تر جێبەجێكردنی فەرمانەكانی رۆژانەیان بەنموونە جل گۆڕین و نانخواردن و رێنمایی دەدەین خێزانەكانیان راهێنانەكانیان پێبكەنەوە"، دەشڵێت: "سەنتەرەكەمان نیمچە خێرخوازییە كەمترین نرخ وەردەگرین هەتاوەكو سوودمەندبن، باشبوونەوەیان دەچێتەوە سەر دۆخی منداڵەكە بەماوەی ١٥ مانگ بۆ سێ ساڵ، لەمساڵدا ١٠ كەس باشبوونەتەوەو لەقوتابخانە و باخچەن، سەنتەری تایبەتیش هەیە بۆ ڕاهێنانی گەورەكان".

هاوڵاتی نزیكەی 60 رۆژە ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو بەپێی دوایین ئامار نزیكەی 320 كەس لەو ناڕەزایەتییانەدا كوژراون و بەبڕوای چاودێران ژنان رۆڵی گەورەیان لەدرێژەكێشانی ئەو ناڕەزایەتییانە هەبووە كە دەسەڵاتی لەرزۆك كردووە. ئەگەرچی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەزموونی زۆری لەسەركوتی ناڕەزایەتییەكانی وڵاتەكەیدا هەبووەو لە رابردووشداو لەخراپترین دۆخدا نزیكەی هەشت ساڵ لەگەڵ رژێمی سەدام حسێن لەجەنگدا بووە، بەڵام ئەوەی لەئێستای ئەو دەسەڵاتەدا بەدیدەكرێت گەورەترین پەشۆكاویی و ئاڵۆزییە كە بەرۆكی دەسەڵات و سیاسەتی نێودەوڵەتیی ئەو كۆمارەی گرتووە. خۆپیشاندانەكان دژی دەسەڵاتی ئێران بە دوورودرێژترین ماوەی ناڕەزایەتیی دژی ئەو دەسەڵاتە ئەژماردەكرێت لە 43 ساڵی رابردوودا بۆیە دەوترێت ئەو ناڕەزایەتییانە زیاتر لەهەمیشەی دەسەڵاتی تارانی لەزۆرك كردووە. بەرفراوانبوون و درێژەكێشانی ناڕەزایەتییەكان وای لەتوندڕەوەكانی باڵی محافزكاری كۆماری ئیسلامی ئێران كرد كەداوای دەستلەكاركێشانەوەی عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەن و تەنانەت تۆمەتی ئەوە خرایە پاڵ شەمخانی كە ئەو تەنها جێی متمانەی حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری پێشوی وڵاتەكە بووە. بابەك نیگەهداری، بەڕێوەبەری ناوەندی تووێژینەوەی ئابوریی پەرلەمانی ئێران رایگەیاندووە؛ 11 ساڵە ئابوریی ئێران لەپاشەكشێدایەو لەساڵی نوێشدا هیچ ئاسۆیەك بۆ باشتربوونی ئابوریی وڵاتەكە بەدیناكرێت. لەلایەكی دیكەوە دەسەڵاتداران رایانگەیاندوە بەدەر لەوەی بەزیانی زیاتر لە 400 ملیۆن دۆلار ئامێرو ئۆتۆمبێل و كەلوپەلی گشتی سووتێنراوە، بەڵام زیانی گەورە بەر كەتی سەرمایەی بیانیی لەوڵاتەكەدا كەوتووە چونكە سەرمایەدارانی بیانی ترسیان لەسەرمایەكانیان لەناوخۆی ئێران بۆ دروست بووەو تەنانەت سەرمایەدارانی ناوخۆش پارەكانیان دەبەنە دەرەوە. رۆژنامەی (ئیعتماد) بڵاویكردووەتەوە هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەیەك ساڵدا بە رێژەی (100%) زیادی كردووە و ئێران بۆ بەرزكردنەوەی بەهای تمەن ناچارە لەهەر چركەیەكدا 45 ملیۆن تمەن دراو چاپ بكات و پێشبینی دەكرێت بەدابەزینی زیاتری بەهای تەمەن چاپكردنی ئەو دراوەش زیاتر بكات، چونكە زۆربەی سەرچاوەكانی داهاتی ئەو وڵاتە كەمیان كردووە. بانكی ناوەندیی ئێران رایگەیاندووە كە پارەی چاپكراوی وڵاتەكەی لەئێستادا پێنج ترلیۆن و 401 ملیار تمەنە.   