ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

  شۆڕشی ژینا هەموو پلانەكانی ئێرانی بۆ قەیرانە ئابورییەكانی رووبەڕووی شكست كردەوەو دەسەڵاتی وڵاتەكەی بۆ لاوازترین قۆناغی 44 ساڵی رابردوو تالێواری هەڵدێر بردووە، ئەوەش هەر بەو داتاو ئامارانە دەردەكەوێت كەدامەزراوەكانی ئەو وڵاتە ناتوانن حاشای لێبكەن. شۆڕشی ژینا كەوەك بزوتنەوەیەكی كۆمەڵایەتیی تا ئێستاش لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو زۆرترین سەرنجی نێودەوڵەتی و جیهانی لەسەرە توانی ریسی دەسەڵاتدارانی ئێرانی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ناوچەكەی كردەوە بەخوری و پاشەكشێی زۆری بەكۆماری ئیسلامی ئێران كردووە. ئێران كە بەڕكابەرێكی ئابوریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەمدەدرا ئێستا 500 ملیار دۆلار لەدوای ئابوریی توركیاوەیە كەخۆی گیرۆدەی قەیران و هەڵاوسانی ئابورییە. ساڵی 2022 بڕیاربوو ساڵێكی چارەنووسساز بێت بۆ ئێران و رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی چونكە جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا بانگەشەی چالاككردنەوە یان زیندوكردنەوەی رێككەوتنەكەی كرد، بەڵام دوای زیاتر لەشەش مانگ دانوستانی بێ دابڕان لەڤیەننای پایتەختی نەمسا ئەو رێككەوتنە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی داواكارییەكانی تاران و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دواجار بایدن بەشێویەكی نافەرمی مەرگی رێككەوتنەكەی ئاشكراكرد.   خۆپیشاندانەكان ئابووریی ئێران بەرەو هەڵدێر دەبات ئێران تاساڵی 2022 خاوەنی نزیكەی 209 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ بووەو بەوەش دەبێتە سێیەم وڵاتی جیهان دوای ڤەنزوێلا و سعودیە لە رووی زۆرترین رێژە لەنەوتی یەدەگ. بڕیارە لەبودجەی ساڵی داهاتووی ئێران (1402) كە لەسەرەتای بەهاری ساڵی (2023) دەستپێدەكات نرخی هەر بەرمیلێك نەوت بە 75 دۆلار دەستنیشان بكرێت و هەناردەی رۆژانەشی بەیەك ملیۆن و 700 هەزار بەرمیل دیاری بكرێت. بەپێی ئەو بودجەیەی حكومەتی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران پلانی بۆ داناوە دەبێت داهاتای نەوتی ئێران لەساڵێكدا بگاتە 27 ملیارو 300 ملیۆن دۆلار لەكاتێكدایە بەوتەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران پێش ساڵی 2018 و كشانەوەی ئەمریكا لەرێككەوتنی ئەتۆمیی، داهاتی نەوتی ئێران لانیكەم (113) ملیار دۆلار بووەو دواتر بەهۆی سزاكانی واشنتۆن دژی تاران ئەو بڕە لەداهاتی نەوت بۆ (13) ملیار دۆلار كەمیكردووە. مەسعود خوانساری، سەرۆكی ژوری بازرگانیی ئێران ئاشكرایكردووە؛ ئابوریی وڵاتەكەی 500 ملیار دۆلار لەدوای ئابوریی وڵاتی توركیاوەیە لەكاتێكدا ئەو وڵاتە گیرۆدەی گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی جیهانەو دەگاتە زیاتر لە 84% . خوانساری حاشای لەوە نەكردووە كە داهاتی ساڵانەی كەرتی نەوتی وڵاتەكەی بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوەو بەتایبەت سزاكانی ئەمریكا بڕی 100 ملیار دۆلار كەمی كردووە بەوتەی ئەو تاكە هیوا بۆ ئابوریی ئێران ماوەتەوە بازرگانیی دیجیتاڵە كەئەویش بەهۆی كێشە لەهێڵەكانی ئینتەرنێت خەریكە ئەو هیوایە لەناودەچێت. ئەو بەبێ ئەوەی ئاماژە بەناڕەزایەتییەكان بكات روونیكردووەتەوە لەماوەیەكی كورتدا 10 ملیار دۆلار سەرمایەی ئێران رەوانەی دەرەوە كراوەو پێشبینیكردووە چوونەدەرەوەی سەرمایە لە وڵاتەكە بەشێوەیەكی خێرا بەردەوام بێت. كۆمپانیای كلادفلەر (Cloudflare) ئاشكرایكردووە لەسەرەتای ناڕەزایەتییەكانەوە (95%) ئینتەرنێتی ئێران رووبەڕووی كێشە بووەتەوەو دواتریش (83%)ی هێڵەكانی ئینتەرنێتی وڵاتەكە هەر بەخراپی ماونەتەوە بەجۆرێك سوودوەرگرتن لێیان ئاستەم بووە. كۆمپانیاكە روونیكردووەتەوە بەهۆی ئەو سنورداركردن و چاودێرییكردنەی دەسەڵات خستویەتییە سەر هێڵەكانی ئینتەرنێت بەشداربووان ناچارن سوود لەئەپڵیكەیشن و پڕۆگرامی شكاندنی بەربەستەكان بدەن كەئەوەش وادەكات ئینتەرنێت رووبەڕووی كێشە ببێتەوە. بەپێی ئامارەكان 80%ی خەڵكی ئێران سوود لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی تێلیگرام و ئینیستاگرام و واتساپ وەردەگرن كەزۆربەیان لەلایەن دەسەڵاتەوە قەدەغە كراون و ناتوانرێت لەڕێگەی ئاساییەوە بەكاریانبهێنن، بۆیە ناچارن پەنا بۆ ئەنتی فیلتەرو ڤی پی ئێن ببەن. زیانەكانی ئینتەرنێت لەماوەی سێ مانگدا بەزیاتر لەچوار ملیارو 400 ملیۆن دۆلار خەمڵێنراوە و نزیكەی 450 هەزار هەلی كارو كاسبكاریش زیانیان پێگەیشتووە. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامەی شەرق لەزاری سەچاوەیەكی بازرگانیی وڵاتی كەنەدا بڵاویكردووەتەوە لەساڵێكدا 70 ملیار دۆلار سەرمایە لەئێرانەوە رەوانەی ئەو وڵاتە كراوە، بەڵام بانكی ناوەندیی ئێران هەواڵەكەی پشتڕاست نەكردەوەو ئامارێكی راگەیاند كە بەوپێیە گومان دەكرێت هەواڵەكە راست بێت. بەپێی روونكردنەوەو ئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران بڕی چوونە دەرەوەی سەرمایەی وڵاتەكە لەساڵی 2021 زیاتر لەشەش ملیار دۆلار بووە، بەڵام لەپێشتر لەسێ مانگدا بڕی یەك ملیارو 500 ملیۆن دۆلار لەساڵی 2022 لەئێران چووەتە دەرەوە، بەڵام ئەو بڕە كتوپڕ لەكاتی ناڕەزایەتییەكانی دوای مەرگی ژینا بۆ  10 ملیارو 32 ملیۆن دۆلار بەرزبووەتەوە. دراوی تمەن بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكان و دواتر سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان لەكاردانەوەی مەرگی ژینا ئەمینی نزیكەی 40%ی بەهاكەی لەدەستداو بەپیێ خەمڵاندنەكانیش ئەو دراوە لەساڵی رابردوودا بەگشتی 70%ی بەهاكەی لەبەرامبەر دۆلاردا لەدەستدا. بەهای هەر دۆلارێك لەدوایین ساتەكانی كۆتایی ساڵی 2022 بۆ نزیكەی 45 هەزار تمەن بەرزبووەوە پێشبینیی كرابوو كە بەهای هەر دۆلارێك بگاتە 50 هەزار تمەن بەڵام بەرزبوونەوەی ئەو دراوە بووە هۆی گۆڕینی پارێزگاری بانكی ناوەندیی ئێران و دواتریش بەپێی پلانێك توانی بەهای یەك دۆلار تەنها بۆ دوو رۆژ بۆ نزیكەی 40 هەزار تمەن دابەزێنرێت، بەڵام ئەوەش دادی تمەنی نەداوەو ئەو دراوە بەردەوامە لەتۆماركردنی ژمارەی پێوانەیی لەدابەزینی بەهاكەی. تمەن لەمێژووی چاپكردنییەوە 95٪ی بەهاكەی لەدەستداوەو دابەزینی ئەو دراوە بووە هۆی گۆڕینی دوو پاریزگاری بانكی ناوەندیی لەساڵی 2022دا. ئێران كە بەهۆی زیندوكردنەوەی ئەو رێككەوتنە مشتی لەفرۆشتنی 100 ملیۆن بەرمیل نەوتی وڵاتەكەی خۆشكردبوو راگرتنی دانوستانە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا خەون و ئاواتەكانی كرد بەمۆتەكەو هەر بەو هۆیەوە تمەن بەشێوەی بەرچاو دابەزی و ئاستی هەڵاوسانی وڵاتەكەی بۆ زیاتر لە 50% بەرزبووەوە. ئێران تەنها بەهۆی بەرنامە ئەتۆمییەكەیەوە زیاتر لەهەزارو 300 سزای نێودەوڵەتیی لەلایەن ئەمریكاو ئەوروپاو چەند وڵاتێكی دیكەوە بەسەردا سەپێنراوە كەزۆربەی ئەو سزایانەش كەرتی نەوت و ئابوریی وڵاتەكەی كردووەتە ئامانج و داهاتی ساڵانەی وڵاتەكەشی بەنزیكەی 100 ملیار دۆلار كەمیكردووە.  سەرەڕای ئەوانە چین كە بەسەرەكیترین هاوپەیمانی ئابوریی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەمدەدرا ئاستی هاوردەی لەو وڵاتە بەشێوەیەكی بەرچاو بۆ نزیكەی نیوە كەمكردووەتەوە لەكاتێكدا پێشتر تاكە وڵات بووە بەبێگوێدانە سزاكانی ئەمریكا رۆژانە نزیكەی 850 هەزار بەرمیل نەوتی لەئێران دەكڕی. گومرگی وڵاتی چین بڵاویكردووەتەوە ؛هاوردەی كاڵای ئێران بۆ وڵاتەكەی لەمانگی رابردوودا 326 ملیۆن دۆلار بووە لەكاتێكدا پێشتر ئێران مانگانە بەبڕی زیاتر لە 600 ملیۆن دۆلار كاڵای بۆ چین ناردووە. بەپێی بەراوردەكان ئەو بڕە لەهاوردەی كاڵای ئێران بۆ ناو چین كەمترین رێژەی 20 ساڵی رابردووەو سێ مانگە لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان بەبەردەوامی هاوردەی كاڵا لەئێرانەوە بۆ چین كەمیكردووە.   ئێران لەناو قوڵایی قەیرانەكاندایە ئێران بەتۆماركردنی زیاترین رێژەی هەڵاوسانی ئابوریی 60%، بووە سێیەم وڵاتی جیهان كەزۆرترین رێژەی هەڵاوسانی تۆماركردبێت و بەپێی ئامارەكانیش رێژەی هەژاریی لەیەك ساڵدا 50% بەرزبووەتەوە. لەدوایین زانیاریی كەوەزارەتی كاری ئێران بڵاویكردووەتەوە هەر خێزانێكی چوار كەسی بۆ لانیكەمی بژێوی لەئێران پێویستی بەداهاتی مانگانەی نزیكەی 15 ملیۆن تمەنە كەدەكاتە كەمتر لە (375) دۆلار، لەكاتێكدا داهاتی كرێكارێك لەمانگێكدا دەگاتە پێنج ملیۆن تمەن و زیاتر لە دوو ملیۆنیشی بۆ كرێ خانوو خەرجییەكانی شوێنی نیشتەجێبون پێویستە. بەسەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان سەرجەم سزا نێودەوڵەتییەكان لەسەر ئێران قورستر بوون و داهاتوویەكی گەش چاوەڕێی ئابوریی ئەو وڵاتە ناكات بۆیە شارەزایانی ئابوریی وڵاتەكە دەڵێن ئێران لەقوڵایی چاڵی قەیرانەكاندا گیرۆدە بووە.   شۆڕشی ژینا لە 16ی ئەیلولی ساڵی 2022 ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵی خەڵكی شاری سەقز لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لەنەخۆشخانەی كەسرا لەشاری تاران دوای سێ رۆژ بێهۆشبوون گیانی لەدەستدا. ژینا كە بەبیانوی نەگونجاوبوونی جلوبەرگەكانی لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە دەستگیركرابوو بەهۆی لێدان لەسەری تووشی جەڵدەی دڵ و دواتر خوێنبەربوونی مێشك بوو گیانی لەدەستدا. مەرگی ژینا زیاترین و بەرفراوانترین ناڕەزایەتیی لەمێژووی 43 ساڵی ئێراندا لێكەوتەوەو لەئاستی نێودەوڵەتیشدا مەرگی ئەو كچە كوردە دەنگدانەوەو كاردانەوەی هەبوو. ئەو مەرگەو خۆپیشاندانی بەرفراوانی ژنان و كچان وای لەجیهان كرد چاپۆشیی لەڕووداوەكە نەكەن و تەنانەت ئەمریكاو ئەوروپا بەڕاشكاوی پشتیوانی خۆیان لە ناڕەزایەتییەكان و ژنان و خۆپیشاندەران دەربڕی و وەك كاردانەوەش بەڕووداوەكە ژمارەیەك سزایان دژی دەسەڵاتی ئێران سەپاند. بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی دوای مەرگی ژینا نزیكەی 600 كەس لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەگوللـەی هێزە ئەمنییەكان گیانیان لەدەستداو لەئاستی نێودەوڵەتیشدا جگە لەسزاكان لە 200 شاری گەورەی جیهان خۆپیشاندانی بەرفراوانی لێكەوتەوە. دوای رووداوەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، سوپای پاسدارن سێ جار بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان و موشەك و تۆپخانەكانی هێرشی كردەسەر بنكەو بارەگای پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەسلێمانی و كۆیەو ناوچەكانی برادۆست لەهەرێمی كوردستان و هێرشەكانیش  19 كوژراوو لانیكەم 68 برینداری لێكەوتەوە كەژمارەیەكیان ژن و منداڵ بوون. بەرپرسانی ئێران، ئەو پارتانەیان تۆمەتبار كرد بەهاندانی ناڕەزایەتییەكانی دوای مەرگی ژیناو سوپای پاسدارانیش تۆمەتی ئەوەی خستەسەر ئەو پارتانەی رۆژهەڵات كە لەهەرێمی كوردستانەوە هێرشی سەربازییان كردووەتەسەر دامەزراوەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و هەڕەشەی هێرشی وشكانیشی بۆ سەر هەرێم كرد.   هێرشەكانی ئێران بۆ سەر پارتەكانی رۆژهەڵات وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند هێرشەكانی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەكان ئەنجامداوەو هاوكات چەند جارێك پێداگریی لەدەركردن و چەككردنی ئەو هێزانەی رۆژهەڵاتی لەهەرێمی كوردستان كردو بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم و عێراق كۆبووەوە. ئێران كە لەساڵی 1979وە بەهۆی پێشلكردنی مافەكانی مرۆڤەوە لەلایەن نەتەوەیەكگرتووەكانەوە سزای بەسەردا سەپینراوە ساڵی 2022ش مێژوویەكی باشی لەبواری مافەكانی مرۆڤدا تۆمارنەكردو جارێكی دیكە بڕیارێكی نێودەوڵەتیی لەدژی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە درا.   پەتی سێدارە ناڕەزایەتییەكانی رانەگرت ئێران لەساڵی 2022 ژمارەی پێوانەیی بۆ لەسێدارەدان تۆماركردو بەوەش بوو بەیەكەم وڵاتی جیهان كە زۆرترین سزای سێدارەی لەساڵیكدا جێبەجێكرد. لەو ساڵەدا 565 كەس لەسێدارەدران كە 56 كەسیان لەڕۆژهەلاتی كوردستان بوون. رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ ئاماژەیان بەوەكردووە كە زۆرینەی ئەو كەسانەی سزا دراون بەنهێنی لەسێدارە دراون و تەنانەت كەسوكاریان ئاگادار نەكراونەتەوە. بەهۆی ناڕەزایەتییەكانیشەوە زیاتر لە 100 خۆپیشاندەر سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە كە لەو ساڵەدا دوو خۆپیشاندەر لەتاران و مەشهەد لەسێدارەدران.   خوێناویترین رۆژی جیهان دوای 14 رۆژ لەمەرگی ژینا ئەمینی رۆژی هەینی 30 ئەیلول و دوای نوێژی هەینی خۆپیشاندانێكی بەرفراوان لەشاری زاهیدان لەپارێزگای سیستان و بەلوچستان لەباكوری رۆژهەڵاتی ئێران ئەنجامدراو وەك ناڕەزایەتیی بەرامبەر بەمەرگی ژیناو نادادپەروەریی و هەژاری لەو ناوچەیە، بەڵام بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنی و سەربازییەكان تەنها لەو رۆژەدا 99 كەس كوژران و دەیان كەس برینداربوون . ئەو رووداوە كە بەهەینی خوێناوی دەناسرێت كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی لێكەوتەوەو رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیش رایگەیاند ئەو هەینەی زاهیدان خوێناویترین رۆژی جیهان بووە لەساڵی 2022 .

