ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

ئیمان زەندی   رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان لەمساڵدا پارەی بۆ تەرخان نەكراوە، كۆی بودجەی تەرخانكراوی پرۆژەكە ٤٤ ملیار دینارەو رێگاكە ١٧ كیلۆمەترەو تەنها حەوت كیلۆمەتری تەواونەكراوەو بڕی حەوت ملیار دیناری پێویستە بۆ تەواوكردنی. رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان ١٧ كیلۆمەترە و ١٠ كیلۆمەتری قیری بۆ كراوە، بەڵام چینێك قیری ماوە كە چوار سانتیمە، حەوت كیلۆمەتری ماوەو بڕی حەوت ملیاری پێویستە، هەروەها پڕۆژەكە بەدوو قۆناغە، قۆناغی یەكەمی لەساڵی ٢٠١٢ دراوە بەكۆمپانیاكانی قەڵا و پورنامی ئێرانی بەشێوەی تەندەر، بەڵام كۆمپانیای قەڵا لەپڕۆژەكە كشاوەتەوەو پورنام لە ٢٥/٧/٢٠١٢وە مۆڵەتی كاركردنی پێدراوە. سەباح شەهید فەتاح، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی رایگەیاند:»گرفتی حوکمڕانی هەیە لەكوردستان بەمەش جیاوازییەكی زۆر لەنێوان پارێزگاكان هەیە، بەڵام دەبوو ئەم رێگا ستراتیژیە دەمێك بێت تەواو بكرایە، بەداخەوە بەردەوام گرفتی بۆ دروستدەكرێت، رێگای سلێمانی - دەربەندیخان لەسەر داهاتی ناوخۆی سنوری ئیدارەی پارێزگای سلێمانی و گەرمیان دروستدەكرێت كە نابێت ئەم پڕۆژانە لەسەر داهاتی ناوخۆ بن». وتیشی: «لە بەدواداچوونێكماندا سەردانی بانكی ناوەندی هەرێممان كردو بەڵێنیان پێداین هەفتانە ٥٠ ملیۆن دینار بۆ رێگای زەڕایەن هەتا چنارە تەرخان بكەن، پاشان سەردانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەمان كردو بەئامادەبوونی لایەنە پەیوەندیدارەكان نووسراومان پێشكەشكردن هەتاوەكو ئەو بڕەی بۆ خەرجبكرێت». سەباح شەهید فەتاح دەڵێت: «ئەو پردانەی زەرایەن كە گرفتی دروستكردوە لەڕێگا كۆنەكەیەو تەواو بووە، بەڵام ئیشكردنی لەبەشێكیدا ماوە لەگەڵ ئەندەرپاسێك لەلای قلیجە كە رێگا تازەكە بەكۆنەكەوە دەبەستێتەوەو ئەو پردانەش بڕیاروابوو كۆمپانیای پورنام جێبەجێكاری پرۆەژكە بیكات». هاوكات رەمەزان نامیق، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی بەوردی باسی لەگرفتەكانی ئەم ڕێگایە كردو دەڵێت: «لەماوەی پێنج ساڵی رابردودا بەدواداچوونمان بۆ ئەم بابەتە كردووە، بڕی ئەو گوژمەی بۆ تەواوكردنی تەرخانكراوە ٤٤ ملیۆن دینارە، بەڵام نەتوانراوە ئەم بڕە پارەیە خەرجبكرێت، حكومەت گەنجینەكانی بەتاڵن و ٧٥٠ پڕۆژە لەسنوری پارێزگای سلێمانیدا هێشتا تەواو نەكراون و پێویستیان بەسەدان ملیار دینارە، كۆمپانیاكان مایەپوچبوون و زۆربەی پارەكانیان كراوە بەچەك و كەدەچنە بانك بۆیان ساغنابێتەوەو ناچارن لەبازاڕ بە لەسەدا ٤٠ بۆ ٥٠ بیفرۆشنەوە»، و وتیشی: «خاوەن كۆمپانیاكان دێنە لامان بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكان بەڵام كە دەبینن پارە لەبانكدا نیە متمانەیان نیە، چونكە كۆمپانیای پورنام پارەی سێ چەكی وەرنەگرتوە كە بریتین لە ٦٠٠ بۆ ٧٠٠ ملیۆن دینار لەگەڵ ملیارێك دیناری پێشتر». حكومەت كۆمپانیای پورنام بەكەمتەرخەم دەزانێت لەتەواونەكردنی ئەم رێگایە، رەمەزان نامیق دەڵێت: «لایەنە پەیوەندیدارەكان و سەرپەرشتیكاران ئەم كۆمپانیایە بەوە تاوانباردەكەن پارەی زۆری وەرگرتوەو كاری كەمیكردوە بەڵام كۆمپانیاكە بە پێچەوانەوە قسە دەكات و بۆ سەلماندنی قسەكانیشی لیژنەیەكی هونەریان لەئێرانەوە ناردووە كەدەڵێین پورنام كاری زۆریكردوەو پارەی كەمی وەرگرتووە، كاتێك لەكوردستانیش بەدواداچوون دەكرێت پێچەوانەكەی دەردەچێت، بەمەش وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە لەسلێمانی لیژنەیەكیان پێكهێناوە كە كۆنوسی كۆتایی دەنوسن لەسەر ڕاستی ئەم بابەتە دەبێت كۆمپانیاكە و حكومەت پاپەندبن بەو لیژنەیەوە بۆ بڕیاری كۆتایی». هاوڵاتی چەندینجار پەیوەندی بەكۆمپانیای پورنامی ئێرانەوە كرد بەڵام ژمارەكە بەردەست نەبوو. لەسلێمانی كورتهێنان هەیە ئەو دوو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگا سەباح شەهید فەتاح و رەمەزان نامیق یەكێك لەهۆكارەكانی كورتهێنانی داهاتی ناوخۆی سلێمانی بۆ مەرزەكان دەگەڕێننەوە و دەڵێن: «مەرزی پەروێزخان و باشماخ و حاجی ئۆمەران و تیلەكۆ لەگەڵ پشتەو سەیرانبەن داهاتیان نەزانراوە، مەرزی باشماخ بەرێژەی نزیكەی ٤٠‏٪ كەمیكردووە چونكە لەباشماخ و حاجی ئۆمەران باج هەڵگیراوە لەسەر زیاتر لە ٨٠ شتومەك «. قۆناغی دووەمی رێگاكە دروستكردنی دوو تونێلە كە وەكو قەدبڕێكە و سلێمانی و گەرمیان بەیەكەوە دەبەستێتەوە و لەسەر رێگا كۆنەكە نابێت بەڵكو لەگوندی چنارەوەو بەئاراستەی ناوتاق تا ئەودیوی دەربەندیخان دریژ دەبێتەوە، بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی باسكردنی ئەو دوو تونێلە تەنها بانگەشەیی میدیایی دەسەڵاتەو لەواقیعدا بوونی نیە. پڕۆژەی رێگای زەڕایەن - دەربەندیخان كاركردن تێیدا وەستاوەو شێوازی كاركردنی كۆمپانیاكەش لەپڕۆژەكەدا سەرەتا بڕینی بۆكردووە پاشان تێكەڵەڕێژكردن ئەویش بەردی هاڕاوە دواتر قیركردن بەسێ چین كە بۆ بارهەڵگری قورسیە، دواتر چینی قیری زبر ستاپ لایزەرو تایم لایدەر لەگەڵ پۆڵیمەر، سێ بۆ حەوت مەتر چوارگۆشەش یەك تۆن قیری پێویستە. محمد جەلیل، بەڕێوەبەری گشتی رێگاوبانی سلێمانی لەگفتوگۆیەكی هاووڵاتیدا ئاماژە بە دوو هۆكاری پەكخستنی پڕۆژەی سلێمانی-دەربەندیخان كردو رایگەیاند: «ئەم رێگایە ئەمساڵ گوژمەی بۆ تەرخاننەكراوە گەر ساڵانەش پارە بۆ پڕۆژەكان تەرخان نەكرێت ناتوانین كاری تێدا بكەین، دووەم بەڵێندەرەكەش كەمتەرخەمە كێشەی تەكنیكی و هونەریمان لەگەڵیاندا هەیە لەگەڵ بابەتی پێوانەكردن، چەندین لیژنەمان پێكهێنا بۆ كەمتەرخەمیەكان بەڵام نەگەشتین بەئەنجام چونكە بەوجۆرەش لەوانەیە كێشەی تەكنیكیمان لەگەڵ بەڵێندەرەكە چارەسەر نەبێت، من كەمێك رەشبینم لەو پڕۆژەیە چونكە خۆمان پارەی تەرخانمان نیە و گەر تەرخانیش هەبێت ئەوكاتە كێشەی هونەریمان لەگەڵ ئەو كۆمپانیایە دەبێت». وتیشی: «پڕۆژەی دوسایكردنی زەڕایەن-دەربەندیخان لەسەدا ٧٥ی تەواو بووە، بۆ هەموو پڕۆژەكە بەنزیكراوەیی گوژمەكەی ٤٤ ملیار دینارە كەدەبێت بەو بڕە پارەیە هەموو پڕۆژەكە تەواو بكرێت، لەو باوەڕەدا نیم بۆ ئەمساڵ گوژمەی پێویست دابین بكرێت، كەمی نەختیەنە لەبانكی سلێمانی هەموو پڕۆژەكانی سلێمانی پەكخستووە. شیرین كاوە گەرمیانی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكیدا بە هاوڵاتی وت:»ساڵی رابردوو بۆ پرۆژەكە كۆمەڵێك پرسیارم كردووە لەوەزیری ئاوەدانكردنەوە، بە نووسراوو یاداشت رێكارمان گرتوەتەبەر بەپێی مادەی ٦٦ی لەپەیڕەوی ناوخۆ وەزیر بێتە پەرلەمان گفتووگۆ لەسەر ئەو رێگایە بكەین»، دەڵێت: «سێ مانگ پێش ئێستا یاداشتم پێشكەشكردوە سێ بۆ شەش مانگ دەخایەنێت تا وەڵام دێتەوە تا ئێستاش وەڵامی كۆتایی نەهاتووەتەوە». سەركەوت محەمەد كە پیشەی مامۆستایەو ئەندامی دەستەی ناڕەزایانی دەربەندیخانە بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: «دەربەندیخان شارێكی بچوكە گرفتی ئاوو رێگاوبانی هەیە كۆمەڵێك كەسی خەمخۆر هەستاون بەچالاكی و هەوڵیانداوە دەنگێك بن بۆ ئەوەی دەسەڵات بیبیستێ گرفتەكان چارەسەر نەكراون»، وتیشی: «كەمپینەكەمان گشتییە كەسی تریش دەتوانێت بەشداربێت و كۆتا كەمپەینیشمان هی مانگێك پێش ئێستابوو لەبەردەم تونێلی دەربەندیخان و شانۆی تابوتی سپیمان پێشكەشكرد، داواكاریەكانیشمان روونن و گشتین و بۆ لایەنێكی تایبەت بەرزمان نەكردووەتەوە، گوێمان لەخاوەنی كۆمپانیاكان گرتووە ئەوانیش سكاڵایان زۆرەو پێشینەكانیان بۆ خەرج ناكرێت. ئەدیبە ئەحمد یەكێكە لە هاووڵاتیە ناڕازییەكانی قەزای دەربەندیخان و وەكو هاووڵاتی و چالاكوانی ناڕازی بەشداری چەندین خۆپیشاندانی و بەرزكردنەوەی یاداشت كردووە بۆ دروستكردنی فشار بۆ تەواوكردنی رێگای زەڕایەن-دەربەندیخان بەهاوڵاتی وت: «بەهۆی یەك سایدی و خراپی رێگاكە و زۆری هاتوچۆ بەڕێگای مەرگ ناسراوە، لەڕابردودا لەبەر كەمتەرخەمی و بێ پیلانی و گەندەڵی و دەست تێكەڵی لەگەڵ كۆمپانیاو بەرپرسەكان وایكردووە هەموو سێكتەرەكان لەهەرێمی كوردستان پەكی كەوتبێت بەتایبەت ڕێگاوبانەكان»، دەڵێت: «بە بۆنەی پیشەكەمەوە ناچارم بەو رێگایەدا هاتوچۆ بكەم، ماوەی ١٠ ساڵە بە بەردەوامی ‎شوێن و جێگای ئەم هەرێمە نەماوە دەنگمان نەگەیەنین و داواكاری نەخەینە بەردەست كاربەدەستان و پەرلەمان ‎بەڵام بەداخەوە تائێستا هەر لەنێوان قەیران و نەبوونی پارەو ناشەفافێت نازانرێت كەی ئەو رێگایە تەواو دەبێت».  

هاوڵاتی رۆژی 30ی مانگی رابوردوو، ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا لكاندنی چوار هەرێمی ئۆكرانیای بەوڵاتەكەیەوە راگەیاند، ئەم هەنگاوە كە هەندێك لەچاودێران بەپێشهاتێكی مەترسیدار ناوی دەبەن دوای سەركەوتنی دژەهێرشی سوپای ئۆكرانیا دێت لەكۆنترۆڵكردنەوەی بەشێكی ئەو خاكەی لەماوەی حەوت مانگی شەڕدا لەدەستیداوە. لەمەراسیمێكدا كە بەوبۆنەیەوە لەكۆشكی سەرۆكایەتی كرملین لەمۆسكۆی پایتەختی روسیا بەڕێوەچوو، پوتن رایگەیاند: بە ئۆكرانیاو وڵاتانی خۆرئاوا دەڵێت لەمڕۆوە هاوڵاتیانی هەر چوار هەرێمی دۆنێسك‌و لۆهانسك‌و زاپۆریسیا‌و خێرسۆن بۆ هەتا هەتایە دەبنە هاونیشنتمانی روسیا. راگەیاندنی لكاندنی ئەو چوار هەرێمە بە روسیاوە، دوای ریفراندۆمێك هات لەو ناوچانە. كە بەگوێرەی ئەنجامەكانی  زۆرینەی هەر زۆرەی بەشداربووان لەگەڵا ئەوەدان بخرێنە سەر روسیا. ریفراندۆمەكە لەلایەن ئۆكرانیاو سەرجەم وڵاتانی یەكێتی ئەوروپاو ئەمریكاوە رەتكرایەوە. سازدانی ریفراندۆم‌و راگەیاندنی لكاندنی ئەو چوار هەرێمەی ئۆكرانیا  كە  بەتەواوی لەلایەن سوپای روسیاوە كۆنترۆڵنەكراون بە روسیاوە، دوای كۆنترۆڵكردنەوەی دەیان گوندو شارۆچكەو هەردوو شاری ستراتیژی ئیزیوم‌و كوپیانسك  بوو لە زنجیرە هێرشێكی پێچەوانەی سوپای ئۆكرانیادا بوو لەسەرەتای مانگی رابوردو لەخۆرهەڵات‌و باشور. بە رای چاودێران ئەم هەنگاوەی مۆسكۆش لەترسی كۆنترۆڵكردنەوەی هەردوو هەرێمی دۆنێسك‌و لۆهانسك بوو كە پوتن مشتی لێخۆشكردوە بیكاتە لانیكەمی دەستكەوتی هێرشەكەی بۆ سەر ئۆكرانیا. بڕیاری لكاندنی چوار هەرێمی تری ئۆكرانیا كۆپیەكی كاربۆنی لكاندنی كرێمییە بە روسیاوە لەساڵی 2014. جیاوازی هەردوو لكاندنەكە ئەوەیە، ئەوەی 2014 بە خوێنێكی كەم‌و پێكدادانێكی زۆر كورتخایەنی سەربازیی بەدەستهات، لەكاتێكدا بڕیاری لكاندنی چوار هەرێمەكە لەگەرمەی شەڕی روسیا‌و ئۆكرانیادایە. بایەخی ئەو چوار هەرێمە كۆی روبەری ئەو چوار هەرێمەی لەلایەن مۆسكۆوە بڕیاری لكاندنیان كراوە، زیاترە لە 90 هەزار كیلۆمەتر چوار گۆشە كە دەكاتە 15 لەسەدی كۆی روبەری وڵاتی ئۆكرانیا.  هەرێمی دۆنێسك بەناوەندی پیشەسازی ئۆكرانیا ناسراوە. 20 لەسەدی بەرهەمی پیشەسازی لەو هەرێمە بەرهەمهێنراوە تا ساڵی 2014 ئەوە لەكاتێكدا ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بەسامانی سروشتی‌و چوارەم گەورەترین كانی خەڵوزی بەردین لەئەوروپا دەكەوێتە ئەو هەرێمە. لۆهانسك ناوەندێكی بازرگانی گرنگەو زەویی زۆری بەپیتی كشتوكاڵی هەیە. هەروەها هەرێمی زاپۆریزیسا ناوەندی بەرهەمێنانی وزەی ئۆكرانیاو  25% بەرهەمی كارەبا لەو هەرێمە بەرهەم دەهێنرێت. خاوەنی سێ‌ سەنتەری بەرهەمهێنانی وزەیە كەئەوانیش سەنتەری ئەتۆمی زاپۆریزیسیا،  كە گەورەترین كورەی ئەتۆمیە لەئەوروپا. وێستگەی هایدرۆكارەبای دنێپێرۆ وێستگەی بای بەرهەمهینانی كارەبای یۆتیڤۆیە، بەندەری خێرسۆنیش ناوچەیەكی گرنگی بازرگانی‌و كشتوكاڵییە،  جگە لەبایەخی ئابوریی ئەم هەرێمانە. لكاندنی هەرێمەكان روسیا دەكاتە خاوەنی دەریای ئازۆڤ. كاردانەوەكان دوای  بڕیاری لكاندنەوەی چوار هەرێمەكە لەیەكەم كاردانەوەی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەرامبەر هەنگاوەكەی مۆسكۆ، روسیا ڤیتۆی لەدژی پرۆژەبڕیارێكی ئەنجومەنی ئاسایش بەكارهێنا. پرۆژەبڕیارەكە ئیمزاكردنی مەرسومەكەی پوتن بۆ لكاندنی ئەو هەرێمانەی رەتدەكردەوەو داوای كۆتاییهاتنی شەڕی روسیاو ئۆكرانیای دەكرد.   جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكاش هۆشداریدا لەوەی وڵاتەكەی سزای ئابوری زیاتر بەسەر بەرپرسان‌و كۆمپانیاكانی روسیادا دەسەپێنێت. بایدن رایگەیاند: ئەمریكا بەرگری لەهەموو بستەخاكێكی وڵاتانی ئەندام لەناتۆ دەكات‌و داوای لەسەرۆكی روسیا كرد لێكدانەوەی هەڵە بۆ ئەو هۆشدارییەی نەكات. ئەمریكا بڕیاریشیدا بەبەهای 1.1ملیار دۆلار كەلوپەلی سەربازیی تر رەوانەی ئۆكرانیا بكات. بەمەش كۆی هاوكارییە سەربازییەكانی واشنتۆن بۆ كییەڤ لەماوەی حەوت مانگی هێرشی روسیاوە گەیشتۆتە 16.2 ملیار دۆلار. وڵاتانی ئەندام لەیەكێتی ئەوروپا بەكۆی دەنگ بڕیاری لكاندنی چوار هەرێمەكەی ئۆكرانیا بە روسیاوە رەتدەكەنەوە سەرەڕای ناكۆكیان لەسەر گرتنەبەری رێوشوێنێكی هاوبەش لەدژی هێرشەكەی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا.   شكستی سەربازیی زیاتری روسیا لەدوای بڕیارەكەی  ڤلادیمێر پوتن بە لكاندنی نزیكەی 15% خاكی ئۆكرانیا بەوڵاتەكەیەوە، شكستی سوپای روسیا لەبەرەكانی جەنگ درێژەی هەیە. سەركەوتنی دژەهێرشی سوپای ئۆكرانیا كە لەمانگی رابوردوەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچە داگیركراوەكانی رۆژهەڵات‌و باشور بەردەوامە. رۆژی یەكشەممە  سوپای ئۆكرانیا كۆنترۆڵكردنەوەی شاری ستراتیژی لیمانی لەهەرێمی خێرسۆن كۆنترۆڵكردەوە. بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری روسیا لەترسی گەمارۆدانی سەربازەكانیان، فەرمانیانداوە بە پاشەكشە لەو شارە ستراتیژییە. پاشەكشە بێت یان ناچاركردن بێت بەپاشەكشە، پێشڕەوی دژەهێرشی ئۆكرانیا لەناوچەكانی رۆژهەڵات‌و باشور بەردەوامە. بەرپرسانی كییەڤ تەنیا یەك وەڵامیان بۆ هەنگاوەكەی پوتن هەیە ئەویش كۆنترۆڵكردنەوەی تەواوی خاكی وڵاتەكەیانە.      

