چی دەزانیت لە بارەی پیاوی تاوردەوە؟

سەركۆ جەمال شەوی 17ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، دەنگی تەقینەوەیەكی بەهێز لەشاری سلێمانی بیسترا، دواتر دەركەوت تەقینەوەكە بەهۆی غازی سیستمی شۆڤاژ روویداوە، ئەم رووداوە بەكارەساتێكی گەورە وەسف كرا، رووداوەكە لەماڵی حاجی مەزهەر لە گەڕەكی كازیوەی دوو بوو، بەهۆیەوە 15 كەس گیانیان لەدەستداو 11 كەسی تر برینداربوون. دوای ئەم رووداوە قسەوباسێكی زۆر لەسەر غازو سیستمی شۆڤاژ كرا، حكومەتی هەرێم  دەستی بە رێوشوێن كرد، هێشتا خەڵكی كوردستان تاسەی ئەم رووداوەی بەرنەدابوو رووداوێكی هاوشێوە لەشاری دهۆك روویدا، دوای ئەم رووداوەی دهۆك  ئەنجومەنی وەزیران كۆبوەوەو بڕیاریدا كاركردن بە سیستمەكە رابگیرێت تا لێكۆڵینەوەكان تەواو دەكرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، زیاتر لە 18 ساڵە سیستمی شۆفاژی ماڵان و غازی ئێڵ پی جی لەهەرێمی كوردستان پەرەی پێدراوە، بەپێی زانیاریەكانیش كە هاوڵاتی لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكان دەستیكەوتووە، لە هەولێر 15 كۆمپانیا و لە سلێمانی 33 كۆمپانیا مۆڵەتی دانانی سیستەمی شۆفاژیان هەیە. بەوتەی سەرچاوەیەك لەبەرگری شارستانی سلێمانی بۆ هاوڵاتی كە ئامادەنەبوو ناوی بهێنرێت:»سەرەتا بەڕێوەبەرایەتی نەوت و كانزاكان مۆڵەت دەداتە كۆمپانیاكانی سیستەمی شۆڤاژو دواتر دێتەوە لای ئێمە رێنماییان پێدەدەین، چاودێریكردنیشی دەبێت لەلایەن نەوت و كانزاكانەوە بێت». وتیشی:»ئەوەی پەیوەندی بەئێمەوە هەیە تا مەرجەكانمان جێبەجێ نەكەن مۆڵەتەكەیان تەواو نابێت، ئەوەی لەسلێمانیش روویدا هۆكار رێنماییەكان نیە چونكە ئەوەی لێرە جێبەجێ دەكرێت لەهیچ پارێزگایەك جێبەجێ ناكرێت». سەبارەت بەڕووداوەكەی گەڕەكی كازیوەی سلێمانی ئەو سەرچاوەیە وتی:»هۆكارەكەی كۆبوونەوەی رێژەیەكی زۆر غاز بووە بۆیە خانوویەكی سێ قاتی تەختی زەوی كردووە، بۆیە هۆكارەكە وەستاكە نییە، بەڵام ئەو سیستەمەی بۆ ماڵەكە دانراوە كۆمپانیا داینەناوە بۆیە ئەوە ئەنجامەكەی بووە». هاوكات رێكان كەمال سەرۆكی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»هەموو غازێك لەسەرچاوەیەكەوە دێتە دەرەوە بۆنی نییە بەڵام بۆنێكی دەستكردی بۆ بۆنكردن تێدەكرێت، هەموو سیستەمێكی غازو غازی بتڵیش بۆنی تێدەكرێت، بۆنی سیرەو  دەستكردە تا لەكاتی لێچوونیدا هەستی پێدەكرێت، رووداوەكەی كازیوەش تەنانەت دراوسێكان هەستیان پێكردووە بەبۆنەكەی، جگە لەوەی تانكیەكەش دوای تەقینەوەكە هەر غازی لێچووە و بۆنی هەبووە». سەرۆكی لیژنەكانی قایمقامیەتی سلێمانی دەڵێت:»هەموو سیتی و شوێنەكانی دیكە لەژێر چاودێری ئێمەدان، بەڵام ماڵەكان هیچ یاسایەك نییە بیانگرێتەوە و چاودێری بكرێن، كارەساتەكە لەوەدایە تانكیەكی غاز دادەنێن لەسەربان كە وەك بۆمبێكی تەوقیتكراو وایە». دانیار كامیل خاوەن كۆمپانیایەكە كە كاری دانانی شۆڤاژ دەكات بەهاوڵاتی وت:»سەرەتا ئەگەر بتەوێت ببیتە خاوەنی مۆڵەتی كاركردنی فەرمی لەڕێگەی بەرێوبەرایەتی كۆمپانیاكانەوە دەست دەكەی بەوەرگرتنی مۆڵەت وەك مۆڵەتێكی فەرمی تۆماركراو ، ئێمە مۆڵەتمان لە بەرێوەبەرایەتی نەوت و كانزاكان وەرگرتوەو دوای مۆڵەتیش بڕوانامەی بەرگری شارستانی و سامانە سروشتیەكان و قایمقامیەت و چەندەها مەرج و رێكاری تری یاسایی پێویست بووە». وتیشی:»ئەو مەوادانەی دەهێنرێتە هەرێم و لێرە كاری پێدەكرێت (ئێرانی، توركی ، ئیتاڵی، ئەڵمانی ، ئەمریكی) تەنكی غازی ناوخۆشمان هەیە». دانیار كامیل دەڵێت:»شۆفاژ خۆی هیچ رێوشوێنێكی لەسەر نیە و چونكە سیستەمێكی جیهانیە و بێ زیانە، وەكو رێوشوێن بەتەواوی لەسەر سیستمی غازە و دەبێت لەسەر سیستەمی غاز بكرێت چونكە بچوكترین كێشە لەسیستەمێكی مەركەزی غازدا كارەساتی گەورە دەخوڵقێنێت و ئەگەر لە لایەن كۆمپانیایەكی بەئەزموون و ستانداردەوە بكرێت مەترسیەكانی بەقەدەر سیستەمێكی ئاوە، تائێستا كارم بۆ دەیان ماڵ كردووەو تووشی هیچ حاڵەتێكی وا نەبووم لێچونێكی غاز هەبێت و بۆنی نەیەت». ئەندازیار هاوكار ئەحمەد كە خاوەنی كۆمپانیایەكی دیكەی دروستكردنی خانوبەرەیەو لەوچوارچێوەیەشدا كاری سیستەمی شۆڤاژ دەكات بەهاوڵاتی وت:»ئێمە كاری بیناسازی دەكەین، تائێستا هیچ كۆمپانیایەك نییە بەتایبەت مۆڵەتی دانانی شۆڤاژی بۆ هەرێمی كوردستان هەبێت، زۆربەی ئەوانەی ئەو كارە دەكەن وەستا ئێرانیەكانن، زۆربەی مەوادەكانیش ئێرانی و توركین، لەهەولێریش خەریكە دروستی دەكەن، بۆریەكانیش ئاسنن و وەك بۆری ئاوی ماڵانن، بەڵام ئەوەی ئێستا كوالێتی زۆر خراپە و فرت و فێڵی تێدا دەكرێت». وتیشی:»هیچ كوالێتی كۆنترۆڵێك نییە كە چێكی بۆری و تانكیەكان بكات كە دێتە هەرێمەوە، زۆربەی كەرەستەكان ئێرانی و توركین و چەند كۆمپانیایەكیش دەڵێن كەرەستەی ئەڵمانی و ئیتاڵی بەكاردەهێنن، بەڵام ئەوەی ئێمە بزانین هەر لەتوركیا دروستدەكرێت و زۆربەی كەرەستەكانیان توركییە، شۆڤاژ چەند جۆرێكی هەیە كە زۆربەی لێرە ئێرانیەكە بەكاردەهێنرێت». «تائێستا ئەوەی من ئاگاداربم هیچ لێپرسینەوەیەك نییەو زۆربەی وەستاكان كە كاردەكەن هیچ مۆڵەتێكیان نییە لەلایەن حكومەتەوە بۆیە حكومەت ناتوانێت لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكات، سەبارەت بەوەش كەدەوترێت سیستەمەكە لێچوونی هەبێت بۆن دەرناكات وانییە بۆن دەردەكات و ئاسایی بۆنی غازی هەیە، ئەو ئاوەش كە لەژێر خانووەكەدا هەیە هیچ مەترسییەكی نییە چونكە دەسوڕێتەوە و بەسیستەمێك رێكخراوەو غازی تێكەڵ نابێت هەر كێشەیەك دروستبێت لەغازەكەدایە». هاوكار ئەحمەد وای وت. بەوتەی ئەو ئەندازیارە «سیستەمەكە ئامێرێكی لەسەرەو بەویستی كەسەكە خۆی دەتوانرێت پلەی گەرمی لەسەر دابنرێت بەڵام لەسیستەمی ئێرانیدا هەمووی یەك پلەی گەرمییە». خدر سەعید، یەكێكە لەو كەسانەی سیستەمی شۆڤاژی بۆ ماڵەكەی داناوە، بەهاوڵاتی وت:»دوای تەقینەوەكەی گەڕەكی كازیوە ترسم لێنیشتوەو  تەلەفۆنم بۆ كۆمپانیاكە كردووە سیستەمەكەم بۆ لاببەن بەڵام دواتر دڵنیایان كردمەوە كە هیچ كێشەیەكی تێدا نییە، سیستەمەكە نزیكەی ساڵێكە دامناوەو پێشتر هیچ ترسێكم نەبووە لەوەی بتەقێتەوە». وەستا عەتا ئەحمەد یەكێكە لەو وەستایانەی بەسەربەخۆ كاری سیستەمی شۆڤاژ بۆ ماڵان دەكات لەسلێمانی و چەند شارێكی دیكە، بەهاوڵاتی وت:»تائێستا نزیكەی 200 ماڵم داناوە هیچ كێشەیەكی نەبووەو هیچ سیستەمێك نەتەقیوەتەوە، كێشەكە لەشۆڤاژەكەدا نییە بەڵكو لەسیستەمی غازەكەدایە، كاتێك سیستەمێكیش بۆ ماڵێك دادەنێم رێنماییان دەكەم». «نەبوونی كارەباش یەكێكە لەگرفتەكان كەوادەكات ئەلەرمەكان لەوكاتەی كارەبا نییە كارنەكات، زۆركەسیش سیستمی غازەكە لەناو ماڵ دادەنێت كە دەبێت لەسەربانی ماڵەكان بێت». عەتا ئەحمەد وای وت. وەك ئەو وەستایە دەڵێت:»گرنگترین شت ئەوەیە ئەلەرمی غازەكە تەواو بێت كە بۆنێك دەردەكات و خاوەن ماڵەكە ئاگاداردەكاتەوە، ئەگەر سیستەمەكە بەپیل كاربكات باشترە، لەدوای ئەم تەقینەوەیەش خەڵكێكی زۆر تەلەفۆنی بۆكردووم كەمەترسییان لەسیستەمەكە هەیە بەهۆی ئەوەی بەشێك لەكەناڵەكان بەهەڵە لەسیستەمی غازەكە تێگەیشتوون و باسی دەكەن». بەوتەی عەتا ئەحمەد «ئێستا كە ستییەكان دروست دەكرێت سیستەمی شۆڤاژ نییەو تەنیا سیستەمی غازەو لەناو ماڵەكانیشدایە، ئەوەی كێشەكە دروستدەكات سیستەمی غازەكەیە نەك شۆڤاژەكە، ئەگەر حكومەت خۆشی سەرپەرشتی بكردایەو مەركەزیش بوایە بەمشێوازەی ئێستا هەر كێشەی تێدا دروست دەبوو، هەندێك ماڵیش دەڵێن خەتێكی فولم دەوێت و ئێمە بەمیلی باڕ بۆ ئیشكردنی تەباخێك 37 میلی باڕ رادەكێشین بەڵام ئەوان زۆر لەوە زیاتر داوا دەكەن، جگە لەوەی تەنكی غازەكە نابێت زۆری تێبكرێت و بەشێكی بهێڵرێتەوە». «پێویستە مانگانە یان چەند رۆژ جارێك ئەو سیستەمە چێك بكرێتەوە، بەڵام لێرە نە حكومەت گوێی پێدەدات و نە سیستەمێكی حكومیش هەیە بۆ غاز». سیستمی شۆفاژ بەشێوەیەكە كە شۆفاژەكە لەنێو ژوورەكانی ماڵەكەدا دادەنرێت و لەڕێگەی ئاوەوە گەرم دەبێت، ئاوەكەش لەڕێگەی دوو ئامێر كە بەسیستمی غازی ئێڵ پی جییەوە بەستراونەتەوە گەرم دەبێت؛ واتە غاز راستەوخۆ لەنێو شۆفاژدا نییە. تانكەری غازەكەش دەبێت لەسەربانی ماڵەكە دابنرێت.  