هێمن مەحموود هێشتا بازاڕەكانی دراو لەعێراقدا شۆكی بەرزبوونەوەی لەناكاوو كتوپڕی نرخی دۆلار تیایدا بۆ نزیكەی 160 هەزار دینار بۆ هەر 100 دۆلار بەرینەداوەو نرخی هەر 100 دۆلارێك سەرەڕای هەموو هەوڵ و راگەیەندراوەكانی بانكی ناوەندی عێراق نەگەیشتووەتە ئاستی ئاسایی خۆی كە 1470 دینارە بۆ هەر دۆلارێك، بەڵكو لەنێوان 150 بۆ 153 هەزار یاری دەكات. محەممەد شیاع سوودانی بەرلەوەی ببێت بەسەرۆك وەزیرانی عێراق لەئازاری 2021 رایگەیاند: ئەگەر نرخی دۆلار دانەبەزێندرێت «مەبەستی ئەوەبوو بگەڕێتەوە بۆ نرخی 119 هەزار دینار بۆ هەر 100 دۆلارێك، ئەمەش دوای ئەوەی بەبڕیاری مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی پێشوو بەرزكرایەوە بۆ 148 هەزار دینار» ئەوا شۆڕشی برسییەكان روودەدات، ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانی هاووڵاتیان لەدژی دەسەڵات. بەڵام واپێدەچێت چەرخی بەخت ئەمجارە رووی لەسوودانی نەكردبێت و دۆلار نەك هەر نرخەكەی نەگەڕایەوە بۆ جارانی، بەڵكو لەنرخی زیادكراویش تێپەڕی و بەئاسانی ناگیرێتەوە. وەك ئەوەی زانیارییە میدیاییەكان لەزاری بەرپرسانی بانكی ناوەندی عێراقەوە ئاشكرایان كردووە بەرزبوونەوەی نرخی ئەمجارەی دۆلار پەیوەندی راستەوخۆی بەفشارو هەوڵەكانی ئەمریكاوە هەبووە بۆ رێگەگرتن لەناردنە دەرەوەی دۆلاری عێراقی بۆ ئێران و سزادانی چەند بانكێكی عێراقی لەلایەن ئەمریكاوە . بەپێی زانیارییەكان گەنجینەی ئەمریكاو بانكی فیدراڵی كەپارەی عێراقییان لەلایە چەندین كۆتوبەندیان خستۆتەسەر هەناردەی دۆلار بۆ عێراق و بەمەش دۆلار لەبازاڕەكاندا كەمبووەتەوەو جیاوازی لەنێوان خواست و خستنەڕوو كەمبووەتەوە، كە ئەمەش وەك ئابڵوقەیەكی راستەوخۆ بۆ سەر عێراق و ناڕاستەوخۆش بۆ سەر ئێران ئەژمار دەكرێت. هاوكات بەهۆی پشووەكان و یادەكانی سەری ساڵیشەوە بانكی ناوەندی عێراق دۆلارێكی كەمتری خستە بازاڕەوە بەجۆرێك لە 60 ملیۆن دۆلار تا 130 ملیۆن دۆلار بوو، ئەمە لەكاتێكدا بازاڕەكانی عێراق رۆژانە پێویستی بەزیاتر لە 180 ملیۆن دۆلار هەیە. یەكێكی تر لەو هۆكارانەی كە بەبڕوای شارەزایانی ئابووری بووەتەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار، بردنە دەرەوەی دۆلاری كاشە لەڕێگای وشكانی و ئاسمانییەوە بەشێوەیەكی ئاشكراو پێی دەوترێت (حەواڵەی رەش) كەدواتر جیاواز لەحەواڵەی فەرمی كە لەڕێگای بانكی ناوەندی و بانكەكانەوە بەوڵاتاندا دابەشدەكرێت. هەرچەندە تائێستا حكومەتی عێراق بەفەرمی هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلاری نەخستۆتە ئەستۆی ئەمریكا، بەڵام هادی عامری سەركردەی دیاری چوارچێوەی هەماهەنگی و كەسایەتییە كاریگەرەكەی پشت پەردەی حكومەتی ئێستای عێراق ئەمریكا بەوە تۆمەتباردەكات هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلارەو دەستی بەسەر پارەكانی عێراقدا گرتووە. هادی عامری، سەرۆكی هاوپەیمانیی فەتح رایگەیاند: «تائێستا ئەمریكییەكان دەسەڵاتیان بەسەردامان دەشكێت، بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەشێكە لەپیلانی ئەمریكا. لەبابەتی ئابوورییدا دەست بەستراوین و پارەیەكی زۆرمان لەئەمریكایە، هەروەها دەڵێت بەڕاشكاوانە تائێستا عێراق سەربەخۆیی ئابووری نییەو شەڕی ئەمڕۆمان پێویستە شەڕی ئابووری بێت.» وەك ئاماژەیەكیش بۆ ناڕازیبوونی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەپارێزگاری بانكی ناوەندی عێراق كە بەنزیك لەڕەوتی سەدر دادەنرێت، محەممەد ساعدی پارێزەری تایبەتی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەدادگای باڵای فیدراڵیی عێراق سكاڵای تۆماركردووە بۆ دوورخستنەوەی پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق و پارێزەرەكە دەڵێت: دابەزینی بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلارو بێتوانایی ئەو بەرپرسە لەبەڕێوەبردنی قەیرانەكان، هۆكاری پێشكێشكردنی ئەو سكاڵایە بووە.  بەبڕوای بەشێك لەشارەزایانی دۆخی سیاسیش هۆكاری بنەڕەتی بەرزبوونەوەی دۆلار فشارەكانی حكومەتی ئەمریكایە بۆ سەر حكومەتەكەی سوودانی تا بەمەرج و داخوازییەكانی ئەمریكا رازی ببێت و لەئێران دووربكەوێتەوە. فازڵ بەدرانی چاودێری سیاسی لەلێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی فەرمی هەواڵی عێراق بڕوای وایە ئەمریكا لەڕێگای فشاری ئابوورییەوە پەیام بەسوودانی دەدات كە نابێت عێراق لەمیحوەری خۆی دووربكەوێتەوە، ئاماژەش بەوەدەكات ئەمریكا دەیەوێت ئێران هیچ سودێك لەدۆلارەكانی عێراق نەبینێت و پەیامێكی هەڕەشە ئامێزی راستەوخۆی ئەمریكاشە بۆ حكومەتی عێراق بەوپێیەی چەكی ئابووری كاریگەرییەكی راستەوخۆی لەسەر دۆخی عێراق هەیە. وەك هەوڵێكیش بۆ رێگری لەدابەزینی نرخی دینار بەرامبەر دۆلار، بانكی ناوەندی بڕیاریدا ژمارەی ئەو بانكانەی كەدۆلار بەهاووڵاتیان دەفرۆشن بەنرخی فەرمی لە 10 بانكەوە بۆ 20 بانك زیادبكات و بڕی دۆلارە فرۆشراوەكانیش بۆیان زیاتر بكات. عەمار حەمید، جێگری پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق دەربارەی یەدەگی دراوی عێراق رایگەیاندووە لەئێستادا یەدەگی دراوی نەختینەیی عێراق گەیشتە زیاتر لە 99 ملیار دۆلارو لەماوەیەكی زۆر كەمدا دەگاتە 100 ملیار، ئاماژەی بەوەشكردووە زیادبوونی یەدەگی دراوی نەختینەیی دەگەڕێتەوە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و زیادبوونی یەدەگی دراوو ئاماژەیەكی دڵخۆشكەرە بۆ بانكی ناوەندیی و حكومەتی عێراق بەتایبەت بۆ جێگیربوونی بەهای دۆلارو دینار. بەپێی ئاماری كۆتایی ساڵی 2022، بانكی ناوەندی لەماوەی ئەو ساڵەدا بڕی 48 ملیارو 509 ملیۆن و 271 هەزار دۆلاری بەنرخی 1460 دینار بۆ هەر دۆلارێك فرۆشتووە، كە بەبڕی چوار ملیارو 42 ملیۆن و 439 هەزار دۆلاری مانگانە دێت و لەبازاڕەكانی عێراقدا بڵاویكردووەتەوە، كەزۆرترینیان لەمانگی حوزەیراندا بووە كەبڕەكەی زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار بووەو كەمترینیشیان لەمانگی كانونی یەكەمدا بووە كەبڕەكەی دوو ملیارو 409 ملیۆن دۆلار بووە. بەبڕوای شارەزایانی ئابووریش بۆ دەرچوون لەقەیرانی دابەزینی نرخی دینار بەرامبەر بەدۆلار چەندین رێگا هەیە كەبریتین لەگفتۆگۆكردن لەگەڵ بانكی فیدراڵی ئەمریكا بۆ كەمكردنەوەی كۆت و بەندەكانی ناردنی پارەو رێگەگرتنی دەزگا ئەمنییەكان لەحەواڵەی رەش بەتایبەت بۆ وڵاتانی توركیاو ئێران، جەختكردنەوەی حكومەت و بانكی ناوەندی لەدابەشكردنی دۆلارو پارێزگاری لەجێگری نرخی فرۆشتن و رێكخستنەوەی حەواڵەكانی دەرەوەو چاودێریكردنیان.

هاوڵاتی  هەرچەندە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڵێنی بەهاووڵاتیان دابوو لەوەرزی زستاندا نەوت بەسەر تەواوی خێزانەكاندا دابەشبكات، بەڵام وا وەرزی سەرما تادێت زیاتر تەنگ بەهاووڵاتیان هەڵدەچنێت و سەرەڕای خاوی لەپرۆسەی دابەشكردنی نەوت، هێشتا بەشێكی زۆری خێزانەكانی هەرێمی كوردستان نەوتیان وەرنەگرتووەو نرخی بەرمیلێك نەوتیش لەبازاڕەكانی كوردستاندا زیاتر لە 230 هەزار دینارە. بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان كۆی ژمارەی دانیشتووانی هەرێم زیاتر لە شەش ملیۆن و ٢٠٠ هەزار كەسە و بەپێی خەمڵاندنی قەبارەی خێزانیش لەكوردستان زیاتر لە یەک ملیۆن و ٢٤٠ هەزار خێزان دەكات، لەم رێژەیەش بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم تاوەكو كۆتایی ساڵی رابردوو تەنها ٢١٥ هەزار خێزان نەوتیان وەرگرتووە. هەر بەپێی ئەو ئامارەی كە حكومەتی هەرێم بڵاویكردووەتەوە تاوەكو ٢٨ی كانوونی یەكەمی 2022، 43 ملیۆن و 159 هەزارو 600 لیتر نەوت بەسەر ٢١٥ هەزار خێزاندا دابەشكراوە كە 64 هەزارو 66 خێزان لەهەولێرو 94 هەزار و 144 خێزان لەسلێمانی و هەڵەبجەو 57 هەزارو 588 خێزان لەدهۆك نەوتیان وەرگرتووە. هەربەپێی ئامارێكی دیكەی حكومەتی هەرێم تاوەكو 19ی كانوونی یەكەمی 2022، حكومەتی هەرێم 36 ملیۆن و 869 هەزارو 400 لیتر نەوتی بەسەر 148 هەزار خێزاندا دابەشكردووە كە 49 هەزارو 620 خێزانی لەهەولێرو 81 هەزارو 519 خێزانی لەسلێمانی و هەڵەبجەو 53 هەزارو 208 خێزانی لەدهۆك بووە. ئەگەر بەراوردی ئاماری دابەشكردنی نەوت لەنێوان ئەو ماوەیەدا بكەین،  بۆمان دەردەكەوێت كەپرۆسەی دابەشكردنی نەوت زۆر بەخاوی بەڕێوە دەچێت بەجۆرێك لەماوەی ١٩ی كانونی یەكەمەوە تا ٢٨ی كانوونی یەكەمی 2022، وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان تەنیا شەش ملیۆن و 290 هەزارو 200 لیتر نەوتی بەسەر 31 هەزارو 451 خێزاندا دابەشكردووە، كە ئەمەش پیشانی دەدات پرۆسەكە زۆر بەخاوی بەڕێوەدەچێت. هەر بەپێی ئەو ئامارەی كە حكومەتی هەرێم خۆی بڵاویكردووەتەوە كە تا 28ی مانگی 12ی ساڵی رابردوو لەكۆی یەك ملیۆن و 240 هەزار خێزان تەنها 215 هەزارو 798 خێزان نەوتی وەرگرتووە، ئەگەر بەڕێژە ئەژماری بكەین تەنها لەسەدا 17.3ی كۆی خێزانەكان نەوتیان وەرگرتووەو لەسەدا 82.7ی خەڵكی كوردستان نەوتیان وەرنەگرتووە. هەر سەبارەت بەپرۆسەی دابەشكردنی نەوت، كاروان گەزنەیی-ئەندامی لیژنەی وزەو سامانە سروشتییەكانی پەرلەمانی ماوە بۆ درێژكراوەی كوردستان بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «لەهەرێمی كوردستان ئەگەر هەموو ماڵێك بەرمیلێك نەوت وەربگرێت پێویستمان بە ٢٥٨ ملیۆن لیتر نەوت هەیە بۆ ساڵێك، لەم بڕەش حكومەتی هەرێم ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە كە تائێستا 43 ملیۆن لیتریان دابەشكردووەو ئەم 43 ملیۆن لیترەش دەكاتە 17٪ی كۆی دانیشتوانی هەریمی كوردستان واتە تائێستا 83٪ی هاووڵاتیانی هەریمی كوردستان نەوتیان وەرنەگرتووە، بەشیوەیەكی گشتی حكومەت دابەشكردنی نەوت دەكات بەدوو بەشەوە بەشیكیان بۆ ناوچە شاخاوییەكانە كە 50-60 ملیۆن لیترەو عادەتەن  ناوچە شاخاوییەكان زەرورترن نەوتیان پێبدریت، بەشەكەی دیكە كە 200 ملیۆن لیترە بۆ سەنتەری شارەكانەو ئێمە كاتی خۆی لەگەڵا وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دانیشتین و داوامانكرد كە دەستوبرد بكەن و لەپایزدا دەست بەدابەشبكردنی نەوت بكەن بۆ ئەوەی ناوچە شاخاوییەكان تەواوببێت و لەناوەڕاستی پایزدا دابەشكردنی نەوت بگاتە سەنتەری شارەكان بەڵام حكومەت پلانی نییەو ئەگەر بیویستایە نەوت بەسەر هاووڵاتیاندا دابەشبكات دەبوو لەهاوین مشوری ئەمە بخوات نەك لەمانگی یەك بیری بكەوێتەوە كە نەوت دابەشنەكراوە».  وتیشی: «پێموایە ئەمە بێبەرنامەیی و نەبوونی پلان و نیەتە بۆ دابەشكردنی نەوت و كۆڵان هەیە لەشاری رانیە سێ‌ ساڵە خەڵكەكەی نەوتیان وەرنەگرتووە».

هاوڵاتی لافاوەکەی پاکستان کە بەشێکی زۆری ئەو وڵاتەی گرتەوە یەکێکە لە ڕوداوە سروشتییانەی زۆرترین زەرەریان داوە  کە بەهۆی گۆڕانکاری لە کەشوهەوادا و بەرزبونەوەی پلای گەرمی زەوی ڕویانداوە بەپێی راپۆرتێکی کریستیان ئەید، وشکەساڵی، لافاو، زریان و گەردەلوول لە زیانبەخشترین کارەساتەکانن کە بەهۆی  گۆڕانی ئاووهەوا لە جیهاندا دروست بوون لە ڕاپۆرتەکەدا نرخی زیانەکانی ئەو ڕوداوانە لە ٣ بلیۆن دۆلار بۆ ١٠٠ بلیۆن دۆلار خەمڵێنراوە. ١٠ زیانبەخشترین کارەساتە سروشتییەکانن بۆ ساڵی ٢٠٢٢: ١- گەردەلولی ئیان ١٠٠ بلیۆن دۆلار ئیان گەردەلولێکی جۆری پلە 4 بوو کە زیانێکی زۆری لە ڕۆژئاوای کوبا و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەمریکا گەیاند. لە ماوەی حەوت ڕۆژدا لە کۆتایی مانگی ئەیلولدا بەلایەنی کەمەوە 150 کەسی کوشت و 40 هەزار کەسی ئاوارە کرد. 2- وشکەساڵی لە ئەوروپا ٢٠ بلیۆن دۆلار وشکەساڵی ساڵی ٢٠٢٢ یکیشوەری  ئەوروپای گرتەوە کە بەخراپترین وشکەساڵی دانرا لە مێژوی کیشوەرەکەدا کە کاریگەری ڕاستەوخۆی  لەسەر بەرهەمهێنانی خۆراک و وزە، بەردەستبوونی ئاو و ژیانی زیندەوەرانی کێوی هەبوو،هەروەها بووە هۆی دروستبونی ژمارەیکی زۆر لە ئاگری سروشتی. 3- دروستبونی لافاو لە چین ١٢ بلیۆن دۆلار لە مانگی شەشی ٢٠٢٢ دا  شەپۆلێکی باران بارینی بەهێز چینی گرتەوە کە بە بەهێزترین شەپۆلی باران بارین دادەنرا لە ساڵی ١٩٦١ وە و بووە هۆی دروستبونی لافاو داچونی زەوی لە هەندێک ناوچە هەروەها هەزارەها کەس بە ناچاری ماڵەکانیان چۆڵکرد. 4- وشکەساڵی لە چین ٨ بلیۆن دۆلار لە مانگی هەشتی ٢٠٢٢ چین ڕوبەڕوی وشکەساڵی بۆوە کە زیاتر لە 70 ڕۆژ لە پلەی گەرمای زۆر و نزمی باران بارین کاریگەری خراپی لەسەر حەوزی ڕووباری یانگتی کردووە، کە زیاتر لە 450 ملیۆن کەس و سێیەکی بەروبوومی ئەو وڵاتە پشتیان پێدەبەست. 5- لافاو لە ڕۆژهەڵاتی ئوسترالیا - 7.5 بلیۆن دۆلار لە کۆتایی مانگی شوباتەوە تا مانگی ئازار، ویلایەتەکانی ڕۆژهەڵاتی ئوسترالیا تووشی لافاو بوون کە بووە هۆی کوژرانی 27 کەس و ئاوارەبوونی 60 هەزار کەس. چەند شارۆچکەیەک لە باکوری نیو ساوت وێڵز، بۆ نمونە، تەنها لە شەش کاتژمێردا بەهای مانگێکی بارانیان هەبوو، وە ئەمە ڕوویدا لە کاتێکدا ئەوان هێشتا لە هەوڵی چاکبوونەوەدان لە تۆماری لافاوی مانگ پێشوتر. 6- لافاوی پاکستان ٥،٦ بلیۆن دۆلار لە ناوەڕاستی مانگی حوزەیرانەوە بۆ مانگی ئەیلول لافاو زیاتر لە 1700 کەسی کوشت و حەوت ملیۆن کەسیش لە پاکستان ئاوارە بوون 7- گەردەلولی ئیونس ٤،٣ بلیۆن دۆلار لە مانگی دووی ٢٠٢٢ لە ماوەی پێنج ڕۆژدا ، زریانی ئیونیس وێرانکاریی لە سەرانسەری بەلجیکا، ئەڵمانیا، ئیرلەندا، هۆڵەندا، پۆڵەندا و بەریتانیا دروستکردو حەوت کەس بەهۆیەوە مردن. لە بەریتانیا خێرای با بووە ١٢٢ میل لە کاتژمێرێکدا کە بە بەهێزترین با دا دانرێت لە ٣٠ ساڵی ڕابردودا 8- وشکەساڵی لە بەڕازیل ٤ بلیۆن دۆلار بە درێژای ساڵەکە بەڕازیل لە وشکەساڵیدا بوو بەتایبەت نزمبونەوەی ئاستی ئاوی ڕوبارەکانی ئەمازۆن جێگەی نیگەرانییە. 9- گەردەلولی فیۆنا ٣ بلیۆن دۆلار لە کۆتاییەکانی مانگی نۆ گەردەلولی فیۆنا دورگەکانی کاریبیان وکەنەدای گرتەوە کە زیاتر لە 25 کەسی کوشت و 13000 کەسی ئاوارە کرد وبەلایەنی کەمەوە چوار فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی داخرابوون و ڕێگاکان بەتەواوی  داخرابوون. 10- کوازولو ناتال و لافاوی ڕۆژهەڵاتی کەیپ، ئەفریقای باشوور ٣ بلیۆن دۆلار  لە ماوەی هەفتەیەکدا لە مانگی نیساندا 459 کەسی کوژران و زیاتر لە 40 هەزار کەسیش ناچار بوون ماڵەکانیان بەجێبهێڵن خزمەتگوزاری ئاو داخرا و، یەکێک لە قەرەباڵغترین بەندەرەکانی ئەفریقای باشوور تێکشکا.  

ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رەزامەندی نیشانداوە لەسەر دامەزراندنی کۆمپانیای "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" سەربە حەشدی شەعبی بۆ رەوایەتیدان بە ئابوورییەکەی. ھێزەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگیی لە عێراق و ھێزەکانی حەشدی شەعبی سەربە چوارچێوەکە، ھەنگاو بە ئاراستەی بەھێزکردنی ھەژموونی خۆیان لە دامەزراوە ئابوورییەکانی دەوڵەتدا دەنێنن، بەتایبەتیش کە ئێستا بەشێکی گرنگی بڕیارە ئەمنییەکان لەدەستی سەرکردەکانی ھاوپەیمانی ئێران دان. کاریگەری ھێزەکانی حەشدی شەعبی لە عێراق زیادی کردووە، دوای ئەوەی محەمەد شیاع سوودانی حکوومەتەکەی لە کۆتایی تشرینی یەکەمدا پێکھێنا کە لە راستییدا، حکوومەتی چوارچێوەی ھەمانگییە. چوارچێوەی ھەماھەنگی نوێنەرایەتی باڵە سیاسییەکانی گرووپە چەکدارە شیعەکانی ھاوپەیمانی ئێران دەکات کە لەژێر چەتری دەستەی حەشدی شەعبیدا کار دەکەن. - حەشدی شەعبی ھەوڵی پتەوترکردنی توانا داراییەکانی دەدات دوای کۆتایی ھاتنی ئۆپەراسیۆنەکان و شەڕەکانی دژبە رێکخراوی تیرۆریستیی داعش لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٧دا، ژمارەیەک گرووپی چەکداریی شیعە، ھەژموونی خۆیان بەسەر دۆسیەی ئەمنی لە پارێزگا کۆنترۆڵکراوەکانی (نەینەوا، سەڵاحەددین و ئەنبار)دا سەپاند، بۆ ئەوەی دۆسیەی ئەمنی لەو پارێزگایانە بخەنە ژێر کۆنترۆڵی خۆیانەوە. دوای ئەوە حەشدی شەعبی ژمارەیەک نووسینگەی بەئامانجی پتەوترکردنی توانا داراییەکانی خۆی لە چەند پارێزگایەکی عێراق کردەوە، ئەوەیش لەڕیگای کۆنترۆڵکردنی دەروازە سنوورییەکان (لەگەڵ سووریا) و ھاوبەشیکردن لە گرێبەستەکانی دووبارە ئاوەدانکردنەوە، سەپاندنی باج بەسەر کۆمپانیاکان، ئیبتزازکردنی وەبەرھێنەران و وەرگرتنی باجی مانگانە لە خاوەن چایخانە، چێتشخانە و بارزگان، ھەروەھا وەرگرتنی باج لە شۆفێرانی ئەو بارھەڵگرانەی کە کەلوپەل دەگوزانەوە بۆ ژمارەیەک لەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی گرووپەکانی حەشدی شەعبی دان. ساڵانێکە گرووپەکانی حەشدی شەعبی جێگیربوونی خۆیان لەسەر سنووری عێراق-سووریا پتەوتر کردووە، ئەوەیش بە ئامانجی پاراستنی ئەو چەکدار، چەک و تەقەمەنییانەی کە لەلایەن فەیلەقی قودسی ئێرانەوە رەوانەی سووریا دەکرێن، ھەروەھا گرووپەکانی حەشدی شەعبی ھەوڵدەدەن لەڕێگای دەروازە سنوورییەکان یان لەڕێگای دەروازە وشکانییە نافەرمییەکانەوە کە لە ناوچەکانی قائیم سنووری رۆژئاوای عێراق و ئەلبو کەمال سنووری رۆژھەڵاتی سووریا لەژێر کۆنترۆڵی ئەوان دان، داھاتی ئابووریی زیاتر بەدەست بھێنن. ئەوەی بۆ دەستەی حەشدی شەعبی گرنگە کە بە فەرمی بە فەرماندەی گشتیی ھێزە چەکدارەکانی عێراق بەستراوەتەوە و ساڵانە لە بوودجەی گشتییدا مووچەی بۆ تەرخان کراوە، داھاتەکانی لەڕێگای کۆمپانیا گەورەکانەوە کە لەژێر پەردەی دەوڵەتی عێراقدا کار دەکەن زیاتر بکات. لە بوودجەی گشتیی ٢٠٢١ی عێراقدا، دوو تریلیۆن و ٤٠٠ ملیار دینار (١،٦ ملیار دۆلار) وەک مووچە بۆ حەشدی شەعبی تەرخان کرابوو. ــ "کۆمپانیای موھەندیس" لەنێو گرنگترین ئەو کۆمپانیانە، کۆمپانیای "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" سەربە حەشدی شەعبییە کە لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقەوە پەسەندکراوە، بۆ رەوایەتییدان بە چالاکییە ئابوورییەکانی حەشدی شەعبی. کۆمپانیاکە بەناوی جێگری سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، ئەبو مەھدی موھەندیس ناونراوە کە لەگەڵ فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران، قاسم سولەیمانی لە ئاکامی ھێرشێکی ئاسمانیی ئەمریکادا لە سێی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠دا بە فەرمانی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ لە نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغدا کوژران. لە ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢دا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بەسەرۆکایەتی سەرکردە لەچوارچێوەی ھەماھەنگی، محەمەد شیاع سوودانی پشت بەستن بە یاسای کۆمپانیا گشتییەکان رەزامەندی لەسەر دامەزراندنی کۆمپانیایەکی گشتیی بەناوی "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" سەربە حەشدی شەعبی نیشان دا کە سەرمایەکەی ١٠٠ ملیار دینار (٦٨،٥ ملیۆن دۆلار)ە. تۆمارکردنی کۆمپانیای "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی"، بەپێی یاسای کۆمپانیاکان، ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە کۆمپانیایەکی حکوومییە و سیفەتێکی یاسایی ھەیە، ئەمەیش وای لێ دەکات بکەوێتە ژێر چاودێری و لێپرسینەوە لەلایەن دەستەکانی سەربە حکوومەت تایبەت بە بنڕکردنی گەندەڵی. بەڵام ھەژموونی سەرکردە و گرووپەکانی حەشدی شەعبی ھەوڵدەدەن، کۆمپانیایەکی لەو جۆرە نەکەوێتە ژێر لێپرسینەوەی دادوەریی یان دەستەکانی تایبەت بە دەستپاکی و بنڕکردنی گەندەڵی. "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" وەک کۆمپانیایەکی گشتیی لەقەلەم دراوە، بەڵام تا ئێستا تایبەتمەندی کۆمپانیاکە دیاریی نەکراوە، جگە لە لێدوانەکانی ئەو بەرپرسانەی حکوومەت نەبێت کە رایانگەیاندووە، کۆمپانیایەکی نیشتمانییە تایبەت بە بنیاتنانەوە و ئاوەدانکردنەوە، ھەروەھا دروستکردنی کەرەستەی بیناسازیی. کۆمپانیای "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" دەتوانێت بەشێوەیەکی فراوان کاربکات بۆ بەدەستھێنانی رێژەیەک لە گرێبەستەکانی تایبەت بە دووبارە ئاوەدانکردنەوەی ئەو ناوچانەی کە بەھۆی شەڕی چوار ساڵەی دژبە داعشەوە (٢٠١٤-٢٠١٨) وێران بوون. ــ ئەگەری ھەیە ئەمریکا سزا بەسەر کۆمپانیای "ئەل موھەندیس"دا بسەپێنێت مەترسیدارترین بابەتی پەیوەست بە دامەزراندنی ئەم کۆمپانیایە ئەوەیە کە لەوانەیە چالاکییە داراییەکانی سەرنجی دەستەکانی ئەمریکا رابکێشێت بۆ ئەوی چاودێری بکەن، ھەروەھا لە ئەگەری ئاشکراکردنی گومانەکان لەبارەی ھاوکارییەکانی لەگەڵ سوپای پاسدارانی ئێران یان لەگەڵ ئەو کۆمپانیایەی کە ناویان لە لیستی سزاکانی ئەمریکادا تۆمارکراوە، ئەوا ناوی کۆمپانیای "ئەل موھەندیس بۆ بەڵێندەرایەتی و بازرگانی گشتیی" دەخرێتە لیستی سزاکانی ئەمریکاوە. لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٩دا، وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا رایگەیاندبوو کە کۆمپانیای "کانگاکانی سامانەکانی باشوور" بەنھێنی ئاسانکاری بۆ سوپای پاسدارانی ئێران کردووە بۆ گەیشتن بە سیستمی دارایی عێراق بە مەبەستی خۆدزینەوە لە سزاکان. میدیاکانی رۆژئاوا بڵاویان کردووەتەوە، کۆمپانیای "کانگاکانی سامانەکانی باشوور"، پەیوەندی بە "ئەبو مەھدی ئەل موھەنیس"وە ھەیە و رۆڵێکی بەرچاوەی ھەبووە لە کەمکردنەوەی لێکەوتەکانی سزاکانی ئەمریکا بۆسەر سوپای پاسداران. ئاماژەیان بەوەداوە کە کۆمپانیای "کانگاکانی سامانەکانی باشوور" کاری کردووە بۆ ئەوەی بەقاچاغ، چەک و سەدان ملیۆن دۆلار ببرێت بۆ بریکارەکانی سوپای پاسداران لەناو عێراق. باسیان لەوەیشکردووە کە کۆمپانیاکە، ملیۆنەھا دۆلاری بەشێوەیەکی نایاسایی بۆ گرووپەکانی سەربە سوپای پاسداران لە عێراق گواستووەتەوە. عێراق کێبڕکێی حەشدی شەعبی کە گرووپەکانی لە ژمارەیەک کەرتدا لەو ناوچانەی کە لەژێر دەستی داعشدا بوون کار دەکەن بەخۆوە دەبینێت، بەتایبەتی کە ئێستا دەستیان بەسەر بەشێکی زۆری پڕۆژەکانی ئاوەدانکردنەوە و پڕۆژەکانی گەشەپێدانی ھەرێمیی دوور لە چاودێری دامەزراوەکانی دەوڵەتدا، گرتووە. "تیمی ئەندازیاری" سەربە حەشدی شەعبیی چەندین چالاکی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی دامەزراوەکانی دەوڵەتدا ئەنجام دەدات، وەک راکێشانی بۆری ئاو، پاراستنی کێڵگە نەوتییەکان کە رەنگدانەوەی تواناکانی حەشدی شەعبییە لە میکانیزم و توانا داراییەکانی. -کۆپیکردنی ئەزموونی ئێران سەرکردەکانی حەشدی شەعبی لە عێراق ئاواتەخوازن، زیاتر دەست بەسەر کەرتەکانی بەرھەمھێنانی نەوت و غاز، وەبەرھێنان و تەندەرەکانی دووبارە ئاوەدانکردنەوەدا بگرن، ئەوەیش ھاوشێوەی کۆمپانیای "خاتەم ئەل ئەنبییا" کە باڵی ئابووریی سوپای پاسدارانی ئێرانە. کۆمپانیای "خاتەم ئەل ئەنبییا" کە لەلایەن ئەمریکاوە خراوەتە لیستی سزاکانەوە، کۆتایی ھەشتاکانی سەدی رابردوو، دوای جەنگی ھەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراق لە پێناو دووبارە ئاوەدانکردنەوەی ئێران دامەزاروە. دوای جەنگی ھەشت ساڵە (١٩٨٠-١٩٨٨)، ئێران پێویستی بە کەرەستە و دارایی زۆر ھەبوو بۆ دووبارە ئاوەدانکردنەوەی ئەو شار و شارۆچکانەی کە بەھۆی جەنگەکەوە وێران بوون. کۆمپانیای "خاتەم ئەل ئەنبییا" دوای دامەزراندنی، بووە گرنگترین کۆمپانیا ئابوورییەکان، بەو پێیەی خاوەن دارایی و ئابوورییەکی زۆرە و توانای رکاربەری کۆمپانیا گەروەکانی سەربە حکوومەتی ئێرانی ھەیە. ھەروەھا ئێران، ژمارەیەک یاسای دەرکردووە کە رێگا بە سوپای پاسداران دەدات چالاکی ئابووریی لە کەرتی بیناسازیی، فێرکردن، فریاگوزاریی، بەرھەمھێنانی کشتوکاڵ، پەرەپێدان بە کەرتی نەوت، ھەروەھا ھەناردەکردن و ھاوردەکردن ئەنجام بدات. کۆمپانیای "خاتەم ئەل ئەنبییا" لەنێو ٨٠٠ کۆمپانیای بوارەکانی کەرتی نەوت، وەبەرھێنان، ھەناردەکردنی وزە، ئاو و پیشەسازیی، گواستنەوە، بەرھەمێنانی خەڵووز، کشتوکاڵ، فێرکردن و تەندروستیی و سەرجەم کەرتەکانی ئابووریی و خزمەتگوازریی، بە یەکێک لە گەورەترین و گرنگترین کۆمپانیاکان لە ئێران دادەندرێت. لە عێراق نیگەرانی لەبارەی دامەزراندنی کۆمپانیای "موھەندیس" ھەیە لەوەی کۆپییەکی کۆمپانیای "خاتەم ئەل ئەنبییا" سەربە سوپای پاسداران بێت کە بەشیکی زۆری کەرتی وەبەرھێنانی لە ئێران کۆنترۆڵ کردووە. ئەوەی گرنگە ئاماژەی پێ بدرێت ئەوەیە کە گرووپەکانی سەربە دەستەی حەشدی شەعبی ساڵانێکی زۆر بەشێکی گرنگی بڕیارە ئەمنییەکانیان بەدەستەیە و دوای کۆتایی ھاتنی شەڕەکانی دژبە داعش لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٧دا، ھەژموونی خۆیان پتەوتر کردووە، بوونەتە قەوارەیەکی ھاوتەریب لەگەڵ دەوڵەت کە ئێستا خاوەنی دامەزراوە، دادگا، گرتووخانە، ھەروەھا دامەزراوەی ئابووریی تایبەت بە خۆیانن. گرووپەکانی حەشدی شەعبی بوونەتە دامەزراوەی ھاوتەریب لەگەڵ دامەزراوەکانی دەوڵەت، بە واتایەکی دیکە "دەوڵەتێکی ھاوتەریب" لەبەرامبەر دەوڵەتی عێراق کە بەشێوەیەکی سەرەکی بەدەست ھەڵئاوسانی کرێکاران و فەرمانبەرانەوە دەناڵێنێت. له ئاژانسی ئانادۆڵو وەرگيراوه  

