.jpeg)
شەنای فاتح كۆمەڵێك چالاكوان و هاووڵاتیانی گەرمیان لەبەردەم نوسینگەی پەرلەمانی كوردستان لەشاری سلێمانی كەمپینێكیان راگەیاندووە بەناوی كەمپەینی فشار بۆ تەواوكردنی رێگەی (كەلار- سلێمانی)، ئەوان لەگەرمیانەوە بەپێ هاتوون بۆ سلێمانی و داوا دەكەن ئەو رێگایەی كە بەرێگای مەرگ ناسراوە بەزوویی تەواوبكرێت و چیتر حكومەتی هەرێم بێباك نەبێت بەرامبەر روحی گەرمیانیەكان، بەپێی ئامارێك تەنها لەماوەی ئەو نۆ ساڵەدا لەو رێگەیە ٧٥٠ كەس گیانیان لەدەستداوەو چوار هەزارو ٥٠٠ كەسیش بریندارو كەمئەندام بوون. رۆژی ١٣ی ئەیلولی ٢٠٢٢ كۆمەڵێك چالاكوان و هاووڵاتی ناوچەی گەرمیان بەپیادە بەڕێكەوتوون بۆ سلێمانی، وەك خۆیان دەڵێن رێگەكەیان بەدوو رۆژو شەوێك بڕیوە، بەمەبەستی فشارخستنەسەر لایەنی پەیوەندیدار بۆ دابینكردنی بودجەی پێویست بۆ تەواوكردنی جووت سایدی (كەلار-سلێمانی) و چالاكوانێكیش دەڵێت: ئەگەر بەدەم داواكارییەكانمانەوە نەیەن هەڵوێستی دیكەمان دەبێت. رەئوف قادر تەمەن ٢٨ ساڵ، یەكێكە لەو چەند چالاكوانەی گەرمیان كە كەمپەینی فشاریان بۆ تەواوكردنی رێگەی كەلار- سلێمانی راگەیاندووە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد:» لە ١٣ی ئەیلولەوە لەبەردەم نووسینگەی پەرلەمان لەشاری سلێمانین و سەرەتا ژمارەمان ١٤ كەس دەبوو و ئامانجمان تەواوكردنی رێگەی كەلار-سلێمانییە كە بەڕێگەی مەرگ ناسراوەو «بگرە لەڕێگەی مەرگیش خراپترە». وتیشی: «داواكارییەكانمان بڵاوكردووەتەوەو گەیاندوومانەتە هەموو لایەك و بەرداوام دەبین تا ئەوكاتەی وەڵامێكمان دەدرێتەوەو بڕیارێكی یەكلایكەرەوە دەدرێت و وەزیری ئاوەدانكردنەوەش هاتە ئێرەو بەڵێنی پێداین لەئەنجومەنی وەزیران كاربكات لەسەر داواكارییەكانمان و تارۆژی چوارشەممە 21ی ئەیلول مۆڵەتمان داوەو لەئەگەری بەدەمەوەنەهاتنی داواكارییەكانمان چالاكییەكان زیاتر دەكەین». رێگەی كەلار- سلێمانی رێگەیەكی سەرەكی هاتوچۆی نێوان شاری سلێمانی و ئیدارەی گەرمیانەو پڕۆژەی جووت سایدو چاككردنی رێگاكە نزیكەی 10 ساڵە خراوەتە بواری جیبەجێكردنەوەو بودجەی ئەو پڕۆژەیەش ١٣٧ ملیار دینارە، بەڵام تائێستا سێجار راگیراوەو دوو جاری بەهۆی دابیننەكردنی بودجەوەو جارێكیش بەهۆی كۆرۆناوە، لەماوەی نۆ ساڵدا لەو رێگەیەدا ٧٥٠ كەس گیانیان لەدەستداوە و چوار هەزار و ٥٠٠ كەسیش بریندارو كەمئەندام بوون. هاوكات، مژدە مەحموود پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی نەوەی نوێ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «ئێمە وەك فراكسیۆنی نەوەی نوێ پشتیوانی ئەو گەنجە بەڕێزانە دەكەین كە ئەركیان كێشاوە لەگەرمیانەوە هاتوونەتە بەردەم نوسینگەی پەرلەمانی كوردستان لەسلێمانی و مانگرتنیان راگەیاندووە، ئێمە داوادەكەین سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان ئەو بابەتە بخاتە بەرنامەی كارەوەو ئەنجومەنی وەزیرانیش ناچاربكرێت كەهەرچی زووە ئەو رێگایە چاكبكرێت». ئیدارەی گەرمیان یەكێكە لەئیدارە سەربەخۆكانی هەرێمی كوردستان و دەكەوێتە بەشی باشووری هەرێمی كوردستان و یەكێك لەدەروازە سنوورییە نێودەوڵەتیەكانی هەرێم لەخۆدەگرێت كەدەروازەی (پەروێزخانە)و لەسێ قەزاو 11 ناحیە پێكهاتووە، شاری كەلار ناوەندی كارگێڕییەتی و ئێستا ژمارەی دانیشتوانی ئیدارەی گەرمیان نزیكەی ٥00 هەزار كەس دەبێت.
.jpg)
سه‌ركۆ جه‌مال ململانێكی یه‌كێتی و گۆڕان له‌سه‌ر دانانی به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگایه‌ك له سنوری بازیان له پارێزگای سلێمانی، كردنه‌وه‌ی خوێندنگاكه به رووی خوێندنكاران و قوتابیاندا دواده‌خات، خوێندكارانیش له خوێندنگایه‌كی تردا ده‌وام ده‌كه‌ن و ئه‌مه‌ش فشارێكی زۆری له‌سه‌ر ئه‌و خوێندنگایه دروستكردووه‌و وایكردووه نزیكه‌ی 70 خوێندكار له پۆلێكدا ده‌وام بكه‌ن، ئه‌وه له كاتێكدایه ئه‌و دوو حزبه رێككه‌وتنیان هه‌یه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی حكومه‌تی خۆجێیه‌تی له سنوری پارێزگای سلێمانی و ئیداره‌كانی گه‌رمیان و راپه‌ڕین. له سنوری بازیانی سه‌ر به پارێزگای سلێمانی بینای خوێندنگایه‌ك دروستكراوه بۆ ئه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری كه‌می بینای خوێندنگا بكرێت و فشار له‌سه‌ر خوێندنگای ره‌وا كه‌مبكرێته‌وه، به‌ڵام ململانێی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌سه‌ر دانانی به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگاكه رێگربوه له‌وه‌ی خوێندنگاكه بكرێته‌وه، هه‌رچه‌نده به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی رۆژئاوای سلێمانی ره‌تیده‌كاته‌وه ململانێی حزبی هۆكاری دواكه‌وتنی كردنه‌وه‌ی خوێندنگاكه بێت، به‌ڵام هێشتا خوێندنگاكه به‌رووی قوتابیان و خوێندكاراندا نه‌كراوه‌ته‌وه، كه بڕیاره دوو ده‌وامی تێبكرێت یه‌كێكیان بنه‌ڕه‌تی و ئه‌وی ترییان ئاماده‌ییه. به‌ناز ڕه‌مه‌زان، به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی رۆژئاوای سلێمانی به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:»ئه‌و قسه‌یه راست نییه كه به‌هۆی ململانێی حزبی كردنه‌وه‌ی خوێندنگاكه دواكه‌وتنبێت، به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان فه‌رمانی ده‌ستبه‌كاربوونیان بۆ ده‌رچووه، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی خوێندنگه‌كه تازه‌یه كاتی ده‌وێت تا خوێندن تێیدا ده‌ستپێبكاته‌وه، دوو كێشه‌مان هه‌یه كه یه‌كێكیان هه‌ندێك ورده‌كاری ناو خوێندنگاكه‌یه، به‌ڵام ئێمه چاوه‌ڕێی قرتاسیه و وایت بۆرد و هه‌ندێك شت بووین تا خوێندن تێیدا ده‌ستپێبكاته‌وه». وتیشی:»به‌ڕێوه‌به‌ری ئاماده‌ییه‌كه ده‌مێكه ده‌ستبه‌كاربووه، به‌ڵام بنه‌ڕه‌تییه‌كه ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كه فه‌رمانی بۆ ده‌رچووه». به‌ڵام مامۆستا سۆران ره‌سوڵ به‌رێوه‌به‌ری قوتابخانه‌ی ڕه‌وا له‌قه‌زای بازیانی سه‌ر به پارێزگای سلێمانی له‌لێدوانێكدا به‌هاوڵاتی وت:»قایمقامی بازیان گۆڕانه، وای به شایسته زانیوه مامۆستایه‌ك كه گۆڕان بێت بكرێته به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگاكه، دواتر یه‌كێتی ناڕه‌زایی پیشاندا گوایه خه‌ڵك ناڕازین، دۆخه‌كه ململانێیه‌كی سیاسی بۆ دروستبوو، دواتر مامۆستایه‌ك كه‌وته نێوه‌ندگیری و به حوكمی ئه‌وه‌ی دوو قۆناغی تێدایه و یه‌كێكیان ئاماده‌یی و یه‌كێكیان بنه‌ڕه‌تییه ، به‌ڕێوه‌به‌ری ئاماده‌ییه‌كه بدرێت به یه‌كێتی و به‌ڕێوه‌به‌ری بنه‌ڕه‌تییه‌كه‌ش بدرێت به گۆڕان، ئێستا هه‌ردوو به‌ڕێوه‌به‌ر فه‌رمانیان بۆ ده‌رچووه به‌ڵام تا ئه‌م كاته‌ی قسه ده‌كه‌م هیچ خوێندكارێك ده‌وامی تێدا نه‌كردووه». وتیشی: بڕیاره نزیكه‌ی %48ی خوێندكاره‌كانمان بچنه خوێندنگا نوێیه‌كه،و به‌پێی لیستی ناوه‌كان هه‌تا 70 خوێندكار له‌پۆلێكدان، و به‌و په‌ڕی به‌رپرسیارێتییه‌وه ئه‌و قسه‌یه ده‌كه‌م سه‌ره‌تای كێشه‌كه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بینایخوێندنگاكه كه له‌لایه‌ن كارگه‌كانی بازیانه‌وه دروستكراوه». «دواجار خوێندنگاكه پێویستی به به‌ڕێوه‌بردنه و ده‌بێت خودی په‌روه‌رده ئه‌وكاره بكات، به‌داخه‌وه نه‌ك ته‌نیا له‌سنووری بازیان له‌هه‌موو هه‌رێمی كوردستان حزب به‌رپرسی یه‌كه‌می ده‌زگاكان داده‌نێت، وه‌ك ده‌زانین له‌زۆنی سه‌وز یه‌كێتیی به‌رپرسی هه‌موو شتێك داده‌نێن و له زۆنی زه‌ردیش پارتی، بینای ئه‌و خوێندنگایه پێش ئه‌وه‌ی بازیان بكرێت به قه‌زا دروستكراوه، واته له‌سه‌رده‌می به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه ئه‌و كارگه‌كانی هێنایه ژێر بار تا ئه‌و خوێندنگه‌یه دروستبكه‌ن»، مامۆستا سۆران ره‌سوڵ وای وت. هاوكات سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌قایمقامیه‌تی قه‌زای بازیان بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت: «زیاتر له 15 رۆژه به‌رپرسانی كۆمیته‌ی بازیانی یه‌كێتی و مه‌كۆی گۆڕان له بازیان له‌سه‌ر ئه‌و پرسه گفتوگۆ ده‌كه‌ن و سه‌رئه‌نجام له رۆژی 18-9-2022 هه‌ردوولا له‌سه‌ر ئه‌وه رێككه‌وتوون كه به‌ڕێوه‌به‌رێكیان گۆڕان بێت و به‌ڕێوه‌به‌رێكیشیان له‌یه‌كێتی بێت». هاوڵاتی په‌یوه‌ندیكرد به یه‌كێك له‌و به‌ڕێوه‌به‌رانه‌ی كه بڕیاری ده‌ستبه‌كاربوونی بۆ ده‌رچووه، ئاماده‌نه‌بوو له‌وباره‌یه‌وه لێدوان بدات، به‌ڵام پشتڕاستیكرده‌وه كه‌به‌هۆی كێشه‌ی حزبییه‌وه كردنه‌وه‌ی خوێندنگه‌كه دواكه‌وتووه. له یه‌كی ئه‌م مانگه‌وه به‌پێی بڕیاری وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم، ده‌وامی فه‌رمی مامۆستایان بۆ «موباشه‌ره‌كردن» ده‌ستیپێكردووه، ده‌وامی خوێندكارانیش له 13-9-2022 ه‌وه ده‌ستیپێكردووه.
هاوڵاتی دوای 10 رۆژ ماته‌مینی، ئه‌مڕۆ ته‌رمی شاژن ئێلیزبێزی دووه‌م له له‌نده‌ن له ته‌نیشت گۆڕی شازاده فیلیپی هاوژینییه‌وه به‌خاكده‌سپێردرێت. رۆژێكی مێژوویی ئه‌مڕۆ دووشه‌مه، له گه‌وره‌ترین بۆنه‌ی دیپلۆماسی ئه‌م سه‌ده‌یه‌دا پرسه‌ی شاژنه ئیلیزابێس له وێستمینسته‌ر ئابی له‌نده‌ن به‌ڕێوه‌ده‌چێت،پاشان بڕیاره ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ له كاتژمێر ٧:٣٠ خوله‌ك، له مه‌راسیمێكی تایبه‌ت كه ته‌نها ئه‌ندامانی خێزانی شاهانه‌ی تێدا ئاماده ده‌بن له ویندسۆر له‌په‌رستگای پاشا جۆرجی شه‌شه‌م ته‌رمی شاژن له‌گه‌ڵ شازاده فیلیپی هاوسه‌ری به‌خاكده‌سپێردرێت. قه‌ڵای ویندسۆرهه‌مان شوێنێكه دایك و باوك و خوشكه‌كه‌ی شاژنی تێدا به‌خاكسپێردراون . بۆ له وێستمینسته‌ر ئابی ؟ مه‌راسیمی پرسه‌ی شاژنه ئێلیزابێس له كاتژمێر ١١ به‌یانیه‌وه له وێستمینسته‌ر ئابی له‌نده‌ن ده‌ستپێكردووه، هه‌مان ئه‌و شوێنه‌یه كه ٧٥ ساڵ پێش ئێستا شاژن تیایدا هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ شازاده فیلیپ كردوه، هه‌ر هه‌مان شوێنیشه كه شاژن تیایدا مه‌راسیمی تاج له‌سه‌ردانانی بۆ كراوه. پرسه‌ی سه‌ده ئه‌م پرسه‌یه به گه‌وره‌ترین بۆنه‌ی دیپلۆماسی ئه‌م سه‌ده‌یه داده‌نرێت، به‌و پێیه‌ی زیاتر له دوو هه‌زار سه‌رۆك و كه‌سایه‌تی جیهانی له‌هۆڵی وێستمنسته‌ر ئابی بانگهێشتی رێوڕه‌سمه‌كه كراون. سه‌رۆكی هه‌رێم به‌شداره نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، یه‌كێكه له‌و سه‌رۆكانه‌ی جیهان كه له‌لایه‌ن شا چارلسی سێیه‌م، شای به‌ریتانیاوه بۆ ئه‌و مه‌راسیمه بانگهێشتكراوه، هه‌روه‌ها هه‌ریه‌ك له جۆ بایدن، سه‌رۆكی ئه‌مریكا، ئیمانوێل ماكرۆن، سه‌رۆكی فه‌ره‌نسا، جه‌ستن ترودۆ، سه‌رۆكوه‌زیرانی كه‌نه‌دا، ناروهیتۆ، ئیمپراتۆری ژاپۆن، ته‌میم بن حه‌مه‌د ئالسانی، میری قه‌ته‌ر، محه‌ممه‌د بن راشد ئالمه‌كتووم، جێگری سه‌رۆك و سه‌رۆكوه‌زیرانی ئیمارات، شاژن مارگارێت، شاژنی دانیمارك، رانك واڵته‌ر شتاینمایه‌ر، سه‌رۆكی ئه‌ڵمانیا، شا عه‌بدوڵڵای دووه‌م، شای ئوردن، پاشا هارالد، پاشای نه‌رویج و چه‌ندین سه‌رۆك و سه‌ركرده‌ی دیكه به‌شداری رێوڕه‌سمه‌كه ده‌كه‌ن. شه‌ش وڵات بانگهێشت نه‌كراون ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدا، زۆرینه‌ی وڵاتانی جیهان بانگهێشت كراون بۆ شداریی له‌و مه‌راسیمه، به‌ڵام شه‌ش وڵات به‌فه‌ڕمی بانگهێشت نه‌كراون، كه بریتین له سوریا، ڤێنزوێلا، ئه‌فغانستان، ڕووسیا، بێلاروس، مینمارن، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش كۆریای باكوور و نیكاراگوا و ئێران ته‌نیا له‌سه‌ر ئاستی باڵیۆز بانگهێشت كراون.