هاوڵاتی لەماوەی كەمتر لەدوو مانگدا، سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ جاری سێیەم هێرشیكردەسەر بنكەو بارەگاكانی حزبە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان، هەرێم و بەغداد لیژنەیەكی هاوبەش لەبارەی هێرشەكانی ئێران و توركیا پێكدەهێنن، هاوكات ئێران 10 رۆژ وەك دوایین مۆڵەت بۆ پارتەكانی رۆژهەڵات دیاریی دەكات تا چەك دابنێن. ئەم هێرشانەی سوپای پاسداران لەكاتێكدایە، بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لەماوەی چەندڕۆژی رابووردوودا سەردانی بەغدادی كردووەو هەڕەشەی كردووە كەوڵاتەكەی هێرشی زەمینی بۆ سەر بنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی کوردستان ئەنجامدەدات ئەگەر بێتو حكومەتی عێراق ئاسایشی سنور نەپارێزێت و رێوشوێنی پێویست دژی حزبە كوردییەكان نەگرێتەبەر. قائانی ئەوەشی وتووە ئەگەر بێتو بەغدا بەدەم داواكارییەكانیەوە نەچێت، ئەوا ئێران هێرشی سەربازیی زەمینی دەكات و بۆردومانی بنكەو بارەگاكانی نەیارانیشی دەكات. لەسەردانەكەیدا بۆ بەغداد نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران رێككەوتن لیژنەیەكی هاوبەش پێكبهێنن و سەردانی هەردوو وڵاتی ئێران و توركیا بكەن بۆ وەستاندنی هێرشەكانیان، هاوكات سودانی لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: حكومەتی عێراق ئاگاداری هێرشەكانی ئێران نەبووەو رەزامەندی ئێمەشیان لەسەر نەبووە، ئێمە رێوشوێنی پێویست دەگرینەبەر بۆ ئەوەی هێرشەكان دووبارە نەبنەوە.  ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش لەبارەی هێرشەكانی سوپای پاسداران بۆ سەر هەرێمی كوردستان رایگەیاندووە: ئێران هەوڵدەدات ئاسایشی خۆی دابینبكات‌و هەڕەشەكان دووربخاتەوە، هەوڵ بۆ ئەوەش دەدات عێراق دەسەڵاتی خۆی لەتەواوی سنورەكانیدا بسەپێنێت‌و چیتر تاران ناچار نەبێت بۆ بەرگری لەخۆی، پەنا بۆ رێكاری دیكە ببات، ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: چاوەڕوانیمان لەعێراق‌و هەرێمیش ئەوەیە كەچالاكییەكانی حزبەكانی دژبەری ئێران سنوردار بكەن، ئێران چاوەڕوانیی ئەوەشی لەهەرێم هەیە كە نابێت هەرێمی كوردستان ببێتە شوێنی هەناردەكردنی چەك‌و كەرەستەی سەربازیی دژی ئێران. محەمەد كازم ئال سادق، باڵیۆزی ئێران لە عێراق رایگەیاندوە؛ شاندێكی تاران بە سەرۆكایەتیی ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەریلەقی قودس لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كۆبونەتەوە و داوایانكردوە بەپێی خشتەیەكی كاتی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم چەك بكرێن. ئەو بە تەلەفیزیۆنی (ئەڵعالەم)ی راگەیاندوە؛ بەرپرسانی عێراق رازیبون بەدوو داواكاریی ئێران بۆ چەككردن و رەوانەكردنی ئەندامانی ئەو پارتانە بۆ كامپی پەنابەرانیان بەڵام هاوكات داوای كاتی زیاتریان كردووە بۆ چەككردنی سەرجەم ئەندامان و هێزەكانی ئەو پارتانە. بەپێی لێدوانی باڵیۆزی ئێران لە بەغدا، شاندی وڵاتەكەی 10 رۆژیان وەك دوایین مۆڵەتی بەرپرسانی عێراق و هەرێم دیاریی كردووە بەمەبەستی جێبەجێ كردنی دوو دواكارییە سەرەكییەكەیان. لەبەرامبەر هێرش و پەلامارەكانی ئێرانیش، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕاگەیەندراوێكدا سەركۆنەی هێرشەكانی ئێرانی كردو رایگەیاند پێشێلكاری بەردەوامی سەروەری عێراق و هەرێمی كوردستان لەلایەن ئێرانەوە، هیچ پاساوێك هەڵناگرێت و پێشێلكردنێكی ئاشكراو زەقی یاساو رێسا نێودەوڵەتییەكان و پەیوەندی دراوسێیانەیە، داواشی لەكۆماری ئیسلامی ئێران كردووە، ئەم شاڵاوە لەدژی هەرێمی كوردستان رابگرێت، چونكە سەقامگیریی، هەرگیز لەڕێگەی توندوتیژییەوە دەستەبەر نابێت. حكومەتی هەرێم داوا لەدۆست و هاوبەشانی لەحكومەتی فیدراڵی و نەتەوەیەكگرتووەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەگشتی دەكات، كە هەڵوێستی روون و ئاشكرایان بەرامبەر ئەو هێرشە بەردەوامانە هەبێت.  وەزارەتی دەرەوەی عێراقیش راگەیاند، ئەو هێرشانەی توركیاو ئێران لە رێگەی مووشەك و درۆنەوە دەیكەنە سەر هەرێمی كوردستان، پێشێلكاریی سەروەریی عێراقە. راشیگەیاند: عێراق رەتیدەكاتەوە وڵاتەكەی ببێتە گۆڕەپانێك بۆ یەكلاكردنەوەی ململانێی لایەنی دەرەكی.   لەبارەی كاردانەوە نێودەوڵەتییەكانیەوە، ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمریكا لەعێراق رایگەیاند: عێراق  پێشێلكاریەكی تری بەخۆوە بینی، هێرشی درۆن و مووشەكی ئێرانی ژیانی هاووڵاتیانی مەدەنی دەخەنە مەترسییەوەو دەبنەهۆی وێرانكردنی ژێرخانی عێراق، دەشڵێت، دەبێت ئەم هێرشە بێباكانەی سەر هەرێمی كوردستان بوەستن. دایڤید هەنت، كونسوڵی گشتی بەریتانیاش لەهەولێر سەبارەت بەهێرشەكانی ئێران بۆ سەر هەرێمی كوردستان رایگەیاند، جارێكی دیكە هەرێمی كوردستان رووبەڕووی هێرشی مووشەكی و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێران دەبێتەوە، بەریتانیا بەرامبەر ئەم دەستدرێژییە بێ پاساوە لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق دەوەستێت، پەیامەكەمان روونە، بوەستن. نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكانیش لەعێراق (یۆنامی) لەڕاگەیەندراوێكدا داوایكرد هەموو هێرشە دووبارەبووەكانی ئێرانی لەعێراق بوەستێنرێت كە دەبێتەهۆی پێشێلكردنی سەروەریی عێراق، داواشیكرد بیانووەكان هەرچییەك بن نابێـت پەناببرێتە بەر ئەو هێرشانە كە دەبێتەهۆی خوڵقاندنی كارەسات و پێویستە پەناببرێتە بەر رێگە دیپلۆماسییە باوەكان. باڵیۆزخانەی كەنەدا لەعێراق لە راگەیەنراوێكدا ئیدانەی هێرشەكانی ئێرانی بۆ سەر بارەگای حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان كردو دووپاتیكردەوە، ئەو جۆرە هێرشانە سەروەریی خاكی عێراق پێشێل دەكەن و گیانی كەسانی مەدەنی دەخەنە مەترسییەوە و پێویستە ئەو هێرشانە رابگیرێن. سوپای پاسدارانی ئێران لە رێكەوتی (28/9/2022) واتە 12 رۆژ دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی بەموشەك و فڕۆكەی خۆكوژ هێرشی كردەسەر بنكەو بارەگاكانی حدكاو كۆمەڵەو پاك لەهەولێرو كۆیەو سلێمانی كە بووەهۆی شەهیدبوونی 18 كەس كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵ بوون و هاوكات بریندابوونی 62 كەسی لێكەوتەوە، لەهێرشەكانی رۆژی دووشەممە (14/10/2022)ش بۆ سەر بارەگاكانی حدكا لەكۆیە دوو پێشمەرگە شەهیدبوون و هەشت كەسی دیكەش برینداربوون. درەنگانی شەوی یەكشەممەو بەرەبەیانی دووشەممە بەدرۆن و مووشەك هێرشیكردە سەر بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران لەكۆیەو كامپی جێژنیكان لە بەحركەی هەولێر كەخێزانی پەنابەرەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان تێیدا نیشتەجێن؛ هەروەها بارەگای حزبی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ لەزڕگوێز، لەئاكامدا پێشمەرگەیەكی حزبی دیموكرات لەكۆیە شەهید بوو، هەروەها رۆژی سێشەممە ئێران بە چوار موشەك هێرشی كردەسەر بارەگای پارتی ژیانی ئازادی كوردستان لە پردێ‌، سەرۆكی حزبەكە دەڵێت ژمارەیەك پێشمەرگەمان برینداربوون.  

سەركۆ جەمال ژمارەیەك خوێندكاری زانكۆو پەیمانگا لەسلێمانی لەلایەن دەزگا ئەمنیەكانەوە دەستگیردەكرێن، بەشێك لەخوێندكارانیش دەڵێن ئەوانەی ئازادكراون بەڵێننامەیان پێ پڕكراوەتەوە، دەستەی مافی مرۆڤیش دەڵێت بەدواداچوونمان بۆ خوێندكارە دەستگیركراوەكان كردووە. د.پێشڕەو حەمەجان، یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سلێمانی بۆ كاروباری خوێندكاران بەهاوڵاتی راگەیاند:»بەشێوەیەكی فەرمی ئاگادارنین چەند خوێندكار دەستگیركراون، ئەوەی هەیە بەشێك دەڵێن 104 خوێندكار لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیركراون، بۆ ئەو مەبەستە رۆژی سێشەممە 22-11-2022 تیمێكی سەرۆكایەتیی زانكۆی سلێمانی لەگەڵ ئاسایشی سلێمانی كۆبووەتەوەو بۆ ئەوەی ناوو ژمارەی خوێندكاران بەدروستی وەربگرین و بزانین چۆن دەتوانین بەشێوەیەكی یاسایی ئازادیان بكەین». یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سلێمانی وتیشی: «كار بۆ ئازادكردنی خوێندكاران دەكەین ئاگادارنین لەكوێ خوێندكارەكان دەستگیركراون، بەشێك دەڵێن لەناو حەرەمی زانكۆ دەستگیركراون، بەڵام لایەنی دیكە دەڵێن لەدەرەوەی زانكۆی سلێمانی دەستگیركراون». لەبارەی دەرماڵەی خوێندكاران یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سلێمانی وتی: «ئەوەی لەسەر ئێمەیە كردوومانە لەمانگی شەشەوە داوامانكردووە دەرماڵەی خوێندكاران بۆ ئەمساڵیش خەرج بكرێت، ئەنجومەنی وەزیرانیش بەنووسراو ئەو داوایەی ئاراستەی وەزارەتی دارایی كردووەو ئەوانیش لاری نەبوونیان لەسەر بڕیارەكە داوە، دواتر نووسراوەكە گەڕاوەتەوە ئەنجومەنی وەزیران و ئێستا بڕیار لای ئەوانە». لەبارەی دەوامكردنیش لەزانكۆی سلێمانی یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سلێمانی بۆ كاروباری خوێندكاران دەڵێت: «بەفەرمی دەوام هەیە، بەڵام بەواقعی خوێندكاران بەشێكی زۆریان ناگەڕێنەوە بۆ زانكۆ.» دەستگیركردنی ئەو خوێندكارانە دوای ئەوە هات، هەفتەی رابردوو لەزانكۆكانی سلێمانی، راپەڕین، گەرمیان و هەڵەبجە خوێندكاران خۆپیشاندان و گردبوونەوەیان ئەنجامدا و داوای خەرجكردنی دەرماڵەیان كرد. هاوڵاتی بۆ بەدواداچوونی زیاتر لەسەر دەستگیركردنی ئەو خوێندكارانە پەیوەندی بە ئارام محەمەد وەزیری خوێندنی باڵای حكومەتی هەرێمەوە كرد، بەڵام ئامادەنەبوو لەسەر دەستگیركردنی خوێندكاران قسەبكات.  هاوكات بەوتەی سەرچاوەیەك لەسەرۆكایەتی زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی لەكاتی سەردانەكەدا هیوا ئەحمەد بەڕێوەبەری ئاسایشی سلێمانی رایگەیاندووە:» ئەو خوێندكارانە بەكەسوكاری خۆیان دەزانن و مامەڵەیەكی زۆر یاساییان لەگەڵدا كراوەو لەئەمڕۆوە بەپێی یاسا ئەو خوێندكارانە ئازاد دەكرێن و دەگەڕێندرێنەوە بۆ ناوەندەكانی خوێندن». بەڵام ئەندامێكی ئەنجومەنی خوێندكارانی ناڕازی زانكۆی سلێمانی دەڵێت: 105 خوێندكار رۆژی دووشەممە 21-11-2022  لەلایەن هێزە ئەمنیەكانەوە دەستگیركراون، وتیشی: بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندن دەكەین و رۆژی یەكشەمە جارێكی تر دەگەڕێینەوە شەقام. هاوڵاتی بەدواداچوونی كرد بۆ دەستگیركردنی ئەو خوێندكارانە، بەوتەی چەند سەرچاوەیەك لەئاسایشی سلێمانی و پۆلیسی سلێمانی، خوێندكارەكان لەچەند شوێنێكی جیاوازو بەشێكیان لەكاتی گەڕانەوەیان لەخۆپیشاندانەكانەوە بۆ ماڵەوە یاخود بۆ بەشە ناوخۆییەكانیان دەستگیركراون، هاوكات دوو مامۆستای زانكۆی سلێمانی و زانكۆی پۆلەتەكنیكی سلێمانی پشتڕاستیان كردەوە كە دەیان خوێندكار دەستگیركراون و ئاگاداری كەسوكاری بەشێك لەو خوێندكارانەیان كردووەتەوە. بەوتەی چەند خوێندكارێكی زانكۆ كە بۆ هاوڵاتی قسەیانكردووە، ئەو خوێندكارانەی ئازادكراون لەئاسایشی سلێمانی بەڵێننامەیان پێ پڕكراوەتەوە كە جارێكی دیكە بەشداری خۆپیشاندان نەكەن. هاوكات دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤی هەرێم لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: دوای بەدواداچونمان لەگەڵ ئاسایشی پارێزگای سلێمانی بڕیارە دوای تەواوبونی رێكارە یاساییەكان  خوێندكارە دەستگیركراوەكان ئازاد بكرێن.

