ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

هاوڵاتی سوریا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا مەرجێكی قورس بۆ ئەنقەرە دیاری دەكات، توركیاش لەگەڵا ئەوەی دەڵێت بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدەن، بەڵام باس لەوەشدەكات ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە، ئەمریكاو بەریتانیاش دژی پرۆسەی ئاساییبوونەوەی ئەنقەرەو دیمەشقن، هاوكات مەزلۆم كۆبانێ دەڵێت: روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیاو رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. لەكاتێكدا كەتوركیا سوورە لەسەر هەڵوێستەكەی و دەیەوێت ئەنجامێك بەدەستبهێنێت، بەڵام سوریا مەرجێكی قورسی خستە بەردەمی كەجێبەجێكردنی بۆ ئەنقەرە كارێكی ئاسان نابێت، ئەویش كۆتاییهێنانە بەدەستوەردانی سەربازیی توركیا لەخاكی سوریا. پێشتر رژێمی سوریا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا لەسەر ئاستی باڵادا هەڵوێستی خۆی دەرنەبڕیبوو، بەڵام لەگەڵ سەردانی حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ دیمەشق لە ١٤ی ئەم مانگەدا، رژێمی سوریا بەبوێرانە مەرجی سەرەكی خۆی بۆ بەردەوامی دانوستانەكانی لەگەڵ ئەنقەرە خستەڕوو كەئەویش پاشەكشێكردنی سوپای توركیایە لەنێو خاكی سوریادا.   ئەسەد: پێویستە توركیا كۆتایی بەداگیركەری بهێنێت ئاژانسی هەواڵی سانای سەر بەڕژێمی سوریا، ناوەڕۆكی كۆبوونەوەكەی بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریاو حسێن ئەمیر عەبدوڵلاهیان وەزیری دەرەوەی ئێرانی ئاشكراكرد، كەبەشێكی تایبەت بووە بەدانوستانەكانی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە. ئاژانسەكە رایگەیاندووە، هەرچەندە عەبدوڵلاهیان ئاماژەی بەوەكردووە كە تاران بەئەرێنی لەدانوستانەكانی نێوان ئەنقەرەو دیمەشق دەڕوانێت و پێیوایە لەبەرژەوەندی هەردوولادا دەبێت، بەڵام بەشار ئەسەد لەمیانی كۆبوونەوەكەدا سووربووە لەسەر ئەوەی دیمەشق هیچ هەنگاوێك نانێت بۆ دانوستان لەگەڵ توركیا، ئەگەر دەست لەپاڵپشتیكردنی گروپە توندڕەوەكان هەڵنەگرێت و سەربازانی نەكشێنێتەوە كە ئەو گروپانەی وەك تیرۆریست و سوپای توركیاشی وەك داگیركەر لەقەڵەمداوە. هەمان رۆژ، فەیسەل میقداد وەزیری دەرەوەی سوریاش كەچاوی بە عەبدوڵلاهیان كەوتووە، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی توركیاو سوریا قسەی كرد، میقدادیش پێداگری لەسەر كۆتاییهێنان بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی توركیاو پشتگیریكردن لەگروپە توندڕەوە جیهادییەكان لەنیو خاكی سوریا كرد. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئەلعەرەبی سعودی، راپۆرتێكی لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ سوریا بڵاوكردەوەو ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: بەشدار ئەسەد مەرجی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەیەو ئەسەد پێیوایە، پێویستە لەهەنگاوی یەكەمدا، ئەردۆغان پاشەكشێ بەسەربازانی لەئیدلب، عەفرین و ناوچە داگیركراوەكانی دیكە بكات. رۆژنامەكە ئەوەشی خستووەتەڕوو، كێشەی سەرەكی دیمەشق ئەوەیە كەبەرپرسانی توركیا لێدوانی توندیان لەدژی سەرۆكی سوریا داوەو لەڕێگەی گروپ و كەسانی نزیكی خۆیان، دەیانەوێت خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكەن و بەردەوامی بەئۆپراسیۆنە سەربازییەكان دەدەن و لەڕێگەی ئەو هەنگاوانە دەیانەوێت فشار دروستبكەن و وەك كارتێك لەدانوستانەكاندا بەكاریبهێنن. ئاژانسی هاواری نزیك لەخۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستانیش لەبارەی پرسەكەوە، چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ دكتور عەلا ئەلسەفەری لێكۆڵەرو شرۆڤەكاری پرسی نێودوڵەتی نزیك لەڕژێمی سوریا ئەنجامداوە، ئەلسەفەری پێیوایە، هەوڵەكانی توركیا پەیوەندیان بەهەڵبژاردنەكانی ئەو وڵاتەوە هەیە، بەڵام سوریا گرنگی بەهەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی لەتوركیا نادات و بەلایەوە گرنگ نییە، ئەردۆغان سەربكەوێت یان ئۆپۆزسیۆن و دەڵێت: گرنگ ئەوەیە سوریا خاوەنی بەرنامەیەكی باشە بۆ كۆتاییهێنان بەهەبوونی توركیاو گروپە تیرۆریستییەكان لەنێو خاكەكەیدا.   توركیا تاوەكو ئێستاش بیر لەئۆپراسیۆنی زەمینی دەكاتەوە دوابەدوای كۆبوونەوەی عەبدوڵلاهیان و سەرۆك و بەرپرسانی رژێمی سوریا، ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا بۆ ژماریەك میدیای جیهانی، لەبارەی پرسی دانوستانەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ سوریا قسەی كرد. كالن سەرەڕای ئەوەی ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ  دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا دەربڕی، بەڵام جارێكی دیكەو هەڕەشەی كردەوە. ئیبراهیم كالن وتی: توركیا بەردەوامی بەپرۆسەی دانوستانەكان دەدات كە لەكۆتایی مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو لەمۆسكۆ دەستیپێكرد، بەڵام ئۆپراسیۆنی زەمینی بەگوێرەی ئاستی هەڕەشەكان ئەگەرێكی كراوەیە. ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی توركیا لەكۆتایی قسەكانیدا رایگەیاند، هەرچەندە بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی شوباتدا، وەزیرانی دەرەوەی هەردوولا كۆببنەوە، بەڵام پێدەچێت بەر لەكۆبوونەوەكە، وەزیرانی بەرگری هەردوو وڵات كۆبوونەوەیەك ئەنجامبدەن. ئامانجی توركیا لەسوریا لەبارەی هەوڵەكانی توركیا بۆ دانوستان لەگەڵ رژێمی سوریا، مستەفا قەرەسوو ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیاكانی پەكەكە رایگەیاند، لەئێستادا ئامانجی دەوڵەتی توركیا لەناوبردنی مافی كوردە. ویستی رژیم لەناوببات، بەڵام وادیارە ئێستا وازی هێناوەو دەڵێت ئەمە ئامانجی ئێمە نییە. دەڵێت تاكە ئامانجمان نەهێشتنی «تیرۆرە». بێگومان روسیا رۆڵی هەیە لەم كۆبوونەوانەدا. روسیاش بەهۆی شەڕی ئۆكرایناوە لەدۆخێكی خراپدایە. لەبەرئەوەی گەیشتووەتە بنبەست وەك ناوبژیوانێك لەنێوان تورك و سوریادا مامەڵە دەكات، دەیەوێت بەپەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتی تورك كێشەی خۆی لەشەڕی ئوكراینادا چارەسەربكات، بەم شێوەیە روسیا پشتیوانی لەدوژمنایەتی تورك دەكات بەرامبەر بەكورد. مستەفا قەرەسوو وتیشی: پێویستە لە روسیا بپرسین، ئایا تۆ هاوبەشی دوژمنایەتی توركیای بەرامبەر بەكورد؟ ئایا دەبیتە هاوبەشی دەوڵەتی توركیا؟ ئامانجی كورد دابەشكردنی سوریا نییە. كورد هیچ پلانێكی بۆ دابەشكردنی سوریا نییە. كورد دەیەوێت لەگەڵ حكومەتی دیمەشق چارەسەریەك بۆ قەیرانەكە بدۆزێتەوە.   پەیوەندیەكانی توركیاو سوریا مەزلۆم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمونیتەری ئەمریكی باسی هەوڵەكانی توركیا بۆ خۆنزیكردنەوە لە سوریا كرد و وتی، « روسیا هەوڵدەدات كێشەكانی ئێستا لەسوریا چارەسەر بكات بەنزیككردنەوەی توركیا و رژێمی سوریا، بەڵام باوەڕم بەوە نییە كە ئەم جۆرە هەوڵانە سەركەوتوو بن. رژێمی سوریا هەرگیز سازش لەسەر داواكارییەكانی خۆی ناكات. سەرەكیترینیان ئەوەیە كە توركیا هەموو سەربازەكانی لەخاكی سوریا بكشێنێتەوە و توركیا دەست لەپشتیوانیكردنی چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوننە هەڵبگرێت. بەهەمان شێوە باوەڕم بەوە نییە كە رژێمی سوریا ملكەچی داواكارییەكانی توركیا بێت بۆ دژایەتیكردنی خۆبەڕێوەبەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا. نە دەتوانێت و نە بارودۆخیشی رێگەی پێدەدات». هاوكات هوشیار ئوزسوی پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەبارەی كۆبوونەوەكانی سوریاو توركیا بۆ ئاژانسی هەواڵی فورات قسەی كرد، بەبۆچوونی ئوزسوی، ئاساییبوونەوەی پەیوەندیەكانی هەردوولا كارێكی ئاسان نابێت، بەهۆی ئەوەی بەریتانیاو ئەمریكا بەئاشكرا رایانگەیاند كە لەدژی پرۆسەكەن، بەو هۆیەوە ئەم پرسە لەدەستی ئەردۆغاندا نییە، لەسوریا شەڕێك هەیە كە ١٠ ساڵە بەردەوامە، ئەم دۆخە توركیا بەرەو روسیا پەلكێش دەكات، وڵاتانی رۆژئاواش ئەم هەنگاوە قبوڵ ناكەن، توركیا ئەندامی ناتۆیەو ئەردۆغان ناتوانێت، بەبێ رەچاوكردنی هەڵوێستی رۆژئاواییەكان بڕیار بدات. هوشیار ئوزسوی لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد كە توركیا سنورێكی ٩٠٠ كیلۆمەتری لەگەڵ كوردانی سوریادا هەیە، نابێت ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ سوریا لەسەر حسابی لەناوبردنی پێگەی كورد بێت، هەر دوژمنایەتیەك لەگەڵ كوردانی سوریا، كێشەی كوردانی توركیا قوڵتر دەكاتەوە.

شەنای فاتح سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان ئاماری پێشێلكارییەكانی بەرامبەر رۆژنامەنووسان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ بڵاوكردەوەو ژمارەكانیش بەراورد بەساڵی ٢٠٢١ زیادیكردووە. لەشاری سلێمانی و لەمەراسیمێكدا، رۆژی ١٦ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٢، سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا لەڕاپۆرتێكدا بەناونیشانی «پارێزەرانی یاسا لەئەركەكانیان هەڵدەگەڕێنەوە، زەبروزەنگی هێزە ئەمنییەكان، یاسای رۆژنامەگەری پەكدەخات» ئاماری پێشێلكارییەكانی بەرامبەر بەڕۆژنامەنوسان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ خستەڕوو. رەحمان غەریب، سەرۆكی سەنتەری میترۆ رایگەیاند: ساڵی ٢٠٢٢ رەفتاری هێزە ئەمنییەكان بەرامبەر رۆژنامەنووسان لەكاتی رووماڵكردنی رووداوەكاندا، گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە، لەزۆربەی ئەو رووداوانەی بەهای هەواڵییان هەیە، ئاستەنگ بۆ رۆژنامەنووسان دروستكراوە، دەستبەسەركردن بەبێ فەرمانی دادگا، توندوتیژی و شەق وەشاندن، پەلاماردانی راگەیاندنكاران و توندكردنیان لەبنكەكانی هێشتنەوەی پۆلیس و زنیدانی ئاسایش، هەڕەشەكردن و تۆقاندن، جیاكاری و پێنەدانی زانیاری، تەنانەت هەندێك رۆژنامەنووس پێش چوون بۆ رووماڵی خۆپیشاندان، لەبەردەم ماڵەكانیان دەستگیركراون». وتیشی:»گرێبەستی چەوساندنەوەی میدیاكاران، كەمی و پێنەدانی موچەی چەند مانگەیان بووە بەدیاردە، لەباشترین حاڵەتیشدا موچەكانیان دوادەكەوێت، ئەوە جگە لەوەی جیاكاری زەقیش لەموچەی نێوان خانمانی میدیاكارو هاوكارەكانیان هەیە». بەپێی راپۆرتی رێكخراوی (پەیامنێرانی بێسنوور) كە ئۆفیسی سەرەكی لەفەڕەنسایە سەبارەت بەخراپی ژینگەی كاری رۆژنامەگەری بۆ ساڵی ٢٠٢٢ لەكۆی ١٨٠ وڵات عێراق لەڕیزبەندی ١٧٢دایە، بەمەش لە ١٠ خراپترین وڵاتی جیهانە لەئاست بەڕێوەچوونی كاری رۆژنامەنووسان و ئازادی كاركردنیان، لەم ئامارەشدا عێراق بەبەراورد بەساڵی ٢٠٢١ نۆ پلە پاشەكشەی كردووە. ئاماری پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان و دەزگا میدیاییەكان بۆ ساڵی ٢٠٢٢ بەم شێوەیەی خوارەوە بووە: ٤٣١ پێشێلكاری بەرامبەر ٣٠١ رۆژنامەنووس و دەزگای میدیایی كراوە،  ١٩٥ حاڵەتی رێگری هەبووەو ٦٨ حاڵەتی زەوتكردن و شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی،  ٤٦ حاڵەتی هێرش، هەڕەشەو سوكایەتی، ٦٤ حاڵەتی دەستبەسەركردن بەبێ بڕیاری دادگا، چوار حاڵەتی دەستگیركردن بەبڕیاری دادگا، ٢٦ حاڵەتی لێدان و برینداربوون، حاڵەتێكی داخستنی نوسینگەی كەناڵ، دوو حاڵەتی هێرشی موشەكی، سێ حاڵەتی هەڵكوتانەسەر ماڵی رۆژنامەنووس، شەش حاڵەتی هێرشی ئەلیكترۆنی و ١٦ حاڵەتی پڕكردنەوەی بەڵێننامە. ئەمە لەكاتێكدایە كەئامارەكان بۆ ساڵی ٢٠٢١ بەم شێوەیەی خوارەوە بووە:  ٣٥٣ پێشێلكاری بەرامبەر بە ٢٦٠ رۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی كراوە، ١٨٩ حاڵەتی رێگری و جیاكاری،٨١ حاڵەتی هێرش و لێدان و سوكایەتی، ٢٥ حاڵەتی دەستبەسەركردن بەبێ بڕیاری دادگا، ٢٥ حاڵەتی زەوتكردنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی، ١٣ حاڵەتی هەڕەشە، حەوت حاڵەتی شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی و حاڵەتێكی تەقەكردن لەرۆژنامەنووس، چوار حاڵەتی رۆژنامەنووسی حوكمدراو بەدەر لەیاسای كاری رۆژنامەنووسی، دوو حاڵەتی هەڵكوتانەسەرو داخستنی بارەگای كەناڵ و شەش حاڵەتی پڕكردنەوەی بەڵێننامە. بەێی ئاماری فەرمی وەزارەتی رۆسنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان تا كۆتایی مانگی ئابی ٢٠٢١  ژمارەی كەناڵە ئاسمانییەكان ژمارەیان گەیستووەتە ٣١ كەناڵ، كە ١٧كەناڵ لەهەولێرو ١٠ كەناڵیان لەسلێمانی و چوار كەناڵیش لەدهۆك. هەر بەپێی ئەو ئامارە ١٢٦ كەناڵی ناوخۆیی لەهەرێم مۆڵەتی فەرمییان وەرگرتوە كە كە ٨٣ یان لە هەولێرو ٣٤یان لەسلێمانی و نۆیان لەدهۆك. سەبارەت بەژمارەی رادیۆكان لەهەرێمی كوردستان ژمارەیان ١٦٢ رادیۆیە، ٨٧ یان لەهەولێر و ٥٥ یان لەسلێمانی و ٢٠ رادیۆش لەدهۆكە. هاوكات ساڵانە بەهۆی نوێنەكردنەوەی مۆڵەتەكانیان وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان پەخشی چەندین كەناڵی ناوخۆیی رادەگرێت و لەنوێترین بڕیاریشیدا رۆژی ١٦ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٢ پەخشی ١٦ كەناڵی ناوخۆیی (لۆكاڵی) لەهەرێمی كوردستان بەهۆی نوێنەكردنەوەی مۆڵەتەكانیان رادەگرێت تائەو كاتەی مۆڵەتەكانیان نوێدەكەنەوە.  

