ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

کاوە ڕەش بەپێی ڕێککەوتنێکی نوێی هەمواركراو، بەریتانیا ساڵانە هەشت ملیۆن پاوەند زیاتر دەدات بەفەرەنسا، بۆ ئەوەی هەوڵبدات ڕێگری لەپەناخوازانی نایاسایی بكات، کەهەوڵی پەڕینەوە دەدەن بە بەلەمی بچووک، لەدەربەندیی ئینگلیزیدا.  هاوکات ئەفسەران و پۆلیسی بەریتانیا بۆ لەمەودوا دەتوانن چاودێری دەورییەکانی ناو فەرەنساش بکەن و بۆیەكەم جاریشە دوای دەرچونی بەریتانیا لەیەكییەتی ئەوروپا، ئەفسەرانی بەریتانیا دەگەڕێنەوە سەرخاكی فەڕەنساو هاوشانی  سنورپارێزەكانی فەڕەنسا ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبەش پێك دێنن.  لەلایەكی دیكەوەش لەماوەی پێنج مانگی داهاتوودا  ژمارە سنورپارێزەكانی فەڕەنسا، لەنزیکەی ٢٥٠ کەسەوە،  بۆ ٣٥٠ کەس زیاد دەكرێن. لەبارەی ئەو ڕێكەوتنە نوێیەش  سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ڕیشی سوناک دەڵێ  "متمانە"ی هەیە کەدەتوانرێت لەو ڕێگایەوە، ژمارەی پەڕینەوەی پەناخوازی نایاسایی بێتە خوارەوە. بەڵام لەگەڵ ئەوەش، هۆشداریدا لەوەی كەئەمە تاكە شتێك نییە کە بتوانێت دۆخەکە بەتەواوی چاك بكات، گوتی ئێمە چاوەڕێی بەڵێن و  هاوکاری زیاترین لەگەڵ فەرەنسا لەچەند مانگی داهاتوو تائەنجامەكەی ببینین. لەبەرمبەردا سەرۆكی حیزبی ئۆپۆزیسۆن، لەپارلەمانی بەریتانیا  سێرکیر ستارمەر،  كەسەرۆکی پارتی کرێکارانە، ڕێکەوتنەكەی بە هەنگاوێکی بچووک بەئاراستەیەکی دروست ناوبردوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش گوتی;  پێویستە كەهەردوو حوكمەتی پاریس و لەندەن،  هەنگاوی مەزنتر بهاون بۆ ڕێگری لەكۆچی نایاسایی و بەرەنگاربوونەوەی تۆڕی قاچاخچیەتی كردن بەمرۆڤەوە. حکومەتی پارێزگاران لەئێستادا، لەژێر فشارێكی زۆردایە  بۆڕێگریی  یاخود، كەمكردنەوەی پەڕینەوەی كۆچبەران لەدەربەندی ئینگلیزیدا، کەئەمساڵ بۆ ئاستێکی وەها بەرزبۆتەوە ژمارەی پێوانەیی تۆماركردوە.  بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکان، تەنها لەئەمساڵدا، تائێستا زیاتر لە 40 هەزار پەناخوازی نایاسایی بەبەلەمی بچووک پەڕینەوە، کەتەنیا لەم کۆتایی هەفتەیەدا، هەزار و 800 کەس گەیشتون.    بەپێی ڕێککەوتنە نوێیەکە، کەسوێلا براڤەرمان، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لەپاریس، لەگەڵ هاوتا فەڕەنسایەكەی واژۆ کردووە، ئەمساڵ بەریتانیا 63 ملیۆن پاوەند دەداتە فەرەنسا، لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو 55 ملیۆن پاوەند بووە. بەپێی ڕێكەوتنی نێوان ئەو دوو ووڵاتە، ئەو پارەیە بۆ خەرجی ئەمانەی لای خوارەوە  بەكاردێت:  لەوانە دابینكردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و ئامێری بینینی شەوانە و جێگیركردنی سی سی تی ڤی، لەبەندەرەكانی فەرەنسا بۆ ڕێگریكردن لەهەوڵدان و پەڕینەوە لەبەندەرانەوە.  لەگەڵ ئەوەش پارەكە بۆ كڕینی سەگی تایبەت و ڕاهێنراو خەرج دەكرێ، بۆدۆزینەوەو ناسینەوەی ئەو كەسانەی هەوڵ دەدەن  لەبەندەرەکاندا بەبارهەڵگر بچنە ناو بەریتانیا. ئەوەی زیاتر پێداگیری لێكراوەتەوە، بونی چاودێرو ئەفسەرانی بەریتانیا دەبێ لەژوورەکانی کۆنترۆڵەوە لەسەر خاكی فەرەنسا، كەبەهاوبەشی ئەفسەرانی فەرەنسی لە ژوورەکانی کۆنترۆڵ و ئۆپراسیۆن جێگیر دەکرێن، بۆ ئەوەی یارمەتیدەرو ئاگاداری یەکتری بكەنەوە، لەجموجۆڵی كۆچبەران.  وەزیری ناوخۆی بەریتانیا، سوێلا براڤەرمان، دەربارەی ئەو ڕێكەوتنە بەپەرلەمانتارانی ڕاگەیاندووە، ئەو ڕێكەوتنامەیە هەنگاوێكی باشە بۆ هاوکاری قووڵترو زیاتر لەداهاتوودا لەگەڵ فەڕەنسا.  ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر پێمان وابێت ئەم ڕێککەوتنە بە تەنیا کێشەکە چارەسەر دەکات؟  