پارە بدە و مرۆڤ راو بکە

دەسەڵاتی ئێران بۆ سەرکوتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی چەک و گوللـەی قەدەغەکراوی بەکارهێناوە کە پێچەوانەی پێوەرە نێودەوڵەتییەکانن. ئەژماری فەرمی (تەسویر1500) لە تویتەر کە تایبەتە بە بڵاوکردنەوەی زانیاریی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کۆمەڵێک بەڵگەی لەسەر ئەو چەک و گوللـانی کە دەسەڵاتی ئێران دژی خۆپیشاندەران بەکاری هێناوە و بوەتە هۆی نابینابون و یان لەدەستدانی چاوی لانیکەم 570 کەس، بڵاو کردوەتەوە. لە بەڵگەکاندا ئاماژە بەوە کراوە؛ هێزە ئەمنییەکانی ئێران گوللـەی ساچمەیی لە پێکهاتەکانی قوڕوقشم و فافۆن و ئاسنی بەکارهێنا لە کاتێکدا بە پێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان دەبێت ئەو گوللانە لە جۆری پلاستیک بێت و قەبارەی لە شەش ملیم زیاتر نەبێت. بە پێی پڕۆتۆکۆلی نێودەوڵەتییەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی و ئاژاوە  و یاساکانی تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ نابێت بە گوللـەی ساچمەیی لە جۆری پلاستیکیش راستەوخۆ شوێنی هەستیاری جەستە وەک سەر و چاو بکرێتە ئامانج و بەکارهێنانی ئەو گوللانە لە کاتی مەترسیی بۆسەر ئاسایشی نیشتیمانی لە ناوخۆی هەر وڵاتێکدا رێگەپێدراە. لە راپۆرتەکان و ئەو بەڵگە و گوللـە ساچمەییانەی کە لە لەشی بریندارانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەرهێنراون و کۆکراونەتەوە، دەرکەوتوە قەبارەی ژمارەیەک لەو گوللـە ساچمەییانە یەک سانتی مەتر بوە و چوار ملیم لە ستانداردە جیهانییەکان گەورەتر بوە. زۆربەی ئەو کەسانەی لە ناڕەزایەتییەکاندا برینداربون هێزە ئەمنییەکانی ئێران شوێنی هەستیاری جەستەی خۆپیشاندەرانیان کردوەتەوە ئامانج و لە هەندێک حاڵەتدا زیاتر لە 50 گوللـەی ساچمەیی لە لەشی بریندارەکاندا دەرهێنراوە. دەرکەوتوە بەشێک لەو گوللـە و چەکانەی کە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێران دژی خۆپیشاندەران بەکارهێنراوە بۆ راوی بەراز و ئاژەڵە مەترسیدارەکان سودی لێوەردەگیرێت و بەکارهێنانی دژی مرۆڤ قەدەغەیە. لە ئامارەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤدا ئاشکرابوە تەنها بەهۆی گوللـەی ساچمەییەوە 570 کەس چاوێک یان هەردوو چاویان لەدەست داوە و نابینا بون و ژمارەیەکیشان بە هاوکاریی پزیشکانی نێودەوڵەتی و ئەوروپا رەوانەی وڵاتانی دەرەوەی ئێران کراون و چارەسەریان بۆ دەکرێت. لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران زیاتر لە 600 کەس بە گوللـە و تەقەی هێزە ئەمنییەکان کوژراون کە 70 کەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر بوە و منداڵی نۆ ساڵ و شەش ساڵ و تەنانەت دوو ساڵان هەیە.

رێككەوتنی سعودیەو ئێران .. رێككەوتنێك لەبەرژەوەندیی ئەمریكا نووسینی: مایكل مەكفۆڵ و عەباس میلانی تووێژەرانی زانكۆی ستانفۆرد وەرگێڕانی: هاوڵاتى   رێككەوتنی چین و سعودیەو ئێران چۆن دەتوانێت خزمەت بەبەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات؟ پەكین و مۆسكۆو رەخنەگرانی سیاسەتەكانی ئیدارەی بایدن لەواشنتۆن ئەم رێككەوتنە بەپاشەكشەیەك بۆ كاریگەری و پێگەی ئەمریكا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرتاسەری جیهان دەزانن. بەڵام ئەگەر كەمێك قووڵتر سەیر بكەین، بۆمان دەردەكەوێت كە نەك تەنها ئاسمانی سەر واشنتۆن وێران نەبووە؛  بەپێچەوانەوە كاریگەرییە ئەرێنییەكانی ئەم رێككەوتنە بۆ واشنتۆن لەكورتخایەن و درێژخایەندا زیاترە لەدەرئەنجامە نەرێنییەكانی. كاتێك كەكۆی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەبەرچاو دەگرین، ئەم رێككەوتنە یارمەتیدەرە بۆ پێشخستنی چەند ئامانجێكی ئەمنی ئەمریكا لەناوچەكەداو تەنانەت لەدرێژخایەندا دەتوانێت بێزاركەر بێت بۆ ئامانجەكانی چین. خاڵی یەكەم و گرنگتر ئەوەیە كەدەستپێكردنەوەی پەیوەندییەكانی تاران و ریاز دەتوانێت ئاگربەست لەیەمەن بەهێزتر بكات. تائێران رازی نەبوو پاڵپشتی حوسییەكان و هێرشەكانیان بۆ سەر سعودیە رابگرێت، ریاز رازی نەبوو پەیوەندییەكانی لەگەڵ تاران دەستپێبكاتەوە. ئەمە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو بۆ یەمەن و دیموكراتەكانی ئێران باشە.  ئەمریكا دەیەوێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاستێكی سەقامگیرتر بێت و رێككەوتنە نوێیەكە هەنگاوێكی ئەرێنییە بەو ئاراستەیە. بێگومان نابێت كەس ئەو وەهمەی هەبێت كەدەستپێكردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان، كۆتایی بەهەموو ململانێكانی ئێران و سعودیە دەهێنێت.  ئەم رێككەوتنە هەنگاوێكی ئەرێنی و پێویستە؛  بەڵام هەنگاوێكی بچووكیشە كەدەتوانرێت بەئاسانی تێپەڕێنرێت. بەڵام پەیوەندییەكی باشترو زیاتر لەنێوان تاران و ریاز دەتوانێت پێش بەململانێی گەورەتر بگرێت و ئەمەش لەبەرژەوەندی نەتەوەیی ئەمریكایە. دووەم: پێویستە بزانرێت ئایا سوودەكانی ئەم رێككەوتنە بۆ ئێران دەگۆڕێت بۆ دەستكەوتی درێژخایەن یان نا؟  تائێستاش ئێران و خواستە ئەتۆمییەكانی وەك هەڕەشەیەكی ئەمنی سەیردەكرێن و رێككەوتنی ئەم دواییە هیچ گۆڕانكارییەك لەم دۆخە ناكات. ئاستی بێمتمانەیی نێوان سعودیەو ئێران هێشتا بەرزە.  ئەگەر ئەم رێككەوتنە لەیەكتر بكەوێت، ئەگەری ئەوە زیاترە كەئێران تاوانبار بكرێت، تەنانەت لەلایەن چینیشەوە. سێیەم: تێڕوانینێكی هەڵەیە ئەگەر ئەم رێككەوتنە بەزیانێكی درێژخایەن بۆ دیپلۆماسیەتی ئەمریكا بزانین. ئەمریكا نابێت هەوڵی سنوورداركردنی دەسەڵاتی چین لەهیچ بوارێكدا لەهەر شوێنێكی جیهان بدات، پێویستیش ناكات ئەم كارە بكرێت. ئەمە ئەو هەڵەیە بوو كەواشنتۆن لەكاتی شەڕی سارد دژی یەكێتی سۆڤیەت كردی و لەتاڵاوەكانی وەك جەنگی ڤێتنام و پشتیوانیكردنی یاخیبووانی ئەنگۆلادا گیریخوارد. ئاخر ئەمریكا ئیتر سەرچاوەی پێویستی بۆ پەیڕەوكردنی سیاسەتی رێگریكردن لەهەموو جیهاندا نییە.  بەڵكو پێویستە روو لەڕێگری هەڵبژێردراوی چین بكات. رێككەوتنی سعودیەو ئێران یەكێكە لەو نموونانەی كەواشنتۆن پێویست ناكات وزەی خۆی بۆ لاوازكردن خەرج بكات.  لەهەندێك كاتدا دیپلۆماسی چینی لانیكەم دەتوانێت تەواوكەری بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بێت و ئەم رێككەوتنە نموونەی ئەوەشە. سەرۆكی چین ئێستا هاوبەشێكە لەشانی بەرپرسیارێتی پاراستنی ئاشتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەمە كارێكی ئاسان نییە؛ وەك چۆن ئەمریكاش لەماوەی دەیان ساڵدا دركی بەم راستییە كردووە. رێككەوتنی نوێ دەتوانێت بەئاسانی شكست بهێنێت. بەیاننامە هاوبەشەكەی پەكین هیچ شتێكی روون باس لەوەناكات كە لایەنەكانی رێككەوتنەكە چۆن كاردانەوەیان دەبێت بەرامبەر بەپێشێلكارییەكانی یان هەڵسوكەوتی پێچەوانە.  دیپلۆماتكارانی چینی چۆن كاردانەوەیان دەبێت بەرامبەر بەپێكدادانی سەربازی نێوان هێزەكانی سعودیەو هێزەكانی سەر بەئێران لەیەمەن یان بەرامبەر بەهێرشێكی تیرۆریستی لەیەكێك لەو دوو وڵاتە كەپەنجەی تاوانباركردن بۆ لایەنی بەرامبەر رابكێشێت؟ یان رێوشوێنە نوێیەكانی ئیسرائیل بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران چیە؟ ئەگەر بەناچاری جارێكی تر گرژییەكانی نێوان ئێران و سعودیە هەڵگیرسێنەوە، ئایا چین دەتوانێت بەزۆر پێشكەوتنێكی دیپلۆماسی بكات بەبێ ئەوەی خۆی بخزێنێتە ناو سیاسەتی ئاڵۆزی ناوچەكەوە؟ لەم قومارە مەترسیدارەدا، هەر سازشێك لەلایەن پەكینەوە سنوورەكانی وەك زلهێزێكی گەورە ئاشكرا دەكات. چوارەم: نابێت زیادەڕەوی لەدەرئەنجامە نەرێنییەكانی ئەم رێككەوتنە بكەین بۆ پەیوەندییەكانی ئەمریكاو سعودیە.  سعودییەكان بۆ ساڵانی داهاتوو، ئەگەر دەیان ساڵ نەبێت، بەردەوام دەبن لەپشتبەستن بەئەمریكا بۆ ئاسایشی خۆیان؛  لەهەمان كاتدا بەقووڵی لەگەڵ ئابووری ئەمریكادا تێكەڵ بوون. لەمانگی ئازاردا سعودییەكان یەكێك لەگەورەترین داواكارییەكانی بۆینگیان بەخشییە كۆمپانیای بۆینگ كە تائێستا بۆ فڕۆكە دروستكراون، كە كۆشكی سپی بەگەوهەر وەسفی كردووە.  هەروەها سعودییەكان پێویستیان بەئەمریكایە بۆ باشتركردنی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل.

بێدار محەمەد ئەگەرچی یەكێك لەبەڵێنەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاپۆكردنی زەوی و خانووی هاووڵاتیان بوو لەتەواوی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان، بەڵام نەبوونی فەرمانگەی تاپۆ لەچەند ناحیەیەكی سنوری ئیدارەی گەرمیان بووتە هۆكارێك كەهاووڵاتیان نەتوانن زەوی و خانووەكانیان بكەن بەناوی خۆیانەوە،و بەپێی بەدواداچوونەكانی «هاوڵاتی» حەوت ناحیەی سنوری گەرمیان تائێستا فەرمانگەی تاپۆیان نیە. ئازاد حەسەن، هاووڵاتیەكی دانیشتووی باوەنورەو باس لەوەدەكات ناحیەكەیان كۆنترین ناحیەی سنوری ئیدارەی گەرمیانە، بەڵام تائێستا موڵكی هاووڵاتیان نەكراوە بەناویانەوەو پرۆسەی تاپۆكردنی زەوی و خانووی هاووڵاتیان دەستی پێنەكردووە ئەو بۆ «هاووڵاتی « دواو باسی لەوەكرد: حكومەت پێش ساڵێك بانگەشەی ئەوەی دەكرد تاپۆكردنی خانوو و موڵكی هاووڵاتیان لەتەواوی كوردستان دەستپێدەكات كەچی هەر بانگەشە بوو. هاوكات سەردار محەمەد كەنیشتەجێی سنوری ناحیەی مەیدانە بەنیگەرانیەوە باسی لەوەكرد كەحكومەت پێشتر بەڵێنیدا  تاپۆكردن لەتەواوی هەرێمی كوردستان دەستپێبكات كەچی نەبوونی فەرمانگەی تاپۆ لەناحیەكەمان بووەتە هۆكاری ئەوەی ئەو هەنگاوە لە سنوری مەیدان دەستپێنەكات . بەپێی بەدواداچوونەكانی «هاوڵاتی» ناحیەكانی زینانەو سەرقەڵاو ئاوەسپی لەسنوری كفری و ناحیەكانی مەیدان و باوەنورو شێخ تەویل لەسنوری كەلار  تائێستا فەرمانگەی تاپۆیان نیە. عەدنان محەمەد، بەڕێوەبەری ناحیەی باوەنور بە «هاوڵاتی» راگەیاند: تائێستا لەسنوری ناحیەی باوەنور فەرمانگەی تاپۆ بوونی نیە جگە لەباوەنور ناحیەكانی مەیدان و شێخ تەویلیش فەرمانگەی تاپۆیان تێدانیە . وتیشی: نەبوونی فەرمانگەی تاپۆ لەم سێ  ناحیەی سنوری ئیدارەی گەرمیان بووەتە هۆكارێك كەهاووڵاتیانی ئەم سێ ناحیەیە بۆ راییكردنی كارەكانیان روو لەشاری كەلار بكەن . بەڕێوەبەری ناحیەی باوەنور، هۆكاری نەكردنەوەی فەرمانگەی تاپۆی بۆ قەیرانی دارایی گەراندەوە، چونكە حكومەت توانای كردنەوەی ئەو فەرمانگەیەی نیە لەم كاتەدا. پەیوەست بەو بابەتە، ئەكرەم رەزا بەرپرسی فەرمانگەی تاپۆ لەكەلار بۆ «هاوڵاتی» دواو وتی: كردنەوەی فەرمانگەی تاپۆ لەو ناحیانە بووەتە هۆكارێك زەوی و خانوو لەسنوری ناحیەكان نەكرێت بەناوی هاووڵاتیانەوە . وتیشی: دەبێ شارەوانیەكانی گەرمیان و كەلارو كفری لەو رووەوە هەنگاو بنێن و داوا لەوەزارەتی شارەوانی بكەن و ئەوانیش داوا لەوەزارەتی داد بكەن ئەو فەرمانگەیە لەناحییەكانی گەرمیان بكاتەوە. لای خۆیەوە، بەرزان كەریم، بەڕێوەبەری شارەوانیەكانی گەرمیان، بە « هاوڵاتی» راگەیاند: كردنەوەی فەرمانگەی تاپۆ لەو ناحیانەی كە تائێستا فەرمانگەی تاپۆیان نیە لەدەسەڵاتی وەزارەی دادە نەك وەزارەتی شارەوانی . بەڕێوەبەری شارەوانیەكانی گەرمیان هاوشێوەی هاووڵاتیان نیگەرانی خۆی پیشاندا لەوەی كەبەهۆی نەبوونی فەرمانگەی تاپۆوە هاووڵاتیان لەتاپۆكردنی زەوی و خانووەكانیان بێبەشن.