هێمن مەحمود  سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی بانكی ناوەندی عێراق و لێدوانی بەرپرسان بۆ دابەزاندنی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقیدا كەماوەیەكە لەنرخی فەرمی بەرزتربووەتەوە، تائێستا بەهای 100 دۆلاری ئەمریكی لەنێوان 155 هەزار بۆ 161 هەزار بەرزونزم دەكات، كەچی بازاڕەكانی دراو بەو هەوڵ و لێدوانانە تائێستا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر درووستنەبووە، راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراقیش بڕوای وایە هۆكاری دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەشێك لەسەركردە شیعەكانیش پێیان وایە پلانی ئەمریكایە بۆ تێكشكاندنی دراوی عێراقی، هەندێك بڕواشیان وایە دینار قوربانی ململانێكانی ئەمریكاو ئێرانەو عێراقییەكان باجەكەی دەدەن. ئیحسان یاسری راوێژكاری بانكی ناوەندی دەڵێت بەمنزیكانە بەهای دۆلارێكی ئەمریكی بۆ هەزارو 470 دینار دەگەڕێتەوە، هەروەها هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەرامبەر دینار لەبازاڕە ناوخۆییەكان ئاشكرادەكات و دەڵێت « بانكی ناوەندی زیاتر لەساڵێك لەمەوبەر دەستیكردووە بەڕێكخستنی كەرتی دارایی بازرگانی دەرەكی، ئەویش لەڕێگای دروستكردنی ئەوەی پێی دەوترێت (پلاتفۆرم)، كەمیكانیزمێكە كەبانكەكان لەڕێگەیەوە داواكارییەكانیان بەرزدەكەنەوە بەمەبەستی دابینكردنی پێداویستییەكانی دارایی بازرگانی دەرەكی، بانكەكان ئەركی گەڕان بەدوای كڕیاردا ئەنجامدەدەن بەپێی ئەوەی بەئەركی (كڕیارەكەت بناسە) ناسراوە، واتە زانینی سروشتی كڕیارو سەرچاوەكانی پارەكەی، دواتر پارەكە بۆ بەرژەوەندی كڕیارەكە دەڕوات و دوای ئەوە كاڵاكان دەگەڕێندرێنەوە». پێشووتر بانكی ناوەندی نرخی یەك دۆلاری بۆ وەزارەتی دارایی بەهەزارو 450 دینارو بۆ بانكەكان بەهەزارو 460 دینارو بۆ هاووڵاتیانیش بەهەزارو 470 دینار دیاریكردبوو، بەڵام لەئێستادا ئەو نرخانە بەجێگری لەبازاڕەكاندا نەماونەتەوە، ئەمەش مەترسی لەلایەن هاووڵاتیانەوە درووستكردووە، چونكە عێراق وڵاتێكی بەكاربەرەو زۆربەی بازرگانییەكەی لەڕێگای هاوردەوەیە لەوڵاتانی دەرەوەو بەمەش كاردەكاتە سەر ژیانی هاووڵاتیانی. مەزهەر محەممەد ساڵح راوێژكاری دارایی سەرۆكوەزیرانی عێراق بڕوای وایە هۆكاری راستەقینەو بنەڕەتی دابەزینی نرخی دینار كۆتوبەندی دەرەكییە، بەڵام هادی عامری سەركردەی دیاری شیعەكان بڕوای وایە ئەمریكییەكان وەك چەكێك بەرزبوونەوەی دۆلار بەرامبەر دینار لەبەرامبەر عێراقدا بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی فشاری لێبكەن بەرەو رووی ئەوروپاو وڵاتانی دیكەی جیهاندا نەكرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەكات ئەمریكییەكان دۆلار وەك چەكێك بۆ برسیكردنی گەلان بەكاردەهێنن. محەممەد ئال كازم باڵوێزی ئێران لەعێراق ئەو دەنگۆیانەی رەتكردووەتەوە گوایە ئێران هۆكاری دابەزینی بەهای دینارەو رایگەیاندووە وڵاتەكەی هەمیشە پاڵپشتی سەرەكی بووە بۆ گەشەی عێراق و سەقامگیری و پێشكەوتنی، جەختیشی لەوەكردووەتەوە ئەو دەنگۆیانە بۆ لەخشتەبردنی رای گشتییەو لابردنی تۆمەتەكانە لەسەر ئەو لایەنەی هۆكاری سەرەكی ئەو دۆخەیە. بەبڕوای چاودێرانی ئابووریش دیناری عێراقی باجی ململانێی ئەمریكاو ئێران دەدات لەسەر گۆڕەپانی عێراقیداو واشدەردەكەوێت ئەم كێشەیەی ئێستا نوێترین ئەڵقەی ئەو ململانێیە بێت، ئەویش بەهۆی ئەو كۆتوبەندانەی ئەمریكا خستوویەتیە سەر بانكە عێراقییەكان وەك هەوڵێك بۆ رێگریكردن لەناردنی دۆلار بۆ ئێران و لەئێرانیشەوە بۆ لایەنگرو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا. ئەحمەد تەبەقشلی شارەزای بواری ئابووری بڕوای وایە بەپێچەوانەی ئەو پڕوپاگەندەو زانیارییە هەڵانەوە كە بڵاودەكرێنەوە هیچ بەڵگەیەك لەئارادا نییە بۆ ئەوەی ئەمریكا فشاری لەعێراق كردبێت تانرخی دینار دابەزێت، دەشڵێت هۆكاری دابەزینی نرخی دینار پەیوەستبوونی عێراقە بەچەند سیستەمێكی حەواڵەی نێودەوڵەتییەوەو پێویستە بانكەكانی عێراق جێبەجێی بكەن تاوەكو دەستیان بگات بەیەدەگی دراوی عێراقی لەئەمریكا. لەئێستادا عێراق نزیكەی 100 ملیار دۆلار یەدەگی دراوی هەیەو بانكی فیدراڵی ئەمریكی لەسەدا 80ی داواكارییەكانی بانكەكانی عێراقی رەتكردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانن لەو پارەیان دەستبكەوێت ئەویش بەهۆی ئەوەی گومانیان هەیە پارەكە بڕوات بۆ هەندێك وڵات كە لەلیستی سزاكانی ئەمریكادان وەك ئێران و روسیا، ئەمەش وەهایكردووە لەبازاڕەكانی عێراقدا خواست بۆ دۆلار لەخستنەڕووی دۆلار زیاتر بێت و نرخەكەی بەرزببێتەوە. دیاردەی زۆربوونی بانكەكان لەدوای ساڵی 2003ەوە لەعێراقدا سەریهەڵداوەو بەپێی پێوەرە ئابوورییەكان هیچ بیانوویەك نییە بۆ بوونی ئەم هەموو بانكە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سیاسییەكان و حزبە دەسەڵاتدارەكان لەڕێگایەوە كاری ئاڵوگۆڕی دراوو ناردنی دۆلار دەكەن بۆ ئێران و وڵاتانی دەرەوە هەم ژمارەكە زۆربووە هەم رۆژانەش قازانجێكی خەیاڵی دەكەن لەمەزادی بانكی ناوەندی، بەرزبوونەوەو نزمبوونەوەی نرخی دۆلاریش دیاردەیەكە لەئێستا سەریهەڵنەداوە، بەڵكو لەساڵانی 2006 و 2014ەوە بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێران كۆمەڵێك سیاسی و حزب و میلیشیا دەستیان بەسەر بازاڕەكاندا گرتووەو پەنا بۆ ئەو بازرگانییە دەبەن تاقازانجێكی زۆرتریان دەستبكەوێت، ئەوەی دەمێنێـتەوە هاووڵاتیانی سادەی عێراقییە كە باجی ئەم هەموو بەرزو نزمییەی نرخی دینار و دۆلار دەدەن.

هاوڵاتی دۆخی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان بەهۆی ناكۆكی و ململانێیەكانی نێوان پارتی دیموكرات و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان تادێت ئاڵۆزتر دەبێت و هاوشانی شەڕی راگەیاندنە فەرمی و میدیا سێبەرەكانیان و ململانێكانیان لەناو حكومەت و بایكۆتكردنەكانی یەكتری، شەڕی بەیاننامەی تیمی حكومی هەردوولاشی هاتەسەر و سەرۆكی حكومەتی هەرێم و تیمی پارتی لەلایەك و جێگری سەرۆكی حكومەت و تیمەكەی لەلایەكی دیكە بەیاننامەیان لەسەر یەكدی دەركردو یەكترییان دایەبەر رێژنەی تۆمەت. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەبەیاننامەیەكدا كرۆكی كێشەكانی خۆی و كابینەكەی لەگەڵ یەكێتیدا ئاشكراكردو دەڵێت « لەسەرەتای ئەم كابینەیەوە، واڕێككەوتین كە شوێنەواری دووئیدارەیی بسڕێتەوەو بڕیارەكانی حكومەت، لەسەرانسەری هەرێمی كوردستان، بەیەك شێوە جێبەجێ بكرێن و  نابێت لەهیچ بەشێكی هەرێمی كوردستاندا، بڕیاری حزبی یان تاكەكەسی، رێگە لەجێبەجێكردنی كارو بەرنامەی حكومەت بگرێت. من بەیەكسانی، سەیری سەرانسەری هەرێمی كوردستان دەكەم و خۆم بە بەرپرسیار دەزانم بەرامبەر هەموو هاووڵاتیانی هەرێم لەهەموو پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكاندا. بەڵام بەداخەوە، رێگری كراوەو كۆسپ بۆ حكومەتی هەرێم دروستكراوە، كە ئەمەش زیانی بەژیان و گوزەرانی هاووڵاتیانمان گەیاندووە». لەبەرامبەردا قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی تیمی یەكێتی لەحكومەت لەڕاگەیەندراوێكدا وەڵامی بەیاننامەكەی مەسرور بارزانی-یان دایەوەو دەڵێن» چاوەڕوان بووین بۆ یەك جار سەرۆكی حكومەت وەك سەرۆكی حكومەتی هەرێم قسە بكات، چاوەڕوان بووین پەیامەكەی دەستپێشخەری بێت بۆ چاككردنی دۆخی ژیانی هاووڵاتیان و كۆتایی هێنان بەكێشەكانی نێوان هێزو لایەنە سیاسییەكانی ناو حكومەت بێت، بەداخەوە وانەبوو، گلەیی و هەڵوێستیان هەبووە لەكردەوەو شێوازی ئیدارەدانی ئەم كابینەیە كە مەسرور بارزانی سەرۆكیەتی و گلەییەكانییان هی خەڵكن و پەیوەندییان بەشێوازی حوكمڕانیە، پەیوەندییان بەخراپی خزمەتگوزارییە، پەیوەندییان بە نادادپەروەرییە لەنێوان شارێك بۆ شارێكی تر». هەروەها مەسرور بارزانی دەڵێت:»نزیكەی دوو ساڵە، كێشەی كۆكردنەوەی داهات و نەمانی پارە لەبانكەكانی سنووری سلێمانی و گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین هەیە. بەدواداچوونی ئەم كێشەیەمان كردووەو لیژنەیەك لەوەزارەتی دارایی و ناوخۆ، بۆ بەدواداچوونی ئەم كێشەیە پێكهێنرا، بەڵام كرۆكی ئەم كێشەیە ئەوەیە، كەهەندێك كەس و لایەن لەپێناو بەرژەوەندیی خۆیان، دەست دەخەنە ناو پرۆسەی كۆكردنەوەی داهاتی ئەو سنوورانە، بۆیە هەر ئەو كەس و لایەنانە بەرپرسیارن لەبەرامبەر ئەو زیانانەی بەهاووڵاتیان و دامودەزگاكانی حكومەت دەگات». لەبەرامبەردا  قوباد تاڵەبانی و تیمی یەكێتی لەوەڵامی سەرۆكی حكومەتدا دەڵێن «سەرۆكی حكومەت لەڕاگەیەنراوە پڕ لەچەواشەكارییەكەی دەڵێت؛ یەكێتی بەرپرسە لەو دۆخەی لەسلێمانی، هەڵەبجە، راپەڕین و گەرمیان دروستبووە، چاوەڕوان بووین سەرۆكی حكومەت بڵێ بڕیارمدا بەشێوەیەكی مەیدانی خۆم سەردانی سلێمانی و دەڤەرەكە بكەم و لەكێشەكان بكۆڵمەوە، بەڵام بەداخەوە وەك كاری هەمیشەیی تۆمەتی بەخشیوەتەوە، بەم هەنگاوەشی سەلماندی كەنایەوێت سەرۆكی حكومەتی هەموو هەرێمی كوردستان بێت و  دەبێ خەڵكی خۆڕاگرو خۆشەویستی سلێمانی بپرسن: كە ئەو سەرۆك حكومەتە لەماوەی نزیكەی چوار ساڵدا چەند جار ‌هاتووەتە ئەو سنوورە؟ هەر جارێكیش هاتبێ بۆ قردێلە بڕینێك هاتووەو خێرا گەڕاوەتەوە.. بەڵێ ئابڵوقە خراوەتە سەر سلێمانی، ئەی ئابڵوقە لای ئێوە چی ئەگەیەنێت؟ نەدانی شایستە داراییەكانی سلێمانی چی ناودەنێن؟ دواكەوتنی مووچە لەسلێمانی و دابەشكردنی لەهەولێر چی ناودەنێن؟ پیلانی كەمكردنەوەی داهاتی سلێمانی بۆ نانەوەی ئاژاوە نەبێت چیی پێدەڵێن؟ لەوەیان تەنها سیاسەتی چەوت كەڵكی نییە، ئێمە دەتوانین بەزمانی داتاو ژمارە پێتان بڵێین: بەڵێ بەپیلان ئابڵوقەتان خستۆتە سەر سلێمانی»، دەشپرسن «لەداهاتی ناوخۆش، ئەرێ بێ زەحمەت پێمان بڵێن كێ دەزانێ داهاتی ئیبراهیم خەلیل چەندە؟ ئەو لیژنانەی سەرۆكی حكومەت باسیان دەكات بۆ ناچن كۆنتڕۆڵی داهاتی ئیبراهیم خەلیل و حاجی ئۆمەران و خاڵە سنوورییەكانی تر بكەن؟». هاوكات سەرۆكی حكومەت دانبەوەدا دەنێت كە لەكۆكردنەوەی داهاتدا كێشەی هەیەو دەڵێت» كێشە داراییەكان و بابەتی كۆكردنەوەی داهات، نزیكەی دوو ساڵە هەیەو دەیان كۆبوونەوە لەسەر ئەم بابەتە كراون و بەرچاوڕوونیی باش هەبووە بۆ چارەسەری. بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانیش هەیە بۆ ناردنی هێزی هاوبەش بۆ دەروازە سنووریەكان، بەڵام یەكێتی نیشتیمانی رێگر بوو و هەڕەشەی ئەوەیان كرد كەئەگەر ئەوە بكرێت شەڕی ناوخۆ روودەدات». لەبەرامبەردا قوباد تاڵەبانی روودەكاتەوە مەسرور بارزانی و دەڵێت» ئەگەر سەرۆكی حكومەت ئەوەندە چاكسازی خوازە، چەند ساڵە بۆ پڕۆژە یاسای بودجە نانێرێتە‌ پەرلەمان؟ تیمی یەكێتی رێگربوون؟، ئەوەش ئاشكرادەكات كەداهاتی كوردستان بەشی تەواوی مووچە دەكات، دەبا وەك چۆن لەو نامەیەی كە بۆمان ناردویت نوسیبوومان؛ داهاتی كوردستان یەكبخە و مووچەو خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان وەك خەرجی سیادی مامەڵەی لەگەڵ بكرێت دوور لە فەلسەفەی دووئیدارەیی تاكو هەموو هاووڵاتیانی كوردستان سودمەند بن، قوباد تاڵەبانی بەمە كۆتایی بەبەیاننامەكەی دەهێنێت و دەڵێت: بەداخەوە ئەم كابینەیە خراپترین كابینە بووە لەمێژووی حوكمڕانی كوردستان». سەبارەت بەكەیسی كوژرانی ئەفسەرەكەی دژەتیرۆر لەهەولێری پایتەخت، سەرۆكی حكومەت ئاماژە بەوەدەكات ئەوان هیچ لایەنێكیان تۆمەتبار نەكردووەو دەڵێت:» تەنیا ناوی چەند كەسێكی تۆمەتبار هەیە كەدەبێت رادەستی دادگا بكرێن و بۆ ئەم مەبەستەش، بەفەرمی نووسراو ئاراستەی لایەنی پەیوەندیدار لەسلێمانی كراوە. هەر لەسەرەتاوە، گوتوومانە با لیژنەی لێكۆڵینەوەی هاوبەش هەبێت و با لایەنی سێیەم، تەنانەت لەئاستی نێودەوڵەتیشدا، بەشداری لەلێكۆڵینەوەكە بكەن». لەبەرامبەردا قوباد تاڵەبانی و تیمەكەی دەڵێن سەرۆكی حكومەت دەیەوێت بەزۆری زۆرداری یەكێتیی و چەند كەسایەتییەك لەناو یەكێتی تۆمەتبار بكات و ئاماژە بەوەشدەكەن دەزگا ئەمنییەكەی سەرۆكی حكومەت هەرزوو سیناریۆكەی خۆیان بڵاوكردەوەو دەیانەوێ بیكەنە ئەمری واقیع، باس لەوەشدەكەن هەر لەو جەرگەی هەولێرە هێزێكی یاخی و لەیاسا دەرچوو هەڕەشەی چوونەسەر ماڵی جێگری سەرۆكی حكومەتی كردو هەر لەو جەرگەی پایتەختەش رۆژنامەنووس و دەیان و سەدان كەسیش تیرۆر دەكرێ و تاوانبار داڵدە دەدرێ و فەوجیشی بۆ دەكرێتەوە». وەنەبێت پارتی هەر بەتەنیا بەبەیاننامەكەی سەرۆكی حكومەتەوە وەستابێت، بەڵكو تیمی پارتیش لەحكومەت هاتە دەنگ و لەبەیاننامەیەكدا هێرشدەكاتە سەر یەكێتی و بەوە تۆمەتباریان دەكات كەخودی قوباد تاڵەبانی ئاگاداری دۆسیەی نەوتە و یەكێتیش لەو پرۆسەیەدا بەشدارەو بەیەكێتیش دەڵێن ئەگەر لە گۆشتەكە بەشتان هەیەو بەشتان دەوێت، ئەوا لەگۆشتاوەكەشی كەمێك بخۆنەوە. هەرچەندە نازانرێت چارەنووسی گرفت و كێشەكانی پارتی و یەكێتی بەكوێ دەگات، بەڵام وەك ئەوەی زۆرێك لەهاووڵاتیانیش لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان نوسیبوویان، هەردوولایان ئەو رەخنەو سەرنجانەی كە لەسەر یەكتری بڵاویانكردووەتەوە بەداخەوە هەمووی راستەو هەردوولایان راستدەكەن، ئەوەشی دەمێنێتەوە كە لەو نێوەندەدا باج دەدات تەنیا هاووڵاتی سادەیە و بەدەست قەیران و گرفتەكانەوە دەناڵێنێت.      