ئەوە ڕەنگە ڕاست نەبێت، بەڵام هانی هەمووان دەدەم پشتگیری لەو ڕێككەوتنە بکەن کەئێمە واژوومان كردوە، بۆ ئەوەی بتوانین لەداهاتوودا زیاتر ڕێگری لەكۆچی نایاسایی بكەین. بەشێك لەچاودێران دەڵێن، بەریتانیا پێویستە بەدوای ڕێكەوتنامەیەكی گەورەتردا بگەڕێ لەسەر ئاستی كیشوەری ئەوروپا، بۆ ڕێگریكردن و مامەڵەكردن لەگەڵ كۆچی نایاسایی. هەرچەندە دوای برێكزێت بەریتانیا بەشێك نیە لەسیستەمی كۆچی یەكییەتی ئەوروپا،بەڵام دەشێ  بەشێك نەبێ لەسیاسەتە ناڕێكەكانی كۆچبەری یەكییەتی ئەوروپا. سەرۆكی پارتی كرێكارانی بەریتانیا سێر کیر ستارمەر، دەڵێ پێشوازی لەو ڕێكەوتنامەیە دەكەم، بەڵام زۆر شتی دیكەش هەیە کەپێویستە ئەنجام بدرێت. ناوبراو بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندوە; پێویستمان بەدەزگای تاوانی نیشتمانی هەیە، کەلەپێش هەموانەوە کار بکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو کەسانەی کەقاچاخچیەتی دەكەن بەخەڵكەوە.  هەروەها ڕەخنەی لەمامەڵەکردن لەگەڵ داواکاریەكانی مافی پەنابەری لەبەریتانیا گرت و ئاماژەی بەوەكردوە، زۆربەی خەڵک "شۆک" دەبن، كاتێك ئامارە فەرمییەکان، دەریدەخەن تەنها 4%ی داواکارییەکانی پەنابەریی لەلایەن ئەو کۆچبەرانەی کەساڵی ڕابردوو  پەڕیونەتەوە، مامەڵەیان لەگەڵدا کراوە.  فرانک دێرسین، سەرۆکی شارەوانی (تێتێگێم) لەنزیک شارۆچکەی دانکیغ ی نزیك بەندەری فەڕەنسا، بەڕادیۆی بی بی سی ٤ی ڕاگەیاندوە، زۆربوونی پەڕینەوەکان لەمساڵدا دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سنورێكی كەنارەئاویی ١٧٥ كیلۆمەتری، كەئەمەش پێویستی بەژمارەیەكی ئێجگار زۆر پۆلیس و خەرجی زۆرە، سەرەڕای ئەوەش لەئێستادا پۆلیسێكی زۆر چاودێری و ئەو سنورە دەكەن، بەڵام ئەو ناوچەیەش بۆ خۆدزینەوە و خۆ عەشاردان ئاسانە. لەلایەكی دیكەوە هۆكاری زیادبون و بەرزبونەوەی ئەو ژمارە زۆرەی پەڕینەوە لەئەمساڵدا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هاووڵاتییە ئەلبانیانەی کە ئەو بەندەرە بۆ پەڕینەوەی نایاسایی بەكاردەهێنن.  تەنها ئەم ساڵ و تائێستا ١٢ هەزار ئەلبانی، بەبەکارهێنانی بەلەمی بچووک، گەیشتوونەتە بەریتانیا، لە کاتێکدا لەساڵی ٢٠٢٠دا تەنها ٥٠ کەسی ئەلبانی پەڕیونەتەوە. بەپێی  ئاماری وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا، ڕۆژانە خەرجی و تتێچوی شوێنی مانەوەی پەناخوازان لەو ووڵاتە دەگاتە ٧ملیۆن پاوەند،بۆ جێگیرکردنی پەناخوازان لەهۆتێلەکاندا.   دوایین ئاماری حکومەتیش بۆ ئەم ساڵ تاکۆتایی مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ دەریخستووە کە ١٠٣ هەزار كەیسی داواکاری پەناهەندەیی لەچاوەڕوانی بڕیاری یەكلای كردنەوە دان.  خاتوو براڤەرمان پێشتر دانی بەوەداناوە کەسیستەمی پەناخوازی ووڵاتەكەی شكستی هێناوە بۆیە لەهەوڵی ڕاستكردنەوەو پێداچونەوەدان تێدا. سەرۆك وەزیرانیش، سوناک دەڵێ، کەداواکارییەکانی مافی پەنابەری لەووڵاتەكەی وەك پێویست و خێرا ناڕوات بەڕێوە.

هاوڵاتی دەیان چیرۆكی سەرنجڕاكێش لەژیانی ئەو گەنج و لاوانەی كەژیانیان لەپێناو ناڕەزایەتیی لەدەسەڵاتی ئێران لەدەستداوە هەیە كۆمارو مەهساو غەزالە لەو سەدان كەسەن كە ناویان چووەتە تۆماری پاڵەوانەكانی ناڕەزایەتییەكان. كۆمار دەرئۆفتادە لە (30/10/2022) لەناڕەزایەتییەكانی شاری پیرانشار لەرۆژهەڵاتی كوردستان بەتەقەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران كوژرا. كۆمار كە لاوێكی تەمەن 16 ساڵ بوو بەهۆی ئەوەی هێزە ئەمنییەكان لەمەودای سێ مەترییەوە تەقەیان لێكردبوو بڕێكی زۆر ساچمە بەر لەشی كەوت و دوای رۆژێك مانەوە لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا. كۆمار تەنها 12 كاتژمێر پێش ئەوەی بپێكرێ لەپۆستێكدا لەئینیستاگرام بەزمانی كوردی دەنووسێت: ئێمەی خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەندێكمان لەجەنگ دەكوژرێین، هەندێكمان لەبەندیخانە، هەندێكمان لەشەقام دەمرین، هەندێكمان لەدەریا نوقم دەبین، تەنانەت كەژو چیا سەربەرزەكانیش تۆڵەی تەنیاییان لەئێمە دەكەنەوە، چونكە ئێمە كارمان مردنە. كۆمار لەپۆستێكی دیكەدا نووسیویەتی: لەهەر شتێك زۆرتر، ئازادیتان خۆشبووێت، پۆست و پەیامەكانی كۆماری ئاماژەیەكی روونن بۆ تێڕوانینی ئازادیخوازانەی ئەو لاوەی رۆژهەڵاتی كوردستان تەنانەت