.jpg)
هاوڵاتی/ ده‌زگای میدیاو زانیاری مێژووی مین له‌هه‌رێمی كوردستان بۆ ساڵی شه‌سته‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه، سه‌رده‌می دژایه‌تیكردنی ده‌سه‌ڵاتی دیكتاتۆر به‌رامبه‌ر گه‌لی كوردستان و بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی خه‌ڵكی كوردستان و شۆڕشه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی كورد. هه‌ر ئه‌مه‌ش وای كرد كه حكومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی عێراق هه‌موو خاكی هه‌رێمی كوردستانیان پڕ بكه‌ن له گۆڕی شه‌هیدانی كوردستان و مین و پاشماوه‌ی جه‌نگی بۆ ڕێگریكردن له جوڵه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان. هه‌روه‌ها شه‌ڕی ٨ ساڵه‌ی نێوان عێراق و ئێران دووباره هۆكار بوو بۆ ئه‌وه‌ی كه هه‌ردوو حكومه‌ت خاكی هه‌رێمی كوردستان مینڕێژ بكه‌ن و دوای ئه‌وه‌ش قۆناغی سێیه‌می مینڕێژكردنی خاكی كوردستان دێت ئه‌ویش به ده‌ستی ڕێكخراوی تیرۆرستی داعش كه به‌شێكی زۆری خاكی هه‌رێمی كوردستانی مینڕێژ كرد. ڕووبه‌ری خاكی مینڕێژكراو له‌هه‌رێمی كوردستان جه‌بار مسته‌فا ڕه‌سوڵ، سه‌رۆكی ده‌زگای گشتیی كاروباری مین له دیدارێكی له‌گه‌ڵ فه‌رمانگه‌ی میدیا و زانیاری باسی له ورده‌كاری ڕووبه‌ری خاكی مینڕێژكراوی هه‌رێمی كوردستان كرد و گوتی:''هه‌رێمی كوردستان به چه‌ند قوناغێكی جیا جیا به مین و پاشماوه‌ی جه‌نگی پیس كراوه و به پێی ئه‌و ڕووپێویه‌ی له ده‌زگای گشتیی كاروباری مین هه‌یه ٧٧٦ كیلۆمه‌تر چوارگۆشه له‌هه‌رێمی كوردستان مینڕێژ كراوه و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به هاوكاری ڕێكخراوه بیانییه هاوبه‌شه‌كان له دوای ساڵی ١٩٩٢ی زایینییه‌وه تا ئێستا توانیویه‌تی ئه‌و ڕێژه‌یه بۆ ٢٥٨ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه كه‌م بكاته‌وه. له‌باره‌ی كاره‌كانی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش تایبه‌ت به پاككردنه‌وه‌ی ناوچه و شوێنه به‌مینڕێژكراوه‌كان، سه‌رۆكی ده‌زگای گشتیی كاروباری مین گوتی، له‌ماوه‌ی ده‌ستبه‌كاربوونی كابینه‌ی نۆیه‌م هه‌روه‌ك ده‌زانرێت له ساڵی ٢٠٢٠ به‌هۆی په‌تای كۆرۆنا و ئه‌و قه‌یرانه دارایییه‌ی هاته كایه‌وه ده‌زگای گشتیی كاروباری مینیش سستییه‌كی به‌خۆیه‌وه بینی و هۆكاره‌كانی گواستنه‌وه و ئامێره‌كانی كاركردن له كه‌مییان دا، بۆیه ته‌نیا ٦٠٩ هه‌زار مه‌تر دووجا پاك كرایه‌وه. ناوچه‌كانی بن ده‌ستی داعش سه‌باره‌ت به‌و ناوچانه‌ی ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش ده‌ستی پێیان گه‌یشتبوو، سه‌رۆكی ده‌زگای گشتیی كاروباری مین گوتی:''ناوچه‌كانی وه‌ك ده‌شتی نه‌ینه‌وا، به‌تایبه‌تی ناوچه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێمی كوردستان، تایبه‌ت ئه‌و ناوچانه‌ی ناكۆكی له‌سه‌ره له ده‌وروبه‌ی پارێزگای كه‌ركووك و ده‌وروبه‌ری و ئیداره‌ی سه‌ربه‌خۆی گه‌رمیان به‌تایبه‌تی له ناوچه‌ی خانه‌قین و جه‌له‌ولا، لایه‌ن چه‌كدارانی داعش و به ته‌كنیكێكی جیاواز بۆمبڕێژ كرابوون، ئێمه و ده‌زگای گشتیی مین له حكومه‌تی عێراقی كارمان له‌سه‌ریان كردووه و به هاوكاری كۆمه‌ڵێك ڕێكخراوی بیانی وه‌ك ڕێكخراوی FSD و MAG توانیمان پاكیان بكه‌ینه‌وه له بۆمب و ته‌قه‌مه‌نییه‌كان.'' ساڵانه ٥٠٠ بۆ ٦٠٠ مین هه‌ڵگیراونه‌ته‌وه ئێستا ڕێكخراوی (MAG) له دهۆك و سلێمانی و گه‌رمیان و چه‌مچه‌ماڵ كاری پاككردنه‌وه و هۆشیاری ده‌كات و یارمه‌تی قوربانیانیش ده‌دات. له‌و سێ ساڵه‌ی كابینه‌ی نۆیه‌م سه‌ڕه‌رای بوونی هه‌موو ئاسته‌نگییه‌كان، ساڵانه ٥٠٠ تا ٦٠٠ مین هه‌ڵگیراونه‌ته‌وه و له‌ناوبراون و هه‌روه‌ها چه‌ندین پاشماوه‌ی جه‌نگیش چاره‌سه‌ر كراون و دواتر له‌ناوبراون. له‌باره‌ی گرفت و مه‌ترسییه‌كانی مین له‌سه‌ر هاووڵاتیانی هه‌رێمی كوردستان به تایبه‌تی له‌و ناوچانه‌ی به مین چێنراون جه‌بار مسته‌فا گوتی:''ئێستاش له‌هه‌رێمی كوردستان مین و پاشماوه‌ی جه‌نگی هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدییه بۆ سه‌ر گیان و ژیانی هاووڵاتیان به‌تایبه‌تی له‌ناوچه سنوورییه‌كان و ئه‌و دێهاتانه‌ی ئاوه‌دان ده‌كرێنه‌وه و خه‌ڵك ده‌چێته‌وه سه‌ر ڕه‌ز و باخی خۆیان، بۆیه ئه‌و شوێنانه شوێنی مه‌ترسیدارن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ٣٥٠٠ كێڵگه‌ی مینڕێژكراو له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه و، له سێ ساڵی ڕابردووشدا به‌شێوه‌كی گشتی ٩٦ كه‌س بوونه‌ته قوربانی.'' ڕێژه‌ی ناوچه مینڕێژكراوه‌كان سه‌باره‌ت به‌و ناوچانه‌ی به مین چێنراون ڕێژه‌كه‌یان له شوێنێك بۆ شوێنێكی تر ده‌گۆڕێت به شێوه‌یه‌ك ٦٠%ی ده‌كه‌وێته سنووری پارێزگای سلێمانی و قه‌زای پێنجوێن، سۆران و چۆمانیش له‌و قه‌زایانه‌ن كه خاكیان زۆر پیسه به مین و پاشماوه‌ی جه‌نگی و دواتریش هه‌ڵه‌بجه و گه‌رمیان دێن. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌موو توانایه‌كی خۆی خستۆته گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی پاڵپشتی له ده‌زگای گشتیی كاروباری مین بكات، چونكه ئه‌و ده‌زگایه له هه‌موو ڕوویێكه‌وه كار له‌سه‌ر ئه‌و بوارانه ده‌كات و ئه‌ركی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش له ڕێگه‌ی ئه‌م ده‌زگایه‌وه پاككردنه‌وه‌ی خاكی هه‌رێمی كوردستان و هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵكییه له مه‌ترسی مین و پاشماوه‌ی جه‌نگی و هاوكاری ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌بنه قوربانی مین، بۆ نموونه كه‌مئه‌ندام ده‌بن یان ده‌ست و په‌لیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن ئه‌مه ئه‌ركی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه بۆ ئه‌وه‌ی له‌ناو كۆمه‌ڵگه ژیانی ئاسایی خۆیان به‌ڕێ بكه‌ن.
هاوڵاتی / ئیمان زه‌ندی هاوسه‌رگیری مسیار له‌هه‌رێمی كوردستان بووه‌ته جێی باس، مامۆستایانی ئاینی رایان جیاوازه سه‌باره‌ت به‌م هاوسه‌رگیرییه، پارێزه‌رێك ده‌ڵێت: له‌هه‌رێمی كوردستان مسیار كارێكی نایاساییه‌و به‌یاسا رێكنه‌خراوه‌و هیچ ده‌قێكی یاسایمان نیه ئاماژه‌ی پێبكات، ئه‌نجومه‌نی باڵاتی فتواش له‌ساڵی ٢٠١٩ه‌وه كار له‌سه‌ر ئه‌م كه‌یسه ده‌كات و رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌م هاوسه‌رگیرییه پێچه‌وانه‌ی عورفی كۆمه‌ڵگای كوردییه و گونجاو نیه‌و ناپه‌سه‌نده، پزیشكێكی راوێژكاریش بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشیه‌كانی ژنان و منداڵبوون و نه‌زۆكی باس له‌كاریگه‌رییه خراپه‌كانی ئه‌م شێوازه له‌هاوسه‌رگیری ده‌كات. موحسین مه‌حمود زه‌ڕایه‌نی، مامۆستای ئاینی سه‌باره‌ت به‌هاوسه‌رگیری مسیار بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت:» ئاگاداریه‌ك بده‌م ئه‌وه‌ی ئێستا له‌كوردستان ده‌گوزه‌رێت هاوسه‌رگیری مسیار نیه، به‌ڵكو خه‌ڵكیان چه‌واشه كردووه له‌ژێر په‌رده‌ی هاوسه‌رگیری مسیاردا، چونكه وه‌لی ئه‌مر ئاگادار نیه‌و دوو شاهید ده‌هێنن كه له‌ناو ئه‌و بازنه‌یه‌دا ده‌خولێنه‌وه رۆژانه خه‌ریكی ئه‌و جۆره كارانه‌ن و ده‌یشارنه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پیاو هیچی ناكه‌وێته ئه‌ستۆ»، و وتیشی:» پێغه‌مبه‌ر (د.خ) ده‌فه‌رمووێت: هه‌ر ئافره‌تێك شوو بكات به‌بێ وه‌لی ئه‌مره‌كه‌ی ئه‌وه ماره‌ییه‌كه‌ی به‌تاڵه به‌تاڵه به‌تاڵه، زانایان ره‌حمه‌تی خودایان لێبێت به‌حه‌رامیان زانیوه، هه‌ندێكی تریان رێككه‌تون كه فتوای حه‌ڵاڵی ناده‌ن، چونكه كێشه‌كانی زۆره، هه‌ندێكی پێیان ئاساییه»، ئه‌وه‌شی نه‌شارده‌وه:» كه زانایان ده‌فه‌رموون ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ماره‌بڕینه‌كه‌ش به‌شه‌رعی ئه‌نجام درابێت شایه‌ته‌كان بشارنه‌وه‌و هیچ مافێك نه‌كه‌وێته سه‌ر زاوا ئه‌و هاوسه‌رگیریه به‌تاڵه، چونكه رێگه خۆشده‌كات بۆ خراپه‌كاری، به‌ڵام هه‌ندێك كه‌س كۆمه‌ڵێك رای لاوازیان هێناوه له‌ملاوله‌ولا پینه‌ی ده‌كه‌ن و ژێر به‌ژێر خه‌ریكی ئه‌و كاره‌ن و ره‌وایه‌تی پێده‌ده‌ن، مسیار بیدعه‌یه‌كی مۆدێرنه‌یه (عه‌سری)ه‌و له‌قورئان و سونه‌تدا باسنه‌كراوه». راشیگه‌یاند:» له‌مسیاردا به‌هێزی پیاو ده‌رناكه‌وێ و خانمان به‌كۆیله ده‌بێت چونكه له‌خۆشی و ناخۆشی له‌گه‌ڵیدا نیه، كۆرپه له‌بارده‌برێت كه‌گوناحێكی گه‌وره‌یه‌و ده‌چێته خانه‌ی كوشتنه‌وه، به‌ڵام پێده‌چێت وه‌لی ئه‌مر پێویستی به‌پاره بێت بۆیه ره‌زامه‌نده، ئه‌و مامۆستا ئاینیانه‌ی كه شوێن ئه‌م پرۆسه‌یه كه‌وتوون با له‌خودا بترسن، ئه‌و به‌ڵگانه‌ی لاوازن و پشتی پێنه‌به‌ستن و بگه‌ڕێنه‌وه بۆ لای خودا». «ئه‌وانه‌ی به‌ڕه‌هایی ده‌ڵێن حه‌رامه به‌سه‌ر فه‌رمووده‌و قسه‌ی زانایان و زانستدا بازیانداوه» له‌به‌رامبه‌ردا د.ئه‌حمه‌د كه‌ركوكی، مامۆستای ئاینی و مامۆستای زانكۆ به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:» به‌ڕای من باسكردنی ئه‌م جۆره هاوسه‌رگیریه له‌كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریدا هه‌ڵه‌یه، چونكه پێویستمان نیه و نه‌بووه به‌حاڵه‌تیش تا بگات به‌دیارده، ئه‌وانه‌ی به‌ره‌هایی ده‌ڵێن حه‌رامه به‌سه‌ر فه‌رمووده و قسه‌ی زانایان له‌گه‌ڵ كتێب و زانستدا بازیانداوه، ئه‌ركه له‌سه‌ر ئێمه‌ی مامۆستای ئاینی راستی ئاشكرا بكه‌ین، ئه‌م جۆره هاوسه‌رگرییه بۆ هه‌ندێ حاڵه‌تی دیاریكراو ئاساییه جا لێره بێت یان له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات، به‌ڵام من له‌م جۆره هاوسه‌رگیریه‌م ماره نه‌كردووه»، ناوبراو وتیشی:» زۆربوونی قه‌یره‌و رێژه‌ی جیابوونه‌وه‌و ئه‌و ئافره‌ته‌ی تاكه سه‌رپه‌رشتی دایك و باوكیه‌تی له‌گه‌ڵ زۆر سه‌فه‌ركردنی پیاو هۆكارن، جمهوری زانایان به‌تایبه‌ت له‌لای سێ مه‌زهه‌به‌كه‌ی حه‌نابیله و شافیعیه‌كان و حه‌نه‌فیه‌كان رێگه‌پێدراوه، ئه‌و زانایانه‌یش كه به‌درووستیان نه‌زانیوه وه‌كو مالیكیه‌كان نه‌یانگوتووه فاسیده یان باتیڵه به‌ڵكو رێگریان لێیكردووه»، روونیشیكرده‌وه:» لای ئه‌و سێ مه‌زهه‌به‌ی به‌درووستی ده‌زانن ته‌نها بوونی وه‌لی ئه‌مرو دوو شایه‌ت له‌سنووری نهێنی ده‌چێته ده‌ره‌وه، ته‌نها مالیكیه‌كان كێشه‌یان له‌م ئاشكراكردنه هه‌یه چونكه لای ئه‌وان بۆ ئاشكراكردن دوو شایه‌ته‌كه به‌س نیه، سیغه كاتیه به‌ڵام مسیار تاهه‌تاییه‌و له‌دادگاكاندا گرێبه‌ستیان بۆ ده‌كرێت مافی هه‌ردوولا پارێزراو ده‌بێت». هه‌ورامان حه‌مه شه‌ریف گه‌جینه‌یی، سه‌رۆكی لیژنه‌ی كاروباری ئاینی له‌په‌رله‌مانی كوردستان به هاوڵاتی ده‌ڵێت:»هیچ په‌ڕاوێكی فه‌رمی بۆ به‌یاساكردنی هاوسه‌رگیری مسیار پێشكه‌ش به‌په‌رله‌مان نه‌كراوه. رۆژی 31/8/2022 ئه‌نجومه‌نی باڵای فتوای هه‌رێمی كوردستان فتوای له‌باره‌ی هاوسه‌رگیری مسیاره‌وه راگه‌یاند كه تێیدا ئاماژه به‌وه‌ده‌كات: ئه‌و هاوسه‌رگیرییه پێچه‌وانه‌ی عورفی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییه و گونجاو نیه‌و ناپه‌سه‌نده، داواشكراوه زانایانی ئاینی خۆیان به‌دوربگرن له‌گرێبه‌ستی ئه‌و هاوسه‌رگیریه. هاوكات پرۆفیسۆر د.حه‌سه‌ن موفتی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی باڵای فتوای هه‌رێمی كوردستان به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:» له‌ساڵی ٢٠١٩ه‌وه كار له‌سه‌ر ئه‌م كه‌یسه ده‌كه‌ین، به‌پێی رای ئه‌نجومه‌نی باڵای فتوای هه‌رێم هاوسه‌رگیرییه‌كی ناپه‌سه‌نده وه كه‌موكوڕی زۆر تێدایه‌و سه‌رده‌كێشت بۆ هاوسه‌رگیری حه‌رام، هه‌روه‌ها قورئان به‌جائیزی دانانێت ئافره‌ت بڵێت ماره‌یم ناوێت خودای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (ۆآتُوا النِّسَاءَ ێَدُقَاتِهِنَّ نِحْڵه ۚ فَإِنْ گِبْنَ ڵكُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِیئًا مَریئًا) نیساء ئایه‌تی (4) واته: ماره‌یی ژنان بڕیاری خودایه‌و فه‌رزه‌و مافی خۆیانه‌و كه‌سێك بۆی نییه رێی لێبگرێت، جا ئه‌گه‌ر به‌پێخۆشبوونی خۆیان شتێكیان له‌ماره‌ییه‌كه‌یان پێبه‌خشین، ئه‌و كاته ئێوه‌ش بیخۆن و نۆشی گیانتانی بكه‌ن»، راشیگه‌یاند:» ماره‌یی ده‌كرێت به‌دوو به‌شه‌وه ماره‌یی ناوبراو وێنه‌ی ماره‌یی، ماره‌یی ناوبراو ئه‌وه‌یه كه له‌په‌ڕه‌كه ئاماژه‌ی به‌چه‌ند درابێت ئه‌وه‌نده‌یه، وێنه‌ی ماره‌یی واته گه‌ر ژنه‌كه ماره‌یی دیاری نه‌كات شه‌رع هه‌ر بۆی دیاری ده‌كات»، ده‌ڵێت:» مسیاركردن له‌شوێنێك بۆ شوێنكیتر جیاوازه رێژه‌كه له‌سلێمانی زیاتره پاشان هه‌ولێر دواتر دهۆك، هه‌موی چاولێكه‌رییه‌و ده‌ڵێین شیعه سیغه‌یان هه‌یه بائێمه‌ش مسیارمان هه‌بێ، راپۆرت له‌به‌رده‌ستماندا بووه له‌یه‌ك كاتدا ئافره‌ت سێ مسیاری كردووه، له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب زۆر ده‌كرێت و ئاواره‌كانیش ئیستغلال ده‌كرێت». مسیار وشه‌یه‌كی عه‌ره‌بیه له (سَیر)ه‌وه هاتووه واته رۆیشتن و هاتووچۆ، بریتیه له‌گرێبه‌ستێك له‌نێوان ژن و پیاوێك كه‌سه‌رجه‌م مه‌رج و بنه‌ماكانی عه‌قدی شه‌رعی تێدایه له‌ئیجاب و قه‌بوڵ و بڕی ماره‌یی و دوو شایه‌ت و وه‌لی ئه‌مره‌كه‌ی، ئافره‌ته‌كه له‌سێ مافی خۆی به‌رامبه‌ر پیاوه‌كه خۆش ده‌بێت له‌وانه‌ش نه‌فه‌قه‌و شوێنی نیشته‌جێبوون له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی هه‌میشه‌یی پیاو له‌لای، له‌ڕووی حوكمی شه‌رعیه‌وه زانایان بۆچوونی جیاوازیان هه‌یه. یه‌كێتی پیاوانی كوردستان كه له‌ساڵی ٢٠٠٧ راگه‌یه‌ندراوه ئامانجی به‌رگریكردنه له‌مافی پیاوان، بورهان عه‌لی، سكرتێری رێكخراوه‌كه بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت:» هاوسه‌رگیری مسیار به‌شێكه له‌فره‌ژنی، هه‌ندێك كه‌س هه‌یه له‌ده‌ره‌وه ئه‌م هاوسه‌رگیریه ده‌كات ژنه‌كانیان ئاگادارن، له‌لایه‌كی تره‌وه رێژه‌ی نێر كه‌مبووه‌ته‌وه به‌هۆی كۆچكردن و رووداوی هاتووچۆ ته‌نها له‌ساڵێكدا نزیكه‌ی ٢٨ بۆ ٣٠ هه‌زار گه‌نج كۆچ بۆ ئه‌وروپا ده‌كه‌ن، له‌و رێژه‌یه دوو هه‌زاریان ره‌گه‌زی مێیه، ئه‌وی تر ره‌گه‌زی نێره»، وتیشی:» مسیارمان پێ باش نیه، چونكه ته‌نها لایه‌نێكی ده‌خوێنرێته‌وه ئه‌ویش جنسیه، به‌ڵام به‌و جۆره‌ش ترسناك نیه كه منداڵ باوك ناناسێت و به‌پێچه‌وانه‌وه، به‌كۆیله‌كردنی ژنیش نیه چونكه ژن خۆی تێیدا بڕیارده‌ره، به‌بڕوای ئێمه مسیار بكرێت به‌یاسا باشتره چونكه پێمان وایه له‌داهاتوودا ببێت به‌پرۆسه‌یه‌كی گرنگ». سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی مسیار له‌وڵاتی سعودیه بووه كه ده‌ڵاڵێك به‌ناوی (ساتر غونه‌یم) ئه‌م بیدعه‌یه‌ی داهێناوه، هه‌ندێك له‌سه‌رچاوه‌كانی تر مێژووه‌كه‌ی بۆ وڵاتی میسر ده‌گه‌ڕێننه‌وه. هه‌ژار غه‌فور، پارێزه‌ری راوێژكار ده‌ڵێت:» یاسای ژماره پانزه‌ی ساڵی ٢٠٠٨ له مادده‌ی سێ به‌ڕوونی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری باسكراوه كه‌بریتیه له‌گرێبه‌ستێكی یاسایی له‌نێوان ژن و پیاودا له‌سه‌ر بنه‌مای ره‌زامه‌ندی و یه‌كتر قبوڵكردن و رێزو خۆشه‌ویستی، یه‌كتر، مسیار له‌ڕووی یاساییه‌وه كارێكی نایاساییه به‌یاسا رێكنه‌خراوه هیچ ده‌قێكی یاسایمان نیه ئاماژه‌ی پێبكات، چونكه دژی یاسا كارپێكراوه‌كانی هه‌رێمی كوردستانه»، وتیشی:» ئافره‌ت ناتوانێیت هیچ سكاڵایه‌كی یاسایی تۆمار بكات ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر له‌باربردنی كۆرپه‌ش كاتێك له‌ڕووی یاساییه‌وه ئه‌و مافه‌ی پێده‌درێت كه به‌شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست له‌ناو دادگاكان پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری پێكهێنابێت»، ناوبراو ده‌ڵێت:» له‌دادگاكان فره‌ژنی قه‌ده‌غه نیه به‌ڵكو سنورداركراوه‌و وتیشی:» ئه‌و ئه‌كاونت و په‌یجانه‌ی ریكلام بۆ مسیار ده‌كه‌ن رووبه‌ڕووی یاسا ده‌بنه‌وه،و پێویسته داواكاری گشتی هه‌ڵوێستی هه‌بێت». د.عه‌تیه حه‌مه سه‌عید، پزیشكی راوێژكار بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشیه‌كانی ژنان و منداڵبوون و نه‌زۆكی له‌گفتوگۆیه‌كی تایبه‌تی هاوڵاتیدا ده‌ڵێت:» داخی گرانم نه‌مزانیوه ئه‌م بابه‌ته هاتووه‌ته كوردستان زۆر دڵته‌نگم به‌ڕاستی، لای من له‌شفرۆشیه به‌به‌رنامه، چۆن ده‌كرێ له‌كوردستان گه‌وره كچێك و بێوه‌ژنێك پیاوێكی نه‌ناسراو بێنێته ماڵ باوكی جوت ببێ له‌گه‌ڵی دواتر بڕوا ئه‌مه قوربانی نه‌بێ چیتره! به‌نهێنیه‌وه سكپڕی بكات و دواتریش پێی له‌بارببات به‌ڕاستی حه‌یاچوونه كورده‌واری بابه‌تی وای تێبكه‌وێت و ده‌بێت حكومه‌ت بێته‌سه‌ر خه‌ت»، وتیشی:» مسیار هاوسه‌رگیری نیه، به‌ڵكو له‌شفرۆشیه، چونكه نازانرێ پیاوه‌كه له‌گه‌ڵ چه‌ند ئافره‌ت جووت بووه هه‌موو ڤایرۆس و به‌كتریاكانی ئه‌وانیتر ده‌گوازێته‌وه بۆ ئه‌م ژنه‌و به‌و هۆیه‌وه زاوزێی ژنه‌كه تووشی هه‌وكردن ده‌كات و نه‌زۆكی ده‌كات»، ئه‌وه‌شی وت:» رێگری له‌سكپڕبوون چ له‌وله‌ب دانان بێت یان حه‌ب و مه‌نعی ته‌بیعی هه‌مووی كاره‌سات بۆ ته‌ندروستی ژنه‌كه ده‌هێنێت به‌تایبه‌ت حه‌به‌كه، چونكه دووچاری نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی ملی زاوزێی ده‌كات، شێرپه‌نجه له‌ئافره‌تی خاوێن كه‌متره«، ده‌شڵێت:» گه‌ر دووجار كۆرپه له‌باربچێت به‌هۆكارێكی سروشتی له‌ژێر ده‌ستی دكتۆر زۆر گرفتی ته‌ندروستی دروستناكات، به‌ڵام ئه‌مانه به‌ئامێری پیس له‌لایه‌ن سسته‌رو مامانه‌وه له‌باریده‌به‌ن، پیسیه‌كه ده‌چێته میزڵدانی و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی كونبوونی میزڵدان یان كاتی له‌باربردنه‌كه ئامێره‌كه له‌شوێنی میزه‌رۆوه براوه له‌جیاتی زێ، گه‌ر بێت و پێنج جار منداڵ له‌بارببرێت چ به‌كورتاج یاخود حه‌ب خراپترین دۆخی ته‌ندروستی چاوه‌ڕوانی ئه‌و ژنه ده‌كات». كه‌ژاڵ عه‌بدولقادر، چالاكی بواری ژنان و خاوه‌نی پڕۆژه‌ی (ژن، ژیانه مه‌یكوژه) باوه‌ڕی وایه مسیار په‌یوه‌ندیه‌كی (گێڵ فرێندو بۆی فرێند)ی ئه‌وروپایه‌و به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:» هاوسه‌رگیری مسیار له‌قازانجی نێردایه، یاساكانمان پیاو سالارانه‌ن و مه‌تاتیانه دایده‌ڕێژن و هه‌ڵیده‌وه‌شێننه‌وه كه به‌و جۆره‌ش بوو ژن قوربانیه»، وتیشی:هیچ كه‌سێك وه‌كو قوربانی لێكه‌وته‌ی ئه‌م شێوازه له‌هاوسه‌رگیری په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌وه نه‌كردووه‌و تائێستاش ئێمه هیچ سیمینارو چالاكیه‌كمان نه‌كردووه چونكه بابه‌ته‌كه بۆ ئێمه نوێیه‌و نهێنی بوونی ئه‌م پرۆسه وایكردووه ئاگادارنه‌بین به‌دواداچوونی بۆ بكه‌ین». هاوكات شیلان حه‌مه‌نوری تووێژه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی بۆ هاوڵاتی وتی:» شێوازی هاوسه‌رگیری مسیار سه‌رجێییه، ئه‌مه‌ش بچوككردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی رۆحی نێوان دوو كه‌سه، سێكس به‌شێكی بچووكه له‌پێكه‌وه‌نانی خێزان، له‌م پڕۆسه كاتێك ژن له‌هه‌موو شت خۆش ده‌بێت هۆشیاری نیه، ته‌نها حه‌ڵاڵكردنی له‌شفرۆشیه هیچ ئامانجێكی هاوسه‌رگیری تێدا نیه»، ده‌ڵێت» به‌ری پێنه‌گیرێت ده‌بێته هاوسه‌رگیری یه‌ك كاتژمێری و بازرگانیشی پێوه‌ده‌كرێت»، وتیشی:» له‌ڕووی یاساییه‌وه ده‌بێت جۆره‌كانی هاوسه‌رگیری باش بناسێنرێت و به‌ربگیرێت به‌فتوادان له‌لایه‌ن مامۆستایانی ئاینییه‌وه، حكومه‌ت بژێوی ژیانی خه‌ڵك باش بكات به‌تایبه‌ت ژنان و بیانپارێزێت، ده‌بێت ژنانیش هۆشیارو ئاگاداربن».