ئیمان زەندی لەعێراقدا نزیكەی هەشت كارگەی بەرهەمهێنانی زەیتی زەیتون هەیە، كەیەكێك لەوانە كارگەی راسانە لەپارێزگای هەڵەبجەو زەیتی (ئێكسترا ڤێرجن) بەرهەمدەهێنێت، كە لەتوانایدایە رۆژانە 120 تۆن زەیتون بكات بەزەیت و بڕی بەرهەمیش بەگوێری زەیتونەكە دەگۆڕێت، كە بەگشتی ساڵانە هەزارو ٢٠٠ تۆن زەیتون تیایدا دەكرێت بەزەیت كە لەسەدا‏٦٠ی ناوخۆییە و لەسەدا ‏٤٠ی زەیتونی هاوردەیە، بەڕێوەبەری كشتوكاڵی پارێزگای هەڵەبجەش دەڵێت: لەئێستادا لەپارێزگای هەڵەبجە دوو پڕۆژەی ستراتیژی ئەنجامدەدرێت یەكێكیان پڕۆژەی كۆمەڵگەی خۆراكییە، دووەم پڕۆژەش بەرهەمهێنانی هێلكەیە كە لەسەر رووبەری 380 دۆنم زەوی بنیاتدەنرێت. ستار محمود، بەڕێوەبەری كشتوكاڵی پارێزگای هەڵەبجە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: "بەرهەمی زەیتون بەپێی جۆری نەمامەكەی دەگۆڕێت كەهەندێكیان رێژەی زەیتیان بەرزترەو هەندێكیشیان كەمترە، كارگەی زەیتی زەیتونی راسان باشترین كارگەی بەرهەمهێنانی زەیتی زەیتونە لەسەر ئاستی عێراق و ئامێرەكانی ناو كارگەكە بەرزترین كوالێتییان هەیە، ئەم كارگەیە سوودێكی زۆر باشی هەبووە چونكە پێش ئەوە جوتیارانی خاوەن باخی زەیتون بەرهەمەكانیان بۆ ساغ نەدەبووەوە، بەمەش ژمارەیەك هەلی كاری رەخساندووە بۆ گەنجان و سوودێكی گەورەی دەبێت بۆ ژێرخانی ئابوری ئەم پارێزگایە". لەعێراقدا نزیكەی هەشت كارگەی بەرهەمهێنانی زەیتی زەیتون هەیە، كەیەكێك لەوانە كارگەی راسانە لەپارێزگای هەڵەبجە كە ٢٥ كارمەندی لەناو كارگەو نزیكەی ١٠٠ كارمەند لەدەرەوەی كارگە هەیە. بەڕێوەبەری كارگەی زەیتی زەیتونی راسان پەیام سەیوان بۆ هاوڵاتی دواو وتی:"پێش ساڵی ٢٠١٨ لەدوای ئەوەی بەدواداچوونمان بۆ پارێزگای هەڵەبجە كرد زانیمان نزیكەی ٤٠٠ دۆنم باخی زەیتون هەیە، بەمەش جوتیارەكان بێزاربوون كەچۆن ساغی بكەنەوە، هۆكارێكیتر نەبوونی سەرچاوەیەكی تەندروستبوو بۆ زەیتی زەیتون لەتەواوی كوردستان، خۆشەویستیشمان بۆ ناوچەكە هۆكارێكی ترە چونكە ناوچەیەكی داخراوە، هەروەها لەناوخۆی عێراق زەیتون دەكڕین، بەڵام لەسەدا 40ی زەیتونی پێویستی كارگەكەمان لەوڵاتانی ئێران و سوریاو توركیاوە هاوردەی دەكەین، تۆنێك زەیتون بە ٣٥٠ بۆ ملیۆنێك و ٣٠٠ هەزار دینار دەكرین، زەیتونەكانی هەڵەبجە جۆراوجۆرن هەموویان گونجاو نین بۆ زەیت، بەڵام دارەكانی چەمچەماڵ بۆ زەیت زۆر باشە، كارگەكەمان سوود لەو بەرهەمانە دەبینێت كە لەڕابردودا سوودی لێوەرنەگیراوە، بەنموونە هەناری بچووك دەكڕینەوەو ئاوەكەی دەگرین دەیكەین بە رووبە هەنار، لەشیری بزنیش سابوونی بزنی سانی بەرهەمدەهێنین، لەزەیتی زەیتونەكەش سابوونی زەیتی زەیتون دروستدەكەین، لەداهاتووشدا كۆمەڵگەی خۆراكی راسانمان دەبێت كەبریتی دەبێت لەشیرو پەنیر، شیرەكە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ختسوومانەتە بازاڕەوە بەڵام پەنیرەكە بەمزووانە كاری بۆ دەكەین". پەیام سەیوان دەڵێت: "بەدوو شێواز زەیت بەرهەمدەهێنین، شێوازێكیان جوتیارەكان خۆیان زەیتون دەهێنن دەیكەین بەزەیت بۆیان، بۆ یەك تۆن زەیتون ١٣٠ هەزاریان لێوەردەگرین، بەڵام شێوازی دووەمی بەشێكی تری جوتیارەكان زەیتونەكەیان دەفرۆشنەوە پێمان". د.هەڵگورد عەلی، پسپۆڕی چارەسەری نەخۆشی بەخۆراك بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: "زەیت بەگشتی لەسێ كاربۆن و هایدرۆجینێك پێكهاتووە، زەیتی زەیتون فریفاتیەكانی لەگەڵدایە كە سوودێكی زۆری هەیە بۆ لەش، بەڵام زەیتەكانی تر كە تەندروست نین جگەر رەق و ماندو دەكەن و مرۆڤ دووچاری شێرپەنجە دەكاتەوە، زەیتە سروشتییەكان لەناوكەوە دەردێن وەكو گوڵەبەڕۆژەو كونجی، بەڵام زەیتون لەگەڵ ئەڤەگادۆ لەناو گۆشتەكەیدایە". وتیشی: "جۆرەكانی زەیتون بەگشتی لەكوردستان نەچراڵە كە بەدەست لێكراوەتەوەو پەستێنراوە، دووەم ئێكسترا ڤێرجنە لەڕێگەی سەنتەرفیوج دەرهێنراوە لەپلەی گەرمی ٣٥ پلەی سیلیزیدا، سێیەمیشیان ڤێرجنە ئەم جۆرەیان لەپلەی گەرمی ٢١٠ پلەی سیلیزی دەرهێنراوە، هەرچی چوارەمیشە رۆنی گوشراوی دووەمی ئامێری سەنتەرفیوجەكەیەو پێی دەڵێن پۆماس". لەبارەی ناسینەوەی كوالێتی زەیتی زەیتون لەبازاڕەكان ئەو پسپۆڕە رایگەیاند:"بەوە دەیناسینەوە تامی تیژەو چەوریەكەی دوای ماوەیەكی كەم نامێنێت و دەبێت بەهەڵم، بۆ دڵنیایی سەد لەسەد سروشتی بوونیان دەبێت لەتاقیگەی تایبەت پشكنینی بۆ بكرێت لەخاڵە گومرگییەكان، بەڵام بەداخەوە لەكوردستان نیمانەو گرنگی بەو بابەتەش نەدراوە، گەر بێتو یەك لیتر زەیت لەهەشت بۆ نۆ هەزار دینار كەمتر بوو ئەوە ئەو زەیتە جێی گومانە، نرخی ئێكسترا ڤێرجنەكەش بە ١٢ هەزارە چونكە كوالێتی بەرزەو هیچ ماددەیەكی حافیزە قبوڵناكات، بەڵام پۆماسەكە چوونە گوشراوی دووەمە بەچوار هەزاریش بێت ئاساییە، ئەو زەیتانەی لەكارگەكانی كوردستان بەرهەمدێت زیاتر جۆری ڤێرجنن بەئامێری توركی هاس كەتۆنێك زەیتون ٢٠٠ كیلۆ زەیتی لێدەردەهێنرێت، دوای دوو ساڵ زەیتی زەیتون بەسەردەچێت و نابێت رووناكی و ئۆكسجینی بەربكەوێت و لەپلەی گەرمی ٢٧دا بێت، بەڵام زەیتەكە ئاوی تێكەڵ بكرێت لەدوای شەش مانگ بەسەردەچێت". هەر سەبارەت بەزەیتی زەیتون د.محەمەد فاروق، لێپرسراوی كۆنتڕۆڵی جۆری كۆمپانیای رەزگە بەهاوڵاتی وت: "پشكنینەكان لەسەر بنەمای تایبەتمەندی عێراقی ئەنجامدەدرێت، سەرجەم ئەو بەرهەمانەی زەیتی زەیتون تائێستا هاتوون لەڕێگەی دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخەوە كوالێتییان زۆر باشە، تائێستا هیچ بەرهەمێك نەبووە لەپشكنینی ئێمەدا دەرنەچووبێت، بەڵكو هەموویان دەرچوون و شیاوی بەكارهێنانن، رەنگە وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە ئاسان نەبێت كە رۆنەكان سروشتین یاخود نا، چونكە كۆمەڵێك فاكتەر دانراوە بۆ دیاریكردنی سەلامەتی و كوالێتی بەرهەمەكە، هەربۆیە هیچ كات داوای ئەوە نەكراوە كەدەبێت بزانرێت ئەو رۆنە سروشتییە یاخود نا". سەبارەت بەشێوازی دروستكردنی رۆنی زەیتون لەكارگەكان، بەڕێوەبەری كارگەی زەیتی زەیتونی راسان دەڵێت: سەرەتا لەڕێگەی ئەندازیارێكی كشتوكاڵییەوە پشكنینی بۆ دەكەین بۆ هەر نەخۆشییەكی زەیتونی، پاشان زەیتونەكان دەچێتە بەشی ئامێری وەفەر لەڕێگەی قایشەكەیەوە زەیتونەكان دەشواتەوەو دواتر لەڕێگەی چەقۆو چەكوشەكانەوە دەیهاڕێت و دەیكوتێت بەناوكەكەشیەوە، دواتر دەچێتە میكسین گروپ بۆ ماوەی ٤٥ خولەك لەپلەی گەرمی ٢٥ بۆ ٣٥ پلە كەهەشت گروپەو هەر گروپێك تۆنێكەو زەیتونی جوتیارەكان جیادەكاتەوە، بەمەش لەڕێگەی ماتۆڕێكەوە دەگوازرێتەوە بۆ دیكانتەر كە دوو كاردەكات ئاوی تاڵ و پاشماوە لەگەڵ زەیتی زەیتونەكە جیادەكاتەوەو بڕە زەیتەكەش دەچێتە پاڵاوگەیەكەوە لەهەر خەڵتەیەك، كۆتا كاریشی زەیتەكە دەگوازێتەوە بۆ سەفەرەیتدی سەنتەرفیوج و پاشان عەمباری دەكەین كە ١٣٠ هەزار لیترە  بۆ ساڵێك، ١٢٠ تۆن زەیتون لەماوەی ٢٤ كاتژمێردا دەكەین بەزەیت''، ناوبراو ئەوەشی ڕایگەیاند: "زەیتونی ناوخۆ لەسەدا ١٢ زەیتی لێدەردەچێت هەندێكی تریان لە ١٠٠ كیلۆ ٢٠ كیلۆ زەیتی لێدەردەچێت یاخود چوار كیلۆ، بەڵام زەیتەكانی دەرەوە لەسەدا ١٨ی دەبێت بەزەیت، زەیتی زەیتون دەكرێتە شوشەی رەشەوە، زەیتی زەیتون نابێت رووناكی لێی بدات. هەروەها سەبارەت بەپرۆژەی كشتوكاڵی لەسنوری پارێزگای هەڵەبجە ستار مەحمود، بەڕێوەبەری كشتوكاڵی پارێزگای هەڵەبجە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: "هەر پڕۆژەیەكی كشتوكاڵی كەدەكرێت چ پیشەسازی كشتوكاڵی بێت یان پڕۆژەی ئاژەڵی یان رووەكی لەلایەن بەڕێوەبەرایتی گشتیی كشتوكاڵی هەڵەبجەوە كارئاسانیان بۆ دەكرێت و مامەڵەی تەرخانكردنی زەوییان بۆ دەكرێت و وەزارەتی كشتوكاڵ رەزامەندی تەرخانكردنی پێدەدات، ئەو پڕۆژانەی كەبودجەیان گەورەیە لەپاش رەزامەندی وەزارەتی كشتوكاڵ رەزامەندی دەستەی وەبەرهێنانیش وەردەگرن و ئەو پڕۆژانەش پیشەسازی كشتوكاڵین رەزامەندی وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی وەردەگرن".  دەشڵێت: "لەئێستادا لەپارێزگای هەڵەبجە دوو پڕۆژەی ستراتیژی ئەنجامدەدرێت یەكێكیان پڕۆژەی كۆمەڵگەی خۆراكییە كە لەسەر رووبەری ٢٥ دۆنم زەوی دروستدەكرێت كەخۆی دەبینێتەوە لەكارگەی شیرەمەنی و ئاوی میوە لەگەڵ ساردخانە، دووەم پڕۆژەش بەرهەمهێنانی هێلكەیە كە لەسەر رووبەری 380 دۆنم زەوی بنیات دەنرێت، لەگەڵ شەش پڕۆژەی گەورەی گاوداری بەشێكیان بنیانراون و بەشێكی تریان لەبنیاتناندان".

سەركۆ جەمال زیاتر لەمانگێكە لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرما لەهەرێمی كوردستان، جارێكی تر كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی بەهاووڵاتیان كەمیكردووە، لەكاتێكدا حكومەتی هەرێم بانگەشەی ئەوەی دەكرد بەبەستنی پێوەری زیرەك پێدانی كارەبای نیشتمانی زیاد دەكرێت، بۆ نموونە لەشاری سلێمانی نزیكەی 90%ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە، بەڵام پێدانی كارەبا وەكو ساڵانی رابردوو هەر خراپەو باش نەبووە، هاوكات لەگەڵا ئەوەی خەڵكی هەرێم دادوبێدادیانە بەدەست خراپی كارەباوە، بەڵام حكومەتی هەرێم 430 مێگاوات كارەبا دەفرۆشێتە حكومەتی عێراق. ئومێد ئەحمەد وتەبێژو بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی كارەبای هەرێم لەلێدوانێكیدا بۆ  هاوڵاتی دەڵێت:» كاتژمێرەكانی كارەبا بۆ نزیكەی نۆ كاتژمێر لەسلێمانی زیادبووەو لەهەندێك لەقەزاكان زیاترە». وتیشی:» لەگەڵ نزمبوونەوەی پلەكانی گەرما خواستی كارەبا لەلایەن هاووڵاتییانەوە زۆر زیادیكردووە، بەجۆرێك ئێستا بەرهەمهێنانی كارەبا بریتییە لەسێ‌ هەزارو 400 مێگاوات، بەڵام خواست لەسەر بەكارهێنانی كارەبا گەیشتووەتە زیاد لەشەش هەزار مێگاوات، بۆیە ئەمەش كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی پێدانی كارەبا هەبووە بەهاووڵاتیان». « لەهەرێمی كوردستان هاوبەشانی كارەبا ژمارەیان گەیشتووەتە ملیۆنێك و 800 هەزار هاوبەش، بەكارهێنانی كارەباش لەپارێزگایەكەوە بۆ پارێزگایەكی دیكە، لەناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی دیكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت، بەجۆرێك بەهۆی نزمبوونەوەی زیاتری پلەكانی گەرما لەهەردوو پارێزگای سلێمانی و دهۆك خواست لەسەر بەكارهێنانی كارەبا زیاترەو لەهەولێر كەمترو لەئیدارەی گەرمیانیش كەمترین خواست لەسەر كارەبا هەیە، ئەو كارەبایەی ئێستا بەرهەمدێت نزیكە لە 50٪ی ئەو خواستەی هاووڵاتیان پڕدەكاتەوە هەیانە بۆ بەكارهێنانی كارەبا، بۆیە هاووڵاتیان دڵنیا دەكەینەوە كەهیچ گۆڕانكارییەك لەپێدانی كارەبا نەكراوە، بەڵكو تەنها خواست زیادبووە، ئەوەش كردارێكی پێچەوانەیە هەتا خواست زیاد بكات بڕی پێدانی كارەبا كەمدەكات» ئومێد ئەحمەد وای وت. وتەكانی وتەبێژەكەی وەزارەتی كارەبا لەكاتێكدایە، ئێستا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نشتیمانی كارەبا لەهەندێك كات لەسلێمانی بۆ كەمتر لەشەش كاتژمێر دابەزیوە، وەزیری كارەباش دەڵێت كەمی كارەبا پەیوەندی بەوەزارەتی ئێمەوە نییە پەیوەندی بەوەزارەتی سامانە سروشتییەكانەوە هەیە كەسوتەمەنیمان بۆ دابین ناكەن، لەكاتێكدا هەردوو وەزارەتەكە یەك وەزیریان هەیە. لەڕۆژی 21-11-2022، ئومێد ئەحمەد وتەبێژی وەزارەتی كارەبا رایگەیاند: لەهەفتەی داهاتوودا 200 مێگاوات كارەبا زیاد دەبێت و راستەوخۆش كاریگەری لەسەر زیادبوونی پێدانی كاتژمێرەكانی كارەبا بۆ هاوبەشان دەبێت.  لەكاتی ئەو وتانەی بەرپرسەكەی وەزارەتی كارەبا بەرهەمهێنانی كارەبا سێ هەزار و 500 مێگاوات بوو، بەڵام ئێستا هەر ئەو بەرپرسەی وەزارەتی كارەبا دەڵێت سێ هەزارو 400 مێگاوات كارەبا بەرهەمدێت. ئەمەش گومانی فرۆشتنی كارەبای هەرێم بەعێراق زیاتر دەكات، بەڵام وتەبێژی وەزارەتی كارەبا ئامادەنەبوو وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە. هاوكات عەلی حەمەساڵح پەرلەمانتاری دەستلەكاركێشاوەی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی تەئكیدی كردەوە:» كەحكومەتی هەرێم 430 مێگاوات كارەبا دەفرۆشرێتە كەركوك و موسڵ». وتیشی:» دوای بەدواداچوون 100 مێگاوات بۆ كارەبای سلێمانی زیادبووە، 50  مێگاواتیش بۆ دهۆك و 66 مێگاواتیش بۆ هەولێر، كارەبای سلێمانی لەدۆخێكی خراپدا بووەو ئێستاش وەك پێویست نیە». لەسەر كاتەكانی پێدانی كارەباو كەمكردنەوەی ئەمپێرەكانی كارەبای نیشتیمانی بۆ هاوبەشان، سیروان محەمەد وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی كارەبای سلێمانی بەهاوڵاتی وت:»چەند رۆژێكە كارەبای نیشتیمانی لەسلێمانی نۆ بۆ 10 كاتژمێر هەیەو تائێستاش 85% بۆ 90%ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە». وتیشی:»بڕیاری كەمكردنەوەی ئەمپێرەكانی كارەبای ماڵان لەبەر سێ هۆكار بووە، یەكەمیان بۆ نەهێشتنی سەرە محەویلە بووە، وا نەبوایە لەزۆربەی گەڕەكەكان ئەو كێشەیە سەریهەڵدەدایەوە، هۆكارێكی دیكەش بۆ پاراستنی محاویلە و «قاتیع» ەكانە، چونكە لەزستاناندا بەهۆی زۆر بەكارهێنانەوە ژمارەیەكی زۆر محاویلەمان دەسووتا، هۆكاری سێیەمیش بۆ ئەوەبووە لەڕێگەی كەمكردنەوەی ئەمپێرەكان بەكۆی گشتی بڕێك كارەبای زیاتر بدەینە هاووڵاتیان كەئەمەش شتێكی ناچاری بووە ئەگەرنا هاوڵاتی مافی خۆیەتی كارەبا بەكاربهێنێت». بەوتەی بەرپرسانی كارەبای هەرێم، لەئێستادا ژێرخانی كارەبای هەرێمی كوردستان توانای بەرهەمهێنانی زیاتر لەحەوت هەزار مێگاوات كارەبای هەیە، بەڵام ئێستا تەنیا سێ هەزارو 400 مێگاوات كارەبا بەرهەمدێت. هاوڵاتی قسەی لەگەڵ چەندین هاوبەشی كارەبا كرد لەناوچە جیاوازەكانی هەرێم، هاوكار سەردار لەسلێمانی دەڵێت ئەوەی من تائێستا تێبینیم كردووە پێدانی كارەبا لەڕۆژێكدا شەش كاتژمێر تێپەڕناكات، بەڵام كاوان عومەر كە لەگەرمیان نیشتەجێیە دەڵێت كارەبا نزیكەی هەشت كاتژمێر هەیە لەڕۆژێكدا، جێگر عەزیز لەهەولێر دەڵێت كارەبای نیشتیمانی لەڕۆژێكدا 10 كاتژمێر هەیە، ئەمەش دەریدەخات كاتەكانی پێدانی كارەبا لەهەرێم جیاوازی هەیە. وەزارەتی كارەبا لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا دەستیكرد بەدانانی پێوەری زیرەك بۆ هاوبەشانی كارەبا تا بەوتەی خۆیان دادپەروەری لەدابەشكردنی كارەبادا بێتەدی، جیا لەوەی بەردەوام وەزارەتی كارەبا ناوبەناو هەڵمەتی بڕینی كارەبای زیادەڕەو لەناوچە جیاوازەكان ئەنجامدەدەن كە بەوتەی خۆیان بۆ ئەوەیە زیادەڕەویەكانی سەر كارەبای نیشتیمانی كەمبكەنەوە، بەڵام تائێستا ئەو هەنگاوانە نەبووەتە هۆی زیادكردنی كاتەكانی پێدانی كارەبا، لەكاتێكدا بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی كارەبا زیاتر لە 85٪ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە.  