باوكی لەكاتی بەخاكسپاردنەكەیدا وتی: ئەگەرچی جەرگ سوتان ئاسان نییە، بەڵام مایەی شانازییە كە كۆمار لەپێناو ئازادی و نیشتیمان گیانی لەدەستداوە. یەكێكی دیكە لەو كەسانەی كەهەر لەناڕەزایەتییەكان گیانی لەدەستدا كچێكی یاریزان و پاڵەوانی تایكواندۆ بەناوی مەهسا مەوگویی بوو كە تەمەنی 19 ساڵ بوو. ئەو كچە وەرزشكارە خاوەنی زایاتر لە 100 میدالیاو خەڵاتی وەرزشی بوو، بەڵام رۆژی (22/9/2022) تەنها شەش رۆژ دوای مەرگی ژینا ئەمینی لەناڕەزایەتییەكانی فولادشەهر لەپارێزگای ئەسفەهان بەچەكی تاپڕ لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە كوژرا. باوكی مەهسا رایگەیاند؛ كچەكەی من كەخاوەنی پشتێنی رەشی تایكواندۆو پەڵەوانێكی وەرزشی بوو بەم شێوەیە كوژرا، بۆیە نابێت لەئاست كوشتنی گەنجان و كچاندا بێدەنگ بین. رێوڕەسمی چلەی مەهسا مەوگویی یەكێك لەجەماوەریترین چلەی كوژراوانی ئێران بوو كەزیاترین خەڵكی شارەكەو دانیشتوانی شاری ئەسفەهان بەشدارییان تێدا كردو لەسەر گۆڕەكەشی بەڵێندرا بەتۆڵەسەندنەوەی خوێنی ئەو كچە پاڵەوانە. یەكێكی دیكە لەو كەسانەی كە بەپاڵەوانی خۆپیشاندانەكان ناودەهێنرێت غەزالە چەلابی تەمەن (33) بوو كە بەكامێرای مۆبایلەكەی دوایین چركەساتەكانی ژیانی خۆی تا پێش تەقەلێكردن و كوشتنی تۆمار كردووە. بەپێی ئەو تۆمارە ڤیدیۆییەی كە غەزالە تەنها چەند چركەساتێك پێش مەرگی تۆماری كردووە، داوا لەخۆپیشاندەران دەكات نەترسن، چونكە ئەوان پێكەوەن، ئەو لەباڵای كچێكی ئازا، هانی خۆپیشاندەران دەدات لەپێناو ئازادی و داوجار بەتەقەی راستەوخۆ هێزە ئەمنییەكانی شاری ئامۆل لەپارێزگای مازندەران لەباكوری ئێران گیانی لەدەستدا. ئەوەی مایەی سەرنجە لەژیانی ئەو كچەدا ئەوەیە دوای ئەوەی گوللـە بەر سەری دەكەوێت و هیچ هیوایەك بۆ زیندوبونی بەدی ناكرێت، لەسەر وەسیەت و راسپەردەیەك كە پێشتر بەكەسوكاری راگەیاندووە؛ ئەندامانی جەستەی ئەو كچە شاخەوان و وەرزشكارە دەبەخشرێتە هەشت نەخۆش. بەخشینی ئەندامانی جەستەی غەزالە ژیانی بۆ زۆر كەس گەڕاندەووەو رەنگە ئەوەش ناوی ئەو وەك پاڵەوانێكی ئازادی و بەخشندەیی بۆ ساڵانێكی زۆر بەزیندویی بهێڵێتەوە.  

ئیمان زەندی زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەهەرێمی كوردستاندا هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حكومی و ناحكومی بۆ ئۆتیزم، لەكۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان لەمانگێكدا ١٥ بۆ ٢٠ حاڵەت تۆمار دەكەین، ئەوە جیا لەوەی خێزانەكان منداڵەكانیان ئۆتیزمی هەیەو تۆماری ناكەن، د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم دەڵێت: ئۆتیزم، گرفتێكی دەماری گەشەییە و پێی دەڵێین (نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ) و لەتەمەنی ١٨ مانگی تا ٢٤ مانگی یاخود دوو ساڵی دەناسرێنەوە، تەمەنی زێڕینیان پێش پێنج ساڵییە بۆ زوو باشبوونەوە ئەویش بەڕاهێنان. رێنوار كوڕەكەی كاكە رەنجدەرەو نۆ ساڵ گیرۆدەی حاڵەتی ئۆتیزم دەبێت، ئەو ئێستا باشبووەتەوەو تەمەنی ١٤ ساڵەو لەپۆلی حەوتە، منداڵانی ئۆتیزم جیاوازن لەمنداڵانی تر، خاوەن دڵێكی باش و میهرەبانن و رقاوی نین لەگەڵ ئەوەشدا زیرەكن. رەنجدەر عەبدولڕەزاق باوكی رێنوارەو بۆ هاوڵاتی و دواو دەڵێت: "كوڕەكەم لەتەمەنی ساڵ و نیو تووشی ئۆتیزم بوو و تێكەڵی منداڵان نەدەبوو، بە تەنها یاری دەكردو هەست و سۆزی نەبوو، بەڵام كە ئێستا باشبووەتەوە خوی گرتووە بە من و دایكیەوە، نازانین بەچی تووشبوە پێیان وتین ئەگەری هەیە دایكی بەسەر سكەوە حەبی خواردبێت یان لەكاتی ئازاری منداڵبوون دایكەكە ئۆكسجینی پێویستی بۆ نەچووبێت و هیچ كێشەی جینات و خوێنیشمان نەبوو، سێ منداڵی ترمان هەیە هیچیان ئۆتیزمیان نیە". وتیشی: "لەتەمەنی شەش ساڵ و نیو راهێنانمان بە رێنوار كرد، زۆر دكتۆرمان گۆڕی و پارەیەكی زۆرمان خەرجكرد بێ فایدەبوو تا لەكۆتاییدا دكتۆرێك راهێنانی بۆ نووسی، لەگەڵ خێزانم بە بەردەوامی راهێنانمان پێدەكرد و هەموو هەفتەیەك بۆ ماوەی نۆ مانگ، هیچ دەرمانێكمان بۆ بەكارنەهێنا، ئێستا باشبووەتەوەو تەمەنی 14 ساڵەو لە خوێندنگایەو پۆلی حەوتە." رەنجدەر وای وت. بەپێی ئامارێكی نافەرمی كە هاوڵاتی دەستیكەوتووە لەسەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەكوردستان هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حكومی و ناحكومی، هەروەها لە ٩٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم ٣٥٠ی لەسەنتەرەكانن. كەمال جەباری سەرۆكی كۆمەڵەی ئۆتیزمی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: ئۆتیزم لەحاڵەتەوە بووە بەدیاردەو رێژەكە مەترسیدارەو لەهەڵكشانێكی بەرچاودایە، لەساڵانی نەوەدەكان تاساڵی ٢٠٠٠ لە ١٥٠ منداڵ یەك منداڵی ئۆتیزم هەبوو، بۆ ساڵی ٢٠١٠ رێژەكە هەڵكشا بۆ ١١٠ منداڵ و لەساڵی ٢٠٢٢ ئێستا لە ٨٠ منداڵ منداڵێك ئۆتیزمیەتی، لەمانگێكدا ١٥ بۆ ٢٠ حاڵەت تۆمار دەكەین، ئەمە لەكاتێكدا هەندێك خێزان نازانن كە كۆمەڵەی ئۆتیزم هەیەو هەندێكی تریان بارو گوزەرانیان باشەو نایەنەوێت نەخۆشی منداڵەكەیان ئاشكرابكەن و هەندێك لەوانەی دۆخی داراییان باشە منداڵەكانیان دەبەنە دەرەوەی وڵات بۆ چارەسەر، وتیشی: "كەیسی ئۆتیزم زۆر فەرامۆشكراوەو بێنازن ئەویش بەهۆی كەمی سەنتەری راهێنانی حكومی و خێرخوازی، سەنتەرە ئەهلیەكانیان ئەو پارەیەی وەریدەگرن پارەیان خەیاڵیە". "خێزانی ئۆتیزم لەوپەڕی شپرزەیی و داڕوخاندان، خێزان هەیە سێ منداڵی ئۆتیزمە كە هەریەكەیان و سیفەتێكی خەیاڵی جیاوازیان هەیە، ناچارن منداڵەكانیان ببەستنەوە كە ئایندەیان ناڕوونە، یان دایك هەیە منداڵە ئۆتیزمەكەی بردووە بۆ ئەوروپاو مێردەكەی جیهێشتوە، ئێمە بەردەوامین لەكردنەوەی لق لەشارەكانی كوردستان، لەسەدا ٨٠ فەرامۆشكراوەو حكومەت بەجددی ناهاتوونەتە سەر خەت، هۆكارێكی تر لەدوای ساڵی ٢٠١٢ ئەو ١٥٠ هەزارەی دەدرا بە ئۆتیزم راگیراوە، هەرچەندە بەڵێندراوە كە سەنتەر بكرێتەوە بەڵام نەچووەتە بواری جێبەجێكردن" كەمال جەباری وای وت. هاوكات ئەلەند ئومێد ١٤ ساڵە بەدەست ئۆتیزمەوە دەناڵێنێت، دوای بردنی بۆ لیژنەی دەروونی رێژەی ئۆتیزمەكەیان بەڕێژەی لەسەدا سەد دەستنیشانكرد، ئەلەند یەك شروبی هێوركەرەوەی بە ٥٠ هەزار بۆ دەكڕن و مانگانە ٣٠٠ هەزار خەرجیەكەیەتی. ئومێد چۆمانی دانیشتوی هەولێرە بەهاوڵاتی وت: "ئەوكاتە لەهەولێر یەك سەنتەری راهێنانی لێبوو ئەهلیش بوو، خەرجی زۆری دەویست بۆم هەڵنەدەسوڕا سەنتەری حكومیش وەری نەدەگرت چونكە دایبیمان پێهەڵدەگرت، خێزانەكەم ئارامیگرتووە و بەردەوام لەگەڵیەتی، پەیوەندی خزمایەتیمان پچڕاوە تاڕادەیەكیش حەز ناكەین كەس بێتە ماڵمان چونكە قسە دەكەن ئەوە بۆ وادەكات! ئەو جوڵە سەیرانە چیە! ڕاهاتوین لەگەڵ كوڕەكەمان بەڵام دەوروبەرمان بێتاقەتمان دەكەن." "كوڕەكەم بیەوێت پێبكەنێت، دەگریەت هیچ قسەیەك ناكات، بەڵام زیرەكە سیستەمی كەناڵەكە بگۆڕم یەكسەر دەیدۆزێتەوە چونكە راهێنانەكانمان سودی هەبوەو باشترە لەڕابردوو، ناچارین رۆژانە دەرمانی بۆ بەكاربهێنین و دیزاینی ماڵەكە بەپێی جموجۆڵی ئەو رێكدەخەین تا سەلامەت بێت، نازانێت بچێت بۆ سەر ئاو و بەردەوام دایبی پێ‌هەڵدەگرین، دوو منداڵی ترم هەیە ئەوان ئۆتیزمیان نیە". ئومێد چۆمانی وای وت. د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم لەگفتوگۆیەكی هاوڵاتیدا بەوردی باسی سەرچاوەی ئۆتیزم دەكات و دەڵێت: "ئۆتیزم، گرفتێكی دەماری گەشەییە پێی دەڵێین (نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ)، دوو تووشبوی ئۆتیزم وەكو یەك نین، هۆکاری ئەوەی كەپێیان دەوترێت ئۆتیزم ئەوەیە، كێشەی هەڵسوكەوتی كۆمەڵایەتیان هەیەو دورەپەرێزن و حەز ناكەن تێكەڵ ببن لەكاتی قسەكردنیش دەنگیان تایبەتەو دەمیان ئاو دەكات، دووەم دووبارەكردنەوەی رەفتارە، یەكەم كەس بەئۆتیزم دەستنیشانكرا (دۆناڵد گرێت تروپلێچ)ی ٨٠ ساڵە بوو و تائێستا دەژی"، و وتیشی: "ئۆتیزم نەخۆشی نیە تائێستا لەكوردستان پێناسەیەكمان دیارینەكردووە، چونكە گروپێك لەپزیشك دەڵێین ئۆتیزم نەخۆشیە دەرمان و ماددەی كیمیایی بەكاردێنن، بەڵام