هاوڵاتی زیاتر لەدوو هەفتە بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی تێدەپەڕێت و ناڕەزایەتیی و كاردانەوەكانی هاوشێوەی ئاگری شۆڕشێشك بڵێسە دەسەنێت بەجۆرێك لە 200 شاری گەورەی جیهان خۆپیشاندان و رێپێوان كراو 54 وڵاتی ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكانیش داوای راگرتنی توندوتیژییەكان لەحكومەتی ئێران دەكەن. عەلی خامنەیی رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەنوێترین لێدوانیدا لەزانكۆی ئەفسەری و سەربازیی تاران رۆژی دوشەممە (3/9/2022) وتی: مەرگی كچێك بەبێ تاوان دڵی هەموانی سوتان بەڵام نابێت بەبێ ئەنجامی تەواوەتی لێكۆڵینەوەكان بڕیار لەسەر ئەو دۆسیەیە بدرێت. خامنەیی كاردانەوەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی وەك هاندانی ئەمریكاو ئیسرائیل و دوژمنانی ئێران دژی وڵاتەكەی لەقەڵەمداو رایگەیاند؛ هێزە ئەمنییەكان هاوشێوەی رابردوو بەتوندی بەرەنگاری ئەوانە دەبنەوە كە لەژێر كاریگەریی دوژمناندا زیان بەكۆماری ئیسلامی ئێران دەگەیەنن. موشەكباران بۆ بێدەنگردنی خۆپیشاندانەكان رۆژی (28/9/2022) سوپای پاسدارانی ئێران بەمووشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان هێرشی كردەسەر پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و بەو هۆیەشەوە 18 كەس شەهیدبوون كەژمارەیەكیان پێشمەرگە بوون و ژمارەیەكیشیان كەسانی مەدەنی و ژن و منداڵ بوون. لەیەكەم كاردانەوەی ئەو هێرشانەدا سەركردەی ئەو پارتانە رایانگەیاند كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی ئەو هێرشانەی ئەنجامداوە. ئەمریكاو ئەڵمانیاو دەیان وڵاتی دیكەش دوای ئیدانەكردنەكانی هێرشەكانی سوپای پاسداران لەهەرێمی كوردستان، رایانگەیاند؛ كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ چەواشەكردنی رای گشتی و خۆپیشاندانەكانی وڵاتەكەی ئەو هێرشانەی ئەنجامداوە. دوای مەرگی ژینا ئەمینی تائێستا 54 وڵاتی ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكان داوایان لەئێران كردووە كەتوندوتیژی و سەركوتی خۆپیشاندەران رابگرێت. ژینا مژدەی بەخشینی ئازادی مەرگی ژینا ئەمینی زۆرترین كاردانەوەی لەناو چینی هونەرمەندان و گۆرانیبێژانی ناوداری ئێرانی لێكەوتەوەو ژمارەیەكیان جگە لەنووسین و لێدوان بەهۆنراوەو گۆرانیی گوزارشتیان لە بەئازار بوونی مەرگی ژینا كردووە، بەڵام پێشیانوایە مەرگی ئەوو ئەوانەی ناڕەزایەتییان دەربڕیوە مژدەبەخشی ئازادییە. سروش سێحەت، دەرهێنەرو ئەكتەری ناوداری ئێران دەڵێت: ساڵانێكە نەیتوانیوە دەنگ هەڵبڕێ  و بێدەنگ بوو، گومانی كردووە بوێریی دەنگ هەڵبڕینی نییە، بەڵام كەگەنجان و كچانی لەسەر شەقامەكان بینییەوە، ئەویش هاتووەتە دەنگ و دژی نادادپەروەریی و كوشتنی خۆپیشاندەران و مەرگی ژینا ئەمینی ناڕەزایەتیی دەربڕیوە. ئەو رایگەیاند: نەوەكانی ساڵانی دوو هەزار زیاترین كاریگەریی و بوێرییان لەسەر ئەو دروست كردووەو هاوشێوەی مامۆستایەك وانەیان بەو وتووەتەوە، بۆیە پێویستە دەستی مامۆستا ماچ بكرێت و ئەویش دەستی ئەو گەنجە راپەڕیوانە ماچ دەكات. هاوكات شەكیلا خانمە هونەرمەندو گۆرانیبێژی فارس لەنوێترین كاری هونەریدا بۆ مەرگی ژینا كلیپێكی نوێی بڵاودەكاتەوە و لەكلیپەكەدا ژینا بەباڵندەیەك دەشوبهێنێت كەمژدەی ئازادیی پێیەو پێویستە هاوشێوەی ئەو باڵندەیە هەوڵی ئازادیی بدرێت. ئەكبەر گوڵپا، گوانیبێژی دێرینی ئێران كەتەمەنی 88 ساڵە، دەڵێت 43 ساڵە قسەی خۆمم لەسەر ئازادیی كردووەو بەنرخی گیانم ئامادەنەبووم پاشەكشێ لەبیروباوەڕەكانم بكەم، ژینا ئەمینیش هاوشێوەی رۆڵەی منە.. گوڵپا گۆرانییەكیشی پیشكەشی رۆحی ژینا كردووەو بڵاویكردووەتەوە. بەگشتی زۆربەی هونەرمەندانی ئێران وەك موعین ئەسفەهانی و داریوش و دەیان هونەرمەندی دیكە چەند كۆپلەیەك لەگۆرانییەكانیان پێشكەشی رۆحی ژیناو ئەوانە كردووە كە بەهۆی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران گیانیان بۆ ئازادیی بەخت كردووە. پشتگیری ناڕەزاییەكان لەدەرەوە بۆ پشتگیریی لەخۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران رۆژی شەممە (1/10/2022)  زیاتر لە 50 هەزار كەس لەشاری تۆرنتۆ-ی  پایتەختی كەنەدا رێپێوان و خۆپیشاندانیان كرد. پۆلیسی شاری تۆرنتۆ پشتڕاستی كردووەتەوە كە لەخۆپیشاندانەكانی دژی حكومەتی ئێران و مەرگی ژینا ئەمینی 50 هەزار كەس لەو شارە رێپێوان و خۆپیشاندانیان كردووە. هاوكات لەگەڵ رێپێوان و خۆپیشاندانەكانی وڵاتی كەنەدا لە 200 شاری گەورەی ئەمریكا، ئەوروپا، ئوسترالیا، ژاپۆن و كۆریای باشور خۆپیشاندان لەدژی دەسەڵاتی ئێران و مەرگی ژینا ئەمینی بەڕێوەچوو. زۆربەی چالاكوانانی وڵاتانی دیكە رایانگەیاندووە رەنگە هیچ مەرگێك هاوشێوەی مەرگی ژینا ئەمینی كاردانەوەی نێودەوڵەتیی لێنەكەوتووەتەوە و سنورەكانی لەو ئاستە بەرفراوانەدا نەبڕیوە. هاوكات نووسەرو رووناكبیر مەریوان وریا قانع لەنووسینێكدا سەبارەت بە رووداوەكانی ناو ئێران دەڵێت:» بینینی ئەم ئاڵۆزییە مەرجێكی گرنگیی تێگەیشتنە لەوەی لەئێستاداو بەبەرچاومانەوە رروودەدات، بەڵام بەبێ كەوتنە ناو تەڵەی بیركردنەوەی جەبری و حەتمیگەراییەوە. نە شتێك بەناوی حەتمیەتی سەركەوتنەوە لەئارادا نییە، نە بەناوی حەتمیەتی كەوتنەوە. ئەوەی هەیە مێژوویەكی ئاڵۆزی خەباتی رۆژانەی خەڵك و بەگەڕخستنی ئیرادەی دەسكاریكردنی جیهانە. بەڵام خەبات و ئیرادەیەكی گۆڕانكاریی كە لەناو ئێراندا روویان بەچەندەها كۆسپی گەورەو رێگری هەمەجۆردا تەقیوەتەوەو دەتەقێتەوە».

سەركۆ جەمال دوای رێكەوتنی پارتی و یەكێتی و گۆڕان بۆ درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانی كوردستان، دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان لە راگەیەنراوێكدا كەواژۆی هەرسێ ئەندامەكەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی لەسەرە رۆژی چوارشەممە (5/10/2022)ی دیاریكرد بۆ دانیشتنی پەرلەمان لەبارەی پێشنیازە یاسای (بەردەوام بوونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان)، پسپۆڕێكی یاسای دەستوریش دەڵێت: دادگای فیدراڵی دەتوانێت بڕیاری درێژكردنەوە هەڵبوەشێنێتەوە ئەگەر بەگوێرەی دەستورو دوور لەسیاسەت بڕیار بدات. رۆژی 6-11-2022  تەمەنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت و  لایەنە سیاسیەكان نەگەیشتنە رێككەوتن بۆ دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردن، بڕیاریاندا تەمەنی پەرلەمان درێژبكەنەوە، فراكسیۆنەكانی یەكگرتوو و كۆمەڵ و نەوەی نوێ‌ دژی درێژكردنەوەن. بەپێی زانیارییەكان رۆژی 29-9-2022 لەپەرلەمانی كوردستان فراكسیۆنەكانی (پارتی دیموكراتی كوردستان، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، بزووتنەوەی گۆڕان و  پێكهاتەكان كە 11 كورسییان هەیە)، (85) واژۆیان كۆكردووەتەوە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی (پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم) فراكسیۆنەكانی (یەكگرتوو، كۆمەڵ، نەوەی نوێ، سەربەخۆكان و پێنج ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان) واژۆیان نەكردووە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی واژۆكان كە كۆكراوەتەوە بۆ پێشنیازە یاسایەك بووە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان، ئەوەی تائێستا زانراوە ، فراكسیۆنی پارتی (45) ئەندام و  فراكسیۆنی یەكێتی (22) ئەندام و ، پێكهاتەكان (11) ئەندام واژۆیان كردووە. بەپێی ئەو زانیاریانەی چەند پەرلەمانتارێك بەهاوڵاتی-یان داوە، فراكسیۆنی گۆڕان (حەوت) ئەندام واژۆیان كردووەو (پێنج) ئەندام واژۆیان نەكردووە ئەوانیش بریتین (عەلی حەمە ساڵح، ئاشنا عەبدوڵا، دابان محەمەد، شیرین ئەمین، شایان عەسكەری). سەبارەت بەو پرسە شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» ئەوان لەگەڵی نین چونكە پێشێلی ئەو گرێبەستەیە كە لەنێوان دەنگدەرو پەرلەمانتاران كراوە كەتەنها بۆ چوار ساڵ دەنگی پێدراوە، بۆیە پێشێلكارییەكی گەورەیە». وتیشی:»درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانی كوردستان پێشێلكارییەكی گەورەیە لەیەكێك لەبنەماكانی دیموكراسی كەپێی دەوترێت دەنگدان، بەڵام یەكێتی و پارتی و گۆڕان بڕوای تەواویان بۆ دروستبووە كە دەنگەكانیان لەناو خەڵكدا داڕماوە و دۆخیان زۆر خراپە، بۆیە داوای ئەوە دەكەن كاتی تریان بدرێتێ‌ تاچاكسازی بكەن لەكاتێكدا لەماوەی 31 ساڵ نەیانتوانیوە بیكەن ئێستا بەساڵ و دوو ساڵیش ناتوانن بیكەن». هەر لەوبارەیەوە عومەر گوڵپی ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند:» كەس داوای لەئێمە نەكردووە تەمەنی پەرلەمان درێژ بكەینەوە، چونكە ئەوان و خەڵكیش دەزانن ئێمە مەبدەئیەن دژی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان و دامەزراوەكانین، پێمان وایە دەبوو هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت». وتیشی:»دەرفەت هەبوو هەم یاساكە هەموار بكرێت هەم بەڕێوەچوونی تەكنیكی هەڵبژاردنەكان چارەسەر بكرێت، بەهەمانشێوە هەڵبژاردنێك بەڕێوەبچێت كەمتمانە بۆ خەڵك بگێرێتەوە و خولی نوێ لەكاتی خۆیدا دەستبەكارببێت». عومەر گوڵی دەڵێت:»ئەوەی ئاگادارم فراكسیۆنەكانی پارتی و یەكێتی و پێكهاتەكان و بەشێك لەگۆڕان پشتگیری دەكەن و بەنیازن ساڵێك تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژ بكەنەوە». هاوكات كاوە عەبدولقادر سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» ئێمە دژی ئەوەین تەمەنی پەرلەمانی كوردستان و دامەزراوەكانیش درێژ بكرێتەوە چونكە نایاساییەو پێشتریش رامانگەیاندووە كە لەدوای شەشی 11 ی ئەمساڵەوە  دامەزراوەكانی هەرێم هیچ شەرعیەتیكیان نامێنێت». پەرلەمانتارێكی یەكێتی كە ئامادەنەبوو ناوی بهێنرێت بۆ هاوڵاتی ئەوەی پشتڕاستكردەوە كە 85 واژۆ بۆ درێژكردنەوەی وادەی پەرلەمانی كوردستان بۆ ساڵێك كۆكراوەتەوە و هەریەك لەفراكسیۆنەكانی پارتی و یەكێتی و پێكهاتەكان و زۆربەی پەرلەمانتارانی گۆڕانیش واژۆیان كردووە. ئەو پەرلەمانتارە وتیشی:» درێژكردنەوەی وادەی پەرلەمانی كوردستان  تێدەپەڕێنرێت و پێشمان وتراوە تا ئەوكاتە هیچ قسەیەكی لەسەر نەكەین». هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە زانا مەلا خالید سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی و چەند پەرلەمانتارێكی ئەو فراكسیۆنە بەڵام هیچ كامیان ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە قسە بكەن. هاوكات ئەو پەرلەمانتارانەی گۆڕانیش كە واژۆی درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانیان نەكردووە ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە قسە بكەن. لەتیف شێخ مستەفا پسپۆڕی یاسای دەستوری لەبارەی یاساییبوونی درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕووی پرەنسیپەكانی شەرعیەت و دیموكراسی نەخێر هیچ پەرلەمانێك بۆی نییە ماوەی خۆی درێژ بكاتەوە». سەبارەت بەوەی كە هیچ نمونەیەك هەیە كە تەمەنی پەرلەمان درێژ كرابێتەوە، لەتیف شێخ مستەفا وتی:»بەڵێ نموونە هەن بەڵام هیچیان لەوڵاتە دیموكراسییە چەسپیوەكان نین، بەڵكو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن وەك ئەوەی لە لوبنان لەهەشتاكان روویدا». وتیشی: «بڕیاری درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمان ئەگەر بدرێت نادەستوریە، یەكێك لە پایەكانی دیموكراتی نوێنەرایەتی هەڵبژاردنی نوێنەرەكانە بۆ ماوەیەكی دیاری كراو، دوای كۆتایی هاتنی ماوەكە، سیفەتی نوێنەرایەتی لەدەست دەدەن، چونكە دەنگدەران بۆ ئەو ماوەیە دەنگیان پێداون و كردویانن بەنوێنەری خۆیان». حاكم شێخ لەتیف دەڵێت:»كاتێك لەساڵی 2009 پەرلەمانی كوردستان ماوەی خۆی درێژكردەوە بزوتنەوەی گۆڕان و نەوشیروان مستەفا سكاڵایان تۆمار كرد، سكاڵاكە لەلایەن  دادگای فیدراڵی و دەستەی كۆنی دادگا رەتكراوەیەوە، بەڵام هەر دادگای فیدراڵی لەساڵی 2021 و لەبڕیاری ژمارە 117 دەستەی نوێی دادگا بڕیارێكی تەواو پێچەوانەیدا سەبارەت بە بەردەوامی نوێنەرایەتی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەدوای كۆتایی هاتنی ماوەكانیان و رایگەیاند كەپێچەوانەی دەستورو نوێنەرایەتی دیموكراتی و مافی دەنگدەرەو رێگاپێدراو نیە، جا بەگوێرەی ئەو بڕیارەیان بێت ئەگەر پەرلەمانی كوردستان بڕیاری درێژكردنەوەی خۆی داو تانەی لێدرا، دەبێ بریارەكە هەلبوەشێنێتەوە ئەگەر بەگوێرەی دەستور و دوور لەسیاسەت بریار بدات». پەرلەمانی كوردستان ئێستا تەمەنی دەبێت بە (30 ساڵ)، لەم تەمەنەدا پەرلەمان (حەوت) جار تەمەنی خۆی درێژكردووەتەوە‌و ئێستا ئامادەكاری بۆ درێژكردنەوەی هەشتەم دەكات. یەكەم درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لەسەردەمی شەڕی ناوخۆدا بوو، بەبڕیاری ژمارە (1)و بەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم) سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، لە رۆژی 27/5/1995، تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكرایەوە (ئەوكات پەرلەمانی كوردستان ناوی ئەنجومەنی نیشتمانی بوو). دووەم درێژكردنەوە لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لەڕۆژی 3/6/1996 بەواژۆی (نەژاد ئەحمەد عەزیز ئاغا) لەجیاتی سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بۆ ماوەی (سێ) مانگ تەمەنی ئەنجومەنی نیشتمانی درێژكراوەتەوە. سێیەم درێژكردنەوە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سێ رۆژ دوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996، پەرلەمانی كوردستان بەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم) بەبڕیاری ژمارە (2) لەڕۆژی 3/9/1996 تەمەنی پەرلەمانی بۆ ماوەی (2) ساڵ درێژكردەوە. چوارەم درێژكردنەوە،  ئەمجارە تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەیەكی نادیار تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن درێژكرایەوە، پەرلەمان بەبڕیاری ژمارە (9) لە رۆژی 15/4/1998 كەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم)ی لەسەرە تەمەنی  خۆی درێژكردەوە تا ئەوكاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت‌. لەدوای پرۆسەی ئاشتی، یەكێتی‌و پارتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكەی بە دەوری دەبێت‌و ناوی خولی پەرلەمانی كوردستانیشیان نا خولی گواستنەوە، هەر لەوكاتەشەوە ناوی (ئەنجومەنی نیشتمانی) گۆڕدرا بە (پەرلەمانی كوردستان)، پێنجەم درێژكردنەوە لە رۆژی 13/5/2009 پەرلەمانی كوردستان لەخولی دووەمدا تەمەنی خۆی درێژكردەوە، شەشەم درێژكردنەوە،  پەرلەمانی كوردستان لەخولی سێیەمداو لەدانیشتنی رۆژی 30/6/2013 خولی هەڵبژاردنی بۆ ماوەی نزیكەی (سێ) مانگ درێژكردەوە، حەوتەم درێژكردنەوەی پەرلەمانی كوردستان لەدانیشتنی خۆیدا لە 24/10/2017 تەمەنی خۆی بۆ ماوەی یەك ساڵ درێژكردەوە.