لە نوێترین راپۆرتدا دەرکەوتوە تەنها لە ساڵێکدا 234 کۆڵبەر لە سنورەکانی نێوان رۆژهەڵات و هەرێمی کوردستان کوژراون و برینداربون. پێگەی (کۆڵبەر نیوز) راپۆرتی یەک ساڵی ئامارەکانی کوژران و برینداربونی کۆڵبەرانی خستوەتەڕو و ئاماژەی بەوە کردوە؛ کۆڵبەرەکان جگە لەوەی لە لایەن هێزە ئەمنییەکان و پاسەوانانی سنوری ئێران دەکرێنە ئامانج، بەهۆی سەختی سنورەکان و سەرما و گەرماوە دەبنە قوربانیی. لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە لە 21 ئازاری ساڵی رابردو تا 21ی ئازاری ئەمساڵ؛ 39 کۆڵبەر کوژراون و 195 کۆڵبەریش برینداربون و بە گشتی لەو ساڵەدا 172 کۆڵبەر لە لایەن هێزە ئەمنییەکان و پاسەوانانی سنوری ئێران تەقەیان لێکراوە کە ژمارەیەکیان گیانیان لەدەستداوە و ژمارەیەکیشیان برینداربون. کۆڵبەرنیوز رونی کردوەتەوە لەو ساڵەدا 27 کەس بە گوللـە کوژراون و هاوکات کۆڵبەرێکیش لە لایەن سوپای تورکیا لە سنوری نێوان رۆژهەڵات و باکوری کوردستان کوژراە. لەو ساڵەدا چوار کۆڵبەر بەهۆی سەرماوە و کۆڵبەرێکی دیکە بەهۆی کەوتنەخوارەوە لە شاخ و پێنج کۆڵبەر لە روداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە و کۆڵبەرێکیش بەهۆی فشار و سەختیی رێگاوە دڵی لە لێدان کەوتوە و گیانی لەدەستداوە. ئەو پێگەیە کە تایبەتە بە بڵاوکردنەوەی ئاماری کۆڵبەران ئاماژەی بەوە کردوە زۆربەی ئەو کۆڵبەرانە رۆژهەڵاتی لە سنوری پارێزگاکانی کرماشان و سنە و ورمێ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بونەتە قوربانیی و ژمارەی کوژراوان و بریندارانی کرماشان بەراورد بەو دوو پارێزگایەی دیکەی رۆژهەڵات زیاتر و تەنها لەو پارێزگایەدا 128 کۆڵبەر بونەتە قوربانیی و ژمارەیەکیشیان گیانیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی   لەماوەی ئەم هەفتەیەدا نرخی نەوت تائاستی 71 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك دابەزی و بەمەش دوای زیاتر لەساڵێك نرخی نەوت دابەزینێكی پێوانەیی تۆماركرد ئەویش دوابەدوای راگەیاندنی مایەپوچبوونی چەند بانكێكی ئەمریكی،  شارەزایەكی جیهانی بازاڕی نەوتیش دەڵێت: بەڕوونی دیارە ترسی مایەپوچبوون كاریگەریی زۆری هەیە، لەئەنجامیشدا دۆلار بەهێزترو كاڵاكان لاوازتربوون، ئەوەش ئاماژەیەكی خراپە بۆ نەوت، راوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش رایدەگەیەنێت: پاشەكشەی ئابووری بەرز لەوڵاتانی پیشەسازی و داڕمانی بانكەكان و روسیا هۆكاری دابەزینی نرخی نەوتن، چەند سەرچاوەیەكیش لەئۆپێك رایانگەیاندووە نیازیان نییە بەرهەمهێنانی نەوت كەمبكەنەوە، هاوكات حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق دەڵێت دابەزینی نرخی نەوت نیگەرانیان ناكات و نرخی بەرمیلێك نایەتە خوار ٧٠ دۆلار. مایەپوچبوونی یەك لەدوای یەكی چەند بانكێكی گەورە لە ئەمریكاو مەترسی پەڕینەوەی مایەپوچبوونە بانكییەكان بۆ ئەوروپاو وڵاتانی ئاسیا كاریگەرییەكی گەورەی كردۆتەسەر بازاڕی نەوت و مەترسی ئەوە لەئارادایە قەیرانێكی ئابووری بەرۆكی جیهان بگرێت، هەر لەو چوارچێوەیەدا نرخی نەوت لەهەفتەی رابووردوو كەزیاتر لە 82 دۆلار بوو، لەناوەڕاستی ئەم هەفتەیە بوو بە 71 دۆلارو ناشزانرێت چارەنووسی چی لێدێت. چەند سەرچاوەیەك لە رێكخراوی بەرهەمهێنانی نەوتی جیهانی (ئۆپیك) رایانگەیاند: ئەوەی روودەدات پەرچەكرداری ئاسایی ئەو دۆخەیە كە لەبازاڕدا روودەدات و رێكخراوەكەش بەنیاز نییە هیچ گۆڕانكارییەك لەسیاسەتی بەرهەمهێناندا ئەنجامبدات و كۆدەنگییەك لەناو رێكخراوەكەدا هەیە بەوەی نرخێك بۆ نەوت دیاریبكرێت. وەزیری وزەی سعودیەش رایگەیاندووە كە ئۆپیك پەیوەستە بەسیاسەتی كەمكردنەوەی بەرهەمی دوو ملیۆن بەرمیل لەڕۆژێكدا كە لە تشرینی دووەمی 2022 تا كۆتایی 2023 راگەیاندراوەو وڵاتەكەی نەوت بەهیچ یەك لەو وڵاتانە نافرۆشێت كە بەرزترین نرخ دیاری دەكەن، پێشتر سعودیەو جەزائیر هۆشداریان لەهەنگاوەكانی ئەمریكا دابوو بۆ دووبارە بەگەڕخستنەوەی یاسای (نا بۆ ئۆپێك) كە وڵاتانی ئۆپیك پەراوێز دەخات بۆ یەكەمجار  لەدژی رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكەری نەوت (OPEC) لەساڵی 2000 دەركەوت و بەمەبەستی بوون بەیاسا پێشتر 16 جار پێشكەشی كۆنگرێسی ئەمریكا كراوە، ئەمەش لەكاتێكدا دۆخی بازاڕ بەو شێوەیەی ئێستایەو وەبەرهێنان بەشێوەیەكی بەرچاو كەمیكردووە، بەبڕوای شارەزایانی بواری نەوتیش پێناچێت بەم خێراییە ئۆپێك بڕیارێك بدات، بەڵام ئەگەر نرخی نەوت بەردوام بەرەو دابەزین بڕوات ئەوا دەتوانرێت گفتووگۆ لەسەر سیاسەتی بەرهەمهێنان بكرێت. ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە دەڵێت، بەهۆی سزاكانی ئەوروپاو ئەمریكا، داهاتی نەوتی روسیا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمبووەتەوەو مانگی رابردوو داهاتی هەناردەی نەوتی روسیا بۆ 11 ملیارو 600 ملیۆن دۆلار كەمبووەتەوە، بەوەش بەراورد بەمانگی یەكی ئەمساڵ، دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلار دابەزیوە. ئەوەشی ئاشكراكردووە بەبەراورد بەساڵی رابردوو، لەمساڵدا فرۆشی نەوتی روسیا 45٪ دابەزیوە. دابەزینی نرخی نەوت بەهۆی دابەزینی نرخی پشكەكانی بانكی سوێس كرێدیت و ترسی مایەپوچبوونی بانكی سیلیكۆن ڤالی (SVB)ی و چەند بانكێكی دیكەوە بوو لەوبارەیەوە تاماس ڤارگاس، شارەزای بازاڕی نەوت لەكۆمپانیای PVM دەڵێت: بەڕوونی دیارە ترسی مایەپوچبوون كاریگەریی زۆری هەیە؛ لەئەنجامیشدا، دۆلار بەهێزترو كاڵاكان لاوازتر بوون، ئەوەش ئاماژەیەكی خراپە بۆ نەوت». ئەمە لەكاتێكدایە لەدوو مانگی سەرەتای ئەمساڵداو بەهۆی گەشبینی بەبووژانەوەی چالاكییە ئابوورییەكانی چین و بووژانەوەی خواستی ئەو وڵاتە لەسەر نەوت، كاریگەریی ئەرێنی لەسەر نەوت دروستببوو. هەر سەبارەت بەنرخی نەوت، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاندووە، دابەزینی نرخی نەوت نیگەرانیان ناكات و نرخی بەرمیلێك نایەتە خوار ٧٠ دۆلار، بەڵام بەبڕوای شارەزایانی ئابووری دابەزینی نرخی نەوت كاریگەرییەكی نەرێنی بۆ سەر عێراق (بەهەرێمی كوردستانیشەوە)دەبێت چونكە داهاتی لەسەدا 95 بودجە لەسەر فرۆشی نەوتە بەجۆرێك حكومەتی عێراقی نرخی یەك بەرمیل نەوتی بە 70 دۆلار مەزەندە كردووە كە بەمەش لەهەناردەكردنی بڕی سێ ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە (بە 400 هەزار بەرمیلی كوردستانیشەوە) داهاتێكی 80 ملیار دۆلاری دەستبكەوێت كە نزیكە 117 ترلیۆن و 252 ملیار دینار دەكات، لەكاتێكدا داهاتی نانەوتی (12) ملیار دۆلار دەكات كە بڕەكەی 17 ترلیۆن و 301 ملیار دینارە، لەكاتێكدا داهاتی فرۆشی نەوت لەساڵی 2022 نزیكەی 115 ملیارو 400 ملیۆن دۆلار بووەو داهاتی ساڵی 2021یش 75 ملیارو 700 ملیۆن دۆلاربووە. دەربارەی هۆكارەكانی دابەزینی نرخی نەوت و كاریگەرییەكانی لەسەر بودجەی عێراق، مەزهەر محەممەد ساڵح راوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێت ئاماژەكانی بازاڕەكانی نەوت لەجیهاندا دەریدەخەن كە نرخی نەوت بەرەو دابەزین دەڕوات ئەویش بەهۆی دوو هۆكارەوە كە یەكەمیان پاشەكشەی ئابووری بەرز لەوڵاتانی پیشەسازی و داڕمانی بانكەكان، دووەمیش روسیا وەك لایەنێك لە شەڕی لەگەڵ رۆژئاوا، دەستیكردووە بەهەناردەكردنی نەوتەكەی بۆ بازاڕەكانی هیندستان و چین و ئاسیا بە 20 دۆلار كەمتر لەنرخی نەوتی جیهانی و ئاماژەی بەوەشكرد : ئەو دوو هۆكارە نیشانەكانی زیادبوونی نەوت پێكدەهێنن كەڕەنگە ببێتەهۆی گەڕانەوەی نرخی نەوت لەساڵی رابردوودا بۆ تێكڕا لە نێوان 60-65 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. سەبارەت بەئەگەری دابەزینی نرخی نەوت و كاریگەرییەكانی لەسەر بودجەی گشتی، راوێژكارەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێت» لە ئەگەری دابەزینی نرخی نەوت بۆ خوار 70 دۆلار، دەبێتە هۆی زیادبوونی ئەو پلانە دارێژراوەی بۆ كۆرتهێنان لەپرۆژەیاسای بودجەدا داڕێژراوە كە لەئێستادا بە نزیكەی 63 ترلیۆن دینار خەمڵێندراوە و لەوانەیە كورتهێنانەكە بۆ رێژەی پێوانەیی دیكە بەرزبكاتەوە و 8 تا 16 ترلیۆن زیادبكات. هاوكات عەلی عەلاق پارێزگاری بانكی ناوەندی هۆشداری دا لەبارەی قەبارەی كورتهێنان لەپڕۆژەیاسای بوجەی گشتی 2023، كە بۆ ماوەی سێ ساڵەو تێیدا كورتهێنان زیاتر لە 63 ترلیۆن و 275 ملیار دینارە لەتێكڕای قەبارەی ئەو بودجەیە و ئاشكرایكرد ساڵی 2017 حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی بەڵگەنامەی سیاسەتی ئابووری خۆی، كە پێشكەشی سندووقی نەختینەی نێودەوڵەتیی كردووە، بەڵێنی داوە تاوەكو ساڵی 2021 كورتهێنانی بودجە بگاتە سفر، لەكاتێكدا ئەوكاتە 14% بوو، بەڵام بۆ پرۆژەیاسای بودجەی 2023 رێژەكە لەبری سفر بێت زیاترە لە 25%. حەمزە جەواهیری شارەزای بواری نەوت دەڵێت دیاریكردنی نرخی نەوت بە 70 دۆلار لەبودجەدا مایەی نائومێدییە چونكە ئێمە نەوتەكەمان بەكەمتر لەو نرخە دەفرۆشین و ئەگەر بێت و نرخی نەوت بگاتە خوار 60 دۆلار دۆخێكی باشمان نابێت، ئەو شارەزایە پێشنیازیش دەكات نرخی نەوت بكرێتە 45 تا 50 دۆلار و بودجەی تەشغیلیش كەمبكرێتەوە بۆ نیوە چونكە بودجەی عێراق بەهەدەر دەدات و ئابووری عێراق دادەڕوخێنێت.