هاوڵاتی لەماوەی كەمتر لەهەفتەیەكدا لەسلێمانی و دهۆك، بەهۆی تەقینەوەی غازەوە 21 كەس گیانیان لەدەستداو 43 كەسی دیكەش برینداربوون، هەردوو رووداوەكە كاردانەوەی زۆریان لێكەوتەوە، حكومەتی هەرێم بڕیاریدا بەكارهێنانی سیستەمەكە رابگیرێت. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەرپەرشتی كۆبوونەوەیەكی تایبەت بەڕووداوەكانی تەقینەوەی غازی لەسلێمانی و دهۆك كرد،  لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی راسپارد كەپێداچوونەوە بەهەموو ئەو شوێنە گشتی و تایبەتانەی ئەم جۆرە سیستەمە بەكاردەهێنن بكەن و لێكۆڵینەوەی جیدی و ورد لەبارەی جۆری غازەكە و لایەنە جێبەجێكارەكان و هۆكارەكانی رووداوەكانی سلێمانی و دهۆك بكەن، تا دەركەوتنی ئەنجامی لێكۆڵینەوەش، بڕیاردرا بەكارهێنانی سیستەمەكە لەو شوێنانەی بەكاردەهێنرێت، رابگیرێت . هاوكات نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێم لەبارەی تەقینەوەكەی دهۆكەوە رایگەیاند: دووبارەبوونەوەی رووداوی تەقینەوەی غاز جێگەی نیگەرانی و مەترسیی جیدییە دەبێت لایەنی پەیوەندیدار بەزووترین كات و بەجیدی لەسەر ئەو بابەتە رابوەستێت و چاودێرییەكی باشتری سیستەمی غازو چۆنیەتیی بەكارهێنانی بكات. هەروەها قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەریم رایگەیاند: هێشتا برینی كارەساتەكەی سلێمانیمان لەدڵەو بەداخەوە ئەمجارە كارەساتی تەقینەوەی غازی لەدهۆك هاتەسەر. لەبارەی راگرتنی كاركردن بەسیستەمی غاز، جەوهەر عەلی، قایمقامی دهۆك دەڵێت: دوای رووداوەكەی دهۆك بڕیاردرا كاركردن بەسیستمی غاز رابگیرێت تاوەكو پێداچوونەوەی پێویست دەكرێت. هاوكات رێكان جەمال، سەرۆكی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی رایگەیاند: كۆمەڵێك بڕیار دەرچوون كە نابێت ئیتر ئەو سیستەمە بەكاربهێنرێت، دوای ئەوە لەو بڕیارانە ئاگادار دەكرێنەوە بزانین شێوازی راگرتنی چۆن دەبێت ئەوكات رێنمایی پێویست دەردەكرێت. نەبەز عەبدولحەمید قایمقامی هەولێر-یش رایگەیاند: بەبڕیاری سەرۆكی حكومەت كاركردن بە سیستەمی غاز بەهەموو شێوەیەك راگیراوەو بۆ ئەوەش تیمەكانمان راسپاردووە ئاگاداری سەرجەم كۆمپانیاكان بكەنەوە كە نابێت سیستمی غاز بۆ هیچ كەسێك دابنێن. سیستمی شۆفاژ كەئێستا لەهەرێمی كوردستان باوە بەشێوەیەكە كە شۆفاژەكە لەنێو ژوورەكانی ماڵەكەدا دادەنرێت و لەڕێگەی ئاوەوە گەرم دەبێت، ئاوەكەش لەڕێگەی دوو ئامێر كە بە سیستمی غازی (ئێڵ پی جی)یەوە بەستراونەتەوە گەرم دەبێت، واتە غاز راستەوخۆ لەنێو شۆفاژدا نییە، تانكی غازەكەش لەسەربانی ماڵەكە دادەنرێت، بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان پێویستە بەكۆمەڵێك رێنمایی و مەرجی سەلامەتی دابنرێت، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرێت لەئێستادا زۆرێك لەو تانكی غازانە مەرجی سەلامەتییان نییە و لەكاتی تەقینەوەیان لەناو ماڵان و شوێنە گشتییەكان كارەساتی وەك ئەوەی سلێمانی و دهۆك دەخوڵقێنن. زیاتر لە 18 ساڵە سیستەمی شۆفاژو غازی LPG لەهەرێمی كوردستان پەرەی پێدراوە، لەهەولێر 15 كۆمپانیاو لە سلێمانی 33 كۆمپانیا مۆڵەتی دانانی سیستمی شۆفاژیان هەیە. ئێوارەی پێنجشەممەی رابردوو 17-11-2022، بەهۆی تەقینەوەی غازی سیستمێكی شۆفاژ، خانوویەكی سێ نهۆمی لەسلێمانی رووخاو بەهۆیەوە 15 هاونیشتمانی گیانیان لەدەستداو 11ی دیكە برینداربوون، هەروەها درەنگانی شەوی دووشەممە 21-11-2022 لەگەڕەكی گرێ باسێ لەبەشە ناوخۆییەكی زانكۆی دهۆك بەهۆی هەمان سیستمی غازی شۆفاژەوە تەقینەوە روویداو لەئاكامدا شەش كەس گیانیان لەدەستداو 32 كەسی دیكەش برینداربوون.

عەمار عەزیز لەدهۆك 21 كەس بەتۆمەتی بڕینی دار دەستگیردەكرێن و دەدرێنە دادگا، بڕینی دار لەكاتێكدایە ئەمساڵا بەهۆی گرانی نرخی نەوت بەشێكی زۆری خەڵك گەڕاوەتەوە بۆ سۆپای دار، بەتایبەتی لەناوچە شاخاوییەكان. عەبدولكەریم رەشید، دانیشتووی ناحیەی شیلادزێی سەر بەقەزای ئامێدی-یە بەهاوڵاتی ی وت:»پێش هەفتەیەك یەك بەرمیل نەوتمان وەرگرت بە 103هەزار دینار، حكومەت لەبری یەك بەرمیل پێویستە بۆ ناوچە شاخاوییەكان بەلایەنی كەم دوو بەرمیل بۆ هەر خێزانێك دابین بكات، یەك بەرمیل بۆ ناوچەكەی ئێمە تەنها بەشی مانگێک دەكات ئەی مانگەكانی تر چی بكەین، یان دەبێت بەرمیلێك تادوو بەرمیلی تر بكڕین،  یانیش سوود لەسۆپای دار وەربگرین، ئێستا زۆرینەی خەڵكی شێلادزێ سۆپای داریان هەیە، نەوت گرانەو هەموو كەسێك ناتوانێت بەرمیلێك بە 260 هەزار بكڕێت». وتیشی:» سۆپای دارم هەیە، بەڵام هەرگیز داری تەڕ بەكارناهێنم، لەهاوینان داری وشك كۆدەكەمەوەو لەزستان بەكاریدەهێنم، ئەگەر نەوت بۆ خەڵك دابین نەكات، بەدڵنیاییەوە خەڵك پەنا بۆ داربڕین دەبەن، هیچ كەسێك حەزناكات دارببڕێت بەڵام ناچارە تاخۆی و خێزانەكەی لەسەرمای زستان بپارێزێت». هوشیار سەلیم، مامۆستایە لەدهۆك بەهاوڵاتی وت: «حكومەت لەلایەك دار دەچێنێت و لەلایەكی تر بەهۆی دابەشنەكردنی نەوت و گرانی نرخەكەی دەرفەتی رەخساندووە بۆ داربڕین، ئەگەڕ راستە حكومەت لەخەمی ژینگەدایە با لەجیاتی یەك بەرمیل دوو بەرمیل بەخەڵك بدات و بەنرخێكی هەرزان، خێزان هەیە لەم دهۆكە 103هەزار دیناری نیە ئەو بەرمیلە نەوتەی حكومەت وەربگرێت، ئەی چۆن بتوانێت بەرمیلێك نەوت بە 260 هەزار دینار بكڕێت،  هەمووی خەتای حكومەتەو ئەو بەرپرسیارە لەتێكدانی ژینگەی هەرێمی كوردستان». «ساڵی رابردوو یەك بەرمیل لەبازاڕدا دەوروبەری 170بۆ180هەزار بوو، ئەمساڵ زیاتر لە 100 هەزاری چووەتەسەر، لەهەمانكاتدا حكومەتیش ئەو نەوتەی دابەشی دەكات گرانی كردووە، حكومەت بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ خەڵك هاوكارنیە بۆیە ئەم دۆخەی ئێستا دروستبووە»هوشیار سەلیم وای وت. جەمال سەعدۆ، فەرماندەی هێزی دهۆك بۆ پاراستنی ژینگە بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا21 كەسمان بەتۆمەتی بڕینی دار دەستگیركردووە، تۆمەتبارەكانمان رەوانەی دادگا كردووە بەمەبەستی لێكوڵینەوەو سزادانیان، ئێمە لەهەر ناوچەیەك چەند مەفرەزەیەكی گەڕۆكمان هەیە، جگە لەمەش ئاگاداری پەروەردەو ئەوقافمان كردووە كەداوا لەخەڵك بكەن بەهیچ شێوەیەك دەست بۆ بڕینی دار نەبەن». وتیشی:»لەزۆربەی ناوچە شاخاوییەكان مەفرەزەی گەڕۆكمان هەیە، خەڵكیش زۆر هاوكارە لەگەڵمان بۆ دەستگیركردنی سەرپێچیكاران و زانیاریمان دەدەنێ‌، ئێمەش جیاوازی لەنێوان هیچ كەسێكدا ناكەین، هەركەسێك دار ببڕێت دەستگیردەكەین». لەبارەی سزای سەرپێچیكەران جەمال سەعدو وتی:»سزای سەرپێچكەران بەپێی تەمەنی دارەكە دەستنیشان دەكرێت لەدوو ملیۆن دینار دەستپێدەكات تاحەوت ملیۆن دینار، زیندانكردنیش لەیەك مانگ تا شەش مانگ، دواجار دادوەر بڕیاری كۆتایی دەدات.

هاوڵاتی تادێت رۆژەكانی بەردەم كابینەكەی محەممەد شیاع سوودانی بۆ ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣و ناردنی بۆ پەرلەمان كەمتر دەبێتەوە لەكاتێكدا بودجەكە بەگەورەترین بودجە لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە دادەنرێت، ئەمە لەكاتێكدایە كە هەفتەی رابووردووش پەرلەمانی عێراق ماوەی كاركردنی تەشریعی خۆی یەك مانگ درێژكردەوە ئەویش تەنیا لەپێناوی تێپەڕاندنی چەندین پرۆژە یاسادا كەیەكێك لەو یاسایانە پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ە، وەزیری دارایی عێراقیش رایگەیاندبوو یەكێك لەكارە لەپێشینەكانی حكومەت ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەیە. بەپێی ئەو زانیارییانەی خراوونەتەڕوو بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ جیاواز لەبودجەی ساڵانی رابووردوو كە لەدۆخی جەنگ و كەمی نرخی نەوت و كۆرۆنا و قەیرانی جۆراوجۆری تری ئابووری و سیاسیدا ئامادە دەكراو جێبەجێدەكرا، بودجەی ساڵی داهاتوو لەدۆخێكی ئابووری سەقامگیرو بەرزی نرخی نەوت و بەرزی نرخی دۆلار بەرامبەر دینارو نەبوونی هیچ جەنگ و قەیرانێكی ئابووری لەعێراقدا ئامادەدەكرێت و چاوەڕواندەكرێت بڕەكەی لەنێوان ١٢٥ ملیار بۆ ١٣٥ ملیار دۆلار بێت و یەدەگی نەختینەیی عێراقیش ١٠٠ ملیار دۆلار بێت، هەر بەپێی زانیارییەكانیش نرخی بەرمیلێك نەوت لەبودجەدا لەنێوان ٧٠ بۆ ٨٠ دۆلار دیاریكراوەو ئەگەر بێت و نرخی نەوت لەو رێژە دابەزێت ئەوا بودجە تووشی كورتهێنان دەبێت، لەو بڕە پارەیەی كۆی بودجەش نزیكەی ١١٠ ملیار دۆلاری لەداهاتی نەوتەو ئەوەی تری دەمێنێتەوە داهاتی نانەوتییە. محەممەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق هیوای خواست نرخی بەرمیلێك نەوت جێگیر بێت و نەڕواتە سەرووی ١٠٠ دۆلارەوە، هاوكات بەجۆرێكیش دانەبەزێت كاربكاتە سەر خستنەڕوو و داواكاری نەوت، هەروەها ئاماژەشی بەوەكرد كە لەگەڵ وڵاتانی ئۆپێك گفتوگۆ دەكات سەبارەت بەزیادكردنی بڕی بەرهەم و هەناردەكردنی نەوت. سەبارەت بە پرۆژەیاسای بودجەش سودانی ئەوەی ئاشكراكرد لەپرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ سندوقێكی بۆ لێبڕینی بەشێك لەداهاتی نەوت جێگیركردووە كە تەرخاندەكرێت بۆ برەوپێدان و گەشەكردنی بوارەكانی نیشتەجێكردن و پەروەردە و تەندروستی و چەندین بواری تر، ئاماژەی بەوەشكردووە ئامانجی ئەم سندوقە چالاكتركردنی كەرتی تایبەت و بنەبڕكردنی گەندەڵی و دابینكردنی دەیان هەزار هەلی كارو هاندانی كاركردنە لەكەرتی تایبەت لەبری كەرتی گشتی. بەپێی زانیارییەكانیش سەرمایەی ئەو سندوقە نزیكەی پێنج ملیار دۆلار دەبێت لەداهاتی نەوت دابیندەكرێت، هەروەها ئەوەی ئەم سندوقە جیادەكاتەوە ئەوەیە كەداهاتەكەی ناكەوێـتە ژێر دەستی وەزارەتەكانی حكومەتەوە، بەڵكو هۆكارێكی تەمویلكردنی كەرتی تایبەتە بۆ جێبەجێكردنی پرۆژە تەواونەكراوەكان و لەبری ئەوەی قەرزی دەرەكییان بۆ بكرێت پارەكەی لەڕێگای ئەم سندوقەوە دابیندەكرێت، بەجۆرێك سەرۆكوەزیرانی عێراق دەیەوێت ئەو پرۆژانە تەواوبكات كە لەسەدا ٧٠یان تەواوكراون و كاركردن تیایدا راوەستاوە. ئامادەكردنی پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ لەكاتێكدایە چەند لایەنێكی سیاسی عێراق باسیان لەپێویستی ئامادەكردنی بودجەی سێ ساڵی داهاتوو بۆ عێراق دەكردەوە تا بەیەك پاكیج لەپەرلەمان دەنگی لەسەر بدرێت، بەڵام هەرزوو لەلایەن لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراقەوە ئەو بیرۆكەیە رەتكرایەوەو رایانگەیاند بودجە تەنیا بۆ یەك ساڵە چونكە هەموو ساڵێك داهاتی حكومەت گۆڕانكاری بەسەردا دێـت و ناتوانرێت بودجەی سێ‌ ساڵ لەسەریەک ئەگەر بنیاتبنرێت. بەگوێرەی رۆژنامەی نیمچە رەسمی حكومەتی عێراق، خەرجی فیعلی حكومەتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢٢، لەسەدا ٤٢ی بۆ مووچە بووە و لەسەدا ٢٤ی بۆ چاودێری كۆمەڵایەتی و لەسەدا ١٠ی بۆ بەخشین و هاوكاری و لەسەدا ١٤ی قەرز بووە، ئەمە جگە لەوەی لەسەدا ٩٠ی خەرجییەكان هیچ بەرهەمێكی راستەقینەیان نەبووە، بەپێی رووپێوییەكانی وەزارەتی پلاندانانیش لەئێستادا لەعێراقدا حەوت هەزار پرۆژە نزیكەی ٢٥٠ ترلیۆن دیناریان پێویستە بۆ تەواوكردنیان.