هاوڵاتی پاشنیوه‌ڕۆی رۆژی 3-10-2017 له‌ وڵاتی ئه‌ڵمانیا سه‌رۆك مام جه‌لال كۆچی دوایی كردو ئه‌مڕۆش پێنجه‌مین ساڵیادی كۆچی دوایی ده‌كرێته‌وه‌. له‌ ساڵیادی ماڵئاوایی شكۆی نیشتمان نه‌ته‌وه‌ سه‌رۆك مام جه‌لال، مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت:" ئه‌مڕۆ له‌ هه‌موو رۆژێك زیاتر یه‌كێتیه‌كه‌مان، گه‌له‌كه‌مان و رێبازی دیموكراسی ناوچه‌كه‌ و عیراق به‌تایبه‌تی، پێویستی به‌ حیكمه‌ت و ئه‌زموون و دونیابینی سه‌رۆك مام جه‌لاله‌ كه‌ له‌ رێگه‌وه‌ سود له‌ حیكمه‌ت و رێبازی چه‌پكه‌گوڵه‌كه‌ و پێكه‌وه‌ژیان ببینین بۆ ده‌رچوون له‌ به‌ربه‌ست و قه‌یرانه‌كان"، چونكه‌" رێبازو دونیابینی مام كه‌لتورێكی سیاسی و میراتێكی شۆرشگێڕانه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده‌ و هه‌موو لایه‌ك ده‌توانن ده‌رس و وانه‌ی لێ وه‌ر بگرن".  مه‌كته‌بی ساسیی یه‌كێتی راشیگه‌یاندوه‌:" سه‌رۆك مام جه‌لال له‌ ماوه‌ی زیاتر له‌ شه‌ست ساڵی بێوچان خه‌باتی ھه‌مه‌لایه‌نه‌ی كرد بۆ سه‌لماندن و به‌دیهێنانی مافه‌ ره‌وا نه‌ته‌وه‌یی و دیموكراسیه‌كانی گه‌لی كورد و پیاده‌كردنی بژارده‌ی دیموكراسی و دادپه‌روه‌ری و پێكه‌وه‌ ژیان له‌ عیراقدا". و " هه‌ر ئه‌مڕۆش یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان به‌ سه‌رۆكایه‌تی هه‌ڤاڵ بافڵ جه‌لال تاڵه‌بانی ده‌ستپێشخه‌ر و داكۆكیكاری سه‌رسه‌ختی ئه‌و پره‌نسیبی سازان و پێكه‌وه‌ییه‌." مام جه‌لال كه‌ یه‌كه‌م سه‌رۆك كۆماری عیراق و سكرتێری گشتی یه‌كێتیی نیشتمایی كوردستان بوو، رۆژی 17-12-2012 به‌هۆی تێكچوونی باری ته‌ندروستییه‌وه‌ له‌ به‌غداوه‌ ره‌وانه‌ی ئه‌ڵمانیا كرا به‌مه‌به‌ستی وه‌رگرتنی چاره‌سه‌ری پزیشیكی، به‌داخه‌وه‌ رۆژی 3-10-2017 دڵه‌ گه‌وره‌كه‌ی له‌لێدان كه‌وت و كۆچی دوایی كرد. ئه‌مڕۆ پێنج ساڵ تێپه‌ڕده‌بێت به‌سه‌ر دوا كۆچی سه‌رۆك مام جه‌لالدا ژیاننامه‌ی سه‌رۆك مام جه‌لال مام جه‌لال كوڕ‌ی شێخ حیسامه‌دین كوڕ‌ی شێخ نوری كوڕ‌ی شێخ غه‌ فوور. هاوینی ساڵی 1933 له‌ گوندی (كه‌لكان)ی قه‌تپاڵی چیای كۆسره‌ت له‌دایكبووه‌، كه‌ ده‌ڕ‌وانێته‌ ده‌ریاچه‌ی دوكان، چه‌ند ساڵێك ته‌مه‌نی منداڵی له‌و گونده‌ به‌سه‌ر بردووه‌و دواتر باوكی بووه‌ به‌رێبه‌ری ته‌كیه‌ی تاڵه‌بانی له‌ كۆیه‌. له‌وێ چۆته‌ قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تایی و به‌ سه‌ركه‌وتوویی خوێندنی ته‌واو كردووه‌، خوێندكارێكی زیره‌ك لێهاتوو بووه‌، هه‌ر له‌ ته‌مه‌نی منداڵییه‌وه‌ نیشانه‌كانی سه‌ركردایه‌تی به‌ جۆرێ‌ لێده‌ركه‌وتووه‌ كه‌ پێش هاوڕ‌ێكانی ده‌كه‌وت بۆ كۆڕ‌ی پرسه‌و ئه‌و بۆنانه‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌ڕ‌ێوه‌ ده‌چوون، به‌یانیان له‌ كاتی ریزبوونی قوتابیاندا، مامۆستاكان پێش هه‌مووان ئه‌ویان هه‌ڵده‌بژارد بۆ خوێندنه‌وه‌ی شیعری نیشتمانیی و نه‌ته‌وه‌یی. له‌وێوه‌ بیرۆكه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی لای ئه‌و چه‌كه‌ره‌ی كرد تا وای لێهات ورده‌ ورده‌ به‌سه‌ریدا زاڵ بوو، كه‌ گه‌یشته‌ پۆلی چواره‌می سه‌ره‌تایی یه‌كێكبوو له‌ پێشه‌نگه‌كانی خوێندكاران كه‌ به‌ په‌رۆشه‌وه‌ به‌شداری له‌ چالاكیه‌كانی قوتابخانه‌ ده‌كردو به‌شداری له‌ وتار خوێندنه‌وه‌و شانۆدا ده‌كرد. ئه‌گه‌رچی جه‌ژنی نه‌ورۆز له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌ یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی عیراقه‌وه‌ یاساخ بوو، به‌ڵام له‌گه‌‌ڵ ئه‌وه‌شدا گه‌لی كوردستان له‌ 21/ی ئاداری هه‌موو ساڵێك به‌ ئاهه‌نگ یادیان ده‌كرده‌ووه‌، ئه‌ویش به‌هۆی پیرۆزیی ئه‌م جه‌ژنه‌ لای كورد كه‌ به‌ رۆژی سه‌ركه‌وتنی گه‌لی كورد داده‌نێن به‌سه‌ر ئه‌و زاڵمانه‌ی ده‌یچه‌وساندنه‌وه‌. * ساڵی 1945: ئاهه‌نگێكی میللـی له‌ كۆیه‌ بۆ نه‌ورۆز سازكرا، سه‌رۆك تاڵه‌بانی كه‌ له‌ ته‌مه‌نی سیانزه‌ ساڵیدا بوو به‌شداری تێدا كردو وته‌ی حه‌ماس ئامێزی خوێنده‌وه‌، بووه‌ مایه‌ی سه‌رسۆڕ‌مانی مامۆستاو به‌شداربووان. * له‌ ساڵی 1946 دا له‌گه‌‌ڵ چه‌ند هاوڕ‌ێیه‌كی خوێندكارو به‌ ئامۆژگاری یه‌كێك له‌ مامۆستاكانی كۆمه‌ڵه‌یه‌كی فێركاری نهێنی دامه‌زراندبه‌ ناوی كۆمه‌ڵه‌ی پێشخستنی خوێندنه‌وه‌  (k.p.x) و مام جه‌لال به‌ سكرتێری هه‌ڵبژاردرا، ئامانجێكی كۆمه‌ڵه‌كه‌ هاندانی خوێندكاران بوو بۆ خوێندنه‌وه‌ی ده‌ره‌كی. * له‌هه‌مان ساڵداو دوای دامه‌زراندنی پارتی دیموكراتی كورد له‌ 16/ی ئابی 1946 كه‌وته‌ ژێر كاریگه‌ری به‌رنامه‌ی پارتی و له‌ چوارچێوه‌ی رێكخستنه‌كانیدا كه‌وته‌ چالاكی خوێندكارانه‌. * دوای چوونه‌ ناو كاری سیاسییه‌وه‌، رۆژنامه‌ی (رزگاری) كه‌ پارتی دیموكراتی كورد به‌نهێنی ده‌ریده‌كرد، كورته‌ وتاری له‌ژێر نازناوی (ئاگر)دا بۆ بڵاو ده‌كرده‌وه‌. * ساڵی 1947 بوو به‌ ئه‌ندام له‌ پارتی دیموكراتی كوردو چالاك و لێهاتوو بوو له‌و ئه‌رك و فه‌رمانه‌ حزبیانه‌ی پێی ده‌سپێردران. * ساڵی 1948 خوێندنی سه‌ره‌تایی ته‌واو كردو له‌ ناوه‌ندی كۆیه‌ بوو به‌ خوێندكار، ئه‌و ساڵه‌ به‌ ساڵی (وه‌سبه‌) (راپه‌ڕ‌ین) ناسرابوو، كه‌ گه‌لی عیراق توانی په‌یماننامه‌ی (پۆرتسماوس) هه‌ڵبووه‌شێنێته‌وه‌و حكومه‌تی ساڵح جه‌بر بڕ‌وخێنێ و حكومه‌تی محه‌مه‌د سه‌در دابمه‌زرێنێت و له‌و كه‌شوهه‌وا ئازادیه‌دا كه‌ له‌ سایه‌ی ئه‌م (راپه‌ڕ‌ینه‌) هاته‌كایه‌وه‌، هه‌ڵبژاردنێكی گشتی خوێندكاران ئه‌نجامدرا بۆ هه‌ڵبژادنی نوێنه‌رانی كۆنگره‌ی گشتی. ئه‌وه‌ بوو سه‌رۆم مام جه‌لال تاڵه‌بانی به‌ نوێنه‌ری خوێندكارانی كۆیه‌ هه‌ڵبژێردراو به‌شداری له‌ یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی خوێندكارانی عیراقدا كرد كه‌ له‌ نیسانی 1948 له‌ گۆڕ‌ه‌پانی (السباع) ی شاری به‌غدا به‌سترا. * له‌م كۆنگره‌یه‌دا بۆ یه‌كه‌مینجار گوێی له‌ شاعیری مه‌زن (محه‌مه‌د مه‌هدی جه‌واهیری) بوو، كه‌ شیعره‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی (رۆژی شه‌هید)ی خوێنده‌وه‌، كه‌ بۆ جه‌ع فه‌ری برای و بۆ شه‌هیدانی وه‌سبه‌ وتبووی. ئه‌و ساتانه‌ له‌ ژیانی سه‌رۆك تاڵه‌بانیدا مێژوویی بوون و وایكرد ببێته‌ یه‌كێك له‌ مریده‌كانی شیعری ئه‌و و دواتریش بوو به‌ ئازیزترین دۆستی و ئه‌و دۆستایه‌تیه‌ تا دواساته‌كانی ژیانی شاعیر به‌رده‌وام بوو. * ساڵی 1949 و له‌ سایه‌ی حوكمی عور فی و تۆقاندن كه‌ كوردستان و عیراقی گرته‌وه‌، سه‌رۆك تاڵه‌بانی له‌ حزبدا سه‌ركه‌وت و بووه‌ ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوچه‌ی كۆیه‌. * له‌ شوباتی 1951 دا و له‌ كۆنگره‌ی دووه‌می پارتی دیموكراتی كورد، به‌ ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژێردرا، به‌ڵام له‌به‌ر پاراستنی ریزه‌كانی پارتی پله‌كه‌ی خۆی به‌ هه‌ڤاڵێكی خۆی به‌خشی كه‌ دوای ده‌رچوونی له‌ زیندانی به‌شداری له‌ كۆنگره‌دا كردبوو. * له‌ ساڵی 1951 دا له‌گه‌‌ڵ چه‌ند هه‌ڤاڵێكدا گیراو بۆ شاری موسڵ دوورخرایه‌وه‌، له‌وێش له‌ خه‌باتی سیاسیدا به‌رده‌وامبوو و دواتر چووه‌ كه‌ركوك بۆ ته‌واوكردنی خوێندن و سه‌رله‌نوێ دامه‌زراندنه‌وه‌ی رێكخستنه‌كانی حزب و بووه‌ به‌رپرسی رێكخستنه‌كانی كه‌ركوك. له‌هه‌مان ساڵیشدا ئه‌ركی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی بڵاوكراوه‌كانی به‌ شێوه‌یه‌كی نهێنی گرته‌ ئه‌ستۆ تا ئه‌و رۆژه‌ی گیرایه‌وه‌. * ساڵی 1952 چووه‌ كۆلیژی ماف (حقوق) له‌ به‌غدا كه‌ ئه‌و ده‌مه‌ رێكخستنه‌كانی پارتی دیموكراتی كورد په‌رته‌وازه‌ بوو، به‌ڵام مام جه‌لال توانیی رێكخستنه‌كانی حزب تۆكمه‌ بكاته‌وه‌. * له‌ كانوونی دووه‌می 1953 دا به‌شداریی كۆنگره‌ی سێیه‌می پارتی دیموكراتی كوردستانی كردو به‌ ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژێردراو له‌ مانگی شوباتدا سه‌رپه‌رشتی یه‌كه‌مین كۆنگره‌ی یه‌كێتی قوتابیانی كوردستانی كرد و له‌ كۆنگره‌یه‌دا به‌ سكرتێری گشتی قوتابیانی كوردستان هه‌ڵبژێردراو له‌هه‌مان ساڵیشدا یه‌كێكبوو له‌ دامه‌زرێنه‌رانی (یه‌كێتی لاوانی دیموكراتی كوردستان)، هه‌ر له‌و كاتانه‌دا نوێنه‌ری پارتی بوو لای زۆربه‌ی حزبه‌ نهێنێ و ئاشكراكانی عیراقی. * ساڵی 1954 به‌ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردرا. * ساڵی 1955 سه‌ فه‌ری ده‌ره‌وه‌ی عیراقی كردو له‌ فێستیڤاڵی لاوان و قوتابیانی جیهانی له‌ وارشۆ به‌شداری كردو له‌وێوه‌ سه‌ردانی یه‌كێتی شووره‌وی ئه‌وساو چینی كرد. * ساڵی 1956 له‌به‌رچاوان ونبوو، كه‌وته‌ خه‌باتی ژێرزه‌مینی و ناچاربوو له‌ قۆناغی چواره‌می مافدا خوێندن به‌جێبهێڵێت. * ساڵی 1957 سه‌فه‌ری سوریاو مۆسكۆی كردو له‌ فێستیڤاڵی لاوان و قوتابیانی مۆسكۆ به‌شداری كردو هاتنی بۆ سوریا به‌ فرسه‌ت زانی بۆ په‌یوه‌ندی به‌ كورده‌كانی ئه‌وێوه‌و په‌یوه‌ندیه‌كی سیاسی دروستبوو. له‌هه‌مان ساڵیشدا گه‌ڕ‌ایه‌وه‌ عیراق و به‌شداری له‌ كاره‌كانی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانی یه‌كگرتوو كردو بوو به‌ به‌رپرسی رۆژنامه‌ی (خه‌باتی كوردستان) كه‌ له‌ سلێمانی به‌نهێنی ده‌ریان ده‌كرد. * له‌ یه‌كه‌مین رۆژی سه‌ركه‌وتنی شۆڕ‌شی 14/ی گه‌لاوێژی ساڵی 1958، سه‌رپه‌رشتی رێكخستنی خۆپێشاندانی جه‌ماوه‌ری سلێمانی كردو به‌ هاوكاری هه‌ڤاڵانی حزب له‌نێو شاردا، پاشان چووه‌ به‌غداو به‌شداری له‌ كاروباری مه‌كته‌بی سیاسی و ده‌ركردنی گۆڤاری (رزگاری) (التحریر)دا كرد، هه‌روه‌ها ئه‌ركی ئه‌و خه‌باته‌ی له‌ئه‌ستۆ گرت كه‌ له‌نێو ریزه‌كانی حزبدا فراوان ده‌بوو، وه‌ك پێویستییه‌كی بوونی حزبێكی پێشڕ‌ه‌وی كوردستانی و رێكخراوه‌ پێشه‌ییه‌كان به‌رهه‌ڵستكاری كردنی ئه‌و هه‌وڵانه‌ی كه‌ ده‌یانویست پارتی دیموكراتی كوردستان بكه‌نه‌ پاشكۆی حزبێكی عیراقی. * ساڵی 1959 جارێكیتر به‌ ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی پارتی دیموكراتی كوردستان و مه‌كته‌بی سیاسی هه‌ڵبژێردرا و له‌هه‌مانكاتدا ئه‌فسه‌ری یه‌ده‌كی كه‌تیبه‌ی چواره‌می تانك بوو، هه‌روه‌ها به‌شداری له‌ ده‌ركردنی رۆژنامه‌ی (خه‌بات)دا ده‌كرد كه‌ به‌ زمانی عه‌ره‌بی ده‌رده‌چوو و به‌ ناوی (پیرۆت)ه‌وه‌ وتاری تێدا بڵاوده‌كرده‌وه‌. * ساڵی 1960 به‌رپرسی لقی سلێمانی و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی بوو كه‌ خولێكی هۆشیاری بۆ كادێره‌كان كرده‌وه‌. * ساڵی 1961 بووه‌ سه‌رنووسه‌ری رۆژنامه‌ی (كوردستان) و دوای داخستنی رۆژنامه‌ی خه‌بات دووچاری راونان بوو له‌ به‌غدا، به‌ڵام له‌ شه‌وی نه‌ورۆزی هه‌مان ساڵدا وتارێكی دژی دیكتاتۆریه‌ت خوێنده‌وه‌و به‌رگری له‌ بارزانی خوالێخۆشبوو كرد كه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ قاسم كۆمه‌ڵێك تاوانی دابۆوه‌ پاڵ له‌ ئه‌نجامی ئه‌وه‌دا فه‌رمانی گرتنی ده‌رچوو و به‌نهێنی گه‌ڕ‌ایه‌وه‌ سلێمانی و خۆی شارده‌وه‌و به‌شداری له‌ رێكخستنی مانگرتنی گشتیدا كرد كه‌ له‌ شه‌شه‌ی ئه‌یلولدا كرا. * له‌ ئه‌یلولی 1961 دا كه‌ شۆڕ‌ش هه‌ڵگیرسا، به‌رپرسی ناوچه‌ی سلێمانی بوو، یه‌كه‌مین بنكه‌ی شۆڕ‌شی له‌ چه‌می رێزان كرده‌وه‌و سه‌رپه‌رشتی كردو فه‌رمانده‌یی هێزی پێشمه‌رگه‌ی لیوای سلێمانی كرد تا وای لێهات زۆر فراوان بوو و بووه‌ هێزێكی گه‌وره‌، ئه‌وه‌ بوو كرا به‌ لێپرسراوی هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان. * له‌ نه‌ورۆزی 1962 دا، سه‌ركردایه‌تی ئه‌و هێڕ‌شه‌ به‌رفراوانه‌ی كرد بۆسه‌ر ناوچه‌ی شارباژێڕ‌و له‌ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێكدا ده‌ست به‌سه‌ر هه‌موو بنكه‌ی پۆلیسی ناحیه‌ی بناوه‌سووته‌و چوارتادا گیراو هێزه‌كانی به‌ره‌و‌ قه‌زای پێنجوێن بردو ته‌واو ناوچه‌كه‌یان ئازاد كرد. به‌مشێوه‌یه‌ هه‌ردوو ناوچه‌ی شارباژێڕ‌و پێنجوێن بوونه‌ دوو ناوه‌ندی شۆڕ‌ش و سه‌ركردایه‌تی. له‌ 1962 ـ 1963 زۆربه‌ی ناوچه‌كانی قه‌ره‌داغ و قه‌ڵاسێوكه‌و گه‌رمیان و سه‌نگاو ئازادكران. ئه‌و ده‌مه‌ مام جه‌لال فه‌رمانده‌ی هێزی رزگاری بوو، له‌هه‌مانكاتیشدا سه‌رپه‌رشتی دامه‌زراندنی ناوه‌نده‌كانی به‌مۆ و هه‌ڵه‌بجه‌و ته‌وێڵه‌و بیاره‌ی ده‌كرد. * ساڵی 1963 و دوای كوده‌تا ره‌شه‌كه‌ی شوبات، مام جه‌لال به‌ سه‌رۆكی وه‌ فدی كوردی ده‌ستنیشان كرا بۆ گفتوگۆ له‌گه‌‌ڵ حكومه‌تی تازه‌دا كه‌ له‌ سه‌رتادا ره‌زامه‌ندیان له‌سه‌ر گفتوگۆو چاره‌سه‌ری ئاشتیانه‌ی كێشه‌ی ره‌وای كورد نیشاندا، هه‌روه‌ها سه‌ردانی كۆماری میسری و جه‌زائیری كردو چاوی به‌ عه‌بدولناسرو بن بێلا كه‌وت و له‌هه‌مان ساڵیشدا سه‌ردانی ئه‌وروپای كردو نوێنه‌رایه‌تی شۆڕ‌شی كوردستانی كردو سه‌ركه‌وتوو بوو بۆ ناساندنی كێشه‌ی كوردو ئاشكراكردنی بارودۆخی كوردستان و كۆكردنه‌وه‌ی یارمه‌تی و هاوكاری بۆ شۆڕ‌ش له‌ وڵاتانی فه‌ره‌نسا، ئه‌ڵمانیا، روسیا، چیكسلۆ فاكیا و نه‌مسا. * ساڵی 1964 گه‌ڕ‌ایه‌وه‌ كوردستان و ئه‌ركی خۆی له‌ فه‌رمانده‌یی كردنی هێزی رزگاری گرته‌وه‌ ئه‌ستۆ. * ساڵی 1967 به‌شداری له‌ كۆڕ‌ی (ئیشتراكیه‌كانی عه‌ره‌ب) كرد له‌ جه‌زائیرو لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زۆر به‌پێزی ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كوردو شه‌رعیه‌تی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی گه‌لی كوردو دۆستایه‌تی نێوان كورد و عه‌ره‌ب پێشكه‌شكرد. * ساڵی 1970 رۆڵی كاریگه‌ری خۆی بینی له‌ یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو باڵی پارتی دیموكراتی كوردستان كه‌ پێشتر ببوونه‌ دوو باڵ و ناكۆكیه‌كی تاڵ و خوێناوی له‌ نێوانیاندا هه‌بوو. * ساڵی 1972 سه‌فه‌ری ده‌ره‌وه‌ی عیراقی كردو ماوه‌یه‌ك له‌ لوبنان و میسرو سوریا مایه‌وه‌و دوای رووخاندنی شۆڕ‌شی كورد كه‌ له‌ ئه‌نجامی رێكه‌وتننامه‌ی نێوان سه‌دام و شای ئێران له‌ ئاداری 1975 له‌ جه‌زائیر ئیمزاكرا، سه‌رۆك تاڵه‌بانی هه‌ر له‌و ناوچانه‌دا مایه‌وه‌. * له‌ 1-6-1975 له‌ دیمه‌شق له‌گه‌‌ڵ ده‌سته‌یه‌ك له‌ هه‌ڤاڵانیدا یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستانی دامه‌زراندو نه‌خشه‌ی بۆ هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شۆڕ‌شی نوێ دانا كه‌ له‌ 01/ی حوزه‌یرانی 1976 راگه‌یه‌نراو بووه‌ سكرتێری گشتی یه‌كێتی. * له‌ ساڵانی دوای دامه‌زراندنی یه‌كێتی له‌سه‌ر چالاكی سیاسی و سه‌ركردایه‌تی حزب و شۆڕ‌ش به‌رده‌وام بوو له‌گه‌‌ڵ هه‌ڤاڵه‌كانی له‌ چیاو ئه‌شكه‌وته‌كانی كوردستاندا ده‌ژیا. * به‌ گه‌واهی زۆر له‌ چاودێره‌ سیاسیه‌كان یه‌كێك بووه‌ له‌ بزوێنه‌ری سه‌ره‌كی بۆ لێك نزیككردنه‌وه‌ی بۆچوونه‌كان له‌نێو ریزی ئۆپۆزسیۆنی عیراقی له‌ كۆنگره‌كانی نیویۆرك و له‌نده‌ن و سه‌ڵاحه‌دین و هه‌موو دانیشتنه‌كانی دوای ئه‌وانه‌ش كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ رێكخستن و نزیكبوونه‌وه‌ی ماڵی عیراقییه‌وه‌ هه‌بوو، میوانداری زۆربه‌ی زۆری هێزه‌ عیراقیه‌كانی كرده‌وه‌ له‌ كوردستان و پشتگیری هه‌مه‌ جۆره‌ی كردوون. * له‌سه‌ر گۆڕ‌ه‌پانی نێوده‌وڵه‌تیش، سه‌رۆك تاڵه‌بانی به‌شداری چه‌ندین كۆنگره‌و كۆبوونه‌وه‌ی ئیشتراكی نێوده‌وڵه‌تی كرده‌وه‌و چاوی به‌ سه‌ركرده‌ سیاسییه‌ نێوده‌وڵه‌‌تیه‌كانی زۆر وڵاتانی جیهانی كه‌وتووه‌. * جگه‌له‌وه‌ی كه‌ كه‌سایه‌تیه‌كی سیاسییه‌ خه‌باتگێرێكی هۆشمه‌ندو نووسه‌رو یاساناسه‌، وه‌ك رۆژنامه‌نووسێكیش له‌ رۆژنامه‌ی نهێنی و ئاشكرادا نووسیویه‌تی و له‌ ساڵی 1959 به‌ ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی عیراقی هه‌ڵبژێردرا كه‌ شاعیری مه‌زن محه‌مه‌د مه‌هدی جه‌واهیری نه‌قیبی بوو. * سه‌رۆك تاڵه‌بانی جگه‌له‌وه‌ی یه‌كێكه‌ له‌ سیاسی و دیپلۆماسی و رۆژنامه‌نووسه‌ره‌ دیاره‌كان، نووسه‌رێكی ناوداریشه‌و به‌ شێوه‌یه‌كی كاریگه‌ر به‌شداری له‌ تیشك خسته‌سه‌ر تێكڕ‌ای بزووتنه‌وه‌ی سیاسی عیراق و ناوچه‌كه‌و بزووتنه‌وه‌ی سیاسی كوردی كرده‌وه‌، له‌م بواره‌شدا چه‌ندین كتێبی له‌ سه‌رده‌می جیاجیادا نووسیوه‌ كه‌ كتێبخانه‌ی عه‌ره‌بی و كوردی ده‌وڵه‌مه‌ند كرده‌وه‌و بوونه‌ته‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ بواری مێژووی جوڵانه‌وه‌ی سیاسی كوردی و عیراقیدا. * دوای ئازادكردنی عیراق به‌ ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی حوكم هه‌ڵبژێردراو له‌ مانگی نۆڤه‌مبه‌ری 2003 دا سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی كردو له‌م ماوه‌یه‌دا كارامه‌یی خۆی له‌ هه‌ڵسوڕ‌اندنی كاروباری حوكم نیشاندا. * له‌ 06/ نیسانی 2005 مام جه‌لال 227 ده‌نگی له‌ كۆی 248 ده‌نگی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌ی نیشتمانی عیراقی به‌ده‌ستهێناو به‌ هه‌ڵبژاردنێكی راسته‌وخۆ به‌ یه‌كه‌مین سه‌رۆكی هه‌ڵبژێراوی عیراق هه‌ڵبژێردرا، به‌مجۆره‌ سه‌رۆك تاڵه‌بانی له‌ فراوانترین ده‌روازه‌كانه‌وه‌ چووه‌ ناو مێژووی كوردو هه‌روه‌ها له‌ جوانترین ده‌روازه‌شه‌وه‌ چووه‌ ناو مێژووی عیراق و له‌ ناودارترین ده‌روازه‌شه‌وه‌ چووه‌ نێو مێژووی سیاسی و دیموكراسی جیهانه‌وه‌. *له‌ساڵی 2005  تا ساڵی 2014 بۆ دوو خول وه‌ك سه‌رۆك كۆماری عیراق هه‌ڵبژێردراوه‌. *له‌ 17-12-2012 له‌ به‌غدا توشی جه‌ڵده‌ی مێشك بوو، پاشان بۆ چاره‌سه‌ر گه‌یه‌نرایه‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌ك له‌ وڵاتی ئه‌ڵمانیا و پاش ماوه‌یه‌ك به‌ ته‌ندروستیه‌كی باشه‌وه‌ گه‌ڕایه‌وه‌ شاری سلێمانی. *له‌و كاته‌شه‌وه‌ تا كۆچی دوایی كرد، چه‌ند جارێك بۆ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ر سه‌ردانی وڵاتی ئه‌ڵمانیای كردو له‌ رۆژی 3-10-2017  دڵه‌ گه‌روه‌كه‌ی له‌ لێدان و كه‌وتوو و كۆچی دوایی كرد. یه‌كێتی هه‌واڵی كۆچی دوایی مامی راگه‌یاند، سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره‌ وته‌بێژی ئه‌وسای ره‌سمی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان له‌پرسێك كۆنفراسێكی رۆژنامه‌وانیدا له‌شاری هه‌ولێر هه‌واڵی كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال سكرتێری گشتی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستانی راگه‌یاند. هاووڵاتیان پرسه‌ی ماته‌میان گێڕا دواتر له‌ سلێمانی و هه‌ولێرو هه‌ڵه‌بجه‌ بادینان و جه‌له‌ولا و گه‌رمیان و خورماتوو رۆژئاوا و خانه‌قین و كه‌لار و دهۆك و زۆرینه‌ی شارو شارۆچكه‌كانی كوردستان له‌چه‌ندین شوێنی جیاجیا هاووڵاتیان پرسه‌ی ماته‌میان بۆ سه‌رۆك مام جه‌لال گێڕا. حكومه‌تی هه‌رێم هه‌فته‌یه‌ك ماته‌می راگه‌یاند و ئاڵا داگیرا وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ رۆژی كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال هه‌فته‌یه‌ك ماته‌می له‌سه‌رجه‌م دام و ده‌زگاكانی حكومه‌تی هه‌رێم راگه‌یاند و فه‌رمانیشكرا له‌هه‌موو وه‌زاره‌ت و دام و ده‌زگاكانی هه‌رێم ئاڵای كورسدتان و عیراق بۆ ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك هه‌تا نیوه‌ دابگیرێت. عیراق ماته‌مینی سه‌رتاسه‌ری بۆ كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال راگه‌یاند حكومه‌تی عیراقییش بۆ كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال سكرتێری گشتی ی.ن.ك و سه‌رۆك كۆماری پێشووی عیراق  به‌ره‌سمی سێ رۆژ پرسه‌ی له‌سه‌رتاسه‌ری عیراقدا راگه‌یاند. هیچ سه‌ركرده‌یه‌كی كورد هێنده‌ی مام جه‌لال له‌ناو میدیاكانی جیهاندا نه‌ناسراوه‌، هه‌ر‌ئه‌مه‌ش وایكردووه‌ كه‌ میدیاكانی جیهان، به‌گرنگییه‌وه‌ باس له‌ ماڵئاواییكردنی سه‌رۆك مام جه‌لال بكه‌ن و پانتاییه‌كی باش بۆ ئه‌م هه‌واڵه‌ ناخۆشه‌ ته‌رخانبكه‌ن. ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لال هێنرایه‌وه‌ سلێمانی سه‌عات 7ی به‌یانی رۆژی 6-10-2017 له‌ فڕۆكه‌خانه‌ی به‌رلینه‌وه‌ ته‌رمی سه‌رۆك مامجه‌لال به‌ فرۆكه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ڕێكه‌وت بۆ سلێمانی، هاوكات سه‌عات 11 و 30 ده‌قیقه‌ی پێشنیوه‌ڕۆ ئه‌و فڕۆكه‌ تایبه‌ته‌ی ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لالی هه‌ڵگرتبوو گه‌یشته‌ فڕۆكه‌خانه‌ی سلێمانی و به‌پێی پرۆتۆكۆلێكی جیهانی و له‌ مه‌راسیمێكی سه‌ربازیدا و به‌ وتنه‌وه‌ی مارشی نیشتمانی عیراق و مارشی نه‌ته‌وه‌یی كورد و ته‌قاندنی 21 تۆپ و رێرۆشتنی پاسه‌وانانی شه‌ره‌ف به‌ ئاماده‌بونی فوئاد مه‌عسوم سه‌رۆك كۆماری عیراق و مه‌سعود بارزانی  و كۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی  و هێرۆ خان و نێچیرڤان بارزانی و قوباد تاڵه‌بانی و به‌رپرسانی باڵای حكومه‌ت و په‌رله‌مانی عیراق و باڵوێزانی وڵاتان و وه‌فدی باڵای ئێران و وه‌فدی باڵای نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان و حزب و لایه‌نه‌ سیاسیه‌ عیراقی و كوردستانیه‌كان، له‌ فرۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی سلێمانی پێشوازی له‌ ته‌می پیرۆزی مام جه‌لال كرا. دوای رێوره‌سمی پێشوازیكردن له‌ ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لال به‌پرۆتۆكۆلی سه‌ربازی له‌ فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وله‌تی،  رێوڕه‌سمی دانانی تاجه‌گوڵینه‌ له‌سه‌ر ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لال به‌ڕێوه‌چوو. له‌ رێوره‌سمه‌كه‌دا هه‌ریه‌ك له‌ د.فوئاد مه‌عسوم سه‌رۆك كۆماری عیراق و مه‌سعود بارزانی و محه‌مه‌د جه‌واد زه‌ریف وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران مه‌عروف به‌خیت نوێنه‌ری شا عه‌بدوڵڵای دووه‌م پاشای ئوردن‌و قاسم ئه‌عره‌جی وه‌زیری ناوخۆی عیراق به‌نوێنه‌رایه‌تی حه‌یده‌ر عه‌بادی سه‌رۆك وه‌زیرانی عیراق و د.سه‌لیم جبوری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عیراق و نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و یان كۆبیچ نوێنه‌ری سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان و دۆگڵاس سیلیمان باڵیۆزی ئه‌مریكا له‌ عیراق و نوێنه‌ر یه‌كێتیی ئه‌وروپا دیگری ئیستیری باڵیۆزی ئیتاڵیا له‌ عێراق و  یوسف محه‌مه‌دو جه‌عفه‌ر ئیمنیكی و بێگه‌رد تاڵه‌بانی به‌نوێنه‌رایه‌تی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی كوردستان و عوسمان بایده‌میر جێگری پارتی دیموكراتی گه‌لان (هه‌ده‌به‌په‌) و ئه‌نوه‌ر موسلم سه‌رۆكی كانتۆنی كۆبانێ و نوێنه‌ری رۆژئاوای كوردستان و نوێنه‌رانی كونسوڵخانه‌كانی وڵاتان له‌ هه‌ولێر و شێخ جه‌عفه‌ر شێخ مسته‌فا فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی 70، به‌ نوێنه‌رایه‌تی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ و كۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لی و مه‌لا به‌ختیار و بنه‌ماڵه‌ی سه‌رۆك مام جه‌لال تاجه‌گوڵینه‌ی رێزلێنانیان له‌سه‌ر ته‌رمی پیرۆزی سه‌رۆك مام جه‌لال دانا. له‌پاش دانانی تاجه‌گوڵینه‌ له‌سه‌ر ته‌رمی پیرۆزی سه‌رۆك مام جه‌لال له‌ فڕۆكه‌خانه‌ی سلێمانی كه‌ژاوه‌ی ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لال به‌ ئاپۆڕایه‌كی جه‌ماوه‌ری گه‌وره‌ له‌ هاووڵاتیان ئاماده‌بونی مه‌راسیمه‌كه‌ به‌ره‌وه‌ مزگه‌وتی گه‌وره‌ی شاری سلێمانی به‌ڕێكرا . دواتر دوای سێ سه‌عات ته‌رمی سه‌رۆك مام جه‌لال به‌شه‌قامی سالمدا به‌ره‌و مزگه‌وتی گه‌وره‌ به‌ڕێكرا. دوای گه‌یشتنی به‌ئاماده‌بوونی ده‌یان هه‌زار كه‌س، له‌سه‌ر ته‌رمی پیرۆزی له‌ مزگه‌وتی گه‌وره‌ نوێژی مردوو ئه‌نجادراو پاشانیش به‌ره‌و دوامه‌نزڵی خۆی له‌ ده‌باشان به‌ڕێكرا. دواتر له‌نێو شیوه‌ن و ئاپۆرای جه‌ماوه‌ریداو به‌به‌شداری سه‌دان هه‌زار كه‌س له‌هه‌رێمی كوردستان و ناوچه‌كه‌ ته‌رمی پیرۆزی گه‌یه‌نرایه‌ گردی ده‌باشان و به‌ ئاماده‌بوونی سه‌دان به‌رپرس و كه‌سایه‌تی نێوخۆیی و بییانی له‌دوامه‌نزڵی خۆی و له‌ به‌رزترین شوێنی شاردا به‌خاك سپێردرا. قوبادی مام وتاری بنه‌ماڵه‌ی خوێنده‌وه‌ دوای به‌خاكسپاردنی ته‌رمی پیرۆزی سه‌رۆك مام جه‌لال قوباد تاڵه‌بانی وتاری بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی خوێنده‌وه‌ و ڕایگه‌یاند: ڕاسته‌ مام جه‌لال باوكی من وبافل بوو، به‌ڵام مامی هه‌مووتان بوو. قوباد تاڵه‌بانی وێڕای سوپاس و پێزانینی بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی بۆ هاوسۆزی و په‌رۆشی و هاوخه‌می كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان بۆ كۆچی جه‌نابی سه‌رۆك مام جه‌لال ڕاشیگه‌یاند: پرسه‌كانتان له‌چوارپارچه‌ی كوردستانه‌وه‌ به‌ ده‌ستمان گه‌یشت، به‌ڵام پێویسته‌ بۆ ئاسووده‌یی ڕۆحی پاكی مام یه‌كڕیزی و یه‌كێتی نێوان كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان بپارێزین، تا بتوانین په‌یام پیرۆزه‌كه‌ی مام بگه‌یه‌نین كه‌ هه‌میشه‌ ئه‌و هه‌وڵی بۆ ده‌دا. وتیشی: سه‌رۆك مام جه‌لال خه‌بات و ڕه‌نجی دا بۆ كوردستان، ئه‌و له‌ ژیانیدا كوردستانی هه‌ڵبژارد له‌بری ژیانی ئاسایی، خه‌باتی كرد بۆ هه‌موو گه‌لانی عیراق و له‌و ڕێگایه‌ش ماندوو بوو. ئه‌و هه‌وڵی ته‌واوی ده‌دا بۆ سه‌رخستنی كوردستان و پارٍاستنی گه‌لی كورد. بۆیه‌ ئێمه‌ش وه‌ك وه‌فایه‌ك بۆ ڕۆحی پاكی مام به‌ده‌ر له‌ حزبایه‌تی و ڕای جیاواز و ده‌نگی جیاواز پێویستمان به‌ یه‌كڕیزییه‌ له‌ پێناو خزمه‌تكردنی كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان. پرسه‌ی سه‌رۆك مام جه‌لال به‌ڕێوه‌چوو دوایی كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال و به‌خاكسپاردنی له‌گردی ده‌باشانی شاری سلێمانی، له‌رۆژانی شه‌ممه‌و یه‌كشه‌ممه‌ به‌رواری ( 7 و 8ی تشرینی یه‌كه‌می 2017) مه‌راسیمی پرسه‌ی مام جه‌لال، له‌شارو شارۆچكه‌كانی كوردستان و به‌غداو تاراوگه‌ به‌ڕێوه‌چوو. مه‌راسیمه‌كه‌ له‌ شاره‌كانی ( سلێمانی، هه‌ولێر، كه‌ركوك، به‌غدا ، ئه‌مریكا/ داڵاس، به‌ریتانیا، نه‌مسا، سوید، فینلاند، هۆڵه‌ندا، ئیتاڵا، سویسرا، یۆنان، نه‌رویج، ئه‌ڵمانیا، پاریس ) ماڵـئاوایی سه‌رۆك مام جه‌لال له‌ دیدی میدیای جیهانه‌وه‌ بی بی سی ئاژانسی بی بی سی به‌ریتانیا كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ ئاژانسه‌ گه‌وره‌و‌ ناسراوه‌كانی به‌ریتانیا و جیهان، به‌ زۆربه‌ی زمانه‌كانی جیهان هه‌واڵی كۆچی دوایی مام جه‌لال بڵاوكردۆته‌وه‌و راپۆرتی له‌سه‌ر ژیان و خه‌باتی سیاسی بڵاوكردۆته‌وه‌وده‌ڵێت: مام جه‌لال سیاسییه‌كی به‌توانا و رێزدار بوو، خاوه‌نی ئه‌زموونێكی درێژی سیاسی بووه‌ و كاریگه‌ری گه‌وره‌ی له‌ناو مێژووی سیاسی مۆدێرنی عیراق گێڕاوه‌و له‌سه‌رده‌می حوكمی شانشینی و كۆماریدا له‌ عیراق ژیاوه‌و خه‌باتی كردووه‌. گاردیان: رۆژنامه‌ی گاردیانی به‌ریتانیاش، كه‌ ناسراوترین رۆژنامه‌ی به‌ریتانیاو جیهانیشه‌، راپۆرتێكی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌ و تیشكی خستۆته‌ سه‌ر ژیانی سیاسی و شه‌خسی مام جه‌لال و ده‌ڵێت:  تاڵه‌بانی ده‌رچووی به‌شی یاسا، كلیلی قۆناغی تێپه‌ڕاندنی پێكهێنان و دووباره‌ دارشتنه‌وه‌ی عیراقبوو دوای له‌ناوچوونی سه‌دام له‌ ٢٠٠٣، پاش هه‌ڵبژاردنه‌كان راسپێردرا بۆ سه‌رۆك كۆماری عیراق كه‌ پۆستێكی گه‌وره‌ی ته‌شریفاتی بوو، له‌لایه‌ن په‌رله‌مانی تازه‌ پێكهاتووی عیراق له‌ساڵی ٢٠٠٥ گۆڤاری شپیگڵی ئه‌ڵمانیا گۆڤاری شپیگڵی ئه‌ڵمانیا كه‌ ناسراوترین گۆڤاری ئه‌ڵمانیایه‌، له‌سه‌ر سایته‌كه‌ی خۆی راپۆرتێكی بڵاوكردۆته‌وه‌و ده‌ڵێت: مام جه‌لال یه‌كه‌مین سیاسه‌تمه‌داری كورده‌و ده‌بێته‌ سه‌رۆكی عیراق. دواتریش له‌باره‌ی ره‌وشی ته‌ندروستییه‌وه‌‌ قسه‌ ده‌كات و‌ ده‌ڵێت: مام جه‌لال ته‌مه‌نی 83 ساڵه‌ ماوه‌ی پێنچ ساڵه‌ نه‌خۆشه‌و‌ له‌ نه‌خۆشخانه‌ی « چاریته‌» له‌ به‌رلین چاره‌سه‌ر وه‌رده‌گرێت. خودا حافیزی له‌ مام جه‌لال كه‌ناڵی یه‌كی ئه‌ڵمانیا كه‌ به‌ربڵاوترین كه‌ناڵی تیڤی ئه‌ڵمانیایه‌وه‌ كه‌ناڵێكی فه‌رمییه‌، راپۆرتێكی چوار ده‌قیقه‌یی له‌باره‌ی ژیاننامه‌و خه‌بات و كاری سیاسی مام جه‌لال له‌ژێرناوی « خودا حافیزی له‌ مام جه‌لال « بڵاوكردۆته‌وه‌، له‌و راپۆرته‌دا تیشكی خستۆته‌ سه‌ر زۆر خاڵی گرنگی ژیانی مام جه‌لال. دژی حوكمی سێداره‌دان و سه‌ربه‌خۆیی بووه‌ له‌ درێژه‌ی راپۆرته‌كه‌یدا هاتووه‌: مام جه‌لال ناسراوترین كه‌سایه‌تی سیاسیی كوردبووه‌، پیاوێكی ده‌وڵه‌تمه‌داری رێزدار و سه‌نگین و دووربین بووه‌، ئه‌و یه‌كه‌مین سیاسیی كوردو عیراقی بووه‌ كه‌دژی حوكمی سێداره‌ وه‌ستاوه‌ته‌‌وه‌. جگه‌له‌وه‌ش له‌گه‌ڵ جیابوونه‌وه‌ی كورده‌كانی عیراق نه‌بووه‌. یه‌كه‌م سه‌رۆكی ناعه‌ره‌ب رۆژنامه‌ی سوید دۆیتچه‌ تسایتوونگ، كه‌ رۆژنامه‌یه‌كی ناسراوی ئه‌ڵمانیاییه‌و زیاتر مه‌یلی موحافیزكه‌رانه‌ی هه‌یه‌، راپۆرتێكی له‌باره‌ی كۆچیی دوایی مام جه‌لال بڵاوكردۆته‌وه‌و ده‌ڵێت: مام جه‌لال یه‌كه‌مین سه‌رۆكی عیراقی بووه‌ كه‌ عه‌ره‌ب نه‌بووه‌و سیاسه‌ته‌مدارێكی ناسراوی كورد بووه‌ كه‌ هه‌تاوه‌كو ساڵی 2014 سه‌رۆكی عیراق بووه‌. سه‌مامی ئه‌مان كه‌ناڵی دۆیتچه‌ ڤێله‌ كه‌ كه‌ناڵێكی نێوده‌وڵه‌تیی ئه‌ڵمانیایه‌وه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه‌ پشتگیری ده‌كرێت و به زیاتر له‌ 30 زمان ، به‌رنامه‌كانی په‌خش و بڵاوده‌كاته‌وه‌. راپۆرتێكی درێژی له‌باره‌ی كۆچی دوایی مام جه‌لال ئاماده‌كردووه‌ و چ له‌ سایته‌كه‌یان یان له‌ ته‌له‌فزیۆن بڵاوكراوه‌ته‌وه‌و تێیدا ده‌ڵێت: كورده‌كان پێیان ده‌گووت مام جه‌لال، عیراقییه‌كانیش زۆر رێزیان لێده‌گرت و پێیان ده‌گووت، « سه‌مامی ئه‌مان». هه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه‌ی كێشه‌كانی نێوان كورد وعه‌ره‌بی ده‌دا له‌درێژه‌ی راپۆر‌ته‌كه‌ی كه‌ناڵی دۆیتچه‌ ڤێله‌دا هاتووه‌: هه‌میشه‌ مام جه‌لال رۆڵی هێوركردنه‌وه‌ی كێشه‌كانی نێوان كورد و عه‌ره‌بی ده‌دا، هه‌ر‌ئه‌مه‌ش وایكرد كه‌ عه‌ره‌به‌كانیش رێزی لێبگرن و نازناوی سه‌مامی ئه‌مانی پێبدده‌ن. جگه‌له‌وه‌ش هه‌میشه‌ مام جه‌لال هه‌وڵیداوه‌ له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی دراوسێ، په‌یوه‌ندی دۆستانه‌ و باشی هه‌بێت. گۆڕینی نه‌هجی سیاسی له‌باره‌ی تێڕوانین و ئه‌ندێشه‌ی سیاسیی مام جه‌لاله‌وه‌ ئه‌و كه‌ناڵه ‌ئه‌ڵمانییه‌ ده‌ڵێت: هه‌میشه‌ مام جه‌لال  له‌كاتی دروستبوونی ته‌نگه‌ژه‌كاندا ، ده‌یتوانی تێڕوانین و رێبازی سیاسی خۆی بگۆڕێت، كه‌ئه‌مه‌ش زۆرجار ده‌بووه‌ مایه‌ی ئه‌وه‌ی، كه‌ رووبه‌روی ره‌خنه‌ و لۆمه‌ی زۆركه‌س و لایه‌ن  بێته‌وه‌. نیۆرك تایمز رۆژنامه‌ی نیو یۆرك تایمز، كه‌یه‌كێكه‌ له‌ رۆژنامه‌ ناسراوه‌كانی ئه‌مریكاوجیهان، راپۆرتێكی له‌باره‌ی كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لاله‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌و‌ تێیدا هاتووه‌:  سه‌رۆكایه‌تی كۆماری عیراق به‌پێی ده‌ستوور ته‌شریفاتییه‌، به‌ڵام به‌ڕێز تاڵه‌بانی به‌هۆی لێهاتوویی خۆیه‌وه‌ توانیبووی پردێكی په‌یوه‌ندی دروست بكات و خۆی خاوه‌نی پێگه‌كه‌یبێت. له‌ ٢٠٠٥ بۆ ٢٠١٢ وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی پایه‌ به‌رزی بێ سنوورو به‌هێزو كاریگه‌ر سه‌رۆكایه‌تی كرد. لۆس ئه‌نجلیس تایمز رۆژنامه‌ی لۆس ئه‌نجلۆس تایمزیش كه‌ ئه‌ویش رۆژنامه‌یه‌كی لیبڕاڵی ناسراوی ئه‌مریكایه‌، راپۆرتێكی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌و ده‌ڵێت:  تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێك له‌ سه‌ره‌كیترین پارتی كوردی عیراقه‌، له‌ دوای ٢٠٠٣و روخانی سه‌دام حسێن بوو به‌ سه‌رۆك كۆماری ئه‌و وڵاته‌، هه‌میشه‌ وه‌ك كۆكه‌ره‌وه‌ی سیاسی و سیاسه‌تمه‌داره‌كان بینراوه‌، توانیویه‌تی به‌ نه‌رمی كوردو شیعه‌و سوننه‌ی كورد رێكبخات و كۆبكاته‌وه‌. سی ئێن ئێن كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی سی ئێن ئێن كه‌ ناسراوترین و به‌ربڵاوترین كه‌ناڵی تیڤی ئه‌مریكاو جیهانیشه‌، راپۆرتێكی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌و تیشكی خستۆته‌ سه‌ر ژیانی سیاسیی و شه‌خسی سه‌رۆك مام جه‌لال، به‌تایبه‌تی لایه‌نی ته‌ندروستی و  ده‌ڵێت: مام جه‌لال  سیاسه‌تمه‌دارێكی كورده‌و‌ له‌ 12 نۆڤێمبه‌ری 1933 له‌ پارێزگای سلێمانی له‌دایكبووه‌و له‌ساڵی 2007 تووشی نه‌خۆشێی بووه‌و سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌ی « الحسین» ی له‌ ئوردون كردووه‌و دواتریش له‌ساڵی 2008 چۆته‌ ئه‌مریكا بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشیه‌كه‌ی، دواتریش له‌ساڵی 2012 ه‌وه‌ ره‌وشی ته‌ندروستی ته‌واو خراپبووه و چۆته‌ ئه‌ڵمانیا‌. له‌لایه‌كی تره‌وه‌  ئه‌ویش باس له‌وه‌ ده‌كات، كه‌ سه‌رۆك مام جه‌لال، یه‌كه‌مین سه‌رۆكی عیراقی بووه‌ كه‌ عه‌ره‌ب نه‌بووه‌. جێگه‌ی ره‌زامه‌ندی هه‌مووان بووه‌ كه‌ناڵی « روسیا توده‌ی» كه‌ كه‌ناڵێكی روسییه‌ و به‌چه‌ندین زمانی جیهانی به‌رنامه‌كانی په‌خش ده‌كات، له‌مباره‌یه‌وه‌ راپۆرتێكی بڵاوكردۆته‌وه‌و ده‌ڵێت:  جه‌لال تاڵه‌بانی ناسراوترین سه‌ركرده‌ی كورد بووه‌ له‌جیهاندا،هه‌روه‌ها كه‌سێكی به‌ئه‌زموون و سه‌نگین بووه‌و له‌لای هه‌موو لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی عیراق ، مایه‌ی رێز و حورمه‌ت بووه‌. حه‌وت وێزگه‌ی ژیانی ئاژانسی سپوتنیكی روسیا كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ ئاژانسه‌ ناسراوه‌كانی روسیاو به‌ چه‌ندین زمانی جیهانی هه‌واڵه‌كانی بڵاوده‌كاته‌وه‌، راپۆرتێكی گرنگی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌و تێیدا باسی له‌ حه‌وت وێزگه‌ی گرنگی ژیانی سیاسی مام جه‌لال باسكردووه‌. تێیدا خه‌باتی مام جه‌لال له‌سه‌رده‌می شانشینی و كۆماری باسكردووه‌. كه‌سایه‌تییه‌كی ته‌وافقی له‌درێژه‌ی راپۆرته‌كه‌دا هاتووه‌: له‌پاش رووخانی رژێمی سه‌دام حسێن له‌ساڵی 2003ه‌وه‌، جه‌لال تاڵه‌بانی، له‌مه‌یدانی سیاسی عیراقدا، باشترین كه‌سایه‌تی ته‌وافقی بووه‌، كه‌ده‌یتوانی هه‌موو لایه‌نه‌ سیاسییه‌ ناكۆكه‌كانی عیراق كۆبكاته‌وه‌. دۆستی ئێران وئه‌مریكاش بووه‌ دواتریش باسی حیكه‌مه‌تی مام جه‌لال ده‌كات و ده‌ڵێت: جه‌لال تاڵه‌بانی له‌یه‌ك كاتدا ده‌یتوانی دۆستی ئه‌مریكا و ئێرانیش بێت، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدا ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته‌ زۆر دوژمنی یه‌كترین. رۆیته‌رز ئاژانسی رۆیته‌رز كه‌ناسراوترین ئاژانسی هه‌واڵییه‌ له‌جیهاندا، راپۆرتێكی درێژی له‌باره‌ی ژیانی سیاسی وشه‌خسی سه‌رۆك مام جه‌لاله‌وه‌  بڵاوكردۆته‌وه‌و دواتریش باسی له‌ ئه‌ندێشه‌ی سیاسی ده‌كات و ‌ ده‌ڵێت: مام جه‌لال په‌یوه‌ندیه‌كی زۆر باشی له‌گه‌ڵ ئێران‌و لایه‌نه‌ سیاسییه‌ شیعه‌كانی عیراقدا هه‌بوو، كه‌له‌ راستیشدا هه‌رئه‌وانه‌ش ده‌سه‌ڵاتداری راسته‌قینه‌ی عیراقن. دانوساتكارێكی زیره‌ك بوو كه‌ناڵی فرانس 24 ی فه‌ره‌نساش كه‌به‌چه‌ندین زمانی جیهانی به‌رنامه‌كانی په‌خش ده‌كات، راپۆرتێكی درێژی له‌باره‌ی ژیانی سیاسی و شه‌خسی سه‌رۆك مام جه‌لال بڵاوكردۆته‌وه‌و ده‌ڵێت:  جه‌لال تاڵه‌بانی سیاسیه‌كی  سه‌نگین و ناسراو بوو، جگه‌له‌وه‌ش دانوساتكارێكی زۆر زیره‌ك بوو، له‌لای زۆربه‌ی لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانی عیراق، رێزی لێده‌گیرا و جگه‌له‌وه‌ش ده‌یتوانی هه‌موو لایه‌نه‌ ناكۆكه‌كان له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ كۆبكاته‌وه‌. رۆژنامه‌ی گه‌لی چینی رۆژنامه‌ی گه‌لی چینی كه‌ ناسراوترین رۆژنامه‌ی كۆماری چینه‌و له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ پشتگیری ده‌كرێت و به‌ چه‌ندین زمانی جیهانی   په‌خش ده‌كرێت، راپۆرتێكی له‌باره‌ی كۆچی دوایی مام جه‌‌لاله‌وه‌ ئاماده‌كردووه‌ و تێیدا تیشكی خستۆته‌ سه‌ر ژیانی سیاسی مام جه‌لال و ده‌ڵێت: له‌ساڵی 1975 ه‌وه‌ پارتی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانی دروستكرووه‌و له‌ساڵی 2005 ه‌وه ‌بۆته‌ سه‌رۆكی عیراق و ‌یه‌كه‌مین كورد بووه‌ و بگاته‌ ئه‌و پۆسته‌. فرانس پرێس ئاژانسی فرانس پرێس كه‌یه‌كێكه‌ له‌ ئاژاسنه‌ ناسراوه‌كانی  فه‌ره‌نسا و جیهان، راپۆرتێكی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌ و تێیدا تیشكی خستۆته‌ سه‌ر ژیانی سیاسی مام جه‌لال و دواتریش له‌ناو راپۆرته‌كه‌یدا لێدوانی كۆمه‌ڵێك سه‌ركرده‌ و به‌رپرسی كوردستانیی و عیراقی له‌باره‌ی مام جه‌لاله‌وه‌  بڵاوكردۆته‌وه‌ و ده‌شڵێت: مام جه‌لال دوژمنی سه‌رسه‌ختی  رژێمی سه‌دام حسێن بووه‌. ئه‌مڕۆش 3-10-2022 دوای پێنج ساڵ به‌سه‌ر كۆچی دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال دا، ئه‌و یاده‌ ده‌كرێته‌وه‌و هاووڵاتیه‌كی زۆر سه‌ردانی مه‌زاری سه‌رۆك مام جه‌لال ده‌كه‌ن و ماته‌مینی خۆیان دووپات ده‌كه‌نه‌وه‌.