هاوڵاتی پشتگیریکردنی هوداپار لە رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵاتی تورکیا)، مشتومڕێکی زۆری لێکەوتووەتەوە و هەندێک کەس ئەم هەنگاوە بە لێدان لە هەدەپە لەقەڵەم دەدەن، بەڵام بەگوێرەی راپرسیەک رێککەوتنی هوداپار و ئاکەپە زیان بە خودی هاوپەیمانی کۆمار دەگەیەنێت و سەلاحەدین دەمیرتاشیش رایدەگەیەنێت کە هیچ کاریگەریەک لەسەر دەنگی کورد دروست ناکات. پارتی دۆزی ئازاد ناسراوە بە (ھوداپار) کە پارتێکی ئیسلامی کوردیە و لە باکوری کوردستان چالاکە، رایگەیاند، لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی تورکیادا کە بڕیارە لە ١٤ی ئایاردا ئەنجام بدرێت، دەنگ بە رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی (هاپەیمانی کۆمار)، دەدەن. دوای ئەو بڕیارە زەکەریا یاپجی ئۆغلۆ سەرۆکی پارتەکە و ئەردۆغان کۆبونەوە و بە فەرمی رێککەوتنەکە کەوتە بواری جێبەجێ کردنەوە. ئەردۆغان دوای کۆبونەوەکە رایگەیاند، "هوداپار پارتێکی نیشتیمانی و خۆجێیە، ئێمە پێشوازی لە هەموو پارتێکی نیشتیمانی دەکەین." ئەم پێشهاتەش لەسەر ئاستی تورکیادا، کاردانەوەی جۆراوجۆری لێکەوتەوە. لەم بارەیەوە ئەرتان ئاکسۆی خاوەنی کۆمپانیای راپرسی و لێکۆلینەوەکانی "ئاکسۆی" کە لەنێو تورکیادا متمانەی زۆری پێدەکرێت رایگەیاند، راپرسیەکیان لەبارەی رێککەوتنی هوداپار و ئاکەپە ئەنجام داوە و وتی، " بەرنامە و پرۆگرامی هوداپار لەگەڵ کۆمەڵگەی تورکیادا ناگونجێت. ئەمەش دەبێتە هۆکار کە هاوپەیمانی هوداپار لەگەڵ ئاکەپە-مەهەپە، دەبێتە هۆی ئەوەی نارەزایەتیەکی زۆر لەنێو لایەنگر و بەرپرسانی ئاکەپە و مەهەپەدا دروست ببێت. ئەرتان ئاکسوری باسی ئەوەشی کرد کە ئاکەپە و ئەردۆغان لە مێژووی دەسەڵاتی خۆیاندا، یەکەم جارە بەم شێوەیە کەوتووەنەتە دۆخی تەنگەتاویەوە و بە لۆژیکی ' هەرچیەک هات قازانجە' دەجووڵێنەوە. لەلایەکی دیکەوە، سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە نزیکەی حەوت ساڵە لە زینداندایە، لە وڵامی پرسیارەکانی رۆژنامەنووس و پێشکەشکارێکی کەناڵی "هالک تی ڤی"دا، کە دەڵێت، " هوداپار و ئاکەپە دەیانەوێت کاریگەری لەسەر دەنگی هەدەپە دروست بکەن" وتی، " ئێمە هەڵسەنگاندن و شیکردنەوە بۆ ئەم پرسە ناکەین. دەتوانێت بە ئارەزووی خۆی لەگەڵ لایەنەکان رێکبکەوێت، پەیوەندی بە ئێمەوە نییە. ناتوانێت کاریگەری لەسەر دەنگی کورد دروست بکات. گەل بە ئەزموونە تاڵەکانی دەزانێت کە کێ چییە! وەک دیکە هەر چییەک بگوترێت، بێسوود و بەتاڵە." پارتی دۆزی ئازاد 'هوداپار' پارتێکی ئیسلامی سوننەی کوردییە، یەکەمین پارتی ئیسلامی باکوری کوردستانە کە لەساڵی ٢٠١٢ دامەزراوە و بە فەرمی لەلایەن دەوڵەتەوە قبوڵ کراوە. ھەڵگری ئایدۆلۆژیای حزبوڵلایە و لەناو کوردەکانی باکوردا وەک باڵی سیاسی ئەو حزبە ناسراون. حزبوڵلا لە ساڵەکانی نەوەتەکانی سەدەی رابردوودا لەگەڵ حکومەتی تانسو چیللەر و محەمەد ئاغاردا، هەڵمەتێکی زۆر گەورەی کوشتن، گرتن و بێسەروشوێنکردنیان لەدژی کوردانی باکوری کوردستان دەست پێکرد. لەو ساڵانەدا، لەنێو شارەکانی باکوری کوردستاندا، شەڕێکی زۆر لەنێوان ئەندامانی حزبوڵلا و لایەنگران و کادرانی پەکەکەدا روویدا. لە رووداوەکانی نەوەتەکاندا، نزیکەی ١٧ هەزار کوردی باکوری کوردستان بێسەروشوێنکران کە حزبوڵلا بە یەکێک لە تاوانبارانی ئەو کردەوانە دەزانرێت.

دەشتی مەحموود هەر دیاردەیەكی مێژوویی ئەگەر هاوچەرخێتیی خۆی لەدەستبدات و تەنیا بۆ استییەكی مێژوویی وەرگەڕێت، بێگومان هیچ جۆرە مشتومڕو راڤەیەكی جیاوازی لێناكەوێتەوەو وەكو خۆی تەماشا دەكرێت، بەڵام ئەگەر هاتوو دیاردەیەك یان بۆنەیەكی مێژوویی دیاریكراو هاوچەرخێتیی خۆی لەدەست نەدابێت ئەوا بەلێشاو نوسخەسازی، راڤەی جیاوازو رەچەڵەكی جیاوازی بۆ دروستدەبێت؛ یارو نەیاری بۆ دروستدەبێت و هەندێ جار گەلە جیاوازەكان بەسەر بەرەی جیاوازدا دابەشدەكات. ئەمە بەر لەهەر شتێك ئەوە روانینە پشتڕاست دەكاتەوە كە بەشی هەرەزۆری مێژوو لێرەو لەئێستادا دەژی، بەم مانایە شەڕكردن لەسەر مێژوو شەڕكردنە لەسەر ئێستاو داهاتوو. لێرەدا دەكرێت بەدیاریكراوی لەسەر بۆنە یان چەژنی نەورۆز هەڵوەستە بكەین كە لەزۆر وڵاتی ئێستادا ئەو بۆنەیە دەگێڕدرێت جگە لەكوردستان لەئێران، ئەفغانستان، تاجیكستان، قرغیزستان، قەزاقستان، جمهوری ئازەربایجان، ئەلبانی، توركمانستان، هندستان، روسیا، پاكستان و... هتد ئەم بۆنەیە بەڕێوەدەچێت. زۆرێك لەگەلانی رۆژهەڵاتی ناوڕاست و ئاسیای ناوەڕاست رەچەڵەكی جەژنەكە بۆ خۆیان دەگێڕنەوە. ئێستا بۆ نموونە فارسەكان نەورۆز بۆ گرتنی بابل لەسەر دەستی كورش لەساڵی ٥٣٨ زاینی دەگێڕنەوە، هەندێكی تر بۆ خودی بابلییەكانی دەگێڕنەوە. كوردەكانیش بەزۆری بۆ سەردەمی ئەفسانەی زوحاك و كاوەی ئاسنگەری دەگێڕنەوە كەئەمەش بۆ مەبەستی سیاسی بەكارهاتووە؛ لەم بارەیەوە چەندان رەچەڵەكدۆزی تر بۆ نەورۆز كراوەو هەر كامیان بەگوێرەی مەبەستی خۆیان بۆ بڕگەیەكی دیاریكراوو مێژوویەكی دیاریكراو گەڕاندوویانەتەوە. بێگومان هەموو ئەم هەوڵانە كەپاڵنەری ئایدۆلۆژی و مەرامی سیاسی لەپشتەوە سەری بۆ ئوستورەسازی سەری لەئوستورەسازییەوە دەرهێناوەو هەندێ جاریش لەم نوسخەسازییانەی نەورۆزدا بەر روانگەی فاشیستی و راسیستی دەكەوین. لەبەرامبەر ئەمانەدا ئیسلامییەكانیش ماندوو نەبوون لەشێواندن، سەركوتكردن و ئیهانەكردن بەجەژنی نەورۆزو رەچەڵەكی نەورۆزو بەزۆری بەجەژنێكی مەجووس (ئاگرپەرستەكان) دایانناوەو یادكردنەوەیان حەرامكردووە. بۆ نموونە ئیمام محەمەدی غەزاڵی لەو زانا ئایینە كۆنانەیە كە قەدەغەی كردووە . بەتەنیشت ئەوانەوە ئیسلامییە كوردەكانیش درێغییان لەو هێرشە ئایدۆلۆژییەدا نەكردووە. نەورۆز بۆ كەی و كام گەل دەگەڕێتەوە؟ ئەگەر وەڵامی ئەم پرسیارە بەدوور لەو پاڵنەرانەی كەباسكرا بدەینەوە، رەنگە بەوەڵامێك بگەین كەدڵخوازی كەمترین كەس بێت و زۆترین مشتومڕ بەدوای خۆیدا بهێنێت، لەبەرئەوەی لەپاڵنەرە جیاوازەكان خاڵییە؛ لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر بۆ وەڵامێكی راست بگەڕێین ناچارین ریسكی گریمانەكە قبوڵ بكەین كە لەهەموو گریمانەكانی رەچەڵەكی نەورۆز راسترە. بۆ ئەمەش سەرەتا دەبێت لەجەژنی نەورۆز وەكو بۆنە یا ڕێوڕەسمێكی ئایینی تێبگەین نەوەك وەكو جەژنێكی نەتەوەیی، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئەوە لەپێشچاو بگرین كەجەژنی نەورۆز لەبنەڕەتدا رێوڕەسم یان سروتێكی ئایینی زادەی سەردەمی كشتوكاڵ بووە. بۆ روونبوونەوەی زیاتری نەورۆز دەتوانین جەژنی قوربانی موسڵمانان بەنموونە بهێنینەوە، بەدەر لەو چیرۆك و ئوستورەكانی جەژنی قوربانی لێوە ئاڵاوە كە بەسەرهاتی پەیامبەر ئیبراهیم و قوربانیكردنی منداڵەكەیەتی، لەبنەڕەتدا سروتی جەژنی قوربان زادەی شێوەی ژیانی ئاژەڵداری-كۆچەرییە. ئەم قوربانیكردنە زۆر پێش ئاینی ئیبراهیمی (یەهوودی، ئیسلام) هەبووە بەڵام ئیسلام بەشێوەی خۆی هەڵیدەگرێتەوەو نوسخەی خۆی لێ دروستدەكات. نەورۆز بەهەمان شێوە جەژنی وەرزێرەكانی چاخی كشتوكاڵ/نیولیتیك بووە. ئەوە روونە بۆ یەكەمجار شۆڕشی كشتوكاڵ نزیكەی ١٢ هەزار ساڵ بەر لەئێستا لەمیزۆپۆتامیای ژوورو/كوردستان رووی داوە؛ هەر لەوێدا یەكەم جەژن و رێوڕەسمەكانی تایبەت بەچاخی كشتوكاڵی داهێنراوە و پەیڕەوكراوە. ئەگەر بۆ كۆنترین نووسراوەكانی مرۆڤایەتی بگەڕێینەوە ئەوا بەسۆمەر دەگەین و دەتوانین جەژنی نەورۆز لەلای سۆمەرییەكان ببینینەوە كە بەگوێرەی گۆردۆن چایڵد میراتگری میزۆپۆتامیای ژوورو بوون. ئەگەرچی بۆ ئێمە لەئێستادا تەنیا جەژنی نەورۆز ماوەتەوە ئەگەرنا لەبنەڕەتدا دوو جەژن بووە، جەژنی یەكەم، یەكەم رۆژی پاییز بووە و جەژنی دووەم یەكەم رۆژی بەهار بووە. لەدەقە سۆمەرییەكاندا تەنانەت ئوستورەكانی ئەم جەژنانە ماوەتەوە كەئەویش بریتییە لە ئوستورەی دوموزی و ئینانا. دامو كە بەشی یەكەمی ناوەكەی دوموزییە بەمانای ئاوگی  ناو دارو رووەك دێت؛ وەك ئەوەی دوموزی گیانی گیا، دانەوێڵەو دار بێت؛ ئەمەش بەمانای ئەوە دێت دوموزی لەسەرەتادا وەرزێر بووە. ئوستورەكە بەكورتی بەم جۆرەیە لەڕۆژی یەكەمی پایزدا دوموزی دەمرێت و ئەم مردنە وەكوو چەمەری دەكرێت بەجەژن و یەكەم جەژنی وەرزێرەكان بووە. پاییز سەرەتای وەرینی گەڵا، ژاكان و هەڵوەرینی گژووگیایە، واتە وەرزی یەكەم مردنی رووەكە لەگەڵ ئەوەشدا دانەوێڵەی وەكوو جۆ لەپایزدا دەنێژرێت. بەهار وەرزی زیندوبوونەوەی گژوگیاو سەوزبوونەوەی سروشتە هاوكات لەیەكەم رۆژی بەهاردا دوموزی زیندوو دەبێتەوەو لەگەڵ ئینانادا هاوسەرگیری دەكات كە ئینانا مێخوای بەپیتی، بەرداری و وەچەخستنەوە بووە. هەموو ساڵێك دوموزی كەگیانی هەموو رووەك و گژوگیایەكی سەوز بووە لەپایزدا مردووەو چەمەری بۆ كراوە لەهەموو بەهارێكدا سەوز بووەتەوەو زیندوو بووەتەوە. ئەم زیندووبوونەوە نوێ ‌رۆژو نەورۆزو ژیانی نوێ بووە. لەیەكێك لەڕێوڕەسمەكانی سەردەمی كشتوكاڵی میزۆپۆتامیای ژوورو ناشتنی مردووەكان لەناشتنی رووەكەوە زۆر نزیك بووە وەكو ئەوەی مرۆڤەكانیش هاوشێوەی رووەك و دارەكان زیندوو دەبنەوە. هەروەها لەزمانی كوردی هەمان وشەی ناشتن هەم بۆ مردوو و هەم بۆ ناشتنی گژوگیاو دار بەكاردەبرێت كە لەهیچ زمانێكی تردا بەوجۆرە نییە، ئەمەش زیاتر جەخت لەوە دەكاتەوە كەنەورۆز لەبنەڕەتدا جەژنێكی ئایینی میزۆپۆتامیای ژوورو بووەو دواتر بۆ سۆمەرییەكان گوازراوەتەوەو لەڕێگەی سۆمەرییەكانەوە بەهۆی نووسینەوە بۆ گەلانی دوای خۆیان گوازراوەتەوە و فارسەكان لەدوایینی ئەو گەلانەیە كەنزیكەی پێنجسەد ساڵ پێش زایین ئەو جەژنەی لەڕێگەی بابلییەكانەوە پێدەگات.