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە ١٨ی كانونی دووەمی 2023، كۆبوونەوەیەكی گرنگ لەنێوان وەزارەتی دەرەوەی توركیاو ئەمریكا لەواشنتۆن بەڕێوەدەچێت و یەكێك لەتەوەرە سەرەكیەكانی كۆبوونەوەكەش، ئەندامبوونی سویدو فینلەندا دەبێت لەڕێكخراوی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) كە لەكۆی ٣٠ وڵاتی ئەندامی ناتۆ تەنیا توركیاو هەنگاریا لەدژی بەئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتەن لە رێكخراوەكەدا. مەرجی سەرەكی توركیا بۆ ئەندامێتی فینلەنداو سوید رادەستكردنەوەی ئەندامانی پەكەكە، فەتحوڵلا گولەن و ژمارەیەك پارتی چەپی توركیایە. تاوەكو ئێستا سوید سێ كوردی رادەستی توركیا كردووەتەوە، بەڵام ئامادە نییە، گولەنیەكان رادەست بكاتەوەو پێگەی هەواڵی تی تی سویدی رایگەیاند كەحكومەتی وڵاتەكەیان رادەستكردنەوەی چوار بەرپرسی فەتحوڵلا گولەنیەكانی رەتكردووەتەوە. پرۆسەی دانوستاندنەكانی سویدو توركیا بەباشی بەڕێوەدەچوو و چەند جارێك سەرۆك وەزیرو بەرپرسانی سوید سەردانی توركیایان كرد، بەڵام لە ١١ی ئەم مانگەدا، كوردانی دانیشتووی سوید، خۆپیشاندانێكی گەورەیان لەو وڵاتەدا لەدژی رێككەوتنی ئەو دوو وڵاتە ئەنجامداو دروشمی توند لەدژی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆماری توركیا وترانەوە كە بووەهۆی قەیرانێكی نوێ لەنێوان ستۆكهۆڵم و ئەنقەرەدا. دوابەدوای خۆپیشاندانەكە، حكومەتی توركیا لەڕێگەی كۆنسوڵخانەی سوید لەئەنقەرەوە، پەیامێكی توندی بۆ حكومەتی سوید ناردو رایگەیاند، سوید پابەندی رێككەوتنەكە نەبووە كە لەكاتێكدا پێویست بوو، رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە لەو وڵاتە بكرێت. ئاژانسی هەواڵی بی بی سی، لەو بارەیەوە هەواڵێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند، ئەنقەرە داوایكردووە، هەموو ئەو كەسانەی بەشدارییان لەخۆپیشاندانەكەدا كردووە دەستگیربكرێن و لێكۆڵینەوەیان لەگەڵدا بكرێت. لەو حاڵەتەدا دەردەكەوێت كەسوید پابەندی رێككەوتنەكەیە. توركیا داوای رادەستكردنی ١٣٠ كەس لەسویدو فینلەندا دەكات رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا لەم بارەیەوە وتی، « سویدو فینلەندا داوایان بۆ ئەندامێتی ناتۆ پێشكەشكردو ئێمەش بەئەرێنی نزیكبووینەوە. ژمارەیەك رێككەوتنمان واژۆ كرد. داوای رادەستكردنی نزیكەی ١٣٠ كەسمان كردووە. بەڵام بەداخەوە پابەندی رێككەوتنەكە نەبوون. داوای رادەستكردنەوەی كەسێكمان بەناوی بولەند كەنەش كرد كەبەرپرسێكی فەتحوڵلاچیەكانە. دەسەڵاتی دادوەریان رەتیكردەوە، ئەو كەسە رادەستبكەنەوە. خۆپیشاندانی زۆر لەشەقامەكانیاندا دەبینین، هۆشداریمان داوە، بەڵام نەیانتوانیوە رێگری لەخۆپیشاندانەكانی پەكەكە بكەن. ئەمەش پەیوەندییەكانمان ئاڵۆزتر دەكەن». هەروەها سەرۆكایەتی پەرلەمانی توركیا لەڕاگەیەندراوێكدا ئاشكرایكرد كە بەهۆی بێدەنگی سوید لەبەرامبەر خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە لەو وڵاتەدا، حكومەتی وڵاتەكەی سەردانی ئەندریاس نورلین سەرۆكی پەرلەمانی سویدی بۆ ئەنقەرە هەڵوەشاندووەتەوە كە بڕیاربوو، ١٧ی مانگ سەردانی ئەو وڵاتە بكات. لەلایەكی دیكەوە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەبارەی خۆپیشاندانی لایەنگرانی پەكەكە رایگەیاند، ناوەندێكمان پێكهێناوە كەچاودێری دەكات ئایا سویدو فینلەندا بەڵێنەكانیان جێبەجێ دەكەن یان ناو راشیگەیاند: «حكومەتی سوید هەندێك هەنگاوی ناوە لەسەرەتادا، چەند كۆبوونەوەو سەردانیش ئەنجامدران، بەڵام رووداوەكانی ئەمدواییە دەریخست كەسوید بەڵێنەكانی جێبەجێ نەكردووە. لایەنگرانی پەكەكە بوكەڵەیەكیان لەشێوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆككۆمار لەخۆپیشاندانەكەدا هەڵواسی، ئەمەیان لەبەرچاوی پۆلیس كرد. ئەم دۆخە قبوڵنەكراوە. پێویستە سوید ئەو كەسانە دیاری بكات و دەستگیریان بكات. بۆیە ئەگەر سویدو فینلەندا دەیانەوێت ببنە ئەندامی ناتۆ، پێویستە بەڵێنەكانیان جێبەجێ بكەن». ژمارەیەكی دیكە لەبەرپرسانی توركیا، وەك مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەو ئیبراهیم كالن وتەبێژی سەرۆكایەتی كۆمار لەم بارەیەوە قسەی توندیان كردو رایانگەیاند كە لەم دۆخەدا بەهیچ شێوەیەك ئەندامێتی فینلەنداو سوید لەناتۆدا قبوڵ ناكرێت. سوید ناتوانێت هەموو داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكات ئۆلێف كریستێرسۆن سەرۆك وەزیرانی سویدیش رایگەیاند كەدڵنیان لەكۆتاییدا توركیا رازی دەبێت وڵاتەكەی ببێتە ئەندامی ناتۆو وتی، « توركیا داواكاری قورس بەسەر ئێمەدا دەسەپێنێت، ئەو داواكاریانە گونجاو نین و ناتوانین بەشێكیان جێبەجێ بكەین». ئەوەش لەكاتێكدایە كە حكومەتی سوید لەئاستی ئەو خۆپیشاندانەی كە لە ١١ی ئەم مانگە لەلایەن لایەنگرانی پەكەكە لەستۆكهۆڵم ئەنجامدرا، بێدەنگەو هیچ هەنگاوێكی لەمبارەیەوە نەناوە. یەنس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتی ناتۆش ئاماژەی بەوەكردووە كەئەمساڵ سەرجەم رێكارەكانی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بۆ بەشداری لەڕێكخراوەكەیان تەواودەبن و سویدو فینلەنداش هەنگاوی باشیان ناوەو مەرجەكانیان جێبەجێكردووە. قبوڵكردنی سویدو فینلەندا لەبەرامبەر فڕۆكەی ئێف١٦ یەكێك لەو وڵاتانەی ئەندامی سەرەكی ناتۆ كەپشتگیرییەكی تەواو لەئەندامێتی سویدو فینلەندا لە رێكخراوەكە دەكات، ئەمریكایە. ئەمریكا هێزی سەرەكی ناتۆیەو بەهۆی ناكۆكییە قووڵەكانی لەگەڵ روسیاو پاراستنی ئەو دوو وڵاتە لەپەلامارەكانی روسیا، دەیەوێت پرۆسەی ئەندامێتی سویدو فینلەندا بەخێرایی ئەنجامبدرێت. مامەڵەیەكی نێوان توركیاو ئەمریكا، فروشتنی نزیكەی ٤٠ فڕۆكەی ئێف١٦ و ٨٠ پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكە جەنگییەكانە بەبڕی ٢٠ ملیار دۆلار كەكۆنگرێسی ئەو وڵاتە تاوەكو ئیستا رەزامەندی لەسەر فروشتنی بەتوركیا دەرنەبڕیوە. یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی ئەمریكا بۆ فروشتنی فڕۆكەو پاكێجی نۆژەنكردنەوەی فڕۆكەكان ئەوەیە كەتوركیا ئەندامێتی سویدو فینلەندا لەڕێكخراوی ناتۆدا قبوڵ بكات و راشیگەیاندووە كە بەپێچەوانەوە خراپ بەسەر توركیادا دەشكێتەوە. دیموكراسی سوید دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە سوید یەكێكە لەو وڵاتانەی جیهان و بەتایبەت ئەوروپا كەمافی مرۆڤ تێیدا لەئاستێكی باڵادایەو بەڕادەستكردنەوەی نەیارانی توركیا كە پەنا  

هاوڵاتی 117  رۆژ ناڕەزایەتیی دوای مەرگی ژینا، قوڵبوونەوەی قەیرانەكانی ئێران زیاتر ئاشكرادەكات و هاوشێوەی مۆتەكەیەك باڵی بەسەر دەسەڵاتداراندا كێشاوەو باڵاترین دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ناچار بەپاشەكشێ كردووە. پێچەوانەی رابردوو بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران لەلێدوان و هەڵوێستەكانیان پاشگەز دەبنەوەو نەبوونی سەرپۆش و جێبەجێنەكردنی باڵاپۆشی لەوڵاتەكە بەئاسایی ناودەبەن خامنەیی دەڵێت، مەرج نییە ئەوانەی سەرپۆشیان گونجاو نییە دژی ئیسلام و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بن و وتووشیەتی» داری دەستی پۆلیس چارەسەری سەركوتی ناپاكان و گەنجانی فریودراو ناكات». ئەوەی ئێستا و دوای زیاتر لەسێ مانگ و نیو لەناڕەزایەتییەكان بەدیدەكرێت لەلایەك كەمبوونەوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانە لەسەر شەقام و لەلایەكی دیكەوە لاوازبونی دەسەڵاتی ئێرانە لەئاستی ناوخۆو دەرەوەدا بەجۆرێك بەرپرسان حاشا لەوەناكەن كەهیچ هیوایەك نییە بۆ ئەوەی پێگەی كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی رابردوی لێبێتەوە بەتایبەت كەزۆرترین كۆدەنگیی نێودەوڵەتی بۆ سزادانی ئەو دەسەڵاتە دروست بووە. شارەزایان و پسپۆڕانی كۆمەڵناسی و سیاسی پێیان وایە ئەوەی روونە بوونی شۆڕشە لەئێران و ناڕەزایەتیەكانییش جیاواز لە رابردوو رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران و دەسەڵاتدارانی كردووەتە ئامانج و گەنجان و دانیشتوانی وڵاتەكە چیتر بەچاكسازیی رازیی نابن و سەركەوتنیان لە رووخانی ئەو دەسەڵاتەدا دەبیننەوە. شۆڕش دژی شۆڕش شارەزایان و شیكەرەوانی سیاسی و كۆمەڵایەتی كۆكن لەسەر ئەوەی لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی ئەوەی روودەدات گەورەترین شۆڕشە دژی «شۆڕشی كۆماری ئیسلامیی»ە كە لەساڵی 1979 لەئێران هاتووەتە سەركار، بەڵام پێدەچێت لەئێستاداو دوای نزیكەی چوار مانگ لەسەرهەڵدانی ئەو ناڕەزایەتییانە ئاستی ناڕەزایەتییەكان و ژمارەی خۆپیشاندانەكان كەم بووبێتەوە لەبەرامبەردا ئاستی توندوتیژییەكان و سزای سێدارە بەشێوەیەكی بەرچاو لەلایەن دەسەڵاتەوە بەرامبەر بەخەڵك زیادی كردووە. لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان زۆربەی دروشمەكان بەدیاریكراوی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران و عەلی خامنەیی رێبەری ئەو وڵاتە لە سەرووی هەموانەوە كراوەتە ئامانج، واتا ناڕەزایەتییەكان لەچوارچێوەی داواكاریی و چاكسازیدا نەماوەتەوە و روون و ئاشكرا دژی دەسەڵاتە و هەوڵەكانیش بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە.  هەر ئەوەش وایكردووە باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی و سەركردەكانیان زۆر بەئاشكرا خۆیان لەقەرەی ناڕەزایەتییەكان نەدەن و خۆیان نەكەن بەخاوەنی لەكاتێكدا لەسەرهەڵدان و ناڕەزایەتییەكی رابردوودا ئەو رەوتەی كۆماری ئیسلامی سواری شەپۆلی ناڕەزایەتییەكان دەبوون و خۆیان دەخزاندە خۆپیشاندانەكان و بانگەشەی سەركرادیەتیی ناڕەزایەتییەكانیان دەكرد. دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی هیچ كاتێك بەئاستی ئەم ماوەیە هەستی بەوە نەكردووە كە كۆڵەكەی كۆمارەكەی لەكەوتن و رووخان نزیكبووەتەوە و بەپرسانی ئەو دەسەڵاتەش حاشای لێناكەن بەڵام توندوتیژیی بەرامبەر خۆپیشاندان و بێباكبوونی كۆماری ئیسلامی بەرامبەر كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان گومانەكان بۆ سەركەوتنی ئەو شۆڕشە زیاددەكەن. حكومەتی ئێران هەرجۆرە ناڕەزایەتیی و هەوڵدانێك بۆ رووخانی دەسەڵاتەكە بەپێی دەستوری وڵاتەكە بە دژایەتی خودا (محارب) لەقەڵەمدەدات، بۆیە دەوترێت چۆن پێغەمبەری موسوڵمانان (محەمەد) داوایین پێغەمبەر بووە لەسەر گۆی زەوی لەئێستادا خامنەیی خۆی بەدوایین دەسەڵاتدار دەزانێت كەنابێت لاببرێت یان كۆمارەكەی بڕووخێت. لەسەر ئەو بنەمایە لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دەستبردن بۆ مێزەری ئاخوندەكان و بەدیاریكراوی ئەوانەی لایەنگری كۆماری ئیسلامی بوون، بوو بەدیاردەیەكی باوو تائێستاش خستنەخوارەوەی مێزەری ئەو ئاخوندانە بەردەوامەو ئەوەش بە ئامانجگرتنی ئەو بنەما و باوەڕانەیە كەكۆماری ئیسلامی ئێرانی لەسەری دامەزراوە. هەر لەو سۆنگەیەوە كۆماری ئیسلامی خۆی بەدوایین دەسەڵاتی ئێران دەزانێت و ئەوەش وایكردووە زیاترین تۆمەتی دژایەتی خودا بخرێتە پاڵ گەنجان و خۆپیشاندەران بەوەش نەیاران و خەڵكی ناڕازیی لەو دەسەڵاتە پەلكێشی بەردەم پەتی سێدارە بكرێن، بۆیە تائێستا زیاتر لە 100 دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكان تۆمەتی (محارب) خراوەتە پاڵیان و تا 114 رۆژی ناڕەزایەتییەكانیش چوار گەنج بەو تۆمەتەو هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی ئێران لەسێدارە دران. شۆڕشی هەژاران بەرپرسان و كەسایەتییە دیارەكانی ناوخۆی ئێران حاشا لەوە ناكەن كەوڵاتەكەیان لەقووڵترین قەیرانی مێژوویی خۆیایەتی و ئەحمەد تەوەكولی، نوێنەری پێشووی تاران لەپەرلەمان و ئەندامی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران وتوویەتی: دۆخی بژێوی و ئابوریی دانیشتوانی ئێران زۆر خراپەو دورنییە شۆڕشی هەژاران لەوڵاتەكەدا سەرهەڵبدات و داواشی لەدەسەڵاتدارانی وڵاتەكە كردووە كە بەجۆرێك هەڵسوكەوت نەكەن دۆخەكە لەژێر كۆنتڕۆل دەربچێت و ئێران «ژێرو ژوور» بێت. موحسین هاشمی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی پارێزگای تاران و  كوڕی عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی كە باوكی یەكێك بووە لەدامەزرێنەرانی كۆماری ئیسلامی لەئێران بە رۆژنامەی (جمهوری ئیسلامی) راگەیاندووە؛ ئەو كۆدەنگییە نێودەوڵەتییەی ئێستا لەدژی دەسەڵاتی ئێران هەیە لەمێژووی وڵاتەكە و تەنانەت هیچ وڵاتێكی جیهانیش هاوشێوەی نەبووەو سزاكانی 15 ساڵی رابردوش بناغەی ئابوریی و توانای وڵاتەكەی لاواز كردووە و داهاتی نیشتیمانیشی زۆر دابەزاندووە. هیلاكی دەسەڵات و بڕستی خۆپیشاندەران رۆژنامەی واشنتۆن پۆست لەوتارێكدا ئاماژەی بەوە كردووە لەساڵی 1978 خەڵكی ئێران بەدەستی بەتاڵەوە بەرامبەر سوپای پەهلەوی شۆڕشیان كرد كە بەچوارەم سوپای بەهێزی جیهان لەو سەردەمەدا ئەژمار دەكرا، بۆیە دوور نییە شۆڕشی خەڵكی وڵاتەكە جارێكی دیكە دژی شۆڕشی ئیسلامی لەئێران سەركەوتن بەدەستبهێنێت سەرەڕای ئەو توندوتیژیانە