تاران: تیراناو واشنتۆن له‌ژێر كاریگه‌ری سیناریۆكانی ئیسرائیلدان هاوڵاتی ئه‌لبانیا تارانی تۆمه‌تبار كرد به‌هێرشی ئه‌لیكترۆنی بۆ سه‌ر وڵاته‌كه‌ی و به‌و هۆیه‌شه‌وه سه‌رجه‌م ئێرانیه‌كانی له‌وڵاته‌كه‌ی ده‌ركردو سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌لبانیا ده‌ڵێت: گروپه هاككه‌ره‌كانی ئێران پێشتر هێرشیان بۆ سه‌ر ئیسرائیل، ئیمارات، ئوردن، كوه‌یت و قوبرس ئه‌نجامداوه، بۆ پشتیوانی له‌ئه‌لبانیا ئه‌مریكاش سزا به‌سه‌ر وه‌زاره‌ت و وه‌زیری هه‌واڵگریی ئێران سه‌پاند، هاوكات سعودیه‌و به‌ریتانیا به‌به‌یاننامه پشتیوانیی خۆیان بۆ تیرانا دژی تاران ده‌ربڕی و له‌به‌رامبه‌ردا تاران رایگه‌یاند: لێدوانه‌كانی به‌پرسانی تیراناو سزاكانی واشنتۆن له‌ژێر كاریگه‌ریی سیناریۆی ئیسرائیل-ه له‌دژی ئێران. ئه‌لبانیا له‌گه‌ڵ تۆمه‌تباركردنی ئێران كۆتایی به‌په‌یوه‌ندییه سیاسی و دیپلۆماسییه‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاته هێناو سه‌رجه‌م دیپلۆماتكاره‌كانی ئێرانیشی له‌وڵاته‌كه‌ی ده‌ركرد. تارانیش له‌گه‌ڵ ره‌تكردنه‌وه‌ی تۆمه‌ته‌كان رایگه‌یاند ئه‌و هه‌نگاوانه سیناریۆی ئه‌مریكاو ئیسرائیله وه‌ك بیانویه‌ك بۆ هێرشكردنه سه‌ر ئێران. زیاتر له 12 ساڵه ناكۆكییه‌كانی تاران و تیرانا به‌هۆی داڵده‌دانی ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵق قووڵتربووه‌ته‌وه‌و له‌ئێستاشدا ئه‌و دوو وڵاته شیرو تیر له‌یه‌كتر ده‌سون. مێژووی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌لبانیاو ئێران ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می دوای جه‌نگی جیهانی و به‌په‌یوه‌ندییه‌كی توندوتۆڵی سیاسی ئه‌ژمار نه‌كراوه به‌تایبه‌ت كه‌ئه‌لبانیا به‌به‌رده‌وامی وه‌ك وڵاتێكی كۆمۆنیستی ده‌ركه‌وتووه‌و پێش به‌ده‌سه‌ڵاتگه‌یشتنی كۆماری ئیسلامی له‌ئێرانیش ئه‌و وڵاته له‌سه‌رده‌می پاشایه‌تیدا مه‌یلی بۆ ئه‌مریكا هه‌بووه‌و تاساڵی 1979 تاران سه‌ره‌كیترین هاوپه‌یمانی واشنتۆن بووه له‌ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. ئه‌لبانیا هه‌ر به‌هۆی په‌یڕه‌وی له‌كۆمۆنیستی و نزیكبوونی له‌یه‌كێتی سۆڤیه‌ت له‌جه‌نگی ئێران و عێراقدا پشتگیری رژێمی به‌عسی كردووه هه‌ر ئه‌وه‌ش وایكردووه تاران و تیرانا تاساڵی 1990 په‌یوندییه‌كانیان پڕبێت له‌ناكۆكی و ساردوسڕی. دوای ئه‌وه‌ی ئه‌ڵبانیا له‌وڵاتێكی كۆمۆنیستییه‌وه به‌ره‌و دیموكراتی هه‌نگاوی ناو تاڕاده‌یه‌ك په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ ئێران ئاساییكرده‌وه. موجاهیدن جارێكی تر ساردی ده‌خاته نێوان تاران و تیرانا ساڵی 2010 وڵاتی ئه‌لبانیا ته‌نها وڵات بوو كه‌ئاماده‌یی پیشاندا بۆ وه‌رگرتنی ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدن وه‌ك په‌نابه‌ر له‌وڵاته‌كه‌ی. دوای ئه‌وه‌ی له‌ساڵی 2016 بڕیاری داخستنی كامپی لیبرتی له‌عێراق درا، رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵق كه به‌نه‌یاری سه‌ره‌كیی كۆماری ئیسلامی ئێران وه‌سفده‌كرێن به‌هاوكاریی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌مریكا ره‌وانه‌ی كامپی تیرانا له‌نزیك پایته‌ختی ئه‌لبانیا كران. ئه‌لبانیا له‌و سه‌رده‌مه‌دا ته‌نها وڵات بوو كه‌پێشوازیی له‌ئه‌ندامانی موجاهیدین كردو ئه‌وه‌ش نیگه‌رانی ئێرانی لێكه‌وته‌وه به‌تایبه‌ت كه‌ئه‌مریكا به‌ئاشكرا 25 ملیۆن دۆلاری راده‌ستی ئه‌لبانیاو 20 ملیۆن دۆلاریشی راده‌ستی كۆمیساریای په‌نابه‌رانی سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان كرد به‌ئامانجی هاوكاریی ئه‌و رێكخراوه‌یه. رۆژنامه‌ی (گاردیان)ی به‌ریتانی له‌ڕاپۆرتێكی ورددا ئاشكرایكردووه حكومه‌تی ئه‌لبانیا زه‌وی و رووبه‌رێكی فراوانی له‌نێوان شاری تیراناو دوریس له‌وڵاته‌كه‌ی بۆ موجاهیدن دابینكردووه به‌مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی راهێنان و مه‌شق به‌ئه‌ندامه‌كانی خۆیان بكه‌ن. یه‌لی زیلا كه له‌ساڵی 2008 تا 2012 سه‌رۆكی ده‌زگای هه‌واڵگریی ئه‌لبانیا بووه؛ ئاشكرایكردووه په‌یوه‌ندییه‌كانی موجاهیدین و ده‌زگای هه‌واڵگریی ئه‌لبانیا زۆر توندوتۆڵه و به‌هه‌موو جۆرێك هاوكاریی یه‌كتر ده‌كه‌ن. ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه زۆربه‌ی نه‌یارانی حكومه‌تی ئێستای ئه‌لبانیا، جێگیركردنی ئه‌ندامانی موجاهیدنی خه‌ڵقی ئێران له‌وڵاته‌كه‌یان به‌مامه‌ڵه‌ی نێوان حكومه‌ت و ئه‌مریكا له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی واشنتۆن چاوپۆشیی له‌گه‌نده‌ڵی و مامه‌ڵه‌ی به‌رپرسانی ئه‌و وڵاته له‌مادده هۆشبه‌ره‌كان بكات. وڵاتی ئه‌لبانیا به‌یه‌كێك له‌وڵاته گه‌نده‌ڵه‌كانی جیهان ئه‌ژمارده‌كرێت كه‌زۆربه‌ی پارت و لایه‌نه سیاسییه‌كانی ده‌سه‌ڵات له‌مامه‌ڵه‌ی مادده هۆشبه‌ره‌كان و سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌وه گلاون و هه‌رئه‌وه‌ش وایكردووه ئه‌و وڵاته نه‌بێته ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌وروپا. له‌لایه‌كی دیكه‌وه به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا زیاتر له 17 ساڵ رێكخراوی موجاهیدنی خستووه‌ته لیستی تیرۆر، ئه‌ندامبوونی ئه‌لبانیا له‌یه‌كێتی ئه‌وروپا هێنده‌ی دیكه دواخستووه. به‌پێی ئاماره‌كان له‌ئێستادا زیاتر له‌دوو هه‌زار ئه‌ندامی رێكخراوی موجاهیدن له‌وڵاتی ئه‌لبانیا ده‌ژین. گرژییه‌كانی تاران و تیرانا ته‌مه‌نی درێژی په‌یوه‌ندییه ئاساییه‌كانی نێوان تاران و تیرانا نزیكه‌ی 20 ساڵ بوو چونكه ساڵی 2010 ئه‌لبانیا بڕیاریدا مافی په‌نابه‌ریی بدات به‌ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدن و له‌ساڵی 2018ه‌ش ئه‌و وڵاته به‌رپرسانی سوپای پاسداران و ئێرانی تۆمه‌تبار كرد به‌كرده‌وه تیرۆریستییه‌كانی ناو ئه‌و وڵاته، له‌یارییه‌كانی قۆناغی سه‌ره‌تای كاسی جیهانیی ساڵی 2018، له‌یه‌كه‌م هه‌نگاوی كاردانه‌وه‌ی ئه‌و تۆمه‌تانه‌ش سه‌رجه‌م دیپلۆماتكاره‌كانی ئێران له‌تیرانا ده‌ركران. ئێران ئه‌وكات تۆمه‌ته‌كانی ره‌تكرده‌وه‌و رایگه‌یاند ئه‌و سیناریۆو تۆمه‌تانه‌ی به‌ساخته‌و هه‌وڵی ئه‌مریكا و ئیسرائیل له‌قه‌ڵه‌مدا دژی تاران. دوای كوژرانی قاسم سوله‌یمانی، فه‌رمانده‌ی پێشوی فه‌یله‌قی قودس، عه‌لی خامنه‌یی رێبه‌ری كۆماری ئیسلامی ئێران و حه‌سه‌ن رۆحانی سه‌رۆك كۆماری پێشوی وڵاته‌كه به‌بێ ناوهێنانی ئه‌لبانیا وتیان وڵاتێكی بچووك و شوم هه‌ستاوه به‌هاوكاریی و داڵده‌دانی نه‌یارانی سوله‌یمانی و كۆماری ئیسلامی، كه به‌پێی شیكردنه‌وه‌كان مه‌به‌ستی خامنه‌یی و رۆحانی و وڵاتی ئه‌لبانیا بووه كه رێكخراوی موجاهیدینی له‌خۆگرتووه‌و ئه‌و رێكخراوه‌ش زانیاریی تایبه‌تی راده‌ستی ئه‌مریكا كردووه به‌مه‌به‌ستی گورز وه‌شاندن له‌ئێران و به‌رپرسانی باڵای وڵاته‌كه. ئه‌یدی راما، سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌لبانیا له‌كاردانه‌وه‌ی ئه‌و لێدوانانه‌ی خامنه‌یی و رۆحانی به‌ئاشكرا پشتیوانیی له‌هێرشی سه‌ربازیی ئه‌مریكا له‌دژی ئێران كرد. هێرشی ئه‌لیكترۆنی ئه‌یدی راما له (7/9/2022) له‌په‌یامێكی ڤیدیۆییدا رایگه‌یاند؛ چه‌ند گروپێكی هاككه‌ری سه‌ر به‌ئێران هێرشی ئه‌لیكترۆنیان له‌دژی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه‌كانی ئه‌لبانیا ئه‌نجامداوه، بۆیه له‌كۆبوونه‌وه‌ی حكومه‌تدا ته‌نها 24 كاتژمێر مۆڵه‌ت به‌دیپلۆماتكارانی ئێران دراوه كه باڵیۆزخانه‌كه‌یان له‌تیرانا دابخه‌ن و سه‌رجه‌م دیپلۆماتكاره‌كانیشیان بگه‌ڕێنه‌وه وڵاته‌كه‌یان. سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌لبانیا ئاشكرایكرد له (15/8/2022) چوار گروپی هاككه‌ر له‌هێرشێكی ئه‌لیكترۆنیی به‌رفراواندا ویستویانه زیانی گه‌وره به‌وڵاته‌كه بگه‌یه‌نن، به‌ڵام ئامانجه‌كه‌یان سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه و زیانه‌كان كه‌مبوو. ئه‌و ئاماژه‌ی به‌وه كردووه زیاتر له‌دوو هه‌فته چه‌ند تیمێكی پسپۆڕو شاره‌زا هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌و ئاشكراكردنی ناسنامه‌ی ئه‌و گروپه هاككه‌رانه‌یان داوه‌و له‌ئه‌نجامدا ده‌ركه‌وتووه ئه‌و هێرشانه به‌هاوكاریی كۆماری ئیسلامیی ئێران ئه‌نجامدراوه‌و له‌ناو ئه‌و گروپه‌شدا گروپێك هه‌یه كه‌پێشتر هێرشی ئه‌لیكترۆنیی كردووه‌ته‌سه‌ر وڵاتانی (ئیسرائیل، ئیمارات، ئوردن، كوه‌یت و قوبرس). ئێواره‌ی شه‌ممه (10/9/2022) جارێكی دیكه ئه‌یدی راما رایگه‌یاند؛ هێرشه ئه‌لیكترۆنییه‌كان له‌سه‌ر ئه‌لبانیا به‌رده‌وامه‌و هاككه‌ران ئامانجیانه زیان به‌دامه‌زراوه‌و پێگه ته‌كنیكی و پیشه‌سازییه‌كانی وڵاته‌كه بگه‌یه‌نن. ئه‌مریكا له‌به‌ر ئه‌لبانیا سزای ئێران ده‌دات رۆژی هه‌ینی (9/9/2022) وه‌زاره‌تی گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا سزادانی وه‌زاره‌تی هه‌واڵگریی ئێران (ئیتلاعات)و وه‌زیره‌كه‌ی ئه‌و وه‌زاره‌ته‌ی راگه‌یاند. له‌به‌یاننامه‌كه‌دا هاتووه به‌هۆی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌منی و ئاسایشییانه‌ی ئێران له‌دژی هاوپه‌یمانێكی سه‌ره‌كیی واشنتۆن ئه‌نجامیده‌دات، ئه‌مریكا سزا به‌سه‌ر ئێراندا ده‌سه‌پێنێت و هه‌ر هه‌نگاوێك پێویست بكات له‌لایه‌ن واشنتۆنه‌وه جێبه‌جێ ده‌كرێت به‌ئامانجی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڕه‌شانه. ئێران خۆی بێبه‌ری ده‌كات له‌هێرشی ئه‌لیكترۆنیی سێ رۆژ دوای لێدوانی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌لبانیاو رۆژێك دوای سزاكانی ئه‌مریكا له‌دژی تاران دواجار ناسر كه‌نعانی، وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران رایگه‌یاند لێدوانه‌كانی به‌رپرسانی تیراناو سزاكانی واشنتۆن له‌ژێر كاریگه‌ریی سیناریۆی ئیسرائیل-ه له‌دژی ئێران. كه‌نعانی رۆژی شه‌ممه (10/9/2022) رایگه‌یاند: ئه‌لبانیاو ئه‌مریكا هاوكاریی گروپێكی نه‌یاری كۆماری ئیسلامی ئێران ده‌كه‌ن كه‌ده‌ستی له‌كوشتنی 17 هه‌زار هاووڵاتی و دانیشتویی ئێراندا هه‌یه. وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران جه‌ختی له‌وه كردووه‌ته‌وه: ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی كه‌ئه‌لبانیاو ئه‌مریكاو به‌ریتانیا سه‌رباره‌ت به‌هێرشی ئه‌لیكترۆنی دژی تاران بڵاویانكردووه‌ته‌وه مایه‌ی پێكه‌نینه چونكه ئێران خۆی قوربانیی هێرشی ئه‌لیكترۆنییه‌و له‌ڕووی نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه هه‌موو هه‌نگاوێك ده‌نێت له‌دژی هێرشه ئه‌لیكترۆنییه‌كان.
هێمن مەحموود ئاڵۆزی و رووداوە خوێناوییەكانی ئەم دواییەی عێراق جارێكی تر رووی راستەقینەی ئەو گرووپە چەكدارانەی دەرخست كە لەهەموو ململانێیەكدا پەنادەبەنە بەر چەك و دەیانەوێت بەچەك دۆخەكە لەبەرژەوەندی خۆیان یەكلایی بكەنەوە، بەتایبەت ئەو گرووپانەی چەكەكانی دەستیان لەدەرەوەی یاساییەو زۆربەشیان لەژێر ناوی حەشدی شەعبیدا خۆیان رێكخستووە، تەنانەت زۆرجاریش رووبەڕووی حكومەت دەبنەوەو موشەكەكانیان ئاراستەی باڵیۆزخانەكان و ماڵی سەرۆك وەزیران و ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەكەن. «حەشدی شەعبی» ئەو چەترەی تەواوی گرووپە چەكدارییە شیعەكانی لەخۆگرتووە، لەئێستادا هەرچەندە بەفەرمی بەشێكە لەدەزگای ئەمنی دەوڵەتی عێراق و پارێزبەندییەكی یاسایی هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا دەوڵەتێكە لەناو دەوڵەتداو زۆرجار رۆڵی دەوڵەتی قووڵ دەگێڕێت. ئەم رێكخراوە سەربازییە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤و لەسەرووبەندی پەلوپۆهاوێشتنی رێكخراوی تیرۆریستی داعش بۆ سەر بەغدا لەسەر فەتوای مەرجەعی گەورەی شیعەكان «ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی» دامەزراو وەك هێزێكی نانیزامی و سەربازی و جەماوەریی چووە ناو جەنگی داعش و دواتر رۆڵێكی یەكلاكەرەوەی گێڕا لەلەناوبردنی ئەو رێكخراوە. ناوەندی (رەوابت)ی عێراقی بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی دەڵێت: «گرووپەكانی حەشدی شەعبی لە ٦٨ گرووپی چەكداری پێكدێن كە لەعێراق و سوریادا بڵاوبوونەتەوەو بودجەی ساڵانەیان بەسەدان ملیۆن دۆلارەو بەدەسەڵاترین و دیارترین گرووپی ناو حەشدی شەعبی بریتین لە(ڕێكخراوی بەدر، عەسائیبی ئەهلی هەق، كەتائیبی حزبوڵڵاو كەتائیبی ئیمام عەلی، سەرایا سەلام)». گرووپەكانی حەشدی شەعبی و سەرۆكەكانیان بریتین: لە(لیوای ئیمام محەمەد جەواد (ئەبو جەنان بەسری)، فیرقەی ئیمام عەلی (تاهیر خاقانی)، گرووپی ئەسەدی ئامرلی (ئەبوتوراب تەمیمی)، رێكخراوی بەدر (هادی عامری)، گرووپی كەڕاڕ (ئەبو زەرغام)، كەتائیبی جوند ئەلئیمام (ئەحمەد ئەسەدی)، لیوای مونتەزیر (جابر موسەوی)، سەرایای عاشور (ئەبو ئەحمەد)، لیوای كەربەلا، لیوای بەدر، لیوای عەلی ئەكبەر (عەلی حەمدانی)، بزووتنەوەی نوجەبا (ئەكرەم كەعبی)، لیوای تەفوف (قاسم موسڵح)، كەتائیبی سەیدولشوهەدا (ئەبو ئالای وەلائی)، هێزی شەهید سەدر (حزبی دەعوە)و كەتائیبی فەتحی موبین، هێزی توركمان و رێكخراوی بەدر، سەرایای جیهاد (حەسەن ساری)، سەرایای خوراسانی (ئەحمەد موحسین یاسری)، ئەنساروڵاو گرووپی حسێن ئەلسائر (عەبدولزوهرە سوەیدعی)، لیوای ئەلتف (هاشم تەمیمی)، رێكخراوی بەدر، رێكخراوی بەدر (ئەبو كەوسەر محمەداوی)، لیوای ٢٣ رێكخراوی بەدر، لیوای ٢٤ رێكخراوی بەدر، هێزی شەهید سەدری یەكەم (حزبی دەعوەی ئیسلامی- عەبدوڵا فەزڵ)، فیرقەی عەباسی قیتالی (مەیسەم زەیدی)، هێزی شەهیدی قائید (ئەبو مونتەزیر)، سەرایای ئەنسار عەقیدە (مەجلیسی ئەعلا- جەلالەدین سەغیر)، كەتائیبی ئەنسارولحیجە (ئەحمەد فەریجی)، هێزی دەشتی نەینەوا (لیوای شەبەك - زەین عابدین جەمیل)، كەتائیبی رەوتی ریسالیون (عەدنان شەمخانی)، هێزی وەعدەڵا (حزبی فەزیلە - سامی مەسعودی)، هێزی شەهید سەدر (حزبی دەعوەی ئیسلامی - رێكخراوی عێراق)، هێزی لالش، بزووتنەوەی ئەبدال (جەعفەر موسەوی)، كەتائیبی ئیمام عەلی (شەبل زەیدی)، عەسائیبی ئەهلی حەق، هێزی شەهید ئەبوموسا عامری، سەبعی دوجەیل، لیوای ئەنساری مەرجەعیەت (حەمید یاسری)، كەتائیبی حزبوڵا (ئەلخال)، لیوای ٤٦ سەرایای دیفاع شەعبی، لیوای ٤٧ی سەرایای دیفاع شەعبی، كەتائیبی بابلیون (رەیان كلدانی)، لیوای سەڵاحەدین، فەوجی ئامرلی (مەهدی تەقی ئامرلی)، لیوای حسێن (موختار ئەلموسەوی)، گرووپی مالیك ئەشتەر، لیوای حەشدی شەهیدانی كەركوك (حسێن عەلی جبوری)، سەرایای ئەنسار عەقیدە، لیوای ئەحراری عێراق (مەهدی سومەیدەعی)، لیوای ٨٨ (وەنس ئەلجەبارە)، فرسان جبور(ئەحمەد جبوری)، نەوادری شەمەر (عەبدولڕەحیە شەمەری)، لیوای ٩٢ (عەبدولڕەحمان لوێزی)، سوپای موئەمەل (سەعد سوار)، لیوای ١١٠ی رێكخراوی بەدر، حەرەس نەینەوا (ئەسیل نوجەیفی)، سەرایای سەلام (رەوتی سەدر- ئەبو زەهەرای سەعیدی)، لیوای ٣١٤ی سەرایا سەلام، لیوای ٣١٥ی سەرایای سەلام، فەوجی ٣٩ی قەیارە (عەشیرەتی جبور)، هێزی بەیرەق (واسیق فەرتوسی)، كەتائیبی قیام حسێنی (محەمەد خەفاجی)، سوپای موختار (واسیق بەتات)، كەتائیبی نوخبە (مەناف حسەینی)، لیوای ئەسەدوڵای غالیب (سوهەیل ئەعرەجی)، فەیلەقی وەعدی سادق (عەمار حەداد)، كەتائبی قەمەر بەنی هاشم (ئەبو تاڵیب مەیاحی)، حزبوڵای سائیرون (ڕەحمان جەزائیری)، كەتیبەی عیماد موغنیە (سەعد فەتلاوی)، لیوای قاسم جەبارین (محەمەد موسەوی)، لیوای ئیمام قائیم (تاڵیب عەلیاوایی)، كەتائیبی ئیمامەكانی بەقیع (سەعد تەعیس تەمیمی)، كەتائیبی تۆڵە (عەبدوڵا ئەللامی)، كەتائیبی ئەشبالی سەدر (محەمەد حسێن سەدر)، كەتائیبی سائیر حسێن (غەسان شاهبەندەر)، كەتائیبی مالیك ئەلئەشتەر (جەعفەر موسەوی)، كەتائیبی دیما ئەلزەكییە (موئەیەد عەلی حەكیم)، لیوای زولفەقار (حسێن تەمیمی)، كەتائیبی موسلیمی كوڕی عەقیل ( ئەحمەد فەرتوسی)، لیوای ئەنسار مەهدی (ناجی حەلفی)، كەتائیبی عەدالە (سەمیر شێخ عەلی)، كەتائیبی فەتح (كازم سەید عەلی)، كەتائیبی سەرایای زەهرا (مومتاز ئەلحەیدەری)، بزووتنەوەی عێراقی ئیسلامی (جەمال ئەلوەكیل)، لیوای زەینەب عەقیلە (حەسەن شەكرچی)، كەتائیبی ئیمامی غالیب(محەمەد ئەللامی)، كەتائیبی ئیمام حسێن(حەسەن ئەلرەبیعی)، كەتائیبی دەرعی ویلایە (عەلا مهەلهەل)، كەتائیبی قارعە (حەیدەر ناسری)، كەتائیبی یەدوڵا (ئەحمەد ساعدی)، كەتائیبی بەقیەتوڵا (مستەفا عوبێدی)، كەتائیبی شەبیبەی ئیسلامی، كەتائیبی جەمعیەی ئالولبەیت (موسا ئەلحسنی)، كەتائیبی توفڵ ئەلرەزیع (وسام حەیدەری)، سەرایای موختار سەقەفی (عەبدولمەهدی كەربەلایی)، سەرایای لیوای سەجاد، كەتائیبی غەوسی ئەعزەم (فیراس عەلاق)، كەتائیبی قاریعە، بزووتنەوەی فورسان ئەلمەزهەب (ئەحمەد زامیلی)، لیوای نەسرولموبین، لیوای ئەنسارولحوجە (محەمەد كەنانی)، كەتائیبی ئەسەدوڵا (ئەبوتوراب ئەسەدی)، تەشكیلاتی ئەسەدوڵا (هیشام مەگسوسی). هاوكات لەگەڵ بوونی ئەم هەموو گرووپانەو پشتگیریكردنی دارایی و مەعنەویی لەلایەن حكومەتی عێراق و ئێرانەوە بۆ زۆرینەی هەرە زۆریان، ئەم دەزگایە لەڕووی هەواڵگریشەوە چەندین دەزگای ئەمنی و راگەیاندن و پڕوپاگەندەی درووستكردووەو بەردەوام لەچالاكیدان، كە ئەمانەن: بەڕێوەبەرایەتی ئەمنی حەشد (ئەبو زەینەب لامی)، بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری حەشد (ئەبو ئیمان باهلی)، بەڕێوەبەرایەتی راگەیاندنی حەشد (موهەنەد عیقابی)، بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندییە گشتییەكان (محەمەد رەزا)، بەڕێوەبەرایەتی دژە تەقەمەنی (ئەبو شەمس)، بەڕێوەبەرایەتی جوڵە (جەواد رەبیعاوی)، بەڕێوەبەرایەتی رێنمایی عەقائیدی (سەید محەمەد حەیدەری). دوابەدوای راگەیاندنی كۆتایهاتنی جەنگی رێكخراوی داعش، ئیدی پرسیاری سەرەكی زۆربەی عێراقییەكان و گۆڕەپانی سیاسی ئەوەبوو ئایا حەشدی شەعبی بەو جۆرەی ئێستا دەبێت بەردەوامی هەبێت؟ ئەوەبوو دواجار ئەو رێكخراوە بەحكومی كراو لە٢٦ی ١١ی ٢٠١٦ لەپەرلەمانی عێراق هاوشانی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكانی دیكەی عێراق شەرعیەتی بەهەبوونی دراو خرایە ژێر دەسەڵاتی سەرۆكوەزیرانی عێراقەوە كە لەهەمانكاتدا فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانیشە. بەڵام وەنەبێت ئیدی كێشەو گرفتەكانی ئەم رێكخراوە كۆتایی هاتبێت، بەڵكو بەهۆی هەژموونی ئێران و لایەنگری زۆرێك لەگرووپە كاریگەرەكانی ناو حەشدی شەعبی بۆ ئەو وڵاتە، جۆرە جیابوونەوەیەك روویداو بەشێك لەگرووپەكانی سەر بەمەرجەعیەتی نەجەف جیابوونەوەی خۆیان راگەیاند. نووسەری تیرۆركراوو شارەزای بواری گرووپە تیرۆریستییەكان (هیشام هاشمی)، پێنج رۆژ بەر لەتیرۆركردنی لەڕۆژی 1-7-2020، لەلێكۆڵینەوەیەكدا بەناونیشانی (ململانێی نێوخۆیی لەدەستەی حەشدی شەعبی) كەدواجار هەر ئەو لێكۆڵینەوەیەش بەهۆكاری تیرۆركردنی زانرا، تیشكی خستۆتە سەر ئەو كێشمەكێشە قووڵەی كە لەنێوان ئەو دوو رەوتەی لەنێو حەشدی شەعبی دابەشبوون: یەكەمیان بەسەركردایەتی ئەبومەهدی موهەندیس بوو كە دەگەڕێنەوە بۆ سەر رێبازی عەلی خامەنەیی، ئەوەی دووەمیشیان ئەو رەوتەن كە لەكۆی گرووپەكانی سەر بەعەتەبەكانی عێراق پێكهاتوون و بەعەلی سیستانی مەرجەعی باڵای ئایینی شیعەكان لەعێراق پەیوەستن. هیشام هاشمی لەلێكۆڵینەوەكەیدا دەڵێت: قەبارەی ململانێكە رۆژ بەڕۆژ لەنێوان فیرقەی عەباسی شەڕكەری سەر بەعەتەبەی عەباسییە كەسیساتی بەمەرجەعی خۆیان دەزانن و لەنێوان دەستەی سەرەكی، بەتایبەتی لەگەڵ ئەو سەركردانەی وەلایان بۆ حەشدی شەعبی هەیە، گەورەتر دەبێت، بازنەی ململانێكان لەمانگی شوباتی 2018 زیاتر فراوانبوو، بەتایبەتیش ئەوكاتەی ئەبو مەهدی موهەندیس، جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەوكاتەدا، زنجیرەیەك بڕیاری توندی بۆ لاوازكردنی باری دارایی و كارگێڕی بەسەر گرووپە چەكدارەكانی سەر بەعەتەبەكان سەپاند. لێكۆڵینەوەكە لەسەر زاری دوو فەرماندەی سەر بەسیستانی ئەوەی خستۆتەڕوو كەهێزەكانی نوجەباو كەتیبەكانی حزبوڵڵاو بەدرو خوراسانی، كەساڵانێكە بەپارەی ئێران و پاڵپشتی رژێمی سوریا لەناوچە سنوورییەكان دەجەنگن، سەروەت و سامانی حەشدی شەعبییان قۆستۆتەوە، دەڵێت:»ئەم گرووپانە نوێنەرایەتی هێزی ئێرانی سەربازیی لەعێراق دەكەن». هاوكات پێشبینی كردووە كە لەوانەیە ململانێكان و بەرژەوەندی و زیادبوونی رێژەی پۆستەكان بۆ حەشدی وەلائی، ببێتەهۆی ئیفلیجبوونی حەشدی شەعبی و لەكۆتایی لێكۆڵینەوەكەشدا ئاماژە بەوەدەكات كەپێكهاتەی ئێستای هەیكەلییەتی حەشدی شەعبی لەگەڵ پەیڕەوی سیاسی ناكۆكەو ئەوانەشی لەهەیكەلییەكە ناڕازین، ئەمڕۆ لەهەموو كاتێك زیاترە. وەنەبێت بەكوژرانی هاشمی ئیدی ناكۆكییەكان كۆتاییان هاتبێت، بەڵكو ناكۆكییەكان بەردەوامبوون و سێ خاڵی سەرەكی هۆكاری ناكۆكیی نێوان (حەشدی عەتەبات) و سەرایای سەلام و دەستەی سەرۆكایەتی حەشدی شەعبیدا هەبوو كەیەكەمیان هەبوونی جیاوازی لەپێدانی چەك و هاوكاری بەتایبەت ئەوانەی نزیكن لەئێرانەوە زیاتر وەردەگرن و دووەمیشان وەرگرتنی پۆستە لەدەستەی حەشدی شەعبی لەلایەن ئەو گرووپانەی نزیكن لەئێرانەوە، سێیەم ناكۆكیش دەستوەردانی گرووپەكانی لایەنگری ئێرانە لەدۆخی سیاسی عێراق. ئەمە جگە لەچەندین ناكۆكی تر وەك وەرگرتنی پارە لەو ناوچانەی گرووپەكان تیایدا باڵادەستن و شەڕكردن لەسوریا بۆ بەرگریكردن لەڕژێمی سوریا لەكاتێكدا ئەندامانی ئەو گرووپانە موچە لەحكومەتی عێراق وەردەگرن. دوای كوژرانی (ئەبو مەهدی موهەندیس)ی جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەگەڵ (قاسم سلێمانی) فەرماندەی سوپای قودس لەنزیك فڕۆكەخانەی بەغدای نێودەوڵەتی لەسەرەتاكانی ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریكاوە، ناكۆكی لەسەر پۆستەكەی سەریهەڵداو سەدرییەكان و گرووپەكانی نزیك لەنەجەف دژی دانانی (ئەبو فەدەك) وەستانەوە. رەنگە تازەترین ناكۆكیش ئەوەبێت یەكێك لەداواكانی موقتەدا سەدر لەچەندڕۆژی رابووردودا ئەوەبوو كەداوای لابردنی (فاڵح فەیاز)ی سەرۆكی دەستەی حەشدی كردو داوایكرد دووبارە ئەو دەستەیە رێكبخرێتەوە. واپێدەچێت ناكۆكییەكانی گرووپەكانی نێو حەشدی شەعبی بەم زووییە كۆتایی نەیەت، بەڵكو لەگەڵ توندبوونەوەی دۆخی سیاسی عێراقیدا زیاتربێت و ئەو گرووپانە جارێكی تر پەناببەنەوە بەر توندوتیژی. (عەلی بەیدەر) لێكۆڵەری سیاسی دۆخی عێراق دەڵێت: »ناكۆكییەكانی گرووپە چەكدارەكان كۆتایی نایەت، چونكە ناكۆكییە سیاسییەكان بەردەوامن، گرووپەكانی حەشدی عەتەبات هەوڵدەدەن وێنەیەكی جوانی حەشدی شەعبی نمایش بكەن، سەرایا سەلامیش پشتگیری بیرۆكەی حكومەتی زۆرینە دەكا كەموقتەدا سەدر هەوڵی بۆ دەدات، لەكاتێكدا گرووپە وەلائییەكانی نزیك لەئێران پشتگیری لەچوارچێوەی هەماهەنگی دەكەن و نەیاری سەدرن». رەخنەگرانی دۆخی سیاسی عێراق پێیان وایە ئەوەی لەم نێوەندەدا ونە، رۆڵی حكومەت و سوپاو دەزگا ئەمنییەكانیەتی كە لەئاست گرووپە چەكدارەكاندا دەستەوەستانن و زۆرجاریش رۆڵی تەماشاكار دەبینن، تەنانەت رەخنەی ئەوەش دەگرن كە (مستەفا كازمی) سەرۆك وەزیرانی عێراق نەیتوانی پارێزگاری لەماڵەكەی خۆی بكات ئەوكاتەی بەدرۆن هێرشیانكردە سەری، چجای ئەوەی بتوانێت پارێزگاری لەوڵاتەكەی بكات لەئاستی ئەو گرووپانەدا، ئەمە لەكاتێكدایە چ ئەمریكا و چی نەتەوەیەكگرتووەكانیش هەمیشە داوای بنەبڕكردنی چەكی بەرەڵا دەكەن و داوا لەحكومەتی عێراق دەكەن ئەو گرووپانە چەكبكات. غازی حسێن بەڕێوبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی دەڵێت: دیاردەی چەك لەدەرەوەی یاسا لەعێراقدا بەهۆی ئەو میلیشیا مەزهەبیانەوەیە كە سەر بەوڵاتانی دەرەوەیە، ئەمەش گرفتێكی ئاڵۆزە. ئاماژە بۆ ئەوەشدەكات ئەو گرووپانە راستەوخۆ پەیوەندییان بەسوپای پاسداران و فەیلەقی قودسی ئێرانییەوە هەیە، راهێنان و پڕچەككردن و دارایی لەئێرانەوە وەردەگرن كەئەمەش وایكردووە نفوزێكی فراوانیان لەخاكی عێراقیدا هەبێت، ئەو میلیشیایانە دەوڵەتی قووڵن لەناو دەوڵەتی عێراقیدا، توانایەكی ئابووری و دارایی و سیاسی زۆریان هەیە، تەنانەت كارگەی چەك و موشەك و درۆنیان هەیە. سەرۆك وەزیرانی عێراق مستەفا كازمی دەسەڵاتی بەرامبەر گروپە چەكداریەكان سنوردارەو توانای سەپاندنی یاسای نییە، ئەمەش بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە كە گرنگترینیان ئەوەیە كازمی بەبەراورد بەو گرووپانە هیچ هێزێكی سیاسی گەورەی لەپشت نییە، هیچ حزبێكیش پشتگیری ناكات، ئەزموونیش وایلێكردووە كە بەر لەوەی هیچ هەنگاوێك لەدژی ئەو گرووپانە بنێت بیربكاتەوە بەتایبەت ئەوەی ئەو گرووپانە بەئاسانی چوونەتە ناوچەی سەوزەوە لەپێشترداو سوپا نەیتوانیوە رێگایان لێبگرێت بەتایبەت ئەوكاتەی كازمی سەركردەیەكی كەتائیبی حزبوڵای دەستگیركردو دواتر ئازادی كرد، ئەمەش كازمی والێكرد بگات بەو دەرئەنجامەی كە باوەڕی تەواوەتی بەتوانای هێزەكەی نەبێت كە جەنگەكە لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، هەربۆیە وازی لەو ئاڵگارییە هێناوە. هەرچەندە زۆرێك لەچاودێرە سیاسییەكانی عێراق پێیان وابوو توندوتیژییەكانی ئەمدواییەی بەغدای نێوان گرووپە چەكدارەكان فرسەتێكی باشبوو بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق تاوەكو دۆخەكە لەبەرژەوەندی خۆی و دەوڵەت یەكلایبكاتەوەو جەنگی گرووپەكان دەستپێبكات، بەڵام خودی كازمی هیچ هەنگاوێكی بەو ئاراستەیە نەناو بێلایەنی هەڵبژارد، تەنانەت سوپاسی هێزە ئەمنییەكانی كرد كەدەستیان لەشەڕەكە وەرنەداوە. كازمی دوای توندوتیژییەكان لەوتارێكدا وتی: «سوپاسی تەواوی هێزە ئەمنییەكان دەكەم كە نەبوونە لایەنێك لەململانێی چەكداری نێوان گرووپە چەكبەدەستەكانی دەرەوەی یاساو لەگەڵ نیشتیماندا مانەوەو رووی چەكەكانیان ئاراستەی سنگی عێراقییەكان نەكرد». هەڵوێستە لاوازەكەی كازمی و بەهێزی گرووپە چەكدارەكانی ناو وڵات و پەككەوتنی پەرلەمان و چەقبەستنی دۆخی سیاسی كاریگەرییەكی گەورەی كردۆتەسەر بارودۆخی ئابووری و كۆمەڵایەتی و ژیاری هاووڵاتیانی ئاسایی و چارەنووسیان دراوەتە دەست قەدەرێكی نەزانراو. ئێستا ئەوەی هەیە هێشتا هیچ ئاسۆیەك بۆ دۆخی سیاسی عێراق نییەو لایەنە سیاسییەكان ناكۆكییەكانیان تادێت قووڵتر دەبێتەوە، ئەوەی هەیە گرووپگەلی بەهێزتر لەدەوڵەت كەخاوەن ئابووری بەهێزو ڕاهێنراوی سەربازیی و چەكی مۆدێرن و پشتگیری بەهێزی دەرەكی و خاوەن حزبی سیاسی لەپەرلەمانن، لەهەر ئەگەرو چركەساتێكدا وەك بەرمیلە باروت وەهان بەبچووكترین پریشكی ئاگر دۆخی عێراق ئاگر تێبەردەدەن.