سەركۆ جەمال بڕیارە بەشێك لەدەستگیركراوانی بادینان تامانگی 12ی ئەمساڵ ئازاد بكرێن و بەشێكی دیكەشیان دەكەوێتە ساڵی داهاتوو، تاماوەی زیندانیەكەشیان تەواونەكەن دەسەڵات رێگەنادات ئازادكردنی بەمەرج بیانگرێتەوە، داوای گواستنەوەی گیراوانیش لەچاكسازی گەورانی هەولێرەوە بۆ سلێمانی راگیراوە. بەشدار حەسەن سەرۆكی تیمی پارێزەرانی دەستگیرکراوانی بادینان بەهاوڵاتی وت:» لە 10 هەتا 15-12-2022 بەشێك لەگیراوانی بادینان ئازاددەكرێن، ئەوانیش «كۆڤان تاریق لە 10-12-2022 ئازاد دەكرێت، نێچیرڤان بەدیع لە 13-12-2022، ئەمجەد یوسف مستەفا لە 11-12-2022 ئازاد دەكرێت، یوسف شەریف لە 11-12-2022 ئازاد دەكرێت». وتیشی: «مەحمود ناجی لە 9-12-2022 ئازاد دەكرێت، ژمارەیەكیشیان لەساڵی داهاتوو ئازاد دەكرێن ئەوانیش هاریوان عیسا 16-3-2023 ئازاد دەكرێت، ئەیاز كەرەمیش هەر لەو بەروارە ئازاد دەكرێت، هاوكات هەریەك لە شڤان سەعیدو گوهدار زێباری لەهەمان بەروار ئازاد دەكرێن، بەڵام شێروان شێروانی لە 16-6-2023 ئازاد دەكرێت». سەرۆكی تیمی پارێزەرانی گیراوانی بادینان ئاماژە بەوەدەكات «تائێستا 13 سزادراوی بادینان لەزیندانەكانن، 10یان لەچاكسازی گەورانن، یەكێكیان لەئاسایشی گشتییە كەئەویش بڵند ئامێدییە كە سەرتاشەو تەنها لەبەر وتنی گۆرانییەك بۆ زیندانیانی بادینان دەستگیركراوەو دووانیشیان لەزیندانی زركانن لەدهۆك». بەوتەی سەرۆكی تیمی پارێزەرانی گیراوانی بادینان، داوای گواستنەوەی گیراوانی بادینانیان لەچاكسازی گەورانی هەولێرەوە بۆ سلێمانی راگرتووە، هۆكارەكەشی  بەوتەی بەشدار حەسەن «داوای تەممیزمان كردووەو ئەگەر لەدادگای تەممیزیش بێهیوا بووین ئەوكات دیسان داوای گواستنەوەیان بۆ سلێمانی دەكەین». وەك بەشدار حەسەن دەڵێت:»هۆكاری ئازادنەكردنی بەمەرجی گیراوانی بادینان ئەوەیە بەیاسای تیرۆر دەستگیركراون و ئەو مافەیان پێ رەوا نابینرێت كە بەمەرج ئازاد بكرێن». هاوكات مونا یاقو سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەم ماوەیەی دواییدا چەند كێشەیەك روویدا بۆ هەندێكیان بەتایبەت گیراوانی شیلادزێ كەداواكەیان بۆ ئازادكردنی بەمەرج رەتكرایەوە، ئیتر داوایانكرد بچنە سلێمانی بەڵام ئەو داواكارییەیان راگیراوە، ئێستا هیچ گیراوێكی بادینان لەزیندانی تاكەكەسی نەماوەتەوە، چونكە دوو كەس بوون گوهدارو شێروان بەڵام بەئێمەیان وت كەئەوانیش لەزیندانی تاكەكەسی نەماون». سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ دەڵێت:»ئێمە سەبارەت بەئازادنەكردنیان داوای وەڵامی فەرمیمان لەداواكاری گشتی كرد، ئەوان وتیان بەهۆی ئەوەیە ساڵی 2018 بڕیارێك دەرچووە كە ئەو كەسانەی بەپێی ئەو ماددەیە گیرابن (ماددەی سێی تیرۆر) نابێت ئازادكرنی بەمەرج بیانگرێتەوەو دەبێت سزای خۆیان تەواو بكەن، بەڵام دوای تەواوبوونی ماوەكەیان پێویستە ئازاد بكرێن». كامەران عوسمان ئەندامی تیمی كوردستانی عێراقی رێكخراوی سی پی تی ئەمریكی بەهاوڵاتی وت:»ئەوانەی شیلادزێ كە مانگی 12 ماوەی بەندیان كۆتایی پێدێت، بەڵام لەسەر كارتەكەیان نووسرابوو مانگی یەك لەگەڵ پارێزەرەكانیان هەڵەكەمان چاككردەوە، ئەو 32 رۆژەی زیادكرابوو لابرا«. وتیشی:» لەبادینان تائێستاش ژمارەیەكی زۆر دەستگیركراو لەزیندانەكانن و دادگایی نەكراون، ژمارەیەكیش بەبێ ئەوەی شوێنیان بزانرێت لەزیندانن».

هاوڵاتی رۆژی پێنجشەممە لە 62یەمین رۆژی ناڕەزایەتییەکان لە 90 شار و شارۆچکەی رۆژهەڵات و ئێران مانگرتن بەڕێوەچو و دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە هاوکات لە 220 ناوچە 80 شار و شارۆچکە ناڕەزایەتیی ئەنجام درا و 16 زانکۆش بەشداریی مانگرتن و ناڕەزایەتییەکانیان کرد. میدیای سەر بە دەسەڵات لە ئێران مەرگی ئەفسەرێکی بە ناوی ئیسماعیل چەراغی راگەیاند و ئاشکرای کردوە ئەو ئەفسەرەی یەکە ئەمنییەکان لە ئەسفەهان و لە ناڕەزایەتییەکانی شارەکەدا بریندارکراوە بەڵام دواتر لە نەخۆشخانە مردوە. شەوی پێنجشەممە لە شاری شیراز پێکدادانی توند لە نێوان هێزە ئەمنییەکان و گەنجانی ناڕازیی رویدا. سەرچاوەکانی مافی مرۆڤ بڵاویان کردوە میلاد مەعروفی تەمەن 23 کە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە  بریندار کرابوو لە نەخۆشخانە شاری بۆکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان گیانی لەدەستدا. هەر لە بۆکان کەسێکی دیکە بە ناوی غەفور مولودی لە شاری بۆکان بەتەقەی هێزە ئەمنییەکان کوژرا، لە خۆپیشاندانەکانی بۆکان و سنە لانیکەم چوار کەس کوژراون. شەو لە زۆربەی شەقامەکانی شاری خۆی لە رۆژهەڵاتی کوردستان ناڕەزایەتیی بەڕێوەچوو لە جوانڕۆ و پاوە و بیجاڕ و بانە چەند شارێکی دیکە گەنجانی کورد هەر لەسەر شەقامەکان بون و دروشمیان دژی دەسەڵاتی ئێران دەوتەوە. لە دەیان گەرەکی شاری بۆکان خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان بەشەو بەردەوام بو. لە شاری پیرانشار گەنجان لەسەر شەقامەکان بون و رایانگەیاند بۆکان بە تەنها نییە، خەڵکی پیرانشار پشتیوانییە. شەوی پێنجشەممە لە زۆربە شەقامە سەرەکییەکانی تارانی پایتەخت ناڕەزایەتیی بەڕێوەچو و گەنجان بە کردنەوەی ئاگر بەرەنگاری هێزە ئەمنییەکان بونەوە. لە سێ رۆژی رابردوی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان 16 کەس کوژران رۆژی پێنجشەممەش ناڕەزایەتییەکان بە مانگرتنی سەرتاسەریی دەستی پێکردەوە و بە هەزارن کەسیش لە سنە و بۆکان و سەقز و کامیاران بەشدارییان لە بەخاکسپاردنی کوژراونی ناڕەازیەتییەکاندا کرد. شەوی چوارشەممە لە شارەکانی کامیاران و سەقز و ئیلام و بۆکان بەهۆی هێرشی هێزە ئەمنییەکانی ئێران بۆسەر ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانەکان لانیکەم شەش کەس کوژران کە یەکێک لەو کوژراوانە مێرمنداڵێکی تەمەن 16 ساڵ بو. تەنها  لە شاری بۆکان سێ گەنج بە ناوەکانی ئەسعەد رەحیمی، سالار مجاور، محەمەد حەسەنزادە لە ناڕەزایەتییەکانی شەوی چوارشەممەی رابردو کوژران تا شەوی پێنجشەممەش گەنجێک و پیاوێکی دیکە لە بە ناوەکانی میلاد مەعروفی و غەفور مولودی کوژران. لە لایەکی دیکەوە هەر شەوی رابردو کر لە شاری ماڵئەمیر لە پارێگای خوزستان هێرشی چەکداریی رویدابو ژمارەی کوژراون بەرز بوەوەو پێنج ئەندام و چەکداری هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژران و سێ منداڵیش لەو هێرشەدا گیانیان لەدەستدا. لە سەقز و بۆکان و کامیاران، بە بەشداریی هەزار کەس و بە سرودی شۆڕشگێڕانە تەرمی پێنج گەنج و لاوی ئەو شارانە بەخاکسپێردران. لە شاری سنەش بە رێوڕەسمی جەماوەریی یادی چلەی مەرگی چوار کوژراوی ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە کرایەوە. دوای رێوڕەسمی چلە و بەخاکسپاردنی کوژراوانی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، خۆپیشاندانی جەماوەریی لە سەرتاسەری ئەو بەشەی کوردستان دەستی پێکردەوە. بە پێی ئامارەکانی رێکخراوی مافی مرۆڤ تەنها لە 48 کاتژمێردا لانیکەم16 گەنج و لاوی شارەکانی بۆکان و سەقز و ئیلام و کامیاران گیانیان لەدەستداوە. بە گشتی لە 62 رۆژ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی رۆژهەڵات زیاتر لە 75 گەنج و لاوی ئەو بەشە لە کوردستان کوژراون و هاوکات ژمارەی کوژراوانی ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەکانی ئێران گەیشتوەتە 362 کەس و زیاتر لە 16 هەزار کەسیش دەستگیر کراون. بە گشتی سێ رۆژە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و زۆربەی شارەکانی ئێران نائارامیی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە و هێزە ئەمنییەکانیش بە شێوەیەکی توند روبەڕوی ناڕەزایەتییەکان دەبنەوە. رۆژی پێنجشەممەش لە تارانی پایتەخت و زۆربەی شارەکان دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە و خۆپیشدانان و ناڕەزایەتییەکانیش لە زۆربەی زانکۆکان بەردەوام بون.  