گەر وترا گرفتێكی هزری و فێربوونە ئەوا قوتابخانەیان بۆدادەنرێت، گرفتی (دیڤلۆپمێنتاڵ دیزەیبڵیتیز یان دیڤلۆپمێنتاڵ دیزۆردەز) گرفتی گەشەو پێگەشتنەو درێژخایەنە". لەبارەی ئەوەی ئۆتیزم نەخۆشیەكی دەروونییە ناوبراو رایگەیاند: "ئۆتیزم لەو كتێبەنەدا هەیە كە باسی گرفتەكانی دەرونی دەكات یان زانایانی ئۆتیزم دەڵێین لە دەرونناسی بهێننە دەرەوە لە بایەلۆجی بیناسن چونكە كێشەی دەماریان هەیە، كەسانی ئۆتیزم بەشی پشتەوەی مێشكیان كار دەكات بە پێچەوانەی كەسی ئاسایی، پێش ٢٠١٣ بە پێنج گرفت ڕێژەی ئۆتیزم دیاریدەكراو دواتر لابردرا و كرا بە دوو بەش قورس و ئاسان پێی دەڵێن (گرفتەكانی شەبەنگی ئۆتیزم) قورسەكان ئۆتیزمە ناسراوەكەیە ئاسانەكانیش پێدەچێت هاوڕێی و دراوسێی خوشك و برامان بن نیشانەكانیان زوو دڵیان دەشكێ و كێشەی تێگەشتنیان هەیە"، هەموو ئۆتیزمێك بزوێنەرێكی سروشتی یان ژینگەیی دەریدەخات كە لەجیناتیاندا ئۆتیزم هەیە پێی دەڵین (توریكەر)، بۆ نمونە سمارتفۆن یان تەلەفزیۆن بەهیچ جۆرێك نابێت تاتەمەنی هەژدە مانگی منداڵ تەماشای بكات، چونكە ئەو شاشانە بزوێنەری زۆری هەیە كاردەكاتە سەر مێشكی ئەو منداڵەو ناتوانێت هەموو وێنەو دەنگ و رەنگانە وەربگرێت هەندێكجار منداڵەكە لەحەیبەتا دەگری، تەكنەلۆژیا هۆكاری تووشبون نین، بەڵكو ئەوانەی بنەمای ئۆتیزمیان هەیە بەمانە دەردەكەون". لەبارەی نیشانەو رەفتاری توندوتیژی د.سەید عەلی سەمەدی، پسپۆڕی گشتی گرفتەكانی گەشەو ژیری و ئۆتیزم دەڵێت: "بەداخەوە بەگشتی توندوتیژیان تێیدایە، چونكە كەس لێیان تێناگات و گرفتی دروستكردنی پەیوەندی كۆمەڵگە یان هەستیان هەیە، نیشانەكانیشیان سەیری چاو ناكەن و لەكاتی یاریكردن لاساییكردنەوەیان نیەو زۆرجار دڵەڕاوكێی و ترس و تۆقانی بێهۆیان هەیەو كاردانەوەیان نیەو وەڵام و كاردانەوەیان بەناوی خۆیان نیە، هەروەها لەسەر نووكی پەنجە دەڕۆن، ئەم منداڵانە نە نابیستن نە لاڵ پێیان دەوترێیت (لاڵی هەڵبژاردە) تەنها بەو شتانە لادەكەنەوە كەپێی هەستیارن"، وتیشی: "بەپێی سكیڵەكان لەتەمەنی ١٨ مانگی یان ٢٤ مانگی یاخود دوو ساڵی دەناسرێنەوە، تەمەنی زێڕینیان پێنج ساڵە بۆ زوو باشبوونەوە ئەویش بەڕاهێنان و چارەسەری دوای شەش ساڵی زۆر گرنگە نابێت ئیهمالبكرێت، بەڵكو دەبێت دایك راهێنانی پێبكات چونكە زیاتر شارەزای منداڵەكانیانن، هەیە تەمەنی ٢٠ ساڵە باشبووەتەوە، پێویستە منداڵیان ببەنە لای پسپۆڕێك كە زانیاری هەبێت و لەمنداڵییەوە چاودێری كردبێت، بەڵام بەداخەوە لەكوردستان نیمانە، چونكە پزیشكەكانمان زانیاریان كەمە خۆشیان دانیان بەوەداناوە"، رایگەیاند: "ئۆتیزم زیاتر لەنێو كوڕاندا زۆرترە، بۆ ئۆتیزم هیچ چارەسەرێك نیە تەنها راهێنان و زانستی كۆمەڵگە نەبێت. مامۆستا ئیسرا بەڕێوەبەری هانای ئۆتیزمی خێرخوازی بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: "مانگانە رێژەی منداڵەكان دەگۆڕێت، كاتێك خێزانەكان ئاشنا دەبن بەئۆتیزم ئینجا كەیسەكانیان دەهێنن بەڵام زۆرێكیان زانیاریان لەسەری نیە، ئێستا كاتی وەرزی خوێندنە كەیسەكان زۆربوون، چونكە كاتێك مامۆستاكان وانە بەمنداڵەكان دەڵێنەوە هەست دەكەن ئاسایی نین و هەڵیاندەسەنگێنین حاڵەتەكە ئۆتیزمە، مانگانە ١٠ كەیسی نوێ تۆمار دەكەین تەمەنەكانیان لەنێوان سێ بۆ ١٢ ساڵە"، ناوبراو وتیشی: "راهێنانەكانیش بەتاك و گروپەو گرنگی بەلایەنی دەربڕین و تەركیزو تێگەشتن لەگەڵ جموجۆڵ دەدەین، بەگروپیش پڕۆگرامی (ئەی بی ئەی و سەنڕایس)ە، زیاتر مەبەستمانە تێكەڵی كۆمەڵگەیان بكەین و ئاشنایان بكەین بەیەك تا ئاسایی ببنەوە، خالێكی تر جێبەجێكردنی فەرمانەكانی رۆژانەیان بەنموونە جل گۆڕین و نانخواردن و رێنمایی دەدەین خێزانەكانیان راهێنانەكانیان پێبكەنەوە"، دەشڵێت: "سەنتەرەكەمان نیمچە خێرخوازییە كەمترین نرخ وەردەگرین هەتاوەكو سوودمەندبن، باشبوونەوەیان دەچێتەوە سەر دۆخی منداڵەكە بەماوەی ١٥ مانگ بۆ سێ ساڵ، لەمساڵدا ١٠ كەس باشبوونەتەوەو لەقوتابخانە و باخچەن، سەنتەری تایبەتیش هەیە بۆ ڕاهێنانی گەورەكان".