ژنان پێشەنگی ئازادی و ئازایەتی ژنان كەپێشەنگی ناڕەزایەتییەكان بوون لەپێناو ئازادیدا لەئێستادا رۆڵیان وەك دایك و خوشكیش ئازایەنەیە چونكە زۆربەی ئەوانەی لەباڵای دایكی كوژراوەكان دەردەكەون تەنها شین و رۆڕۆ بۆ رۆڵەكانیان ناگێڕن بەڵكو دەیان تۆماری ئەو دایكانە دەبینرێت و بڵاوكراوەتەوە كە هانی گەنجان دەدەن بۆ بەردەوامبوون لەسەر رێبازی رۆڵە كوژراوەكانیان، بۆیە لەدوای رێوڕەسمی بەخاكسپاردن یان چلەی مەرگی هەر كوژراوێك سەرهەڵدانەكان بەهێزتر دەبنەوە. بەبڕوای كۆمەڵناسانی ئێران ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی لەسەرەتادا بۆ ئازادییە كۆمەڵایەتیەكان بوون، بەڵام بەهۆی مامەڵەی خراپی دەسەڵات و بەكارهێنانی توندوتیژیی، شێوازو داواكاریی خۆپیشاندەران گۆڕاوە بۆ داواكاریی سیاسی و نەمانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران و هەر لەو چوارچێوەیەشدا لەزۆربەی دروشمی ناڕەزایەتییەكان كەسی یەكەمی كۆماری ئسیلامی و دەسەڵات كە عەلی خامنەیی-ە دەكرێتە ئامانج. ئەوەی روونە لەخۆپیشاندانەكانی  رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران 25 كچ و ژن كوژراون كەهەشت كەسیان كورد بوون.   زانكۆكان كۆڵەكەی ناڕەزایەتییەكان زانكۆكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران لەیەكەم رۆژی ناڕەزایەتییەكانەوە بەردەوامبوون لە دەربڕینی ناڕەزایەتیی و ئەوەش وایكرد هێزە ئەمنییەكان هێرش بكەنەسەر ژمارەیەك زانكۆ بەتایبەت لەتاران و سنە. بەگشتی  لە 135 زانكۆی گەورەی ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان رۆژانە ناڕەزایەتیی بەڕێوەدەچێت و پڕۆسەی خوێندن لەزۆربەی زانكۆكان هەڵپەسێردراوەو تەنانەت سەرۆكایەتیی زانكۆكانی ئێران بڕیاری داوە چیتر نابێت خوێندكارانی زانكۆ دەمامك بەكاربهێنن.   بۆرسەی تاران بەرەو داڕمان دەڕوات بۆرسەی تاران بەرەو داڕمان دەڕوات و لە 10 رۆژدا زیاتر لەیەك ملیار دۆلاری سەرمایەكەی لەدەستداوە. میدیاكانی ئێران بڵاویانكردووەتەوە لەماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، رۆژانە زیاتر لە 100 ملیار تمەن لەبۆرسەی تاران كشێنراوتەوە و تەنها لە رۆژی شەممە (29/10/2022) 900 ملیار كەدەكاتە نزیكەی 27 ملیۆن دۆلار لەو بۆرسەیە كشێنراوەتەوە. پێگەی ئێكۆ ئێران ئاشكرایكردووە رۆژی یەكشەممە نزیكەی یەك ملیۆن و 500 هەزار دۆلار لە بۆرسەی تاران كشێنراوەتەوە. بەگشتی تەنها لە 10 رۆژدا سێ ترلیۆن و 650 ملیۆن تمەن