هاوڵاتی پێش هێرشی داعش بۆسەر شەنگال و ناوچەكانی دەوروبەری 65 خێزانی كریستیان لەسنوری قەزای شەنگال بێ‌ گرفت لەگەڵ پێكهاتەكانی تردا دەژیان، دوای هێرش و پەلاماری داعش ئەوانیش وەك باقی خەڵكەكەی تر ئاوارەبوون و كڵێساكانیشیان خاپووركران، دوای رزگاركردنی ناوچەكەش تەنها یەك خێزانی كریستیان گەڕاوەتەوەو بەشێكی خێزانە كریستیانەكانی تر لەسنوری هەرێمی كوردستان ئاوارەن و بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی نیوەی كریستیانەكانی شەنگال بەرەو دەرەوەی وڵات كۆچیان كردووە، نوێنەری كریستیانەكانی شەنگالیش دەڵێت: « نائارامی و هێرشی سوپای توركیا هۆكاری سەرەكین بۆ نەگەڕانەوەی ئاوارەكان». عیسا شەمعون ، نوێنەری كریستیانەكانی شەنگال كەئێستا لەپارێزگای دهۆك دەژی بە هاوڵاتی راگەیاند:» سێ كڵێسامان لەناوەندی شەنگال هەبوو بەداخەوە هەرسێكیان لەلایەن داعشەوە تەقێنراونەتەوە، لەوەش ناخۆشتر هێشتا نوژەننەكراون، ئەمە لەكاتێكدایە بەشێك لەشوێنە ئاینیەكانی ئێزدییەكان و موسڵمانان نۆژەنكرانەوە، ئێمە ناتوانین بگەڕێینەوە، ئەوەش لەبەر سێ هۆكار، یەكەم بوونی ژمارەیەكی زۆر لەهێزی چەكدارو ناسەقامگیری ناوچەكە، ناوبەناو ئاڵۆزی و شەڕ لەنێوان چەند گروپێكی چەكدار روودەدات، هۆكاری دووەم نۆژەننەكردنەوەی خانووە رووخاوەكان و كەمی خزمەتگوزاری، سێیەم شوێنێك نیە ئێمە پەرستنی تیادا بكەین كڵێسەكانمان نوژەن  نەكراونەتەوە، ئەوە جگەلەوەی بەمدواییە شتێكی نوێ لەقەزای شەنگال زیاد بووە كەپێشتر نەبووە، ئەویش بۆردومانی ناوچەكە لەلایەن فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا، ئێمە هەمیشە حەزدەكەین لەشوێنێكی ئارام و بێ كێشە بژین، تائەم گرفتانە چارەسەرنەكرێن ناتوانین بگەڕێینەوە». پێش هاتنی داعش 65 خێزانی كریستیان لەشەنگال نیشتەجێبوون و سێ كڵێسایان هەبوو كەداعش لەگەڵ  80 كڵێساو شوێنی ئایینی كریستیانەكانی نەینەوا تەقاندنیەوەو هێشتا زۆربەیان نۆژەننەكراونەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی بەردەست هاوڵاتی نیوەی كریستیانەكانی شەنگال روویان لەدەرەوەی وڵات كردووەو ئەوانەشی ماونەتەوە لەدەرەوەی كەمپ لەسنوری پارێزگای دهۆك دەژین. كبرائیل شەمعون، ماوەی هەشت ساڵە لەگوندی سێجێ لەسنوری قەزای سێمێل لەگەڵ دەیان خێزانی دیكەی كریستیانی دەژی، ئەو بە هاوڵاتی وت:»ئاواتی ئێمە ئەوەیە جارێكی تر بگەڕێینەوە بۆ زێدی خۆمان، بەڵام بەو دۆخەی ئێستا هەرگیز ناتوانین، رۆژێك شەڕو ئاڵوزی لەنێوان یەبەشە و هێزە عێراقیەكان روودەدات، رۆژێكی تر توركیا بۆردومانی ناوچەكە دەكات،  چۆن بەو دۆخەوە بگەێینەوە؟! ژیانی ئاوارەیی زۆر قوڕس و ناخۆشەو لەئێستادا دابەشكردنی هاوكاری بەسەر ئاوارەكانیش زۆر كەمبووەتەوە، بەڵام ئێمە ناچارین لەپارێزگای دهۆك بمێنینەوە. وتیشی:» ئەوەی پارەی هەبێت دەچێتە دەرەوەی وڵات، نیوەی كریستیانەكانی شەنگال كۆچیان كردووە بۆ وڵاتانی ئەوروپا، ئەوانەی هەژارو دەستكورتیشن ماونەتەوە، بەلایەنی كەمی لەكوردستان ئەمن و ئاسایش بەرقەرارە، نووێژو پەرستنی خۆمان لەكڵێساكانی سێمێل و دهۆك دەكەین، ئەگەر كڵێساكانمان نۆژەن بكرێنەوەو بەغدادو هەرێمی كوردستان لەسەر دۆخی شەنگال رێكبكەون رەنگە ئێمەش ئەوكات بگەڕێینەوە».  