هەژار ئەنوەر كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لەكۆتایی نزیكدەبێتەوە، بەڵام تائێستا پرۆژەیاسای بودجەی نەناردووەتە پەرلەمان، ئەوە لەكاتێكدایە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت لەوتاری دەستبەكاربوونیدا لەپەرلەمان رایگەیاند: كاری سەرەكیمان رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازییەو كار بۆ چەسپاندنی یاسا دەكەین، بەڵام بێ ئەوەی یاسای بودجەی هەبێت مامەڵەی بەخەرجی و داهاتەوە كردووە، پەرلەمانتارێكیش دەڵێت: یاسای بودجە كۆتایی دەهێنێت بەنایاسایی و ناشەرعیی هەڵسوكەوت و مامەڵەكردنەی حكومەت بەداهات و خەرجییەكانی و كاتێك حكومەت پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان ئەم حكومەتە هیچ دەسەڵاتێكی خەرجكردنی پارەی نیە. لەماوەی 30 ساڵی تەمەنی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تەنها حەوت جار پڕۆژەیاسای بودجەی ناردووەتە پەرلەمان، لەكاتێكدا پێویستە ساڵانە پڕۆژەیاسای بودجە پەسەند بکرێت. عومەر گوڵپی پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری و ئەندامی لێژنەی كاروباری دارایی و ئابووری لەپەرلەمانی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند:»یاسای بودجە گرنگییەكی زۆری هەیە، چونكە ئەم نایاسایی و ناشەرعییەی هەڵسوكەوت و مامەڵەكردنەی حكومەت بەداهات و خەرجییەكانی كۆتایی پێدەهێنێت، لەبەرئەوە هیچ حكومەتێك دەسەڵاتی خەرجكردنی پارەی نیە تەنها لەچوارچێوەی بوددجە نەبێت، واتە دەبێ ساڵانە پەرلەمان لەڕێگەی یاسای بودجە دەسەڵات بداتە حكومەت، بۆیە كاتێك حكومەت پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان ئەوە راستەوخۆ ئەم حكومەتە هیچ دەسەڵاتێكی خەرجكردنی پارەی نیە، بۆیە ئەوەی دەكرێ لەدەرەوەی یاسایە، جگە لەمانەش ئەگەر پڕۆژەیاسای بودجە هەبێت ئەوە تاڕادەیەك خەرجییەكان و داهات شەفاف دەبێ و ژمێرەی كۆتاییش دەبێت، واتە لەكۆتایی ساڵ حكومەت لەڕوانگەی بەرنامەو پلانەكانی خۆیەوە پیشانی دەدات كەداهات و خەرجییەكانی فعلی لەهەرێمی كوردستان چەند بووە، بۆیە لەبەرئەوەی نۆ ساڵە حكومەت ئەم پڕۆژەیاسایەی نەبووە واتە ژمێرەی كۆتاییشی نییە». دوایین جار كەحكومەتی هەرێم پڕۆژەیاسای بودجەی ناردووەتە پەرلەمان ساڵی 2013 بوو، كە بە 15 ترلیۆن و 257 ملیارو 849 ملیۆن دینار، خەملێندراوە. ئەرشەد لۆلانی پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی پارتی لەلێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت: «لەساڵی 2014وە بەهۆی شەڕی تیرۆریستانی داعش و بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن عێراق و هاتنی ڤایرۆشی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت ئەمانە هۆكاربوون كەحكومەتی هەرێم نەتوانێت ماوەی نۆ ساڵ پڕۆژە بودجە بنێرێتە پەرلەمان، بۆیە داهات و خەرجییەكان روون نەبوون و ئەو داهاتەشی هەبوو حكومەت خەرجی دەكرد». لۆلانی كەهاوكات ئەندامی لیژنەی كاروباری داراییە وتی: «ئێمە لەلیژنەكەمان راپۆرتمان ئامادەكردووە لەسەر كۆی بابەتە داراییەكان لەم چوارچێوەیەش بودجەی تێدایەو هەركاتێك حكومەت پڕۆژە بودجە رەوانەی پەرلەمان بكات ئەوە ئێمە ئامادەین بۆ تاووتوێكردن و گفتوگۆكردن لەسەری تاوەكو لەنزیكترین كاتدا پەسەند بكرێت». هاوكات جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان داهات و خەرجی سێ ساڵی رباردووی بڵاوكردەوەو دەڵێت: «كۆی گشتی داهاتەكانی هەرێم كە بریتین لە (نەوتی، نا نەوتی، تەمویلی عێراق‌و هاوپەیمانان) لەماوەی سێ ساڵی ڕابردودا بریتیە لە (46.3) ترلیۆن دینار». وتیشی: «خەرجی حكومەتی هەرێم لەماوەی سێ ساڵی رابردودا كە بریتین لەموچەو خەرجیەكانی نەوت‌و بەكارخستن‌و وەبەرهێنان‌و كرێی وێستكەكانی كارەباو دانەوەی قەرز بریتیە لە ( 49.8 ) ترلیۆن دینار، و تێكڕای داهاتی نەوتی فرۆشراویش 55%ی بۆ وەبەرهێنان‌و كۆگاكردن‌و گواستنەوە خەرجكراوە لەو سێ ساڵەداو 45%یشی گەڕاوەتەوە خەزێنەی حكومەتی هەرێم. ئەوان لەسەرەتای ئەم كابینەیە بابەتی یاسای بودجەیان بەگرنگ زانیوەو پێیانوایە بەشێكە لە چاكسازی و شەفافیەت، بەڵام گرفتیان لەوەیە كە حكومەتی عێراق بودجەی نییە، و لەسەرەتای ئەم كابینەیەوە ڕووبەڕووی چەندین گرفت بوونەتەوە، لەسەر فەرمانی سەرۆكی حكومەت بەزووترین كات ئەم پڕۆژە یاساییە ئامادە دەكرێت بەپێی ئەو دۆخەی كوردستان و دەینێرین بۆ پەرلەمان»، جوتیار عادل وای وت. لەبەرامبەردا شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت:»وتەبێژی حكومەتی هەرێم خۆڵ دەكاتە چاوی گەلی كوردستان ئەم بیانوانە هیچ قبوڵكراو نیە، زۆرێك لەوڵاتان تووشی شەڕو كارەسات بوونە، بەڵام پڕۆژەیاسای بودجەشیان هەبووەو داهات و خەرجییەكانی خۆیان رێكخستووە، بۆیە بیانوی حكومەت كە باس لەشەڕی داعش و كۆرۆنایە ئەمانە ساڵێك دووان بوونە، ئەی بۆ زیاتر لەهەشت ساڵە پڕۆژەیاسای بودجە نانێرێتە پەرلەمان، بۆیە بیانوویەكانیان بۆ پەردەپۆشكردنی دوو ئیدارەیی و گەندەڵیە». وتیشی: «نەناردنی پڕۆژەیاسای بودجە پەیوەندی بەگەندەڵیەوە هەیە چونكە بەشێكی زۆری داهاتی هەرێمی كوردستان دیارنامێنێت، حكومەتی هەرێم بەنایاسایی داهات و خەرجییەكان بەڕێوەدەبات كەئەمە لەوڵاتان حكومەتی پێ هەڵدەوەشێندرێتەوە، بەڵام بەداخەوە لەهەرێمی كوردستان یاسا سەروەرنیە». بیلال سەعید، بەڕێوەبەری ئینستیۆتی ئابووری بەژمارە، بەهاوڵاتی راگەیاند: نەناردنی بودجە بۆ پەرلەمان پرسێكی زۆر كاریگەرەو رەنگدانەوەی سلبی لەسەر كۆی پرسە ئابوورییەكان لەناوخۆی كوردستان و تەنانەت دەرەوەش هەبووە، بۆیە هەر جۆریك لەدواخستن و رەوانە نەكردنی كاریگەری تەنانەت لەسەر بەشداری نەكردنی هاووڵاتیان لەهەڵبژاردنەكان دەبێت و جۆرێكە لەپاشەكشەی دیموكراسی لەبەرئەوەی رۆڵی هاووڵاتی كەمدەكرێتەوەو بەبێ حسابكردن بۆ پەرلەمان كەدامەزراوەی یاسادانانەو هاووڵاتیان دەنگیان بۆ ئەوە داوە كەنوێنەرایەتیان بكات، یەكێك لەبابەتەكان دیاریكردنی پشكی دارایی و جۆری خەرجییەكانە كەئەویش لەڕێگەی یاسای بودجەوە دەردەكەوێت». وتیشی: ئێستا هاووڵاتیان خراونەتە دەرەوەی هاوكێشەی بەشداریپێكردن لەڕێگەی نوێنەرەكانیانەوە، بۆ ئەوەی ئەم هاوكێشەیە راستبكرێتەوە زۆر گرنگە پەڕەی دارایی ساڵانی رابردوو ئامادەبكرێت و بۆ ئێستاش پڕۆژەیاسای بودجە رەوانەی پەرلەمان بكرێت، چونكە پێویستە ساڵانە پێش ١٥ی ئۆكتۆبەر پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی داهاتوو رەوانەی پەرلەمان بكرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: بەدڵنیایەوە هەر دواخستن و رەوانەنەكردنی بودجە بۆ پەرلەمان جوڵەی ئابووری رووبەڕووی وەستان دەكاتەوە». هەر سەبارەت بەنەبوونی یاسای بودجە لەهەرێمی كوردستان، بێستون فایەق پەرلەمانتاری پێشووی كوردستان پێیوایە یەكێك لەكۆڵەكەكانی بەڕێوەبردنی هەموو سیستمێكی دارایی و حوكمداری، رێكسختنی خەرجی و داهاتەكانە لەشێوەی پرۆسەیەكی پەسەندكراو كەپێی دەوترێ یاسا، واتە ساڵانە چەند پارەت دەستدەكەوێت و چەندیش خەرج دەكرێت ئەوە لێكدەدرێت، ئەمە پێی دەوترێ یاسای بودجە، بەمەش كۆمەڵێك قۆناغی ورد دەبڕێت بەجۆرێك شەفافیەت دروستدەكات و گەندەڵیش كەمدەبێتەوەو بەپێی گرنگی و تایبەتمەندی ناوچەكە پڕۆژەكان دیاری دەكرێت. وتیشی:» هەموو وڵاتێك بودجەی هەیەو ساڵانە لەڕێگەی پەرلەمانەكەیەوە داهات و خەرجییەكانی دیاریدەكرێت، بەڵام بەپێچەوانەی هەموو وڵاتێك سەرۆكی حكومەتی هەرێم بەمیزاج و بارودۆخی سیاسی و ویستی خۆی پارە تەرخاندەكات، جا بۆ هەركوێیەكی كوردستان بێت، بەڵام ئەگەر یاسای بودجە هەبێت ئەوە ئەم تەرخانكردنانە رێكدەخات، بەمەش دادپەروەری بۆ هەموو ناوچەكانی كوردستان دەستبەردەكرێت، بەڵام ئێستا ئەوەی هەیە دەسەڵاتی تەواوەتی لای سەرۆكی حكومەتە و رۆژانەش نووسراوە فەرمییەكانی خودی سەرۆكی حكومەت ئەمە پشتڕاست دەكاتەوە». بێستون فایەق دەڵێت:»نەناردنی پڕۆژە بودجە بۆ پەرلەمان، هیچ پەیوەندی بەحكومەتی عێراقەوە نییە، خۆئەگەر پارە لەعێراقیشەوە بێت ئەوە بەشە بودجەی كوردستان، دیسان دەبێ یاسای بۆ دەربكرێت، بۆیە ئەمەی بەغدا بیانوویەكی زۆر لاوازە». لەكاتێكدا كە پرۆژەیاسای بودجە نیە كەس نازانێت داهات و خەرجییەكان چۆن بەسەر پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان و ناوچەكان دابەشدەكرێت. عومەر گوڵپی هەر لەو لێدوانەیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت:» ئەگەر یاسای بودجە هەبوو تەرخانكردنی پارە بەمیزاجی نابێت و دادپەروەرانە بەسەر سێكتەرەكان و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان دابەشدەكرێت، لەهەمووی گرنگتر ئەگەر پڕۆژەیاسای بودجە هەبوو ئەوە دەردەكەوێت كەحكومەت بەرنامەو پلانی دارایی و ئابووری هەیە، مادام ئەم پڕۆژەیاسایە نییە ئەوە حكومەت هیچ بەرنامەو پلانی نییەو لەدۆخێكی ئاڵۆزدایە». وتیشی: ئێستا هەرێمی كوردستان بەبێ بەغدا دەتوانێت هەموو خەرجییەكانی دابین بكات، چونكە داهاتی فعلی هەیە، بۆیە پێویستە لەچوارچێوەی پڕۆژەیاسای بودجە داهات و خەرجییەكانی رێكبخاتەوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « هۆكارێك نییە ماوەی نۆ ساڵ حكومەتێك لەسەر یەك پڕۆژە یاسا نەنێرێتە پەرلەمان، بۆیە تەنهاو تەنها شكستی ئەوەیە ئەم حكومەتە شایستەی ئەوەنیە كە ئەمانەتداری و حوکمداری لەئەستۆدابێ». لەكابینەی نۆیەمدا چەند جارێك حكومەت بەڵێنیداوە پرۆژەیاسای بودجە دەنێرنە پەرلەمان بەڵام بەڵێنەكەی خۆیان جێبەجێ نەكردووە. نەبوونی یاسای بودجە لەماوەی كابینەی نۆیەمدا لەكاتێكدایە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەڕۆژی دەستبەكاربوونی لەپەرلەمانی كوردستان لە 10/7/2019 رایگەیاند: «كاری سەرەكیمان رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازیی و چەسپاندنی یاسایە». بەڵام لەماوەی كابینەكەیدا بەبێ بوونی یاسای بودجە مامەڵەی بەداهات و خەرجییەوە كردووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنها لەساڵەكانی (1993، 1996، 1997، 2001، 2007، 2008، 2013) پڕۆژەیاسای بودجەی رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كردووە.
هاوڵاتی بەهۆی زۆری زیارەتكاری ئێرانییەوە نرخی گەشتەكانی نێوان ئێران و عێراق بەرزدەبێتەوەو داوادەكرێت بۆ ئەوەی قەرەباڵغی لەسنورەكان روونەدات ئەو زیارەتكارانە پێشوەخت بگەڕێنەوە. لەماوەی 15 رۆژدا نزیكەی سێ ملیۆن زیارەتكاری ئێران روویان لەباشوری عێراق كردووە بەمەبەستی بەشداریی لەڕێوڕەسمی چلەی ماتەمینی ئیمام حسێن، لەو ماوەیەشدا زیاتر لە 10 هەزار زیارەتكار تەندروستییان تێكچووە. جگە لەوەی ئەمساڵ زۆرترین زیارەتكاری ئێرانی رووبەڕووی كێشەی تەندروستی بووەتەوەو ژمارەیەكیشیان زۆرترین پارەیان بۆ كڕینی تكتی گەشت بۆ كەربەلا خەرجكردووە كە لەهەندێك حاڵەتدا هەر گەشتێكی ئاسمانیی تاران بۆ كەربەلا نزیكەی دوو هەزار دۆلاری تێچووە. بەهۆی گڕگرتنی پاسێكی زیارەتكاران 12 كەس گیانیان لەدەستداو 30 كەسیش برینداربوون و پۆلیسی بابلیش دەڵێت: لەو رووداوەدا 11 زیارەتكاری ئێرانی گیانیان لەدەستداوە. پاسێكی زیارەتكاران لەپارێزگای بابل بەهۆی پێكدادان لەگەڵ تەنكەرێكی سووتەمەنی ئاگری گرت و رووداوەكەش 32 قوربانیی لێكەوتەوە. بەرپرسانی فریاگوزاریی ئێران رایانگەیاندووە بەهۆی سوتاوییەوە ناسنامەی كەسەكان دیار نییەو تەنها یەك زیارەتكاری ئێرانی لەڕووداوەكەدا گیانی لەدەستداوەو هەر لەو رۆژەدا بەهۆی وەرگەڕانی پاسێكی زیارەتكارانی ئێران لەحلە چوار كەس گیانیان لەدەستداو 10 كەسیش برینداربوون. بەپێی ئامارەكان زیاتر لە 23 هاووڵاتی ئێران كە بەمەبەستی بەشداریی لەڕێوڕەسمی چلەی ماتەمینی لەكەربەلا روویان لەعێراق كردووە بەنەخۆشی و رووداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە. لەماوەی رابردوودا زیاتر لەدوو ملیۆن و 600 هەزار هاووڵاتی و دانیشتوی ئێران روویان عێراق كردووە بەمەبەستی بەشداریی لەڕێوڕسمی چلەی ئیمام حسێندا. نرخی گەشتی تاران بۆ پاریس هەرزانترە تا كەربەلا نرخی گەشتی ئاسمانی ئێران بۆ نەجەف و كەربەلا بەهۆی زۆریی گەشتیارانەوە چوار بۆ هەشت هێندە بەرزبووەوەو ئەوەش وایكردووە گەشتی پاریس بۆ تاران هەرزانتر بێت لەگەشتی تاران بۆ كەربەلاو نەجەف. میدیاكانی ئێران بڵاویانكردەوە نرخی هەر تكتێكی فڕۆكە بەمەبەستی گەشت بۆ كەربەلا و نەجەف لەعێراق، لەشەش ملیۆن تمەنەوە بۆ زیاتر لە 51 ملیۆن تمەن بەرزبووەتەوە كەدەكاتە هەزارو 800 دۆلار. بەپێی ئەو زانیاریانەی لەمیدیاكانی ئێران بڵاوبووەتەوە رۆژی شەممەی رابردوو (3/9/2022) نرخی هەر گەشتێكی ئاسمانیی مەشەهد بۆ نەجەف كەپێشتر 200 دۆلار بووە گەیشتووەتە 900 تا هەزارو 800 دۆلار لەكاتێكدا نرخی هەر گەشتێكی ئاسمانی لەشاری پاریسی فەڕەنساوە بۆ تاران 607 دۆلارە. بەرپرسانی ئێران پێشتر هۆشدارییان دابوو كەنابێت نرخی گەشتە ئاسمانییەكانی وڵاتەكەیان بۆ كەربەلاو نەجەف لە 200 دۆلار زیاتر بەرزببێتەوە، بەڵام لێشاوی گەشتیاران و زیارەتكارانی ئێران بۆ ئەو دوو شارەی عێراق نرخی گەشتەكانی بەرزكردووەتەوە. بەرپرسانی ئێران داوای گەڕانەوە لەزیارەتكاران دەكەن بەهۆی قەرەباڵغی و زۆری ژمارەی زیارەتكاران، وەزیری ناوخۆیی ئێران داوای لەزیارەتكاران كردووە پێش بەڕێوەچوونی چلەی ئیمام حسێن لەكەربەلا، بگەڕێنەوە وڵاتەكەیان بۆ ئەوەی رووبەڕووی كێشە نەبنەوە. هاوكات پۆلیسی فڕۆكەخانەكانی ئێران رایگەیاندووە ئامادەكاریی دەكرێت بۆ گەڕانەوەی زیاتر لە 60 هەزار زیارەتكار لەڕێگەی گەشتی ئاسمانییەوە. بەرپرسانی فڕۆكەخانەكانی ئێران رایانگەیاندووە نزیکەی 50 هەزار زیارەتكار لەڕێگەی 11 فڕۆكەخانەوە رەوانەی كەربەلا كران و سەرجەمیان گەڕاونەتەوە.