هاوڵاتی-دهۆك   هەریەك لە رێكخراوی یونسكۆو یەكێتی ئەوروپاو كونسوڵخانەی ئەمریكاو زانكۆی كۆلومبیا، نزیكەی 10شوێنەواری گرنگ لەسنوری پارێزگای دهۆك نۆژەندەكەنەوە، ئەوە لەكاتێكدایە لەشوێنەوارەكانی دهۆك مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە، بەتایبەت شوێنەوارەكانی سنوری قەزای ئامێدی، بەهۆی هێرشەكانی توركیا 70 شوێنەوار زیانیان بەركەوتووە. دكتۆر بێكەس بریفكانی، بەڕێوەبەری شوێنەوارو كەلەپووری پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی  وت:»لەسەرەتای مانگی ئاداری ئەمساڵەوە دەستكراوە بەنۆژەنكردنەوەی پەرستگایەكی جولەكەكان لەگوندی شوش لەسنوری قەزای ئاكرێ،  بڕیارە لەماوەی پێنج مانگدا تەواوبكرێت، كەمێژووی دروستكردنی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 13 واتە نزیكەی 800 ساڵ بەر لەئێستا، ئەمە پرۆژەیەكی هاوبەشە لەنێوان بەڕێوەبرایەتی شوێنەوارو كەلەپووری دهۆك و ئاكرێ لەگەڵ دوو رێكخراوی چیكی و ئەمریكی». بودجەی پرۆژەكە لەلایەن كۆنسوڵخانەی ئەمریكاوە دابینكراوە، كەبڕەكەی 500 هەزار دولارە، هەروەها قشلی ئاكرێ بەهاوكاری حكومەتی هەرێم و رێكخراوی یونسكۆو یەكێتی ئەوروپاو زانكۆی كولومبیا نۆژەن دەكرێتەوە» دكتۆر بێكەس بریفكانی وتیشی» رەزامەندی لەسەر ئەوە دراوە كەژمارەیەك لەشوێنەوارەكانی تر نۆژەن بكرێنەوە كەئەوانیش چەروانە لەخنس، پەرستگای جووەكان لەئامێدی، شندوخا، چارستین، قوبەی سوڵتان، ئەم شوێنانە لەمانگی ئاب و حوزەیرانی ئەمساڵ دەست بەنۆژەنكردنەوەیان دەكرێت». نۆژەنكردنەوەی ئەو شوێنانە لەكاتێكدایە كە 16ی تشرینی یەكەمی پارساڵ، گەورەترین پاركی شوێنەواری لەناحیەی فایدە كەدەكەوێتە سنوری قەزای سێمێل كرایەوە. دكتۆر بێكەس بریفكانی، بەڕێوەبەری شوێنەوارو كەلەپووری لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت:» بەهاوبەشی لەگەڵ زانكۆی ئوردونی ئیتاڵی گەورەترین پاركی شوێنەواری لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق لەناوچەی فایدە  كردەوە، رووبەری ئەو پاركە 130 كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، پێنج شوێنی شوێنەواری گرنگ دەكەونە ناو پاركەكە كەبریتین لەشوێنەوارەكانی خنس، جەروانە، بەندەوایە، فەیدی و ئەشكەوتی هەڵامەت» وتیشی» پرۆژەكە تەنیا پارك نیە، بەڵكو لەناو پاركەكەدا سەنتەرێكی رۆشنبیری گەورە  دروستكراوەو مۆزەخانەو تابلۆی شیكردنەوەی تیادا دانراون، ئەمە قوناغی یەكەمی پرۆژەكەیە لەفەیدییەوە دەستپێدەكات، لەوێ جێیەكی شوێنەواری دۆزراوەتەوە كە 13 نەخشی هەڵكۆڵراوی لێیە». لەسنوری پارێزگای دهۆك زیاتر لە دوو هەزار شوێنەوار هەن، بەهۆی بەردەوامی بۆردومانی فرۆكەكانی توركیا زیان گەیشتووەتە بە 70 شوێنەوارو  لەسەنتەری دهۆك و چەند شوێنێكی تر خەڵك لەسەر شوێنەوارەكانی نووسیوەو شێواندویانە، و دوایین شوێنەواریش كەدەستكاریكراوە ئەشكەوتی هەڵامەت بووە كەدەكەوێتە خوار چیای زاوا لەبەرامبەر شاری دهۆك.  

دوای زیاتر لەشەش مانگ بەسەر سەرهەڵدانەكانی ناڕەزایەتییەكانی دوای مەرگی ژینا ئەمینیدا، ئەگەرچی خۆپیشاندانی بەرفراوان و بەردەوام دوای شەش مانگ لەو رووداوانە بەدیناكرێت، بەڵام ناڕەزایەتیی دەربڕین بەشێوازی جۆراوجۆر لەڕۆژهەڵات و ئێران لەچوارچێوەی درێژەی ئەو شۆڕشەدا بەردەوامە. ناڕەزاییەكان گورزی گەورەی لەئابوری ئەو وڵاتە داوەو بۆ یەكەمجار لەمێژوودا بەهای یەك دۆلار لەئێران گەیشتە 63 هەزار تمەن و لەكۆی 29 بانكی ئێران تەنها دوو بانك قازانجیان تۆمار كرد، چونكە خەڵكێكی زۆر وەك ناڕەزایەتیی پارەكانیان لەبانكەكانی ئەو وڵاتە كشاندەوە، زیانە مادییەكانی دەسەڵات لەماوەی ناڕەزاییەكان بە 30 میار دۆلار مەزەندە دەكرێت، هەر لەو ماوەیەدا ئەوروپاو وڵاتانی بەریتانیاو ئەمریكا نزیكەی هەزار سزایان بەسەر بەرپرس و ناوەندو كۆمپانیاو دامەزرواەكانی كۆماری ئیسلامیدا سەپاندووە. هەموو ئاماژەكان دەریانخست سەرهەڵدانی شۆڕشی ژینا گەورەترین گورزی لەكۆڵەكەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران داو هەیمەنەی ئەو  كۆمارەی لەئاستی ناوخۆو نێودەوڵەتیدا تێكشكاند. ئاستی كاریگەریی ئەو شۆڕشە حاشای لێناكرێت و ئەوەش وایكرد كۆماری ئیسلامی دەست بۆ هەموو شتێك ببات تەنها لەپێناو پاراستنی دەسەڵاتەكەیداو بەموشەكباران دەستیپێكردو بەكیمیایی دژی خوێندكارانی كچان لەڕۆژهەڵات و ئێران بەردەوامبەو تەنانەت جێبەجێكردنی گرێبەستی 25 ساڵەی نێوان چین و ئێران كەزیاترین ناكۆكیی لەسەربوو بەبێ ئەوەی یەك خاڵیشی ئاشكرا بكرێت واژۆكراو دوای حەوت ساڵ ناكۆكیی قووڵ لەگەڵ سعودیە بەرپرسانی تاران لەپەكین دەستیان خستە دەستی بەرپرسانی ریازو ئاشتبوونەوەیان راگەیاند لەكاتێكدا سوپای پاسداران تەنها 10 رۆژ پێش ئەو رێككەوتنە جارێكی تر هەڕەشەی هێرشكردنەسەر سعودیەی كرد. كاردانەوەو كاریگەرییەكانی شۆڕشی ژینا بەپێشەنگایەتیی گەنجان و لاوان و كچان و ژنانی كورد سنورەكانی تێپەڕاند، چونكە ئەو بەشە لەكوردستان و دانیشتوانی ئێران بۆ بەئامانج گەیشتنی ئەو شۆڕشە لەشەقامەكانی سنەو زاهیدان و تاران تاكرماشان و مازەندەران خوێن دەڕێژن و دەیان دایك و باوك جەرگ سوتاو بوون و پەتی سێدارەو ئەشكەنجەو ئازایش تائێستا بووەتە بەشی ئەوانەی شەیدای ئازادین. كاریگەرییەكانی ئەو شۆڕشە وایكرد ئابوریی كۆماری ئیسلامی لەداڕمان نزیك ببێتەوەو بۆ یەكەمجار لەمێژوودا بەهای یەك دۆلار لەئێران گەیشتە 63 هەزار تمەن و بەپێی ئامارەكانی ئەمساڵ لەكۆی 29 بانكی ئێران تەنها دوو بانك قازانجیان تۆمار كرد، چونكە خەڵكێكی زۆر وەك ناڕەزایەتیی پارەكانیان لەبانكەكانی ئەو وڵاتە دەكشاندەوە. كۆماری ئیسلامی لەژێر فشارەكانی ئەو شۆڕشەدا پەنا بۆ هەموو شتێك و پاشەكشێ بۆ زۆر شت دەكات كە لەداهاتودا دەردەكەوێت و ئەوەی ئێستا روونە بەردەوامبوونی شۆڕشەكەیە لەچوارچێوەی ناڕەزایەتیی جیاوازدا، چونكە پێچەوانەی ناڕەزایەتییەكانی چەندساڵی رابردووی ئێران لەژێر كاریگەریی و پێشەنگایەتیی كورد چیتر داوای چاكسازیی لەدەسەڵات ناكرێت و ئامادەكاریی بۆ لابردن و راماڵینی دەسەڵات دەكرێت. لەسەرەتای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكاندا مامۆستایەكی ژن لەشاری سنە وتی ئێمەی كورد 43 ساڵە بەڵێمان بۆ دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران نەوتووە و پێویستە چیتر گەلانی دیكە لەتاران و شارەكانی ئێران بڵێن « نا بۆ كۆماری ئیسلامی» وتەی ئەو مامۆستایە ئاماژەی روونە كە شۆڕشی ژینا درێژكراوەی ئەو خەون و خەباتە مێژووییەی كوردە لەپێناو ئازادی كە خوێنی بۆ دەڕێژێ. بە چاوخشاندنێكی خێرا دەردەكەوێت كورد بەراورد بە گەلانی دیكە و دانیشتوانی دیكەی جوگرافیانی ئێران لەماوەی شەش مانگی رابردوودا زیاترین خوێنی رژاندووە و هەر یەكە لەو كچ و كوڕ و گەنج و لاوانەی گیانیان لەدەستداوە خاوەنی چیرۆكێكی تایبەتن كە بە پرچەكانی ژینا دەستیپێكرد بە پەتی سێدارەش كۆتایی نەهاتووە. زۆربەی ئەوانەی لە رۆژهەڵات گیانیان بەخت كردووە خاوەنی كەسایەتیی بەهێزو تێكۆشەر، خەمخۆرو پابەند بەكۆمەڵگە و نیشتیمان و وڵات بوون و زۆربەیان پێش مەرگیان دەیان چیرۆك و وێنەو تۆماری ڤیدیۆییان لەخەمخۆریی بۆ ژینگەو مرۆڤایەتی لێ بڵاوكرابوەوە، ژمارەیەكیان شاخەوان و وەرزشكارو هەندێكیان خەمخۆر و خاوەن خەون بۆ نیشتیمان و ژمارەیەكیان خۆشییەكانیان لەگەڵ خەڵك و خەمەكنیشان بۆ خۆیان دابەشدەكرد. ژیناو ساریناو  كۆمارو شەماڵ و شۆڕش تادەگاتە ئاریان كەدوای چوار مانگ بێهۆشی دواجار لە (14/3/2023) گیانی لەدەستدا بەخوێن مێژووی شۆڕشێكیان نەخشاندووە كە رۆژانە رێبواری هەیە و رەوو رەوتەكەی بەردەوامە. بەگشتی لەماوەی شەش مانگدا 135 گەنج و لاوی رۆژڵاهەت بەگوللـەو ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران گیانیان لەدەستداو گڵكۆكانیشیان بە تارای سور نەخشێنرا لەسنە 19 كەس و لەبۆكان 18 و لەجوانڕۆ 11 كەس كوژران بەوەش زیاترین كوژراو لەو شارانە تۆمار كراو شاری رۆژهەڵاتی كوردستان نەما كەخوێنی تێدا نەڕژابێت و تەنانەت لەكەمترین ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانی تێداكرا دوو كەس كوژران. لەئامارەكاندا دەركەوتووە بەبێ ژمارەی كوژراوانی رۆژهەڵات 384 كەس لەشارەكانی دیكە لەو ناڕەزایەتییانەدا كوژراون كە 130 كەسیان لەپارێزگای سیستان و بەلوچستان بووەو دوای كوردستان و بەلوچستان زیاترین كوژراو لەشارەكانی باكوری ئێران وەك مازەندەران تۆماركراوە. لەناوخۆی رۆژهەڵات و زۆربەی شارەكانی ئێران رۆژانە یادی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكان دەكرێتەوەو هەر ئەوە وایكردووە ئاسۆی هیوای سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندان و وەستانەوە دژی كۆماری ئیسلامیی تروسكاییەكەی لەدەستنەدات و رەنگە بریسكەیك بەس بێت بۆ روون بوونەوەی ئەو ئاسۆیە.   ناڕەزایەتییەكان ئابووریی ئێران دادەڕمێنێت دەركەوتووە زۆرینەی بانكەكانی ئێران زیانە مادییەكانیان زیادی كردووە و هاوكات چوونەدەرەوەی سەرمایە زۆر زیادی كردووەو پێدەچێت بەهۆی ئەو ناڕەزایەتییانەوە زیاتر لە 30 ملیار دۆلار داهاتی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی كەمی كردبێت. لەئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران ئاشكرابووە لەهاوینی ساڵی رابردووەوە بەشێوەیەكی خێرا، راكێشان و چوونەدەرەوەی پارە لەبانكەكانی ئێران زۆر زیادی كردووەو تەنها لەو وەرزەدا نزیكەی 10 ملیار دۆلار لەپارەی بانكی ناوەندیی وڵاتەكە كەمیكردووە. پێشتر ژمارەیەك لەبەڕێوەبەرانی بانكەكانی ئێران دانیان بەوەدا نابوو كە لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی و لە رێكەوتی (16/9/2023) چوونەدەرەوەی پارەو سەرمایەی بیانی زۆر زیادی كردووە، بەڵا بانكی ناوەندیی ئامارەكانی پێنج مانگی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێرانی ئاشكرا نەكردووە. لەلایەكی دیكەوە ناوەندی (كۆدال) لەئێران بڵاویكردووەتەوە كە لەكۆی 29 بانكی چالاكی وڵاتەكە 13 بانك، زیانی زیاتر لە 366 ترلیۆن تمەن-یان تۆمار كردووە كەچوار هێندەی ئەو پارە كاغەزەیە كەئێستا بەدەست دانیشتوانی وڵاتەكەوەیە. لەئامارەكاندا دەركەوتووە كۆی زیانی ئەو بانكانە تەنها لە نۆ مانگدا 47 ترلیۆن تمەن بووەو تا ناوەڕاستی ئەم مانگە زیانەكان گەیشتووەتە 100 ترلیۆن تمەن و كۆی زیانی ئەو 13 بانكە بەدۆلار دەكاتە زیاتر لەهەشت ملیارو 52 هەزار دۆلار لەكاتێكدایە كە كۆی زیانە بانكییەكانی ساڵی 2019 لەوڵاتەكە گەیشتووەتە یەك ملیۆن و 230 هەزار دۆلار. دەرهێنانەوەو كشانەوەی پارە بەهۆی نەبوونی متمانە بەبانكەكان لەئێران بەراورد بەسەردەمی پێش ناڕەزایەتییەكان زۆر زیادیكردووەو ئەوەش یەكێكە لەهۆكارە سەرەكییەكانی زیانی ئەو بانكانە. سەرەڕای ئەوەی لەناوخۆدا دەسەڵات گیرۆدەی پلانی خەڵكی ناڕەزایی بووە سزاكانی دەرەوە بەتایبەت ئەوروپاو بەریتانیاو ئەمریكا كەتەنها لەماوەی ناڕەزایەتییەكاندا نزیكەی هەزار سزا بەسەر بەرپرس و ناوەندو كۆمپانیا و دامەزروەكانی كۆماری ئیسلامیدا سەپێنراوە، زیانە مادییەكانی ئەو سزایانەش بەنزیكەی 10 ملیار دۆلار خەمڵێنراون. شێوازی دەسەڵاتداریی و ئابوریی ئێران وایكردووە ناخۆشیی و مەینەتییەكانی دانیشتوانی ئەو جوگرافیایە بەڕۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە بەشێوەیەكی بەرچاو زیادبكات . ناوەندی ئاماری ئێران ئاشكرایكردووە رێژەی ناخۆشیی لەساڵی 2022 گەیشتووەتە 49.4% كە بەراورد بەساڵی 2016 كە 19.3% بووەو زیاتر لە 155% بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە لەكاتێكدا بەپێی پێوەرە جیهانییەكان رێژەی ناخۆشیی هەر وڵاتێك دەبێت لەنێوان 6% بۆ 7% بێت و بەوەش دەردەكەوێت رێژەی ناخۆشیی لەئێران 42% لەپێوەرو ستانداردە جیهانییەكان زیاترە. بەرزبوونەوەی رێژەی ناخۆشیی پەیوەندیی راستەوخۆی بەبەرزبوونەوەی هەڵاوسانی ئابوریی و رێژەی بێكارییەوە هەیە، بەڵام لەئامارەكانی حكومەتدا بێكاریی بە 8.3% تۆماركراوەو هەڵاوسانی ئابوریی بە 54% لەكاتێكدا سەرچاوە ئابورییەكان و شارەزایانی ئەو بوارە رێژەی بێكاریی لەو وڵاتە بەزیاتر لە 13% و هەڵاوسانی ئابورییان بەزیاتر لە 80% دەخەمڵێنن. ناوەندە ئابورییەكانی جیهان ئاشكرایان كردووە لە كۆی 85 ملیۆن دانیشتوی ئێران لانیكەم 60 ملیۆن كەسیان لەهێڵی هەژاریدا دەژین و لەو ژمارەیە 40 ملیۆنیان لەژێر هێڵی هەژارییەوەن و ناوەندی (كار) لەوڵاتەكەش جەختی لەوە كردووەتەوە كەهەر خێزانی كرێكارێك بۆ دابینكردنی سەبەتەی خۆراكەكەی پێویستی بە 13 ملیۆن تمەنە لەكاتێكدا موچەی ئێستای زۆرینەی كرێكاران لەئێران ناگاتە شەش ملیۆن تمەن. كەمترین موچە لەئێران بە 20% بەرزبوونەوە لەئەمساڵدا بووە حەوت ملیۆن و 900 هەزار تمەن كەدەكاتە نزیكەی 177 دۆلار لەكاتێكدا پێویستە داهاتی هەر خێزانێكی چوار كەسی لەنێوان 15 بۆ 17 ملیۆن تمەن بێت بۆ ئەوەی نەكەونە ژێر هێڵی هەژارییەوە.   