هاوڵاتی یوتێرنی بەردەم شاری پزیشكی فاروق لەسەر شەقامی مەلیك مەحمود قەرەباڵغیەكی زۆری لەسەرە، فاروق مەلا مستەفا، سەرمایەداری نیشتمانی پڕۆژەیەكی ئەندەرپاس لەو شوێنەدا دورستدەكات و بڕیارە لەماوەی ساڵێكدا تەواوبكرێت، بەتەواوكردنی پرۆژەكە چاوەڕواندەكرێت كێشەی زۆری هاتووچۆ لەو شەقامەوە بۆ زیاتر لەچوار گەڕەك ئاسان بكات و قەرەباڵغیەكی زۆر لەشەقامەكە كەمبكاتەوە. لەڕێكەوتی 3/11/2022، بەئامادەبوونی سەرۆكی شارەوانی سلێمانی و بەشێك لەدەزگاكانی راگەیاندن، فاروق مەلا مستەفا سەرۆكی گروپی فاروق بۆ وەبەرهێنان  لەسەر شەقامی مەلیك مەحمود، بەردی بناغەی ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفای دانا كەئامانج لێی كەمكردنەوەی قەڕەباڵغییە لەو شەقامەداو خزمەتێكیشە بەشاری سلێمانی. پرۆژەكە بەوتەی زەردەشت رەفیق بەڕێوەبەری راگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی، تێچووی زیاتر لەحەوت ملیار و سێسەدو یەك ملیۆن دینارەو ماوەی پرۆژەكەش 365 رۆژە، واتە لەماوەی ساڵێكدا تەواو دەكرێت. بەڕێوەبەری راگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی دەڵێت: لایەنی جێبەجێكاری پرۆژەكە گروپی فاروق بۆ وەبەرهێنانەو سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی سەرپەرشتی دەكات و خزمەتێكی بەرچاوی  شاری سلێمانی و رێبوارانی ئەو رێگایە دەكات. بەڕێوەبەری راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی بەختیار محەمەد بەهاوڵاتی وت: «ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفا یاخود هەر پرۆژەیەكی دیكە بۆ شاری سلێمانی بەتایبەتی پرۆژەكانی ئەندەرپاس لەئێستادا گرنگییەكی حەتمییە بۆ شاری سلێمانی». وتیشی: «بەبۆچوونی ئێمە وەك ئەوەی لەهاتوچۆدا كاردەكەین و بەئاگاین، سلێمانی بەلایەنیكەم لەئێستادا پێویستی بەپێنج ئەندەرپاسی دیكە هەیە، ئەو ئەندەرپاسانە رۆڵ و كاریگەرییان لەوەدایە كە لۆدو قەرەباڵغی شەقامە سەرەكییەكان كەمدەكەنەوە، ئەگەر ئەم پرۆژەیەش تەواوببێت دیاردەی پێچكردنەوە بەدوو ریز و سێ ریزی یوتێرنەكان و قەرەباڵغی شەقامەكە ناهێڵێت». بەوتەی بەڕێوەبەری راگەیاندنی هاتوچۆی سلێمانی، جگە لەلۆدی شەقامەكە سودی بۆ چەندین گەڕەك و فەرمانگە و پەیمانگە و كۆلێژ دەبێت كە پێشتر ئەو كەسانەی سەردانیان دەكرد تووشی قەرەباڵغی دەبوون، بۆیە ئەندەرپاسی فاروق مەلا مستەفا بەپرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ شاری سلێمانی هەژماردەكرێت». بەختیار محەمەد دەڵێت: «ئەندەرپاسەكە تازوو تەواوببێت باشترە، چونكە پرۆسەی تۆماركردنی ئۆتۆمبێل پرۆسەیەكی بەردەوامەو زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانیش بەردەوامەو شارەكەش جموجوڵی بازرگانی و رۆشنبیری و چەندین چالاكی رۆژانەی تێدایە، بۆیە پێویستمان بەمجۆرە پرۆژانەیە، بەتەئكید دەستخۆشی لەلایەنی جێبەكاری پرۆژەكە دەكەین و خزمەتێكی بەرچاوە بەشاری سلێمانی». لەكاتی دانانی بەردی بناغەی پرۆژەكە، لەیلا عومەر، سەرۆكی شارەوانی سێمانی ئاماژەی بەگرنگیی و بایەخی پڕۆژەكە كرد لەكەمكردنەەی قەرەباڵغی لەخزمەتی شاری سلێمانی و سوپاسی كۆمپانیای جێبەجێكاری كرد لەزوو هاتنە پێشەوەو تەواوكردنی دیزاینی پڕۆژەكە. لەلایەن خۆشیەوە شارەوانی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: تەواوكردنی ئەندەرپاسەكە دەبێتەهۆی چارەسەركردنی كێشەی یوتێرن (U-turn)ی سەر شەقامی مەلیك مەحمود نزیك شاری پزیشكی فاروق و ئاسانكردنی هاتوچۆ لەسەر شەقامی بازنەیی مەلیك مەحمودەوە بۆ  گەرەكەكانی (كازیوەو ئیبراهیم ئەحمەدو هیواو پەری) و رێگەدان بەیوتێرن (U-turn) لەسەر شەقامەكە بە ئاستی جیاواز كەئەمەش دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی رووداوی هاتوچۆو قەرەباڵغی لەسەر شەقامی بازنەیی مەلیك محمود. گروپی كۆمپانیاكانی فاروق لەسلێمانی و شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان چەندین پرۆژەی بۆ خزمەتی هاووڵاتیان جێبەجێكردووەو بەردەوامیشە، مانگی حەوتی ئەمساڵ، كۆمپانیای ئاسیاسێل كە سەر بەگروپی كۆمپانیاكانی فاروقە، رووبەری 800 دۆنمی لەشاخی گۆیژە لەسلێمانی سەوزپۆش كرد كە پرۆژەكەش بەكۆی گشتی یەك ملیۆن دۆلاری تێچوو.

هاوڵاتی ئێران لەدوای مەرگی ژینا بەسەركوتی خۆپیشاندەران لەناوخۆی وڵاتەكەو رۆژهەڵاتی كوردستان نەوەستاوەتەوەو لەماوەی كەمتر لە 50 رۆژدا بۆ جاری دووەم بە مووشەك و فڕۆكەی  بێفڕۆكەوانی خۆكوژ هێرشی كردەسەر بنكە و بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەكۆیەو زڕگوێزو برادۆست لەهەرێمی كوردستان. ئێران بەپشتبەستن بەماددەی 51ی جاڕنامەی نەتەوەیەكگرتوەكان هێرشەكانی ئەنجامدەدات، بەڵام بەپێی ئەو ماددەیە هەر حكومەتێك مافی وەڵامدانەوەی هەیە كەهێرشی سەربازیی بكرێتەسەر لەكاتێكدا حزبەكانی رۆژهەڵات خۆیان دەڵێن هیچ هێرشێكی سەربازییان دژی ئێران ئەنجامنەداوەو هیچ هێزێكیشیان لەسنوری ئێران نیە. سوپای پاسدارانی ئێران لەساڵی 2018ەوە زۆرترین جار بەموشەك هێرشی كردووەتەسەر بنكە و بارەگاكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئەو هێرشانەش دوای ئەوەی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی ئێران لەساڵی رابردودا داوای لەبەرپرسانی باڵای عێراق كرد ئەو پارتانە لەچەك داماڵن، زۆر زیاتری كردووە. بیانوی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ هەردوو هێرشەكە كەنزیكەی 90 كەس تێیدا بووەتە قوربانیی ئەوەیە كە پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان جموجۆڵیان دژی كۆماری ئیسلامی هەیە و 100 كەس لەئەندامانی ئەو پارتانەش لەناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دەستگیركراون. بیانوەكانی سوپای پاسدارانی ئێران ئەو پارتانەی رۆژهەڵاتی كوردستان كەنزیكەی (36) ساڵە بنكەو بارەگایان لەباشوری كوردستان هەیەو بە بەردەوامی جەختیان لەوە كردووەتەوە كە پاراستنی سەروەریی خاكی هەرێم بۆ ئەوان گرنگە و نایانەوێت ببنە بیانوی نەیارانی كورد بۆ هێرشكردنە سەر هەرێمی كوردستان. لەساڵی  1991 تائێستا سوپای پاسدارانی ئێران دەیان جار هێرشی كردووەتەسەر بارەگاكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم بەڵام ئەو هێرشانە لەساڵی 2018 بەموشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكەی خۆكوژ زیادیانكردووە لەكاتێكدا راپەڕینی هاوشێوەی دوای مەرگی ژینا لە رۆژهەڵاتی كوردستان رووی نەداوەو كۆماری ئیسلامیش هیچ كاتێك باسی لەدەستگیركردنی ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی ئەو پارتانەی لەناوخۆی ئەو بەشە لەكوردستان نەكردووە. محەمەد پاكپور، فەرماندەی هێزە وشكانییەكانی سوپای پاسدارانی ئێران لەلێدوانێكدا بۆ ئاژانسی هەواڵی فارس رایگەیاند: دوای هێرشەكانی (28/9/2022) هۆشدارییان داوەتە حكومەتی عێراق و بەرپرسانی هەرێمی كوردستان بۆ چەككردن و دوورخستنەوەی چەكدارانی نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران بەڵام ئەو پارتانە وەك خۆیان ماونەوەتەوە و ئەوەش هۆكاری دووبارەبوونەوەی هێرشەكانی سوپای پاسداران بووە. پاكپور، ئاماژەی بەوەكردووە كە پێشتر شاندێكی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنی و سەربازیی عێراق و هەرێمی كوردستان كۆبووەتەوە بۆ دەركردنی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بڕیاربووە ئەو پارتانە دووربخرێنەوە. بەوتەی ئەو، حزبەكان دەستیان هەبووە لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران و هۆكارێك بوون بۆ تێكدانی ئاسایشی سنورەكانی و زیانگەیاندن بەكۆماری ئیسلامی ئێران. پاكپور وتووشیەتی بەغداو هەولێر بەڵێنیان دابوو رێگریی بكەن لەجموجۆڵی پارتەكانی نەیاری ئێران لەهەرێمی كوردستان، بەڵام دوای 50 رۆژ ئەو بەرپرسانە بەڵێنەكانیان جێبەجێ نەكردووە. مێژوو پیشانی داوە هەركاتێك دەسەڵاتی ئێران دەكەوێتە مەترسییەوە یەكەم هەنگاوی هێرشكردنە سەر پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانەو دواتریش تۆماتباریان دەكات بەدەستی دەرەكی بەتایبەت پەیوەندیی لەگەڵ ئەمریكاو ئیسرائیل و لەم دواییانەشدا سعودیەو بەریتانیا-شی پێ زیاد كردووە. ساڵی 1984 دوای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی نێوان پارتەكانی رۆژهەڵات و فشارەكانی سوپای پاسداران، هێزەكانی ئەو پارتانە بەتەواوەتی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دابڕان و روویان لەناوچەكانی (سەفرە، زەروون، گەڵاڵە، مەعلومە و چەند ناوچەیەكی دیكە)ی باشوری كوردستان كردو دوای ساڵانێك مانەوە لەو شوێنانەو دوای راپەڕینی ساڵی 1991 هێزەكانی سەر بەحزبی دیموكراتی كوردستان و كۆمەڵەو خەباتی ئیسلامی بەتەواوەتی لەچەند بارەگاو ئۆردوگایەك جێگیركران و لەسەر داواو رێنمایی بەرپرسانی هەرێم زۆربەی چالاكی و جموجۆڵە سەربازییەكانی خۆیان لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران راگرت. كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی 1991 تائێستا دەیان هێرش و پەلاماری لەدژی بنكەو بارەگا و ئەندامانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان ئەنجامداوەو دەڵێت ئەو حزبانە دوای (25)ساڵ بەڵێنی خۆیان بۆ ئەنجامنەدانی هێرشی سەربازیی لەناوخاكی ئێراندا شكاندووەو لەهەرێمی كوردستانەوە دژی ئێران چالاكیی دەكەن بۆیە موشەكەكانی سوپای پاسداران ئامادەن بۆ بەئامانجگرتنی ئەو حزبانەو نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی لەناوچەكەدا. ژمارەیەك لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كە بریتین لەحزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا) و هەروەها كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كوردستان و كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لەساڵی 2016-وە چەند بنكەیەكیان لەبناری چیای هەڵگورد  لەناوچەكانی نێوان رۆژهەڵاتی كوردستان و هەرێمی كوردستان جێگیركرد كەئەمەش بووەتەمایەی توڕەیی كۆماری ئیسلامی ئێران و كاردانەوەی چەكدارانی سوپای پاسداران دژی بنكەكانی پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە، بەڵام دوای هێرشەكانی كۆتایی مانگی ئەیلول بەشێك لەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان رایانگەیاند لەسەر خواست و داواكاری حكومەتی هەرێم هێزەكانیان لەسنوری ئێران گواستوەتەوە.  پێشتر عەلی شەمخانی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران لە رێكەوتی (10/8/2021) دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ فواد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق، رایگەیاند تاران بەرپرسانی بەغداو هەولێر-ی لەجموجۆڵی نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان و ناوچە سنورییەكان ئاگاداركردووەتەوەو ئەگەر بەرپرسانی عێراق و هەرێمی كوردستان حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێم دەرنەكەن ئەوا سوپای پاسداران كاردانەوەی توندی بەرامبەر ئەو حزبانە دەبێت. شەمخانی لە (12/9/2021) دوای ئەوەی لەتاران لەگەڵ مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی پیشووی عێراق كۆبووەوە جارێكی دیكە هەڕەشەی لەپارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كردووەو داوای لەكازمی كرد كە بەپەلە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەرێمی كوردستان دەربكرێن چونكە بەوتەی ئەو بەرپرسە، جمۆجۆڵ و چالاكیی ئەو هێزانە لەچوارچێوەی پلانەكانی ئەمریكادایە لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران. شەمخانی لەكاتی گفتوگۆ لەگەڵ كازمی، جەختی لەوە كردووەتەوە كەحزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان  لەهەرێم مەترسین بۆسەر ئاسایشی سنورەكانی نێوان عێراق و ئێران، بۆیە دەبێت بەپەلە پێشمەرگەكانی ئەو حزبانە لەچەك داماڵرێن و لەهەرێم دەربكرێن. هێرشە موشەكییەكانی ئێران ئێران لە 8ی ئەیلولی 2018 بەموشەك هێرشی كردەسەر بارەگانی حزبی دیموكرات لەقەزای كۆیە و بەهۆی ئەو هێرشانەشەوە 16 پێشمەرگە و ئەندامی سەركردایەتی ئەو حزبە كوژران و لەساڵی 2019دەستی بە بۆردومانی چڕی سنورەكانی چیای هەڵگوردو ناوچەی برادۆست لەهەرێمی كوردستان كردووە بەبیانوی بوونی پێشمەرگەكانی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان. جارێكی دیكە سوپای پاسدارانی ئێران لە رێكەوتی (28/9/2022) واتە 12 رۆژ دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی بەموشەك و فڕۆكەی خۆكوژ هێرشی كردەسەر بنكە و بارەگاكانی حدكا و كۆمەڵەكان و پاك لەهەولێرو كۆیەو سلێمانی كە بووەهۆی كوژرانی 18 كەس كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵ بوون و هاوكات بریندابوونی 62 كەسی لێكەوتەوە. لەهێرشەكانی رۆژی دووشەممە (14/10/2022)ش بۆ سەر بارەگاكانی حدكا لەكۆیە دوو پێشمەرگە كوژران و هەشت كەسیش برینداربوون. زۆربەی شیكەرەوانی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی بڕوایان وایە ئامانجی ئێران بۆ ئەنجامدانی هێرش لەدژی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان بەلاڕێدابردنی رای گشتییە لەسەر خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵات لەو وڵاتە چونكە لەمێژووی 43 ساڵی دەسەڵاتی ئێراندا ناڕەزایەتیی لەو شێوەیەو درێژخایەن دژی كۆماری ئیسلامی ئێران نەكراوە.    