ئیمان زەندی حكومەتی هەرێم ساڵی رابردوو بودجەی بۆ نەخۆشخانەی بەركەوتوانی چەكی كیمایی هەڵەبجە، تەرخاننەكردووەو لە كۆمپانیاكان قەرزی كردووە، دەستی حزب چووەتە ناو لیستی بەركەوتوانی چەكی كیمیایشەوەو كۆمەڵێك كەس شایستەنین و كراون بەبەركەوتەوو. بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە دەڵێت: حكومەت تێنەگەشتنی لەسروشتی نەخۆشی بەركەوتوانی چەكی كیمیایی هەیە، سێ‌ ساڵە چاوەڕوانی لیژنەیەكین لەلایەن وەزارەتی تەندروستیەوە، هێشتا نەگەیشتووە. وتیشی: كۆمپانیای جێبەجێكار هەتاوەكو ئێستا بەتەواوی نەخۆشخانەكەی رادەستی حكومەت نەكردووە،  لەبەرامبەردا بەڕێوەبەری كۆمپانیای جێبەجێكار دەڵێت: پێنج ملیۆن دۆلارم زیانم لێكەوتووە ئیتر بۆ دەڵێن رادەستنەكراوە. كەمال جەلال تەمەن ٥٢ ساڵ قوربانیەكی بەركەوتەی چەكی كیمیایی هەڵەبجەیەو دەناڵێنێت بەدەست ئازاری سنگ و چاویەوە كە سنگی بەڕێژەی لەسەدا ‏٣٦٪ كاردەكات و سێجار چاوی زەرعی قەرەنی بۆ كردووە. ئەو  ٣٣ ساڵە كاریگەری چەكی كیمیایی لەسەر دەركەوتووە لەگەڵ دوو خوشكی دیكەی، ئەو موچەكەی ٤٠٠ هەزار دینارە بەڵام حكومەت لەژێر ناوی چاكسازیدا  بڕیاریداوە ئەوەش ببڕێت. كەمال جەلال كەدانیشتوی ‌شاری هەڵەبجەیە بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو دەڵێت: «دایكم بەركەوتەبوو شەهیدبوو، پێش شەڕی داعش ساڵی دوو بۆ سێجار دەیانناردین ئەوەی پێویستبوو بۆیان دەكردین، ماوەی چەند ساڵێكە ئەو پڕۆسەیە وەستاوە، نازانین هۆكار چیە، ناشكرێت چاوەڕوانی حكومەت بین چونكە چاوم لەدەستدەدەم، سێ ئامێری هەناسەدانم هەیە كە شانزدە كاتژمێر دەبێت بەكاریبهێنم، یەك ئامێریان بەمۆلیدە كاردەكات ئەویش دەبێت ئەمپێری زۆربێت حكومەت دوو ئەمپێری پێداوین، بەڵام ئەوەی گرنگە ئیشی پێناكات، لە٢٠٠٦ موچەمان لەسەر سەرۆكایەتی هەرێم بوو كارەكانمان ئاسانبوو، بەڵام شەش ساڵە ئەوە نەماوە لەسەر گیرفانی خۆم دەڕۆم، بۆ دوو نەشتەرگەری ٤٠ وەرەقەی تێچووەو مانگانە سەردانی نەخۆشخانەی چارەسەری كیمیایی دەكەین و دەرمان وەردەگرین، بەڵام نەشتەرگەریەكانمان لەدەرەوەی وڵاتە». عیماد فەیرۆز هەورامی، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی چارەسەری بەركەوتوانی چەكی كیمیایی هەڵەبجە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «نەخۆشخانەی بریندارانی چەكی كیمیایی لە ١٦/٣/٢٠٠٨ بەردی بناغەی دانراو بڕیاربوو لەماوەی ساڵێك و سێ مانگ تەواوبكرێت، بەڵام دوای 10 ساڵ تەواوكراو لەساڵی 2019 كرایەوە، بودجەی پرۆژەكە 12 ملیۆن و 100 هەزار دۆلار بوو، كۆمەڵێك كەموكورتی تێدابوو و كۆمپانیای جێبەجێكار هەندێكی چاككردەوە، بەپێی ئەو گرێبەستەی لەنێوان كۆمپانیاو حكومەتدایە بڕی سێ ملیۆن دۆلاریان لەلای حكومەتەو كۆمپانیاش هیچ كارێك لەو نەخۆشخانەیە ناكات». ئاماژەی بەوەشكرد: «بۆ ساڵی ٢٠٢٢ ئەو بودجەیەی نەخۆشخانەكە هەیەتی هیچ پارەیەكی بۆ خەرجنەكراوە كەبڕەكەی ٤٨٠ ملیۆن دینارە، ئەو بودجەیەشمان لەكۆمپانیاكان قەرزكردووەو هێشتا قەرزەكانمان نەداوەتەوە، ئەو بەركەوتانەش كەكراون بەبەركەوتە لەتەندروستیدا نەبووە لەوەزارەتی شەهیدان كراون، ئەویش راپۆرتێكی پزیشکیان لەئێرانەوە هێناوەتەوەو كراون بەبەركەوتەی چەكی كیمیایی، كۆمپانیای جێبەجێكاری نەخۆشخانەكە بەتەواوی نەخۆشخانەكەی تەواونەكردووەو هێشتا كاری ماوەو لەئێستادا سەرقاڵی چاككردن (صیانە)ن ئیستلامی سەرەتایی بۆ كراوەو لەوەزارەت و بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی، بەڵام لەئێستادا سەرجەم كارەكانی پەكخستوەو كارناكات، لەنەخۆشخانەكەشمان پزیشكی هەناوی و چاوو پێست لەگەڵ دەروونی دادەنیشن و لەڕۆژێكدا نزیكەی ٥٠ بۆ ٦٠ نەخۆش دەبینن. د. ئازاد مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجە بەوردی باس لەگرفتەكانی بەركەوتوان و نەخۆشخانەی بەركەوتوان بۆ هاوڵاتی دەكات و دەڵێت: «بەركەوتوان نەخۆشیەكەیان درێژخایەنە، حكومەتیش تێنەگەشتنیان لەسروشتی نەخۆشیەكە هەیەو وەكو نەخۆشی ئاسایی لێی دەڕوانن و یەكجار چارەسەر دەنێرن بەڵام لەڕاستیدا بەركەوتوان پێویستیان بەچاودێری چڕی بەردەوامە، هەروەها ناردنە دەرەوەیان لەلایەن وەزارەتی شەهیدان و چەند رێكخراوێك نەبووەتە چارەسەری تەواو بەبەركەوتوان»، ساڵی ٢٠١٩ نەخۆشخانەكەمان لەكۆمپانیای جێبەجێكار وەرنەگرتبوو بەئێستاشەوە چونكە كەمتەرخەمن لەهاتنەپێشەوەو رادەستكردنی ئەو نەخۆشخانەیە كە لەساڵی ٢٠١٠وە دروستكراوە كەدەبوو رادەستی حكومەت بكرێت و  تاساڵی ٢٠١٩ هەر رادەستیان نەكرد، بەهاوكاری حكومەتی ئەڵمانیاو فەڕەنساو كۆماری ئیسلامی ئێران توانیمان بیگەیەنینە ئاستێك كەنەخۆشخانەكە فرە پسپۆڕ بكەین لەگەڵ دەرمان و ئامێری پێویستی بۆ دابین بكەین. ئاماژەی بەوەشكرد: «ساڵی ٢٠٢٢ بودجەی نەخۆشخانەكە تەرخاننەكراو هەندێك ئامێری ئەو نەخۆشخانەیە بەنایاسایی براوەتە دەرەوەو وەكو تەندروستی هەڵەبجە پەیوەندیدارنین بەگرێبەست لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە، تائێستا ئەو گرێبەستەش لەبەڕێوەبەرایەتی تەندروستی هەڵەبجە نیە نووسراومان كردووە بۆ تەندروستی سلێمانی كەپێشووتر لەسەر ئەو ئیدارەیە بووە، ئەوانیش بەنووسراوی فەرمی وەڵامیان داوینەتەوە كەئەو گرێبەستە لای ئەوانیش نیە، هەروەها ماوەی یاسایی تەواوبووە، بەدەر لەوەش چەندەها ساڵ بۆی درێژكراوەتەوە كە نایاساییە، بەداخەوە بەفەرمی نوێنەرایەتی ئەو كۆمپانیایە پێیڕاگەیاندوین كەنایەن بەدەم تەواوكردنی ئەو نەخۆشخانەیەوە». هەریەك لەبەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەڵەبجەو بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی چارەسەری بەركەوتوانی چەكی كیمیایی لەگەڵ بەڕێوەبەری گشتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەڵەبجە ئاماژە بەوە دەكەن دوای ئەوەی ئەو دۆسیە گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی تەندروستی نووسراویان ئاڕاستەكردوون كەپێداچوونەوە بەلیستی بەركەوتوان بكرێت، چونكە كۆمەڵێك كەس شایستەنین و كراون بەبەركەوتەو هەندێكی دیكەشیان شایستەن و نەكراون بەبەركەوتە، لیستی نوێی تۆماركراوەكان لەهەڵەبجە نزیكەی دوو هەزارو ٥٠٠ كەسەو مانگانە دەرمان وەردەگرن. بەپێی ئەو ئامارە فەرمیەی رۆژنامەی هاوڵاتی دەستیكەوتووە لەبەڕێوەبەرایەتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەرێم ژمارەی بەركەوتوان بەچەكی كیمیایی كەموچەی شایستەیان هەیە ٨٢٢ كەسە، لەشاری سلێمانی ٣٥٧ كەسەو هەولێر ٤٥٤ كەس و دهۆكیش ١١ كەس، ئەمە لەكاتێكدایە كە لەسەرەتای تۆماركردنی بەركەوتوان ٩٦٠ كەس بوون و لەو ژمارەش ١٣٨ كەسیان شەهیدبوون و هەشت هەزار كەسیش داواكاریان پێشكەشكردووە وەكو بەركەوتە. كامەران مستەفا، بەڕێوەبەری گشتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی هەڵەبجە بەرۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» نزیكەی 33 وەجبە بەركەوتوانی چەكی كیمیایی نێردراون بۆ ئێران، بەڵام بەهۆی قەیران و كۆرۆنا بەركەوتوان لەڕووی تەندروستی و مادییەوە وەكو پێویست چارەسەرنەكراون، هەتا بێت رێژەیان زیاددەكات، سێ ساڵە چاوەڕوانی لیژنەین لەلایەن وەزارەتی تەندروستیەوە وابڕیارە ئەمساڵ لیژنەكە دەستبەكاربێت، هەتاوەكو ئێستا دۆسیەی بەركەوتوانمان نەهێناوەتەوە بۆ هەڵەبجە هەر لەسلێمانیە چونكە میلاكی پێویستمان نەبووە». وتیشی:» موچەی بەركەوتوان لەبەڕێوەبەرایەتیمان دابەشدەكرێت، لەسیستەمی تازەدا موچەی لیستی نوێ لە ٢٥٠ هەزارەوە دەستپێدەكات بۆ ٥٠٠ هەزار لەگەڵ  پێناسی تایبەتی هەتاوەكو لەهەموو بەڕێوەبەرایەتیەكی حكومی بێبەرامبەر دەرمان وەربگرن و بنێردرێنە دەرەوە». هاوكات د.ئازاد مستەفا دەڵێت: «پڕۆژەیەكی تایبەتمان پێشكەش بەوەزارەتی تەندروستی كردووە كەبڕیارە دوو لیژنە دروستبكەن بۆ هەولێرو سلێمانی بۆ بەركەوتوان، بەڵام ئەگەر بەئامێری پێویست و پسپۆڕی كلینكی سەركەوتوو ئەو پشكنینانە نەكرێت میكانیزمی حزبایەتی و خزمایەتی جێگەی دەگرێتەوەو دەبێت دادگاكان رۆڵی تایبەتیان هەبێ هەتاوەكو كەیسەكان یەكلایی بكرێتەوە، هەروەها لەهەوڵداین راپۆرتەكانی ئێرانمان دەستبكەوێتەوە، تێكەڵبوونی لیستەكانیش وابەستەیە بەدوو ئیدارەییەوە نەك كلینكی». وتیشی:»خۆشبەختانە ئامێری پێشكەوتووی چاو لەگەڵ زانینی كاری سییەكان كە بە(سپایرۆمێتری) ناسراوە لەتوانایدایە ٧٥٪ یەكلاییت بكاتەوە كە بەركەوتەیە، بەڵام پێویستمان بەپسپۆڕێكی كلینیكی شارەزایە، هیچ سكاڵایەكمان لەسەر ناشایستەكان نەكردووە چونكە موچەیان لەئەنجومەنی وەزیرانە، بەڵام سكاڵامان لەو پسپۆڕانە كردووە كە لەسەر كۆمپانیای جێبەجێكار رۆشتون بۆ فێربوون كەگەڕاونەتەوە لەنەخۆشخانەكە نەماون داوامانكردووە بگەڕێنەوە». لەبەرامبەردا ئارام عەلی، بەڕێوەبەر لەكۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی نەخۆشخانەی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی سەبارەت بەڕادەستكردنی نەخۆشخانەكە بەرۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «پێش ١٦/٣/٢٠١٩ ئەو نەخۆشخانەیە كراوەتەوە بەفەرمی لەلایەن قوباد تاڵەبانی و وەزیری تەندروستی پێشوو بەهەموو بەشەكان و ئامێرو پێداویستیەكانەوە رادەستمانكردووەو كاریشی تێداكراوە، بەڵام تەندروستی هەڵەبجە هیچ پسپۆڕێكی شارەزای نیە لەو بوارەو فەرمانبەرەكانیشیان ئەزموونیان نیە لەكاتێكدا چەندین دەورەو راهێنانمان پێكردوون، بەڵام هیچ تێناگەن، كۆمپانیا هیچ ئەركێكی لەسەرشان نەماوە بەڵكو چەندینجار قوربانیمان داوە بۆ بەركەوتوان نە حكومەت و نە ئیدارەی سلێمانی بەوجۆرە نەبووە تەنانەت تەندروستی هەڵەبجەش». ئەو دەڵێت: «پێنج ملیۆن دۆلارمان زیان لێكەوتووە بەڵام ئیدارەی سلێمانی هەتاوەكو هەڵەبجە بەحزبییان كردووەو بەچاوێكی تر سەیری دەكەن نەك وەكو پڕۆژەیەكی خزمەتگوازری یاخود خانەوادەی شەهیدان و قوربانیان، هەروەها كۆمپانیاكەی ئێمە دیارەو ناسراوەو بەڵگەمان هەیە كەڕادەستمانكردووەو لەسەدا ‏٩٩.٩٪ كارمان لەو نەخۆشخانە تەواو بووە جگە كارە ئیدارییەكان، ئەویش خۆیان رایانگرتووە بەئەنقەست،  لەساڵی ٢٠١٩ەوە لەسەر فەرمانی پارێزگاری هەڵەبجە كردوومانەتەوە بەئێمەی وت؛ كاك قوباد داوادەكات بكرێتەوە پێش ئەوەی وەزیری نوێ دابنرێت، وتم؛ كێشەم نیە بەڵام ئێوە قەرزداری منن زیاتر لەملیۆن و نیوێك دۆلار، ئەو وتی؛ تۆ وەرە بیكەرەوەو خەمت نەبێ». ناوبراو وتیشی: «پرۆژەكە بەهاوبەشی لەگەڵ كۆمپانیای نۆكان بووە كەبڕیابوو بەساڵێك و نیو بۆ دوو ساڵ تەواوی بكەن، بەڵام لەبەر گرفتی ناوخۆیی خۆیان كە كاك نەوشیروانی رەحمەتی حزبەكەی جیاكردەوە وتیان؛ ئێمە ناتوانین تەواوی بكەین خۆتان تەواوی بكەن چونكە دەبێت بە بەڵگە بەسەرمانەوە، كاك عیماد ئەحمەدو د.بەرهەم ساڵح پێیان وتین؛ لەبەر كێشەی ناوخۆییمان خۆتان تەواوی بكەن وتمان؛ كێشە نیە، بەڵام نەمانزانی دەگاتە ئەو ئاستە هەتا ئێستاش ئەو كێشانە بەردەوامن، لەبەر رێزی شەهیدان و خەڵكی هەڵەبجەو حكومەت هیچ سكاڵایەكمان نەكردووەو لەبەر حكومەتیش وەڵامی فشارەكانی تەندروستی هەڵەبجە نادەینەوە چونكە دۆخی داراییان باش نیە». عادل مەلا ساڵح، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندیەكانی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:  «بەپێی یاسای ژمارە دووی ساڵی ٢٠٢٠ كەیاسای چاكسازییەو چاكسازی لەموچەو دەرماڵەو ئیمتیازاتەكان لەگەڵ خانەنشینان لەهەرێمی كوردستان دەكات و لەلایەن پەرلەمانەوە دەنێردرێت بۆ حكومەت بەمەبەستی جێبەجێكردنی، بەمەش سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و حكومەت هەستان بەئەنجامدانی پەیڕەوێك بۆ ئەم یاساییە كە لەبڕگەو ماددەی یاساكەدا باس لەبەركەوتوانی چەكی كیمیایی كراوە، بەوهۆیەوە هەردوو وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان لەگەڵ تەندروستی راسپێردراون بۆ پێكهێنانی لیژنەیەكی تایبەت لەسلێمانی و هەولێر، خۆشبەختانە هەردوو وەزارەت لیژنەكانیان پێكهێناوەو راسپێردراون كە لەئایندەیەكی نزیكدا دەست بەپشكنین دەكەن بەهەموو پێداویستی و ئامێرەكان كە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە دابینكراوە، ئەویش بەدوو قۆناغ پشكنینەكە دەكرێت یەكەم بەركەوتوانی موچەخۆر لەگەڵ لیستی نوێی داواكارییەكان، گەر شایستەبوون موچەیان بۆ دەبڕدرێتەوە، ئومێدمان زۆرە كە لیستی نوێ سوودمەندبن چونكە هەموو بەشەكانی لیژنەكە دیارە تەنانەت پسپۆڕەكانیش». ئەو دەڵێت: «لیژنەكە پشكنینی هەناسەدان و چاوو پێست لەگەڵ جەستە دەكات، گلەیەیك هەیە كەڕووبەڕووی وەزارەت و حكومەتی دەكرێتەوە گوایە خەڵكانێك ناشایستەن تائیستاش سودمەندن لەو موچەیە، ئەم دوو لیژنەیە ئەو گلەیی و گازندانە بنەبڕ دەكات». تۆماری لیستی نوێی بەركەوتوان خەڵكی قەرەداغ، دوكان، بالیسان، هەڵەبجە، گۆپتەپە، عەسكەرو سێوسێنانە، لەهەڵەبجە ٦٤ كەس مەترسی لەدەستدانی بیناییان هەیەو دەبێت گلێنەی چاویان بۆ زەرع بكرێت، بەوهۆیەوە ئەنجومەنی وەزیران بڕی ٢٦٢ ملیۆن دیناری تەرخانكرد. هەروەها نازم دەباغ، نوێنەری هەرێمی كوردستان لەتاران بۆ هاوڵاتی وتی: «سەرەتا زۆرینەی بەركەوتوانی چەكی كیمیایی لەسەر خەرجی یەكێتی دەهاتنە تاران، بەڵام دواتر دەستی حزبی تێكەوت جۆرێك لەجیابوونەوە روویدا، بەوهۆیەوە جارێكیتر لەڕێگەی كۆمەڵەی بەركەوتوانی كیمیایی هەوڵی چارەسەری بۆ دراو لەسەر خەرجی حكومەت ناردنیان بۆ تاران بەردەوامە، ئەم بەركەوتوانە بەردەوام پێویستیان بەچارەسەرە چونكە هەندێكجار بەهۆی كێشەی بودجەوە ناردنیان دوادەكەوێت، بۆ چوونە لای پزیشك و هاتوچۆ رێنماییان دەكەین، لەئێستاشدا جارجار بەپێی پێویست بەركەوتە رەوانە دەكرێت و پارەشیان خەرج دەكرێت لەڕێگای لیژنەی تایبەتی وەزارەتی شەهیدانەوە سەرپەرشتی دەكرێت».