هاوڵاتی مەرگی ژنێك لەمەریوان لەپێناو ئەوەی كەڕێگەی نەدا دەستدرێژیی بكرێتە سەری، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی ژنانی لێكەوتەوەو رێكخراوەكانی مافی مرۆڤیش ئاشكرایانكرد: توندوتیژیی بەرامبەر ژنانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەراورد بەڕابردوو زۆر زیادیكردووە. شلێر رەسوڵی كەتەمەنی 36 ساڵ بوو دایكی دوو منداڵ بوو لەبەرئەوەی رێگەنەدات لەلایەن پیاوێكەوە دەستدرێژیی بكرێتەسەر لەنهۆمی دووەمی خانوویەكەوە خۆیهەڵدەدا و بەهۆیەوە دوای شەش رۆژ بێهۆشبون رۆژی پێنجشەممە (8/9/202) لەنەخۆشخانەیەكی شاری سنە گیانی لەدەستدا. ئەو رووداوە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی ژمارەیەكی بەرچاوی خەڵكی مەریوانی لێكەوتەوەو ناڕەزایەتییەكانیش گەیشتە شاری سنە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی مەریوان لەئاستێكی بەرفراواندا بوون و رێپێوان و ناڕەزایەتیی شارەكەی گرتەوە. ژمارەیەكی زۆر لەژنان بەوەستان لەبەردەم ماڵی شلێر رەسوڵی داوای سزادانی تاوانبارو مافەكانی ژنانیان كردو بەرفراوانبوونی كاردانەوەكانیش بەرپرسانی باڵای ئێرانی هێنایە دەنگ. شلێر پاڵەوانێكی قوربانیی میدیاو بەرپرسانی ئێران شلێر رەسوڵیان بەشەهیدی پاكیزەیی وەسفكردووەو تەنانەت ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێران لەكاردانەوەی مەرگی ئەو قوربانیەی تووندوتیژییەدا رایگەیاند: شڵێر رەسوڵی نموونەی شكۆی ژنی كوردە بۆ پاراستنی پاكیزەیی و شەرەفی خۆی كەپێویستە سەرجەم ژنانی ئێران ئەو بكەنە هێمای پاكدامێنی. هاوكات ئەنیسە خەزعەلی، راوێژكاری ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران بۆ كاروباری ژنان لەو وڵاتە بەپەیامێك؛ مەرگی شلێری رەسوڵی هاوشێوەی هەوڵەكانی رژێمی بەعسی عێراق بۆ داگیركردنی ناوچەی شلێر لەڕۆژهەڵاتی كوردستان شوبهاندووەو دەڵێت: نهێنییەك لەناوی شلێردا هەیە كەدامێنی پاكەو خۆ بەدەستی دەستدرێژیكار نادات. وتیشی: شلێر بەخۆ خستنەخوارەوە رەسەنایەتی ژنی كوردی لەپاكیزەیدا نمایش كردووە. لێدوانی بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران لەسەر ئەو رووداوە كاردانەوەی ژنان و چالاكوانانی كوردی لێكەوتەوەو لەبەیاننامەیەكدا ئەو لێدوانانە وەك هاندانی ژنان بۆ خۆكوشتن لەقەڵەمدراو راگەیەنرا سیستمی دەسەڵات لەئێران هاوكارە بۆ بەرزبوونەوەی تووندوتیژیی بەرامبەر ژنان. چیرۆكی مەرگی شلێر شلێر رەسوڵی، كەدایكی دوو منداڵ بوو، لەلایەن پیاوێكی دراوسێیانەوە بەبیانوی هاوكاریی هاوژینە دوو گیانەكەی، داوای لێكردووە بچێت بۆ ماڵی ئەو پیاوە، دواتر كە شلێر زانیویەتی خێزانی ئەو پیاوە لەماڵەوە نییەو دەركەوتووە ئامانجی پیاوەكە بەپێی پێشینەی رابردووی، دەستدرێژیكردنە، خۆی لەنهۆمی دووەمی ئەو خانووە هەڵداوەتەخوارەوە. لەڕاپۆرتی پزیشكیدا دەركەوتووە شلێر رەسوڵی كەهەوڵی خۆدەبازكردنی داوە بەسەر كەوتووەتە خوارەوەو هەر ئەوەش وایكردووە دەستبەجێ بێهۆش ببێت و لەماوەی شەش رۆژدا بەهۆش خۆی نەهاتووەتەوەو داواجار گیانی لەدەستدا. ئەگەرچی هەندێك كەس دەڵێن هەنگاوەكەی شلێر هاوشێوەی خۆكوژییە بەڵام بەپێی لێكۆڵینەوەكان ئەو تەنها هەوڵی خۆدەربازكردنی داوەو ئەوەش بووەتە هۆی گیانلەدەستانی. ئامارەكانی مەرگی ژنان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لەئامارەكانی رێكخراوی مافەكانی مرۆڤی كوردستان دەركەوتووە لەئازاری ساڵی رابردوودا تائازاری ئەمساڵ 94 ژن لەڕۆژهەڵاتی كوردستان كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوەو 41 ژنیش كوژراون. هۆكاری زۆربەی خۆكوژییەكان و كوژرانی ژنان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەتووندوتیژیی بەرامبەر ژنان لەقەڵەمدراوە. بەپێی راپۆرت و ئامارەكان؛ تووندوتیژیی بەرامبەر ژنان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بەراورد بەساڵانی رابردوو 36% زیادیكردووەو زۆرجار بۆ پەردەپۆشكردنی ئامارەكان هەوڵدەدرێت دۆسیەی ئەو ژنانەی رووبەڕووی تووندوتیژیی دەبنەوە تەنها وەك دۆسیەیەكی خێزانیی مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت.
هاوڵاتی / شه‌نای فاتح وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٢-٢٠٢٣ شه‌ش ره‌نگی دیاریكردووه بۆ جگوبه‌رگی قوتابیان و خوێندكاران، كه‌ڕه‌نگه‌كانیش به‌پێی قۆناغ گۆڕانكارییان به‌سه‌ردادێت. ساڵانی پێشووتر قوتابخانه‌كان ئاره‌زوومه‌ندانه جلوبه‌رگه‌كانیان هه‌ڵده‌بژاردو قوتابخانه هه‌بووه له‌ماوه‌ی دوو ساڵدا دوو جۆر جلوبه‌رگی جیاوازی دیاریكردووه، به‌ڵام ئه‌م سیسته‌مه له‌ساڵی ٢٠٢٠ه‌وه گۆڕانكاری به‌سه‌رداهاتووه و قۆناغ به‌قۆناغ جلوبه‌رگه‌كان جیاكراونه‌ته‌وه‌و له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێم به‌پێی قۆناغه‌كان ره‌نگه‌كان جێگیركراوه. محه‌مه‌د عه‌بدوڵا، ته‌مه‌ن ٣٥ ساڵ كه‌پیشه‌ی كاسبه‌و منداڵه‌كه‌ی له‌پۆلی چواره‌می بنه‌ڕه‌تییه، له‌لێدوانیكدا بۆ هاوڵاتی ده‌ڵێت: هه‌موو ساڵێك جلوبه‌رگی قوتابخانه بۆ منداڵه‌كه‌م ده‌كڕم، هه‌رچه‌نده بۆ ماوه‌ی ساڵه‌كه له‌به‌ری ده‌كات و تێكناچێت و ره‌نگه‌كانیش گونجاون، به‌ڵام نرخه‌كانیان به‌ڕاده‌یه‌كی زۆر گرانن كه له‌ئاست دارایی خه‌ڵكدا نین». هاوكات، چیمه‌ن محه‌مه‌د ته‌مه‌ن ٥٣ ساڵ، كارمه‌ندی ته‌ندروستییه له‌نه‌خۆشخانه‌ی منداڵبوونی سلێمانی و منداڵه‌كه‌ی له‌پۆلی پێنجه‌می بنه‌ڕه‌تییه به هاوڵاتی وت:»ساڵانه له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونی قوتابخانه جلوبه‌رگی قوتابخانه‌كه‌شی فڕێده‌ده‌م و ده‌ستپێكی قوتابخانه بۆی ده‌كڕمه‌وه، نرخه‌كانیشی گران نییه‌و گونجاوه‌و كوالێتییه‌كه‌شی باشه». هه‌روه‌ها خوێندكارانیش باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌جلوبه‌رگه‌كان نرخیان گونجاو نییه‌و گرانه. جلوبه‌رگی باخچه‌ی ساوایان و قوتابیان و خوێندكاران بۆ ئه‌مساڵی خوێندن به‌م شێوه‌یه‌یه:- جلوبه‌رگی باخچه: كچ: ته‌نوره یان پانتۆڵی ره‌ساسی له‌گه‌ڵ كراسی په‌مه‌یی. كوڕ: پانتۆڵی ره‌ساسی له‌گه‌ڵ كراسی شین جلوبه‌رگی قۆناغی بنه‌ڕه‌تی (١ تا ٦): كچ: ته‌نوره یان پانتۆڵی ره‌ساسی له‌گه‌ڵ كراسی سپی. كوڕ: پانتۆڵی ره‌ساسی له‌گه‌ڵ كراسی سپی. جلوبه‌رگی قۆناغی بنه‌ڕه‌تی (٧،٨،٩): كچ: ته‌نوره یان پانتۆڵی نیلی له‌گه‌ڵ كراسی سپی. كوڕ: پانتۆڵی نیلی له‌گه‌ڵ كراسی سپی. جلوبه‌رگی قۆناغی ئاماده‌یی (زانستی-وێژه‌یی-پیشه‌یی-ئیسلامی) كچ قۆناغی (١٠،١١،١٢): ته‌نوره یان پانتۆڵی ره‌ش له‌گه‌ڵ كراسی سپی. كوڕ قۆناغی (١٠،١١،١٢): كابۆ یان پانتۆڵی ره‌ش له‌گه‌ڵ كراسی سپی. ئه‌م ره‌نگانه‌ی كه‌دیاریكراوه ته‌نها بۆ باخچه‌كانی ساوایان و قوتابخانه‌و خوێندنگا حكومییه‌كانه، به‌ڵام باخچه‌ی ساوایان و خوێندنگا ئه‌هلییه‌كان ره‌نگی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌ڵده‌بژێرن. ئه‌م جلوبه‌رگانه به‌شێكی زۆریان له‌وڵاتی توركیاوه هاورده‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێن و به‌شێكی كه‌میشیان له‌چه‌ند وڵاتێكی دیكه‌وه هاورده ده‌كرێن. هیوا قادر ته‌مه‌ن ٣٦ ساڵ، خاوه‌ن فرۆشگایه‌كی فرۆشتنی جلوبه‌رگی قوتابخانه‌یه له‌شاری سلێمانی و نزیكه‌ی ١٢ ساڵه خاوه‌نی ئه‌و پیشه‌یه‌یه، له‌لێدوانێكدا به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «به‌شێكی زۆری جلوبه‌رگی قوتابخانه‌كان له‌وڵاتی توركیاوه هاورده ده‌كرێن و به‌شێكی كه‌میش له‌وڵاتانی ئێران و چینه‌وه هاورده‌كرێن چونكه خواستی هاووڵاتیانی له‌سه‌ر كه‌مه‌و پۆشاكه توركییه‌كان فرۆشیان زیاتره چونكه كوالێتییه‌كه‌ی باشتره«. سه‌باره‌ت به‌نرخه‌كانیش ئاماژه‌ی بۆئه‌وه‌كرد:«كراسه‌كان له‌سێ هه‌زار دیناره‌وه هه‌یه تا 10 هه‌زار دینار، پانتۆڵه‌كانیش ره‌ساسییه‌كه له ١٠ تا ١٤ هه‌زار دینارو نیلی و ره‌شه‌كه‌ش له ١٢ تا ١٥ هه‌زار دیناره، جلوبه‌رگی باخچه‌ش كراسه‌كه‌ی به‌پێنج هه‌زار و پانتۆڵه‌كه‌شی به 10 هه‌زار دیناره. په‌سه‌ند داود، ته‌مه‌ن ١٨ ساڵ كه‌قوتابی پۆلی ١٢ی ئاماده‌ییه سه‌باره‌ت به‌یه‌كپۆشی بۆ هاوڵاتی قسه‌ی كردو وتی: ساڵانه جلوبه‌رگی قوتابخانه ده‌كڕم و هه‌ندێك جاریش به دووساڵ جارێك جلوبه‌رگی قوتابخانه ده‌كڕم، ئه‌وه‌ش كوالێتی جله‌كه ده‌یگۆڕێت، به‌ڵام نرخه‌كانیان گونجاو نییه‌و گرانن به‌تایبه‌ت له‌سه‌ره‌تای كردنه‌وه‌ی قوتابخانه‌دا». هاوكات، بارین عه‌بدوڵا ته‌مه‌ن ١٤ ساڵ كه‌خوێندكاری قۆناغی نۆی بنه‌ڕه‌تییه له‌لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی باسی له‌وه‌كرد: كوالێتی جلوبه‌رگه‌كه ئه‌وه دیاریده‌كات كه‌ساڵانه جلوبه‌رگی قوتابخانه بكڕیت یان نا، ئه‌گه‌ر كوالێتییه‌كه‌ی باش بێت ماوه‌ی دووساڵ ده‌توانیت به‌كاریبهێنیت و كوالێتییه‌كه‌شی خراپ بێت ساڵانه یان ته‌نانه‌ت ساڵی دووجار ده‌بێت بیكڕیت و ره‌نگه‌كانیش بۆ قوتابخانه زۆر گونجاون». هه‌ڵبژاردنی ره‌نگه‌كانی یه‌كپۆشی بابان حه‌مه تووێژه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی له‌یه‌كێك له‌قوتابخانه‌كانی شاری سلێمانی سه‌باره‌ت به‌هه‌ڵبژاردنی ره‌نگی یه‌كپۆشی له‌كوردستان بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت:»یه‌كپۆشی گرنگییه‌كه‌ی له‌وه‌دایه كه‌جیاوازی ناكات له‌نێوان منداڵی ئاست ئابووری به‌رز یان نزم چونكه هه‌مووی یه‌ك جۆر جلوبه‌رگ ده‌پۆشێت و ره‌نگه‌كانیشیان گونجاون و په‌روه‌رده‌یین». وتیشی: هیچ رێنمایی و فه‌رمانێكی فه‌رمی و وه‌زاری نییه كه یه‌كپۆشی نه‌بێت لێپێچینه‌وه یان رێكار هه‌بێت و ئه‌وه‌ی هه‌یه له‌ڕێی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌كانه‌وه خراوه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه». «له‌زۆربه‌ی قوتابخانه‌كاندا له‌و بڕه پاره‌یه‌ی له‌فرۆشگاكان ده‌مێنێته‌وه یان یارمه‌تی خێرخوازان، ئه‌و پاره‌یه‌ی له‌به‌رده‌ستی قوتابخانه‌كاندایه، جلوبه‌رگ و پێداویستی قوتابخانه بۆ ئه‌و منداڵانه دابین ده‌كرێت كه توانای كڕینیان نییه به‌شێوه‌یه‌كی نائاشكرا له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌كی تایبه‌تمه‌نده‌وه كه له‌لایه‌ن تووێژه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه دیاریده‌كرێن»، بابان حه‌مه وای وت. به‌پێی ئاماری وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم به‌باخچه‌ی ساوایان و قوتابخانه و په‌یمانگاكانی سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده یه‌ك ملیۆن و ٨٨٥ هه‌زارو ٤١٦ قوتابی و خوێندكار له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه.