ڕاپۆرت: هێمن مەحموود كوشتنی (ستیفن ترۆل)ی هاوڵاتی ئەمریكی لەناوەڕاستی شاری بەغدا لەهەفتەی رابووردوودا جارێكی تر ئەو پرسیارەی لای چاودێرانی  دۆخی سیاسی عێراق زیندووكردەوە كە ئایا كابینەكەی (محەممەد شیاع سوودانی) لەبەڕێوەبردنی حكومەتی عێراقیدا هاوشێوەی كابینەكانی پێشووی خۆی دەكەوێتە ژێر هەژموونی گرووپە میلیشیاییەكانی سەر بەئێرانەوە یاخود سنورێكیان بۆ دادەنێت، ئەمریكا زۆر بەوریایی و گومانەوە لەسیاسەتەكانی سوودانی دەڕوانێت، بەڵام دەرگاشی دانەخستووە بۆ هەنگاونان بۆ هەبوونی بەهێزكردنی زیاتری متمانە بەسوودانی. هەرچەندە دوابەدوای هێرشەكەو كوژرانی هاووڵاتییە ئەمریكییەكە گروپێكی شیعە بەناوی (ئەهل كەهف) كوشتنەكەیان لەئەستۆگرت و سوودانی سەرۆك وەزیرانیش فەرمانیكرد كە لێكۆڵینەوەیەكی خێرا دەستپێبكرێت و بەڵێنیشیدا كە وردەكاری و هۆكاری كوژرانەكەو بكوژانی بەزوویی ئاشكرابكات و ئاماژەی بەوەشكرد كەساتەوەختی تاوانەكە چەندین پرسیاری سەرسوڕمان لەخۆدەگرێت بەتایبەت ئەو كەسە لەساڵی ٢٠٢١ەوە لەعێراقدایە، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ ئەنجامی لێكۆڵینەوەیەك لەسەر ئەو رووداوی كوشتنە ئاشكرا نەكراوە. میلیشیای (ئەهلی كەهف) كە میلیشایەكی زۆر ناسراو نییەو لەساڵی ٢٠١٩ یەكەم چالاكی خۆی بڵاوكردۆتەوە، رایگەیاندووە كوشتنی ئەمریكییەكە لەتۆڵەی كوژرانی (قاسم سلێمانی) و (ئەبو مەهدی موهەندیس)دایە كە لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٠ەوە لەبەغدا لەلایەن ئەمریكییەكانەوە كوژرا. ئەم میلیشیایە كەخۆی بەجیاواز لەمیلیشیاكانی تر وەسفدەكات، بەبڕوای چاودێرانی دۆخی ئەمنی عێراق تەنیا واجیهەیەكە بۆ میلیشیاكانی دیكەو هەموو زانیارییەكانیان لەلای ئەمریكییەكان هەیەو هەركاتێك ئەمریكییەكان بیانەوێت سەركردەكانیان دەكەنە ئامانج. بەپێی لێكۆڵینەوەیەكی پەیمانگای (كوینزی) ئەمریكیش، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا زۆر بەوریایی و گومانەوە لەسیاسەتەكانی سوودانی دەڕوانێت بەتایبەت لەچەندین دۆسیەی وەك رۆڵی سەربازی ئەمریكا لەعێراق و بچووككردنەوەی رۆڵی حەشدی شەعبی و رووبەڕووبوونەوەی گرووپە لایەنگرەكانی ئێران، بەڵام دەرگاشی دانەخستووە بۆ هەنگاونان بۆ هەبوونی بەهێزكردنی زیاتری متمانە بەسوودانی. ئەوەی ئەمریكییەكانی نیگەرانكردووە لادانی (رائید جوحی) سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراقە كە لەلایەن مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی پێشووەوە دانرابوو بەلایەنگری ئەمریكییەكان ناوی دەركردبوو. هەرچەندە ئەمریكییەكان سوودانی-یان بەلاوە گرنگە ئەویش بەهۆی ئەوەی لەگەندەڵی تێوەنەگلاوەو لەدەرەوەی عێراقەوە نەگەڕاوەتەوە، بەڵام گومانیان هەیە بتوانێت لایەنگری ئێران نەكات و رووبەڕووی میلیشیاكان بێتەوە بەتایبەت بەهۆی باڵادەستی لایەنگرەكانی ئێرانەوە لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی كەسوودانیان گەیاندۆتە لوتكەی دەسەڵاتی عێراق، لەهەمووشی گرنگتر ئەوەیە سەرۆكوەزیران چۆن بتوانێت رووبەڕووی حەشدی شەعبی ببێتەوەو دەسەڵاتیان كەمتربكاتەوە لەكاتێكدا ئەم دەزگایە بەفەرمی بەشێكە لەدەزگای ئەمنی و سەربازیی عێراقی. بۆ رەوینەوەی شك و گومانەكانی ئەمریكاش سەبارەت بەتواناكانی بۆ رووبەڕووبونەوەی هەژموونی ئێران، هەر زۆر بەزوویی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی چەند هەنگاوێكی گرتەبەر كە یەكێك لەو هەنگاوانە بڕیاریدا هیچ لایەنێكی فەرمی عێراقی بەبێ مۆڵەتی حكومەتەكەی بۆی نییە پێشوازی بكات یاخود سەردانی هیچ وەفد یاخود كەسایەتییەك بكات، هاوكات یەكێكی دیكەش لەهەنگاوەكان هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی ئەمنی بوو لەناوچە رزگاركراوەكانی ژێردەستی داعش، كەئەمەش لێدانێكی ئاشكرابوو لەهەیمەنەو هەژموونی حەشدی شەعبی لەو ناوچانەدا چونكە تیایدا باڵادەستن و بەبیانووی لێكۆڵینەوە لەمۆڵەتی ئەمنی نەیاندەهێشت خێزانە ئاوارە سوننەكان بگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان. بەبڕوای چاودێرانی دۆخی ئەمنیش ئەوەی ئەمریكییەكانی زیاتر نیگەرانكردووە هەڵوێستی سوودانییە لەسەر رێككەوتننامەی ستراتیژی نێوان ئەمریكاو عێراق كەتیایدا هەبوونی هێزە ئەمریكییەكان لەناو خاكی عێراقدا رێكخراوە بەتایبەت لەكاتێكدا هێشتا چەكدارانی داعش كۆتاییان نەهاتووەو لەچالاكیدان و ترسیان هەیە بەفشاری ئێران و گرووپە میلیشیاییەكان سوودانی هەڵوێستی عێراق بگۆڕێت، بەڵام زۆرینەی چاودێرانی دۆخەكە بڕوایان وایە چ ئێران و چ حەشدی شەعبی و گرووپە میلیشیاییەكانی دیكە نایانەوێت ئەم دۆخەی هەیە تێكیبدەن و دەیانەوێت ئاوا بمێنێتەوە چونكە لەبەرژەوەندی خۆیانە.

  هاوڵاتی زیاتر لەدوو مانگە ناڕەزایەتییەكانی رۆژ‌هەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو لەو ماوەیەدا بەپێی دوو ئاماری جیاواز نزیكەی 15 بۆ 30 هەزار كەس دەستگیركراون، كە بەپێی ئەو تۆمەتانە بێت كەحكومەت دەیەوێت دژی خۆپیشاندەران بیسەپێنێت رەنگە زیاتر لەهەزار كەس سزای سێدارە بیانگرێتەوە. لەئامارەكانی ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران دەركەوتووە لانیكەم لە 60 رۆژی ناڕەزایەتییەكاندا زیاتر لە 350 كەس بەگوللـەی هێزە ئەمنییەكان لەو وڵاتە كوژراون و میدیاكانی دەسەڵاتیش زیاترین هەوڵی خستوەتەگەڕ بۆ تاوانبار پیشاندانی كوژراوان و دەستگیركراوان و تەنانەت ژمارەیەك لەو كوژراوانەی كە لەلایەن خەڵكی وڵاتەكەوە بەشەهیدو پاڵەوانەكانی ئازادی ناودەهێنرێن لەمیدیای دەسەڵاتەوە وەك تاوانبارو دەستی دەرەكی بەڵگەی ساختەیان لەسەر بڵاو دەكرێتەوە. لەلایەكی دیكەوە دەسەڵات، تۆمەتی جیاخوازیی دەداتە پاڵ كوردو بەلوچ و سوننە،  لەبەرامبەردا مامۆستایانی ئایینی رۆژهەڵاتی كوردستان و سیستان و بەلوچستان و  رایانگەیاندووە: هەڵسوكەوتەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ خەڵك و خۆپیشاندەران پێچەوانەی بنەماو رەوشتی ئیسلامییە. دوای 40 رۆژ لەكوژرانی دەیان كەس لەسیستان و بەلوچستان دواجار عەلی خامنەیی، رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران وەفدێكی رەوانەی ئەو پارێزگایە كرد بۆ ئەوەی لەگەڵ مامۆستایانی ئایینی و نوێنەرانی خەڵك كۆببنەوە لەكاتێكدا پێشتر میدیاكانی دەسەڵات پێشەوای ئاینیی و خۆپیشاندەرانی تۆمەتبار كردبوو بەوەی كە بەپارەی سعودیە دژایەتیی كۆماری ئیسلامی لەئێران دەكەن. تائێستا ژمارەیەك هونەرمەندو گەنج و لاوی كورد لەدوای دەستگیركردنیان لەلایەن دادگای ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوەو بەگشتی تائێستا حكومەت داوای سزای سێدارەی بۆ 20 دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان كردووە.  تۆمەت و دانوستان تۆمەتباركردن دەستی دەرەكی و سزای سێدارە دوو چەكی سەرەكین كە لەلایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە دژی خۆپیشاندەران و چالاكوانانی ناڕەزایەتییەكان و تەنانەت پێشەواو پێشنوێژەكانی سوننە بەكاردەهێنرێن. رۆژی یەكشەمە(13/11/2022) عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی وەفدێكی بۆ دانوستان لەگەڵ خەڵكی ئەو پارێزگایە رەوانە كرد كەزۆرینەیان لەڕووی مەزهەبییەوە سوننەن. وەفدەكە لەگەڵ مەولەوی عەبدولحەمید، پێشەوای سوننەكانی پارێزگاكەو پێشنوێژی سوننەكان لەشاری زاهیدان كۆبوونەوەو رایانگەیاند هەڵگری پەیامی دۆستانەن بۆ دۆستەكانیان لەسیستان و بەلوچستان لەكاتێكدا میدیاكانی وەك ئاژانسی هەواڵی فارس و تەسنیم كە دوو میدیای سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێرانن مەولەوی عەبدولحەمیدیان تۆمەتبار كردبوو بەوەی كە بەپارەی سعودیە هانی جیابوونەوەی سیستان و بەلوچستان و نانەوەی ئاژاوە دەدات. مەولەوی عەبدولحەمید، دوای كوژرانی ژمارەیەكی زۆر لەدانیشتوان و نوێژخوێنانی شاری زاهیدان و خاش رایگەیاند؛ دەبێت ریفراندۆم بكرێت بۆ ئەوەی دەركەوێت خەڵك دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی ناوێت كە بیكوژێت، ئەو پشتیوانیی لەخەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان و شاری سنە كردبوو بۆ بەردەوامبوون لە ناڕەزایەتییەكان. محەمەد جەواد حاج عەلی ئەكبەر، سەرۆكی شاندەكەی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران، رایگەیاندووە، خامنەیی بەهۆی رووداوەكانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان زۆر نیگەران و خەمبارەو داوای كردووە لەگەڵ كەسوكاری كوژراوان كۆببنەوەو دڵنەواییان بدەنەوە.   بەپێی ئامارەكان یەك لەسەر سێی كۆی كوژراوانی ناڕەزایەتییەكانی ئێران گەنجان و لاوانی سیستان و بەلوچستان بوون لەكاتێكدا بەهەژارترین پارێزگای وڵاتەكە ئەژمار دەكرێت. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سیستان و بەلوچستان كەدەكەوێتە باشوری رۆژهەڵاتی ئێران دەگاتە نزیكەی چوار ملیۆن كەس و زۆرینەیان بە رەچەڵك بەلوچ و لە رووی ئاینییەوە موسوڵمانی سوننەن. مامۆستایانی ئایینی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی رەتدەكەنەوە مامۆستایانی ئایینی شاری سەقزو ناوچەكانی سەر بەو شارە لەبەیاننەمەیكەدا كە لەمزگەوتی نور لەشارەكەو لە نوێژی هەینی رابردوو بڵاوكرایەوە، رایانگەیاند؛ بەهۆی گەندەڵی رێكخراوو نادادپەروەری لەدامەزراوەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران خەڵكی كورد رووبەڕووی ستەم بوونەتەوەو هاوشێوەی برینێكی چارەسەرنەكراو زامەكانیان قووڵتر بووەتەوە. لەبەیاننامەكەدا هاتووە سەرەڕای ئەوەی دوو مانگ بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی، تێپەڕیووە بەڵام دەسەڵاتداران گوێ لە خەڵك ناگرن لەكاتێكدا دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بڕیاربوو كەرامەت و مرۆڤایەتیی و سەرو ماڵ و ئاسایشی خەڵك بپارێزیت، بەڵام حاشا لەڕاستی رووداوەكان دەكات و خەڵكی ناڕازی دەكوژێت و بەشێویەكی نایاسایی مامەڵە لەگەڵ دەستگیركراوان دەكات.  مامۆستایانی ئایینی سەقز  پشتیوانیی خۆیان بۆ خۆپیشاندەران دووپاتكردووەتەوەو داوای ئازادكردنی بێمەرجی دەستگیركراوانیان كردووەو هاوكات پشتیوانییان بۆ لێدوانی ئەو مامۆستایانەی شارەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان و پارێزگای سیستان و بەلوچستان دەربڕیوە كەپشتیوانیان لەناڕەزایەتییەكان كردووە.      حكومەت بەسزای سێدارە هەوڵی سەركوتی ناڕەزایەتییەكان دەدات دەزگای داد لەئێران تائێستا داوای سزادانی دوو هەزارو 750 دەستگیركراوی خۆپیشاندانەكان و ناڕەزایەتییەكانی كردووە و زۆربەیانی تۆمەتباركردووە بەهەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی نیشتیمانی، لانیكەمی سزاكەی یەك ساڵەو دەكرێت ئەو سزایە بۆ زیاتر لە 15 ساڵیس بەرز ببێتەوە. ژمارەیەكی زۆریش لەدەستگیركراوانی دوو مانگی رابردووی ناڕەزایەتییەكان تۆمەتی دژایەتی خودا (محاربە) و (مفسد في الارض) دراوەتە پاڵیان كە بەپێی یاساكانی ئێران سزای سەرەكیی ئەو كەسانەی كە ئەو دوو تۆمەتەیان بەسەردا ساغ ببێتەوە، لەسێدارەدانە. لەلایەكی دیكەوە رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاویانكردووەتەوە تائێستا سێ دەستگیركراوی كورد لەكەرەج و تاران تۆمەتی دژایەتیی لەگەڵ خودایان لە لایەن دادگاكانی ئێرانەوە بەسەردا سەپێنراوە كەدەبێتە هۆی سەپاندنی سزای سێدارە بەسەر ئەو دەستگیركراوانەدا. كۆماری سێدارە رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیی رایگەیاندووە ساڵی 2021 زیاترین سزای سێدارە لەئاستی جیهاندا لەئێران جێبەجێ كراوەو لەساڵی 2017 تا 2021 لەڕیزبەندی یەكەم وڵاتی جیهان بووە كەزیاترین سزای سێدارەی بەراورد بەژمارەی دانیشتوانی ئەنجامداوەو لەساڵی رابردووشدا لانیكەم ناوی 314 كەس لەو وڵاتە ئاشكرابووە كە لەسێدارە دراون. رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاندووە لەساڵی 2020 چین و ئێران و میسرو سعودیە زیاترین سزای سێدارەیان لەسەر گۆی زەوی جێبەجێ كردووە. رێكخراوەكە لەساڵی 1973 كاری كردووە بۆ هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی سزای سێدارە لەجیهانداو رایگەیاندووە لەساڵی 2020 كەمترین ژمارەی لەسێدارەدان روویداوە كە گەیشتووەتە 483 حاڵەت، بەڵام زیاتر لەنیوەی ئەو ژمارەیە لەسزای سێدارەدان لەئێران جێبەجێکراوە. كۆماری ئیسلامی ئێران لەو ساڵەدا 246 سزای سێدارەدانی جێبەجێ كردووەو ئەوەش لەڕاپۆرتی ساڵانەی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیدا تۆماركراوە، بەڵام رێكخراوەكە ئاماژەی بەوەكردووە هیچ كەس و لایەنێك ژمارەی راستەقینەی جێبەجێكردنی سزای سێدارە لەلایەن دەسەڵاتی وڵاتی چینەوە نازانێت چونكە سەرجەم حاڵەتەكان بەنهێنی جێبەجێ دەكرێت و ژمارەكە ئاشكرا نییەو تەنها پێشبینی دەكرێت ساڵانە نزیكەی هەزار كەس لەو وڵاتە لەسێدارە بدرێن. لێبوردنی نێودەوڵەتی روونی كردووەتەوە رێكخراوەكەیان تەنها پشت بەو دۆسیانەی سزای سێدارە دەبەستێت كە تۆماردەكرێن، بۆیە لەساڵی 2020 ئێران، میسر، عێراق و سعودیە پێكەوە 88%ی كۆی سزاكانی سێدارەیان لەجیهاندا جێبەجێكردووە. لەلایەكی دیكەوە رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران كەبنكەی سەرەكیی لەشاری ئۆسلۆ-ی پایتەخی وڵاتی نەرویجە ساڵی 2020 بڵاویكردەوە لەو ساڵەدا 267 كەس لەئێران سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێكراوە كەچوار كەسیان منداڵ بوون و تەمەنیان نزیكەی 15 ساڵ بووەو لەساڵی 2018 نزیكەی 273 سزای سێدارە جێبەجێكراوەو لەساڵی 2019 ژمارەی لەسێدارەدان 280 حاڵەت بووە. رێكخراوەكە رایگەیاندووە رێژەی لەسێدارەدان لەساڵی 2021 بەراورد بەساڵی 2020 زیاتر لە 10% زیادی كردووە چونكە لەئەمساڵدا 267 كەس لەسێدارە دراون و 82%ی جێبەجێكردنی سزاكان بەنهێنی بووەو پێشتر كەسوكاری لەسێدارەدراوەكان ئاگادار نەكراونەتەوە.  