دوای ئەوەی لەگوندی پارتاشی كۆنی ناوچەی ئەرجیشی وان كەدەكەوێتە دۆڵی زیلان ئاوی بەنداوێك بەهۆی وشكەساڵییەوە كەمیكرد، ئێسك و پروسكی دەیان مرۆڤ لەدەوروبەری بەنداوەكە دۆزرانەوە. ناوەندی مافی مرۆڤی سەر بەسەندیكای پارێزەرانی وان، سەردانی ناوچەكەی كردو دەستی بەلێكۆڵینەوە كرد.  لەڕاگەیەندراوێكدا سەندیكای پارێزەرانی وان رایگەیاند: لەگەڵ ژمارەیەك رێكخراوی ناحكومی دیكە سەردانی ناوچەكەیان كردووەو سەرۆكی داواكاری گشتی ناوچەی ئەرجیشیان ئاگادار كردووەتەوە. حكومەتی توركیا بێدەنگە ئاژانسی میزۆپۆتامیا لەسەر ئەم پرسە چاوپێكەوتنی لەگەڵ ژیان ئوزكاپلان، سەرۆكی لقی وانی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی توركیا كردووە، ئوزكاپلان ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە: كە  لەناوچەكەدا ئێسك و پروسكی سەدان كەسیان دۆزیوەتەوەو وێنەیان گرتووە». ئاماژەی بەوەشكردووە، لێكۆڵینەوەی تەواویان لەسەر رووفاتەكان كردووە، راپۆرتێكیان پێشكەشی داواكاری كۆماری وان كردووەو دواتر چاویان بەبەرپرسان كەوتووەو دۆخەكەمان بەبەرپرسان راگەیاند، بەڵام ئێمە تاوەكو ئێستا نازانین، ئەو رووفاتانە كێن، تاوەكو ئێستا دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی حكومەت وەڵامی ئێمەیان نەداوەتەوە». هەدەپە داوای لێكۆڵینەوە دەكات  لەلایەكی دیكەوە، تەیب تەمەل پەرلەمانتاری پارێزگای وانی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) پرسەكەی بردووەتە، پەرلەمانی توركیاو داوایكردووە كە پەرلەمان دەست بەلێكۆڵینەوە بكات، پێی وایە، رووفاتەكان هی ئەو كەسانە بن كە لەكۆمەڵكوژی زیلاندا كوژراون. موعەزەز ئورهان پەرلەمانتاری هەدەپەی وانیش لەمبارەیەوە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی ئەنجامدا. ئورهان ئاماژەی بەوەكرد كە ئێسك و پروسكێكی زۆری مرۆڤ لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوەو دەڵێت، « وەزارەتی دادمان لەم دۆخە ئاگاداركردووەتەوەو داوامانكردووە بەزوترین كات و بێ دواكەوتن دەست بەلێكۆڵینەوە بكرێت و پێویستە بەكر بوزداغ وەزیری دادی توركیا لەسەر ئەم پرسە روونكردنەوە بدات». هەدەپە لەداواكاریەكەیدا بۆ وەزارەتی داد شەش پرسیاری ئاراستەی وەزیری داد كردووە كەئەم پرسیارانەی لەخۆگرتووە: یەكەم؛ ئایا ئێوە دەستتان بەهیچ لێكۆڵینەوەیەك كردووە، سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانەی كە لەدۆڵی زیلان دۆزراونەتەوە؟ ئایا دەتانەوێت هیچ روونكردنەوەیەك بدەن؟ دووەم؛ ئایا هیچ تووێژینەوە، لێكۆڵینەوەو راپۆرتێك سەبارەت بەئەو ئێسك و پروسكانە ئەنجامدراون یان ئاراستەی ئێوە كراون؟ سێیەم؛ تایبەتمەندی چۆنایەتی و چەندایەتی ئێسك و پروسكەكان چین؟ پێشبینی دەكرێت ئێسك و پروسكی چەند كەس بن؟ چوارەم؛ ئایا لێكۆڵینەوەتان لەوە كردووە كەگۆڕی دیكەی بەكۆمەڵ لەو ناوچەیە هەبێت؟ پێنجەم؛ بۆ ئاشكراكردنی كۆمەڵكوژی زیلان و كۆمەڵكوژییەكانی هاوشێوە كە لەمێژووی توركیادا ناویاندەهێنرێت، هیچ هەوڵێك دەدەن؟ شەشەم؛ بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكان لەئەرشیفی دەوڵەتدا، لەدۆڵی زیلان چەند كەس كوژراون؟ ئایا هیچ لێكۆڵینەوەیەكتان كردووە كەئەو خەڵكەی كوژراون بەشێوەیەكی بەكۆمەڵ بەخاكسپێردران؟ گۆڕە بەكۆمەڵەكان لەكوێن؟ ئایا ئەو ناوچەیە پارێزراوە؟ كۆمەڵكوژی زیلان دوای شكستی شۆڕشی ئاگری لەساڵی ١٩٣٠ بەهاوكاری شای ئێران، دەوڵەتی توركیا لەباكووری كوردستان دەستی بەهەڵمەتێكی پاكتاوی رەگەزی بەرامبەر ئەو هاووڵاتیە كوردانە كرد كە لەگەڵ شۆڕشدابوون. یەكێك لەو ناوچانەی كەخەڵكەكەی رووبەڕووی هێرشی سوپای توركیا بووەوە، گوندەكانی دۆڵی زیلانی سەر بەناوچەی ئەرجیشی پارێزگای وانی باكوری كوردستان بوو. هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا، چەند مانگێك بەردەوامبوون و لەتەمموزی ١٩٣٠دا سەربازە توركەكان، هەموو رێگەكانی دۆلی زیلانیان داخست و دەستیان بەكوشتنی هاووڵاتیانی كورد، سوتاندن و تاڵانكردنی گوندو ماڵەكانیان كرد. رۆژنامەی حوڕیەتی توركی لەوكاتەدا خەڵكی ناوچەكەی بەپشتگیریكردن لەشۆڕش تۆمەتبار كردو رایگەیاند، ١٥ هەزار كەس لەدۆڵی زیلان كوژراون و ناوچەكە لە(یاخیبووەكان) پاككراوەتەوە، بەڵام بەگوێرەی شایەدحاڵەكان ٤٧ هەزار مرۆڤی بێتاوان لەژن و منداڵ و پیر كۆمەڵكوژكراون كە سەر بەهۆزەكانی حەسنا، زیلان، سبكان، ئەدمان بوون. هەروەها زیاتر لە ١٨٠ گوندی كوردەكان سووتێنران و ئەوانەی كە بەزیندوویی رزگاریان بوو، بۆ ناوچەكانی دیكەی باكوری كوردستان و هەندێكیان بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان ئاوارەبوون. هەرچەندە ناوەندی كۆمەڵكوژییە گەورەكە دۆڵی زیلان بوو، بەڵام هێرشەكانی سوپای توركیا بەتەنیا لەوێ نەوەستانەوە، بەڵكو هەموو ناوچەی سەرحەدی باكوری كوردستانی گرتەوە كەپارێزگاكانی، وان، موش، ئاگری و ئیدر دەكرێتەوە. بەگشتی لەهێرشەكانی توركیادا زیاتر لە ٥٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  حكومەتەكانی ئێران، سوریاو عێراقیش دەستیان لەكۆمەڵكوژكردنی كورددا هەبوو. دوای شكستی شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، بەرپرسانی توركیا سەردانی بەرپرسانی ئەو وڵاتانەیان كردو هەوڵیاندا ئەو شۆڕشگێرانەش دەستگیربكەن كەخۆیان گەیاندبووە دەرەوەی سنورەكانی توركیا. بەو هۆیەوە هەرسێ دەوڵەتە داگیركەرەكەی كوردستانیش لەدەستگیركردنی شۆڕشگێڕان رۆڵیان دەبێت و ژمارەیەك شۆڕشگێر دەستگیردەكرێن و رادەستی توركیایان دەكەنەوەو لەسێدارە دەدرێن. دەوڵەتی توركیا دوای شۆڕشی ئاگری و كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلان، رایگەیاند كە ئیدی خەونی دەوڵەتی كوردیان لەچیای ئاگری خستووەتە ژێر گڵ، بەڵام ئەوەندەی نەخایاند، كەكوردانی باكوری كوردستان بەسەركردایەتی سەید رەزای دەرسیم شۆڕشیان بەرپا كرد. لەكۆتاییدا شۆڕشی سەید رەزاش بەدەردی شۆڕشی ئاگری براو لەدەرسیمیش بەگوێرەی ئامارە نافەرمییەكان ٩٠ هەزار كورد كۆمەڵكوژكران.  لەئێستاشدا كە ٩٢ ساڵ بەسەر كۆمەڵكوژی دۆڵی زیلاندا تێپەڕیوەو ئێسك و پروسكی ئەو هاووڵاتیە كوردانە بەهۆی كەمكردنەوەی ئاوی بەنداوێكەوە دەركەوتوون، بەڵام دەوڵەتی توركیا نایەوێت راستییەكان ئاشكرابكات و خۆی كەڕ، لاڵ و كوێر كردووە لەئاست ئەو كۆمەڵكوژییە كە لەجیهاندا كەموێنەیە. ئێران