.jpg)
هاوڵاتی/عەمار عەزیز لەسنوری پارێزگای دهۆك بەشێكی زۆری خوێندنگاكان زیاتر لەیەك دەوامیان تێدادەكرێت و بەشێكیشیان سێ دەوامییان تێدا دەكرێت و چەند خوێندنگایەكیش تائێستا سەربانەكەیان بە گڵ داپۆشراوەو لەهەندێك پەروەردەكانی پارێزگاكەش زیاتر لەنیوەی مامۆستاكان وانەبێژن. بەپێی دوایین ئاماری وەزارەتی پەروەردە، لەسنوری پارێزگای دهۆك 37 هەزار 589 مامۆستای هەمیشەیی هەن كە بەسەر 10 پەروەردە دابەشكراون، هەروەها 18 خوێندنگا سێ دەوامی تێدادەكرێت و 518 خوێندنگاش دوو دەوامی تێدا دەكرێت. وەهبی یونس، سەرۆكی لقی دهۆكی یەكێتی مامۆستایان بە هاوڵاتی راگەیاند: «لەناوەندی پارێزگای دهۆك چوار بۆ پێنج خوێندگا یەك دەوامی تێدا دەكرێت ئەوانەی تر هەموویان دوو دەوامین و بەشێكیشیان سێ دەوامین و لە 2014 وە تائێستا كەمترین خوێندگا لەلایەن حكومەتەوە دروستكراون، هەر ئەوەش وایكردووە كە بەردەوام خوێندگاكان دوو دەوامی و سێ دەوامی تێدابكرێت، كێشەی سەرەكی مامۆستایان بابەتی گواستنەوەیە لەپەروەردەیەك بۆ پەروەردەیەكی تر، سەدان مامۆستا خزمەتی خۆیان تەواوكردووە بەڵام بەهۆی دانەمەزراندنی مامۆستایانی نوێ ناگوازرێنەوە بۆ ئەو شوێنەی كەئەوان دەیانەوێت». مەهدی خەلیل، بەڕێوەبەری پەروەردەی بەڕدەرەش بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» لەسنوری پەروەردەكەمان هەزار 765 مامۆستای وانەبێژمان هەیە، بۆ ساڵی نوێی خوێندن 50 بۆ 60 وانەبێژ زیاد دەكەین، چونكە هەندێك لەمامۆستاكانمان گواستراونەتەوە بۆ پەروەردەكانی تر، هەروەها لەهەندێك خوێندنگاكان ژمارەی پۆلەكان زیادیان كردووە، هەزار و 400 مامۆستای میلاكمان هەیە بۆ پڕكردنەوەی بۆشاییەكان بەلایەنی كەمی پێویستمان بە 900 مامۆستایە، لەپەروەردی قەزای ئاكرێ دوو هەزارو 300 مامۆستای وانەبێژ هەن، بەكۆی گشتی لەسنوری پەروەردەكەمان 55%ی مامۆستاكان وانەبێژن و 45%ی هەمیشەیین». وتیشی: « 181 خوێندنگاو باخچەی ساوایانمان هەیە، پێویستیمان بە 32 خوێندنگای نوێ هەیە، دوو خوێندنگا لەسنوری پەروەردەكەمان بەهۆی جیۆلۆجی خاكەكەی دووجاریش نۆژەنكرایەوە، بەڵام خاكەكەی هەر رۆدەچێت، بۆیە بڕیارماندا دەوام لەو دوو خوێندنگایەش بەیەكجاری دابخرێت«. هاوكات جەمبەد شوكری، سەرۆكی لیژنەی پەروەردە لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند:» بەپێی دوایین ئاماری وەزارەتی پەروەردە ژمارەی خویندنگاكان و قوتابیان و خوێندكاران بەم شێوەیەیە: 1684 خوێندنگای سەرەتایی، ناوەندی و دواناوەندی، باخچەی ساوایان، خوێندنگاكانی پیشەیی و ئیسلامی لەگەڵ پەیمانگاكان لەدهۆك هەیە، لەگەڵ 495992 قوتابی و خوێندكارو ژمارەی مامۆستایانی هەمیشەییش 37 هەزارو 589 مامۆستایە». دەوامی خوێندنگاكان بەم شێوەیەیە: لەسنوری پەروەردەی رۆژئاوا 76 خوێندنگا یەك دەوامی و 62 خوێندنگا دوو دەوامی هەیە، لەسنوری پەروەدەی سێمێل 162 خوێندگا یەك دەوامی و 64 خوێندنگا دوو دەوامی و سێ خوێندنگای سێ دەوامییش هەیە، لەسنوری پەروەردەی زاخۆ 127 خوێندنگای یەك دەوامی و 80 خوێندنگای دوو دەوامی و دوو خوێندنگای سێ دەوامی هەیە، لەسنوری پەروەردەی ئامێدی 124 خوێندنگای یەك دەوامی و 36 خوێندنگای یەك دەوامی و سێ خوێندنگای سێ دەوامی هەیە.» « لەسنوری پەروەردەی شێخان 122 خوێندنگای یەك دەوام و 28 خوێندنگای دوو دەوامی هەیە، لەپەروەردەی بەردەڕەش 122 خوێندنگای یەك دەوامی و 57 خوێندنگای دوو دەوامی هەیە، لەسنوری پەروەردەی شەنگال 57 خوێندنگای یەك دەوامی و 33 خوێندنگای دوو دەوامی و دوو خوێندنگای سێ دەوامی هەیە، لەسنوری پەروەردەی رۆژهەڵات 117 خوێندنگای یەك دەوامی و 47 خوێندنگای دوو دەوامی و شەش خوێندنگای سێ دەوامی هەیە، لە سنوری پەروەردەی ئاكرێ 193 خوێندنگای یەك دەوامی و 104 خوێندنگای دوو دەوامی و دوو خوێندنگای سێ دەوامی هەیە، لەسنوری پەروەردەی تلكێف 48 خوێندنگای یەك دەوامی و حەوت خوێندنگای دوو دەوامی هەیە». جەمبەد شوكری ئاشكرایكرد: «لەسنوری قەزای ئاكرێ 17 خوێندنگا سەربانەكەیان گڵ بوو، دواتر بەهەوڵی وەزیری پەروەردەو چەند رێكخراوێك لەنێوان ساڵانی 2014 بۆ 2017 لەم ژمارەیە حەوت خوێندنگا نۆژەنكرانەوەو سەربانەكانیان كرابە كونكرێت، بەڵام تائێستا 10 خوێندگا سەربانەكانیان هەر گڵە، بەدڵنیاییەوە ئەوانەی هێشتا سەربانەكەیان خۆڵە ژینگەیەكی باشیان نیە بۆ خوێندن، مەترسی لەسەر خوێندنكاران هەیە بەتایبەت لەكاتی باران بارین». عەلی رەئووف مستەفا، نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ لەهەرێمی كوردستان بە هاوڵاتی وت:» ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ لەزۆربەی پەروەردەی قەزاكان زیاترە لەمامۆستای میلاك، ساڵ بەساڵ ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ زیاتر دەبێت، لەئێستادا لەپارێزگای دهۆك ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ 11 هەزارو 135 وانەبێژن، بەپێی ئەو داتایەی كە بەدەستمان گەیشتووە ژمارەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی میلاك لەپەروەردەی دهۆك 31 هەزار 495 كەسە كە دەكاتە رێژەی 73% میلاكە، رێژەی 27% وانەبێژن «. گوڵستان باقی سلێمان ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند:» تاساڵی رابردوو سێ دەوامی لەهەندێك لەپەروەردەكانی سنوری پارێزگای دهۆك هەبووە، بۆ ئەمساڵ جارێ نازانین چەند خوێندنگا دەبێتە سێ دەوامی، لەنزیكەوە ئاگاداری كێشەكانی پەروەردەو و فێركردنین لەسنوری پارێزگای دهۆك. وتیشی: «پرۆژەی پەروەردەو فێركردن و خوێندنی باڵا كە لە 697 ماددە پێكهاتووە، پەرلەمانی كوردستان خوێندنی یەكەمی بۆ كردووەو چاوەڕێ دەكەین خوێندنەوەی دووەمیشی بۆ بكرێت و دواتر بدرێتە ئەنجومەنی وەزیران تاجێبەجێبكرێت، لەپرۆژەكەدا باسی كۆمەڵێك شتی گرنگ كراوە وەك نۆژەنكردنەوەی خوێندنگاكان و چارەسەركردنی كێشەی سێ دەوامی و كەموكورتییەكانی پەروەردە لەتەواوی هەرێمی كوردستان».
هاوڵاتی/ نیگار عومه‌ر خوێندنی كوردی له‌ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان رِوو له‌كه‌مبونه‌وه ده‌كات و مامۆستایانیش پێیان وایه له‌لایه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه كارئاسانی زیاتر ده‌كرێت بۆ خوێندكاران به‌راورد به حكمه‌تی هه‌رێمی كوردستان، بۆیه خه‌ڵكی ئه‌و ناوچانه زیاتر خوێندنی عه‌ره‌بی هه‌ڵده‌بژێرین، و برِیاریشدراوه 33 خوێندنگای كوردی له‌سنوری خانه‌قین دابخرێت و له خورماتوش له‌كۆی 34 خوێندنگه‌ی كوردی هیچ به‌رِێوبه‌رێكی كورد نیه. مامۆستایان پێیان وایه به‌به‌رنامه كارده‌كرێت بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی خوێندنی كوردی له‌ناوچه كێشه له‌سه‌ركان. قه‌زای خورماتو له رووی ئیداریه‌وه سه‌ر به‌پارێزگای سه‌ڵاحه‌دینه، قه‌زای خانه‌قینیش له رووی ئیداریه‌وه سه‌ر پارێزگای دیاله‌یه كه ده‌كه‌ونه سنوری ئه‌و ناوچانه‌ی تاوه‌كو ئێستا به ناوچه‌ی كێشه له‌سه‌ر داده‌نرێت. كارزان جه‌بار،جێگری سه‌رۆكی لقی خانه‌قین یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «له‌سنوری خانه‌قین 59 قوتابخانه‌مان هه‌یه كه خوێندنی كوردی تێدا ده‌خوێنرێت 26 قوتابخانه‌یان سه‌ر به‌هه‌رێمی كوردستانه و 33 قوتابخانه‌یان كه خوێندنی كوردی تێدا ده‌خوێنرێت سه‌ر به حكومه‌تی عێراقه و له ئێستادا وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی عێراق برِیاری داوه ئه‌و قوتابخانانه دابخات به‌بیانوی ئه‌وه‌ی كه رِێژه‌ی فێرخواز تێیدا كه‌مه». وتیشی،» خانه‌قین له‌هه‌مو رِویه‌كه‌وه پشتگوێ خراوه له‌دوای ساڵی 2017ه‌وه 3 قوتابخانه له لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه له‌خانه‌قیندا دروستكراوه به‌ڵام 18قوتابخانه له‌لایه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه دروستكراوه، له نێو ئه‌و 26 قوتابخانانه‌ی كه له لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه دروستكراون 23 قوتابخانه‌یان پێویستیان به نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه». رِێزان محمد، به‌رِێوبه‌ری ئاماده‌ی تاڤگه له‌خانه‌قین ده‌ڵێت» قوتابخانه‌كه‌ی ئێمه پێویستی به‌نۆژه‌نكردنه‌وه هه‌یه و هه‌مو پێداویستیه‌كانی كۆن بوه، ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌كانی هه‌موی كۆنه و بیناكه درزی بردوه و له كاتی باراندا دڵۆپه ده‌كات و پۆله‌كان شێ وه‌رده‌گرێت، هیچ ئامێرێكی تێدا نیه بۆ فێنك كه‌ره‌وه و گه‌رمكردنه‌وه و پۆله‌كانیشی زۆر كه‌م و بچوكن و به‌شی خوێندكاره‌كانمان ناكات». وتیشی:» ئه‌م خوێندگایه ئێمه سیستمی خوێندن و تاقیكردنه‌وه‌ی هه‌موی له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستانه تاوه‌كو ئێستا ئێمه نه‌هێڵی ئه‌نته‌رنێتمان هه‌یه و نه‌كۆمپیته‌ر و نه پێداویستی تاقیگه». ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد: «ساڵی رابردوو به‌رِێوبه‌ری خوێندنگه‌یه‌كی بنه‌رِه‌تی بوم ته‌نها سێ خوێندكار تۆماركرا بۆخوێندنی كوردی، به‌ڵام له‌قوتابخانه عه‌ره‌بیه‌كان سێ پۆل خوێندكار بۆ خوێندنی عه‌ره‌بی تۆمار كران، زۆربه‌ی خانه‌واده‌ی منداڵه‌كان باسله‌وه‌ده‌كه‌ن خوێندنی عه‌ره‌بی بۆ دوارِۆژی منداڵه‌كانیان باشتره و كارئاسانی زیاتریان بۆ ده‌كرێت بۆ وه‌رگرتنیان له زانكۆكانی حكومه‌تی عێراق، بۆیه كورده‌كان زیاتر منداڵه‌كانیان ده‌به‌ن بۆخوێندنگه عه‌ره‌بیه‌كان». هاوكات ئه‌حمه‌د عاسی، جێگری به‌رِێوبه‌ری قوتابخانه‌ی شه‌فه‌ق له خورماتو بۆ هاوڵاتێ دواو وتی:» له‌نێو بینایه‌كی 12پۆلیدا سێ ده‌وامی تێدا ده‌كرێت و جگه له‌وه‌ش بیناكه هه‌رچه‌نده تازه دروست كراوه به‌ڵام هه‌موی درزی بردوه، خوێندمان له‌سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێمه و تاقیكردنه‌وه و برِیار له حكومه‌تی عێراق وه‌ر ده‌گرین خوێندنگه‌كه‌مان پێویستی به هێڵی ئینته‌رنێت و پێداویستیه‌كانی خوێندن هه‌یه و هه‌ردوو حكومه‌تی هه‌رێم و به‌غداد پێدوایشتیه‌كانمان بۆ دابین ناكه‌ن». وتیشی،» له‌خوماتودا ماڵه كورده‌كان منداڵه‌كانیان ده‌نێرن بۆ خوێندنی عه‌ره‌بی ئه‌مه‌ش پێمان وایه ناحه‌زانی كورد هه‌وڵده‌ده‌ن خوێندنی كوردی له‌و شاره‌دا كه‌م بێته‌وه، خانه‌واده‌ی منداڵه‌كانیش بۆ دوارِۆژی منداڵه‌كانیان ده‌یانێرن بۆخوێندنی عه‌ره‌بی». ئه‌وه‌شی وت،» له‌هه‌مو ئه‌و خوێندنگایانه‌ی كه سه‌ر به حكومه‌تی هه‌رێمن هیچ به‌رِێوبه‌رێكی كوردی تێدا نیه و هه‌مو خوێندنگه‌كان به‌رِێوبه‌ره‌كانی عه‌ره‌بن و ته‌نها جێگره‌كانیان كوردن، ئێمه ده‌بێت بۆ هه‌موو برِیارێك بگه‌رِێینه‌وه بۆلای ئه‌وان هه‌ندێ كات كێشه و گرفتمان بۆدروست ده‌بێت چونكه هه‌ندێك له‌به‌رِێوبه‌ره‌كان هاوكاری كورده‌كان ناكه‌ن». تارق ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌ری په‌روه‌رده‌ی خوێندنی كوردی له خورماتو بۆ هاوڵاتی وتی،» له سنوری خوماتودا 34 خویندنگه‌ی كوردیمان هه‌یه، له‌لایه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه زۆرێك له‌پێداویستیه‌كانمان بۆ دابینكراوه، له‌خورماتودا ناردنی منداڵان بۆ خوێندنی عه‌ره‌بی رِوی له زیادبونكردوه كه ئه‌مه‌ش هه‌ست ده‌كه‌ین له‌لایه‌ن خه‌ڵكانێكی ناحه‌زانی كورده‌وه ئه‌م پلانه جێبه‌جێ ده‌كرێت». وتیشی، « بۆ چاره‌سه‌ركردنی گرفتی به‌رِێوبه‌ری قوتابخانه‌كان كێشه‌كه‌مان گه‌یاندوه به وه‌زیری په‌روه‌ده‌ی عێراق به‌ڵام تا ئێستا ڕێگه نه‌دراوه به‌ڕێوبه‌ر بۆ خوێندنگه كوردیه‌كان دابنێین، به‌بیانوی ئه‌وه‌ی كه ده‌بێت به‌ڕێوبه‌ر سه‌ر به‌حكومه‌تی عێراق بێت و خوێندنگه‌كانی ئێمه‌ش سه‌ر به هه‌رێمن بۆیه به‌ڕێوبه‌ری بۆ دانانرێت».
هاوڵاتی / سه‌ركۆ جه‌مال سلێمانی؛ 20 هه‌زار فۆڕم بۆ تاپۆكردنی خانووی زیاده‌ڕه‌و پڕكراوه‌ته‌وه واده‌ی تاپۆكردنی خانووه زیاده‌ڕه‌وه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستان به‌ره‌و كۆتایی ده‌چێت و خه‌ڵك به‌لێشاو روویانكردووه‌ته به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی خانووبه‌ره‌ی میری له‌پارێزگاكان، به‌پێی یاسایه‌كی په‌رله‌مانی كوردستان و بڕیاری وه‌زاره‌تی شاره‌وانی و گه‌شتوگوزاری حكومه‌تی هه‌رێم، زیاتر له 300 هه‌زار خانوو له‌هه‌رێمی كوردستان تاپۆده‌كرێن، به‌پێی رێنماییه‌كانیش ته‌نانه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ش ده‌گرێته‌وه كه‌پێشتر سودمه‌ندبوون، به‌ڵام نرخی هه‌ر خانوویه‌ك له‌شوێنێكه‌وه بۆ شوێنێكی دیكه‌و به‌پێی سودمه‌ندبوون و چه‌ند مه‌رجێكی دیكه ده‌گۆڕێت، به‌شێك له‌هاووڵاتیانیش ده‌ڵێن توانای ئه‌وه‌یان نییه ئه‌و پاره‌یه بده‌ن كه شاره‌وانی داوای ده‌كات. له‌هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت له‌هه‌ردوو پارێزگای هه‌ولێرو سلێمانی زۆرترین خانووی زیاده‌ڕه‌وی دروستكراوه، به‌شێكی زۆریان له‌گه‌ڕه‌كه هه‌ژارنشینه‌كانن، له‌سلێمانی زیاتر له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی راپه‌ڕین و تاسڵوجه‌و مه‌لا داودو تووه‌سپی و چه‌ند گه‌ڕه‌كێكی دیكه‌ی رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا خانووی زیاده‌ڕه‌و دروستكراوه، له‌هه‌ولێریش له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی هه‌شتی حه‌سارۆك و به‌حركه‌و كه‌سنه‌زان و ته‌یراوا دروستكراون. هه‌رێم ئه‌بوبه‌كر یه‌كێك له‌و هاووڵاتیانه‌ی له‌گه‌ڕه‌كی مه‌لا داود له‌سلێمانی خانووه‌كه‌یان بڕیاره‌كه ده‌یگرێته‌وه و تاپۆ ده‌كرێت به هاوڵاتی وت:»شه‌ش ساڵ له‌مه‌وبه‌ر زه‌وییه‌كی 130 مه‌تریمان كردووه به‌خانوو، دوای ئه‌وه‌ی خانووه‌كه ته‌واوكرا لیژنه‌یه‌كی شاره‌وانی هاتن و هه‌ندێك پرسیاریان لێكردین». وتیشی:»نزیكه‌ی دوو ساڵ به‌هه‌یكه‌لی مایه‌وه ئینجا شاره‌وانی ژماره‌ی بۆ خانووه‌كه كردو پاشان وه‌ره‌قه‌مان بۆ كرا، دواترچووینه ئاسایش و لیژنه‌یه‌كی ئاسایش كه‌شفی خانووه‌كه‌ی كردو پاش ئه‌وه‌ش چووینه به‌شه‌كانی زیاده‌ڕه‌وی و شاره‌وانی، دوای ئه‌وه‌ش لیژنه‌ی گونده‌كان دروستبوو له‌وێش مامه‌ڵه‌مان بۆ كرد». وه‌ك ئه‌و هاووڵاتییه ده‌ڵێت:» گرێبه‌ستی زه‌وییه‌كه‌شمان برد بۆ سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی سلێمانی و ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ریش چووینه پارێزگای سلێمانی و مامه‌ڵه‌مان راده‌ست كردو پێیانووتین بۆ تاپۆكردنه». زه‌رده‌شت ره‌فیق وته‌بێژی شاره‌وانی سلێمانی به هاوڵاتی وت:» كۆتا واده بۆ راده‌ستكردنی مامه‌ڵه‌كان 9/9/2022 ه‌و ئه‌وه‌ی ئێمه ده‌یكه‌ین لیژنه‌یه‌ك خه‌مڵاندن بۆ خانووه‌كان ده‌كات و پاشان ده‌ینێرینه پارێزگا و تاپۆ». هاوكات محه‌مه‌د ره‌سوڵ ئه‌ندامی لیژنه‌ی شاره‌وانی له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی به هاوڵاتی راگه‌یاند:»لیژنه‌یه‌ك دروستكراوه له‌پارێزگای سلێمانی، ئه‌و داواكاریانه‌ی بۆ تاپۆكردن دێن و ده‌كه‌ونه چوارچێوه‌ی ماسته‌رپلانی سلێمانییه‌وه ده‌نێردرێنه لای ئه‌و لیژنه‌یه، ده‌بێت فۆرمی خۆراك و كارتی نیشتیمانی و پسوڵه‌ی ئاوو كاره‌باو چه‌ند به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك ببه‌ن، له‌وێشه‌وه ده‌برێته به‌شی یاسایی پارێزگا تامامه‌ڵه‌كانیان ته‌واو بكرێت». پشتیوان محه‌مه‌د سه‌رۆكی به‌شی یاسایی پارێزگای سلێمانی سه‌باره‌ت به‌و پرسه بۆ هاوڵاتی دواو وتی:»ئێمه داواكارییه‌كانیان لێوه‌رده‌گرین، چونكه به‌پێی یاسا ده‌بێت داواكارییه‌ك پێشكه‌ش بكه‌ن، ئه‌وه‌ی هاوسه‌رگیری نه‌كردووه یاساكه نایگرێته‌وه، به‌ڵام ئه‌مه یاسای ژماره سێی ساڵی 2019یه و پاشان له‌ساڵی 2021 هه‌مواركرایه‌وه‌و وه‌زاره‌تی شاره‌وانی رێنماییه‌كی پێده‌ركردووه، رێنماییه‌كه ئاسانكاری بۆ یاساكه كردووه». وتیشی:»یه‌كێك له‌مه‌رجه‌كان ئه‌وه‌یه خێزاندار بێت ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌یه‌وێت خانووه‌كه‌ی تاپۆ بكات، ئه‌وكه‌سانه‌ی مه‌رجه‌كه نایانگرێته‌وه ده‌بێت بیكات به‌ناوی كه‌سێكه‌وه كه‌خێزاندار بێت، بۆ نموونه ده‌یكات به‌ناوی دایكی یان باوكی و پاشان به‌ڵگه‌نامه‌كانی ده‌هێنێت و ئێمه‌ش قبوڵی ده‌كه‌ین و لیژنه‌كه‌ش كه‌سه‌ردان ده‌كات ئه‌گه‌ر داوای فۆڕمی لێبكه‌ن پێویسته ئه‌و كه‌سه‌ی به‌ناوی تۆماركراوه رازی بێت». وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی یاسایی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت:»له‌هه‌موو دۆسیه‌یه‌كدا ئه‌و حاڵه‌تانه دروستده‌بێت و چاره‌سه‌ریش ده‌كرێت، ئه‌و كه‌سانه‌شی سودمه‌ندبوون پێشتر 10% ده‌چێته سه‌ر ئه‌و پاره‌یه‌ی بۆ تاپۆكردن لێی وه‌رده‌گیرێت، یاساكه ساڵێكی داوه‌ته ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌یانه‌وێت خانووه‌كه تاپۆ بكه‌ن، یاساكه له 9/9/2021 ده‌رچووه و له 9/9/2022 كۆتایی دێت». «پێشتر یاساكه له‌سه‌نته‌ری شارو قه‌زاو ناحیه‌كانیش به‌پێی مه‌تر نرخی دیاریكردبوو، به‌ڵام ئێستا رێنماییه‌كه ورده‌كاریه‌كانی دیاریكردووه كه نابێت 5% كه‌متر بێت و 15% زیاتر بێت، به‌پێی گه‌ڕه‌كه‌كانیش لیژنه‌كه جیاوازییه‌كه دیاریده‌كات، له‌هه‌ر پێنج شاره‌وانیه‌كه‌ی سلێمانی داواكاری بۆ تاپۆكردن هاتووه له‌وانه‌ش راپه‌ڕین و به‌كره‌جۆو تاسڵوجه‌و مه‌لا داودو تووه‌سپی». پشتیوان محمه‌د وای وت، وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی یاسایی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت:» ئه‌و واده‌یه‌ی دیاریكراوه كه رۆژی 9/9/2022 ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك درێژ ناكرێته‌وه‌و هه‌ر كه‌سێك ئاماده نه‌بێت تاپۆی بكات خانووه‌كه‌ی وه‌ك موڵكی حكومه‌ت هه‌ژمار ده‌كرێت، تائێستاش نزیكه‌ی 20 هه‌زار كه‌س له‌پارێزگای سلێمانی فۆڕمی تاپۆكردنی خانووه‌كانیان پڕكردووه‌ته‌وه». برزۆ زیاد مسته‌فا، به‌ڕێوه‌به‌ری خانووبه‌ره‌ی میریی له‌هه‌ولێر به هاوڵاتی راگه‌یاند: «یاسای تاپۆكردنی خانووه زێده‌ڕه‌وه‌كان له‌ساڵی 2019 له‌په‌رله‌مانی كوردستان ده‌رچوو و له‌ساڵی 2021 هه‌مواركرایه‌وه، هۆكاره‌كه‌شی ئه‌وه‌بوو كه‌پێشتر ساڵێكیان كات دیاریكردبوو بۆ تاپۆكردنه‌كه، له‌هه‌مواره‌كه‌دا ماوه‌كه‌یان به‌یاسای ژماره حه‌وت بۆ ساڵێك درێژكرده‌وه». وتیشی:»ته‌نانه‌ت خانووی ئه‌و كه‌سانه‌ش تاپۆ ده‌كرێت كه پێشتر سودمه‌ند بوون و بڕیاره‌كه ده‌یانگرێته‌وه». نه‌وزاد عه‌زیز، دانیشتووی گه‌ڕه‌كی ته‌یراوایه له‌هه‌ولێر به هاوڵاتی وت: «بۆ تاپۆكردنی خانووه‌كه پاره‌مان نییه، ته‌نها ئۆتۆمبێلێكم هه‌یه، مه‌گه‌ر بیفرۆشم و ئیتر هیچ به‌ده‌ستمه‌وه نامێنێت و ده‌بێت شوكری خودا بكه‌م.» مه‌جید ئه‌حمه‌د، دانیشتووی گه‌ڕه‌كی خه‌لیفاوایه له‌سلێمانی و به‌هاوڵاتی وت:» هیچمان نییه، مه‌گه‌ر حكومه‌ت هاوكاریمان بكات، خه‌ڵك له‌وه هه‌ژارتر نابێت، هه‌ر به‌هۆی هه‌ژاری چووینه‌ته ئه‌و گه‌ڕه‌كه چۆڵه». به‌پێی ئه‌و ئاماره‌ی هاوڵاتی له كوردۆ عومه‌ر وته‌بێژی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی و گه‌شتوگوزاری وه‌رگرتووه، زیاتر له 300 هه‌زار خانووی زیاده‌ڕه‌و له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌ن كه ده‌توانن تاوه‌كو به‌رواری 9-9-2022، داواكاری بۆ تاپۆكردنی خانووه‌كانیان پێشكه‌ش بكه‌ن. به‌پێی بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی شاره‌وانی و گه‌شتوگوزار ئه‌و خانووانه‌ی پێش 31-12-2020، به‌زیاده‌ڕه‌و درووستكراون تاپۆده‌كرێن، تێچووی هه‌ر یه‌كێكیان به‌پێی یاسای ژماره حه‌وتی ساڵی 2021ـی په‌رله‌مانی كوردستان دیاریده‌كرێت: -ئه‌گه‌ر ئه‌و زه‌وییه‌ی زیاده‌ڕه‌وی كراوه‌ته‌سه‌ر، پێشتر شاره‌وانی جیای كردبێته‌وه، تێچووه‌كه‌ی به 25%ی نرخی راسته‌قینه‌ی زه‌وییه‌كه ده‌خه‌مڵێنرێت. -ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كه پێشتر سوودمه‌ندبووبێت له‌ده‌وڵه‌ت، تێچووه‌كه‌ی به 35%ـی نرخی راسته‌قینه‌ی زه‌وییه‌كه ده‌خه‌مڵێنرێت. - ئه‌گه‌ر شاره‌وانی پێشتر ئه‌و زه‌وییه‌ی جیانه‌كردبێته‌وه، تێچووه‌كه‌ی به نرخێك ده‌خه‌مڵێنرێت كه كه‌مترنه‌بیت له 5%ـی نرخی راسته‌قینه‌ی زه‌وییه‌كه. - ئه‌گه‌ر شوێنی خانوویه‌ك سه‌رپێچی بوو بۆ سه‌ر ماسته‌رپلان یان نه‌خشه‌ی كه‌رتی، تاپۆكردنه‌كه‌ی ره‌تده‌كرێته‌وه و به‌زه‌وییه‌كی دیكه قه‌ره‌بوو ده‌كرێته‌وه. - ئه‌گه‌ر كه‌سێك ئاماده‌نه‌بوو ئه‌و بڕه پاره‌یه بۆ تاپۆكردن بدات، زه‌وییه‌كه‌ی به‌ناوی شاره‌وانی سنووره‌كه‌یه‌وه تۆمارده‌كرێت. لوقمان وه‌ردی، سه‌رۆكی لیژنه‌ی شاره‌وانی و گواستنه‌وه و گه‌یاندن و گه‌شتوگوزار له‌په‌رله‌مانی كوردستان به‌هاوڵاتی وت: «بۆ دیاریكردنی نرخی تاپۆكردن، لیژنه‌یه‌ك له‌یه‌كه ئیدارییه‌كان دروستده‌كرێت و نوێنه‌ری وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌كانی تێدایه و خه‌مڵاندن بۆ ئه‌و زه‌وییانه ده‌كات و نرخه‌كه‌ی دیاریده‌كات، ئێمه‌ش له‌نزیكه‌وه چاودێری نزیكی ئه‌و كارانه ده‌كه‌ین.» وتیشی: به‌پێی یاساكه له 70%ـی داهاتی پرۆسه‌كه بۆ خزمه‌تگوزاری ئه‌و گه‌ڕه‌كانه خه‌رج ده‌كرێت كه خانووه‌كانیان تێدا تاپۆكراون.