كە دەكاتە زیاتر لە یەك ملیارو 20 ملیۆن دۆلار لەبۆرسەی تاران كشێنراوەتەوەو پێشبینی دەكرێت ئەگەر ئەو كشانەوەی سەرمایەیە بەو شێوەیە لەبۆرسەی تاران بەردەوام بێت ئەوە لەماوەیەكی كوردتدا تووشی داڕمانی ئابوریی دەبێت. دۆلار نرخی پێوانەیی هەڵاوسان نرخی دۆلار لەبازاڕەكانی ئێران بەرزبوونەوەی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت و پێشبینی دەكرێت نرخی هەر دۆلارێك بگاتە 40 هەزار تمەن و دەزگای هەواڵگری وڵاتەكەش دەستوەردانی بەپەلەی كرد. لە رۆژی پێنجشەممەی رابردوەوە نرخی دۆلار لەئێران بەبەردەوامیی بەرزدەبێتەوەو لەگەڵ كردنەوەی بازاڕەكانی دراوی ئەو وڵاتە لە رۆژی شەممەدا هەر دۆلارێك بەزیاتر لە 36 هەزار تمەن مامەڵەی پێوەكرا. لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار، بەهای زێڕیش بە رێژەی 4% بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی و میدیاكانی سەر بەدەسەڵاتیش لەئێران رایانگەیاند بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەهۆی نەفرۆشتنی ئەو دراوە بووە لەلایەن نووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو لەوڵاتەكەدا. لەگەڵ دەستپێكردنی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران نرخی دۆلار لە 50 رۆژی رابردوودا بەرامبەر تمەن ژمارەی پێوانەیی تۆمار كردووە . پێگەی (تیجارەت نیوز) بڵاویكردووەتەوە رۆژی شەممە (5/11/2022) لەكاتژمێر (4:00)ی ئێوارە بەكاتی تاران نرخی رەسمی هەر دۆلارێك لەئێران 29 هەزار تمەن بووە، بەڵام لە بازاڕەكاندا بە 36 هەزار تمەن مامەڵەی پێوەكراوە. هاوكات راگەیاندنی سەر بەوەزارەتی هەواڵگریی ئێران ناسراو بە (ئیتلاعات) لەبەیاننامەیەكدا ئێوارەی ئەو رۆژە رایگەیاند؛ چەند تۆڕێكی كڕین و فڕۆشی دۆلارو دراوی دەستگیر كردووە كە بەشێوەی وەهمی مامەڵەیان بەدۆلارەوە كردووە. ئیتلاعات ئاشكراشی كرد دەستی بەسەر دوو هەزارو (300) ئەژماری بانكیدا گرتووە كە یارییان بەنرخی دۆلار لەبازاڕەكانی ئێران كردووە.   ئەمریكا كەرتی نەوتی ئێران دەكاتەوە ئامانج واشنتۆن لەدوای خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و  ئێران شەش بەرپرس و 17 كۆمپانیاو 11 كەشتی نەوتهەڵگری سزادا كەزۆرینەیان سەرقاڵی ساغكردنەوەی نەوتی ئێران بوون لەبازاڕەكانی جیهاندا. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا رایگەیاند: ئەو شەش بەرپرس و بازرگانانەی كەهەڵگری رەگەزنامەی سویسراو لوبنان و فەرەنسا بوون لەبازاڕی رەشدا نەوتیان بۆ ئێران فرۆشتوەو 11 كەشتیش بە ئاڵای پەناما، جیبۆتی، لیبری و چەند وڵاتێكی دیكە نەوتی ئێرانیان گواستوەتەوەو 17 كۆمپانیاش لەئیمارات، سویسراو جەزائیرو سەنكافورەو توركیا دەستیان هەبووە لە ساغكردنەوەی نەوتی ئەو وڵاتە لەبازاڕەكانی جیهاندا. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا روونیكردووەتەوە سەرجەم ئەو بازرگان و كەشتی و كۆمپانیایانە لەچوارچێوەی تۆڕێكدا ساختەكارییەكان بۆ ساغكردنەوەی نەوتی ئێران لەبازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا كردووە. روسیا مشت لەوزەی ئێران خۆشدەكات كۆنستانتین سیمۆنۆڤ، بەڕێوەبەری سندوقی ئاسایشی نیشتیمانی روسیا بۆ وزە لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیی وڵاتەكەی ئاشكرایكرد؛ فشارەكانی رۆژئاواو بەتایبەت ئەمریكا دژی تاران لەبەرژەوەندیی مۆسكۆ دەشكێتەوەو چونكە ئەوە وادەكات روسیا لەبواری نەوت و غاز لەئێران لانیكەم 40 ملیار دۆلار قازانج بكات. ئەگەرچی لێدوانی ئەو بەرپرسەی مۆسكۆ ناڕەزایەتیی تارانی لێكەوتەوە، بەڵام روسیا هیچ روونكردنەوەیەكی بڵاو نەكردەوە. ئەو بەرپرسەی روسیا رایگەیاندووە پەیوەندییەكانی تاران و مۆسكۆ لەسەردەمی سۆڤیەت و دوای سۆڤیەتیش هەر ئاڵۆز بووە، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران دوای سزا زۆرەكانی ئەمریكاو ئەوروپا بەتایبەت بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی وڵاتەكە رێبازێكی نوێی سیاسەتی لەگەڵ روسیا گرتووەتەبەر كەئەوەش مایەی خۆشحاڵییە. بەڕێوەبەری سندوقی ئاسایشی نیشتیمانیی روسیا بۆ وزە جەختی لەوە كردووەتەوە كە وڵاتەكەی پلانی درێژ مەوداوی بۆ كەرتی نەوت و غازی ئێران هەیە كە لانیكەم قازنجەكەی بۆ مۆسكۆ دەگاتە 40 ملیار دۆلار. لێدوانی ئەو بەرپرسەی روسیا لەكاتێكدایە لەدوای ساڵی 2018و لەگەڵ توندبوونی سزاكانی ئەمریكا بۆ سەر كەرتی نەوت و غازی ئێران بەوتەی بەرپرسانی تاران ساڵانە زیاتر (100) ملیار دۆلار لەداهاتی فرۆشی نەوت و غازو  بەرهەمە پتڕۆكیماییەكانی وڵاتەكە نەماوە.  

نیگار عومەر شارەوانی كەلار پاركینکی ئۆتۆمبێل لەسەر شەقامەكانی ناوبازاڕ دەكات بەپارەو ئەمەش یەكەم پرۆژەی لەو شێوازەیە لەهەرێمی كوردستان جێبەجێ بكرێت، شۆفێرانیش پێیان وایە ئەم پرۆژەیە بارگرانیە بۆ سەر هاووڵاتی و كۆكردنەوەی داهاتە لەسەر خەڵكی هەژار، شەقامەكان مافی گشتییەو شارەوانی كەلار بەبیانوی رێكخستنەوەی ناو شارەوە پارە لەشۆفێران وەردەگرێت، شارەوانی كەلاریش دەڵێت: پرۆژەکە بۆ خزمەتی هاووڵاتیانەو ئاستەنگ كەمدەكاتەوە. ئەیاد محەمەد، چالاكی كۆمەڵی مەدەنی بەهاوڵاتی وت:» شارەوانی كەلار بەبیانوی رێكخستنەوەی ناو بازاڕی شەقامەكانی كردووە بەشوێنی پاركینكی ئۆتۆمبێل و لەبەرامبەر ئەمەدا پارە لەهاووڵاتیان وەردەگرێت، ئەم پرۆژەیە لەخزمەتی شۆفێران و هاووڵاتیاندا نیەو بەڵكو بارگرانی بۆ هاووڵاتیان دروستكردووە كەدەبێت جارێكی دیكە وەك باجەكانی