نەرۆزی ژیناو ئازادی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان سەرەڕای سەركوت و سێدارە رۆژانەو لەهەر بۆنەیەكدا بەڵێنی بەردەوامبوون لەدەربڕینی ناڕەزایەتیی و تێكۆشان بۆ ئازادیی دەدەن و بەیادكردنەوەی گیانبەختكردوانی شۆڕشەكەیان و زیندوكردنەوەی ناویان لەبۆنەو رێوڕەسمە كەلتوری و كۆمەڵایەتییەكان، سوورن لەبەئەنجامگەیاندنی هەوڵەكانیان و لەو چوارچێوەیەشدا نەورۆزی ئەمساڵ بەنەورۆزی ژینا ناوزەد كرا. كورد لەڕۆژهەڵات خاوەنداریی لەدۆسیەی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكان و دورشمی ژن ژیان ئازادیی دەكات، بۆیە لەئێستادا ئەو بەشە لەكوردستان بەزیاترین هێزی ئەمنی و سەربازیی تەنراوە و تەنانەت رۆژانە تۆمەتبارانی دەیان دۆسیەی جیاواز كەسزای سێدارەكانیان راگیرابوو لەئێستاداو لەزیندانەكانی ورمێ و سنەو كرماشان و ئیلام لەسێدارە دەدرێن بەئامانجی چاوترسێنكردنی خەڵك لەلایەن دەسەڵاتەوە. تەنها لەماوەی دوو مانگدا 42 كەس لەو زیندانانە لەسێدارە دراون كە یەك كەسیان بەناوی محێدین ئیبراهیمی بەزیندانی سیاسی كورد لەقەلەمدراوەو ئەوانەی دیكە زۆرینەیان تۆمەتی كوشتنی بەئەنقەست و بازرگانیی بەماددە هۆشبەرەكانەوە بووە. ئاستی چاوسووركردنەوە و سەركوت بەجۆرێك بەرزبووەتەوە كە تەنها لە یەك رۆژدا هەشت كەسی كورد لە (16/3/2023) لەزیندانی ورمێ لەسێدارەدران، بۆیە وەك باوكی كۆماری درئۆفتادە لەسەر گڵكۆی رۆڵە كوژراوەكەی وتی: ئەگەر كورد یەكڕیز نەبێت هەموویان دەكوژرێن. ئەوەی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەدیدەكرێت ئامادەكارییە بۆ سەرهەڵدانەوەی ناڕەزایەتییەكی فراوان و بەردەوامبوونی شۆڕشی ژینا لەنەورۆزەوە تاشەقام و شارەكانی سەرتاسەری ئێران.

هاوڵاتی   ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوای چوار ساڵ هەڵپەساردن دەنگی لەسەر چەند بڕگەیەكی هەمواری یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاكانی عێراقداو بڕیاریشیدا رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان لەعێراقدا (بەبێ هەرێمی كوردستان) بەڕێوەبچێت، ئەندامێكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش ئاشكرایدەكات هێزەكانی ناو هاوپەیمانێتی ئیدارەدانی دەوڵەت لەسەر تێپەڕاندنی یاساكە كۆكن، چاودێرێكی سیاسیش رایدەگەیەنێت پێناچێت لەمساڵدا هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت و دەكەوێتە ساڵی داهاتوو. بەرەبەیانی رۆژی 20ی ئادار، ئەنجومەتی نوێنەرانی عێراق سەرەڕای ناڕەزایی بەشێك لەفراكسیۆنە ئۆپۆزیسیۆن و پەرلەمانتارە سەربەخۆكان و بایكۆتكردنی دانیشتنەكانی پەرلەمان، دەنگی لەسەر حەوت مادەی پڕۆژەیاسای هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان لەكۆی 15 ماددەی پڕۆژەكە داو كۆبوونەوەكەی بۆ رۆژی 25ی ئادار هەڵگرت، هاوكات بڕیاریشیدا 6ی تشرینی دووەمی 2023ی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان ئەنجامبدرێت. پرۆژەیاسای هەمواری هەڵبژاردن كە لەساڵی 2019ەوە هەڵپەسێردراوە هێشتا بەتەواوەتی دەنگی لەسەر نەدراوەو بڕیارە رۆژی شەممەی داهاتوو 25ی ئادار دەنگی لەسەربدرێت و تیایدا هەردوو هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجوومەنی پارێزگاكان لەپڕۆژەیاساكەدا كراون بەیەك و بەگوێرەی ئەو ماددانەی پەسندكراون، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی عێراق وەك خۆیان دەمێننەوە كە 329 كورسین و ژمارەی كۆتای پێكهاتەكانیش گۆڕانكارییان تێدانەكراوە كە نۆ كورسییەو دوایین هەڵبژاردنیش بۆ ئەنجومەنی پارێزگاكان لەساڵی 2013 كراوەو بەهۆی رووداوو گۆڕانكارییە سیاسییەكانەوە هەڵبژاردن لەساڵەكانی دواتردا ئەنجامنەدراوە، بەهۆی خۆپیشاندانەكانی تشرینی یەكەمی ساڵی ٢٠١٩ یاساكە لەپەرلەمان هەڵپەسێردرا، كەئەمەش یەكێك بوو لەداواكارییەكانی خۆپیشاندەران بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاكان چونكە ئەوكات وەك خۆپیشاندەران رایانگەیاندبوو، ئەنجوومەنی پارێزگاكان خزمەتگوزاری پێشكەش بەخەڵك ناكەن و لەگەندەڵی تێوەگلاون و هەر لەو ساڵەدا كارەكانی ئەنجومەنەكان سڕكراون. بەگوێرەی ئەو هەموارەی ئەنجامدراوە ماددەی 15 كەتایبەتە بەكورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران هەروەكو خۆی ماوەتەوە كە 329 كورسیەو 320 كورسی بەسەر پارێزگاكاندا دابەشكراوەو ئەو نۆ كورسییەی كەدەمێنێتەوە دەدرێت بەپێكهاتەكان ( مەسیحی پێنج كورسی، ئێزدی یەک كورسی، شەبەك یەک كورسی، كوردی فەیلی یەک كورسی ، سابئەی مەندائی یەک كورسی). بەپێی ماددەی 16ش كەپەسەندكراوە كۆمیسیۆن پشت بەئامێری ئەلەكترۆنی دەبەستێت بۆ خێراكردنی ئەنجامەكان و پرۆسەی ژماردن و جیاكردنەوەی دەستی بۆ سەرجەم وێستگەكان كە لەناو هەمان وێستگەدا ئەنجامدەدرێت، پێویستە كۆمیسیۆن لەماوەی (24) كاتژمێردا ئەنجامی هەڵبژاردنی تایبەت و گشتی رابگەیەنێت، لەحاڵەتێكدا ئەنجامی بژاردنی دەستی و ئەلەكترۆنی هاوتا نەبوون لەهەمان وێستگە كەڕێژەكەی 5% كەمتر بوو، ئەوا ئەنجامی بژاردن و جیاكردنەوەی دەستی حساب دەكرێت و لەحاڵەتێكدا رێژەكە (5%) زیاتر بوو، وێستگەكە دەگوازرێتەوە بۆ سەنتەری وردبینی ناوەندیی لەپارێزگاكەو كۆمیسیۆن لەڕێی بژاردن و جیاكردنەوەی دەستییەوە ئەنجامەكان یەكلادەكاتەوە. دوای دەستبەكاربوونی كابینەكەی محەممەد شیاع سودانی ، سەرۆك وەزیران بەڵێنی دا  لەماوەی ساڵێك و شەش مانگدا، ئامادەكاری بكرێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجوومەنی نوێنەران، بەڵام لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان كەدەسەڵاتیان بەدەستەوەیە لەبری ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دەیانەوێت پێش ئەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوەبچێت و سیستەمەكەش لەفرە بازنەییەوە بگۆڕن بۆ هەر پارێزگایەك یەك بازنەیی (سانت لیگۆ) بێت، هاوكات لەكارنامەی حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی بەڵێنی ئەوە دراوە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك (كە لەساڵی 2005)ەوە نەكراوە هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی دیكە ئەنجامبدرێت. بەكارهێنانی سیستەمی یەك بازنەیی (سانت لیگۆ) كەهێزەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی و ئیدارەی دەوڵەت پشتگیری دەكەن بریتییە لەدابەشكردنی كورسییەكان بەسەر لیست و قەوارەكانی بەشداربوو لەهەڵبژاردن، بەمەبەستی كەمكردنەوەی جیاوازی نێوان ژمارەی دەنگەكان و ژمارەی كورسییەكان، هەروەها لەچوارچێوەی سیستەمەكەدا، هەر پارێزگایەك دەكرێت بەیەك بازنە، ئەو سیستەمەیش لەهەڵبژاردنەكانی ٢٠١٤، ٢٠١٨ جێبەجێ كراو عێراق كرابوو بە ١٨ بازنە. لەچوارچێوەی سیستەمی (سانت لیگۆ)دا بۆ دابەشكردنی كورسییەكان، سەرەتا لیستێك دروستدەكرێت و لەستوونی یەكەمدا ناوی قەوارە بەشداربووەكانی هەڵبژاردن دەنووسرێت و لەستوونی دووەمدا دەنگی بەدەستهاتووی هەر قەوارەیەك بەرامبەر ناوەكانیان دەنووسرێت و دواتر لەستوونەكانی دیكەدا، بە ریز دەنگەكان دابەشی ژمارەی تاكەكانی لیستی هەڵبژاردن كە (١.٧)ە دەكرێت و پاشان لەستوونی یەكەمەوە دەست دەكرێت بەدابەشكردنی كورسییەكان و یەكەم كورسی دەدرێت بە گەورەترین ژمارە، دووەم كورسیش بۆ دووەم گەورەترین ژمارەی ناو دەبێت، بەو شێوە كورسییەكان دەدرێتە ژمارە گەورەكان تا كۆتا كورسی. بەڵام لەسیستەمی «فرەبازنەیی»دا كە رەوتی سەدرو بەشێكی زۆری هێزە مەدەنی و تشرینییەكان و ئۆپۆزسیۆنەكانی دیكە پشتگیری دەكەن بریتییە لەدابەشكردنی هەر پارێزگایەك بەسەر ژمارەیەك بازنەداو ئەو سیستەمەیش لەهەڵبژاردنەكانی پێشوەختەی ئەنجوومەنی نوێنەران ساڵی ٢٠٢١ جێبەجێ كرا كەعێراق بەسەر ٨٣ بازنەی هەڵبژاردندا دابەشكرابوو. ئەحمەد فەواز پەرلەمانتاری چوارچێوەی هەماهەنگی و ئیدارەی دەوڵەت رایدەگەیەنێت رێككەوتنێك لەنێوان لایەنەكانی ناو هاوپەیمانێتی ئیدارەی دەوڵەت (كەیەكێتی و پارتی و سوننەكایشی تیادایە) لەئارادایە بۆ تێپەڕاندنی یاساكەو كوردەكان و سوننەكان پشتگیری تەواوەتیمان دەكەن، ئەو پەرلەمانتارە ئاماژە بەوەشدەكات لەدانیشتەكانی پەرلەماندا بۆ یەكلاكردنەوەی یاساكە پەنادەبرێتە بەر یەكێك لەم دوو بژاردەیە، یان ئەوەتا سانت لیگۆ 1.9 پەسەنددەكرێت یاخود سانت لیگۆی 1.7 پەسەند دەكرێت و دەنگی لەسەر دەدرێت. عەلی بەیدەر چاودێری سیاسی هەڵبژاردنەكانی عێراق بڕوای وایە لەمساڵدا هەڵبژاردنی پارێزگاكان ئەنجامنادرێت و دەكەوێتە سەرەتاكانی ساڵی داهاتوو، دەشڵێت لەماوەكانی داهاتوودا یاسای بودجە لەدیمەنی سیاسی پەرلەمانیدا باڵادەست دەبێت و ماوەیەكی زۆر دەخایەنێت. دەربارەی هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكانیش، عەلی بەیدەر دەڵێت بەرژەوەندی كوتلە سیاسییە گەورەكان ئەوەیە یاساكە بەسیستەمی سانت لیگۆی 1.7 یان 1.9 پەسەندبكرێت، چونكە زیاتر بەرژەوەندی خۆیانی تیادایەو گروپ و حزبە بچووكەكان دووردەخاتەوە، بەڵام ئەم خواستە دژی خواستی سەدرییەكان و زۆرینەی هێزو لایەنە مەدەنی و ئۆپۆزسیۆنەكان و خەڵكییە. جەختیش لەوەدەكاتەوە تاوەكو رێژەی سیستەمی سانت لیگۆ كەمتر بكرێتەوە بۆ 1.5، 1.3، 1.1 ئەوا تاڕادەیەك دادپەروەری درووستدەكات و هەلی ئەوە دەڕەخسێنێت كە هێزە بچووك و كەسایەتییە بێلایەنەكان بێنە ناو پرۆسەی سیاسییەوە. دەنگدان لەسەر هەمواری پرۆژەی یاساكە لەكاتێكدایە پێكهاتەیەكی سیاسی گرنگی عێراق كەئەویش رەوتی سەدرە دژی ئەوەیە دەستكاری بەشێكی گرنگی یاساكە بكرێت كەئەویش گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردنە لەفرەبازنەییەوە بۆ یەك بازنەیی و هەرچەندە هێشتا دەنگ لەسەر ئەو بڕگانە نەدراوە، بەڵام بەبڕوای چاودێرانی دۆخی سیاسی عێراق لەحاڵەتی دەنگدان لەسەر ئەو پێشنیارە سەدرییەكان بێدەنگ دانانیشن و دووبارە دەڕژێنەوە سەر شەقامەكان.