عەمار عەزیز بۆ یەكەمجار دوای ئازادكرنی شەنگال زیاتر لە 100 خێزانی عەرەبی سوننە دەگەڕێنەوە ناوچەی دۆمیس كەدوو بۆ سێ‌ كێلومەتر دوورە لەناوەندی شارەكەوە، ئەمەش نیگەرانی ئێزدییەكانی لێكەوتووەتەوە، هاوكات لە 10ی مانگی رابردوو سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاریدا بەلابردنی وردبینی ئەمنی، بڕیارەكە لەتەواوی سنوری شنگال جێبەجێ كراوە. فەهد حامد، قایمقامی قەزای شەنگال بەهاوڵاتی راگەیاند:»نزیكەی 100خێزانی عەرەبی سوننە گەڕاونەتەوە ناوچەی دۆمیس ، ئێمە دژی گەڕانەوەی عەرەبەكانی شەنگال نین، بەڵام نامانەوێت ئەو كەسانە بگەڕێنەوە كە پەیوەندی یان هاوكاری داعش-یان كردووە، لەگەڵا ئەوەشدا ناتوانین بڵێین ئەوانەی گەڕاونەتەوە پەیوەندییان لەگەڵ داعش هەبووە». وتیشی:»لەهەموو حاڵەتێكدا پێویستە ئەو ئاوارانەی كەدەگەڕێنەوە شەنگال بەدواداچوونێكی ورد بۆ مەلەفەكانیان بكەن، هەر كەسێك گومانی لەسەر هەبێت بەهیچ شێوەیەك رێگەیان پێنەدەن بگەرێنەوە». قاسم تەعلو، چالاكوانی ئێزیدی كەدوای چوار ساڵ لەئاوارەیی لە 2019 گەڕاوەتەوەو نیگەرانە لەكارئاسانی بۆ گەڕانەوەی عەرەبەكان بۆ شەنگال، ئەو بەهاوڵاتی وت:»ئەگەر حكومەت و هێزە ئەمنییەكان چاوپۆشی لەو كەسانە بكەن كەپەیوەندییان لەگەڵ داعش هەبووە یان بەهەر جۆرێك هاوكاری داعش-یان كردووە ئەوە گەورەترین ئیهانەیە بەئێزدییەكان دەكرێت، ئێمە بەهەموو شێوەیەك رەتیدەكەینەوە و ناڕازین كە كارئاسانی بۆ عەرەبەكان بكرێت، هەموومان باش دەزانین كەهەندێك كەس و لایەن هاوكاری داعش-یان كردووە، پێویستە ئەوانە بەتوندترین شێوە سزا بدرێن». هاوكات خودێدا چوكی، بەڕێوەبەری ناحیەی سنون بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» لەدوای بڕیارەكەی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق ئاسانكاری زۆر بۆ ئاوارەكان دەكرێت بگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان، پێش بڕیارەكە لەناحیەی سنون و شەنگال هەركەسێك سەردانی فەرمانگەی رەگەزنامەی بكردایە مامەڵەكانی تەواونەدەبوون تا دۆسیەكەی ئاراستەی هەواڵگری دەكرا، دوای وردبینی لەدۆسیەكەی ئینجا مامەڵەكەی تەواودەبوو، زیاتر لە20  رۆژە ئەوە نەماوە هەر لەفەرمانگەی رەگەزنامە مامەڵەكانیان تەواودەكرێن بەبێ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ فەرمانگەی هەواڵگری، لەبازگەكانیش زۆر ئاسانكاری بۆ ئاوارەكان دەكرێت، پێشتر رۆژانە خەڵك پەیوەندیان دەكردو لەبازگەكان كێشەیان بۆ دروستدەكرا، بەڵام لەدوای دەرچوونی بڕیارەكە هیچ ئاوارەیەك بۆ ئەم پرسەیە تەلەفۆن و پەیوەندییان نەكردووە». وتیشی»دەركردنی ئەو بریارە باشی و خراپی خۆی هەیە، باشیەكەی ئەوەیە كەكارئاسانی بۆ ئاوارەكان دەكرێت تابگەڕێنەوە، هەروەها هاتوچۆكردن لەنێوان شەنگال و شارەكانی تر بەتایبەت لەبازگەكان باشتر بووەو وەكو جاران نیە، لەبازگەكان دوابكەوی یان كەسێك رابگیرێت بۆ چەند كاتژمێرێك، بەڵام ئەم بڕیارە بۆ ئێزدییەكان خراپە، چونكە ئەوانەی دەستیان لەگەڵ داعش هەبووە بەئاسانی هاتۆچۆ دەكەن». خودێدا چوكی ئاماژەی بەوەشدا، پێشتر كوتلەكانی شیعەو سوننە لەسەر ئەم دۆسیەیە رێككەوتبوون ئینجا بڕیارەكە دەركراوە، بەبڕوای من دەبووایە لەناوچەكانی ماددەی 140 بڕیارەكە جێبەجێ نەكرابا چونكە هەموومان دەزانین بارودۆخی ئەو ناوچانە جیاوازە لەگەڵ شوێنەكانی تر بەپێچەوانەوە دەبێت لەڕووی ئەمنییەوە توندوتوڵتر بكرێت بۆ هەموو كەسێك جگە لەو ئاوارانەی كە لەهەرێمی كوردستانەوە دەگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان».

هاوڵاتی مەترسییەكانی كەمبوونەوەی ئاو لەعێراق  نەتەوەیەكگرتووەكان دەخاتە جووڵەو دەڵێت: ئامادەن ناوبژیوانی لەنێوان عێراق و توركیا بكەن، بەپێی پێشبینی شارەزایانیش بۆ ساڵی 2030 بەڕێژەی 50٪ی ئاوی سەرزەوی لەعێراقدا كەم بكات، وڵاتی ئێران رێڕەوی زیاتر لە 20 سەرچاوی ئاوی گۆڕیوە كە دێتە ناو خاكی عێراق و هەرێمی كوردستانەوەو یەدەگی ئاوی عێراقیش پێنج ملیار مەتر چوارگۆشە ئاوە كە سێ ملیاری یەدەگێكی مردووە، لەڕووی كشتوكاڵیشەوە رووبەرە چێنراوەكان لە 33 ملیۆن دۆنمەوە بۆ كەمتر لە 10 ملیۆن دۆنم لەكاتی ئێستادا كەمیكردووە، رووبەری چێنراوی گەنم لە 10 ملیۆن دۆنمەوە بۆ چوار ملیۆن دۆنم زەوی كەمیكردووە. نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكانیش بۆ هاریكاری عێراق (یۆنامی) رایگەیاندووە كەئامادەن بۆ چارەسەركردنی دۆسیەی ئاو لەگەڵ توركیا ناوبژیوانی لەنێوان عێراق و توركیادا بكەن ئەگەر بێتو ئەو دوو وڵاتە داوای لێبكەن، ئاماژەشی بەوەكردووە كە نەتەوەیەكگرتووەكان بەوردی چاودێری دۆخی هۆڕەكانی باشووری عێراق دەكات كە بەهۆی نەمانی ئاوەوە وشكیان كردووەو كارەساتێكی ژینگەیی و مرۆیی گەورەی دروستكردووە. ئەو وشكەساڵییەی كەئەمساڵ عێراق تێیپەڕاند لەدوای ساڵی 1930ەوە قورسترین وشكەساڵی بووەو رێژەی یەدەگی ئاو لەسەدا 60 بەبەراورد بەساڵانی پێشووتر كەمیكردووە، كەزیاتر ناوچەكانی باشووری عێراق لێی زیانمەد بوون، یەدەگی ئاوی عێراق پێنج ملیار مەتر چوارگۆشە ئاوە كە سێ ملیاری یەدەگێكی مردووەو سودی لێ نابینرێت، هۆكاری كەمبوونەوەی ئاویش كەمی باران بارین و سوود نەبینین و ئەمبارنەكردنی ئاوی باراناوو گرتنەوەی ئاوی رووبارەكان لەتوركیا و ئێرانەوەیە. بەرنامەی گەشەپێدانی پەردەوامی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش لەبانكی نێودەوڵەتی دانی بەمەترسیی دۆخی ئاو لەعێراقدا ناوەو ئاماژەی بەوەكردووە توانا ناوخۆییەكان بۆ دابینكردنی ئاوی پاك لاوازە، ئەوەشی خستووەتەڕوو گۆڕانی كەشوهەواو كەمبوونەوەی باران بارین تاوەكو ساڵی 2040 دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی ئاو بەڕێژەی لەسەدا 40. گرتنەوەو گۆڕینی سەرچاوەكانی ئاو بەجۆرێكە وڵاتێكی وەكو ئێران تاوەكو ئێستا رێڕەوی 20 سەرچاوەی سەرەكی ئاوی گۆڕیوە كەدەڕژایە ناو خاكی عێراقەوە، وڵاتی توركیاش بەدەیان بەنداوی لەسەر رووباری فورات درووستكردووەو رێڕەوی رووبارەكەی گۆڕیوە ئەمەش هۆكارێكی سەرەكی بووە بۆ كەمبوونەوەی ئاوو بەبیابانبوون لەعێراقدا، بەپێی ئامارەكانیش لەئێستادا تەنها لەسەدا 41٪ی دانشتوانی عێراق ئاوی پاك و شیاویان دەستدەكەوێت بۆ مەبەستی بەكارهێنانی رۆژانەیان، هەروەها رێژەی 38٪ی دانیشتوانی عێراق كەمتر لەپێداویستی رۆژانەیان دەستدەكەوێت و رێژەی 21٪ی دانیشتوانی عێراق ئاوی پاكیان بەردەست نیە كەشیاوی خواردنەوە بێت بەپێی ستانداردە جیهانییەكان. لەڕووی كشتوكاڵیشەوە رووبەرە چێنراوەكان لە 33 ملیۆن دۆنمەوە بۆ كەمتر لە 10 ملیۆن دۆنم لەكاتی ئێستادا كەمیكردووە، رووبەری چێنراوی گەنم لە 10 ملیۆن دۆنمەوە بۆ چوار ملیۆن دۆنم زەوی كەمیكردووەو هی برنجیش لەنیو ملیۆنەوە بۆ چارەكە ملیۆنێك دۆنم كەمیكردووە. كاریگەری كەمبوونەوەی ئاو هەر بەتەنیا لەكشتوكاڵ و ئاودێریدا رەنگی نەداوەتەوە، بەڵكو كاریگەری زۆریشی هەیە لەسەر ئەو پیشەسازییانەی كەپێویستیان بەئاوی زۆر هەیەو هەروەها بۆ دابینكردنی وزەی كارەباو شەپۆلەكانی كۆچ و ئەو گرفتە كۆمەڵایەتیانەی لەنێوان جوتیاران و راوچیاندا سەرهەڵدەدات. بەبڕوای شارەزایانیش كەمبوونەوەی ئاو لەعێراقدا چەندین رەهەندی ناوخۆیی و دەرەكی هەیە  كەپێویستە دەوڵەت كاری بۆ بكات و كاریگەرییەكانی لەسەر ژیانی هاووڵاتیان كەمتر بكاتەوە، ئەویش بەدروستكردنی بەنداوی ناوخۆیی زۆرو سود بینین لەئاوی باران و گفتوگۆكردن لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بۆ پێدانی بەشە ئاوی پێویست بەعێراق و چەندین رێكاری دیكە.  