شەنای فاتح وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم لەساڵی ٢٠١٤وە پێداچوونەوەی بەبەشە غازی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا نەكردووە، ساڵانەش لەوەرزی زستنادا خواست لەسەر سوتەمەنی زیاد دەكات و نرخی غازی بازرگانیش بەرزدەبێتەوە، ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش دەڵێت: پارێزگای سلێمانی رۆژانە نزیكەی ٢٤٠ تۆن غازی پێدەگات لەكاتێكدا رۆژانە پێویستی بە ٥٠٠ تۆن غاز هەیە.  غازی بازرگانی نرخەكەی جێگیر نییەو رۆژانە لەناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی دیكە دەگۆڕێت، بەڵام غازی حكومی پێشتر بەحەوت هەزارو ٥٠٠ دینار بوو ماوەی نزیكەی سێ ساڵە نرخەكەی زیادبووەو بووەتە هەشت هەزارو ٥٠٠ تا نۆ هەزار دینار و ١٢ كیلۆگرام غازی تێدایە كە لەهاوین و زستاندا هەمان نرخە. نافیز ناوپردانی، ئەندامی لیژنەی نەوت و وزە لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لەلێدوانێكدا بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: گرێبەستی كۆمپانیاكان لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەكان كێشەی هەیەو بەشێوەیەكی گشتی ئەو گرێبەستەی  دانەغاز لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كردوویەتی بۆ دیاریكردنی  پشكی هەولێر كەچەند تۆن غاز بێت هی ١٠ ساڵ پێش ئێستایەو هەولێر لەئێستادا بەرەو گەورەبوون چووەو  گەشەی كردووەو خەڵك زیاتر پێویستی بەغازە، ئەو گرێبەستە هەر گرێبەستە كۆنەكەیەو تائێستا پشكەكە زیادنەكراوە، بۆیە لەزستاناندا ئەو كێشەیە دووبارە دەبێتەوەو كێشەكە لەهەموو شارەكاندا هەیە نەك بەتەنها لەهەولێر». وتیشی:  «ئێمە وەكو ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەو دەسەڵاتەمان نیە لێپرسینەوە لەوەزارەت بكەین  و پێویستە  پەرلەمان داوا لەوەزارەتی سامانە سروشتییەكان بكات پێداچوونەوەیەكی وردتر بكرێت بۆ ئەو بابەتەو پشكی شارەكان زیادبكرێت». لەئێستادا نرخی ئەو غازە حكومیەی دەدرێتە هاووڵاتییان هەشت هەزارو ٥٠٠ تا نۆ هەزار دینارەو غازە بازرگانییەكەش كۆنتڕۆڵی لەسەر ناكرێت و  بازرگانان ئارەزوومەندانە دەیفرۆشن و بەشێوەیەكی گشتی  ١٠٠٠ دینار زیاتر یان كەمترە و» لەئێستادا غازی ناحكومی نرخی  سەروو ١١ هەزار دینارە. هاوكات، كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە لەنرخی بەغازی حكومی رازیی نین و نرخەكەی گونجاو نییە، پێویست بوو هاووڵاتی بەپێنج هەزار دینار بتڵێك غازی وەبگرتایە نەك بەهەشت هەزار دینار لەبەرئەوەی غازی خۆمانە، غازی ئێمە دەڕوات بۆ وڵاتانی تر،  تەنانەت دەبوو غاز بێبەرامبەر بدرایەتە هاووڵاتیان یان بەنرخێكی رەمزی،  ئەو رێژەیەی لەئێستادا رۆژانە دەدرێتە سنووری پارێزگای سلێمانی ٢٢٠  تا ٢٤٠ تۆنە، لەكاتێكدا ئەم سنوورە رۆژانە پێویستی بە ٥٠٠ تۆن دەبێت كەئەمەش كورتهێنانی تێدایەو رێژەكە كەمەو خواستیی لەسەر زیاددەكات». وتیشی: وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەم شێوەیە مامەڵە دەكات و گرێبەستی لەگەڵ دوو كۆمپانیا كردووە، كۆمپانیای ساوز كوردستان و كۆمپانیای دانەغاز بەچاودێری وەزارەتی سامانە سروشتییەكان رێككەوتنێكیان كردووە كە رۆژانە هەزار تۆن غازیان پێبدرێت و ئەوانیش ٧٠٠ تۆنی لەبازاڕدا بدەنە پارێزگاكان و ٣٠٠ تۆنیشی بەبازرگانی بفرۆشن، ئەویش بەشێكی زۆری دەنێردرێتە دەرەوەو دەفرۆشرێت،  لە ٢٠١٤ەوە هەر ئەو رێژەیەی دەدرێتە پارێزگاكان زیاد نەكراوە چونكە ساڵانە خێزان زیاد دەكات و شارەكان گەورە دەبن، بەڵام غاز زیاد نەكراوەو كارەباش كەمیكردووەو نەوتی سپیش دابەشنەكراوەو پێویست بوو ئێستا ٥٠٠ تۆن بدرایەتە ئەم سنورە بۆ ئەوەی گرفتی دەستكەوتنی غاز دروست نەبووایە». بەهۆی كەمی بەشی غازی پارێزگاكانەوە گرفتی كەمی غاز لەچەند ناوچەیەك  دروستبووە بەتایبەت لەسنووری ئیدارەی گەرمیان كەهاووڵاتیان بەشێوەیەكی ئاسان غازیان دەستناكەوێت و رێژەكەی كەمەو بەشی پێداویستی هاووڵاتیان ناكات.

هاوڵاتی- دهۆك حكومەتی هەرێم دەیەوێت پارێزگای دهۆك ببێتە خاوەنی زۆرترین كۆگای ساردكەرەوە بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتۆكاڵییەكان، لەمانگی 12ی ساڵی رابوردوو موڵەتی دروستكردنی 48 كۆگای تر دەركراوەو بەشێكیان دەستیانكردووە بەدروستكردنی بناغەی كۆگاكان، بەتەواوبوونی ئەو كۆگایانە پارێزگای دهۆك دەبێتە خاوەنی 97 كۆگا. ئەحمەد سەعید، خاوەنی سێ باخی سێوە لەناحیەی كانی ماسی، ئەو دڵخۆشە بەدروستكردنی ژمارەیەك كۆگای ساردكەرەوە،  بەهاوڵاتی وت:» ساڵانە بەهۆی نەبوونی كۆگای ساردكەرەوە سێوەكانمان بەنرخێكی هەرزان دەفرۆشین، قازانجی ئەمساڵ لەهەرسێ باخەكەمان تەنیا 840 هەزار دینار بووە، بەبەهای زیاتر لە200 هەزار دینار دەرمان و پێداویستی ترم كڕیوە، هەر كێلویەكماک لەنێوان  200 بۆ 400 دینار فروشتووە، ئەگەر بەرهەمەكانی خۆمان لەكۆگای ساردكەرەوە دابنێین و لەوەرزی پێگەیشتنی نەفرۆشین سوودێكی باشی دەبێت، بەلایەنی كەمی هەر كیلۆیەك لەنێوان 600 بۆ 800  دینار دەفرۆشین و قازانجی ئێمەش دەبێتە دوو ئەوەندە». وتیشی:» هەرچەندە ئەم هەنگاوەی حكومەت زور دواكەوت و پێویست بوو پێش 10ساڵ ئەمەی كردبا، جگە لەمەش پێویستە كارگەی دروستكردنی شەربەتی هەنار، سێوو قۆخ دروستبكرێن تازۆرترین جوتیار سوودمەندبن، ئەم شتانەی كەباسمكرد لەهەموو وڵاتان هەیە بەتایبەت ئەو وڵاتانەی پشت بەبەرهەمە كشتوكاڵییەكان دەبەستن». هاوكات تەحسین سلێمان ساڵح، بەڕێوەبەری فەرمانگەی چاندن لەقەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی راگەیاند: «12 كۆگای ساردكەرەوە لەسنوری قەزای بەردەڕەش  هەیە كەزیاتر لەدوو ساڵە دروستكراون و هەمووشیان بۆ پاراستنی پەتاتە بەكاردەهێنرین، هەشت كۆگای تر لەقۆناغی دروستكردنن كەهێشتا تەواونەكراون و  پێدەچێت تاكۆتایی ئەمساڵ هەموویان تەواوبن و ژمارەیان دەبێتە 20 كۆگا». وتیشی:»لەكۆی ئەو 20 كوگایە تەنها یەكێكیان حكومییە، ئەوانەی تر هەموویان هی كەرتی تایبەتن، هەركەسێك لەتوانایدا هەبێت و داوا لەئێمە بكات بۆ دروستكردنی كۆگا ئێمە مامەڵەكانی بەزووترین كات بەڕێدەكەین و لەهەر شوێنێك رووبەڕووی كێشەیەك ببێتەوە، ئێمە هەوڵدەدەین كێشەكەی چارەسەربكەین». هەر سەبارەت بەو پرسە، ئەحمەد جەمیل، بەڕێوەبەری گشتی چاندن لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی  وت:» ئێستا لەسنوری پارێزگای دهۆك 49 كۆگای ساردكەرەوە بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان هەن، لەم ژمارەیە هەشتیان هی حكومییەو ئەوانەی تر كەرتی تایبەتن، لەمانگی 12ی ساڵی رابوردوو موڵەتی دروستكردنی 48 كۆگای تر دەرچووەو بەشێكیان دەستیانكردووە بەدروستكردنی بناغەی كۆگاكان و بەتەواوبوونی ئەو كۆگایانە پارێزگای دهۆك دەبێتە خاوەنی 97 كۆگا، لەهیچ شارێكی تری كورستان هێندەی پارێزگای دهۆك كۆگای نیەو نزیك دەبینەوە لەسەر ئاستی عێراقیش ببین بەیەكەم پارێزگا بۆ پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان». راشیگەیاند:»ئەو كۆگایانە دەكەونە سنووری هەریەك لەقەزاكانی سێمێل، بەردەڕەش، شێخان، ئێستا تەنها پەتاتە دەخرێنە ئەو كۆگایانە هەر لەبەرئەوەش تائێستا پەتاتەی خۆماڵی لەبازاڕەكاندا بەردەستەو نرخی نەهاتووەتە خوار، لەبەرنامەماندایە سێو، ترێ، هەنار بخەینە كۆگا تاوەكو لەوەرزی زستان سوود لەو بەرهەمانە وەربگرین». «هەر بازرگانێك یاخود وەبەرهێنەرێك داوا لەئێمە بكات بۆ دانانی كۆگا، ئێمە زۆر كارئاسانی و هاوكاری بۆ ئەو كەسە دەكەین، مامەڵەكانی بەزووترین كات بەڕێدەكەین، چونكە ئامانجان پاراستنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانە، هەروەها ئێمە خول و ۆورك شۆپ بۆ ئەو كەسانە دەكەینەوە كەچۆن و لەكوێ‌ كۆگاكانیان دابنێن تاقازانجێكی باش بكەن» ئەحمەد جەمیل وای وت.  

هاوڵاتی دەستەی نەزاهەی عێراق بەتۆمەتی لەمپەردانان لەبەرامبەر جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادوەری تایبەت بەدۆسیەی خواردنی زیندانیان بڕیاریدا (خالید شوانی) وەزیری داد بانگهێشت بكات، لەبەرامبەردا وەزیری داد دەڵێت: بابەتەكە پەیوەندی بە»دەستپاكی»یەوە نیەو پێموایە سەرۆكی دەستەی دەستپاكی پەلەی كرد، هاوكات پەرلەمانتارێكی عێراقیش رایگەیاند: خواردنی زیندانیەكان گەورەترن گەندەڵی تێدایە. دەستەی نەزاهەی عێراق بەتۆمەتی لەمپەردانان لەبەرامبەر جێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادوەری تایبەت بەدۆسیەی خواردنی زیندانیان و راگیراوانی عێراق و پێنەدانی بەڵگەنامەی پێویست بەدەستەی نەزاهە بڕیاریدا (خالید شوانی) وەزیری داد لەسەر پشكی یەكێتی بانگهێشت بكات. دەستەكە دەڵێت: ئەم بانگهێشتكردنە بەپێی ماددەی 320ی یاسای سزادانی عێراقی ژمارە 111ی ساڵی 1969 بوو،  كە بەپێی ماددەكە پێویستە فەرمانگەو وەزارەت و لایەنە حكومییەكان تەواوی پێشینەو بەڵگەنامەی داواكراو بدەنە دەستەی نەزاهەو ئەوەشی جێبەجێی نەكات یاخود رێگە لەجێبەجێكردنی بگرێت بەماوەیەك كە لە پێنج ساڵ زیاتر نییە زیندانی دەكرێت یاخود سزای دارایی دەدرێت. سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە خواردنی سێ ژەمی زیندانیەكانی عێراق گەورەترن گەندەڵی تێدایە، نزیك بە ٨٠ هەزار زیندانی هەیە لەعێراق، بۆ هەر ژەمێك خواردن هەزار دینار لەئامادەكردنی خواردنەكان بدزرێت ئەوا بۆ هەر رۆژێك ٢٤٠ ملیۆن دینار دەكات، بۆ مانگێك دەكاتە حەوت ملیارو ٢٠٠ ملیۆن دینار. ئاماژەی بەوەشكردووە لەكاتێكدا بەشێكی زۆر لەزیندانیەكان ئەو خواردنە ناخۆن بەهۆی خراپیەوە، كەئەگەر خواردنی ژەمەكان بەپێی ئەو گرێبەستەبێت كەوەزارەتی داد لەگەڵ كۆمپانیاكە ئەنجامیداوە قازانجی زۆر دەكەن، بەڵام بەداخەوە گەندەڵی بەجۆرێك بڵاوبووەتەوە لەعێراق گەیشتووە بەخواردنی زیندانیەكی بەدبەخت كەبەشی زۆریان بەهۆی ستەم و نادادیی حوكمڕانەكانەوە تووشی تاوان و لادان بوون.  دەستەی نەزاهەی عێراق لەسەرەتای مانگی كانونی یەكەمی ساڵی رابووردوو دەستیكرد بەلێكۆڵینەوە لەو دەنگۆیانەی باسیان لەگەندەڵی دەكرد لەپێدانی خواردنی زیندانیەكان و خراپی جۆری خواردنەكان و پێدانی بڕی كەم پێیان سەرەڕای پێدانی پارەی تەواوەتی بەبەڵێندەران، بەڵام ئەوەی وایكرد نەزاهە وەزیری دادو بەرپرسی رێگەپێدانی ئەمنی وەزارەتی داد بانگهێشت بكات، تۆمەتی رێگەگرتنە لەتیمەكانی دەستەی نەزاهەو لەمپەر دروستكردنە لەبەردەم تیمەكاندا. لەبەرامبەردا خالید شوانی، وەزیری دادی حكومەتی عێراق لەبارەی تۆمەتباركردنی لەلایەن دەستەی دەستپاكییەوە دەڵێت: بابەتەكە پەیوەندی بە «دەستپاكی»یەوە نیەو رایگەیاند: «پێموایە سەرۆكی دەستەی دەستپاكی پەلەی كرد كەئەو كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەی ئەنجامداو سوكایەتی و ناوزڕاندنی وەزارەتی دادو وەزیری دادی تیابوو»، ئاماژە بەوەشدەكات:» ئەوەی روویداوە بووەتە هۆی شێواندنی ناوو پێگەی وەزیرو وەزارەتەكەشی، ئەوەش قبوڵكراو نییە، بۆیە رێكاری یاسایی بەرامبەر سەرۆكی دەستەی دەستپاكی عێراق دەگرنەبەر.» دەربارەی وردەكاری رووداوەكەش خالید شوانی دەڵێت: «رۆژی 3ی ئەم مانگە دوو لێكۆڵەر لەدەستەی دەستپاكییەوە هاتوون بۆ وەزارەتی دادو كاتێك ئێمە لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بووین داوای رەگەزنامە و ناسنامەی عێراقی چەند فەرمانبەرێكیان كردووە كە پەیوەندییان بەگرێبەستی خواردەمەنییەوە هەیە كەدەدرێت بەزیندانیەكان، لەبەرئەوەی كاتژمێر 2:00 هاتوون و دەوام تەواوبووە، رێككەوتوون رۆژی 4ی 1 بێنەوەو بەیانی زوو ئەوراقەكانیان بدرێتێ و نووسراوێكیان واژۆكردووەو تیاشیدا نووسراوە كە بەڕێوەبەری كارگێڕی و دارایی وەزارەتی داد زۆر هاوكاریان بووە». هاوكات سایتی میدل ئێست ئۆنلاین بڵاویكردووەتەوە، كە خالید شوانی خۆی ئەوەی خستووەتەڕوو: «دوای سەردانێكی مەیدانی بۆ زیندانەكان و  بەپێی راپۆرتی لایەنەكانی وردبینی كە گەیشتووە بەدەست وەزارەتەكەمان دەركەوتووە كەكۆمپانیاكان تەواوی ماددە خۆراكییەكان بەزیندانیان نادەن لەكاتێكدا بڕی پێویستیش پارە وەردەگرن». وەزارەتی دادی عێراقی بەپێی ماددەی 12/2 ب-ی یاسای چاكسازی گیراوان و راگیراوانی ساڵی 2018 گرێبەست لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی ئەهلیدا دەكات بۆ دابینكردنی خواردنی تەندروست و پێویست بۆ هەر زیندانییەك بەپێی بڕواو عەقیدەی خۆی كەدەبێت میوەو گۆشت لەخۆبگرێت. لەئێستاشدا لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكان بۆ ئاشكراكردنی دیوەكانی دیكەی ئەم دۆسیەیە هێشتا بەردەوامی هەیەو بەبڕوای چاودێرانیش هاوشێوەی دۆسیەكانی دیكەی گەندەڵی ئەم دۆسیەیەش دزی و پارەبەهەدەردانی زۆری تیادا كراوە. هەرچەندە هێشتا ئامارێكی فەرمی تەواوەتی بۆ ژمارەی زیندانیانی عێراق نییە، بەڵام بەپێی ئاماری رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ زیاتر لە 100 هەزار زیندانی لەزیندانەكانی وەزارەتی دادو ناوخۆ و بەرگریدا هەن، ئەمە جگە لەزیندانەكانی دەزگا ئەمنییەكان و زیندانە نهێنییەكانی دیكەی گرووپ و میلیشیاكان.  