نیگار عومەر بڕیاری دادگای نەوجەوانانی كەركوك/ گەرمیان بەچوار ساڵ زیندانیكردنی دوو مێردمنداڵ بەهۆی بەشداریكردنیان لەخۆپیشاندان، ناڕەزای چین و تووێژە جیاوازەكانی گەرمیانی لێكەوتەوە و داوای تەممیزكردنەوەی بڕیارەكە دەكەن و دەستەی مافی مرۆڤی هەرێمیش دەڵێت ئێمە بەدواداچوون دەكەین و بەبڕیارێكی قورسی دەزانین و دەكرا لەئەگەری ساغبوونەوەی هەر تاوانێكدا بەسەر ئەو مێردمنداڵانەدا حوكمێكی سوكتر جێبەجێ بكرایە. خانەوادەی مێردمنداڵەكانیش بۆ هاوڵاتی دەدوێن و داوادەكەن كوڕەكانیان ئازادبكرێن و لەبارودۆخێكی دەروونی نائارامدان و دەڵێن سزادانی نەوەكانمان نادادپەروەرییەكی گەورەیە. عەبدوڵا هیواو سابیر ئەحمەد لە هەشتی ئەم مانگەدا لەلایەن دادگای نەوجەوانانی گەرمیانەوە چوار ساڵ زیندانییان بەسەردا سەپێنرا بەبیانوی بەشداریكردن لەخۆپیشاندانەكەی ئابی 2020 كەتیایدا بەشێك لەقایمقامیەت و ئوتۆمبێلێكی تاپۆ سووتاو لەسەر سكاڵای ئەم لایەنانە، ئەم  دوو مێردمنداڵە زیندانی كران. دایكی عەبدوڵا هیوا بۆ هاوڵاتی دەدوێت و دەڵێت: «كوڕەكەم لەكاتی خۆپیشاندانەكەدا تەمەنی تەنها 14ساڵ بوو، بۆ ماوەی دوو هەفتە دەستگیركرا لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە بێسەروشوێن بوو لەژوورێكی تاریك دایاننابوو و كوڕەكەم دەیوت دوو سۆندەیان لێدام و وتوویانە چیت كردووە باسی بكە، منیش وتوومە تخوا لێم مەدەن چیتان ئەوێ من قسە دەكەم، ئەوكاتەش تەمەنی 14ساڵ بوو،  دواتر بەكەفالەت ئازادكرا، لەچەندڕۆژی پێشتردا لەڕۆژی دادگاییكردنەكە ئاگاداركراینەوە كەدادگایی ماوەو لەگەڵ باوكی  رۆشتن بۆ دادگا». «كوڕەكەم ئێستا تەمەنی 16ساڵە، حاكمەكە لێی پرسیبوو تۆ ئەم كارەت ئەنجامداوە، ئەویش وتبووی نا من نەمكردووە لەپێشووتردا بەزۆر ئیعترافیان پێمكردوە، ئەوانیش پێیان وتبوو تۆ راست ناكەیت و قسەكانت دەگۆڕیت، كوڕەكەم  لەسەر سكاڵای سووتانی ئۆتۆمبێلەكەی تاپۆ سزادراو ئێمەش چووین بۆ لای بەڕێوەبەری تاپۆی گەرمیان و پێمان وت چیت ئەوێ بۆت دەكەین و ئۆتۆمبێلت بۆ دەكڕین بەس سكاڵاكەت بكشێنەوەو ئەویش پێی وتین هی من نیە ئۆتۆمبێلەكە هی حكومەتە بچن بۆ لای حكومەت». «داوا لەهەموو لایەك دەكەم هاوكارمان بن لەئازادكردنی كوڕەكەمدا، چونكە ئەو منداڵەو خوێندكارەو كەقسەی لەگەڵ دەكەین لەزیندان  دەڵێت دایە چیتان بۆمكرد تخوا رزگارم بكەن لەم شوێنەو تاقیكردنەوەكانمان هەمووی دەڕوات، خەمی خوێندنەكەیەتی و ئەو رۆژە خۆم رۆشتم  لەزیندان سەرم لێیدا و بارودۆخێكی نائارامی هەیەو ئەترسم شتێكی لێبێت لەزینداندا، چونكە ئەو منداڵە»، دایكی عەبدوڵا وای وت. هاوكات دادوەر بورهان ئەحمەد، بۆ هاوڵاتی وتی، « هەرچ وتەیەك لەژێر فشاردا بێت لەكاتی دادگا دەتوانیت ئەو وتانە نەڵێیتەوە بەتایبەتی گەر چاوسووركردنەوەی تێدا بێت بەپشتبەستن بەبوونی شایەت، من پێم وایە چوار ساڵ بۆ نەوجەوانان زۆرەو هەرچەندە دادوەر خۆی ئازادەو دەتوانرێت تەممیزبكرێتەوەو حوكمێكی زۆر سوكتریان بۆ دابنرێت». وتیشی: « هۆكاری مامەڵە نەكردن بەیاسایی خۆپیشاندان هەر لەیەساكەدا هاتووە ئەگەر لەكاتی خۆپیشاندان تاوانێكی گەورەتر ئەنجامدرا پەنا ببرێت بەیاساكانی تر،  دادگا لەهەرێمی كوردستاندا دەستتێوەردانی تێدادەكرێت و رەنگە دادوەرێك حزبێك دایبمەزرێنێت، دەشبێت گوێڕایەڵی بكات،  بوونی  دەستتێوەردان لەدادگاكاندا  هۆكارە بۆ لاوازبوونی رۆڵی دادگا». هاوكات دایكی سابیر ئەحمەد مێردمنداڵە دەستگیركراوەكەی تری كەلار بۆ هاوڵاتی دەدوێت و دەڵێت:» من و سابیر پێكەوە رۆشتین بۆ دادگا، دادوەرەكە لەسابیری پرسی چیت كردووە لەو رۆژەدا سابیریش وتی پرسگەكەی قایمقاممیەت خۆی ئاگری گرتبوو، منیش دوو مقەبام لەسەری داناوە هەر ئەوەم كردووە، خۆشم بەدادوەرەكەم وت سابیر نۆ خوشك و برای ئەنفالەو ئێمە خاوەنی شەهیدو ئەنفالین باوكی نیەو خۆم بەهەتیوی گەورەیانم كردووەو دادوەرەكە وتی دادەگیان چوار ساڵ زیندانی دەكرێت و گوێی لێ نەگرتین». « داوا لەهەموولایەك دەكەم كوڕەكەم بۆ بگەڕێننەوە ناومان،  كە قسە لەگەڵ سابیر دەكەم دەڵێت دایە تۆ مەگری من باشم  و دەشزانم خۆی چەندە بێتاقەت و هەموو رۆژێ پێمان دەڵێت من كەی دێمەوە بۆ ماڵ، چونكە ئەو منداڵەو ئەوكاتە تەمەنی 17ساڵ بوو كە بەشداری خۆپیشاندانی كردووە». «خۆ تەنها كوڕەكەی من بەشداری لەخۆپیشاندان نەكردووە بۆچی هەر ئەمان سزابدرێن، ئەی ئەو خەڵكانەی كەموڵك و ماڵی گشتی دەدزن و بەهەدەری دەدەن بۆ بەئازادی دەسوڕێنەوەو مناڵی فەقیر دەخەنە زیندانەوە»، دایكی سابیر وای وت. رۆژی 13ی ئەم مانگە هاووڵاتیان و چالاكانی كۆمەڵی مەدەنی و رۆژنامەنووسان و خانەوادەی دوو مێردمنداڵەكە دژی سزادانی دوو مێردمنداڵەكە لەبەردەم دادگای كەلار گردبوونەوە. مونا یاقو سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤی هەرێم، سەبارەت بەسزادانی ئەو دوو مێردمنداڵە بە هاوڵاتی راگەیاند: « ئێمە بەدواداچوونمان كردووە بۆ سزادانی ئەو دوو مێردمنداڵە و داوامان لەنووسینگەكانمان كردووە لەنزیكەوە بەدواداچوون بكەن، ئەو دوو مێردمنداڵە لەكاتی خۆپیشاندانەكان تەمەنیان لە 18ساڵ كەمتر بووە، بۆیە دەبوایە حوكمەكەی كەمتر بوایە، ئێمە لەگەڵ ئەوەداین كە خۆپیشاندان بكرێت و بەشێوەیەكی مەدەنیانەو دور لەهەر تووندوتیژیەك، لەگەڵ ئەوەدا نین كەموڵك و ماڵی گشتیی زیانی پێبگات». ئەوەشی وت: « ئێمە كاردەكەین بۆ ئەوەی حوكمەكانیان كەمبكرێتەوە، چونكە چوار ساڵ بۆ ژیانی مرۆڤێك كەم نیەو گەر لەو تەمەنەش بێت لەئێستادا لەنێو زیندانەكان كەیسی مادەی هۆشبەرو تیرۆرو چەندین شتی دیكە هەیە بۆ ئەمانیش كەمنداڵن و تێكەڵ بەو خەڵكانە دەكرێن رەنگە تووشی شتی دیكە ببن». وتیشی:» دەبێت سزای ئەم  مێردمنداڵانە كەمتر بكرێنەوەو بگەڕێنەوە سەر ژیانی ئاسایی خۆیان، ئێمە هانی هیچ كەس نادەین بۆ كاری بەدەر لەیاسا، بەڵام ئەم دوو كەسە تەمەنیان منداڵەو ناكرێت ئەو سزایەیان بەسەردا جێبەجێ بكرێت».  