هاوڵاتی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان لەكاردانەوەی مەرگی ژینا ئەمینی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران بەردەوامەو ژینا بووەتە هەوێن و هێمای خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان. ئەو كچە كوردەی خەڵكی سەقز كەتەمەنی 22 ساڵ بوو دوای ئەوەی لەلایەن پۆلیسی ئێران بەبیانوی نەگونجاوبوونی سەرپۆش و جلوبەرگەكەی دەستگیركراو لەزینداندا گیانیلەدەستداو دواجار تەرمەكەی گەڕێنرایەوە زێدی خۆی، ئێستا پرچی ئەو كەبیانوی دەستگیركردنەكەی بوو بووە بەهێماو لەو رۆژەوە هەزارن كچ و ژن و پیاو وەك هاوسۆزییەك بۆ ژینا ئەمینی قژی خۆیان دەبڕن و دژی یاساو رێسا توندەكانی ئێران ناڕەزایەتیی دەردەبڕن. ناڕەزایەتییەكان بۆ مەرگی ژینا تائامادەكردنی ئەم راپۆرتە زیاتر لە 76 كوژراوی لێكەوتووەتەوە كەزۆربەیان بەتەقەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران لەڕۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوەو بەپێی ئامارەكانی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ لەو خۆپیشاندانانەدا پێنج ئافرەت گیانیان لەدەستداوە كەسیانیان لەشارە كوردییەكان و دووانیان لەباكورو رۆژهەڵاتی ئێران بوون. ئەو ناڕەزایەتییانە كە بووەتە هۆی توندبوونەوەی مامەڵەی پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانی دەسەڵات و بڕینی ئینتەرنێت لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران جگە لەزیانە گیانییەكان زیانی گەورەی ماددیی لێكەوتووەتەوە بەجۆرێك كە بەهۆی بڕینی هەر 24 كاتژمێر ئینتەرنێتەوە نزیكەی 120 ملیۆن دۆلار زیانی لێدەكەوێتەوەو زۆربەی كۆمپانیاكانی ئێرانیش لەبۆرسەدا نزیكەی چوار ملیار دۆلار زیانیان پێگەیشتووە. هاوكات لەگەڵ گرژی زیاترو بەرفراوانبونی خۆپیشاندانەكان بۆ یەكەمجار لەمێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا ژمارەیەكی بەرچاو لەیاریزان و هونەرمەندو ئەكتەرە ناودارەكانی ئێران وەك كاردانەوەیەك بەمەرگی ژیناو خۆپیشاندەران، بێبەریبوونیان لەدەسەڵات و دامەزراوەكانی راگەیاندووە.   ژینا سەرتاسەری ئێران دەهەژێنێت خۆپیشاندانەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی لەپێنجەم رۆژدا جگە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لانیكەم 150 شارو شارۆچكەی 27 پارێزگای گرتەوەو لەزۆربەی ئەو ناوچانەشدا توندوتیژیی و پێكدادان لەنێوان خۆپیشاندەران و پۆلیس روویدا. لەشاری شنۆ سێ مێرمنداڵ گیانیان لەدەستدا كەكەسێكیان تەمەنی 16 ساڵ بووە.. لەپیرانشار-یش مێرمنداڵێكی تەمەن 16 ساڵ بەناوی زەكەریا خەیاڵ گیانی لەدەستدا. بەپێی زانیارییەكانیی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ هەر لەشەوی چوارشەممەو لەپێنجەم رۆژی خۆپیشاندانەكاندا لانیكەم سێ كەس لە سەقزو پێنج كەس لە سنەو دوو كەس لەورمێ و كەسێك لەئیلام بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەكانەوە گیانیان لەدەستداوە. بەگشتی تەنها لەشەوی چوارشەممەدا لانیكەم 15 كەس لەخۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوە. بەگشتی و لەماوەی دوو رۆژدا ژمارەی ئەو كەسانەی لەخۆپیشاندانی رۆژهەڵاتی كوردستان و شارو شارۆچكەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە دەگاتە 26 كەس كەناسنامەی زۆربەیان بڵاو كراوەتەوە. رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ رایانگەیاندووە بەهۆی پچڕانی هێڵەكانی تەلەفۆن و مۆبایل و ئینتەرنێت لەئێران زانیاریی ورد لەسەر بەرزبوونەوەی ژمارەی قوربانیان روون نییە، بەڵام گومان دەكرێت سەرەڕای ئەو كوژراوانە زیاتر لەهەزار كەسیش بریندار بووبن. بڵاوبوونەوەی تۆمارە ڤیدیۆییەكانی خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بۆ ژینا ئاماژەیە بۆ توندبوونەوە و گرژبوونەوەی دۆخی ناوخۆیی وڵاتەكە، بۆیە گومان دەكرێت ژمارەی قوربانیانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز ببێتەوە. خۆپیشاندانەكان زیاتر لە 11 رۆژە بەردەوامەو بەپێی داویین ئاماری رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران لانیكەم 76 خۆپشاندەر تا شەوی سێشەممە (27/9/2022) كوژراون و حكومەتیش رایگەیاندووە؛ حەوت كەس لەهێزە ئەمنییەكان و ئەندامی سوپای پاسداران و پۆلیس كوژراون. خامنەیی بەئامانج دەگیرێت لەزۆربەی خۆپیشاندانەكاندا دروشم دژی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران وتراوەتەوەو رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بڵاویكردووەتەوە حكومەتی ئێستای ئێران لەڕژێمەكانی پێشووی میسرو تونس لاوازترەو ئاماژەی بەوەشكردوە كە رێبەری كۆماری ئیسلامی پاشەكشێ لەباڵاپۆشیی ژنان بەهێڵی سور دەزانێت. رۆژنامەكە لەبابەتێكدا نووسیویەتی خۆپیشاندانەكانی ئێران رووبەڕووی توندوتیژیی زۆری هێزە ئەمنییەكانی وڵاتەكە بووەتەوە، بەڵام ئەو توندوتیژییە ئاماژەیە بەلاوازیی دەسەڵات بەتایبەت كە ساڵانە سەدان ژن لەئێران بەبیانوی نەگونجابوونی سەرپۆش و باڵاپۆش سزا دەدرێن و لەهەندێك حاڵەتیشدا سزای 10 ساڵ زیندانی بەسەر ئەو ژنانەدا سەپێنراوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە عەلی خامنەیی رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران كەتەمەنی 83 ساڵە، باری تەندورستیی باش نییەو سەرقاڵی رادەستكردنی دەسەڵاتەكانی و دۆزینەوەی جێگرەوەیەوەو هەر ئەوەش دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لاواز كردووە. خامنەیی یەكێكە لەو كەسانە زۆر دژی ئازادی ژنانەو ئامادە نییە پاشەكشێ لەو یاساو رێسا توندانەی كۆماری ئیسلامی بكات بۆیە خۆپیشاندەرانیش لەزۆربەی رێپێوان و ناڕەزایەتییەكاندا بەدروشم دەیكەنە ئامانج و پێیان وایە كۆتایی ئەو كۆتایی دەسەڵاتی 43 ساڵەی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە. ئینتەرنێت و داڕمانی بۆرسەی ئێران رێكخراوی نێت بلاكس بۆ چاودێریی هێڵەكانی ئینتەرنێت ئاشكرایكردووە، بەهۆی راگرتن و قەدەغەكردنی ئینتەرنێت لەلایەن حكومەتی ئێرانەوە هەر كاتژمێرێك یەك ملیۆن و 500 هەزار دۆلار زیان بەئابوریی ئەو وڵاتە دەگات. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: فیلتەركردن و راگرتنی هێڵەكانی ئینتەرنێت بۆ كۆنتڕۆڵی خۆپیشاندانەكان لەئێران زیانی زۆر بەداهاتی ئەو شوێنانە دەگەیەنێت كەسەرچاوەی سەرەكییان ئینتەرنێتە. بەپێی ئامارەكان نزیكەی 400 هەزار فرۆشگا لەئێران لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە كارەكانیان ئەنجام دەدەن ئەگەر بڕینی ئینتەرنێت لەو وڵاتە بەردەوام بێت رۆژانە لانیكەم 117 ملیار دۆلار زیانی لێدەكەوێتەوە. خۆپیشاندان و كاردانەوەكانی مەرگی ژینا ئەمینی بازاڕی بۆرسەی ئێران تووشی داڕمان دەكات و بەوتەی شارەزایانی ئابوریش زیانی چوار ملیار دۆلاری بەپشكی كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە گەیاندووە. میدیاكانی ئێران بڵاویانكردووەتەوە زیاتر لەهەفتەیەكە بازاڕی بۆرسە لەوڵاتەكە لەپاشەكشێدایەو تائێستا 350 ئاماژەی نەرێنیی لەبۆرسەی وڵاتەكەدا هەیە لەكاتێكدا تەنها 35 خاڵی ئەرێنیی لەبۆرسەدا بەدیدەكرێت. بەهۆی ئاڵۆزییەكانی ئەم دواییانەی رۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران پشكی سەرجەم كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە لەبازاڕی بۆرسەدا بەڕێژەی 100 ترلیۆن تمەن دابەزیوە كەدەكاتە نزیكەی سێ ملیارو 900 هەزار دۆلار. شارەزایانی ئابوریی ئێران هۆشداریی دەدەن ئەگەر ئاڵۆزییەكان بەردەوام بێت زیانی زیاتر چاوەڕوانی كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە دەكات.   تۆپبارانی هەرێم بۆ راگرتنی خۆپیشاندانەكان سوپای پاسداران لە (24/9/2022) دەستی كردووە بەتۆپبارانی سنورەكانی هەرێمی كوردستان بەبیانوی بوونی چەكدارانی نەیاری دەسەڵات لەئێران و لەبەیاننامەیەكیشدا كەپێش بۆردومانەكە رایگەیاند: حزبە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەبیانوی ناڕەزایەتی بۆ مەرگی ژینا هەوڵی سەرهەڵدانی توندوتیژی و ئاژاوە لەخاكی ئێران دەدەن. سوپای پاسداران هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی تۆپبارانەكەش لەبەیاننەمەیەكی دیكەدا رایگەیاند: لەچوارچێوەی دوورخستنەوەی هێزە چەكدارە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی، لەڕۆژی شەممەی رابردووەوە دەستیكردوە بەبۆردومانی چەند خاڵێكی سنوریی هەرێمی كوردستان. سوپای پاسداران ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: بەهۆی دروستبوونی ئاژاوەی چەند رۆژی رابردووی ناو ئێران بەمەبەستی دورخستنەوەی چەكدارە نەیارەكان تۆپبارانی خاڵە سنورییەكانی رۆژهەڵات و هەرێمی كوردستانی كردووەو هاوكات داواشی لەهاووڵاتییانی هەرێمی كوردستان كرد لەبنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دووربكەونەوە. تۆپبارانەكانیش لەكاتێكدایە لەناو ئێران دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە كەسوپای پاسداران و سوپای رەسمی (ئەرتەش) لەسەر سەركوتی خۆپیشاندانەكان ناكۆكییان هەیەو ئەوەش وایكرد ئەو دوو هێزە بەجیا بەیاننامە بڵاوبكەنەوەو جەخت لەپاراستنی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەنەوە.   ناڕەزایی كەسایەتیە بەناوبانگەكان ژمارەیەكی بەرچاو لەهونەرمەندو ئەكتەرو یاریزانە ناودارەكانی كوردو ئێران لەگەڵ دەربڕینی ناڕەزایەتیی بۆ مەرگی ژینا ئەمینی، پشتیوانیی خۆیان بۆ خۆپیشاندەران دەدەبڕن و داوای كۆتایی بەستەم و توندتیژیی لەدەسەڵاتی ئێران دەكەن و دەسەڵاتیش دەست بەسەر ماڵ و موڵكی ژمارەیەك یاریزان و ئەكتەر لەناوخۆی وڵاتەكەدا دەگرێت. كەیهان كەلهوڕ، ژەنیارو پسپۆڕی ناوداری كورد لەپەیامێكدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاندووە؛ خەڵكی ئێران 40 ساڵە هەوڵدەدات بەزمانی ئەدەب و هونەر دەسەڵات ئاگاداركاتەوە لەوەی كە زەبروزەنگ و سێدارە لەدژی خەڵك بەكارنەهێنێت. كەلهوڕ دەڵێت: ئەو ژەنیارەو ئەركی ئەو قسەكردن نییە، بەڵام دەسەڵاتی ئێران وای لەئەو كردووە كە لەجیاتی هێنانە گۆی ئامێرەكانی، خۆی بێتە گۆو بەنووسین پەیامەكەی بگەیەنێت. ئەو ژەنیارە كەخاوەنی دەیان خەڵاتی مووزیكە نووسیویەتی: دەسەڵاتی ئێستای ئێران هاوشێوەی دەسەڵاتی ئۆمەوییەكان بەردەوامە لەسەركوت و ستەم، بۆیە دەبێت بڕوات. ئەو داوای لەسەرجەم هونەرمەندان كردووە ملكەچی داواكارییەكانی حكومەتی ئێران نەبن و تەنانەت بەبێ بەرامبەریش بەردەوامبن لەكاری هونەری و پشتیوانیی بۆ یەكێتی و یەكڕیزیی خەڵك لەپێناو ئازادیی وڵاتەكەدا. كەلهوڕ لەكۆتاییدا رایگەیاندووە هەر كۆنسێرت و شوێنێك كەئەو تێیدا بەشدار بێت دەكاتە سەكۆیەكی ئازاد بۆ ئەو خەڵكەی كە بەدەست دەسەڵاتەوە زۆری بۆ هاتووە. لەگەڵ كەلهوڕ دەیان ئەكتەریش پشتیوانییان بۆ ناڕەزایەتییەكان و خۆپیشاندانەكان دەربڕیوەو هەدیە تارانی، خانمە ئەكتەری بەناوبانگی ئێرانیش، لەپشتیوانیی بۆ خۆپیشاندەران و نیگەرانیی لەمەرگی ژینا ئەمینی، رایگەیاند: دەسەڵات و هێزە ئەمنییەكان هۆكاری خوێنڕشتنن و خەڵكی وڵاتەكەش تائاستێك لەژێر زەبروزەنگدا بووە كەچیتر پێویستی بەڕێبەرو سەركردە نییە بۆ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی. هەدیە تارانی كە لەئێستادا لەئێران دەژی و لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ئاگاداركراوەتەوە كەهانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی نەدات، جەختی لەوە كردووەتەوە خەڵكی وەڵاتەكە هێندە لەژێر ستەم و زەبروزەنگدا بوون كەچیتر پێویستی بەهاندان و بانگهێشتكردنی خەڵك نییە كەبڕژێنە سەر شەقامەكان، چونكە ئاستی ناڕەزایەتییەكان بەرفراوانن. شەهاب حسێنی كە بەیەكێك لەئەكتەرە ناودارەكانی نزیك لەدەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەژمار دەكرێت بەپەیامێك ناڕەزایەتیی خۆی لەبەرامبەر كوشتنی خۆپیشاندەران و سەركوتی ناڕەزایەتییەكان دەربڕی و وتی ئەوەی ئێستا دەسەڵات دەیكات هاوشێوەی زەبروزەنگی ئۆمەوی و سەفەوی-یە، لەبەرامبەر ئەو پەیامەشدا تەلەفیزیۆنی فەرمی ئێران سەرجەم ئەو ریكلام و بەرنامانەی ئەو ئەكتەرەی تێدا بەشداربوو، راگرت و هەموو ئەو وێنانەشی لەناو شاری تاران بوو، بەبڕیاری شارەوانی لابران. هەندیك ئەكتەرو هونەرمەندی ژن لەئێران جگە لەپەیام، بەبڕینی پرچیان ناڕەزایەتییان بۆ مەرگی ژیناو كوشتنی خۆپیشاندەران دەربڕیوە. عەلی كەریمی یاریزانی تۆپی پێ و ئەستێرەی پێشووی هەڵبژاردەی ئێران كەنیشتەجێی وڵاتی ئیماراتە بەپەیامێك ناڕەزایەتیی لەمەرگی ژینا ئەمینی راگەیاندو پشتیوانی خۆی بۆ ناڕەزایەتییەكان دەبڕی لەبەرامبەریشدا دەسەڵات دەستی بەسەر ماڵ و موڵكی ئەو یاریزانە لەئێراندا گرت. هاوكات دەیان یاریزانی دیكەی دیكە پشتیوانیان لەهەڵوێستەكەی كەریمی كردو ژمارەیەك یاریزانیش بڕیاریانداوە هەڵبژاردەی ئێران جێبهێڵن. لەڕابردوودا چەند جارێك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی فراوان لەڕۆژهەڵاتی كوردستانی ئێران روویداوە، بەڵام هیچكات لە 40 ساڵی رابردودا بەو ئاستە هاوسۆزی و هاوپشتی چینە جیاوازەكانی ئەو كۆمەڵگایەی نەگرتووەتەوە، بۆیە مەرگی ژینا ئەمینی بووەتە هێمای بەهێزی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان.