نایدە ئەحمەد ئەو پیاوەی لەهەولێر تۆمەتبارە بەكوشتنی كچە تەمەن 15 ساڵانەكەی پێشتر لەلایەن پۆلیستەوە دەستگیركراوەو دواتر ئازادكراوە، بەڕێوەبەری ئۆفیسی مناڵپارێزی كوردستانیش دەڵێت: لەبەرئەوەی ئێمە لەكاتی رووداوەكە دەواممان نەبووە زانیارییەكی ئەوتۆمان لەسەر رووداوەكە نیە، هاوكات دەستەی مافی مرۆڤ ئاماژە بۆ ئەوەدەكات: ناتوانرێت لەئێستادا هیچ لایەنێك تاوانبار بكرێت تاوەكو لیژنەكەمان لێكۆڵینەوە دەكات. هۆگر عەزیز وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی  پارێزگای هەولێر بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» لە 6ی كانونی دووەم  كەئاگاداركرانەوە بەتاوانێكی كوشتن دەستبەجێ هێزەكانمان گەشتنە شوێنی رووداوەكەو لێكۆڵینەوەمان لەڕووداوەكە دەستپێكرد، دەركەوت كەباوكێك بەشێوەیەكی دڕندانە كچەكەی ئەشكەنجەداوەو دواتر كوشتویەتی، دوابەدوای رووداوەكەش هێزەكانمان لەناوشاری هەولێرو دەوروبەری بڵاوەپێكرد بۆ دەستگیركردنی تاوانبارەكە، بەڵام لە حەوتی 1ی 2023 تاوانبار خۆی رادەستی هێزەكانی پۆلیس كردووەو بەتاوانی ماددەی 406 دەستگیركراوەو  پەڕاوی لێكۆڵینەوەی بۆكراوەتەوە بۆ ئەوەی بەسزای یاسایی خۆی بگات». وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی  هەولێر دەڵێت: تاوانبار  لەساڵی 2019 بەپێی سكاڵایەكی خێزانی دەستگیركراوە، بەڵام دواتر بەكەفالەت ئازادكراوە. سەبارەت بەكوژرانی ئەو منداڵە، نایف سلێمان بەڕێوەبەری ئۆفیسی مناڵپارێزی كوردستان بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:» لەبەرئەوەی ئێمە لەكاتی رووداوەكە دەواممان نەبووە زانیارییەكی ئەوتۆمان لەسەر رووداوەكە نیە، بەڵام وەك مناڵپارێزی كوردستان ئەگەر بزانین  بەهەر شێوەیەك لەشێوەكان مەترسی لەسەر ژیانی منداڵێك هەیە دەمودەست ئیجرائاتی خۆمان دەكەین، چ لەئاگاداركردنەوەی پۆلیسی ئەو شوینەی كەمنداڵەكە ژیانی لەمەترسیدایە  یان دەكرێت توندوتیژی خێزانیشی لێئاگاداربكرێتەوە، بەڵام  تایبەت بەو كچەی كە لەلایەن باوكییەوە كوژرا ئەوە رووداویك بووە  لەدەست دەرچووەو بەبێ ئەوەی ئێمە یان حكومەت ئاگاداربین، لەبەرئەوەی  پێشتر سكاڵا تۆمارنەكراوە كەئاگاداری رەوشی ژیانی ئەو منداڵەبین كەڕۆژانە لەلایەن باوكییەوە ئەشكەنجە دەدرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: ئەوان تیمی پارێزەریان هەیە بۆ هەرمنداڵێك كەسكاڵا تۆماردەكات بەهەموو شێوەیەك لەدادگا پارێزگاری لەمندڵەكە دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر منداڵەكە پێویستی بەخزمەتگوزاری هەبوو ئەوا خزمەتگوزاری دەروونی و كۆمەڵایەتی پێشكەشدەكەین بەمەبەستی دووبارە بونیاتنانەوەی منداڵەكە، داوا لەهەر منداڵێك دەكەین كەئەشكەنجەدەدریت و لێی دەدرێت و دەچەوسێنرێتەوە پەیوەندی بكات بەهێڵی گەرمی 216 كەهێڵێكی فرییەو زانیاری بدات لەوەی چی مەترسییەك لەسەر ژیانی هەیە». هەر سەبارەت بەكوشتنی كچەكەی شاری هەولێر، سلێمان موحسین سندی بەڕێوەبەری گشتی پەیوەندییەكان و راگەیاندن لەدەستەی مافی مرۆف دەڵێت:» ئێمە وەك دەستەی مافی مرۆڤ لەسەر ئەم تاوانە پەیامی خۆمان هەبووەو بەتوندی ئیدانەی ئەوكارە وەحشیگەرییە دەكەین،  پیشنیارم بۆ سەرۆكی دەستە كردووە لیژنەیەك لەسەر ئەم رووداوە پێكبهێنرێت، چونكە لەقسەكانی مامی كچەكە دەردەكەوێت كە لەسێی 11ی ساڵی رابردوو سكاڵایان تۆماركردووە لەسەر باوكی كچەكەو باسی لەوەكردووە سكاڵاكەیان ئەنجامی نەبووە، پاشان مامی كچەكە باس لەوەشدەكات كەچەندڕۆژێك پێش ئەوەی كچەكە بكوژرێت لەلایەن باوكییەوە ئەشكەنجەدراوە، هەموو ئەوانە پێمان دەڵێت كەكەمتەرخەمی هەبووەو  ئێمە دەمانەوێت  لیژنەكەمان بەدواداچوونی خۆی بكات بۆ ئەوەی بزانرێت كەمتەرخەمی لەچ شوێن و لایەنێكەوەیە، بۆیە ناتوانرێت لەئێستادا هیچ لایەنێك تاوانبار بكرێت تاوەكو لیژنەكەمان لێكۆڵینەوە دەكات و بەڵگەی پێویستی دەستدەكەوێت، قسەی كۆتاییش هەڵدەگرین بۆ كۆتایی لێكۆڵینەوەی لیژنەكەمان لەم كەیسە». دكتۆر زیاد ئەنوەر پسپۆڕی یاسایی دەڵێت:» لەڕابردوودا ئەگەر كەسێك كەسێكی بكوشتایە تانەیان دەگرت لەئەقڵییەتی كەسی بكوژ كەئەم بكوژە لەڕووی دەروونییەوە تەواونییە بۆ ئەوەی سزاكەی بكرێتە هەمیشەیی نەك ئیفراج بكرێت، بەڵام سەبارەت بەو كەیسەی لەپارێزگای هەولێر روویدا تاوانەكەی لەسەر سابتە بەماددەی 406، ئەمە حاڵەتێكی تایبەتە‌و  وەك زینای مەحرەم وایە كە بەهیچ شێوەیەك لیخۆشبوونی بۆ نییەو لێبوردنی گشتی نایگرێتەوە تەنانەت ئەگەر لەژێر كاریگەری ماددەی هۆشبەر ئەو كارەشی ئەنجامدابێت و ئاگای  لەخۆی نەبووبێت ، سزاكەی بۆ كەمناكرێتەوەو  هەمیشەییە».    

هێمن مەحموود هێشتا سێ مانگی تەواوەتی بەسەر كابینەكەی (محەمە شیاع سودانی) تێنەپەڕیووە چەندین گرفت و ئاستەنگ و قەیران روویانكردۆتەوە كابینەكە و ناكۆكی نێوان لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەتیش خەریكە دەتەقێتەوەو چارەنوسی سوودانی هاوشێوەی چارەنووسی پێشینەكانی خۆی لێدەكات كە لەو پۆستەدا بوون. پێدەچێت سودانیش هەستی بەو مەترسیانە كردبێت كەڕەنگە ووبەڕووی ببێتەوە هەر بۆیە لەماوەیەكی كەمی دەستبەكاربوونیدا چەندین بڕیاریداوە كە بەبڕوای نەیارانی بۆ جوانتركردنی كابینەكەی و چوارچێوەی هەماهەنگی بێت و بەمەبەستی مانەوەبێت بۆ نمونە بڕیاری دامەزراندنی زیاتر لە 300 هەزار گرێبەستی وەزارەتەكانی دەركرد و بڕیاریشدا ئەو زەوییە كشتوكاڵیانە تاپۆ بكات كە خەڵكی زیادەڕۆییان كردۆتە سەریان و بەنزیكەی یەک ملیۆن یەكەی نیشتەجێبوون دادەنرێت و بڕیاری پێدانی قەرزی كشتوكاڵی و پیشەسازی و لێخۆشبوون لەقەرزی جوتیاران. لەرووە سیاسییەكەیەوە یەكێك لەو گرفتانەی كە رووبەڕووی كابینەكەی سوودانی بووەتەوە مەسەلەی رێككەوتنی هەرێم و بەغدا و بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی عێراقە سەبارەت بە فرۆشتی نەوت و یاسای نەوت و غازە كە خاڵی ناكۆكی نێوان هەولێر و بەغدایە. رۆژنامەی(سەباح)ی نیمچە فەرمی بڵاویكردۆتەوە رێككەوتنە سیاسییەكانی پێكهێنانی حكومەت رەنگدانەوەی هەبووە لەسەر یاساكان و بووەتە هۆی پەكخستنیان، مەترسیش هەیە گوێ بەبریاری دادگای فیدراڵی نەدرێت سەبارەت بەپشكی هەرێم لە بودجەی ئیتحادی ساڵی 2023. لەوبارەیەوە پەرلەمانتاری سەربەخۆ رائید مالكی بە رۆژنامەكەی راگەیاندووە: دواكەوتنی پەسەندكردنی بودجە پەیوەندی بە لێكگەیشتنە سیاسییەكانەوە هەیەو، هەرێمی كوردستان بەنیازە لەپرۆژە یاسای بودجەدا برگەیەك جێگیر بكات سەبارەت بەتەرخانكراوە داراییەكانی، بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، مامەڵەكردن لەگەڵ یاساو بریارەكانی دادگا دووفاقی تیادایە، لەبەر ئەوەی دادگای فیدراڵی كوردستانی پابەنكردووە بە رادەستكردنی نەوت و غازو داهاتەكەی، ترسی خۆشی نەشاردووتەوە لەوەی رێككەوتنە سیاسییەكان یاسای تریشی لەخۆ گرتبێت جگە لە بودجە. یاسای نەوت و غازیش كە لەساڵی 2005ەوە خاڵی ناكۆكی نێوان هەرێم و بەغدا بووە یەكێكە لەو یاسایانەی كە بەپێی زانیارییە میدیاییەكان محەممەد شیاع سوودانی بەرلەدەستبەكاربوونی و لەكاتی سەردانی بۆ لای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەڵێنی تێپەڕاندنی دابوو تا ئێستا هیچ هەنگاوێكی لەبارەوە نەنراوەو بەبڕوای چاودێرانیش پێناچێت بەپێی بەڵێنەكانی سوودانی بێت و بەو ئاسانییە تێناپەڕێت چونكە داڕشتنی بەندەكانی یاساكە زۆر قورس نییە، بەڵام ناكۆكییە سیاسییە قوڵەكان هۆكاری پێكنەهاتنن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی مەسەلەی بودجەو پشكی هەرێم تیایدا هێشتا یەكلانەبووەتەوەو چاوەڕوانیشدەكرێت ئەوەش مشتومڕی قوڵ هەڵبگرێت. یەكێكی تر لەو گرفتانەی كە رووبەڕووی كابینەكەی سوودانی بووەتەوە پاشگەزبوونەوەی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانە لەو بەڵێنانەی كە لەپێش درووستكردنی كابینەكەی سوودانی بەلایەنە سوونەكانیان دابوو كە خۆی دەبینێتەوە لە گەرانەوەی ئاوارەكان و هەمواركردنەوەی یاسای لێبوردنی گشتی كە خۆی لە پێداچونەوە بەدۆسییەی ئەو زیندانییە حوكمدراوانە دەبینێتەوە كە سزاكانیان لەژێر ئەشكەنجەو، لەسەر بنەمای هەواڵدەری نهێنی بەسەردا سەپێنراوە. چوارچێوەی هەماهەنگی كە بەچەتری كۆكەرەوەی هێزە شیعییەكانی نزیك لەئێران دادەنرێت، لە بەیاننامەیەكدا داوای لەسەرۆك كۆمار كردووە فەرمانی لەسێدارەدانەكان پەسەند بكات، كە ژمارەیان زیاتر لە حەوت هەزار سزادراوی تێپەڕاندووەو، تۆمەتی زۆرینەیان زیاتر پرسی تیرۆرە. حەیدەر مولا سەركردە لە هاوپەیمانی عەزم دەڵێت: هێزە سونییە هاوپەیمانەكانی حكومەتی محەمەد شیاع سودانی، كۆمەڵێك داواكارییان لەچوارچێوەی كارنامەكەیدا جێگیركردووە، كە پێویستە لەماوەی شەش مانگدا جێبەجێبكرێن لەساتی پیكهێنانی حكومەتەوە،  دیارترینیان دارشتنی هەمواری یاسای لێبوردنی گشتی و، گۆڕینی دۆسییەی لێپرسینەوەو دادپەروەری بۆ دۆسییەكی دادوەری و گێرانەوەی ئاوارەكان، لەنێویاندا ئاوارەكانی جورف ئەلسەخر و، بەدیهێنانی هاوسەنگی راستەقینەو سەرلەنوێ بنیاتنانەوە. بەبڕوای لایەنە سوونییەكان پاشگەزبونەوەی چوارچێوەی هەماهەنگی لەبەڵێنەكانی لەبارەی یاسای لێبوردنی گشتی، پەیامێكی نەرێنییە بۆ هاوبەشەكانی لەهاوپەیمانەكانی ئیدارەی دەوڵەت بەتایبەت نوێنەرانی سوننە، بەوەی چاوەڕێی هیچ پابەندبونێكی تری لێنەكەن لەدۆسییەكانی تریشدا، بەتایبەت دۆسییەی ئاوارەكان . وەنەبێت هەر بەتەنیا كورد و سووننەكان وردە وردە لەسوودانی نائومێدببن، بەڵكو چاوەڕواندەكرێت ناو ماڵی شیعەكانیش (چ ئەوانەی دەسەڵاتیان بەدەستە چ ئەوانەشی لەدەرەوەی دەسەڵاتن وەك سەدرییەكان) ناكۆكییەكانیان بتەقێتەوە. دەربارەی سەدرییەكان، ماهر عەبد جەودە چاودێری سیاسی دەڵێت سەدر لەجاران زیاتر چاودێری دۆخەكە دەكات و موقتەدا سەدر خۆی بەئۆپۆزسیۆنی ئەم حكومەتە دەزانێت، ئاماژە بەوەشدەكات سەدر چاوەڕی ساتی شكستی حكومەتەكەی سوودانییە بۆ ئەوەی بیانوویەك بۆ گەڕانەوەی لەدەرگای چاكسازییەوە بدۆزێتەوە بۆ گەڕانەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسی. سەركردەیەكی رەوتی سەدریش بەڕۆژنامەی (عەرەبی جەدید)ی ڕاگەیاندووە باشترین رێگای سەركەوتن دەستگرتنە بەسەر ئەنجومەنی پارێزگاكان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا، چونكە خاڵی گرنگە لەجێبەجێكردنی بەرنامەكانی حكومەت لەلایەك و لەلایەكی ترەوە بۆ سەركەوتنی حزبەكان و پەیوەندییان بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانییەوە، ئاماژە بەوەشدەكات موقتەدا سەدر دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسی، بەڵام كەس كاتەكەی نازانێت. بەبڕوای شارەزایانیش رەنگە یەكێك لەو قەیرانە كتوپڕانەی بەرۆكی كابینەكەی سوودانی گرتبێت بابەتی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلاربێت لەبەرامبەر دۆلاردا، كە سەرەڕای هەموو هەوڵەكانی سوودانی و بانكی ناوەندی ڕۆژ لەدوای ڕۆژ نرخی دۆلار بەرزتردەبێتەوەو نرخی دیناریش دەشكێت، كە بەپێی سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی ئەمە پلانی ئەمریكایە بۆ گوێڕایەلبوون و ناچاركردنی سوودانی بۆ مەرجەكانی ئەمریكا و دژایەتیكردنی ئێران. ڕۆژی 27ی تشرینی دووەمی ڕابووردوو پەرلەمانی عێراق كارنامەی حكومەتەكەی سوودانی پەسەندكرد كە خۆی لەدوو تەوەردا دەبینییەوە، تەوەرێكیان جێبەجێكردن و تەوەرێكی دیكەیان تەشریعی بوو، بەپێی تەوەرە تەنفیزییەكە كابینەكەی سوودانی بەڵێنی دابوو پارەی پترۆ دۆلار بەرێژەی لەسەدا 5 بۆ پارێزگا بەرهەمێهێنەكان خەرجبكات و  دەروازە نافەرمییەكان دابخاتن هاوكات ئاوارەكان لەماوەی 6 مانگدا بگەڕێنێتەوەو چارەنووسی ونبووانی ناوچە سوونییەكان ئاشكرا بكات، لەبواری تەشریعیشدا بەڵێنی دابوو یاسای دادگای فیدراڵی لەماوەی 6 مانگدا ئامادەبكات و لەماوەی 3 مانگیشدا هەموواری یاسای هەڵبژاردنەكان بكات و لەماوەی ساڵێكیشدا هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجامبدرێت.