باكور بۆتان لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا، كەبڕیارە ١٤ی مانگی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەبچن، پارتە سیاسییەكان بەرەكانیان یەكلایی دەكەنەوە، هەدەپە لەگەڵ ئەوەی ئەردۆغان رەتدەكاتەوە بەڵام هێشتا كەمال كلیچدار ئۆغڵۆشی پەسەند نەكردووە، كلیچدار ئۆغلۆ سەردانی هەدەپەی كردو باسی چارەسەركردنی پرسی كوردی لەپەرلەمانەوە كرد، هاوكات داخستنی هەدەپەو قەدەغەی سیاسی لەسەر ٤٥٠ سیاسەتمەداری لەمانگی داهاتوودا ئەگەرێكی كراوەیەو ئەو پارتەش پلانی بی خۆی ئاشكرادەكات، ئەوە لەكاتێكدایە گومانی ئەوەدەكرێت ئاكەپەو مەهەپە ئامادەنەبن لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە دەسەڵات رادەست بكەن و لێكدانەوەی ئەوە دەكرێت لەدواساتدا ئەردۆغان سیناریۆیەك دروستبكات و كورسیەكەی جێنەهێلێت. دوای یەكلاییبوونەوەی، كاندیدی هاوبەشی هاوپەیمانی گەل كە كەمال كلیچدار ئۆغلۆیە، دواجار هاوپەیمانی كۆماریش بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆش بێت، كاندیدەكەی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی ئاشكراكرد. فراكسیۆنەكانی پارتی دادوگەشەپێدان و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست لەپەرلەمانی توركیادا، بەفەرمی رایانگەیاند كەئەوان دەیانەوێت، كاندیدەكەیان بۆ سێیەم جار رەجەب تەیب ئەردۆغان بێت، هەرچەندە تێبینیش لەسەر كاندیدكردنی هەیە، بەهۆی ئەوەی دەستووری توركیا رێگە نادات، كەسێك سێ جار ببێتە سەرۆككۆماری وڵات. ئەوەی ماوەتەوەو تاوەكو ئێستا، كاندیدی خۆی ئاشكرا نەكردووە، هاوپەیمانی رەنج و ئازادییە كە لەپارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)و شەش پارتی دیكەی چەپ و كۆمۆنیستی پێكهاتووە. هاوپەیمانی رەنج و ئازادی لەدوایین كۆبوونەوەیاندا كە، سەرۆك و هاوسەرۆكانی هەموو پارتەكانی بەشدار لەهاوپەیمانێتیەكە بەشداریان تێیدا كرد، رایانگەیاند، ئەوان لەسەر ئەوە رێككەوتوون كەهەر پارتێك و بەلۆگۆی خۆی بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا بكات. هەرچەندە هەدەپە لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نەبوو، بەڵام پارتەكانی دیكەو بەتایبەتی پارتی كرێكارانی توركیا (تیپ) پێداگیری كردو پارتەكانی دیكە لەسەر ئەم پلانە رازی بوون. پرسێكی دیكەی كۆبوونەوەكە، دیاریكردنی كاندیدی هاوبەشی لایەنەكانی نێو هاوپەیمانێتیەكە بوو بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیا، بەڵام لەكۆبوونەوەكەدا پرسەكە یەكلایی نەكرایەوەو راگەیەندرا كە لەچەند رۆژێك داهاتوودا، پرسەكە یەكلایی دەكەنەوە. كەمال كلیچدار ئۆغلۆ بۆ سەركەوتنی لەهەڵبژاردنەكاندا، پێویستی زۆری  بەدەنگی هاوپەیمانی رەنج و ئازادیە كەدەنگی هاوپەیمانێتیەكە وەك كلیلی دەرگای سەركەوتنی ئەردۆغان یاخود كلیچدار ئۆغلۆ دادەنرێت. لەڕاستیدا یەكلایی بووەتەوە كەهاوپەیمانێتیەكە بەهیچ شێوەیەك لەئەردۆغان نزیك نابێتەوە، بەڵام تاوەكو ئێستاش كلیچدار ئۆغلۆیان پەسەند نەكردووە. كلیچدار ئۆغلۆ: شوێنی چارەسەری پرسی كورد پەرلەمانە دوای چاوەڕوانییەكی زۆر ٢٠ی ئازار، كەمال كلیچدار ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی گەل بۆ پۆستی سەرۆكایەتی توركیاو میدحاد سانجارو پەروین بوڵدان هاوسەرۆكانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەباڵەخانەی پەرلەمانی توركیا كۆبوونەوە. دوای كۆبونەوەكە كەمال كلچدارئۆغلۆ رایگەیاند كە لە كۆبونەوەكەدا باسی پرسی كوردیان كردووە و پرسی كورد لە پەرلەمان چارەسەر دەكرێت. كلچدار ئۆغلۆ هەروەها باسی زمانی كوردیشی كردو وتی: « لەپەرلەمانی توركیا نووسینی فەڕەنسی و ئینگلیزی دێتە بەردەستیان كێشە نییە، بەڵام كاتێك وشەیەكی كوردی دەبیستن دەڵێن تێناگەین، لەكاتێكدا كە بەهەزاران ساڵە ئەم زمانە هەیەو لەتوركیاش كەناڵی تەلەفزیۆنی تی ئاڕ تی كوردی هەیە. پەروین بوڵدان و میدحاد سانجاریش دوای كۆبوونەوەكە بۆ میدیاكان قسەیان كردو ئاماژەیان بەپرسی كوردو كێشەكانی توركیا كردو ئەوانیش تەئكیدیان لەچارەسەری پرسی كوردو هەموو پرسەكانی توركیا لەپەرلەمانی توركیا كردەوە. هاوسەرۆكانی هەدەپە، رایانگەیاند كەكۆبوونەوەیەكی زۆر باش بووەو دواتر بەوردی ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكە ئاشكرا دەكەن، بەبێ ئەوەی ئاماژە بەوە بكەن كەدەنگ بە كلیچدار ئۆغلۆ كاندیدی ئۆپۆزسیۆن دەدەن یان نا؟. لەلایەكی دیكەوە هەدەپە لەدۆخێكی ئاڵۆزدایەو مەترسی داخستنی لەسەرەو دوایین دانیشتنی دادگاییكردنیشی، بڕیارە ١١ی مانگی نیسان بەڕێوەبچێت. رۆژێك بەر لەدادگاییكردنەكەش كەدەكاتە ١٠ی نیسان، دوا وادەی وەرگرتنی ناوی كاندیدەكانی پارتە سیاسییەكانە لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیاوە. بۆیە مەترسی ئەوە هەیە، ئەگەر هەدەپە بەناوی خۆیەوە كاندید تۆمار بكات، ئەوا مەترسی هەیە رۆژێك دوای رادەستكردنی ناوی كاندیدەكان لەلایەن دادگای دەستوورییەوە دابخرێت و بەمەش، ئیدی ناتوانێت بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا بكات و بۆ ماوەی چوار ساڵ لەدەرەوەی پەرلەماندا دەمێنێتەوە. بۆ ئەوەی هەدەپە مەترسیەكە بڕەوێنێتەوە، پلانی بی ئاشكرا كردووە كەئەویش بەشداریكردنی هەڵبژاردنەكانە لەڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە. ئەو پارتە لەساڵی ٢٠١٠ەوە دامەزراوە و لەساڵی ٢٠١٢دا یەكەم كۆنگرەی خۆی ئەنجامداوەو بەفەرمی لەتوركیا دەستی بەكار كرد. پارتەكە هیچ سەرۆك و هاوسەرۆكێكی نییە، تەنیا هاووتەبێژی پیاوو ژنی هەیە كەئەگەرێكی زۆرە، هەدەپە لەو رێگەیەوە بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا بكات. بەرپرسانی پارتەكە ئاشكرایانكردووە كەپێشوازی لەهەدەپە بكەن، بەڵام كێشەیەكی دیكەش كەڕووبەرووی هەدەپە بووەتەوە، ئەوەیە كە لەسكاڵاكەی دژیدا، باسی ئەوە دەكرێت، پێویستە قەدەغەی سیاسی لەسەر ٤٥٠ سیاسەتمەداری پارتەكە دابنرێت و ئەوەش وادەكات كە لەو كەسانە ئاگادار بێت كە كاندیدی دەكات. بەم شێوەیە، ئیدی پارتە سیاسییەكان بەرەكانیان یەكلایی دەكەنەوەو ئامادەكاری بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن دەكەن كە لەناوەڕاستی مانگی نیساندا دەستپێدەكات. لەهەفتەی رابردوودا، چەندین كۆمپانیای گەورەی راپرسی توركی وەك كۆمپانیاكانی (ئەلفا، ئۆ ئاڕ جی، پییارو ئاكسوی)، راپرسیان لەبارەی دەنگی كەمال كلیچدار ئۆغلۆو رەجەب تەیب ئەردغان ئەنجامداوە، لەهەموو راپرسیەكانیشدا بەجیاوازی لەسەدا پێنج بۆ لەسەدا ١٠ كەمال كلیچدار ئۆغلۆ لەپێشەوە دەبێت. بەڵام پرسێكی دیكە ئەوەیە كە لەزۆربەی راپرسیەكاندا، هیچ كاندیدێك ناتوانێت لەخولی یەكەمدا دەنگی پێویست بۆ سەركەوتن بەدەستبهێنێت كەپێویستە كاندیدی سەرۆكایەتی لەسەدا ٥١ی دەنگەكانی هەبیت، بۆیە هەدەپە ئەنجامەكە  یەكلایی دەكاتەوە، ئەگەر لەگەڵ كلیچدار ئۆغلۆ رێكبكەوێت كە بەئەگەرێكی زۆر رێكدەكەوێت. هەرچەندە زۆربەی ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن كە هاوپەیمانی كۆمار بەسەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا، لەم هەڵبژاردنەدا، دوای ٢٠ ساڵ لەحوكمڕانی شكست بهێنێت، بەڵام گۆمانی ئەوەش دەكرێت كەئەردۆغان دەست بەسیناریۆ بكات و كورسی دەسەڵات بەجێنەهێڵێت. لەم بارەیەوە، موراد قەرەیلان ئەندامی كۆمیتەی بەڕێوەبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیاكانی نزیك لەپارتەكەی رایگەیاند، هەڵبژاردنەكانی ١٤ی ئایار وەك گەلانی توركیا بۆ گەلی كوردیش زۆر گرنگە. لەبەرئەوەی نەك تەنیا سەرۆك كۆمار بەڵكو سیستم گۆڕانكاری بەسەردادێت. هێزە قوڵەكانی نێو دەوڵەت بۆ ئەوەی بتوانن شەڕ بەڕێوەبەرن ئەم سیستمەیان دروستكردووە. بەڵام سیستمەكە زۆر ئۆتۆریتەرە. ئەمەش كۆمەڵگای توركیای زۆر لاواز كردووە. بێگۆمان لایەنێك دەیەوێت بەردەوامی بەسیستمەكە بدات. بەڵام گەل دەیەوێت سیستم بگۆڕدرێت و هەڵبژاردن لەسەر ئەم بناغەیە بەڕێوەببرێت. واتە هەڵبژاردن لەسەر سیستم ئەنجامدەدرێت. قەرەیلان وتی: « پرسە گرنگەكە ئەوەیە ئایا حكومەتی ئاكەپەو مەهەپە رازی دەبێت بەهەڵبژاردنەكان كۆتایی بەدەسەڵاتەكەیان بهێندرێت؟ ئەمە جێگەی گۆمانە. ئاشكرایە كەفێڵ و تەڵەكەبازی زۆر بەكاردەهێنن. لەم رووەوە خوی ئاكەپە بەباشی دەناسرێت. لەهەڵبژاردنەكانی ئەستەنبوڵدا بینراو  زۆر نموونەی بەرچاوی دیكەی بەم شێوەیە هەیە. بەبەردەوامی سەرقاڵی فێڵ و تەڵەكەبازیە؛ هەموو شتێك بەگوێرەی بەرژەوەندی خۆی رێكدەخات. واتە ئاكەپەو مەهەپە هەموو شتێك سەرلەنەوێ بۆ بەرژەوەندی خۆیان بنیاتدەنێن و نایانەوێت دەست لەكورسی دەسەڵات هەڵبگرن».