هاوڵاتی نزیكەی 60 رۆژە ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو بەپێی دوایین ئامار نزیكەی 320 كەس لەو ناڕەزایەتییانەدا كوژراون و بەبڕوای چاودێران ژنان رۆڵی گەورەیان لەدرێژەكێشانی ئەو ناڕەزایەتییانە هەبووە كە دەسەڵاتی لەرزۆك كردووە. ئەگەرچی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەزموونی زۆری لەسەركوتی ناڕەزایەتییەكانی وڵاتەكەیدا هەبووەو لە رابردووشداو لەخراپترین دۆخدا نزیكەی هەشت ساڵ لەگەڵ رژێمی سەدام حسێن لەجەنگدا بووە، بەڵام ئەوەی لەئێستای ئەو دەسەڵاتەدا بەدیدەكرێت گەورەترین پەشۆكاویی و ئاڵۆزییە كە بەرۆكی دەسەڵات و سیاسەتی نێودەوڵەتیی ئەو كۆمارەی گرتووە. خۆپیشاندانەكان دژی دەسەڵاتی ئێران بە دوورودرێژترین ماوەی ناڕەزایەتیی دژی ئەو دەسەڵاتە ئەژماردەكرێت لە 43 ساڵی رابردوودا بۆیە دەوترێت ئەو ناڕەزایەتییانە زیاتر لەهەمیشەی دەسەڵاتی تارانی لەزۆرك كردووە. بەرفراوانبوون و درێژەكێشانی ناڕەزایەتییەكان وای لەتوندڕەوەكانی باڵی محافزكاری كۆماری ئیسلامی ئێران كرد كەداوای دەستلەكاركێشانەوەی عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەن و تەنانەت تۆمەتی ئەوە خرایە پاڵ شەمخانی كە ئەو تەنها جێی متمانەی حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری پێشوی وڵاتەكە بووە. بابەك نیگەهداری، بەڕێوەبەری ناوەندی تووێژینەوەی ئابوریی پەرلەمانی ئێران رایگەیاندووە؛ 11 ساڵە ئابوریی ئێران لەپاشەكشێدایەو لەساڵی نوێشدا هیچ ئاسۆیەك بۆ باشتربوونی ئابوریی وڵاتەكە بەدیناكرێت. لەلایەكی دیكەوە دەسەڵاتداران رایانگەیاندوە بەدەر لەوەی بەزیانی زیاتر لە 400 ملیۆن دۆلار ئامێرو ئۆتۆمبێل و كەلوپەلی گشتی سووتێنراوە، بەڵام زیانی گەورە بەر كەتی سەرمایەی بیانیی لەوڵاتەكەدا كەوتووە چونكە سەرمایەدارانی بیانی ترسیان لەسەرمایەكانیان لەناوخۆی ئێران بۆ دروست بووەو تەنانەت سەرمایەدارانی ناوخۆش پارەكانیان دەبەنە دەرەوە. رۆژنامەی (ئیعتماد) بڵاویكردووەتەوە هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەیەك ساڵدا بە رێژەی (100%) زیادی كردووە و ئێران بۆ بەرزكردنەوەی بەهای تمەن ناچارە لەهەر چركەیەكدا 45 ملیۆن تمەن دراو چاپ بكات و پێشبینی دەكرێت بەدابەزینی زیاتری بەهای تەمەن چاپكردنی ئەو دراوەش زیاتر بكات، چونكە زۆربەی سەرچاوەكانی داهاتی ئەو وڵاتە كەمیان كردووە. بانكی ناوەندیی ئێران رایگەیاندووە كە پارەی چاپكراوی وڵاتەكەی لەئێستادا پێنج ترلیۆن و 401 ملیار تمەنە.   ژنان پێشەنگی ئازادی و ئازایەتی ژنان كەپێشەنگی ناڕەزایەتییەكان بوون لەپێناو ئازادیدا لەئێستادا رۆڵیان وەك دایك و خوشكیش ئازایەنەیە چونكە زۆربەی ئەوانەی لەباڵای دایكی كوژراوەكان دەردەكەون تەنها شین و رۆڕۆ بۆ رۆڵەكانیان ناگێڕن بەڵكو دەیان تۆماری ئەو دایكانە دەبینرێت و بڵاوكراوەتەوە كە هانی گەنجان دەدەن بۆ بەردەوامبوون لەسەر رێبازی رۆڵە كوژراوەكانیان، بۆیە لەدوای رێوڕەسمی بەخاكسپاردن یان چلەی مەرگی هەر كوژراوێك سەرهەڵدانەكان بەهێزتر دەبنەوە. بەبڕوای كۆمەڵناسانی ئێران ناڕەزایەتییەكانی مەرگی ژینا ئەمینی لەسەرەتادا بۆ ئازادییە كۆمەڵایەتیەكان بوون، بەڵام بەهۆی مامەڵەی خراپی دەسەڵات و بەكارهێنانی توندوتیژیی، شێوازو داواكاریی خۆپیشاندەران گۆڕاوە بۆ داواكاریی سیاسی و نەمانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران و هەر لەو چوارچێوەیەشدا لەزۆربەی دروشمی ناڕەزایەتییەكان كەسی یەكەمی كۆماری ئسیلامی و دەسەڵات كە عەلی خامنەیی-ە دەكرێتە ئامانج. ئەوەی روونە لەخۆپیشاندانەكانی  رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران 25 كچ و ژن كوژراون كەهەشت كەسیان كورد بوون.   زانكۆكان كۆڵەكەی ناڕەزایەتییەكان زانكۆكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران لەیەكەم رۆژی ناڕەزایەتییەكانەوە بەردەوامبوون لە دەربڕینی ناڕەزایەتیی و ئەوەش وایكرد هێزە ئەمنییەكان هێرش بكەنەسەر ژمارەیەك زانكۆ بەتایبەت لەتاران و سنە. بەگشتی  لە 135 زانكۆی گەورەی ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان رۆژانە ناڕەزایەتیی بەڕێوەدەچێت و پڕۆسەی خوێندن لەزۆربەی زانكۆكان هەڵپەسێردراوەو تەنانەت سەرۆكایەتیی زانكۆكانی ئێران بڕیاری داوە چیتر نابێت خوێندكارانی زانكۆ دەمامك بەكاربهێنن.   