هاوڵاتی پرۆژەی ئاوەڕۆی چەمی هشكەڕوو لەناو شاری دهۆك بڕی 90 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكرا بەڵام ماوەی 10 ساڵە پرۆژەكە تەواونەكراوەو پارەكەشی دیارنەماوە، ئەوە سەرەڕای ئەوەی چەنیدن پرۆژەی گرنگ و ستراتیژی تر تائێستا تەواونەكراون و خەڵكی پارێزگاكە داوادەكەن دەست بەو پرۆژانە بكرێت، وەك نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی لەدهۆك و نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای بەڕدەرەش، لەگەڵا دروستكردنی فرۆكەخانەی دهۆك. پرۆژەی دروستكردنی ئاوەڕۆ بۆ چەمی هشكەڕوو، یەكێكە لەپرۆژە ستراتیژییەكانی پارێزگای دهۆك، ئاوی پیس و زێرابی بەشێكی زۆر لەماڵانی دهۆك دەچێتە سەری و درێژییەكەی زیاتر لە 15 كێلومەترە هەر لەسەرەتای ناوەندی دهۆك تاكۆتایی  شار درێژدەبێتەوە،  زیاتر لە 10 ساڵ پێش ئێستاو لەسەردەمی تەمەر كۆچەر پارێزگاری پێشووتری دهۆك، پرۆژەكە درا بەكۆمپانیایەك و كوژمەی 90 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكرا، بەڵام تەنیا لەسەدا 11ی تەواوكراوەو دوای ماوەیەك پرۆژەكە راگیرا. ئیسماعیل مستەفا، بەرپرسی راگەیاندنی سەروكایەتی شارەوانی دهۆك بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند: «ئەمساڵ بەپشتگیری پارێزگاری دهۆك هەڵسایین بەخاوێنكردنەوەو بەرفراوانكردنی رووباری هشكەڕوو، هەروەها بەدرێژایی 500 مەتری سێگۆشە دیوارمان دروستكردووە، بەتایبەت لەو شوێنانەی كەئاوی رووبارەكە نزیكە لەماڵان تاوەكو لەكاتی لافاو زیانیان پێنەگات». وتیشی: «لەقوناغی دووەم هەڵساین بەخاوێنكردنەوەی رووبارەكە بەدرێژایی شەش كێلومەتر، ئێمە حەزدەكەین بەیانی پرۆژەكە دەستپێبكرێتەوە چونكە بۆ ئێمەش ناخۆش و قورسە هەموو ساڵێك خاوێنی بكەینەوە، بەڵام دەبێت حكومەتی هەرێم بڕە پارەیەك تەرخان بكات بۆ دووبارە دروستكردنی دیواری كونكرێت». هاوكات نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی لەدهۆك و نەخۆشخانەیەكی 100 قەرەوێڵەیی لەقەزای بەڕدەرەش، ماوەی 10 ساڵە بەردی بناغەیان بۆ دانراوە، بەڵام تائێستا  تەواونەكراوەن و كاركردنیش تیایاندا راگیراوەو هیچ وادەیەكیش بۆ تەواوكردنیان دیارینەكراوە. نەخۆشخانەی 300 قەرەوێڵەیی فریاكەوتن لەشاری دهۆك لەساڵی 2012 بەردی بناغەی بۆ دانراوە، بودجەی پرۆژەكە 108 ملیار دینارە، تەنها لەسەدا 30ی  تەواوكراوە، زیاتر لەشەش ساڵە كاركردن لەپرۆژەكەدا وەستاوەو نازانرێ كەی دەستپێدەكرێتەوە. حەمزە رەزیكی بەرپرسی بەشی راگەیاندن لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی دهۆك بەڕۆژنامەی هاوڵاتی وت:»پلانێك هەیە لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆك كە ئەو نەخۆشخانەیە كە ئیشكردن تیایدا وەستاوە جارێكی تری ئیشی  تیایدا بكرێتەوە بەڵام جارێ تەنها پلانەو  هیچ پارەی بۆ دابیننەكراوە، دوای ماوەیەكی تر وردەكاری پلانەكە بۆ رای گشتی ئاشكرادەكەین». هاوكات سەباح عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەفراكسیۆنی یەكگرتوو بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» لەهیچ شوێنێكی دنیا نەبووە پارە بۆ پرۆژەیەك تەرخانبكرێت و دوای ماوەیەك بڵێن پارەی پرۆژەكە دیارنەماوە، پرۆژەی رووباری هشكەڕوو كەبڕیاربوو بكرێتە كونكرێت و پێش 10 ساڵ پارەی بۆ دابینكراو ماوەیەكی كەم ئیشی تێدا  كرا تەنها لەسەدا 10ی پرۆژەكە تەواوكرا، بەدواداچوونمان بۆ پرۆژەكە كرد دەركەوت بەشێك لەپارەی پرۆژەكە دیارنیە، لەمە سەیرترم نەبینیوە، لەوانەیە زۆركەس بپرسن كەئێمە بۆچی وەكو پێویست بەدواداچوون بۆ پرۆژەكان و كێشەكان ناكەین، من پێیان دەڵێم ئەگەر بودجەی ساڵانە نەبێت نەزانین چەند پارە بۆ پرۆژەكان دابیندەكرێت چۆن بزانین چی پرۆژەیەك نەكراوە؟». «هەر جارێك كە پرسیار لەبەرپرسان دەكەین بۆچی فڵان پرۆژە وەستاوە، قسەی یەكەم و كوتاییان ئەوەیە دەڵێن پارە نیەو دۆخی هەرێم باش نیە، لەساڵی 2014 ەوە ئەم قسەیە بەردەوام دەكەن، ئەمە لەكاتێكدایە كە دوو بۆ سێ ساڵە نرخی یەك بەرمیل نەوت نزیكەی 100 دولارە، جارجار بەغداش پارە بۆ هەرێم دەنێرێت، بەهەموو شێوەیەك ئێستا دۆخی هەرێم باشە لەڕووی داراییەوە قسەی بەرپرسان تەنیا خۆدزینەوەو بیانوویەكە دەیانەوێت بەو قسەیە خەڵك رازی بكەن، لێرەوە دەپرسم بۆچی پرۆژەكانی هەولێر ناوەستن و بەردەوامن بەڵام لەدهۆك رێك بەپێچەوانەوەیە»، سەباح عەلی وای وت. تەواونەكردنی پرۆژە ستراتیژییەكان بوخاری ئیبراهیم، دانیشتووی پارێزگای دهۆكە بەڕۆژنامەی هاوڵاتی وت:» دروستكردنی رێگاوبان و خوێندنگاو باخچەو زۆر پرۆژەی تر لەسنوری پارێزگا باشە، بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا چەند پرۆژەیەكی تر كەستراتیژی و زۆر گرنگن بۆ دانیشتووانی پارێزگای دهۆك ماوەیەكی زۆرە كاركردن تیایاندا وەستاوە، بەنموونە فڕۆكەخانەی دهۆك كەخەونی هەموو خەڵكی پارێزگایە، راستە ئەم پرۆژانە پێویستیان بەبڕە پارەیەكی زۆر هەیە بەڵام حكومەت دەتوانێت بۆ ساڵێك بەشێك لەپرۆژەكەی جێبەجێبكات تا تەواودەبێت». وتیشی:»بەتەواوبوونی فرۆكەخانەی دهۆك جووڵەیەكی زۆر لەبازرگانی و زۆر بواری تر پەیدادەبێت كەسوودی بۆ هەموو كەسێك دەبێت، داوا لەحكومەتی هەرێم و ئیدارەی پارێزگای دهۆك دەكەین پلانێك دابنێن بۆ تەواوكردنی پرۆژە ستراتیژییەكانی سنوری پارێزگای دهۆك، سلێمانی و هەولێر دەمێكە فرۆكەخانەیان هەیە، بۆچی ئەوەی دهۆك تەواونەكرا چاوەڕێی وەڵامی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین». ساڵی رابردوو 72 پرۆژە كراون ساڵی رابردوو 72 پرۆژە بەكۆژمەی 37ملیارو 840 ملیۆن دینار جێبەجێكراون، هاوكات سەرۆكایەتی شارەوانی دهۆك رێژەی سەوزایی لەناوشاری دهۆك و دەوروبەری زیادكردووە، هەروەها ئەو پارەیەی لەپرۆژەكان خەرجكراوە زور زیاترە لەگەڵ ساڵی 2021و لەپلانی شارەوانیدایە رێژەی سەوزایی بگەیەنێتە لەسەدا 20 . ئیسماعیل مستەفا، بەرپرسی راگەیاندنی سەروكایەتی شارەوانی دهۆك بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» ساڵی رابردوو لەسنوری پارێزگای دهۆك 72 پرۆژە بەكۆژمەی 37ملیارو 840 ملیۆن دینار جێبەجێكراون، سەرچاوەی پرۆژەكانمان بەم شێوەیەن، پرۆژەكانی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار حەوت پرۆژە بەكۆژمەی 15 ملیار و 749 ملیۆن دینار، پرۆژەكانی پارێزگای دهۆك هەشت پرۆژە بەكۆژمەی 20 ملیار و 228 ملیۆن دینار، لەسەر داهاتی شارەوانی 57 پرۆژە بەكۆژمەی ملیارێك و 118  ملیۆن دینار». وتیشی:» ئەو پارەیەی ساڵی 2021 لەپرۆژەكان خەرجكراوە زۆر كەمتربووە  بەراورد بەساڵی رابردوو.  ساڵی 2021 كۆی پرۆژەكان 71 پرۆژە بووە بەكۆژمەی 11 ملیار دینار، بەڵام ساڵی رابردوو 72 پرۆژە بەكۆژمەی 37 ملیار دینارو 840 ملیۆن دینار جێبەجێكراون» 10» باخچە دروستكراون، لەگەڵ چاندنی هەزارو 810 نەمام، هەروەها چاندنی 192 هەزار و 408 گوڵی وەرزی و هەمیشەیی، چاندنی فریز 28 هەزارو 192  مەترچوارگوشە، هاووڵاتیانیش بە رووبەری دوو هەزارو 500  مەتری چوار گۆشە فریزیان كردووە، رێژەی سەوزایی بەراورد بەپارساڵ زیاد بووە، ئێستا رێژەكە لەسەدا 13و چەند پۆینتێكە، لەپلانماندایە رێژەیەكە زیاد بكەین بۆ لەسەدا 20»، ئیسماعیل مستەفا وای وت.

نیگار عومەر دانیشتوانی ناحیەی رزگاری كەبەشێكی زۆریان كەسوكاری قوربانیانی ئەنفالن بەدەست چەند گرفتی خزمەتگوزارییەوە دەناڵێنن وەك كەمی قوتابخانەو نەبوونی ئاوەڕۆو قیرتاوو كۆنكرێت نەكردنی كۆڵانەكان. ناحیەی رزگاری لەساڵی 1987 وەك ئۆردوگایەكی زۆرەملێ لەنزیك قەزای كەلار دروستكرا، دانیشتوانەكەی نزیكەی 65 هەزار كەس دەبێت، بەزۆری كەسوكاری قوربانیانی ئەنفالن، تاوەكو ئێستاش بەشێكی كۆڵان و گەڕەكەكانی خزمەتگوزاریە سەرەتاییەكانی بۆ نەكراوە هاوڕێ نیزام چالاكی مەدەنی و دانیشتوی رزگاری بۆ رۆژنامەی هاوڵاتی دواو وتی:»ئێمە چەند گرفتێكمان هەیە وەك دانیشتوی ناحیەی رزگاری و گەڕەكی شاكەل شەقامێكی سەرەكی لەو گەڕەكەدا دروستكرابوو لەساڵی 2013، دواتر تێكدرا بەبیانوی ئەوەی بكرێتە دووساید، بەڵام تاوەكو ئێستا كاری تێدا ناكرێت و ئەمەش گرفتی بۆ دانیشتوانی ئەو گەڕەكە دروستكردوە بەتایبەت لەوەرزی زستاندا، ئێمە دووجار گردبوونەوەمان ئەنجامدا بەڵام لایەنی پەیوەندیدار هیچ وەڵامێكی نەداوینەتەوە». وتیشی،» بەشێكی گەڕەکەكانی شاكەل تاوەكو ئێستا ئاوەڕۆیان نیەو بەڕوونی دیارە جیاوازی لەنێوان گەڕەکەكاندا دەكرێت و گەڕەكی شاكەل فەرامۆشكراوەو خزمەتگوزاری بۆ ئەنجامنادەن و هەموو كۆڵانەكانی تاوەكو ئێستاش هەر خۆڵە». هاوكات یاسین جاف دانیشتوی گەڕەكی سەنگاوییەكانی ناحیەی رزگاری و بەهاوڵاتی وت:» گەڕەكی سەنگاوییەكان هەزارو 500 ماڵ دەبێت، هیچ خزمەتگوزاریەكی بۆ نەكراوەو كۆڵانەكانی ئاوەڕۆیان نیەو یاریگای وەرزشی بۆ نەكراوەو گەنجەكانی دەبێ لەكۆڵانەكاندا دانیشن، پاركێكیشی بۆ نەكراوە تاوەكو بتوانی ئیسراحەتێكی تێدا بكەیت». وتیشی:» ئەم گەڕەكە بەتەواوەتی پشتگوێخراوەو قوتابخانەشی تێدا نیەو منداڵەكانمان دەبێ رێگایەكی زۆر بڕۆن تادەگەن بەقوتابخانەو نەبونی ئاوەڕۆی ماڵان ژیانی لێ تاڵكردووین». سەبارەت بەنەبوونی خزمەتگوزاری لەناحیەكە، ئەرسەلان ئەحمەد سەرۆكی شارەوانی رزگاری بەڕۆژنامەی هاوڵاتی راگەیاند:» زۆرێك لەگەڕەكەكانی شاكەل و راپەڕین و سەنگاوییەكان نەك خزمەتگوزاریی كەمی بۆكراوە، بەڵكو هەر هیچیان بۆ نەكراوە، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ رابردوو و لەوكاتەوەی ئێمەش دەسبەكاربووین بەهۆی گرفتی قەیرانی داراییەوە ناتوانین وەك پێویست بۆ ئەو گەڕەكانە خزمەتگوزاری ئەنجامبدەین». وتیشی:» شەقامی گەڕەكی شاكەل لەسەر پرۆژەی پترۆدۆلار بڕیاری ئەنجامدانی دراو ئێستاش ئەو پرۆژەیە راگیراوە، بەو هۆیەشەوە كاری شەقامەكە وەستاوەو چەندین جار داوامان لەحكومەتی هەرێم كردووە ئەو پرۆژەیە بگۆڕین بۆ سەر پرۆژەیەكی تر، بەڵام تاوەكو ئێستا نەكراوە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» بڕیاردراوە ئاوەڕۆ بۆ بەشێك لەگەڕەكەكانی راپەڕین، شاكەل، و سەنگاوییەكان دروستبكەین و لەبەرنامەماندایە كاریان بۆ بكەین».