هێمن مەحموود   لەگەڵ نزیكبوونەوەی ١ی تشرینی یەكەم، هاوشانی جموجۆڵە سیاسییەكانی بەغدا بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق، جموجوڵێكی دیكەش بەدی دەكرێت كەئەویش یادكردنەوەی خۆپیشاندانەكانی تشرینی یەكەمی ساڵی ٢٠١٩یە، كە لەو رۆژەدا خۆپیشاندانی ناڕەزایی لەبەغدا لەدژی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی دەستیپێكردو دواتر زۆربەی پارێزگاكانی ناوەڕاست و باشوری عێراقی گرتەوەو ئەنجامەكەشی بەلادانی عەبدولمەهدی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەو كوژرانی زیاتر لە ٧٠٠ كەس و برینداربوونی زیاتر لە 17 هەزار كەسی دیكە كۆتایی هات. ئەم خۆئامادەكردن و بانگەوازكردنە كە لەلایەن چەندین گرووپی گەنجان و هێزە مەدەنییەكانەوە بۆ یادكردنەوەی ئەو رۆژە ئەنجامدەدرێت لەكاتێكدایە كەهێشتا گرێی پێكهێنانی حكومەتی نوێ لەنێوان سەدرییەكان و هەماهەنگییەكان یەكلانەبووەتەوەو ئەگەری ئەوە لەئارادایە لایەنگرانی رەوتی سەدریش بڕۆنە پاڵ خۆپیشاندەرانی تشرین و دۆخەكە بگەڕێتەوە چوارچێوەی یەكەم كەتیایدا رووبەڕووبوونەوەی چەكداری روویداو بەهۆی لێدوانێكی سەدرو هاتنە پێشەوەی چلەی ئیمام حسێنەوە تاڕادەیەك هێور بووەوە. بەپێی ئەو راگەیەندراوو بڵاوكراوانەی كە لەبەغدا بڵاوكراونەتەوە داوادەكرێت رۆژی ١ی تشرینی داهاتوو خۆپیشاندانی جەماوەری گەورە بۆ یادی خۆپیشاندانەكەی ساڵی ٢٠١٩ رێكبخرێت. لەو بڵاوكراوانەدا ئاماژە بەوەكراوە (گەل لەناوچەی سەوز قسەی خۆی دەكات) ئەمەش وەك ئاماژەیەك كە خۆپیشاندەران بەنیازن بڕۆنە ناو ناوچەی سەوزەوە. (مشرق فرێجی) ئەمینداری گشتی بزووتنەوەی (نازل ئاخز حەقی) كە لایەنێكی سەرەكییە لەو ئامادەكارییانەی بۆ خۆپیشاندانەكان دەكرێت ئاشكرایكردووە كە خۆپیشاندەران داوای سزادانی بكوژانی خۆپیشاندەران و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بانگەواز بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكەن. خۆپیشاندانەكانی تشرینی ساڵی ٢٠١٩ كە دواتر بەخۆپیشاندانەكانی (تشرین) ناوی دەركرد، لەسەرەتادا داوای چاككردنی دۆخی ئابووری و نەمانی گەندەڵی و مەحسوبییەت دەكرا، دواتر بەهۆی بەكارهێنانی توندوتیژییەكی لەڕادەبەرەوە لەلایەن هێزە ئەمنییەكان و گرووپە میلیشیاییەكان داواكارییەكان گۆڕدران بۆ لادانی عەبدولمەهەدی و سزادانی بكوژان و هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و پەرلەمان و لاوازكردنی رۆڵی ئێران لەكاروباری عێراقیداو هەر بەو هۆیەشەوە كار گەیشتە سوتاندنی كونسوڵخانەكانی ئێران و بارەگای ئەو لایەنانەی كە لەو وڵاتەوە نزیكبوون، دیارە ئەمەش بەبێ قوربانی تێنەپەڕی كە جگە لەكوشتنی راستەوخۆ، سەدان چالاكوان و خۆپیشاندەری دیكەش تیرۆركران و سەدانی دیكەش رفێنران و دواتر كوژران یاخود تاوەكو ئێستا چارەنووسیان بەنادیاری ماوەتەوە، ئەمە بەبێ ئەوەی نە حكومەتەكەی عەبدولمەهەدی و نە حكومەتەكەی كازمیش بكوژانیان دۆزیبێتەوە یاخود درابێتن بەدادگا. كوشتنی خۆپیشاندەرانی تشرین نەك هەر لەلایەن زۆرینەی زۆری حزب و لایەنە سیاسییەكانی عێراقەوە ئیدانەكرا، بەڵكو ئەمریكاو بەریتانیاو زۆربەی وڵاتانی ئەوروپاو تەنانەت نەتەوەیەكگرتووەكانیش هاتنە سەرخەت و داوای لێپێچینەوەو سزادانی بكوژانیان كرد، هاوكات داواشیانكرد حكومەتی عێراقی هەنگاوی راستەقینە بنێت بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی چاكسازی و نەهێشتنی گەندەڵی و دەستباڵایی گرووپە میلیشیاییەكان لەكاروباری رۆژانەی خەڵك و دەوڵەتدا. لەئێستاشدا كە یادی سێ ساڵەی ئەو خۆپیشاندانانە دەكرێتەوە دۆخی عێراق لەحاڵەتێكی زۆر تایبەت و ناوازەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیدایەو ئەگەری تێكچوونی لەئارادایە. بەپێی ئەو زانیارییە میدیاییانەی كە بڵاوكراونەتەوە لەئێستادا سێ ئاراستە هەیە بۆ چۆنییەتی یادكردنەوەی خۆپیشاندانەكانی تشرین كەیەكەمیان لەلایەن لیژنەی مەركەزی خۆپیشاندەرانی پارێزگا راپەڕیووەكانەوەیە كە پێی وایە لەگۆڕەپانی (نسور) خۆپیشاندەران كۆببنەوەو هەوڵی رۆیشتنە ناوچەی سەوز بدەن، بەڵام رەوتی دووەم جەخت لەوەدەكاتەوە كە لەگۆڕەپانی (تەحریر) لەناوەڕاستی بەغدا كۆببنەوە (ئەم گرووپە تێڕوانینێكی رایدكاڵانەی لەدژی رژێمەكە هەیە)، بەڵام گرووپی سێیەم پێی وایە پێویستە لەسێ شوێن یادی خۆپیشاندانەكان بكرێتەوە كەئەوانیش بەغداو بەسرەو ناسریەیە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا رەوتێك هەیە پێی وایە پێویستە یادكردنەوە نەكرێت ئەویش بۆ ئەوەی رەوتی سەدر بۆ خۆی نەقۆزێتەوەو ئەم یادە بۆ ئامانجە سیاسییەكانی بەكارنەهێنێت بەتایبەت باسی ئەوە لەئارادایە رەوتی سەدر بەنیازە لەو رۆژەدا خۆپیشاندان ئەنجامبدات، ئەم رەوتە (فایەق شێخ عەلی) پەرلەمانتار سەرپەرشتی دەكات و زۆر بەتوندی دژی ئەوەیە یادەكە بكرێـتەوە. لەشاری ناسریەش هێزە ناڕازییەكان و ئەوانەی داوای گۆڕانكاری دەكەن بەئامادەبوونی نوێنەرانی دەیان هێزی مەدەنی و دیموكراسیخوازو سەندیكا جەماوەرییەكان كۆبوونەوەو لەبەیاننامەیەكدا رایانگەیاند پشتگیری تەواوەتی لەخۆپیشاندانی ئاشتییانە بۆ گۆڕینی دەسەڵات دەكەن، هاوكات داواشیانكرد دادگا سەربەخۆیی خۆی بپارێزێت و چەك بەدەست دەوڵەتەوە بێت و گەندەڵی نەمێنێت، داواشیانكردووە تەواوی هێزەكان لەبەرەیەكی یەكگرتوودا كۆبكرێـتەوە. بەبڕوای زۆرێك لەچاودێرانی سیاسیش پێشبینی دەكرێت ئاستی جەماوەریی و بەشداریی هاووڵاتیان لەخۆپیشاندانەكاندا بەبەراورد بەجاری یەكەم زۆر گەورەو فراوان نەبێت، كە ئەویش دیارە چەندین هۆكاری هەیە كەبەشێكی ئەوەیە زۆرێك لەوانەی رابەرایەتی خۆپیشاندانەكانیان دەكرد رۆیشتوونەتە پەرلەمان و پۆستیان لەحكومەت وەرگرتووەو هێزی سیاسییان دروستكردووە، بەشێكی دیكەشیان بەسەر حزبە سیاسییەكانی دیكەدا دابەشبوون و بۆچوونی جیاوازییان بۆ دروستبووە. ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی خۆپیشاندەرانی ساڵی ٢٠١٩ كەسانی ناحزبی و بێلایەن بوون و خۆپیشاندانێكی تەواو جەماوەری و خۆڕسك بوو، بەڵام ئێستا قۆناغەكە جیاوازەو جەماوەرەكەش دابەشبووە بەسەر حزبەكاندا. هاوكات حكومەتی عێراق رێوشوێنێكی ئەمنی توندی بۆ رووبەڕووبوونەوەی خۆپیشاندەران گرتۆتە بەرو بەشێكی زۆری رێگاكانی بە بەربەستی كۆنكریتی گرتووە، ئەمە جگە لەوەی هێزی لەناو ناوچەی سەوزدا بڵاوكردۆتەوەو هەڕەشەی ئەوەدەكات ئەگەر خۆپیشاندانەكان لەدەست دەربچن بەهێز رووبەڕوویان دەبێتەوە. بەرپرسانی حكومەتی عێراقی ئاماژەیان بۆ ئەوەكردووە كە لارییان لەخۆپیشاندانی ئاشتییانە نییە، بەڵام هەر ئەگەرێك بۆ چوونە ناوچەی سەوزو دەستدرێژیكردن بۆ سەر دامەزراوە تەشریعی و تەنفیزی و دادوەرییەكان ئەوا قبوڵی ناكات و بەتوندی دژی دەوەستێتەوە. دكتۆر (ئیحسان شەمەری) بەرپرسی ناوەندی فیكری سیاسی عێراقی پێی وایە دۆخی عێراق لەبەردەم سێ سیناریۆدایە كە یەكەمیان ئەوەیە ئەگەر بێت و چوارچێوەی هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەكانی تر نەگات بە ڕێككەوتن و حكومەت دروست نەكات ئەوا بەرەو راگەیاندنی هەڵبژاردنی پێشوەختە دەڕۆن و دەروازەیەك دەبێت بۆ دەرچوون لەم قەیرانەی ئێستاو بەمەش سەدر رازی دەبێت و جۆرێك لەهاوسەنگی دروستدەكات. ئەگەری دووەم ئەوەیە بەرەو دروستكردنی حكومەت بڕۆن، ئەویش بەهەڵكردنی گڵۆپی سەوز لەلایەن سەدرییەكانەوە، بەڵام ئەمە جێگای ناڕەزایەتیی هێزەكانی تشریینەو لەگەڵ داواكارییەكانی شەقامدا رووبەڕوو دەبێتەوە ئەویش بەو ئیعتیبارەی شەقام پێشتر دەسەڵاتی چوارچێوەی هەماهەنگی لەسەردەمی (عادل عەبدولمەهدی) تاقیكردووەتەوە. ئەگەرو سیناریۆی سێیەمیش ئەوەیە كەحكومەت بەبێ رەزامەندی موقتەدا سەدر درووستبكرێت ئەوا گرفتی گەورە روودەدات كە نەك هەر سەدرییەكان دژی دەوەستنەوە، بەڵكو هێزەكانی تشرینیش دژی دەوەستنەوە. ئێستاو پاش تێپەڕبوونی سێ ساڵ بەسەر خۆپیشاندانەكانی تشریندا، دۆخی عێراق چ لەڕووی سیاسی و چ لەڕووی ئابووری و چ لەڕووی كۆمەڵایەتی و چ لەڕووی دەستوەردانی وڵاتانی دەوروبەرەوە نەك هەر باشتر نەبووە، بەڵكو بەبەراورد بەحكومەتە رووخاوەكەی عادل عەبدولمەهدی، ئەم حكومەتەی كازمی سەرەڕای بودجەیەكی زەبەلاحی ئابووری و بەرزی نرخی نەوت و یەدەگی زۆری دراو، نەیتوانیوە ئامانجەكانی خۆپیشاندەرانی تشرین بەدیبهێنێت و هەژاری و گەندەڵی بنەبڕ بكات بەڵكو گرانی نرخی شمەك و كاڵاكان و دابەزینی بەهای دیناری عێراقی یەكێكە لەسیما سەرەكییەكانی ئەم حكومەتە. لەڕووە سیاسییەكەشەوە نەك هەر گرووپ و میلیشیاكان دەستیان لەحكومەت نەبڕاوە، بەڵكو ئێستا دەوڵەتێكی قوڵن لەناو دەوڵەتداو بەئارەزووی خۆیان بۆردومانی باڵیۆزخانەكان دەكەن، تەنانەت بۆردومانی ماڵی خودی كازمیش دەكەن بەبێ ئەوەی حكومەتەكەی كازمی توانای لێپرسینەوەی هەبێت. لەئێستادا ئەوەی پرسیاری سەرەكی تشریینییەكانەو بەدوای وەڵامدانەوەیدا وێڵن، ئەوەیە ئایا خۆپیشاندانەكانی ئەوان دوای ئەو هەموو قوربانییە چی گۆڕی و چی بەرهەمهێنا؟.  

هاوڵاتی بەراورد بەمانگی نۆی ساڵی رابردوو نرخی بەرمیلێك نەوتی سپی 155 هەزار دینار زیادیكردووەو لەئێستادا نرخی بەرمدلێک نەوت لەسەرووی 285 هەزار دینارەوەیەو چاوەڕوان دەكرێت بۆ وەرزی زستان نرخەكەی بەرزتر ببێتەوە، نەوت فرۆشێك دەڵێت: بەهۆی زۆری نرخەكەیەوە فرۆشی نەوت زۆر كەمبووەتەوە، هاوڵاتی هۆكارەكانی گرانی نرخی نەوت لەهەرێمی كوردستان بڵاودەكاتەوە. كەمال محەممەد، وەزیری سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم بەوەكالەت دەڵێت: دابەشكردنی نەوتی سپی دەستپێدەكاتەوەو لەقۆناغی یەكەمدا 320 هەزار خێزان سوودمەند دەبن.  بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی كە لەوەزارەتی سامانە سروشتییەكان وەریگرتووە،  پلانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بۆ دابەشكردنی نەوتی سپی بەمشێوەیەیە: مانگی 10 لەناوچە شاخاوییەكان و  مانگی 11 لەدەوروبەری شارەكان و  مانگی 12 نەوت لەسەنتەری شارەكان دابەشدەكرێت. جەلال محەمەد، نەوتفرۆشێكی شاری سلێمانییە،  بە هاوڵاتی وت:» بەردەوام رۆژانە كڕیارەكان پەیوەندیم پێوەدەكەن، دەیانەوێت بۆ وەرزی زستان نەوت بكڕن، بەڵام كاتێك نرخەكەیان پێدەڵێم پەشیمان دەبنەوە». وتیشی:» ساڵانی رابردوو لەم كاتانەدا فرۆشی نەوت زۆر باشبوو، بەڵام ئەمساڵ چەند بەرمیلێك نەوتم فرۆشتووە، ئەوانەشی هەواڵی نرخی نەوت دەپرسن، زۆریان دەڵێن ئەوەنە گرانە مەگەر بەدەبە بیكڕین، هەندێكیشیان دەڵێن مەگەر چیلكەو دار بسوتێنین». جەلال محەمەد نایشارێتەوە كەهۆكاری سەرەكی گرانی نرخی نەوت جگە لەوەی حكومەتی هەرێم دابەشی ناكات، تێكەڵی گازوایل دەكرێت و دەفرۆشرێت، ئەو دەڵێت:» بەشێك لەو نەوتەی دێتە هەرێمی كوردستان بەقاچاغ دەهێنرێت، ئەمەش هۆكارێكی تری گرانی نرخەكەیەتی». بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی سپی ماڵان بۆ سەروو 285 هەزار لەكاتێكدایە، مانگی 12ی ساڵی رابردوو نرخی بەرمیلێك نەوتی سپی،  گەیشتە 160 هەزار دینارو پێشتریش واتە رێك لەمانگی نۆی ساڵی رابردوو كەدەكاتە ساڵێك لەمەوبەر نرخەكەی 130 هەزار دیناربوو، بەوەش بەراورد بەساڵی رابردوو نرخی نەوت زیاتر لەدوو هێندەیەو تائێستا نرخی بەرمیلێك نەوتی سپی لەهەرێمی كوردستان نەگەیشتووەتە ئەو نرخە. نافز مستەفا سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بە هاوڵاتی وت:»نرخی نەوتی سپی لەهەولێر  280 هەزار دینارەو بڕیاریشە لەگەڵ بەرهەمە نەوتیەكانی هەولێر سەبارەت بەگرانبوونی نرخی نەوتی سپی كۆببینەوە». هاوكات عەبدولسەمەد تیلی، سەرۆكی لیژنەی سوتەمەنی لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بە هاوڵاتی وت:»هاووڵاتیان لەدهۆك بەرمیلێك نەوت بە 290 هەزار دینار دەكڕن، ماوەی حەوت ساڵیشە نەوت بەتەواوی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەش نەكراوە». وتیشی:»هەموو ساڵێك دەڵێن لەناوچە شاخاویەكانەوە دەستپێدەكەین، لەبەرئەوەی ئەو ناوچانە دانیشتوانیان كەمە، لەكاتێكدا ئەو ناوچانە خەڵكیان لێ نەماوەو زۆربەیان لەزستانان دێنە ناوشارەكان، پرۆسەی دابەشكردنەكە خاوەو تاسەرەی ناوشارەكان دێت ئیتر سەرما نامێنێت، تائێستاش كەساڵی شەشەمە 70%ی خەڵكی دهۆك نەوتیان وەرنەگرتووە». هەر سەبارەت بەو پرسە عەلی حەمەساڵح سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتییەكان لەپەرلەمانی كوردستان بە هاوڵاتی وت:»كۆمەڵێك هۆكار هەیە بۆ گرانبوونی نرخی نەوت، یەكەم تائێستا حكومەتی هەرێم نەوتی دابەش نەكردووە، دووەم كاتێك پاڵاوتن لەناوخۆدا نییە نەوتی سپی لەدەرەوە دەهێنرێت و ئەمەش كاریگەری لەسەر نرخی نەوت هەیە، هۆكارێكی دیكەی گرانبوونی نرخی نەوتی سپی ماڵان ئەوەیە ئەو گازوایلەی كوالێتیەكەی باشەو پاڵاوگەكان بەرهەمی دەهێنن دەبرێتە دەرەوە بەنایاسایی و بەبێ مۆڵەتی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، بۆ گازوایلی ناوخۆی ئەم شوێنانە وەك مۆلیدەكان و شوێنەكانی دیكە نەوتی سپی و پاشماوەی رۆنی رەشی ئۆتۆمبێل و مەوادی دیكە تێكەڵ دەكرێت، بەوەش خواست زیاتر دەبێت و نرخیش گرانتر دەبێت».  

سەركۆ جەمال پرۆژە پێشنیازی هەمواری یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزان و ئافرەت لەهەرێمی كوردستان زۆرترین مشتومڕی لەناو پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان لێكەوتەوە، هەرچەندە 32 پەرلەمانتار واژۆیان لەسەر پێشنیازە یاساكە كردووە، بەڵام ئێستا سەرجەم فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان خۆیانی لێ بێبەری دەكەن. لە 21-6-2011، پەرلەمانی كوردستان یاسای «بەرەنگاربوونەوەی خێزان لەتووندوتیژیی لەهەرێمی كوردستان - عێراق»ی پەسەند كرد كە لە 10 ماددە پێكهاتووە، زیاتر لەساڵێكە پەرلەمانی كوردستان دەیەوێت هەمواری بكاتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش چوارشەممەی رابردوو 21-9-2022  خوێندنەوەی دووەمی بۆ كرد كەدواتر كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە.  لەناوەڕۆكی پڕۆژەی هەمواری یاسای بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی خێزاندا كە 31-3-2021 رەوانەی لیژنەی یاسایی كراوە، بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكاتی خوێندنەوەی دووەمدا گۆڕانكارییەكی كەمی تێدا كراوە، لەپڕۆژە پێشنیاركراوەكەی هەموارەكەدا چەند خاڵێكی تێدایە كە بووە بەجێگەی گفتۆگۆو كاردانەوەی زۆرو جیاواز.  لەناوەڕۆكی پڕۆژەی هەمواری یاسای بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی خێزاندا، 17 خاڵ وەكو تاوانی تووندوتیژیی  دژ بەخێزان و ئافرەت دانراون. یەكێك لەو خاڵانەی كاردانەوەی لێكەوتووەتەوە بابەتی هەواڵدەرە، لەیەكێك لەماددەكاندا هاتووە: هەركەسێك بە روودانی تاوانێكی تووندوتیژیی بزانێت، بۆی هەیە هەواڵ بداتە دادوەری لێكۆڵینەوە یان لێكۆڵەر، یان داواكاری گشتی، یان بەرپرس لەبنكەی پۆلیس، یان ئەندامێكی بەرزەفتەیی دادگەریی.  هاوكات لەماددەیەكی پێشنیازە یاساكەدا بۆ هەمواركردنەوە، هاتووە:  1-دادگای لێكۆڵینەوە یان دادگای تایبەتمەند بۆی هەیە فەرمانێكی خۆپارێزی دەربكات، بەدوورخستنەوەی ئەو كەسەی تووندوتیژیی خێزانی ئەنجامداوە و لەماڵی خێزانەكەو رێگەنەدانی بەپەیوەندیدكردن بەكەسی قوربانی، تاوەكو پرسەكە یەكلایی دەكرێتەوە، لەگەڵ بەردەوامبوونی پێدانی تێچووەكانی خێزان ئەگەر بەخێوكەربێت.  2-ئەوكەسەی توندوتیژی خێزانی ئەنجامداوەو لەخێزان دوورخراوەتەوە، بۆی نییە پەیوەندی بكات بەتاكەكانی خێزانی، تەنیا بەڕەزامەندیی ئەوان یان رەزامەندیی نوێنەری یاسایی تاكەكانی خێزانی نەبێت، ئەگەر تەمەنی 18 ساڵیان تەواو نەكردبێت و قوربانییەكە بێ لێهاتوویی بێت، چاوپێكەوتنەكەش لەشوێنێك دەكرێت، كەدادوەری لێكۆڵینەوە یان دادگای تایبەتمەند دیاری دەكات، بەسەرپەرشتی توێژەری كۆمەڵایەتی لەنوسینگەكانی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی دژ بەئافرەت بەئامادەبوونی ئەفسەری بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی. یەكێك لەو پەرلەمانتارانەی واژۆی پرۆژەكەیان نەكردووە، رووپاك ئەحمەد، ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی كوردستانە، كەئەندامە لەلیژنەی یاسایی پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی وت :»یاسای پێشووی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی خۆی خراپ بوو، ئێستا دەبوو هەمواربكرێتەوە بۆ باشتربوون نەوەكو خراپتر بكرێت،  ئێمە یاسا بۆ كۆمەڵگا دەردەكەین و دەبێت بەگوێرەی عورفەكانی كۆمەڵگەو ئایینی پیرۆزی ئیسلام بێت، نەك پێچەوانە بێت».   رووپاك ئەحمەد دەشڵێت :»یەكێكی دیكە لەو خاڵانەی تێبینیمان هەیە، دوورخستنەوەی ئەندامانی خێزانە، هەرچەند ئەوە لەیاساكەی ساڵی 2011شدا هەبووە، ئەوەی رابردوو خراپ بووە، بۆیە هەڵوەشاندنەوەی خێزانەكانیش زۆر بووە، یاسا كۆنەكە هەواڵدەریشی تێدابوو، بەڵام هەندێك بڕگەی بۆ زیاتركراوە، بۆنموونە كە دەوترێت داواكاری گشتی ناچار دەبێت داواكە بجووڵێنێت، بابەتی هەواڵدەری لەهەندێك شار لەماوەكانی رابردووشدا جێبەجێ كراوە».  هەر لەو بارەیەوە سەرچنار ئەحمەد، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت : «پڕۆژەكە خۆی هەموارە، یاسا كۆنەكە 10 ماددەیە، ئێستا كراوە بە 14 كە لەجیهاندا نەبووە هەموار زیاتر بێت لەیاساكە، دەبێت كۆی پڕۆسەكە رەتبكرێتەوە و ئەوەی پێشتر هەبووە كێشەیەكی ئەوتۆی نەبووە».  وتیشی: «بابەتی هەواڵدەر ناكرێت تێكەڵی تایبەتمەندیی خێزان بكرێت، تووندوتیژیی خێزانی ناكرێت كەسی دیكە دەستوەردانی تێدابكات».  ئەو پەرلەمانتارەی یەكگرتوو رایگەیاند: «مافی گشتی و تایبەت تێكەڵكراوە، لەبابەتی هەواڵدەردا دەڵێت ئەگەر دوو هاوسەر لەماڵدا كێشەو شەڕیان هەبێت، هاوسێكەیان دەتوانێت سكاڵا بكات و بڵێ پیاوەكە لەژنەكەی داوە یان بەپێچەوانەوە، ئەگەر خۆشیان ئاگایان لێنەبێت و دوای پێنج خولەك ئاشتببنەوە، هەر دەبێت بچنە دادگاو داواكاری گشتیش ناچاركراوە سكاڵایان دژ تۆماربكات كە بەگوێرەی یاساش داواكاری گشتی مافی سكاڵای تایبەتی نییە». هەر سەبارەت بەیاساكە شاخەوان رەئووف بەگ، ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «ئێمە لەگەڵ پڕۆژەیاساكەدا نین، چونكە رەنگە بە رووكەش پڕۆژەیاساكە شتێكی باش بێت، یان خەڵك واتێگەیشتبێت لێی، بەڵام لەناوەڕۆكدا پێچەوانەی عورف و كلتووری كۆمەڵایەتی و شەرعی و دینیی كۆمەڵگەی ئێمەیە».  هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان تا رای فراكسیۆنەكە لەو بارەیەوە بزانێت، بەڵام جەختیكردەوە ئەو راگەیەندراوەی هەیان بووە رای هەموو فراكسیۆنی یەكێتییە.  فراكسیۆنی یەكێتی لەڕاگەیەندراوەكەیدا نووسیویەتی «سوورین لەسەر رێگریكردن لەتووندوتیژی دژی ژنان و مرۆڤایەتی بەهەموو شێوەیەك و دژی ژن كوشتنین، لەگەڵ ئەوەشدا بڕوای تەواومان بەپاراستنی ئاشتی، ئاسایش و سەقامگیریی خێزانی هەیەو لەپرەنسیپە بنەڕەتیەكانمانەو خەباتیشی لەپێناودا دەكەین».   بەڵام  پێشەوا هەورامی، وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتی وت: «پارتی و مێژووی پارتی پڕە لەهەڵوێست لەبەرگری لەهەموو ئایینەكان و ئایینی ئیسلام كەئایینی زۆرینەی خەڵكی هەرێمی كوردستانەو لەسەر رێچكەو رێبازی بارزانی نەمر لانادەین و دڵنیایی دەدەین كە رێگەنادەین یەك وشەش بە پاڵپشتیی ئێمە تێپەڕببێت كە هەستی موسڵمانان بریندار بكات». هەروەها لوقمان وەردی، جێگری سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» زۆرینەی ئەندامانی پەرلەمان كۆكبوون لەسەر ئەوەی نابێت ئەو یاسایە بەشێوەیەك تێپەڕێت دژی بنەماكانی ئایینی ئیسلام بێت». هاوكات عەبدوڵڵا شێركاوەیی، بەرپرسی راگەیاندن مەكتەبی جێبەجێكاری یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامیی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: «دوای خوێندنەوەو هەڵسەنگاندن و بەدواداچوون بۆمان دەركەوتووە، كەئەم پرۆژەیاسایە لەگەڵ بنەماكانی شەریعەتی ئیسلام ناگونجێ و پێچەوانەی نەریت و واقعی كۆمەڵگەی كوردی و ئاشتی كۆمەڵایەتییەو ئەگەری لێكەوتەی خراپی بۆ سەر شیرازەی خێزان هەیە، داواكارین لەپەرلەمانی كوردستان پرۆژەی ناواقعی و نەگونجاو بەكلتورو واقعی میللەتەكەمان نەخاتە بەرنامەی كارو  هەوڵی بەیاساكردنی نەدات، چونكە دەركردنی یاسا بۆ خزمەت و بەرژەوەندی هاووڵاتیان و كۆمەڵگەیە نەك زیاتركردنی كێشە». هاوكات شێركۆ جەودەت، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» هەموو فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان رێككەوتووین لەسەر ئەوەی پرۆژەیاساكە دەبێت هەموار بكرێتەوەو هیچ دەقێكی تێدا نەبێت پێچەوانەی شەریعەتی ئیسلام بێت». هاوشێوەی ناو پەرلەمان، لەدەرەوەی پەرلەمانیش راو بۆچوونەكان سەبارەت بەیاساكە دابەشبوون،  لەوبارەیەوە هاوژین زیبا ژنە فێمینیست و چالاكی ژنان بەهاوڵاتی وت:»پرۆژە یاساكە بەگشتی باشە لەگەڵ ئەوەی كەپێویستەو ئەم باسانە وا دەردەكەون كە نوێ بن بۆ بەشێك لەپەرلەمانتاران كە دەبوو زۆر ئاگایانەتر مامەڵە لەگەڵ پرسەكاندا بكەن، توندوتیژی بەرامبەر بەژنان لەدنیادا یاسا كۆنترۆڵی كردووەو  پێویستە لێرەش یاسا بەرقەراربێت بۆ نەهێشتنی توندوتیژیی». هاوكات شۆخان ئەحمەد رەشید پارێزەری راوێژكارو سەرۆكی رێكخراوی هاریكاری یاسایی ژنان كەئامادەی كۆبوونەوەكەی پەرلەمان بوو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەڕاستی ئێمە لەم رۆژە دەترساین كەئەم یاسایە بەسەلامەتی لەم خولە دەرناچێت، ئەمەش هۆكاری خۆی هەیە، لەگەڵ رێزم بۆ هەندێك لەپەرلەمانتاران، زۆربەیان باكگراوندی مەعریفی‌و یاساییان نییەو بەشی هەرە زۆریشیان وامان هەستكرد، ئێست یاساكە دەبینن، بۆیە زۆر بەتوندی دژی بوون». وتیشی:» لە2015وە ئێمە هەمواری یاساكەمان ئامادەیەو حەزمان دەكرد بیدەین بەپەرلەمان، بەڵام بەڕاستی وەكو وتم لەم خولەدا بەهۆی كەم ئەزمونی پەرلەمانتاران پەیوەست بەپرسە یاساییەكان، نەمانوێرا ئەوەبكەین، چونكە شارەزاییان نییە». بەوتەی شۆخان ئەحمەد «زۆربەی زۆری پەرلەمانتاران لەگەڵ ئەوەبوون ئەم یاسایە رەتبكرێتەوە بەو هۆیەشەوە گرژی‌و ئاڵۆزیی دروستبوو، ئێمەش وەك پارێزەران‌و رێكخراوەكان پێمانوایە ئەگەر رەتبكرێتەوە باشترە لەهەمواركردنەوەی بەمشێوەیەی ئێستا، بۆیە رایدەگەیەنین شوكرین بەوەی پێشترو ئێستا دەستكاریی نەكرێت».