بۆرسەی تاران بەرەو داڕمان دەڕوات بۆرسەی تاران بەرەو داڕمان دەڕوات و لە 10 رۆژدا زیاتر لەیەك ملیار دۆلاری سەرمایەكەی لەدەستداوە. میدیاكانی ئێران بڵاویانكردووەتەوە لەماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، رۆژانە زیاتر لە 100 ملیار تمەن لەبۆرسەی تاران كشێنراوتەوە و تەنها لە رۆژی شەممە (29/10/2022) 900 ملیار كەدەكاتە نزیكەی 27 ملیۆن دۆلار لەو بۆرسەیە كشێنراوەتەوە. پێگەی ئێكۆ ئێران ئاشكرایكردووە رۆژی یەكشەممە نزیكەی یەك ملیۆن و 500 هەزار دۆلار لە بۆرسەی تاران كشێنراوەتەوە. بەگشتی تەنها لە 10 رۆژدا سێ ترلیۆن و 650 ملیۆن تمەن كە دەكاتە زیاتر لە یەك ملیارو 20 ملیۆن دۆلار لەبۆرسەی تاران كشێنراوەتەوەو پێشبینی دەكرێت ئەگەر ئەو كشانەوەی سەرمایەیە بەو شێوەیە لەبۆرسەی تاران بەردەوام بێت ئەوە لەماوەیەكی كوردتدا تووشی داڕمانی ئابوریی دەبێت. دۆلار نرخی پێوانەیی هەڵاوسان نرخی دۆلار لەبازاڕەكانی ئێران بەرزبوونەوەی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت و پێشبینی دەكرێت نرخی هەر دۆلارێك بگاتە 40 هەزار تمەن و دەزگای هەواڵگری وڵاتەكەش دەستوەردانی بەپەلەی كرد. لە رۆژی پێنجشەممەی رابردوەوە نرخی دۆلار لەئێران بەبەردەوامیی بەرزدەبێتەوەو لەگەڵ كردنەوەی بازاڕەكانی دراوی ئەو وڵاتە لە رۆژی شەممەدا هەر دۆلارێك بەزیاتر لە 36 هەزار تمەن مامەڵەی پێوەكرا. لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار، بەهای زێڕیش بە رێژەی 4% بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی و میدیاكانی سەر بەدەسەڵاتیش لەئێران رایانگەیاند بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بەهۆی نەفرۆشتنی ئەو دراوە بووە لەلایەن نووسینگەكانی ئاڵوگۆڕی دراو لەوڵاتەكەدا. لەگەڵ دەستپێكردنی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران نرخی دۆلار لە 50 رۆژی رابردوودا بەرامبەر تمەن ژمارەی پێوانەیی تۆمار كردووە . پێگەی (تیجارەت نیوز) بڵاویكردووەتەوە رۆژی شەممە (5/11/2022) لەكاتژمێر (4:00)ی ئێوارە بەكاتی تاران نرخی رەسمی هەر دۆلارێك لەئێران 29 هەزار تمەن بووە، بەڵام لە بازاڕەكاندا بە 36 هەزار تمەن مامەڵەی پێوەكراوە. هاوكات راگەیاندنی سەر بەوەزارەتی هەواڵگریی ئێران ناسراو بە (ئیتلاعات) لەبەیاننامەیەكدا ئێوارەی ئەو رۆژە رایگەیاند؛ چەند تۆڕێكی كڕین و فڕۆشی دۆلارو دراوی دەستگیر كردووە كە بەشێوەی وەهمی مامەڵەیان بەدۆلارەوە كردووە. ئیتلاعات ئاشكراشی كرد دەستی بەسەر دوو هەزارو (300) ئەژماری بانكیدا گرتووە كە یارییان بەنرخی دۆلار لەبازاڕەكانی ئێران كردووە.   ئەمریكا كەرتی نەوتی ئێران دەكاتەوە ئامانج واشنتۆن لەدوای خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و  ئێران شەش بەرپرس و 17 كۆمپانیاو 11 كەشتی نەوتهەڵگری سزادا كەزۆرینەیان سەرقاڵی ساغكردنەوەی نەوتی ئێران بوون لەبازاڕەكانی جیهاندا. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا رایگەیاند: ئەو شەش بەرپرس و بازرگانانەی كەهەڵگری رەگەزنامەی سویسراو لوبنان و فەرەنسا بوون لەبازاڕی رەشدا نەوتیان بۆ ئێران فرۆشتوەو 11 كەشتیش بە ئاڵای پەناما، جیبۆتی، لیبری و چەند وڵاتێكی دیكە نەوتی ئێرانیان گواستوەتەوەو 17 كۆمپانیاش لەئیمارات، سویسراو جەزائیرو سەنكافورەو توركیا دەستیان هەبووە لە ساغكردنەوەی نەوتی ئەو وڵاتە لەبازاڕەكانی جیهاندا. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا روونیكردووەتەوە سەرجەم ئەو بازرگان و كەشتی و كۆمپانیایانە لەچوارچێوەی تۆڕێكدا ساختەكارییەكان بۆ ساغكردنەوەی نەوتی ئێران لەبازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا كردووە. روسیا مشت لەوزەی ئێران خۆشدەكات كۆنستانتین سیمۆنۆڤ، بەڕێوەبەری سندوقی ئاسایشی نیشتیمانی روسیا بۆ وزە لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیی وڵاتەكەی ئاشكرایكرد؛ فشارەكانی رۆژئاواو بەتایبەت ئەمریكا دژی تاران لەبەرژەوەندیی مۆسكۆ دەشكێتەوەو چونكە ئەوە وادەكات روسیا لەبواری نەوت و غاز لەئێران لانیكەم 40 ملیار دۆلار قازانج بكات. ئەگەرچی لێدوانی ئەو بەرپرسەی مۆسكۆ ناڕەزایەتیی تارانی لێكەوتەوە، بەڵام روسیا هیچ روونكردنەوەیەكی بڵاو نەكردەوە. ئەو بەرپرسەی روسیا رایگەیاندووە پەیوەندییەكانی تاران و مۆسكۆ لەسەردەمی سۆڤیەت و دوای سۆڤیەتیش هەر ئاڵۆز بووە، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران دوای سزا زۆرەكانی ئەمریكاو ئەوروپا بەتایبەت بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی وڵاتەكە رێبازێكی نوێی سیاسەتی لەگەڵ روسیا گرتووەتەبەر كەئەوەش مایەی خۆشحاڵییە. بەڕێوەبەری سندوقی ئاسایشی نیشتیمانیی روسیا بۆ وزە جەختی لەوە كردووەتەوە كە وڵاتەكەی پلانی درێژ مەوداوی بۆ كەرتی نەوت و غازی ئێران هەیە كە لانیكەم قازنجەكەی بۆ مۆسكۆ دەگاتە 40 ملیار دۆلار. لێدوانی ئەو بەرپرسەی روسیا لەكاتێكدایە لەدوای ساڵی 2018و لەگەڵ توندبوونی سزاكانی ئەمریكا بۆ سەر كەرتی نەوت و غازی ئێران بەوتەی بەرپرسانی تاران ساڵانە زیاتر (100) ملیار دۆلار لەداهاتی فرۆشی نەوت و غازو  بەرهەمە پتڕۆكیماییەكانی وڵاتەكە نەماوە.  