تەرمی 9 ئەندامی یەکینەکانی دژە تیرۆر (یات)ی سەر بە هەسەدە کە لە روداوی هەلیکۆپتەردا گیانیان لەدەستدا، گەیشتنە حەسەدە. سبەینێ بە ڕێورەسمێک بەڕێدەکرێن ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرتای (هەسەدە) بە راگەیەندراوێک ئاماژەی بەوەکرد کە تەرمی شەڕڤانانی یەکینەکانی دژە تیرۆر (یات) ئەمڕۆ گەیشتوونەتە حەسەکە.  لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، " دوای چەندین پەیوەندی، هێزەکانمان تەرمی 9 شەهیدی فەرماندە و شەڕڤانی یەکینەکانی دژە تیرۆر (یات)یان گەڕاندەوە کە لە ئەنجامی کەوتنی دوو هەلیکۆپتەردا شەهید ببوون. تیمێکی هێزەکانمان لەگەڵ فەرماندەیی گشتی، تەرمی شەهیدانیان گەیاندە شاری حەسەکە. رۆژی چوار شەممە (22ئازار)، هێزەکانمان بە رێورەسمێک، شەهیدەکان بەڕێ دەکەن. رێورەسمەکە کاتژمیر 11:00 بە بەشداری گەل لەبەردەم نەخۆشخانەی شەهید ساریا لە گەڕەکی خوێران دەست پێدەکات، دواتر تەرمی شەهیدان لەسەر شان دەگوازرێنەوە بەرەو یاریگای سەردەم لە گەڕەکەکە و لەوێ رێورەسمێک ئەنجام دەدرێت." رووداوەکە چۆن روویدا و چی کاردانەوەیەکی بەدوای خۆیدا هێنا؟ پرسی کەوتنەو خوارەوەی 'هەلیکۆپتەرێک یاخود دوو هەلیکۆپتەر' لە نزیک گوندی بێرکیاتی سەر بە ناحیەی چەمانکێی پارێزگای دهۆکی هەرێمی کوردستان، لە شەوی ١٥ی ئازار، مشتومڕێکی زۆری لێکەوتووەتەوە، کە تاوەکو ئێستا چۆنیەتی رووداوەکە بە تەواوی روون نەبووەتەوە کە بەو هۆیەوە 9 بەرپرسی گەورەی دژە تیرۆری رۆژئاوای کوردستان گیانیان لەدەستدا کە یەکێکیان شەڕڤان عەبدی، خوشکەزای مەزلۆم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) بوو. سەرەتا، دژە تیرۆری هەرێمی کوردستان لەم بارەیەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند کە هەلیکۆپتەرێک کەوتووەتە خوارەوە و تەرمی حەوت شەڕڤانی هەسەدە کە ئەو بە پەکەکە ناوی هێنا، لەنێویدا دۆزراونەتەوە. دوابەدوای رووداوەکە، هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە) لەم بارەیەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، لەو دوو هەلیکۆپتەرەی كە ١٥ ئەم مانگە لە دهۆك كەوتە خوارەوە، 9شەڕڤانیان شەهید بوون. هەسەدە وتی، هەلیكۆپتەرەکان لە رۆژئاوای كوردستانەوە بەرەو شاری سلێمانی هەرێمی كوردستان، بە مەبەستی گواستنەوەی ئەندامانی دژە تیرۆری رۆژئاوا بۆ مەشق و راهێنان روویشتوون، بەڵام بە هۆی دۆخی خراپی كەشوهەواوە کەوتووەنەتە خوارەوە. هەسەدە بانگەوازی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد كە لە رادەستكردنەوەی تەرمی شەڕڤانانیدا ئاسانكاری بكات. هەرچەندە، هەسەدە ئاماژەی بەوەکرد کە دوو هەلیکۆپتەر کەوتووەنەتە خوارەوە، بەڵام دژە تیرۆر و بەرپرسانی باڵای هەرێمی کوردستان (پارتی دیموکراتی کوردستان) رایانگەیاند، تەنیا هەلیکۆپتەرێک کەوتووەتە خوارەوە و ئەوەی دیکە، لە ناوچەکە دوور کەوتووەتەوە. هەرچەندە دژە تیرۆری هەرێمی کوردستان سەرەتا وتی، تەنیا حەوت تەرمیان دۆزیوەتەوە، بەڵام 19ی ئەم مانگە، سەرچاوەکانی هەواڵی باسی ئەوەیان کرد کە دوو تەرمی دیکەی شەڕڤانان لە ناوچەیەکی دیکەی نزیک لە رووداوەکە دۆزراونەتەوە. بەمەش پشتڕاست بووەوە کە 9 شەڕڤان لە رووداوەکەدا گیانیان لەدەستداوە. هەسەدە جگە لەو راگەیەندراوە و ئاشکراکردنی ناسنامەی شەڕڤانان هیچ راگەیەندراوێکی دیکەی لەبارەی رووداوەکە بڵاونەکردووەتەوە و وڵامی هیچ لایەنێکی نەداوەتەوە، بەڵام مەسرور بارزانی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، لەبارەی رووداوەکە و هەلیکۆپتەرەکان زانیاری نوێی بڵاوکردەوە. مەسرور بارزانی رایگەیاند، تەنها یەک هەلیکۆپتەر بووە و ئەو هەلیکۆپتەرە لەلایەن گروپێکی ناو یەکێتییەوە کڕدراوە و نازانن چۆن گەیشتووەتە دەست دەستی هێزەکانی هەسەدە. فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە تایبەتە هاوبەشەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییش بە راگەیەندراوێک، سەرەخۆشی لە هەسەدە و خانەوادەی شەڕڤانان کرد و وتی، "فیداکاریان لە پاراستنی سوریادا لەبیر ناکرێت." بەڵام هیچ روونکردنەوەیەکی لەبارەی هەلیکۆپتەرەکان نەدا. کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لەم بارەیەوە بێدەنگی شکاند و زاگرۆس هیوا وتەبێژی کەجەکە بۆ ئاژانسی ئەسوشێدت پرێس رایگەیاند، پێدەچێت هەلیکۆپتەرەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ئەمریکا بن و هێزەکانی سوریای دیموکراتیان لە رێگەیەوە گواستبێتەوە. هەرچەندە میدیاکانی تورکیا، بە چڕی باسی رووداوەکەیان کرد و ئاماژەیان بەوەکرد کە هەلیکۆپتەرەکان لەلایەن چ دەوڵەت و گروپێکەوە رادەستی هەسەدە کراون، بەڵام تاوەکو ئێستا بە فەرمی دەوڵەتی تورکیا یاخود سوپای ئەو وڵاتە، هیچ راگەیەندراوێکی بڵاونەکردووەتەوە و پێدەچێت، لە لێکۆلینەوەکانیاندا بەردەوام بن، چونکە بە گوێرەی زانیاریەکان، هەلیکۆپتەرەکان لە جۆری (ئەی ئێس 320ی یۆرۆکۆپتەرن و لەلایەن کۆمپانیایەکی هاوبەشی ئەڵمانی و فەڕەنسیوە بەرهەم هێناون و تورکیاش گرێبەستی لەگەڵ کۆمپانیاکەدا هەیە. لەم بارەیەوە، سەرچاوەیەکی نزیک لە خانەوادەی شەڕڤان عەبدی، فەرماندەی گشتی دژە تیرۆری رۆژئاوا کە لە رووداوەکەدا گیانی لەدەستداوە و هاوکات، خوشکەزای مەزلۆم عەبدی فەرماندەی گشتی هەسەدەیە، بە هاوڵاتی راگەیاند، خانەوادەی شەڕڤان عەبدی گۆمانیان لەوە نییە کە هەلیکۆپتەرەکان یاخود هەلیکۆپتەرەکە بەهۆی ناجێگیری کەشوهەواوە کەوتووەتە خوارەوە و ئامادە نەبوون هیچ قسەیەکی دیکە لەسەر رووداوەکە بکەن. لە بەرامبەر قسەکانی مەسرور بارزانی کە راگەیاندبوو، هەلیکۆپتەرەکان لەلایەن گروپێکی نێو یەکێتی نیشتیمانی کوردستانەوە کڕدراون، بەڵام نازانرێت، بۆچی رادەستی هەسەدە کراون، ستران عەبدوڵلا ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی، بە ئاژانسی رۆژنیوزی راگەیاند، وەک 'مام جەلال' دەڵێت، هاوکاریکردن بۆ یەکێتی شەرەفە و تۆمەتەکان رەت دەکەنەوە.

هەندێك لەیاسا بەراییەكان سەبارەت بەتاوانەكان و سزایەكانییان لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كۆن چێ كراون. سۆمەریی و بابلی و ئاشووریی و ئیلامیی و هۆری و كاسییەكان و هتد... هەریەك یاسای تایبەت بەخۆیانیان هەبووە، لەنێو ئەوانەشدا، دەكرێت یاساكانی حاموڕابی بەناسراوترینیان دابنرێت. لەگەڵ ئەوەشدا زۆر یاسای تر لەپێش یاساكانی حاموڕابییەوە بوونیان هەبووە. هەروەها سەرەتاییترین یاسای میزۆپۆتامیا یاسای ئوركاگینا بوو كە لەسەدەی بیست و چواری پێش زاینییەوە نووسراوە، بەم رەنگەش تائێستا هیچ روو تەختێكی بزماری زیندووی یاساكان نەدۆزراونەتەوە. بۆیە ئێمە تەنها لەڕێگەی سەرچاوەی كارە دێرینەكانی دیكەوە لەبارەی بوونیانەوە دەزانین. هەروەها دێرینترن یاسایی زیندوو یاسای ئورنامویە كەنزیكەی ٣٠٠ ساڵ بەر لەیاساكانی حاموڕابی نووسراوە. هەرچەندە لەسەردەمی پاشای ئور نامووی ئورەوە (٢١١٢-٢٠٩٥ پێش زایین) دەرچووە. بەڵام بەبڕوای بەشێك لەمێژوونووسەكان لەلایەن شولگی كوڕی ئور ناموو پاش مردنی بڵاوكراونەتەوە. یاساكانی ئورناموو بەیەكێك لەو یاسا گرنگانەی شارستانییەتی مرۆڤی كۆن درووستی كردووە دادەنرێت. هەروەك تووێژینەوە لەیاسا مۆدێلێكی پێشكەوتن و پێواژۆیەكی سەرەكی گەشەندنی نەتەوەكانەو پێویستی بەلێكۆڵینەوە لەیاساكانی حامووڕابی و ئەو  یاسا دێرینانە هەیە وا كاریگەریی بەرچاویان لەسەر ئەم یاسایە بووە، وەك یاساكانی ئەشنۆنا و لیپیت عەشتارو چاكسازییەكانی ئەركاجینیا و یاسای ئورناموو. بەتایبەتیش یاساكانی ئورناموو بەیەكێك لەو یاسا گرنگانەی وا شارستانییەتی مرۆڤی كۆن درووستی كردووە دادەنرێت. لەلایەكی دیكەوە، دوابەدوای پاشەكشەی ئەكەدییەكان بۆ سەر چیای زاگرۆس، ئور ناموو بناغەی شانشینی سێیەمی ئور یاخود ئیمپراتۆرییەتی سۆمەری نوێ، لەسەر دەستی ئۆتو هێگال دامەزراند. بەم دەستنێژە ئور ناموو جڵەوی تەواوەتیی پێكڕای سۆمەرییەكانی بەدەستهێناو وەك دەوترێت خوداوەند نانەر ئور نامووری وەك پاشای ئورو نوێنەری خۆی لەسەر زەوی چەسپاندووە. لیۆنارد ویڵیی شوێنەوارە سەرەكییەكانی سەردەمی دەسەڵاتی پاشا ئور ناموو كەتیشكۆی دەخستەسەر حەوت ساڵەی دەسەڵاتی پاشا ئور دۆزییەوە. هەروەها شانشینی سێیەمی ئور لە ١٢٢ ساڵی دواتردا لەلایەن پێنج پاشاوە بەڕێوەدەبرا. شوێنەوارناسی لێهاتوو لیۆنارد ویڵیی شوێنەوارە سەرەكییەكانی سەردەمی دەسەڵاتی پاشا ئور ناموو كەتیشكۆی دەخستە سەر حەوت ساڵەی دەسەڵاتی پاشا ئور دۆزییەوە، جا ئەمەش لەڕاپەڕینە سەركەوتووەكەیەوە دژ بەپاشا دروستبوو بوو. هەروەها ئور ناموو چەند شارو شوێنگەی پەرستن و ماڵباتی بنیات نا. لەلایەكی ترەوە كۆشكێكی تایبەت بەخۆی و تاوەرو شورایەكیشی بەچواردەوری شاری ئوردا درووستكرد. شارەكانی لاكاش، ئیریدۆ، ئوما، لارسا، و ئورب شاكارگەلێكی تەلارسازی بوون بەدەستی ئور-ناموو دروستكراون. ئاوەڕێ، جۆگەلە و بورجی وای دروستدەكردو ناوی خۆی لەسەر هەڵدەكۆڵین كە بۆ تەمەنێك خۆیان دەگرت. هەروەها پاشایەك، ئەو كەسەی بۆ ماوەی ١٨ ساڵی رەبەق حوكمڕانی كرد، لە ٢١٠٦ بۆ ٢١٠٣ پ.ز، یاساكانی حاموڕابیشی لەسەریان هەڵكۆڵی كەئێستا لەئیستانبووڵ ماونەتەوە. تا ئەم ساتەوەختە یاسای ئور-ناموو بەكۆنترین یاسا نەك بەتەنها لەمیزۆپۆتامیا، بەڵكو لەتەواوی جیهان دادەنریت. ئەم یاسایە بۆ بەرقەراركردنی دادپەروەری و بنڕكردنی چەوساندنەوە لەسەرانسەری وڵات كاریپێدەكرا. یاسایەكە بەپێشەكیەك دەستپێدەكات كە لەسەر بنەمای تیۆری فەرمانی پیرۆزە. سەرەتا پێیان وابوو یاساكانی ئور-ناموو لە ٣١ بڕگە پێكهاتوون، و كەوابێت تەنها سێ دانەی كەمە. بەڵام دواتر تاتەقوڕینەیەك كە شەش بڕگە یاسای تێدابوو لە سیپار دۆزرایەوەو پێشەكییە كرچوكاڵەكەی بۆ پڕكردەوەو بەمەش سەرجەم بوو بە ٣٧ بڕگە یاسا.  ژمارە  یاسایەك دەركرابوون، لەوانە مافی ژن (بۆ نموونە مافی جیابوونەوەی ژن ئەگەر بێ پەیماننامە یاخود كۆیلایەتی شووی كردبێت)، سزای تاوان (تاوانی شەرەف،  ئەو كۆیلەیەی خۆی هاوئاستی خاتوونەكەی دەكاتەوە، شایەتی درۆ، تاڵانكردنی زەوی و زاری خەڵكی، دواخستنی موڵكانە، هەموو جۆرەكانی دەستدرێژی، تاوانی سێكسی و ناوزڕاندن و دزی)، قەرەبووكردنەوەو زیانگەیاندن و دواجار یاسا موڵكدارێتی و یاسا ژینگەییەكان.