سەركۆ جەمال بانكی رافیدەین و چەند بانكێكی دیكەی عێراق ئامادەییان نیشانداوە لەهەرێمی كوردستان لقی خۆیان بكەنەوەو هاووڵاتیانی هەرێم لەپێشینەكانیان سودمەند بن، بەڵام دەستبەسەرداگرتنی موڵكەكانیان لەهەرێمی كوردستان لەلایەن حزبەوە رێگری سەرەكییە لەكردنەوەی لقی بانكەكانیان، شارەزایەكی بانكیش دەڵێت ئەگەر ئەو بانكانە لقەكانیان لەهەرێم بكەنەوە بازاڕ دەبووژێتەوە. عێراق لەهەرێمی كوردستان ژمارەیەك لقی بانكی حكومی كردووەتەوە وەك لقی بانكی رەشید، ، تی بی ئای، لەگەڵ ژمارەیەك بانكی دیكەی ئەهلی، بەڵام لەكاتی پێدانی قەرز لەبانكەكانەوە كێشە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم دروستدەكرێت، چونكە لەڕێگەی هەژماری كارتی بانكییەوە قەرزەكان دەدرێت، بەڵام لەهەرێم ئەو هەژمارە نییەو نادرێتە هاووڵاتیان تاوەكو هاوشێوەی ناوچەكانی دیكەی عێراق هاووڵاتیانی هەرێمیش لەو خزمەتگوزارییە سوودمەند بن. بانكی رەشید بانكێكی حكومەتی عێراقییەو ساڵی 1988 دروستكراوە، بانكێكی بازرگانیەو 162 لقی لەناوخۆی عێراقدا هەیە، ئەو بانكە لەبوارەكانی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و پشتیوانی دارایی كاردەكات، لەئێستاشدا فەرمانبەرانی ئاگاداركردووەتەوە بەپێدانی 40 ملیۆن دیناری قەرز بۆ كڕین یان دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون. بەوتەی شارەزایانی ئابووری نەكردنەوەی لقی ئەو بانكانەش لەهەرێم كاریگەری لەسەر تاكی هەرێم دەبێت، چونكە بەكردنەوەیان دەتوانرێت قەرز وەربگیرێت و مامەڵە داراییەكانیان ئەنجامبدەن و بەوەش هەلی كاری زیاتر دەڕەخسێت و بازاڕیش جموجوڵی باشتری تێدەكەوێت. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی راگەیاند:» بانكی رافیدەینی حكومی، رۆژی  یەكشەممەی رابردوو، لەسەر داوای ئەوان، نووسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق كرد بۆ ئەوەی لقەكانی لەهەرێم بكاتەوە تاهاووڵاتیانی هەرێمیش سودمەندبن لەقەرزو پێشینەكانی بانكەكە». وتیشی:» باس لەڕێكارە كارگێڕی و یاساییەكان كراوە كەپێویستە لەلایەن هەردوو حكومەتی هەرێم و فیدراڵەوە بۆ ئەو كارە ئەنجامبدرێن و بانكی رافیدەینیش بەنووسراو داواكارییەكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ كردووە بۆ وەرگرتنی رەزامەندییان لەسەر دووبارە كردنەوەی لقەكانی بانكەكە لەپارێزگاكانی هەرێم و لەئایندەیەكی نزیكدا وەزارەتی دارایی عێراق وەڵامی نووسراوەكە دەداتەوە». سەبارەت بەكردنەوەی لقی بانكەكانی عێراق لەهەرێم، ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:» پێشتر بانكی رافیدەین زۆر ئامادەیی هەبوو بۆ كردنەوەی لقەكانی لەكوردستان تەنها مەرجەكەی ئەوەبوو لەسلێمانی هەشت موڵكی هەیە دەستی بەسەرداگیراوە دووانی بۆ بگەڕێننەوە، بەهەمانشێوە لەهەولێر هەشت و لەدهۆكیش پێنج موڵكی هەیە كەسەردەمی بەعس موڵكی بووە، بەڵام دوای راپەڕینی ساڵی 1991 حزبەكان دەستیان بەسەرداگرتوون و نایاندەنەوە». ئەو ئەندامەی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق وتیشی:» بانكەكانی عێراق هیچ گرەنتییان نییە لەهەرێم بۆیە هیچ بانكێكیان ئامادەنین لەهەرێم لق بكەنەوە، جگە لەوەی حكومەتی هەرێم دەستكاری 42 لقی بانكی عێراق و دەرەوەی عێراقیشی كردووەو بەوهۆیەشەوە بانكەكانی دیكە ئامادەنین لەهەرێم لق بكەنەوە، بەتایبەتیش بانكی رافیدەین و رەشید داوای گرەنتییان كردووە». وەك ئەحمەدی حاجی رەشید دەڵیت «بانكی زۆر هەن لەهەرێمی كوردستان بەڵام بەشێكی زۆریان بیانین، بەشێكیشیان بانكی ئەهلی عێراقین، بەڵام بانكە حكومیەكانی عێراق لەبەرئەوەی حكومەتی هەرێم گرەنتی بانكییان ناكات هاووڵاتیانی هەرێم بێبەش بوون لەخزمەتگوزارییەكانی ئەو بانكانە». گوڵاڵە سدیق شارەزای بانكی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بانكی رافیدەین كە بانكێكی حكومی عێراقییە، ناوبەناو لەمژدەكانی بۆ خەڵكی عێراق بەردەوامەو هەر وەرزەو كۆمەڵێك مژدە دەدات بەهاووڵاتیانی عێراق، بەڵام مژدەكانی هاووڵاتیانی هەرێم ناگرێتەوە، لەوانە سلفەی 150 ملیۆنی و 100 ملیۆنی و 50 ملیۆنی، چەند مانگێك پێش ئێستا لە بەهاری 2022 نوسینگەی راگەیاندنی بانكی رافیدەینی عێراق ئاگادارییەكی بڵاوكردەوە كە تێیدا هاتبوو (10) ملیۆن دینار وەك سولفە دەداتە خوێندكارو مامۆستاو تووێژەران لەزانكۆكانی عێراق بە(حكومی و ناحكومی)ییەوە، پێشتریش، بانكی رافیدەین، رایگەیاندبوو بانكەكەیان قەرزی (60) ملیۆن دیناری دەدات بەفەرمانبەران و خانەنشینان بەمەبەستی كرینی ئۆتۆمبێل، بەزیادەی 4%ی كۆی قەرزەكە». وتیشی:  «قەرزەكانی بانكی رافیدەین، فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە، لەئەگەری كردنەوەی لقی بانكی رافیدەین لەكوردستان، بەپێی ئەو پێشینەو ئەزموونانەی خەڵكی كوردستان هەیەتی لەگەڵ حكومەتی هەرێم، لەو بڕوایەدا نین حكومەتی هەرێم رێگەبدات (هاوڵاتی و فەرمانبەر) لەم قەرزانە سودمەند بن، خۆ ئەگەر سودمەند ببن بێگومان خەڵكێكی زۆر سودی لێدەبینێت و بازاڕیش دەبووژێتەوە». پێش دوو هەفتە بانكی رافیدەینی حكوومی لەعێراق كە قەرزو پێشینە بەهاووڵاتیان دەدات، نووسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق كردووە بۆ ئەوەی لقەكانی بانكەكە لەهەرێمی كوردستان بكاتەوە. بانكی رافیدەین، چەندین ئۆفەری پێدانی قەرزو پێشینەی بۆ هاووڵاتیان هەیە، وەكو پێدانی 100 ملیۆن دینار پێشینەی خانووبەرە و 50 ملیۆن دینار قەرزی كارو قەرزی كڕینی ئۆتۆمبێل و پێشینەی هاوسەرگیری. هاوكات رێبوار ئەوڕەحمان ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»تەنها كێشەی ئەو بانكانەی عێراق كە لەهەرێمی كوردستان لق ناكەنەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەدیاریكراویش پارتی و یەكێتین، چونكە جگە لەزەوییەكانیان بیناكانیشیان دەستی بەسەرداگیراوە». وتیشی:»ئەو بانكانە بەئێمەیان وتووە هیچ مەعقول نییە ئێمە بینامان هەبێت لەهەرێمی كوردستان و دەستی بەسەرداگیرابێت بەڵام بچینە خانووی كرێوە». بەوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق «ئەگەر ئەو لقانە لەهەرێم بكرێنەوە 17 جۆر پێشینەو سلفە دەدەنە هاووڵاتیانی هەرێم و بووژانەوەی زۆر روو لەهەرێمی كوردستان دەكات، چونكە هاووڵاتیانی هەرێم دەتوانن بەڕێوشوێنەكانی ئەو بانكانە پارە رابكێشن». پێشتر وسام ئەحمەد، بەڕێوەبەری راگەیاندنی بانكی رافیدەین، رایگەیاندبوو: « بانكەكەمان لەتوانایدا هەیە پێشینەو قەرز بدات بەهاووڵاتیان و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی فەرمانبەرو هاووڵاتیانی دیكەی عیراق، هەر كاتێك لەلایەن حكومەتەوە فەرمانمان پێبكرێت و رێنمایی دەربچێت، ئامادەین لقەكانی خۆمان لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بكەینەوەو دەست  بکەین بەپێدانی سلفەو قەرز بەهاووڵاتیان و فەرمانبەران». ئەو بەرپرسەی بانكی رافیدەین، ئاماژەی بەوەشكردبوو « نەبوونی لقی بانكەكە لەشارەكانی هەرێم، هۆكاری پێنەدانی قەرزە بەفەرمانبەرو هاووڵاتیانی هەرێم و  بۆ كردنەوەی لقی بانكی رافیدەین، پێویستە حكومەتی عێراق رەزامەندی دەرببڕێت». هاوڵاتی چەند جارێك بۆ وەرگرتنی رای حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیوەندی بەجوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێم و چەند بەرپرسێكی دیكە لەئەنجومەنی وەزیران كرد، بەڵام پەیوەندیەكانیان بەردەست نەبوون.

هاوڵاتی  دوابه‌دوای كۆتاییهاتنی چله‌ی كوژرانی ئیمام حسێن و ئاساییبوونه‌ی ژیانی هاووڵاتیانی به‌غداو ناوچه‌كانی ناوه‌ڕاست و باشووری عێراق، دۆخی سیاسی عێراقیش تاڕاده‌یه‌ك خه‌ریكه‌ به‌ره‌و هێوربوونه‌وه‌ ده‌ڕوات و مانۆڕو جموجۆڵه‌ سیاسییه‌كانی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانیش ده‌ستیپێكردووه‌. ره‌نگه‌ درووستكردنی هاوپه‌یمانێتییه‌كی نوێ به‌ناوی (به‌ڕێوبردنی ده‌وڵه‌ت) كه‌ له‌لایه‌ن چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی و پارتی و یه‌كێتی و سیاده‌و عه‌زم (به‌بێ ره‌وتی سه‌در) پێكدێت گرنگترین رووداو نوێ بێت له‌دۆخی سیاسی عێراقدا ئه‌ویش به‌و پێیه‌ی له‌چه‌ندمانگی رابردوودا لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی عێراق به‌سه‌ر دوو به‌ره‌دا دابه‌شبووبون كه‌ئه‌وانیش به‌ره‌ی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی و به‌ره‌ی رزگاری نیشتمان بوو. سه‌باره‌ت به‌درووستكردنی هاوپه‌یمانیه‌تی (به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت)، رۆژنامه‌ی (شه‌رقولئه‌وسه‌ت) ئاشكرایكردووه‌: له‌ناو چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیدا، ده‌وڵه‌تی یاسای (نوری مالیكی) سووره‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه‌ درووستبكرێت به‌جۆرێك به‌ر له‌هه‌مووان به‌ڕێوه‌به‌ری نووسینگه‌ی مالیكی رایگه‌یاند كه‌شتی ئه‌و هاوپه‌یمانێـتییه‌ كه‌وتووه‌ته‌ڕێ، به‌ڵام ناڕه‌زایه‌تی جه‌وهه‌ری چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌كی ناو چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی وایكردووه‌ كه‌شتییه‌كه‌ هێشتا له‌كه‌ناردا له‌نگه‌ری گرتبێت. گرنگترین ئه‌و ناڕه‌زایه‌تیانه‌ش له‌سێ خاڵی سه‌ره‌كیدا خۆیان ده‌بیننه‌وه‌، یه‌كه‌میان به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی وه‌ك (هادی عامری) داوایكردووه‌ پێش راگه‌یاندن گره‌نتی له‌موقته‌دا سه‌دره‌وه‌ وه‌ربگیرێت كه‌ئه‌ویش به‌چوون بۆ لای بۆ حه‌نانه‌ ده‌بێت، به‌ڵام مالیكی دژی ئه‌وه‌ بووه‌و داوایكردووه‌ له‌مۆته‌كه‌ی سه‌در خۆیان رزگاربكه‌ن. دووه‌م ناڕه‌زایه‌تیش له‌لایه‌ن عه‌مار حه‌كیمه‌وه‌ بووه‌ كه‌داوایكردووه‌ حكومه‌تێك له‌سه‌ربه‌خۆكان و نوێنه‌رانی هێزه‌ ناڕازییه‌كان درووستبكرێت، سێیه‌م ناڕه‌زایه‌تیش له‌لایه‌ن حه‌یده‌ر عه‌بادی سه‌رۆكوه‌زیرانی پێشووتره‌وه‌ بووه‌ كه‌پێی وابووه‌ پێویسته‌ محه‌مه‌د شیاع سودانی له‌كاندیدكردنی بۆ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیرانی بكشێته‌وه‌ چونكه‌ جێگای ناڕه‌زایی خه‌ڵك و سه‌درییه‌كانیشه‌. له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی پارتی دیموكراتی كوردستانیش كه‌پێشتر له‌هاوپه‌یمانی سه‌درییه‌كان له‌دژی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی و ئێستا له‌م هاوپه‌یمانێتییه‌ نوێیه‌دایه‌، ڤیان سه‌بری، سه‌رۆكی فراكسیۆنی پارتی له‌ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، ده‌ڵێت:  له‌كاراكردنه‌وه‌ی په‌رله‌مانی عێراق بۆ دیاریكردنی سه‌رۆك كۆمار و پێكهێنانی حكومه‌تی عێراقدا، پارتی دیموكراتی كوردستان به‌پێی شایسته‌ ده‌ستوورییه‌كانی خۆی به‌شداری ده‌كات. ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ هێشتا پارتی و یه‌كێتی له‌سه‌ر یه‌ك كاندید بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆمار رێكنه‌كه‌وتوون و به‌پێی لێدوانه‌ فه‌رمییه‌كانی هه‌ردوولاش بێت هیچ یه‌كێكیان سازشیان له‌سه‌ر كاندیده‌كه‌ی خۆیان نه‌كردووه‌، هه‌ر به‌هه‌مان هۆكار چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی داوایكردووه‌ كه‌ئه‌و دوو حزبه‌ خۆیان یه‌كلایی بكه‌نه‌وه‌و به‌یه‌ك كاندیده‌وه‌ بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆمار بڕۆنه‌ په‌رله‌مان. هاوكات وابڕیاره‌ دوای نزیكه‌ی چوار مانگ له‌ڕاگرتنی كۆبوونه‌وه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران به‌هۆی خۆپیشاندانی لایه‌نگرانی سه‌دره‌وه‌، رۆژی چوارشه‌ممه‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق كۆبوونه‌وه‌كانی ده‌ستپێبكاته‌وه‌و ده‌نگ له‌سه‌ر ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن و هه‌ڵبژاردنی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران بدات. حكومه‌تی عێراقیش رێوشوێنی ئه‌منی توندی له‌به‌غداو ناوچه‌ی سه‌وز گرتۆته‌به‌ر بۆ هه‌ر ئه‌گه‌رێك له‌كاتی كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان. ئه‌گه‌ر به‌پێی ئه‌و هاوكێشه‌یه‌ نوێیه‌ بێت كه‌باسی لێوه‌ده‌كرێت، ژماره‌ی په‌رله‌مانتارانی هاوپه‌یمانێتی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت به‌بێ په‌رله‌مانتارانی سه‌در (كه‌پێشووتر ده‌ستیان له‌كاركێشاوه‌ته‌وه‌) نزیكه‌ی 273 په‌رله‌مانتاره‌، كه‌ده‌نگی ئه‌م ژماره‌یه‌ش ده‌توانێت سه‌رۆك كۆمار ده‌ستنیشانبكات (سه‌رۆك كۆمار پێویستی به‌ 220 ده‌نگ هه‌یه‌)، دواتریش سه‌رۆككۆماری نوێ كه‌سێك بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت راده‌سپێرێ كه‌پێویستی به‌ده‌نگی نیوه‌ كۆ یه‌كی په‌رله‌مانتاران هه‌یه‌. هه‌موو ئه‌مانه‌ش له‌كاتێكدایه‌ وابڕیاره‌ هێزه‌ ناڕازییه‌كان له‌ ١ی تشرین خۆپیشاندان ده‌ستپێبكه‌نه‌وه‌.