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم رەزامەندی لەسەر داوای وەزارەتی خوێندنی باڵا نادات بۆ خەرجكردنی دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان، سەرچاوەیەكیش لەوەزارەتی دارایی دەڵێت خوێندنی باڵا خۆیان داهاتیان هەیە، هاوكات ماوەی چەند رۆژێك خوێندكارانی زانكۆكانی سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجە لەبەرامبەر پێنەدانی دەرماڵەو چەند گرفتێكی تریان دەستیان بەخۆپیشاندان كردو لەهەولێریش رێگری لەخوێندكاران كرا خۆپیشاندان بكەن، وەزارەتی خوێندنی باڵاش دەڵێت: دەرماڵەی هەموو خوێندكاران پێنج ملیار دینارە. محەمەد تەها نوێنەری خوێندكارانی كۆلێژی پزیشكی زانكۆی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:»لە وەرزی نوێی خوێندندا خوێندكارانی زانكۆی سلێمانی هیچ دەرماڵەیەكیان وەرنەگرتووە، و زانكۆی سلێمانی كێشەی بەشە ناوخۆییەكانیشی هەیە، كە بەشی ناوخۆیی بەس بۆ خوێندكارانی زانكۆلاینە، جگە لەوەی قۆناغی یەكی ئەمساڵ بەشە ناوخۆییان نییەو هەر خوێندكارەو رەوانەی بەشە ناوخۆییەكی دیكە كراون، ئێستاش كە پشوو تا رۆژی یەكشەممە راگەیەندراوە بەخوێندكارانی بەشە ناوخۆییەكان وتراوە بچنەوە بۆ ماڵەوە». بەوتەی عەباس ئەكرەم وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵاو تووێژینەوەی زانستی حكومەتی هەرێم وەزارەتی خوێندنی باڵا داوای لەئەنجومەنی وەزیران كردووە رەزامەندی بدات بۆ خەرجكردنی دەرماڵەی ساڵی خوێندنی 2022 بۆ 2023 بەڵام تائێستا ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندی نەداوە. سەبارەت بەڕاگیرانی دەوامی خوێندكاران عەباس ئەكرەم بۆ هاوڵاتی وتی:» دەوامی‌ خوێندن لەزانكۆكانی‌ سلێمانی‌، گەرمیان، هەڵەبجە و راپەڕین بەبڕیاری ئەنجومەنی زانكۆكان خۆیان راگیراوە». بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەك لە وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی حكومەتی هەرێم، «جیاوازی دەكرێت لەپێدانی دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، تا 100 هەزار دینار بۆ زانكۆكانی سلێمانی خەرجدەكرێت 100 ملیۆن دینار بۆ زانكۆكانی هەولێرو دهۆك خەرج دەكرێت و وەزیری خوێندنی باڵاش لەوبارەیەوە بێدەنگە». هاوكات سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت:»خەڵك بەهەڵە تێگەیشتووە لەوەی دەرماڵە پەیوەندی بەوەزارەتی داراییەوە هەیەو دەرماڵە راستەوخۆ پەیوەندی بەئەنجومەنی وەزیرانەوە هەیە، وەزارەتی خوێندنی باڵا داهاتی خۆی هەیە». وتیشی:»ئەو داهاتە دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران و خۆیان نووسراو ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران دەكەن و ئەوانیش نووسراو ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی دەكەن بۆ جیاكردنەوەی پارەكە ئەگەرنا ئەوە ئێمە نین كەبڕیار لەدەرماڵەی خوێندكاران بدەین». پێشتر د.توانا نەجەف، سەرۆكی فەرمانگەی كارگێڕی و دارایی وەزارەتی خوێندنی باڵا رایگەیاند: وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی هەرێمی كوردستان پێش دەستپێكردنەوەی ساڵی نوێی خوێندن نووسراویان بۆ ئەنجومەنی وەزیران كردووە بۆ ئەوەی بڕیارەكەی ساڵی رابردووی تایبەت بەپاڵپشتیی دارایی خوێندكاران نوێبكرێتەوە.  وتیشی: ساڵی رابردوو مانگانە نزیكەی حەوت ملیارو 250 ملیۆن دیناری بۆ پاڵپشتیی دارایی خوێندكاران تەرخانكردبوو، بەڵام ئەمساڵ كەمتر لەو بڕەیان پێویستە كە نزیكەی پێنج ملیار دینارە. لەهەرێمی كوردستان نزیكەی 152 هەزار خوێندكاری زانكۆو پەیمانگە حكومییەكان هەن، لەو ژمارەیە نزیكەی 113 هەزار خوێندكار وەرگرتنی دەرماڵە دەیانگرێتەوە، دەرماڵەی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان لەساڵی 2014 بەپاساوی قەیرانی داراییەوە بڕدرا بۆ خوێندكاری ناوشار مانگانە 40 هەزار دینارو خوێندكارانی دەرەوەی شاریش 60 هەزار دیناربوو، بەڵام دوای ئەوەی ساڵی رابردوو خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگەكان بەتایبەتیش لەسنووری پارێزگای سلێمانی خۆپیشاندانیان كرد وەزارەتی خوێندنی باڵا دەستی بەدابەشكردنی دەرماڵەی خوێندكاران بۆ یەك ساڵ كرد.

کاوە ڕەش بەپێی ڕێککەوتنێکی نوێی هەمواركراو، بەریتانیا ساڵانە هەشت ملیۆن پاوەند زیاتر دەدات بەفەرەنسا، بۆ ئەوەی هەوڵبدات ڕێگری لەپەناخوازانی نایاسایی بكات، کەهەوڵی پەڕینەوە دەدەن بە بەلەمی بچووک، لەدەربەندیی ئینگلیزیدا.  هاوکات ئەفسەران و پۆلیسی بەریتانیا بۆ لەمەودوا دەتوانن چاودێری دەورییەکانی ناو فەرەنساش بکەن و بۆیەكەم جاریشە دوای دەرچونی بەریتانیا لەیەكییەتی ئەوروپا، ئەفسەرانی بەریتانیا دەگەڕێنەوە سەرخاكی فەڕەنساو هاوشانی  سنورپارێزەكانی فەڕەنسا ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبەش پێك دێنن.  لەلایەكی دیكەوەش لەماوەی پێنج مانگی داهاتوودا  ژمارە سنورپارێزەكانی فەڕەنسا، لەنزیکەی ٢٥٠ کەسەوە،  بۆ ٣٥٠ کەس زیاد دەكرێن. لەبارەی ئەو ڕێكەوتنە نوێیەش  سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ڕیشی سوناک دەڵێ  "متمانە"ی هەیە کەدەتوانرێت لەو ڕێگایەوە، ژمارەی پەڕینەوەی پەناخوازی نایاسایی بێتە خوارەوە. بەڵام لەگەڵ ئەوەش، هۆشداریدا لەوەی كەئەمە تاكە شتێك نییە کە بتوانێت دۆخەکە بەتەواوی چاك بكات، گوتی ئێمە چاوەڕێی بەڵێن و  هاوکاری زیاترین لەگەڵ فەرەنسا لەچەند مانگی داهاتوو تائەنجامەكەی ببینین. لەبەرمبەردا سەرۆكی حیزبی ئۆپۆزیسۆن، لەپارلەمانی بەریتانیا  سێرکیر ستارمەر،  كەسەرۆکی پارتی کرێکارانە، ڕێکەوتنەكەی بە هەنگاوێکی بچووک بەئاراستەیەکی دروست ناوبردوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش گوتی;  پێویستە كەهەردوو حوكمەتی پاریس و لەندەن،  هەنگاوی مەزنتر بهاون بۆ ڕێگری لەكۆچی نایاسایی و بەرەنگاربوونەوەی تۆڕی قاچاخچیەتی كردن بەمرۆڤەوە. حکومەتی پارێزگاران لەئێستادا، لەژێر فشارێكی زۆردایە  بۆڕێگریی  یاخود، كەمكردنەوەی پەڕینەوەی كۆچبەران لەدەربەندی ئینگلیزیدا، کەئەمساڵ بۆ ئاستێکی وەها بەرزبۆتەوە ژمارەی پێوانەیی تۆماركردوە.  بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکان، تەنها لەئەمساڵدا، تائێستا زیاتر لە 40 هەزار پەناخوازی نایاسایی بەبەلەمی بچووک پەڕینەوە، کەتەنیا لەم کۆتایی هەفتەیەدا، هەزار و 800 کەس گەیشتون.    بەپێی ڕێککەوتنە نوێیەکە، کەسوێلا براڤەرمان، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لەپاریس، لەگەڵ هاوتا فەڕەنسایەكەی واژۆ کردووە، ئەمساڵ بەریتانیا 63 ملیۆن پاوەند دەداتە فەرەنسا، لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو 55 ملیۆن پاوەند بووە. بەپێی ڕێكەوتنی نێوان ئەو دوو ووڵاتە، ئەو پارەیە بۆ خەرجی ئەمانەی لای خوارەوە  بەكاردێت:  لەوانە دابینكردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ئامێری بینینی شەوانە و جێگیركردنی سی سی تی ڤی، لەبەندەرەكانی فەرەنسا بۆ ڕێگریكردن لەهەوڵدان و پەڕینەوە لەبەندەرانەوە.  لەگەڵ ئەوەش پارەكە بۆ كڕینی سەگی تایبەت و ڕاهێنراو خەرج دەكرێ، بۆدۆزینەوەو ناسینەوەی ئەو كەسانەی هەوڵ دەدەن  لەبەندەرەکاندا بەبارهەڵگر بچنە ناو بەریتانیا. ئەوەی زیاتر پێداگیری لێكراوەتەوە، بونی چاودێرو ئەفسەرانی بەریتانیا دەبێ لەژوورەکانی کۆنترۆڵەوە لەسەر خاكی فەرەنسا، كەبەهاوبەشی ئەفسەرانی فەرەنسی لە ژوورەکانی کۆنترۆڵ و ئۆپراسیۆن جێگیر دەکرێن، بۆ ئەوەی یارمەتیدەرو ئاگاداری یەکتری بكەنەوە، لەجموجۆڵی كۆچبەران.  وەزیری ناوخۆی بەریتانیا، سوێلا براڤەرمان، دەربارەی ئەو ڕێكەوتنە بەپەرلەمانتارانی ڕاگەیاندووە، ئەو ڕێكەوتنامەیە هەنگاوێكی باشە بۆ هاوکاری قووڵترو زیاتر لەداهاتوودا لەگەڵ فەڕەنسا.  ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر پێمان وابێت ئەم ڕێککەوتنە بە تەنیا کێشەکە چارەسەر دەکات؟  ئەوە ڕەنگە ڕاست نەبێت، بەڵام هانی هەمووان دەدەم پشتگیری لەو ڕێككەوتنە بکەن کەئێمە واژوومان كردوە، بۆ ئەوەی بتوانین لەداهاتوودا زیاتر ڕێگری لەكۆچی نایاسایی بكەین. بەشێك لەچاودێران دەڵێن، بەریتانیا پێویستە بەدوای ڕێكەوتنامەیەكی گەورەتردا بگەڕێ لەسەر ئاستی كیشوەری ئەوروپا، بۆ ڕێگریكردن و مامەڵەكردن لەگەڵ كۆچی نایاسایی. هەرچەندە دوای برێكزێت بەریتانیا بەشێك نیە لەسیستەمی كۆچی یەكییەتی ئەوروپا،بەڵام دەشێ  بەشێك نەبێ لەسیاسەتە ناڕێكەكانی كۆچبەری یەكییەتی ئەوروپا. سەرۆكی پارتی كرێكارانی بەریتانیا سێر کیر ستارمەر، دەڵێ پێشوازی لەو ڕێكەوتنامەیە دەكەم، بەڵام زۆر شتی دیكەش هەیە کەپێویستە ئەنجام بدرێت. ناوبراو بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندوە; پێویستمان بەدەزگای تاوانی نیشتمانی هەیە، کەلەپێش هەموانەوە کار بکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو کەسانەی کەقاچاخچیەتی دەكەن بەخەڵكەوە.  هەروەها ڕەخنەی لەمامەڵەکردن لەگەڵ داواکاریەكانی مافی پەنابەری لەبەریتانیا گرت و ئاماژەی بەوەكردوە، زۆربەی خەڵک "شۆک" دەبن، كاتێك ئامارە فەرمییەکان، دەریدەخەن تەنها 4%ی داواکارییەکانی پەنابەریی لەلایەن ئەو کۆچبەرانەی کەساڵی ڕابردوو  پەڕیونەتەوە، مامەڵەیان لەگەڵدا کراوە.  فرانک دێرسین، سەرۆکی شارەوانی (تێتێگێم) لەنزیک شارۆچکەی دانکیغ ی نزیك بەندەری فەڕەنسا، بەڕادیۆی بی بی سی ٤ی ڕاگەیاندوە، زۆربوونی پەڕینەوەکان لەمساڵدا دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سنورێكی كەنارەئاویی ١٧٥ كیلۆمەتری، كەئەمەش پێویستی بەژمارەیەكی ئێجگار زۆر پۆلیس و خەرجی زۆرە، سەرەڕای ئەوەش لەئێستادا پۆلیسێكی زۆر چاودێری و ئەو سنورە دەكەن، بەڵام ئەو ناوچەیەش بۆ خۆدزینەوە و خۆ عەشاردان ئاسانە. لەلایەكی دیكەوە هۆكاری زیادبون و بەرزبونەوەی ئەو ژمارە زۆرەی پەڕینەوە لەئەمساڵدا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هاووڵاتییە ئەلبانیانەی کە ئەو بەندەرە بۆ پەڕینەوەی نایاسایی بەكاردەهێنن.  تەنها ئەم ساڵ و تائێستا ١٢ هەزار ئەلبانی، بەبەکارهێنانی بەلەمی بچووک، گەیشتوونەتە بەریتانیا، لە کاتێکدا لەساڵی ٢٠٢٠دا تەنها ٥٠ کەسی ئەلبانی پەڕیونەتەوە. بەپێی  ئاماری وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا، ڕۆژانە خەرجی و تتێچوی شوێنی مانەوەی پەناخوازان لەو ووڵاتە دەگاتە ٧ملیۆن پاوەند،بۆ جێگیرکردنی پەناخوازان لەهۆتێلەکاندا.   دوایین ئاماری حکومەتیش بۆ ئەم ساڵ تاکۆتایی مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ دەریخستووە کە ١٠٣ هەزار كەیسی داواکاری پەناهەندەیی لەچاوەڕوانی بڕیاری یەكلای كردنەوە دان.  خاتوو براڤەرمان پێشتر دانی بەوەداناوە کەسیستەمی پەناخوازی ووڵاتەكەی شكستی هێناوە بۆیە لەهەوڵی ڕاستكردنەوەو پێداچونەوەدان تێدا. سەرۆك وەزیرانیش، سوناک دەڵێ، کەداواکارییەکانی مافی پەنابەری لەووڵاتەكەی وەك پێویست و خێرا ناڕوات بەڕێوە.