ئیدارەی پارێزگای دهۆك ماوەی دوو مانگی وەكو موڵەت دابوو بە 11 پاڵاوگە بۆ جێبەجێكردنی چەند رێنماییەك، وادەكە كۆتایی هات و مەرجەكانیشیان جێبەجێنەكردووەو بەردەوامن لەكاركردن، حكومەتیش مۆڵەتەكەیان بۆ كاتێكی نادیار درێژدەكاتەوەو ئەمەش هاووڵاتیانی سنورەكەی نیگەران كردووە، دەڵێن: بۆن و دوكەڵی پاڵاوگەكان ژیانی لێهەراسان كردووین. هەوار جانگیر، دانیشتووی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی  وت:»زیاتر لە 10ساڵە لایەنی پەیوەندیدار هەر دەڵێن چیتر رێگا بەپاڵاوگە نەیاساییەكان نادەین ئیش بكەن بەڵام بڕیارەكان بەتەواوی جێبەجێ ناكرێن، نەك هەر رۆژێك بەڵكو هەر خولەكێك ئەو پاڵاوگایانە ئیش بكەن بۆ ژینگەی قەزاكەو تەندروستی مروڤ خراپە، خەڵكی ناوچەكە بێزاربوون لەبەر بۆنی ناخۆش و دۆكەڵەكەیان، دەمانەوێت بەهەر شێوەیەك بێت بابەتی ئەم پاڵاوگایانە لەبنەڕەتەوە چارەسەربكرێت نەك هەر ماوە ماوە موڵەتیان بۆ درێژبكرێتەوە و بەردەوامبن لەئیشكردن». سەبارەت بەو پاڵاوگایانە، خەلیل مەحمود قایمقامی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی رایگەیاند: «راستە لەكۆتایی ساڵی رابوردوو ئیدارەی پارێزگای دهۆك موڵەتی دوو مانگی دا بە 11 پاڵاوگەی كواشێ، كە لەو ماوەیە تەواوی مەرجەكانی حكومەت جێبەجێ بكەن، بەڵام ئیدارەی پارێزگای دهۆك منی ئاگاداركردوە كە موڵەتەكەیان درێژكراوەتەوەو كاتی موڵەتەكەش دیاری نەكراوە». خەلیل مەحمود وتیشی:»ئەو پاڵاوگایانە زیاتر لەدوو مانگە لەژێر تاقیكردنەوەدان، پێش تەواوبوونی موڵەتەكەیان لەگەڵ پارێزگاری دهۆك قسەمكرد بەمنی وت جارێ با ئیش بكەن تاكاتی كۆبوونەوە، پارێزگاری دهۆك جددییە لەچارەسەركردنی بابەتی پاڵاوگەكان، بەڵام بەهۆی سەرقاڵبوونی ئەو بەچەند پرۆژەو یادەكانی مانگی ئادار كەمێك دوادەكەوێت، خەڵكی قەزاكە دڵنیادەكەمەوە كە بڕیارێكی یەكلاكەرەوە دەدرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» ئەو پاڵاوگایانە كەئێستا ئیشدەكەن، بەشی زۆریان  گازوایل بۆ موەلیدەكانی سنوری پارێزگای دهۆك دابین دەكەن». خەلیل مەحمود وتیشی: ئەو 11 پاڵاوگەیە چەند مەرجێكیان جێبەجێكردووە بەڵام هێشتا هەموو مەرجەكانیان جێبەجێ نەكردووە ، دەستەی ژینگەو هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان سوورن لەسەر ئەوەی كەدەبێت لەو ماوەیە هەموو مەرجەكان جێبەجێ بكەن بەپێچەوانەوە دادەخرێن». هاوكات دلۆڤان یەحیا، كەخەڵكی كۆمەڵگای مسریكە لەسنوری قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت:»بێهیوا بووین لەچارەسەركردنی بابەتی ئەم پاڵاوگایانە، ئەگەر ئیرادەیەكی بەهێز هەبێت كەمتر لەكاتژمێرێك هەموویان دادەخرێن و رێگانادەن بەهیچ شێوەیەك ئیش بكەنەوە، شەوانە بۆن و دوكەڵەكەی ئەوەندە بڵاودەبێتەوە ناتوانم وەسفی بكەم، دەرگاو پەنجەرەو هەموو شتێك دادەخەین تاكەمێك ئیسراحەت بكەین هەر كەدەرگاو پەنجەرە بكەینەوە بۆنەكە دێت، بەتەواوی بێزاربووین نازانین چی بكەین». دلوڤان یەحیا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد:»حكومەت دەڵێت ئیشمان لەسەر پاڵاوگاكان كردووەو لە 45 پاڵاوگە كردوومانە بە11 پاڵاوگە، ئەوەی كەی چارەسەرە ئەگەر یەك پاڵاوگەش ئیش بكات زۆرە، دوو داواكاریمان هەیە یان بەتەواوی هەموویان دابخرێن یانیش تەواوی مەرج و رێنمایەكانی ژینگە و تەندروستی جێبەجێ بكەن بەتایبەت چارەسەری بۆن و دوكەڵەكەی تازیاتر خەڵك نەبێتە قوربانی». كۆی گشتی پاڵاوگە نەیاساییەكان 45 پاڵاوگە بوون 26یان داخران و 8 پاڵاوگەش خۆیان وازیانهێناو 11 پاڵاوگەش بەردەوامن لەكاركردن.

هێمن مەحموود   حكومەتی عێراق رووبەڕووی مەترسییەكانی سەرهەڵدانی داعش دەبێتەوەو بەرپرسێكی سەربازیش رایدەگەیەنێت هێشتا نزیكەی 400 بۆ 500 چەكداری داعش لەعێراقدا ماون، فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریكاش ئاشكرای دەكات دەستگیركراوەكانی داعش لەكەمپەكانی سوریاو عێراقدا سوپایەكی زیندانیكراوی داعشن، وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراقش دەڵێت هەموو ئەو عێراقیانەی كە لەكەمپی هۆڵ-ی سوریا دەستگیركراون مەرج نییە هەموویان داعش بن، ئیدارەی خۆسەریش لەباكووری رۆژهەڵاتی سوریا هۆشداری ئەوە دەدات توانای پێویستی لەبەردەست نییە بۆ بەردەوامیدان بەدەستبەسەركردنی ئەو خێزانانەی داعش كە لەكەمپی هۆڵن. دوای شكاندنی چەكدارانی رێكخراوی تیرۆرستی داعش لەعێراق لەساڵی 2017 و لەناوبردنی زۆرینەی چەكدارەكان و دەستگیركردنیان، هێشتا بەنیسبەت حكومەتی عێراقەوە مەترسییەكانی ئەو رێكخراوە كۆتایی نەهاتووەو رۆژانە هێزە ئەمنییەكانی عێراق چالاكی لەدژی پاشماوەكانی ئەو رێكخراوە لەناوچە جیاجیاكانی عێراقدا بەڕێوەدەبەن. فەریق رووكن قەیس محەمەداوی جێگری فەرماندەی پرۆسە هاوبەشەكانی عێراق كەهەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتیدا دەكات رایگەیاند: بەپێی زانیارییە هەواڵگرییە باوەڕپێكراوەكان كۆی پاشماوەی چەكدارانی داعش لەعێراقدا لە 400 تا 500 چەكدار تێناپەڕێت و لەسێ یان چوار پارێزگادا كردەوەیان هەیە، ئاماژەی بەدوایین چالاكیش كرد كە لەبیابانی ئەنبار لەدژی چەكدارانی داعش ئەنجامدراوەو تیایدا 22 چەكداری ئەو رێكخراوە كوژراون. هاوكات فەریق عەبدولوەهاب ساعیدی فەرماندەی دەزگای دژەتیرۆری عێراق رایگەیاندووە پرۆسەكە لەناوبردنی سەربازگەیەك بووە كەچەندین سەركردەی داعشی تیادا بووەو چالاكی ئەو رێكخراوەیان لەپارێزگاكاندا ئاراستەكردووە نەوەك لەناوبردنی مەفرەزەیەكی گەڕۆكی ئەو رێكخراوە بێت. بەپێی راپۆرتێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش كە لەمانگی شوباتدا بڵاوكراوەتەوە رێكخراوی داعش 5000 پێنج هەزار تاوەكو 7000 حەوت هەزار ئەندام و لایەنگرو چەكداری لەسوریاو عێراقدا هەیە، هاوكات لەساڵی 2022 دەزگای دژەتیرۆری عێراقی نزیكەی 150 چەكداری ئەو رێكخراوەی كوشتووە. شوێنی چەكدارانی ئەو رێكخراوەش لەناوچە بیابانی و شاخاوییەكانی پارێزگاكانی ئەنبارو تكریت و موسڵ و دیالەو سنوری عێراق و سوریا كردەوەی تیرۆریستیان هەیەو هاتوچۆ دەكەن، بەجۆرێك لەڕووی لۆجستییەوە سود لەناوچەكانی ئەنبارو نەینەوا دەبینن و لەڕووی چالاكیشەوە ناوچەكانی باكوری كەركوك و باكوری رۆژهەڵاتی دیالەو باكووری سەڵاحەدین و باكوری پارێزگای بەغدا چالاكن. فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریكاش هۆشداریدا لەهەبوونی سوپایەكی دەستگیركراوی داعش لەزیندانەكانی سوریاو عێراق بەوەی ئەگەر بێت و ئازادبكرێت ئاسایشی ناوچەكە دەخەنە مەترسییەوە. مایكل كۆریلا فەرماندەی ناوەندی سوپای ئەمریكا دوای سەردانیكردنی باكووری رۆژهەڵاتی سوریاو كۆبوونەوە لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) و سەردانیكردنی كەمپی هۆڵ و زیندانی غوێران كەهەزاران چەكدارو خێزانی داعشەكانی تیادا دەستبەسەرو زیندانیكراون رایگەیاند چەكدارە دەستگیركراوەكانی داعش لەسوریاو عێراق سوپایەكی راستەقینەی زیندانیكراوی ئەو رێكخراوەن، ئاماژەی بەوەشكرد ئەگەر بێت و ئازادبكرێن  مایەی مەترسییەكی راستەقینەن بۆ سەر ئاسایشی ناوچەكە، وتیشی: هیچ چارەسەرێكی سەربازی بۆ دەستگیركراوانی داعش نییە. فەرماندەكەی سوپای ئەمریكا باسی لەوەشكرد شەڕكردن لەدژی ئەو رێكخراوە شەڕكردنە لەپێناو ئارامی و ئاسایشی نەك هەر سوریاو عێراق بەڵكو هەموو ناوچەكە و هەرگیز رێگەنادەین جارێكی دیكە ئەو رێكخراوە سەرهەڵبداتەوە. دوای لەناوبردنی رێكخراوی داعش لەساڵی 2019 لەسوریا، چەكدارانی ئەو رێكخراوە لەناوچەكانی نێوان پارێزگای حمس لەناوەڕاست و دێرزور لەنزیك سنوری عێراق چالاكن و جاروبار كردەوەی تیرۆریستی ئەنجامدەدەن. هاوكات وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراق ژمارەی هاووڵاتییە عێراقییەكانی كەمپی هۆڵی لەسوریا ئاشكراكردووەو رایگەیاند هەموو ئەو عێراقییانەی لەو كەمپە دەستبەسەرن سەر بەرێكخراوی داعش نین. ئیڤان فایەق وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراق رایگەیاندووە هاووڵاتییە عێراقییەكانی ناو كەمپی هۆڵ ژمارەیان 31 هەزار كەسەو هەموویان سەر بەداعش نین، هەرچی كەسێكیان سەلمێنرا سەر بەداعشە راستەوخۆ رەوانەی دادگاكان دەكرێت، ئاماژە بەوەشدەكات جگە لەسوری و عێراقییەكان كەزۆرینەی دەستبەسەركراوانی كەمپی هۆڵ پێكدەهێنن، ژمارەی هاووڵاتیانی هەر وڵاتێكی دیكە 50 بۆ 60 كەسێكە. ئەو وەزیرە جەختیشی لەوەكردووەتەوە سەردانەكەی ئەمجارەی ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ عێراق سەردانێكی هاندانی بووە بۆ ئەوەی وڵاتانی جیهان هاووڵاتیانیان لەكەمپی هۆڵ ببەنەوە بۆ وڵاتانی خۆیان. ئیدارەی خۆسەریش لەباكووری رۆژهەلڵاتی سوریا هۆشداری ئەوە دەدات توانای پێویستی لەبەردەست نییە بۆ بەردەوامیدان بەدەستبەسەركردنی ئەو خێزانانەی داعش چجای ئەوەی بتوانێت هەموویان دادگایی بكات و داواش لەوڵاتان دەكات كە هاووڵاتییەكانی خۆیان وەربگرنەوە بەتایبەت ئەوانەی كەمپی هۆڵ، بەڵام سەرەڕای هەموو داواكاریی و هۆشدارییەك ژمارەیەكی كەم لەوڵاتان هاووڵاتیانی خۆیان وەرگرتووەتەوە وەك ئۆزبەكستان و كازاخستان و كۆسۆڤۆ و ژمارەیەكی كەم لەوڵاتە ئەوروپییەكانیش ژن و منداڵیان وەرگرتووەتەوە. بەپێی راپۆرتێكی ئیدارەكە خەڵكی زیاتر لە 50 وڵات لەكەمپی هۆڵ دەستبەسەرن، گەڕاندنەوەی هاووڵاتیانی هەندێ وڵاتیش تەنیا بەهۆی دۆخێكی تایبەتی مرۆیی وەك نەخۆشی و بێ باوكییەوە بووە. بەپێی راپۆرتەكەی ئیدارەی خۆسەری، ئیدارەكە داوای لەتەواوی وڵاتان كردووە ژن و منداڵەكانیان ببەنەوە بۆ وڵاتی خۆیان، بەڵام پرۆسەكە زۆر بەخاوی بەڕێوەدەچێت بەجۆرێك هەر لەسەرەتاوە تاوەكو كۆتایی مانگی یەكی ساڵی 2023 زیاتر لە 400 ئافرەت و 1000 منداڵ بۆ 30 وڵات گەڕێندراونەتەوە. فەرماندەی سوپای ناوەندی ئەمریكاش بڕوای وایە منداڵانی كەمپی هۆڵ  لەبەردەم هەڕەشەو مەترسی رۆژانەدان بەوەی فێری توندوتیژی دەكرێن، داواشیكرد دانیشتوانی كەمپەكان دووبارە ئامادە بكرێنەوە بۆ رۆیشتنەوە بۆ وڵاتان و كۆمەڵگاكانی خۆیان.