تر پارە لەبەرامبەر وەستانی ئۆتۆمبێلەكانیش وەربگیرێت». وتیشی: لەبری ئەم پرۆژەیە دەبێت شەقامەكان فراوانبكرێت چونكە لەئێستادا لەیەك شەقامدا ئەم دیوو ئەودیوی شەقامەكان كراوە بەشوێنی وەستانی ئۆتۆمبێل و ئەم پرۆژەیەش ئاستەنگی دروستكردووەو گرفتی بۆ شوفێران دروستكردووە، ئەمە چارەسەر نیە بۆ كەمكردنەوەی قەرەباڵغی ناوشار، بەڵكو دەبێت هەر بینایەك دروستدەكرێت خاوەنی بیناكان ناچاربكرێت شوێنی وەستان بۆ ئوتۆمبێلەكان دابینبكات نەك شەقامەكانی ناوشار داگیربكات و بیانكات بەپاركینی ئۆتۆمبێل بەرامبەر بڕە پارەیەك». ئەكرەم ساڵح سەرۆكی شارەوانی كەلار بە هاوڵاتی راگەیاند:» ئامانجی ئێمە لەم پرۆژەیە رێكخسنەوەی ناوبازاڕی شاری كەلارەو دروستنەبوونی ئاستەنگی هاتوچۆیە بۆ هاووڵاتیان، پرۆژەكەش ئاستەنگی هاتوچۆی بۆ هاووڵاتیان و شۆفێران كەمكردووەتەوە». وتیشی،» لەڕێگەی ئەم پرۆژەیەوە دەتوانرێت داهاتێك كۆبكرێتەوەو چەند گەنجێك تێدا كاربكات و سەرجەم داهاتەكەشی بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێتەوە، تەنها سەدا پانزەی بۆمان هەیە خەرجی بكەین، بڕی ئەو پارەیەش قورساییەكی زۆر ناخاتەسەر هاووڵاتی كە ئوتۆمبێلەكەی لەشوێنێكی سەلامەت دانێت و ئەم پرۆژەیە مافی یەكسانی بۆ هەموو شوفێران دابین دەكات كەشەقامەكان بەكاربێنن». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» هەموو ئیشێكی نوێ خەڵك لێی نیگەرانەو ئێمە ئەو بەشە داهاتەی كەهەمانە بۆ خزمەتی گشتی بەكاردێنین و هەروەك چۆن ئەم شەقامانە موڵكی گشتین و پێویستە شەقامەكانی نێو بازار رێكبخرێتەوە و هەموان وك یەك ئەو شوێنانە بەكاربێنن كە لەپێشوتردا هەندێ شۆفێر شوێنێكی بۆ ئۆتۆمبێلەكەی داگیر دەكرد». ئەركان عوسمان، كەشوفێرە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» من وەك شوفێرێك نیگەرانم لەم پرۆژەیەی ناو بازاڕی كەلار، حكومەت لەجێگەی ئەوەی كارئاسانی بۆ هاووڵاتیان و شوفێران بكات هاتووە شەقامەكانیش كەموڵكی گشتییە كردوویەتی بەپارە، كە ئەمە نیگەرانی لەلای زۆربەی زۆری شۆفێران دروستكردووە، «. « كاتێك كە تۆ ئۆتۆمبێلەكەت جێدەهێڵیت زۆرێك لەشەقامەكان و ئەو شوێنانە كامێرای چاودێری لێنیەو هەرچیەك لەئۆتۆمبێلەكەت بێت كەس بەرپرسیاریەتی هەڵناگرێت، كەئەمە چۆن رێكخستنەوەیەكە لەجێگەی ئەوەی قەرەباڵغی كەمبێتەوە جێگەی وای تێدایە ناتوانیت بەپیادەش هاتوچۆی تێدا بكەیت نەك بەئۆتۆمبێل پێیدا بڕۆیت هەمووی كراوە بەشوێنی وەستانی ئوتۆمبێل، هەرچەندە لەئێستادا بۆ سەعاتێك وەستان 500 دینار وەردەگرێت كە كەمكراوەتەوە گەر لەسەعات زیاتر بێت دەبێتە 1000دینار، داوا دەكەین لەسەرشانی خەڵكی ناوچەكە داهات بۆ حكومەت زیادنەكرێت»، ئەركان عوسمان وای وت.