هاوڵاتی هۆشداری لەمەترسییەكانی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی عێراق دەدرێت و شارەزایانی بواری ئابووریش ئەمە بەئاڵنگارییەكی ئابووری دەزانن بەتایبەت كەحكومەت ناتوانێت سوود لەو گەشەسەندنە لەبواری ئابووریدا  ببینێت و بەگەڕی بخات، هاوكات وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەڵێت ژمارەی دانیشتوانی عێراق بەهاتنی ساڵی ٢٠٣٠ دەگاتە نزیكەی ٥٠ ملیۆن كەس. بەپێی رێژەی گەشەسەندنی دانیشتوان كەئێستا هەیەو لەسەدا ٢.٥ی ساڵانەیە، بەهاتنی ساڵی ٢٠٣٠ ژمارەی دانیشتوانی عێراق دەگاتە ٥٠ ملیۆن كەس، چاوەڕواندەكرێت بەكۆتاییهاتنی ئەمساڵ ژمارەی دانیشتوان بگاتە ٤٢ ملیۆن كەس، هەموو ئەم پێشبینیانەش لەكاتێكدایە كەسەرژمێرییەكی تەواوەتی لەعێراقدا لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ نەكراوە. هەرچەندە پێشووتر لەساڵی ١٩٩٧ سەرژمێرییەك لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراق جگە لەناوچەكانی هەرێمی كوردستان ئەنجامدراوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی هەرێمی كوردستانی نەگرتووەتەوە بۆیە كاری پێناكرێت و لەئێستادا كار بەو سەرژمێرییە دەكرێت كە لەساڵی ١٩٨٧ لەتەواوی عێراقدا ئەنجامدراوەو دانی پیادا دەنرێت. وەزارەتی پلاندانانی عێراق باس لەوەشدەكات كە لەپێشووتردا بەڵگەنامەیەكی نیشتمانی هەبووە بۆ گەشەسەندنی دانیشتوان كەتیایدا رێڕەوە بنەڕەتییەكانی سیاسەتی گەشەسەندنی تیادا دیاریكراوە كەپێویستە لەماوەی ساڵانی داهاتوودا جێبەجێبكرێت و جەخت لەوەكراوەتەوە كە پێویستە گەشە بەبوارەكانی تەندروستی و فێركردن و نیشتەجێبوون و گەنجان بدرێت بەوپێیەی گەنجان بەشێكی گەورەی كۆمەڵگان، هەروەها گرنگی بەهاوكاریكردنی تووێژەكانی دیكەی بەتەمەنەكان و مناڵان و كەمئەندامان بدرێت، پلانی ئەوەش بۆ رێكخستنی خێزان لەداهاتوودا خراوەتەڕوو بەئامانجی كەمكردنەوەی رێژەی گەشەسەندنی دانیشتوان و كەمكردنەوەی هەژاری. لەماوەكانی رابووردوودا هەوڵەكانی حكومەت بۆ هۆشیاركردنەوەی هاووڵاتیان بۆ كەمكردنەوەی رێژەی منداڵبوون شكشتی هێناوە، بەبڕوای شارەزایانیش لەكۆمەڵگای عێراقیدا هەوڵێكی وا ئەنجامەكەی شكستدەهێنێت، چونكە هەم لەڕووی ئاینیی و مەزهەبییەوە، هەم لەڕووی تایفەگەری و سیاسییەوە پێكهاتەی كۆمەڵگەی عێراقی ئەوە قبوڵ ناكات. هەربۆیە داوادەكەن وەزارەتی پلاندانان ئەم گرفتانە لەبەرچاوبگرێت و خۆی لەگەڵ ئەو گەشەسەندنەدا بگونجێنێت و پلانی پێویستی هەبێت بۆ هەزمكردنی ئەم زیادبوونانە. وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەڵێت:  بەپێی ئامارەكان زیادبوونی دانیشتوانی عێراق لەماوەی ١٠ ساڵی رابووردوودا رێژەیەكی جێگیری هەبووە كەساڵانە ٨٥٠ هەزار بۆ یەک ملیۆن كەس بووە بەڕێژەی لەسەدا ٢.٦ بووە، كەئەمەش بەبەراورد بەڕێژەی زیادبوونی دانیشتوان لەوڵاتانی چواردەوردا زۆرە كەجگە لەمیسر رێژەی گەشەكردن لەسەدا ٢ تێناپەڕێت. شارەزایان بڕوایان وایە زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان چەكێكی دوو سەرەیە، دەتوانرێت لەگەشەپێدانی توانای بەرهەمهێنان و جۆراوجۆركردنی لەوڵاتدا سودی لێ ببینرێت ئەگەر بێت و پێشووتر پلانی بۆ دانرابێت، بەڵام ئەگەر هیچ پلانێكی پێشوەختە نەبێت وەك ئەوەی ئێستا هەیە ئەوا زیادبوونی دانیشتوان مایەی نیگەرانییە. لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە هیچ سەرژمێرییەك نەكراوە، بەڵام عەبدولزوهەر هینداوی وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەڵێت: بەپێی پێشبینیەكان لەكۆتایی ئەمساڵدا ژمارەی دانیشتوان دەگاتە 42 ملیۆن كەس، كە لەسەدا 50.5 پیاوو لەسەدا 49.5 ژنە. هاوكات بەگوێرەی زانیارییەكانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق لەساڵی 2020 دا، پارێزگاكانی هەرێم نزیكەی ٥.٥ ملیۆن كەس بووە. پارێزگای بەغداش هەشت ملیۆن و ٥٥٠ هەزار كەس و نەینەوا سێ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار كەس بووە، بەسرەش زیاتر لە سێ ملیۆن بووە.

هاوڵاتی  کۆنگرێسی ئەمریکا لە نوێترین بەدواداچونیدا بۆ ئەو هێرشانەی ساڵی رابردوو کرابوویە سەر دامەزراوەی کاپیتۆڵی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی پێشوی وڵاتەکەی وەکو "ئاژاوەگێڕ" تۆمەتبارکرد، پاش ئەوەی لە هەڵبژاردنەکاندا شکستی هێنا و ئەنجامی پێویستی بەدەستنەهێنا. لیژنەی تایبەتمەند بۆ ئامادەکردنی راپۆرتی کۆتایی لەبارەی هێرشەکانی سەر کۆنگرێس، راپۆرتێکی ٨٤٥ لاپەڕەیی ئامادەکردووە، تۆمەتەکانی هێرشەکە بەتەواوی دەخاتە ئەستۆی دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی پێشوی ئەمریکا، کە پێشتر کاندیدی کۆمارییەکان بوو بۆ هەمان پۆست، بەڵام لە بەرامبەر جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە هەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەدا شکستی هێنا. لە رۆژی ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١، لە پاش راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ لەبەردەم کاپیتۆڵ گوتارێکی بۆ دەنگدەرەکانی پێشکەشکرد، دواتر پشێوی دروستبوو، خەڵکەکە بەچەکەوە هێرشیانکردە سەر باڵەخانەی کۆنگرێس. یەکێک لە راسپاردەکانی راپۆرتەکەی کۆنگرێس، ئەوەیە لە داهاتوودا بەدەستهێنانی پۆستی گشتی لە دۆناڵد ترەمپ قەدەغە بکرێت، چونکە "کاری ئاژاوەگێڕیی ئەنجامداوە"، ئەگەرچی ناوبراو لەماوەی رابردوو هەنگاوەکانی دەستپێکردووە بۆ ئەنجامدانی هەڵمەتی هەڵبژاردنی داهاتوو دژی کۆمارییەکان و بەدەستهێنانەوەی پۆستی سەرۆکی ئەمریکا. لیژنەکەی کۆنگرێس بۆ ئامادەکردنی ئەو راپۆرتە ١٨ مانگ کاریان کردووە و ١٠ کۆبوونەوەی گشتییان ئەنجامداوە و چاوپێکەوتنیان لەگەڵ هەزار شایەتحاڵ ئەنجامداوە، کە لەنێویاندا بەرپرسان و کاربەدەستانی ئیدارەکەی ترەمپ، ئەندامانی خێزانی ترەمپ، ئەفسەرانی پۆلیسی کاپیتۆڵ، دەستگیرکراوەکان و تۆمەتبارەکان...هتد، هەبوون. لە بەشێکی راپۆرتەکەدا لیژنەکە ئاماژەیان بە تویتێکی ترەمپ کردووە، کە لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ بڵاوی کردووەتەوە و نوسیویەتی: "ناڕەزایەتییەکی گەورە لە دی سی لە ٦ی کانوون بەڕێوەدەچێت و لەوێ بە"، بەو شێوەیە هانی هەوادارەکان و دەنگدەرەکانی داوە لە واشنتۆنی پایتەختی ئەمریکا پشێویی دروست بکەن، چونکە چەندین جار بە ئاشکرا وتبووی ساختەکاریی لە هەڵبژاردنەکەدا کراوە.

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆکی پارتی لیکود، لە پەیوەندیەکی تەلەفونیدا لەگەڵ ئیسحاق هێزرۆگ ڕایگەیاند کە حوکمەتی نوێی ئیسرائیلی بەسەرکەوتوویی پێکهێناوە، بەڵام سویندخواردنی حوکمەتەکەی دواخست بۆ کاتێکی نادیار بەهۆی مشوتومڕ لەسەر دابەشکردنی دەسەڵاتەکان لەنێوان پارتەکەی بنیامین ناتەنیاهوو و لایەنە براوەکانی دیکەی هەڵبژاردن لە پێکهێنانی حوکمەتدا. لەکۆتایی رۆژی ٢١ی ئەم مانگەدا، نوسینگەی نەتەنیاهۆ ڕاگەێندراوێکی بڵاوکردەوە کە بنیامین نەتەنیاهۆ لە پەیوەندیەکی تەلەفونیدا بە سەرۆکی ئیسرائیلی ڕاگەیاندووە کە بەخۆشحاڵیەوە حوکمەتی نوێی پێکهێناوە و ئەم ڕاگەێندراوەش لەکاتی تەواوبوونی وادەکەی ئیسحاق هێرزۆگ کە بە بنیامین نەتەنیاهۆی دابوو بۆ پێکهێنانی حوکمەت. حوکمەتی نوێی ئیسرائیل بە هاوبەشی لایەنە هاوپەیمانەکانی بنیامین نەتەنیاهۆ کە ئۆرسۆدۆکسەکان وپارتی ڕاستڕەوی ئیسرائیلە پێکدێت، بەڵام تاوەکوو ئیێستاش لەناو مشتومڕێکی زۆردان لەسەر دابەشکردنی دەسەڵاتەکان. پێکهاتەی حوکمەتەکەی نەتەنیاهوو، ئیتامار بن گڤیری وەک وەزیری ئاسایش دەستنیشانکردووە، کەپێشتر جارێک بە تۆمەتی ڕەگەزپەرستی وپاڵپشتی کردنی گروپێکی تیرۆریستی تۆمەتبارکرابوو، هەروەها کابینەکە هەوڵدەدات بەپێی یاسایەک یەکێک لە سیاستەمەدارە دێرینەکانی ئیسرائیل کە ئاریە دێریە وەک وەزیری حوکمەت دەستنیشان بکات کە پێشتر لە دۆسیەیەکدا بەهۆی تۆمەتی بەرتیل وەرگرتنەوە سزای زیندانی بەسەردا سەپابوو. لەگەڵ ئەوەشدا هەریەک لە پارتە ئۆرسۆدۆکسەکان وپارتی ڕاستڕۆ لە ئیسرائیل داوای فراوانکردنی دەسەڵاتەکانیان کردووە، هەربۆیە مشتومڕێکی زۆر لەسەر دابەشکردنی دەسەڵاتەکان هەیە وبەوهۆیە تەواوی پێکهاتەی حوکمەتەکە بەتەواوی ئاشکرا نەکراوە. هەرچەندە سویندخورادنی کابینە نوێەکە کە بەسەرکردایەتی سەرۆک وەزیرانی نوێی ئیسرائیل پێکهاتووە دواخراوە وهیشتا کاتەکەی دیار نیە، بەڵام نوسینگەی نەتەنیاهوو ڕایگەیاندووە کە بەزووترین کات سوێندخواردنی ئەندامانی کابینەکە ودابەشکردنی دەسەڵاتەکان ڕادەگەێنێت، کە پێشبینی دەکرێت بەهۆی جەژنی هانیکای جولەکەکانەوە دوابخرێت . بنیامین نەتەنیاهوو کە سەرکردایەتی پارتی لیکود دەکات، یەکەم سەرۆکوەزیرانە کە ئەو ماوە زۆرە لەپۆستی سەرۆک وەزیراندا بووبێت، جارێک لە ساڵی ١٩٩٦-١٩٩ و جارێکیش لە ساڵی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠٢١ دا سەرۆک وەیران بوو، ئێستاش دووبارە وەک سەرۆکوەزیرانی نوێی ئیسرائیل لەلایەن ئیسحاق هێرزۆگ ئەرکی پێکهێنانی حوکمەتی نوێی لەدوای هەلبژاردنەکانی یەکی تشرینی دووەم پێسپێردراوە. هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئیسرائیل، لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ کە ئەنجامدرا، تێیدا پارتەکەی بنیامین نەتەنیاهوو %٢٤ دەنگەکانی بەدەستهێنا و بووە براوەی هەڵبژاردنەکان، لە ئەنجامدا بەهاوکاری پارتی ئۆرسۆدۆکس وپارتی ئەوپەڕی ڕاستڕەو ٦٤ کورسیان لە کێنست پیکهێنا.