هاوڵاتی/ سه‌ركۆ جه‌مال دوای داگیركاری زه‌وی و موڵكی گشتی، سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ش یه‌كێكی دیكه‌یه له‌و دۆسیانه‌ی له‌سلێمانی چه‌ندین كه‌سی له‌سه‌ر ده‌ستگیركراوه، ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌سه‌ر سپیكردنه‌وه‌ی پاره ده‌ستگیركراون دانیان به‌وه‌دا ناوه ئه‌و كاره‌یان به‌ته‌نها نه‌كردووه له‌چه‌ند به‌رپرسێكی حزبی و حكومیه‌وه نزیكن، بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ش كه تائێستا ئاشكرابووه‌و مامه‌ڵه‌ی پێوه‌كراوه زیاتر له 400 ملیار دیناره، به‌پێی زانیارییه‌كانی هاوڵاتی له‌چه‌ند رۆژی داهاتووشدا ده‌ستگیركردنی ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی فه‌رمانگه‌و سه‌ربازی ده‌ستپێده‌كات، به‌ڵام به‌شێك له‌و كه‌سانه دوای ده‌ستگیركردنیان ئازاد ده‌كرێن و چه‌ندین كه‌سیش كه‌بڕیاری ده‌ستگیركردنیان هه‌یه تائێستا ده‌ستگیرنه‌كراون و هه‌ندێكیشیان هه‌رێمی كوردستانیان جێهێشتووه. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌دادگای سلێمانی كه‌نه‌یویست ناوی بهێنرێت به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:»ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌بڕیاری دادوه‌ر ده‌ستگیركراون له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی داگیركاری زه‌وی و زارو سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌و به‌بڕیاری دادگای لێكۆڵینه‌وه‌ی ئاسایش بووه و نزیكه‌ی 15 كه‌سن». وتیشی:»ئه‌و كه‌سانه‌ی كاری سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌یان كردووه به‌ته‌وافوق چه‌كی بانكییان كڕیوه و له‌بانكه‌كان ئاسانكارییان بۆ كراوه و پاره‌یان بۆ خه‌رجكراوه به‌وه‌ش قازانجێكی زۆریان كردووه». سه‌رچاوه‌كه‌ی دادگا ده‌ڵێت:»چه‌ندین كه‌سیی دیكه‌ش سكاڵایان له‌سه‌ره‌و به‌بڕیاری دادوه‌ر ده‌بێت ده‌ستگیربكرێن به‌ڵام تائێستا به‌شێكیان ده‌ستگیرنه‌كراون و به‌شێكیشیان هه‌رێمی كوردستانیان جێهێشتووه». سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك به‌هاوڵاتی راگه‌یاند: «كار له‌سه‌ر ده‌ستگیركردنی دزه گه‌وره‌كان كراوه‌و په‌ڕوباڵ كراون و له‌كاتی گونجاودا ده‌ستگیرده‌كرێن«. دوای داگیركاری زه‌وی و موڵكی گشتی، سپیكردنه‌وه‌ی پاره‌ش له‌سلێمانی له‌دوو هه‌فته‌ی رابردوودا چه‌ند كه‌سێك ده‌ستگیركراون و كارمه‌ندی بانكه‌كان بوون. ئه‌و كه‌سانه كاتێك ده‌ستگیركراون، كه‌ژماره‌یه‌ك كه‌س له‌بازاڕی دراوه‌كه‌ی سلێمانی سه‌ردانی قوباد تاڵه‌بانی جێگری سه‌رۆكی حكومه‌تیان كردووه‌و ناڕه‌زاییان ده‌ربڕیوه له‌وه‌ی چه‌ند كه‌سێك مامه‌ڵه‌ی نامۆ ده‌كه‌ن له‌و بازاڕه، دواتر بڕیاردراوه هێزێكی ئه‌منیی (كۆماندۆ) بنێردرێته بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراوه‌كه. جه‌بار گۆران وته‌بێژی بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو له‌سلێمانی به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:»ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌تۆمه‌تی سپیكردنه‌وه‌ی پاره ده‌ستگیركراون ژماره‌یان 12 كه‌سه‌و ئێمه كه‌سیان ناناسین، له‌كاتێكدا بازاڕی دۆلاره‌كه هه‌مووی یه‌كتر ده‌ناسن، دواتر بۆمان ئاشكرابوو كه كارمه‌ندی ژماره‌یه‌ك بانكن و له‌یه‌ك كاتدا ده‌ستگیر نه‌كراون». وتیشی:»ئه‌و كه‌سانه گوایه چه‌كی بانكییان سپی كردووه‌ته‌وه، به‌ڵام دۆسیه‌كانیان له‌دادگایه‌و ده‌بێت دادگا یه‌كلایی بكاته‌وه، ئه‌م چه‌كانه‌ش كه مامه‌ڵه‌یان پێوه‌كراوه به‌ئاشكرابووه و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 2014 و 2015 كاتێك به‌ڵێنده‌ره‌كان كاریان بۆحكومه‌ت ده‌كردو له‌پڕ بانكه‌كان پاره‌یان تێدانه‌ما، بۆیه به‌ڵێنده‌ره‌كان ده‌یانویست چه‌كه‌كان بكه‌ن به‌نه‌ختینه‌و ناچاربوون به‌كه‌متر بیفرۆشن». به‌پێی زانیارییه‌كانی هاوڵاتی كه له‌ئه‌نجامی به‌دواداچوون له‌بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو له‌شاری سلێمانی ده‌ستیكه‌وتوون، ئه‌و كه‌سانه‌ی چه‌كی پاره‌یان كردووه به‌نه‌ختینه، زۆرێكیان چه‌كه‌كانیان به‌نیوه‌ی به‌های خۆی له‌به‌ڵێنده‌ران كڕیوه‌و پاشان له‌بانك ئه‌و پاره‌یه‌ی له‌سه‌ر چه‌كه‌كه نووسراوه به كاش وه‌ریانگرتووه، بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ش كه تائێستا ئاشكرابووه مامه‌ڵه‌ی پێوه‌كراوه زیاتر له 400 ملیار دیناره. هه‌ر به‌پێی زانیارییه‌كانی هاوڵاتی، ئه‌و كارمه‌ندانه‌ی بانكه‌كان له‌چه‌ند به‌رپرسێكی باڵای حزبی و حكومی نزیكن، به‌ڵام به‌هۆی ده‌ستڕۆیشتوویی به‌رپرسه‌كان نه‌توانراوه تائێستا ده‌ستگیربكرێن و كارمه‌نده‌كانیش دانیان به‌وه‌داناوه كه‌ئه‌و كاره‌یان به‌ته‌نها نه‌كردووه‌و له‌قازانجدا ئه‌و به‌رپرسانه‌ش هاوبه‌شیان بوون. هه‌ر به‌پێی زانیاریه‌كانی هاوڵاتی، نوسینگه‌ی بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان سه‌رپه‌رشتی ده‌ستگیركردنه‌كان له‌سلێمانی و گه‌رمیان و ناوچه‌كانی ژێرده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتی ده‌كات، له‌سه‌رجه‌م شاره‌وانیه‌كان كه‌سانێك راسپێردراون چاودێری به‌ڕێوه‌چوونی كاروباره‌كان بكات. رۆژی دووشه‌ممه 5-9-2022 به‌پێی نوسراوێك، دادگای لێكۆڵینه‌وه‌ی ده‌ستپاكی گه‌رمیان فه‌رمانی ده‌ستگیركردنی بۆ به‌رپرسی لیژنه‌ی ئه‌منی كه‌لار ده‌ركردووه، له‌نووسراوه‌كه‌دا، داوای ده‌ستگیركردنی (ئاكۆ عومه‌ر عه‌بدولقادر)، به‌رپرسی لیژنه‌ی ئه‌منی كه‌لار ده‌كات به پێی مادده‌ی ٣٠٧ له‌یاسای سزادانی عێراقی. ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه دێت كه له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا ژماره‌یه‌ك هاوڵاتی به‌تۆمه‌تی رێگه‌دان و ئاسانكاریی به‌زیاده‌ڕه‌وی باخ و زه‌ویه كشتوكاڵیه‌كانی گه‌رمیان ده‌ستگیركران كه‌یه‌كێك له‌وانه پاسه‌وانی به‌رپرسی لیژنه‌ی ئه‌منی كه‌لاره كه به‌پۆلیسی شاره‌وانییه‌كانی گه‌رمیانیش ناوده‌برێت. به‌پێی زانیاریه‌كانی هاوڵاتی دوو كه‌سی دیكه له‌گه‌رمیان به‌هه‌مان تۆمه‌ت ده‌ستگیركراون، به‌ڵام هاوڵاتی په‌یوه‌ندیكرد به‌عوسمان عه‌بدولكه‌ریم وته‌بێژی ئاسایشی گه‌رمیان، ناوبراو ئاماده‌نه‌بوو له‌وباره‌یه‌وه هیچ زانیارییه‌ك ئاشكرا بكات و نكوڵیشی له‌ده‌ستگیركردنی ئه‌و كه‌سانه‌ش نه‌كرد. به‌وته‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌رپرس له‌گه‌رمیان:»ئه‌و كه‌سانه بۆ هه‌ڵكه‌ندنی بیرو سیاجكردنی باخ پاره‌یان له‌هاووڵاتیان وه‌رگرتووه و كه‌سانی به‌رپرس له‌پشتی ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ن، بۆیه ئه‌وانه‌ی ده‌ستگیرده‌كرێن كاتێك ناوی كه‌سانی سه‌روو خۆیان ده‌ڵێن پاش ماوه‌یه‌ك ئازاد ده‌كرێن». وه‌ك سه‌رچاوه‌كه ده‌ڵێت: «ته‌نیا له‌سنووری گه‌رمیان حه‌وت هه‌زار بیری ئیرتیوازی كه قه‌ده‌غه‌كراوه به‌به‌رتیل رێگه به‌دروستكردنیان دراوه». هاوكات به‌پێی زانیاریه‌كانی هاوڵاتی كه له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌رپرس له‌شاره‌وانی سلێمانی ده‌ستیكه‌وتووه، له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا ده‌ستگیركردنی ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی فه‌رمانگه‌و سه‌ربازی و ده‌ڵاڵ له‌سلێمانی ده‌ستپێده‌كات، ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه له‌كۆتایی مانگی رابردوو هێزه ئه‌منیه‌كان چه‌ند جارێك چوونه سه‌ر شاره‌وانی سلێمانی و چه‌ند كه‌سێكیان ده‌ستگیركرد و دواتریش ئاسایشی سلێمانی له‌ڕوونكردنه‌وه‌یه‌كدا رایگه‌یاند له‌سه‌ر ده‌ڵاڵی و ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی زه‌وی بووه. وتیشی:» هێزه‌كانی ئاسایش و دژه‌تیرۆر كه به‌هاوكاری هێزی كۆماندۆ ئه‌و كه‌سانه ده‌ستگیرده‌كه‌ن كه له‌لیستێكدا ناویان هاتووه‌و ده‌یان كه‌س له‌خۆده‌گرێت و ئێستا لێكۆڵینه‌وه له‌و كه‌سانه‌ی ده‌ستگیركراون به‌رده‌وامه». به‌وته‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی دیكه له‌سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی سلێمانی چه‌ند كه‌سێك پێشتر ده‌ستگیركراون و دواتر ئازادكراون به‌ڵام لێكۆڵینه‌وه له‌گه‌ڵیان به‌رده‌وامه. لوقمان حه‌مه‌د، سه‌رۆكی لیژنه‌ی شاره‌وانی و گواستنه‌وه و گه‌یاندن و گه‌شتوگوزار له‌په‌رله‌مانی كوردستان به هاوڵاتی وت:» له‌هه‌موو كوردستان داگیركاری زه‌وی كراوه و سه‌رقاڵی ئاماده‌كردنی راپۆرتێكین و هه‌فته‌ی داهاتوو سه‌ردانی دهۆك و زاخۆ ده‌كه‌ین، ئه‌و لایه‌نه به‌رپرسانه‌شی سه‌ردانمان كردوون تاڕاده‌یه‌ك هاوكاری كراوین، به‌شێوازێكی گشتی به‌هه‌ده‌ردان هه‌یه به‌ڵام له‌شوێنێك بۆ شوێنێكی دیكه جیاوازه». وتیشی:»ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌وییان داگیركردووه سه‌رجه‌میان ده‌ستڕۆیشتوو بوون و هاووڵاتی ئاسایی ناتوانێت زه‌وی داگیربكات، بۆیه پێویسته په‌رله‌مان له‌سه‌ر ئه‌و پرسه بێته‌ده‌نگ و ئێمه‌ش كه‌ڕاپۆرته‌كه‌مان ته‌واوكرد پێشكه‌شی په‌رله‌مانی ده‌كه‌ین». هاوكات كه‌ریم عه‌لی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی به هاوڵاتی وت:»ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگادارم ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو لیژنه‌كانی هیچ راسپارده‌یه‌كیان له‌سه‌ر داگیركردنی زه‌وی و زار ئاماده‌نه‌كردووه، ئه‌وه‌ی له‌گه‌رمیانیش رووده‌دات زیاتر هه‌ڵكه‌ندنی بیرو سیاجكردنه‌و تائێستا چه‌ند كه‌سێك ده‌ستگیركراون». وتیشی:»له‌و بڕوایه‌دا نیم ئه‌م بابه‌ته مه‌سه‌له گه‌نده‌ڵی بێت و زیاتر په‌یوه‌ندی به‌ململانێی حزبی و باڵباڵێنه‌وه هه‌یه، چونكه ئه‌وه ده‌بێت له‌ڕێگای دادگاوه بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌وان بیانه‌وێت چاكسازی بكه‌ن، یه‌كه‌م شت ده‌بێت سیسته‌می دادوه‌ری ده‌سه‌ڵاتی بۆ بگه‌ڕێننه‌وه‌و سه‌ربه‌خۆی بكه‌ن ئه‌وكات هه‌موو كه‌یسه‌كان ده‌چنه دادگاو رێوشوێنی یاسایی خۆیان ده‌گرن». هه‌ڵمه‌تی ده‌ستگیركردن له‌پارێزگای سلێمانی و ناوچه‌كانی ده‌وروبه‌ری له‌كاتێكدایه، ته‌نها له‌پارێزگای سلێمانی زیاتر له 65 هه‌زار پارچه زه‌وی و موڵكی گشتی زیاده‌ڕه‌وییان له‌سه‌ركراوه‌و له‌بری پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری كراون به‌پرۆژه‌ی تایبه‌ت و بازرگانی، كه به‌شێك له‌و زه‌ویانه بۆ پارك و باخچه و قوتابخانه و نه‌خۆشخانه دابینكراون.