به‌رپرسێكی كۆمه‌ڵه‌ بۆ هاوڵاتی: هێزه‌ خۆجێییه‌كان چه‌ند جارێك ئاگاداریان كردووینه‌ته‌وه‌ سنووره‌كه‌ چۆڵ بكه‌ین. هاوڵاتی به‌رپرسێكی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی ئێران ده‌ڵێت، تا حكومه‌تی هه‌رێم به‌فه‌رمی داوایان لێنه‌كات ئاماده‌نین ناوچه‌كانیان چۆڵبكه‌ن، به‌رپرسێكی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانیش ده‌ڵێت، ئاسایشی چۆمان ئاگاداری كردووینه‌ته‌وه‌ ناوچه‌كه‌ چۆڵ بكه‌ین، به‌ڵام چۆڵی ناكه‌ین. له‌كاتێكدا 11 رۆژه‌ ناڕه‌زایه‌تی له‌ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و ئێران دژ به‌ كوشتنی ژینا ئه‌مینی كچه‌ كوردی رۆژهه‌ڵات درێژه‌ی هه‌یه‌، پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ژێر فشاری ئێراندا سێ هێزی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ئاگاداركردووه‌ته‌وه‌ ناوچه‌ی باڵه‌كایه‌تی چۆڵبكه‌ن. سێ هێزه‌كه‌ی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان ( كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان، كۆمه‌ڵه‌ی  شۆڕشگێری زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران و حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران)  رۆژی سێ شه‌ممه‌ 27-9-2022 كۆبوونه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجامداوه‌ و بڕیاریانداوه‌ مل بۆ ئه‌و فشارانه‌ نه‌ده‌ن كه‌ پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ چۆڵكردنی ناوچه‌كانیان لێیان ده‌كات، كه‌ پارتیش له‌ژێر فشاری ئێراندا داوای چۆڵكردنی ناوچه‌ی باڵه‌كایه‌تی لێكردوون. سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌رپرس له‌ كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان كه‌ نه‌یویست ناوی بهێنرێت به‌هاوڵاتی وت:" دوای ئه‌وه‌ی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ رێگه‌ی ئاسایشی چۆمانه‌وه‌ ئاگاداری كردینه‌وه‌ كه‌ ده‌بێت به‌په‌له‌و ئه‌مشه‌و باره‌گاكانمان له‌ باڵه‌كایه‌تی و سیده‌كان و برادۆست بكشێینه‌وه‌ و بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ زڕگوێزو كۆیه‌، رۆژی سێ شه‌ممه‌ 27-9-2022 كۆبوونه‌وه‌ی هه‌رسێ حزبه‌كه‌ به‌ڕێوه‌چوو بڕیاردرا كه‌ نه‌كشێینه‌وه‌". وتیشی: "ئێران هێزێكی زۆری هێناوه‌ته‌ سنوره‌كه‌و به‌رده‌وام تۆپباران ده‌كات و ئه‌گه‌ر پارتیش گه‌مارۆمان بدات زۆر سه‌خت ده‌بێت بۆمان و هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌شیان لێكردووین بازگه‌كانمان به‌سه‌ردا دابخه‌ن". هاوكات كاكۆ عه‌لیار، ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێر به‌هاوڵاتی وت:" تاوه‌كو ئێستا هیچ داوای فه‌رمی له‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ نه‌هاتووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی سه‌نگه‌ره‌كانی سه‌ر سنوور چۆڵبكه‌ین، به‌ڵام هێزه‌ ئه‌منییه‌خۆجێییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ سیده‌كان و باڵه‌كایه‌تی به‌ حیزبه‌كانیان وتووه‌، له‌ سنوور دووربكه‌ونه‌وه‌". كاكۆ عه‌لیار وتیشی:"ناوه‌ندی هاوكاریی حیزبه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان كۆبوونه‌ته‌وه‌ و هاوڕابوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نامه‌یه‌ك ئاراسته‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بكه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی بۆ هه‌ماهه‌نگی زیاتر له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ و لایه‌نی په‌یوه‌ندیدار بكه‌ن". فشاری پارتی دیموكراتی كوردستان له‌كاتێكدایه‌، ئێران چه‌ند ساڵێكه‌ فشار له‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و عێراق ده‌كات، ئه‌و هێزه‌ كوردیانه‌ هه‌رێمی كوردستان جێبهێڵن و باره‌گاكانیان چۆڵبكه‌ن چه‌ند جارێكیش مووشه‌كبارانی كردوون و ناوبه‌ناویش تۆپبارانیان ده‌كات.  

هاوڵاتی ئەو 55 پرۆژەیەی قوباد تاڵەبانی بڕیاریداوە دەستیانپێبكرێتەوە تائێستا پێنج پرۆژەیان راگیراون و دەستیان پێنەكراوەتەوەو ئەوە لەكاتێكدایە زیاتر لەهەزار پرۆژە لەسلێمانی بەهۆی پێنەدانی پارە بەبەڵێندەران راگیراون و نزیكەی هەزار بەڵێندەریش مایەپووچ بوون.  سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستانیش دەڵێت وەبەرهێنان لەسلێمانی نەوەستاوە،و هەر پرۆژەیەكی وەبەرهێنانیش نرخی راستەقینەی زەویەكەی چەند بێت، دەبێت ئەو پرۆژەیەی كە لەسەری دروستدەكرێت 300%ی نرخی زەوییەكەی بێت ئەگەر وانەبێت لەوەبەرهێنان پەسەندناكرێت. عەزیز سەعید بەڕێوەبەری گشتی وەبەرهێنانی سلێمانی لەسلێمانی بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەكۆی 157 پرۆژەی وەبەرهێنان 50 پرۆژە بەفشاری جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردووەتەوە». وتیشی:»لەو 55 پرۆژەیەی بڕیاربوو دەستپێبكرێنەوە، ئێستا 50 پرۆژەیان دەستیان پێكردووەتەوە، پێنجیان بەهۆی ئەوەی وەبەرهێنەرەكان نەهاتوون بەدەم كارەكانیەوە راگیراون». هەر سەبارەت بەدەستپێكردنەوەی پرۆژەكان لەسلێمانی، محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێم بەهاوڵاتی وت:»وەبەرهێنان لەسلێمانی نەوەستاوە، دوو هەفتە لەمەوبەر سەردانی پرۆژەی میران سیتی و پرۆژەی بەبازاڕكردنی گەنمم كرد، كە مانگی 10 كۆتایی دێت، پرۆژەی بیناسازی هەیە، بەشێك لەو پرۆژانەی پێشتر پەسەندكرابوون و زەوییان بۆ تەرخانكرابوو و مامەڵەكانیان بۆ رایی نەكرابوون ئەوانە دەستپێكردنیان مابوو، وابڵاوكرایەوە كەڕاگیراون بەڵام رانەگیرابوون تەنها مامەڵەكانیان بەڕێوەنەدەچوو». وتیشی: «هەر پرۆژەیەكی وەبەرهێنان نرخی راستەقینەی زەوی چەند بێت، دەبێت ئەو پرۆژەیەی لەسەری دروستدەكرێت 300%ی نرخی زەوییەكەی بێت، ئەگەر وانەبێت لەوەبەرهێنان پەسەندناكرێت، ئەگەر پێشتریش كرابێت هەوڵدەدەین سەرمایەكەی پێ زیاتربكەین و شتی دیكەی لەگەڵ دروستبكات». سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێم باسی لەوەشكرد:» ئەوەی وەزارەتی دارایی پشتیوانی دارایی دەكات پرۆژەی حكومەتە، ئەوەی ئێمەش، كەرتی تایبەت خۆیان دەیكەن و پەیوەندی بەبودجەی حكومەتەوە بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەكان نییە، كێشەی سەرەكی ئێمە لەوەبەرهێنان هەماهەنگییە لەگەڵ لایەنەكانی حكومەت تائەوان ئاسانكاری بكەن مۆڵەتی زیاتر دەدرێتە پرۆژەكان و جێبەجێ دەكرێن». وتیشی: «لەهەڵەبجە و گەرمیانیش پرۆژەی دیكە هەیە پێویستە جێبەجێ بكرێن، بەڵام هیچ پرۆژەیەك لەهەڵەبجە رانەگیراوە». رۆژی 4-9-2022 قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەنجومەنی شارەوانیەكانی سلێمانی و بەڕێوەبەری فەرمانگەكان كۆبووەوە، پرسی سەرەكیش ئەو پرۆژانە بوون كە بەهۆی رۆتینانەوە راگیرابوون، لەكۆبوونەوەكەدا بەرێوەبەری فەرمانگەكان راپۆرتی خۆیان داوەتە جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم. لەو 55 پرۆژەیەی بەهۆی رۆتین و رایینەكردنی كارەكانیان راوەستاون و ئێستا 50  پرۆژەیان دەستیانپێكردووەتەوە لەكۆی زیاتر لە 150 پرۆژە، نزیكەی هەزار پرۆژەش لەسنووری سلێمانی بەهۆی پێنەدانی پارە بە بەڵێندەران، راوەستاون.  دیارترین پرۆژەی سلێمانی كەباس و خواسی زۆری لەسەرە، شەقامی 100 مەترییە كە لەساڵی 2015وە گرێبەستی واژۆكراو بڕیاربوو لەماوەی 36 مانگدا تەواو بكرێت، بەڵام تائێستاش تەنیا 50%ی كارەكانی تەواوكراون. هاوڵاتی ناوی ئەو پرۆژانەی لەسلێمانی دەستیانپێكردووەتەوە بڵاودەكاتەوە: (رۆیاڵ ستی 1 لەگەڕەكی قولەرەیسی)، (رۆیاڵ ستی 2 لەقولەرەیسی)،  (شاستی لەقولەرەیسی)، (شاری سەفین لەقولەرەیسی)، (ئارۆستی لەقولەرەیسی)، (پێشانگەی كۆگای هەمەجۆر لەگوندی كێلەسپی)،  (پرۆژەی ساردەكەرەوەو پێشانگا لەخێوەتە)، (بازرگانی ئاشلی لەكەرتی 1ی مەڵكەندی - دەباشان)، (كۆمەڵگەی گەنجینەی كشتوكاڵی ژاڵە لەبەردەكەڕ)، (كۆگای پترۆكیمیاوی و دەرمان و پێداویستی پزیشكی «مایۆركا» لەسنوری شاری 2020). (كۆمەڵگەی گەنجینەی گومرگی گۆڵدن زۆن لەشاری 2020)، (نەخۆشخانەی گشتی نیوفۆرس لەئابڵاخ)، (پرۆژەی نیشتەجێبوونی فەرمانبەرانی كشتوكاڵ لەكانی سپیكە)، (كۆمەڵگەی گەنجینەو ساردكەرەوە لەهوانە)، (شاری پارێزەران لەقڕگە)، (كۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی ئاسودە لەهۆمەرە كوێرو قڕگە)، (كۆمەڵگەی پەروەردەیی هاوچەرخ لەوڵوبە)، (پرۆژەی بازرگانی لەناوچەی پیشەسازی یەك لەسلێمانی)، (پرۆژەی سەنتەری بازرگانی لەئابڵاخ)، (پێشانگەی مۆبیلیات و پێداویستی ناوماڵ لەئابڵاخ)، (شاری زەیتوون لەقڕگەو قەرەتۆغان)، (شاری شاد لەقولەرەیسی)، (داون تاون لەمەڵكەندی- دەباشان)، (كۆمەڵگەی گەنجینەی ئاسایی ساردكەرەوە لەهوانە شاری 2020)، (شاری ئارام لەمەڵكەندی- دەباشان)، (بانكی جیهان لەهۆمەرەكوێر)، (ئینفنتی تاوەرز لەكانی سپیكە)، (كارگەی بەرهەمە پلاستیكیەكان لەزۆنی 13ی شاری 2020)، (پێشانگەی كەرەستەی كشتوكاڵی لەژاڵە)، (كۆمەڵگەی كۆگاو ساردكەرەوەو گەنجینە لەزۆنی پێنجی شاری 2020)، (كارگەی راستی بۆ بەرهەمە پلاستیكیەكان لەزۆنی 13ی شاری 2020)، (كۆمەڵگەی گەنجینەی مۆدێرن لەسنوری شاری 2020)، (كۆمەڵگەی گەنجینەی ژاڵەی سەروو لەسنووری شاری 2020) ، (شاری كۆگاو تێرمیناڵی ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر لەزۆنی چواری شاری 2020)، ( ریستۆرانتی كییڤ لەزۆنی یەكی پاركی هەواری شار)، (رۆڤار ستی لەمەلا داود)، (رێستۆرانتی خواردنی كوردی و رۆژئاوایی لەمەڵكەندی- دەباشان)، (پرۆژەی مامۆستایانی پۆلی تەكنیك لەكانی سپیكە)، (ژیانەوە لەقولەرەیسی)، (ئەنجۆمۆڵ لەهۆمەرە كوێر)، (ژیان ستی «كۆمەڵگەی نیشتەجێی زانكۆ» لەئابڵاخ)، (لەكژەری مۆڵ لەمەڵكەندی- دەباشان)، (رێستۆرانت و كافتریای لۆناو تاوەری بازرگانی لەمەڵكەندی - دەباشان)، (كۆمەڵگەی خەونەكان لەمەڵكەندی- دەباشان)، (خوێندنگەی شوەیفاتی نێودەوڵەتی لەقولەرەیسی و باوەمردە)، (پرۆژەی كۆمەڵگەی بازرگانی نمونەیی لەئابڵاخ)، (كۆمەڵگەی گەنجینەی كەرەستەی بیناسازی لەزۆنی سێی شاری 2020)، (كۆگاكانی نەوزاد لەناوچەی لۆجیستیك زۆن لەشاری 2020)، (پرۆژەی وێستگەی ئیكۆسیم بۆ چارەسەری خۆڵ و خاشاك لەهوانە)، (بریتش تاوەر لەكەڵەكن)، (شاری شەم لەسورگا)، (پرۆژەی ئەی بی سی تاوەر لەهۆمەرەكوێر)، (شاری كرێكاران لەسلێمانی لەكەرتی ئاوبارە)، (میرڤانۆس تاوەر لەخێوەتە)، (سولی سكای لەكەڵەكن). بەپێی ئەو زانیاریانەی هاوڵاتی لەدەستەی وەبەرهێنان دەستیكەوتوون، بەشێكی زۆر لەو پرۆژانەی دەستیان بەكاركردن كردووەتەوە، مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2020 و ئەوكاتەی بۆ تەواوكردنیان دیاریكرابوو تەواو بووە، كە بەشێكی زۆریان پرۆژەی نیشتەجێبوونن و بەهۆی هاتنی كۆرۆناو سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستان راگیرابوون. لەكۆی ئەو 50 پرۆژەیەش كەكاركردن تێیاندا دەستیپێكردووەتەوە، بەشێكی زۆریان پرۆژەی نیشتەجێبوونن و بەشێكیشیان كۆگاو كارگەن. پێشتر هاوڵاتی لەڕاپۆرتێكدا بڵاویكردەوە لەسلێمانی نزیكەی هەزار پرۆژەو لەسەرجەم پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان زیاتر لە 2500 پرۆژە راگیراون، هەر لەسلێمانی زیاتر لە 900 بەڵێندەر مایەپووچ بوون و زیاتر لە 330 نوسینگەو كۆمپانیاش مۆڵەتی كاركردنیان هەڵوەشاندووەتەوە كە بەوتەی سیروان محەمەد سەرۆكی ژووری بازرگانی سلێمانی هۆكاری سەرەكی ئەو باجەیە كە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە خراوەتە سەر كۆمپانیاو نووسینگەكان و كاركردنیانی ئاستەنگ كردووە.    

هاوڵاتی لێكەوتەكانی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، ئابوری وڵاتانی ئەوروپای رووبەڕووی گرفتی گەورە كردووەتەوە، قەیرانی غاز هەڕەشەی زستانێكی سەخت لەوڵاتانی ئەوروپا دەكات، دوای دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا لەمانگی شوباتی ئەمساڵەوە وڵاتانی ئەوروپا سزایان بەسەر روسیادا سەپاند، قۆڵبادانی یەكێتی ئەوروپاو روسیا بەرەو تاودان دەڕوات، ئەوەش دوای ئەوەی مۆسكۆ هەناردەكردنی غازی بۆ وڵاتانی ئەوروپا بەتەواوی یان بەشێكی بڕی. ناردنی غازی روسیا لەڕێگەی بۆری نۆرد ستریم یەك لە 31ی ئابی ئەمساڵ لەلایەن كۆمپانیای گازپرۆمی روسییەوە راگیرا، مۆسكۆ هۆكارەكەی بۆ كێشەیەك لەتۆڕباینەكانیدا گەڕاندەوە، كەبڕیاربوو یەكەمجار راگیرانەكەی بۆ سێ رۆژ بێت، بەڵام تاوەكو ئێستا نەكراوەتەوە. ئاژانسی «بلومبێرگ»ی ئەمریكی لەزاری سەرچاوە رۆژئاواییەكانەوە بڵاویكردەوە، كەكەمیی غاز لەئەوروپا لایەنیكەم تاساڵی 2025 بەردەوام دەبێت، لەدەستدانی پێداویستی غازی سروشتی روسیا دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی یەدەگی كیشوەرەكە بەخێرایی كاتێك پلەی گەرمی لەمانگەكانی داهاتوودا نزم دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم قەیرانە ئامادەكاری بۆ وزە گەرمكەرەوەكان لەساڵی داهاتوودا قورستر دەكات. هاوكات ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە بڵاویكردەوە، هەناردەكردنی غازی سروشتی روسیا بۆ یەكێتی ئەوروپاو بەریتانیا لەماوەی حەوت مانگی یەكەمی ئەمساڵدا بەبەراورد لەگەڵ هەمان ماوە لەساڵی 2021دا نزیكەی 40٪ دابەزیوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: هەناردەكردنی غازی سروشتی لەڕوسیاوە بۆ ئەوروپا بەبەراورد بەماوەی ساڵانی 2017-2021 لەسەدا 50 دابەزیوە. داوا لەیەكێتی ئەوروپا دەكرێت متمانەی بەتوانای خۆی هەبێت بۆ بەرگرتنی بڕینی تەواوی غازی روسی، كە لە 40% پشتیان پێبەستووەو هەوڵدەدات ئەو رێژەیە كەمبكاتەوە بۆ تەنها لە 9%. پێشتریش ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند: لەكۆتاییدا دەرفەتێك بۆ هەمووان هاتووەتە پێشەوە بۆ ئەوەی خۆیان لەپشتبەستن بەڕوسیاو ئەو قەتیسكردنەی روسیا لەسەر ئەوروپا هەیە كەوزە وەكو چەك بەكاردەهێنێت رزگار بكەن و كاتی ئەوەش هاتووە ئەوروپییەكان رێگاو سەرچاوەكانی وزەی خۆیان هەمەچەشن بكەن. لەبەرامبەردا وەزارەتی دەرەوەی روسیاش دەڵێت: ئەوە ئەمریكا بوو كەقەیرانی دابینكردنی غازی لەئەوروپای وروروژاند، بەپاڵنانی سەركردە ئەوروپییەكان بەرەو هەنگاوێكی «خۆكوژی» بۆ وەستاندنی هاوكاری ئابووری و وزە لەگەڵ مۆسكۆ. سەبارەت بەقەیرانی غاز لەئەوروپا، بەرپرسێكی یەكێتی ئەوروپا ئاشكرایكرد: «وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دەتوانن 225 ملیار یۆرۆ (227.57 ملیار دۆلار) قەرز لەسندوقی بەخشین بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی وزە بەكاربێنن». لەساڵی 2020 وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا رێكەوتن لەسەر دورستكردنی ئەم سندوقە بۆ رزگاركرنی ئەو وڵاتانەی كە رووبەڕووی زۆرترین كاریگەری بوونەتەوە بەهۆی هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوەو تائێستا نزیكەی 800 ملیار یۆری تێدایە. جگە لەوە وڵاتانی ئەوروپا لای خۆیانەوە هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ ئەوەی غاز لەزستانی ئەمساڵدا قەیرانیان بۆ دروستنەكات، بۆ نموونە وەزیری ئابوری ئیتاڵیا دەڵێت: بۆ ئەمساڵ 100 ملیار یۆرۆ بۆ هاوردەكردنی وزە خەرج دەكەن. هاوكات وڵاتانی ئەوروپا هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانی غاز، لەو چوارچێوەیەدا وەزیرانی وزەی 27 وڵاتی ئەوروپا لەبرۆكسل كۆبوونەوەو زنجیریەك رێوشوێنی بەپەلەیان گرتەبەر بۆ كەمكردنەوەی نرخی غازو كارەبا، جۆزێف سیكیلا وەزیری پیشەسازی چیك كەوڵاتەكەی سەرۆكایەتی خولی یەكێتی ئەوروپا دەكات رایگەیاند: لەسەر ئاراستەیەكی هاوبەش رێككەوتوون بۆ رووبەڕووبوونەوەی بەرزبوونەوەی نرخی وزە لەدوای هێرشەكانی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، هاوكات بیرۆكەی بەدەستهێنانی دەستكەوتی گەورە لەوزەی ناوەكی و وزەی نوێبووەوە پێشوازی باشی لێكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵدەدەن بەكارهێنانی كارەبا لەسەدا 10 كەمبكەنەوە وەك هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی قەیرانی غاز، چونكە نرخی كارەبا لەئەوروپا پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ نرخی غاز هەیە. دوای دوو هەفتە لەهێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكراینا، یەكێتی ئەوروپا رایگەیاند، تاوەكو مانگی نۆڤێمبەر كۆگاكانی گازی ئەوروپا بەڕێژەی 85٪ پڕ دەكەن، بەپێی ئەمارەكانی یەكێتی ئەوروپا ئێستا 80٪ی كۆگاكان پڕبوون، بەڵام هێشتا ئەوە نەبووەتە مایەی رەواندنەوەی خەمی ئەوروپییەكان. بۆرییەكانی غازی روسیا بۆ ئەوروپا -نۆرد ستریم 1 گەورەترین بۆری غازی روسیایە بۆ ئەوروپا لەڕووی بڕەوە كەساڵانە 55 ملیار مەترسێجای غازی پێدا رەوانە دەكرا، ئەم دوو هێڵە بەدرێژایی دەریای بەڵتیك دەگاتە ئەڵمانیا، لەدوو ساڵی رابردوودا لەتوانای خۆی زیاتر بەم بۆرییانە هەناردەكراوە، تەنها لەساڵی 2021دا 59.2 ملیار مەترسێجا غازی پێدا هەناردەكراوە. -نۆرد ستریم 2 ئەمە دووەم دوو هێڵی بۆرییە بەهەمان قەبارە، كەساڵی 2021 تەواو بوو، بەڵام ئەڵمانیا دوای هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا رەتیكردەوە كار بەم بۆرییانە بكات، كە بڕیاربوو بەهەمان شێوەی نۆرد ستریم یەك ئەمیش 55 ملیار مەتر سێجا غازی روسیا بگوازرێتەوە. -یامال / ئەوروپا ئەم هێڵە تونای گواستنەوەی 33 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەماوەی ساڵێكداو دەتوانێت بەپێچەوانەشەوە كاربكات و لەڕوسیاوە لەڕێگەی بیلاڕوس و پۆڵەندا دەگاتە ئەڵمانیا، زۆربەی بەپێچەوانەوە كاری كردووە، لەكانوونی یەكەمی 2021ەوە، غاز لەئەڵمانیاوە بۆ پۆڵەندا رەوانە دەكات. -ئۆكرانیا بۆرییەكان توانای هەناردەكردنی زیاتر لە 32 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەساڵێكدا، بەشێكن لەتۆڕی هێڵی بۆری غاز كە لەڕوسیاوە درێژ دەبێتەوەو لەڕێگەی ئۆكرانیاوە تێپەڕدەبێت بۆ ئەوروپاو دەگاتە سلۆڤاكیا. -وەلاخستنی ستریم ئەم هێڵە توانای هەناردەكردنی 31.5 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەدەریای رەشەوە دەگاتە توركیا، بۆ دابینكردنی بازاڕی توركیاو باشووری ئەوروپا. - بلوو ستریم ئەم هێڵە هەروەها بەدەریای رەشدا تێدەپەڕێت بۆ توركیا، توانای هەناردەكردنی 16 ملیار مەترسێجا غازی هەیە. پێشتر روسیا زۆربەی هەناردەی غازی خۆی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە بۆ ئەوروپا دەنارد، بەڵام ئەو بڕانە بەخێرایی پاشەكشەی كرد، مۆسكۆ لەجیاتی ئەوە هەناردەی خۆی بۆ ئەڵمانیا و توركیا زیادكرد. ئۆكرانیا لەساڵی 2015 دا دوای ئەوەی مۆسكۆ دورگەی كریمیای لكاند بەڕوسیاوە، رتیكردەوە راستەوخۆ غاز لەغازپرۆم بكڕێت. پاشان روسیا بەدوای پەراوێزخستنی كیێڤدا دەگەڕا، نەك تەنها بەڕێگای دابینكردنی جێگرەوە، بەڵكو بڕی ئەو غازەشی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە دەگواستەوە كەمبكاتەوە، بەو مانایەی كیێڤ داهاتی كەمتری دەستبكەوێت لە رێگەی كرێی گواستنەوەوە. روسیا لەساڵی 2020دا لەگرێبەستەكەیدا لەگەڵ ئۆكرانیا بڕی هەناردەی غازی لە رێگەی ئەو وڵاتەوە لە 65 ملیار مەترسێجاوە بۆ 40 ملیار مەترسێجا كەمكردەوە. لەلایەكی ترەوە مۆسكۆ لەهەوڵدایە بۆ دۆزینەوەی بازاڕی نوێ‌ بۆ بەرهەمی غازی وڵاتەكەی و جێگرتنەوەی نۆرد ستریم2، لەو چوارچێوەیەدا ئەلێكساندەر نۆڤاك، وەزیری وزەی روسیا رایگەیاند: لەماوەیەكی كورتدا رێككەوتنێك بۆ گەیاندنی 50 ملیار مەترسێجای ساڵانە لەگەڵ چین واژۆ دەكەن و غازەكە لەڕێگەی بۆریی ئەیژن فۆرس 2ـی سیبیریاوە دەگوازرێتەوە.