هاوڵاتی پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی لەتوركیا نزیك دەبێتەوەو دەسەڵاتی ئەو وڵاتە كە لەهاوپەیمانی كۆماری، پارتی دادو گەشەپیدان (ئاكەپە) و پارتی گەلی كۆماری (مەهەپە) پێكدێت، دەستی بەهەڵمەتێكی دیكەی فشار خستنەسەر ئەندام، بەرپرس و كەسایەتییە دیارەكانی بەرەی ئۆپۆزسیۆن و راپێچكردنیان بۆ دادگاكان كردووە كەدیارترینیان ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەستەنبوڵە. حكومەتی ئاكەپە دوای پارتە كوردییەكان و لایەنگرانی فەتحولا گولەن، دەست بۆ بەرپرسانی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) دەبات كە لەلایەن مستەفا كەمال ئەتاتوركی دامەزرێنەری كۆماری توركیایە دامەزرێنراوە. دادگای ئەستەنبوڵ رۆژی ١٤ی كانونی یەكەم بەتۆمەتی سووكایەتیكردن بەسەرۆك و ئەندامانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا، سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ زیندانی بەسەر ئیمامئۆغلۆدا سەپاند. زۆربەی پارتە سیاسییەكانی توركیاو وڵاتانی زلهێزی جیهان وەك ئەمریكاو یەكێتی ئەوروپا، دادگاییكردنی ئیمامئۆغلۆیان بەپرسێكی سیاسی و نادادپەروەرانە لەقەڵەمداو داوایان لەحكومەتی ئاكەپە كرد، بەگوێرەی پێوانەكانی دیموكراسی بجووڵێتەوە. پارتی دادو گەشەپێدان (ئاكەپە) بەتایبەتی لە ١٠ ساڵی رابردوودا، قۆناغ بەقۆناغ، بەدەستگیركردن و تۆمەت خستنەپاڵ پارت و كەسایەتییەكانی ئۆپۆزسیۆن هەوڵیداوە، ركابەرەكانی تێكبشكێنێت كەدیارترینیشیان پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)یە.   نزیكەی ١١ هەزار كەس لەبەرپرس و لایەنگری هەدەپە لەزینداندان ئۆپەراسیۆنی فراوانی حكومەتی ئاكەپە لەدژی پارتە كوردییەكان لەساڵی ٢٠١٤ دەستیپێكرد، لەهەڵبژاردنەكانی ٣٠ی ئازاری ٢٠١٤دا، پارتی دیموكراتی هەرێمەكان (دەبەپە)  توانی ١٠٦ گەورە شارەوانی و شارەوانی شاروچكەكانی باكوری كوردستان بەدەستبهێنێت، بەڵام هەرزوو هاوسەرۆكانی شارەوانییەكانی دەبەپە رووبەڕووی ئۆپراسیۆنێكی فراوانی دەسەڵات بوونەوەو لەئەنجامدا، ٣٣ هاوسەرۆكی شارەوانییەكان لەپۆستەكانیان دوورخرانەوە كەدیارترینیان گولتان كشاناك هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی ئامەد، ئەحمەد تورك هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی ماردین و بەكر قایا هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی وان بوو. لەو هەڵمەتەدا گوڵتەن كشاناك و بەكر قایا دەستگیركران و سزای زیندانیان بەسەردا سەپێندرا كە تاوەكو ئێستاش لەزینداندان. دوای تەسفیەكردنی شارەوانییە كوردییەكان حكومەت روویكردە پەرلەمانتارانی هەدەپە. دوای پرۆسەی ئاشتی لەساڵی ٢٠١٥دا، حكومەتی ئاكەپە، هەڵمەتێكی زۆر فراوانی دەستگیركردنی بەرپرس و ئەندامانی ئەو پارتەی دەستپێكرد كە لەكۆتایی ساڵی ٢٠١٦دا گەیشتە لوتكەو تاوەكو ئێستاش بەردەوامە. لەمانگی ئەیلول تاوەكو كۆتایی ساڵی ٢٠١٦ ئاكەپە هەوڵیدا گورزێكی گەورە لەسیاسەتی كورد لەباكوری كوردستان بوەشێنێت و بۆیەش دەستی بەدەستگیركردنی پەرلەمانتارو بەڕێوەبەرانی هەدەپە كرد. سەرەتا نزیكەی ١٠ پەرلەمانتاری هەدەپەی دەستگیركرد كە سەڵاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوكسەكداغ هاوسەرۆكانی ئەوكاتەی هەدەپە دووان لەدەستگیركراوەكان بوون. لەگەڵ ئەوەی ژمارەیەك لەپەرلەمانتارەكانی هەدەپە ئازاد كران، بەڵام تاوەكو ئێستاش سەڵاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوكسەكداغ و چوار پەرلەمانتاری پێشووی هەدەپە بەناوەكانی ئیدریس بالوكەن، لەیلا گیوڤەن، گورسەل یڵدرم، نورسەل ئایدۆغان لەزینداندان و لەگەڵ ئەوەی دادگای باڵای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا سێ جار داوای ئازادكردنیانی كردووە، بەڵام ئازاد نەكراون. لەلایەكی دیكەوە لەهەڵبژاردنەكانی شارەوانییەكاندا كە لە ٣١ی ئازاری ساڵی ٢٠١٩ بەڕێوەچوو، پارتی دیموكراتی گەلان توانی ٦٥ شارەوانی لەباكوری كوردستان بەدەستبهێنێت. حكومەت جارێكی دیكە سیناریۆكەی ساڵی ٢٠١٤ی دووبارەكردەوە و هەر لەسەرەتادا، حكومەت مۆڵەتی كاركردنی لەشەش سەرۆك شارەوانی هەدەپە وەرگرتەوەو پێنج مانگیشی نەخایاند كەئۆپراسیۆنێكی فراوانی دژی شارەوانییە كوردییەكان بەبیانوی هاوكاریكردنی رۆژئاوای كوردستان دەستپێكرد. لەئۆپراسیۆنەكەدا، ٣٩ هاوسەرۆكی شارەوانییەكانی هەدەپە دەستگیركران و جگە لەشەش هاوسەرۆكی شارەوانی، هەموو هاوسەرۆكی شارەوانییەكانی دیكە لەكارەكانیان دوورخرانەوەو بەڕێوەبەری حكومی بەناوی "قەیوم" لەپۆستەكانیان دانران. تاوەكو ئێستاش حەوت هاوسەرۆكی شارەوانی هەدەپە لەزینداندان و بەتەنیا شەش شارەوانی بەدەست ئەو پارتەوە ماون. جگە لەوەش بەگوێرەی دوایین ئاماری پارتەكە، نزیكەی ١١ هەزار پەرلەمانتار، هاوسەرۆكی شارەوانی، كادرو ئەندامانی هەدەپە لەزیندانەكانی توركیادان كەتاوەكو ئێستاش رۆژ نییە چەند كەسێكیان لێ دەستگیرنەكرێت. ئەو حەوت هاوسەرۆكی شارەوانیەی هەدەپە كەتاوەكو ئێستا لەزینداندان ئەمانەن: عەدنان سەلچوك مزراكلی هاوسەرۆكی گەورەشارەوانی ئامەد، یاشار ئاككوش هاوسەرۆكی گەورە شارەوانی ئیدر، رەمزیە یاشار هاوسەرۆكی شارەوانی ناوچەی گەڤەڕی جۆلەمێرگ، مەلیكە گوكسو و بورهانەدین شاهین هاوسەرۆكانی شارەوانی ناوچەی قەرەیازی ئەرزەڕۆم، حەسەنا سافا هاوسەرۆكی شارەوانی ناوچەی هەلفەلی ئیدر، فەییمە فیلیز بولوتتەكین هاوسەرۆكی ناوچەی سوری ئامەد.   هەوڵی كودەتاو دەستگیركردنی لایەنگرانی فەتحوڵا گولەن یەكێكی دیكە لە رووداوەكانی چەندساڵی رابردوو لەتوركیا، هەوڵی كودەتای ١٥ی تەمموزی ساڵی ٢٠١٥ بوو كەحكومەتی ئاكەپە، رێكخراوی خزمەتی فەتحوڵا گولەنی بەئەنجامدانیی تۆمەتبار كرد. فەتحوڵاچییەكان كەوەك هاوبەشێكی نافەرمی حكومەتی ئاكەپە دەبینران، دوای كودەتاكە رووبەڕووی لێشاوێكی توندی دەستگیركردن، راوەدوونان و ئەشكەنجەیەكی زۆر بوونەوە. ئۆپۆزسیۆنی توركیا ئەو رووداوەی وەك یەكلاییكردنەوەی حساباتی نێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و فەتحوڵاگولەن لێكدایەوە كەسەردەمانێك بڕبڕەی پشتی یەكدی بوون. بەگوێرەی دوایین ئاماری وەزارەتی ناوخۆی توركیا، حكومەتی توركیا لێپرسینەوەی لەبارەی ٦١٢ هەزارو ٨٧٠ كەس بەتۆمەتی ئەندامێتی رێكخراوی گولەن كردووە. لەو ژمارەیە ٢٩٢ هەزارو ٧٠٣ كەس دەستگیركران كەدواتر ٩٦ هەزارو ٩٤٥ كەسیان سزادران و ئەوانەی دیكە ئازادكران. لەئێستاشدا بەتەنیا ٢٥ هەزارو ٦٥٥ كەس لەزینداندا ماون و ئەوانەی دیكە سزاكەیان تەواو كردووە. بەگشتی سزای زیندانی هەتا هەتایی بەسەر ٣١٥ ئەفسەری سوپاو هێزە ئەمنییەكانی ناوخۆ سەپێندرا. هەروەها ٢٥ هەزارو ٤٨ داواكراو تاوەكو ئێستا دەستگیرنەكراون كەزۆربەیان بۆ وڵاتانی ئەوروپاو ناوچەكە هەڵهاتوون. جگە لەوە ٢٠ هەزارو ٧٧ ئەفسەری پلە نزم و پلە بەرزی سوپاو هێزە ئەمنییەكان و پۆلیسی ئاسایی لەكارەكانیان دوورخرانەوە. بەگشتی نزیكەی ملیۆنێك و ٥٠٠ هەزار كەس كە لەدامودەزگا حكومەتی و ناحكومییەكان كاریان دەكرد لەكارەكانیان دوورخرانەوە. ٥٣ رۆژنامە، ٣٧ رادیۆ، ٣٤ كەناڵی تەلەڤزیۆنی، ٢٩ چاپخانە، ٢٠ گۆڤارو شەش ئاژانسی هەواڵ داخران.   رادەستكردنی سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆن لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە رەجەب تەیب ئەردۆغان و حكومەتەكەی جگە لەوەی لەناوخۆی توركیادا، بەتوندی دژی ركابەرەكانی وەستانەوە، هەروەها لەدەرەوەی توركیاش، هەوڵدەدات، پارتە نەیارەكانی توركیاو سەركردە هەڵاتووەكانی بەقۆڵبەستكراوی بگەڕێنێتەوە توركیا. ئەم هەلەشی لەلوتكەی ناتۆ لەمەدرید بۆ رەخسا كەوڵاتانی سویدو فینلەندا داوایان كرد وەك ئەندامی ناتۆ قبوڵ بكرێن. توركیا لەلوتكەی ناتۆدا مافی ڤیتۆی بەكارهێناو لەدژی ئەندامێتی ئەو دوو وڵاتە وەستایەوەو مەرجی دژایەتیكردن و رادەستكردنەوەی ئەندام و بەرپرسانی پارت و رێكخراوەكانی دژی دەوڵەتی خستەڕوو. ئەردۆغان لەئێستادا چەند رێككەوتنێكی لەگەڵ حكومەتەكانی سویدو فینلەندا واژۆ كردووە كە بەهەموو شێوەیەك رێگری لەچالاكییەكانی پەكەكەو فەتحوڵاچییەكان بكرێت و لیستێكیشی رادەستی هەردوو وڵات كردووە كەناوی ژمارەیەك سەركردەو بەرپرسی ئەو دوو پارت و رێكخراوەی تێدایە، بۆ ئەوەی رادەستی توركیا بكرێنەوە. سوید تاوەكو ئێستا تەنیا كەسێكی رادەستی توركیا كردووەتەوە كەكوردێكی خەڵكی دەرسیمە، بەڵام توركیا رایگەیاندووە كەئەو كەسە لەلیستی داواكراوەكاندا نییەو كەسایەتییە كاریگەرەكانیان دەوێت كەتاوەكو ئێستا لسیتەكەیان ئاشكرا نەكردووەو ناوی داواكراوەكان نازانرێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ درێژكردنی تەمەنی دەسەڵاتەكەی لەماوەی ١٠ ساڵی رابردوودا، بەم شێوەیە ركابەرایەتی نەیارانی كردووەو دوایین نێچیریشی ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆكی گەورە شارەوانی ئەستەنبوڵە كە بەربژێری (جەهەپە) بوو كە بەگوێرەی دەیان راپرسی ئەگەر ببێتە كاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن بۆ سەرۆكی توركیا دەتوانێت شكست بەئەردۆغان بهێنێت. بەگوێرەی قسەكانی كاتی پیری ریپۆرتەری پێشووی یەكێتی ئەوروپا بۆ كاروباری توركیا كە بەژنێكی كاریگەر لەپەیوەندیەكانی نێوان توركیاو یەكێتی ئەوروپا دەناسرێت، ئەردۆغان لە ئیمامئۆغلۆ ترساوەو هەوڵدەدات لەگۆڕەپانی سیاسی وڵات دووری بخاتەوە.

هاوڵاتی  ئیسرائیل سێ هۆكار بۆ لاوازبوونی ناڕەزاییەكانی ئێران دیاریدەكات و هەرچەندە باوەڕی وایە رژێمی ئێران ناچارە هەندێك پاشەكشە بۆ خۆپیشاندەران بكات، بەڵام رووخانی رژێم بەئاستەم دەبینێت،  هاوكات سەرۆكی سی ئای ئەی ئەمریكا دەڵێت: دەسەڵاتی تاران وەڵامی داواكاریی خەڵكی وڵاتەكەی پێنادرێتەوەو ناڕەزایەتییەكانیش بەردەوام دەبێت، دوای كاردانەوە دەرەكییەكانیش لەسەر لەسێدارەدانی دوو گەنج دەسەڵاتدارانی ئێران سزای لەسێدارەدان بەشێوەیەكی كاتی راگیران. نزیكەی 100 رۆژە دوای مەرگی ژینا ئەمینی سەرهەڵدان و ناڕەزایەتییەكان سەرەڕای سێدارەو ئەشكەنجەو مەرگی رۆژانەی گەنجان و لاوان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو دەسەڵاتی وڵاتەكە كەوتووەتە لاوازترین قۆناغی سیاسی و پێگەی نێودەوڵەتییەوە.   نوێترین راپۆرتی ژمارەیەك پسپۆڕی هەواڵگریی و ئەمنی و سەربازیی ئیسرائیل سەبارەت بەناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵاتی ئێران بڵاودەبێتەوەو ئاماژە بەوەكراوە ئەو سەرهەڵدانانەی ئێستا 40 ساڵە هاوشێوەی نەبووەو چیتر دۆخی وڵاتەكە ناگەڕێتەوە پێش مەرگی ژینا ئەمینی بەڵام سێ هۆكاری سەرەكیی بووەتە مایەی مەترسیی لەسەر لاوازبوون و دواكەوتنی رووخانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لەئێران لەگەڵ ئەوەشدا هەواڵگریی ئەمریكا پێشبینیی بەردەوامبوونی ناڕەزایەتییەكان دەكات. ئەگەرچی دەسەڵاتی ئێران لە ناوخۆی وڵاتەكەدا بە زەبرو زەنگ و سێدارە هەوڵی كپكردن و سەركوتكردنی ناڕەزایەتییەكان دەدات، بەڵام لەئاستی نێودەوڵەتیدا پێگەی وڵاتەكە بەتەواوەتیی لاوازبووە بەتایبەت دوای بڕیاری دەركردنی نوێنەرایەتییەكەیان لەكۆمیسیۆنی ژنانی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان، دوای ئەو رووداوەش ئەمریكاو بەریتانیا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا ئامانجی وڵاتەكانیان بۆ سزادانی زیاتری تاران ئاشكراكردووە.   سێدارە دەسەڵاتی ئێران بەرەو هەڵدێر دەبات دەسەڵاتی ئێران دووجار دوو گەنجی دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكانی لەسێدارەدا بەڵام پێشبینی ئەوەی نەدەكرد كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان و تەنانەت بڕیاری نەتەوەیەكگرتووەكان بەوشێوەیە پێگەی وڵاتەكەی لەئاستی جیهاندا هەرەس پێبێنێت و لەكۆمیسیۆنی ژنان تەنها هەشت وڵات ئامادەبن بەرگرییەكی لاواز لەو دەسەڵاتە بكەن. دوای لەسێدارەدانی موحسین شكاری لەتاران و مەجیدڕەزا رەهنەورد لەشاری مەشهد، بڕیاربوو لانیكەم 39 كەسی دیكە لەسێدارە بدرێن، بەڵام بەهۆی كاردانەوەی زۆربەی وڵاتان بەتایبەت بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ئۆسترالیا، نەمساو ئەمریكاو هۆشداریی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆ لەئێران سزای سێدارەكان بەشێوەیەكی كاتی راگیران. سەرۆكی سی ئای ئەی ئەمریكا دەڵێت: دەسەڵاتی تاران وەڵامی داواكاریی خەڵكی وڵاتەكەی پێنادرێتەوەو ناڕەزایەتییەكانیش بەردەوام دەبێت، ڤەدانت پاتێڵ، جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش  رایگەیاند؛ واشنتۆن بەقوڵی نیگەرانی سەركوت و سێدارەیە لەئێران سەرەڕای ئەوەی توندوتیژییەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بەرامبەر خۆپیشاندان و خەڵك ئیدانە دەكات، هەوڵی سزادانی زیاتری تاران دەدات . ئەو وتی وڵاتەكەی نیگەرانە لەسەركوتی ژنان و گەنجانی ناڕازیی ئێران، بۆیە واشنتۆن لەگەل هاوپەیمانەكانی هەنگاو دەنێن بۆ ئەوەی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە نەتوانێت خۆی لەبەرپرسیارێتی رووداوەكانی سێ مانگی رابردوو دەرباز بەكات و دەبێت ناچار بكرێت بە وەڵامدانەوە و بەرپرسیارێتی كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان. هەڵوێستەكەی ئەمریكا لەكاتێكدایە لەسەرەتای دەستپێكی ناڕەزایەتییەكان رۆبەرت مالی، نوێنەری ئەمریكا بۆ كاروباری ئێران رایگەیاند واشنتۆن پشتیوانیی  لەو خۆپیشاندانانە ناكات كە بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەكرێت و ئەوەش ناڕەزایەتیی زۆری چالاكوانانی مەدەنی و سیاسیی لێكەوتەوەو تەنانەت لەواشنتۆن و نیۆیۆرك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی دژی ئەو بەرپرسەی ئەمریكا بەڕێوچوو. رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمز دوو مانگ دوای لێدوانی مالی ئاشكرای كرد كەئەمریكا هەڵوێستی دوای مەرگی ژینا ئەمینی و كاردانەوەكانی دژی دەسەڵاتی ئێران گۆڕاوەو تەنانەت لەئێستادا ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی ئەمریكا تاووتوێی بژاردەی سەربازیی لەدژی هەندێك دامەزراوەی ئەتۆمیی دەكات و لەگەڵ ئەوەشدا كۆتایی بەدانوستانە ئەتۆمییەكان هێناوە كەوەك تاكە تروسكایی دەسەڵاتی ئێران بۆ لابردنی سزا ئابورییەكان و سوككردنی باری گرانی وڵاتەكە لەقەڵەمدەدرا. لەلایەكی دیكەوە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بەبۆنەی سێ مانگ تێپەڕینی مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان پەیامێكی لەڕێگەی وەزیری دەرەوە بڵاوكردەوەو جەختی لەسزادانی زیاتری دەسەڵاتی ئێران لەلایەن لەندەنەوە كرد، ئەویش بەهۆی سەركوت و سێدارەی خۆپیشاندەرانەوە. بەریتانیا رایگەیاند لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی  و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان 300 سزای بەسەر دەسەڵاتی ئێراندا سەپاندووەو ئەگەر توندتویژی و پێشێلكارییەكان بەردەوام بێت سزای زیاتر بەسەر تاراندا دەسەپێنێت. جەیمز كلێڤێرلی وەزیری دەرەوەی بەریتانیا رایگەیاند: لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی  و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان، 300 سزای بەسەر دەسەڵاتی ئێران و 40 بەرپرسی ئەو وڵاتەدا سەپاندووەو ئەگەر سێدراەو توندتویژی و پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ بەردەوام بێت ئەوا سزای زیاتر بەسەر تاراندا دەسەپێنێت. بەرپرسانی دەزگای هەواڵگریی و ئەمنیی و سەربازیی ئیسرائیل هۆكاری ئەگەری شكستەكانی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی سێ مانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێرانیان تاووتوێ كردووەو بەپێی راپۆرتێكیش ئەو ناڕەزایەتییانە لە 40 ساڵی رابردوودا هاوشێوەی نەبووەو دۆخی كۆماری ئیسلامی ئێران بەهیچ شێوەیەك ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش مەرگی ژینا ئەمینی. بەرپرسێكی باڵای ئیسرائیل بەپێگەی (ئەلمۆنیتەر)ی راگەیاندووە دۆخی ئێستای ئێران زۆر جیاوازە بەراورد بەپێنج ساڵی رابردوو، ئەوەی ئێستا روودەدات زۆر قووڵ و كاریگەرەو پاشەكشێی نییەو دۆخەكە ناگەڕێتەوە دواوە. ژەنەڕاڵ عەفرایم سنێ، یاریدەدەری وەزیری بەرگریی پێشووی ئیسرائیل وتوویەتی: ئەوەی ئێستا لەئێران بەدیدەكرێت تەنها سەرهەڵدانێكی ناوچەیی و ئاسایی نییە، بەڵكو لەقووڵایی و بەردەوامیدایەو دۆخەكە گشتگیرو بەرفراوانەو وەرچەرخان و گۆڕانكاریی بەرچاو دروستدەكات. پێچەوانەی ئەو بەرپرسە زۆربەی بەرپرسانی ئیسرائیل بڕوایان وایە وەرچەرخان و گۆڕانكاریی خێرا لەئێران روونادات و ناڕەزایەتییەكان بەچەند هۆكارێك ئەگەری سەركەوتنیان لەوڵاتەكە لاوازە. بەپرسێكی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) كە ناوی بڵاونەكراوەتەوە بە ئەلمۆنیتەری راگەیاندووە؛ رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێران تائێستا كۆمەڵێك ئامرازی بۆ بەرگریی و مانەوەی خۆی و سەركوتی لەبەردەستدا ماوە كە سوودی لێوەرنەگرتووەو دژی خۆپیشاندەران بەكاری نەهێناوە، بۆیە پێشبینی رووخانی ئەو رژێمە ئاستەمە، بەڵام ناتوانرێت حاشا لەگۆڕانكارییەكان بكرێت و دەسەڵاتی وڵاتەكە ناچارە هەندێك پاشەكشە بۆ خۆپیشاندەران و گەنجانی ناڕازیی بكات. ئەو بەرپرسەی مۆساد وتوویەتی: لەلایەك پێشبینیكردنی بەدیلی كۆماری ئیسلامی ئێران قورسەو لەلایەكیش گومانی تێدا نییە كەئەو وڵاتە بەرەو گۆڕانكاریی ریشەیی هەنگاو دەنێت. بەبڕوای ئەو نەوتنەوەی سرودی نیشتیمانیی ئێران لەدەستپێكی یەكەم یاریی هەڵبژاردەی ئەو وڵاتە لەمۆندیالی 2022ی قەتەر ئاماژەیەكی زۆر واتاداربووە بۆ ئەوەی چ گۆڕانكارییەك لەوڵاتەكە روویداوەو دۆخێكی نوێ هاتووەتەوە ئاراوە. ئەو بەرپرسەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوە كردووە ئەگەر تەنانەت رژێمی ئێران یاسای سەرپۆشی زۆرەملێ هەڵوەشێنێتەوە كەهۆكاری سەرەكی مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی وڵاتەكە بووە ناڕەزایەتییەكان كۆتایی نایەت و بەردەوام دەبن ئەگەرچی رەنگە بۆ ماوەیەك ناڕەزایەتییەكان دامركاندنەوەو خاوبوونەوە بەخۆیانەوە ببینن، بەڵام دانیشتوانی ئێران دیواری ترس و تۆقاندنی دەسەڵاتدارانیان تێكشكاندوەو خەڵك بەشێویەكی بەرفراوان داوای مافەكان و ئازادییەكانیان دەكەن، بۆیە هەرگیز گەڕانەوە بۆ دۆخی رابردوو پێشبینیی ناكرێت. بەپێی وتەی ئەو بەرپرسەی مۆساد هەڵوێستی بەدریە خامنەیی تاقانە خوشكی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ بێبەریبوونی لەبراكەی رۆڵی بەرچاوی هەبووە لەئاشكرابوونی دەسەڵاتی خۆسەپێنانەی ئێستای دەسەڵاتدارانی ئێران و لەسەرووی هەمووشیانەوە رێبەری كۆمارەكە، بۆیە ئەوەش ناڕەزایەتییەكانی قووڵتر كردووەتەوە. شارەزایان و بەرپرسانی دەزگای هەواڵگریی مۆساد لەڕاپۆرتێكدا لەسەر ناڕەزایەتییەكان و تواناكانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئاماژەیان بەوە كردووە ئەو سەرهەڵدانانەی كەزیاتر لەسێ مانگە بەردەوامە نەبوونی سێ هۆكار مەترسیی لەسەر ئەنجامی ئەو ناڕەزایەتییانەو ئەگەری شكستهێنانی دروستكردووە كەیەكێكیان نەبوونی سەركردایەتییكردنی ناڕەزایەتییەكانەو دووەمیان نەبوونی پشتیوانیی ماددی و سێیەمیان نەبوونی پشتیوانیی بەهێزی ئەو ناڕەزایەتییانەیە لەلایەن مامۆستایانی ئاینیی ناڕازی لەدەسەڵاتی وڵاتەكە. پسپۆڕانی مۆساد پێیان وایە لەئێستادا ئەو ناڕەزایەتییانە بەهۆی نەبوونی سەركردەو رێبەرەوە ئەگەری لاوازبوونی زۆرە لەكاتێكدا روحەڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی توانی لەوڵاتی فەڕەنساوە تا رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتیی لەساڵی 1979 سەركردایەتیی راپەڕینی رابردووی ئێران بكات. ئەو بەرپرس و پسپۆڕانەی مۆساد جەختیان لەوە كردووەتەوە كە لەئێستاشدا ئۆپۆزسیۆنی تاراوگە دەتوانن هەمان رۆڵی خومەینی بۆ سەركردایەتیی ناڕەزایەتییەكانی ئێستای رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران ببینن بۆ ئەوەی نەبوونی سەركردایەتیی ناڕەزایەتییەكان گورزی قورس لەڕاپەڕینی بەرفراوانی وڵاتەكە نەدات و ئەو كەموكوڕییە گەورەیە هیواكان بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەناو نەبات. دووەم هۆكاری مەترسیی لەسەر ناڕەزایەتییەكان نەبوونی پشتیوانیی ماددیەو لەئێستاشدا پێناچێت هیچ پشتیوانییەكی ماددی و دارایی بۆ ئەو خۆپیشاندان و گەنجانە هەبێت كە بوێرانە لەسەر شەقامن لەكاتێكدا زیاتر لەحەوت ساڵە وڵاتەكە قەیرانی قووڵی دارایی هەیەو بەپێی دوایین راپۆرتی نێودەوڵەتیش لەكۆی 85 ملیۆن دانیشتوی وڵاتەكە 60 ملیۆن كەسیان لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین و توانای بژێوی بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزیوە. بەرپرسانی هەواڵگریی ئسرائیل پێیان وایە سێیەم هۆكاری لاوازی یان ئەگەری شكستی ناڕەزایەتییەكان نەبوونی پشتیوانیی مامۆستایان و زانایانی شیعەیە لەناڕەزایەتییەكان و ئەوەش بۆ هۆكارێكی هەستیارە بەتایبەت كەكۆمەڵگەی ئێرانی بەدیندارو باوەڕدا لەقەڵەمدەدرێت، بەبڕوای ئەوان زۆرینەی شیعەی كۆمەڵگەی ئێران هەڵوێستی ئەو زانا ئاینییانەی شیعە بەهەند وەردەگرن كەدژی بەرپرسانی ئێستای وڵاتەكە بێت، بەڵام تا ئێستا زانایانی ئاینیی شیعە هەڵوێستێكی ئەوتۆیان بۆ پشتیوانیی لەناڕەزایەتییەكان دەرنەبڕیوە. لەو خاڵەدا كەدەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل ئاماژەی بە رۆڵی زانایانی ئاینیی شیعە كردووە لە رۆژهەڵاتی كوردستان پێچەوانەیەو زۆرینەی مامۆستایانی ئاینیی ئەو بەشە لەكوردستان بەبەیاننامەو دەربڕینەكانیان لەمزگەوتەكانەوە ئیدانەی دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێرانیان كردووەو تەنانەت لەزۆربەی بەیاننامەكاندا جەخت لەو خاڵە كراوەتەوە كە دەسەڵاتی ئێستای وڵاتەكە ئاكارو رەفتاری پێچەوانەی رەوشت و بەرنامەی ئیسلام و موسوڵمانان و رەفتارەكانی كۆماری ئیسلامی بووەتە مایەی زیانگەیاندن بەئیسلام و موسوڵمانان. لەكۆتایی راپۆرتی مۆساد سەرەڕای ئەوەی پێشبینیی كراوە كەئەگەری هەیە رووداوە لەناكاوەكان ببێتە مایەی سەرسوڕمان یان رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بەڵام پێناچێت بەو كەموكوڕیانەی ئێستا لەناڕەزایەتییەكاندا بەدیدەكرێت بەخێرایی ئەنجامی گەورەی لێبكەوێتەوە، بەڵكو ئەوەی یەكلایی بووەتەوە دۆخی ئێران چیتر بۆ سەردەمی پێش مەرگی ژینا ناگەڕێتەوەو لە رووی نێودەوڵەتیشەوە پێگەی تاران بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو لاواز بووە. ئەمریكا گەشبینە بەناڕەزایەتییەكان ویلیام بێرنز، سەرۆكی دەزگای ناوەندی هەواڵگریی ئەمریكا (سی ئای ئەی)  لەنوێترین لێدوانی خۆیدا رایگەیاند؛ دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران ناتوانێت وەڵامدەرەوەی داواكاریی گەنجانی وڵاتەكە بێت و ناڕەزایەتییەكانیش سەرەڕای هەموو زەبرو زەنگەكان دژی دەسەڵات بەردەوام دەبێت، چونكە بەبڕوای ئەو تێپەڕاندنی سێ مانگ ناڕەزایەتیی ئاماژەی ئازایەتی و بوێریی گەنجان و خەڵكی ناڕازیی وڵاتەكەیە. بەبڕوای  بێرنز ناڕەزایەتییەكانی ئێستا جیاواز لەساڵانی رابردووی ئێران سەرجەم  گەلان و چین و تووێژە جیاوازەكانی سەرتاسەری جوگرافیای وڵاتەكەی گرتووەتەوە كە بووەتە هۆی بەرفراوانبوون و بەهێزبوونی ناڕەزایەتییەكان و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ناتوانێت وەڵامی خواستی ئەو خەڵك و چین و تووێژە جیاوازانە بداتەوە. ناڕەزایەتیی و ئەشكەنجە بەردەوامە تائێستا زیاتر لە 12 گەنجی رۆژهەڵاتی كوردستان بەهۆی ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكان لەناوەندە هەواڵگری و ئەمنییەكان و زیندان گیانیان لەدەستداوەو بەپێی دوایین ئامار لەماوەی 95 رۆژی ناڕەزایەتییەكان لانیكەم 133 كەس لەو بەشەی كوردستان كوژراون و زیاتر لەشەش هەزار كەسیش دەستگیركراون كە 15 كەسیان سزای سێدارە دەیانگرێتەوەو پێنج كەسیان جێبەجێكردنی سزاكەیان نزیكە. هاوكات ناوەندی مافەكانی مرۆڤی ئێران بڵاویكردووەتەوە لەماوەی زیاتر لە سێ مانگی ناڕەزایەتییەكان ناوی 502 كوژراو تۆماركراوە، كە 69 كەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ كەمتر بووەو ژمارەی دەستگیركراوانیش گەیشتووەتە 18 هەزارو 452 كەس.  

نیگار عومەر  نەخۆشخانەی شەهید خالید گەرمیانی لەقەزای كفری كەتاكە نەخۆشخانەی قەزاكەیە بەدەس دەیان گرفتی تەندروستییەوە دەناڵێنێتت، بۆ ماوەی دوو مانگە بەهۆی نەبوونی دكتۆری پسپۆری بێهۆشكارییەوە هۆڵی نەشتەرگەری نەخۆشخانەكە داخراوەو هیچ نەشتەرگەریەكی تێدا نەكراوە، ئەمە جگە لەوەش بەهۆی نەبوونی دەرمانی پێویستەوە ماوەیەكە چەند پشكنینێك لەتاقیگەكانیدا ئەنجامنادرێت. بەڕێوبەری نەخۆشخانەكە ئاماژە بەوەدەكات: بەهۆی خەرجنەكردنی چەكی بانك و كەمكردنەوەی بودجەی پێویست بۆ نەخۆشخانەكە چەندین گرفتی بۆ دروستكردوون و  دەیانجاریش داوای چارەسەركردنی كێشەكانیان كردووە، بەڵام تائێستا هیچ وەڵامێكمان دەستنەكەوتوە. هاووڵاتیانیش دەڵێن پشتگوێخستنی نەخۆشخانەی كفری بارگرانی بۆ هاووڵاتیانی قەزاكە دروستكردووەو خەڵكی هەژاری سنورەكە زیاتر ژیانیان سەختتر بووە، بەم هۆیەشەوە خەڵك ناچاردەكەن پەنا بۆ نەخۆشخانە تایبەتیەكان ببەن. سامان سەرتیپ بەڕێوبەری نەخۆشخانەی شەهید خالید گەرمیانی لەكفری  بەهاوڵاتی راگەیاند:» گرفتەكانی نەخۆشخانەكەمان زۆرن، یەك لەوانە بۆ ماوەی نزیكەی دوو مانگە بەهۆی نەبوونی دكتۆری بێهۆشكارەوە نەشتەرگەری لەنەخۆشخانەكەدا راگیراوە كەگەورەترین گرفتی بۆ دروستكردوین، هەروەها نەبوونی هەندێ دەرمان و پێداویستی پزیشكی وایكردووە ماوەیەكە شەش پشكنین لەنەخۆشخانەكەدا نەكرێت، ئەمەش رۆژانە گرفتمان بۆ دروست دەكات«. وتیشی: »بینای نەخۆشخانەكە زۆر كۆن بووەو ناتوانین بەشی دیكە دروستبكەین و كارمەندو دكتۆری پێویستمان كەمەو بەهۆی خەرجنەكردنی چەكی بانكەوە ناتوانین هەندێ لەپێداویستییە پزیشكییەكان بكڕین بۆ نەخۆشخانەكە،  ئەو بڕە دەرمانەش كەهەیە بەشی ماوەیەكی كەمدەكات و نامێنێت و تووشی گرفتی زیاتر دەبین، بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتانە چەندینجار داوامان لەوەزارەتی تەندروستی كردوە كە یەك دكتۆری بێهۆشكارو كارمەندی دیكەمان بۆ دابین بكەن،  بەڵام تائێستا هیچ وەڵامێكمان وەرنەگرتووە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» هەمو ئەمانە ئێمە دەزانین ژیانی چارەخوازی زیاتر قورستركردوە چونكە رۆژانە خەڵكی كەمدەرامەت دێتەلامان و داوادەكەن بۆ منداڵ و كەسوكاری نەشتەرگەری ئەنجامبدەین و باس لەوەدەكەن كەتوانایان نیە لەنەخۆشخانەی تایبەتدا نەتشتەرگەری ئەنجامبدەن، بەڵام ئێمەش بەهۆی ئەو گرفتانەوە ناتوانین هاوكاری خەڵكی خۆمان بین». هەر سەبارەت بەگرفتی تەندروستی لەقەزای كفری، شوانە جەلال، چالاكی مەدەنی  لەكفری بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» خراپی ئیدارەدانی كەرتی تەندروستی بەتایبەتی لە كفری وایكردووە نەخۆشخانەكە رووبەڕووی ئەم گرفتانە ببێتەوەو كەمتەرخەمی لایەنی پەیوەندیدار بۆ گرنگی نەدان بەم كەرتە، كەرتی  تەندروستی گشتی پەكی كەوتووەو كار بۆ گرنگیدان بەكەرتی تایبەت دەكرێت، هەندێجار دەبینیت لەنەخۆشخانەی تایبەتی بچووكدا چەند بەرامبەری نەخۆشخانە گشتییەكان نەخۆش دەبینرێت و نەشتەرگەری دەكرێت، ئەمانە ئاماژەن بۆ ئەوەی كەكەرتی گشتی پشتگوێخراوەو ئاماژەكانیش بەڕوونی دەبینرێت». «كەمی دكتۆری پسپۆرو پێویست  لەقەزاكەو كەمتر گرنگیدان بە نەخۆشخانەكان وایكردووە دانیشتوانەكەی بێزار بكات، ئێمە لەنزیكەوە بەدواداچوونمان كردووە بۆ گرفتەكانی نەخۆشخانەی كفری و سەردانی وەزارەتی تەندروستیشمان كردووە بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان، وەزیری تەندروستی بڕیاری ئەوەیداوە بڕی بودجەی زیاتر بۆ نەخۆشخانەكە تەرخانبكرێت لەگەڵ ناردنی بڕێكی دەرمان بۆ سنورەكە. «نەبوونی دەرمان لەنەخۆشخانەی كفریدا بارگرانی بۆ هاووڵاتی هەژاری قەزاكە دروستكردووە، بەم شێوەیە ئیدارەی ئەم كەرتە نادرێت، تەندروستی بەندە بەژیانی هاووڵاتیانەوەو ناكرێت بەم شێوەیە بەڕێوەببرێت، كفری شاری وەزیران و پڕ لەنەوتە چۆن دەبێت نەخۆشخانەكەی دەرمانی تێدا نەبێت و رۆژانە نەخۆشەكان بێ چارەسەر بگەڕێنەوە»، شوانە جەلال وای وت. عەباس عەزیز، جێگری بەڕێوبەری گشتیی تەندروستی گەرمیان بەهاوڵاتی راگەیاند:» دەیانجار داوامانكردووە دكتۆری بێهۆشكارمان بۆ دابینبكرێت، بەڵام تائێستا  هیچ نەكراوەو لەهەموو گەرمیاندا دوو دكتۆری بێهۆشكار هەیەو دكتۆرەكەی نەخۆشخانەی كفری خانەنشین كراوەو داوامانكردوە هیچ نەبێ راژەكەی بۆ درێژبكرێتەوە ئەوەش نەكراوە». وتیشی:» تەندروستی گەرمیان پێویستی بە 350 ملیۆن دینار هەیە بۆ هەر مانگێك بۆ پێداویستی نێو نەخۆشخانەكانی، لەماوەی رابردوودا 200و پێنج ملیۆن دینارمان هەبووە تەنها بۆ دەرمان، بەڵام ئەم بودجەیە لەلایەن وەزارەتی تەندروستییەوە كەمكراوەتەوە بۆ 100ملیۆن بۆ مانگێك، ئەم بڕە بەشی هیچ ناكات و زیادیشی ناكەن». هاوكات محەمەد فارس، كەهاووڵاتیەكی شاری كفری-یە بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو دەڵێت:» نەخۆشخانەی كفری پێویستی بەدكتۆرو پسپۆڕی زیاتر هەیە، ئێمە وەك هاوڵاتی سەردانی نەخۆشخانە دەكەین و چارەسەری پێویستمان بۆ ناكرێت و ناچاردەبین پەنا بۆ نەخۆشخانەی تایبەت ببەین، كەمی دەرمان بەهەمان شێوە گرفتێكی ترە، كاتێك دەرمانێكت نیە لەنەخۆشخانەكاندا خەڵكی هەژار توانای كڕینی دەرمانی نەخۆشییە درێژخایەنەكانی نیە، تا كەی خەڵكی ئەم شارە ببێتە قوربانی دەستی ئەم حكومەتە نابەرپرسیارە». «حكومەت كەمتەرخەمە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتانەو خەڵكی ئەم شارە بەزۆری خەڵكێكی كەمدەرامەتەو توانای ئەوەیان نیە بچنە نەخۆشخانەی تایبەت، من باوكم نەخۆش بووە پەنامان بۆ نەخۆشخانەی گشتی بردووە چارەسەری پێویستی بۆ نەكراوە، بەڵام كە دەچیتە لای ئەو دكتۆرانە كەئێواران دادەنیشن چارەسەری باشترت بۆ دەكرێت، ئەم گرفتە لەزۆربەی شوێنەكان هەیەو كار بۆ ئەوە دەكرێت كەرتی گشتی پەكی بكەوێ و كەرتی تایبەتیش وەكو بازرگانی تەماشا دەكرێت كەئەمە بازرگانیكردنە بەژیانی هاووڵاتیان»، محەمەد فارس وای وت.