نیگار عومەر شارەوانی كەلار پاركینکی ئۆتۆمبێل لەسەر شەقامەكانی ناوبازاڕ دەكات بەپارەو ئەمەش یەكەم پرۆژەی لەو شێوازەیە لەهەرێمی كوردستان جێبەجێ بكرێت، شۆفێرانیش پێیان وایە ئەم پرۆژەیە بارگرانیە بۆ سەر هاووڵاتی و كۆكردنەوەی داهاتە لەسەر خەڵكی هەژار، شەقامەكان مافی گشتییەو شارەوانی كەلار بەبیانوی رێكخستنەوەی ناو شارەوە پارە لەشۆفێران وەردەگرێت، شارەوانی كەلاریش دەڵێت: پرۆژەکە بۆ خزمەتی هاووڵاتیانەو ئاستەنگ كەمدەكاتەوە. ئەیاد محەمەد، چالاكی كۆمەڵی مەدەنی بەهاوڵاتی وت:» شارەوانی كەلار بەبیانوی رێكخستنەوەی ناو بازاڕی شەقامەكانی كردووە بەشوێنی پاركینكی ئۆتۆمبێل و لەبەرامبەر ئەمەدا پارە لەهاووڵاتیان وەردەگرێت، ئەم پرۆژەیە لەخزمەتی شۆفێران و هاووڵاتیاندا نیەو بەڵكو بارگرانی بۆ هاووڵاتیان دروستكردووە كەدەبێت جارێكی دیكە وەك باجەكانی تر پارە لەبەرامبەر وەستانی ئۆتۆمبێلەكانیش وەربگیرێت». وتیشی: لەبری ئەم پرۆژەیە دەبێت شەقامەكان فراوانبكرێت چونكە لەئێستادا لەیەك شەقامدا ئەم دیوو ئەودیوی شەقامەكان كراوە بەشوێنی وەستانی ئۆتۆمبێل و ئەم پرۆژەیەش ئاستەنگی دروستكردووەو گرفتی بۆ شوفێران دروستكردووە، ئەمە چارەسەر نیە بۆ كەمكردنەوەی قەرەباڵغی ناوشار، بەڵكو دەبێت هەر بینایەك دروستدەكرێت خاوەنی بیناكان ناچاربكرێت شوێنی وەستان بۆ ئوتۆمبێلەكان دابینبكات نەك شەقامەكانی ناوشار داگیربكات و بیانكات بەپاركینی ئۆتۆمبێل بەرامبەر بڕە پارەیەك». ئەكرەم ساڵح سەرۆكی شارەوانی كەلار بە هاوڵاتی راگەیاند:» ئامانجی ئێمە لەم پرۆژەیە رێكخسنەوەی ناوبازاڕی شاری كەلارەو دروستنەبوونی ئاستەنگی هاتوچۆیە بۆ هاووڵاتیان، پرۆژەكەش ئاستەنگی هاتوچۆی بۆ هاووڵاتیان و شۆفێران كەمكردووەتەوە». وتیشی،» لەڕێگەی ئەم پرۆژەیەوە دەتوانرێت داهاتێك كۆبكرێتەوەو چەند گەنجێك تێدا كاربكات و سەرجەم داهاتەكەشی بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێتەوە، تەنها سەدا پانزەی بۆمان هەیە خەرجی بكەین، بڕی ئەو پارەیەش قورساییەكی زۆر ناخاتەسەر هاووڵاتی كە ئوتۆمبێلەكەی لەشوێنێكی سەلامەت دانێت و ئەم پرۆژەیە مافی یەكسانی بۆ هەموو شوفێران دابین دەكات كەشەقامەكان بەكاربێنن». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» هەموو ئیشێكی نوێ خەڵك لێی نیگەرانەو ئێمە ئەو بەشە داهاتەی كەهەمانە بۆ خزمەتی گشتی بەكاردێنین و هەروەك چۆن ئەم شەقامانە موڵكی گشتین و پێویستە شەقامەكانی نێو بازار رێكبخرێتەوە و هەموان وك یەك ئەو شوێنانە بەكاربێنن كە لەپێشوتردا هەندێ شۆفێر شوێنێكی بۆ ئۆتۆمبێلەكەی داگیر دەكرد». ئەركان عوسمان، كەشوفێرە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» من وەك شوفێرێك نیگەرانم لەم پرۆژەیەی ناو بازاڕی كەلار، حكومەت لەجێگەی ئەوەی كارئاسانی بۆ هاووڵاتیان و شوفێران بكات هاتووە شەقامەكانیش كەموڵكی گشتییە كردوویەتی بەپارە، كە ئەمە نیگەرانی لەلای زۆربەی زۆری شۆفێران دروستكردووە، «. « كاتێك كە تۆ ئۆتۆمبێلەكەت جێدەهێڵیت زۆرێك لەشەقامەكان و ئەو شوێنانە كامێرای چاودێری لێنیەو هەرچیەك لەئۆتۆمبێلەكەت بێت كەس بەرپرسیاریەتی هەڵناگرێت، كەئەمە چۆن رێكخستنەوەیەكە لەجێگەی ئەوەی قەرەباڵغی كەمبێتەوە جێگەی وای تێدایە ناتوانیت بەپیادەش هاتوچۆی تێدا بكەیت نەك بەئۆتۆمبێل پێیدا بڕۆیت هەمووی كراوە بەشوێنی وەستانی ئوتۆمبێل، هەرچەندە لەئێستادا بۆ سەعاتێك وەستان 500 دینار وەردەگرێت كە كەمكراوەتەوە گەر لەسەعات زیاتر بێت دەبێتە 1000دینار، داوا دەكەین لەسەرشانی خەڵكی ناوچەكە داهات بۆ حكومەت زیادنەكرێت»، ئەركان عوسمان وای وت.

ڕاپۆرت: عه‌مار عەزیز ساڵانە سەدان دۆنم زەوی لەسنوری قەزاكانی ئاكرێ و بەردەڕەش دەكرێتە برنج، برنجی ئاكرێ لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان بەناوبانگە، ئەوەش لەبەر تام و رەنگ و بۆنی، ساڵانە خەڵكی پارێزگاكانی تر روو لەئاكرێ دەكەن بۆ كڕینی برنج، لەئاكرێ چوار جۆری چەڵتوك دەچێنرێت، شەش مانگی، تەحالف، كەسنەدیتی، عەمبەر، لەهەموویان گرانتر عەمبەرە. شڤان سادق دانیشتووی گوندی دولێجانی سەر بەقەزای بەردەڕەشە، ئەمساڵ كە  شەش دۆنم زەوی چەڵتوكی چاندووە بەهاوڵاتی وت:» پارساڵ 11دۆنم زەوی چەڵتوكی شەش مانگیمان چاندبوو، بەڵام ئەمساڵ بەهۆی سەرقاڵبوونمان بەچاندنی پەتاتە  تەنیا شەش دۆنممان چاند، سەرووی 95 لەسەدی خەڵكی گوند ساڵانە چەڵتوك دەچێنن». «ناوبانگی برنجی ئاكرێ و بەردەڕەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هەموو شتێك بەدەستی خۆمان دەكەین، هەر لەچاندنی تاكۆتاییەی، رێژەی نیشاستە لەبرنجی كوردی زۆرە بەتایبەت ئەوەی ئاكرێ، بەشێكی زۆری جوتیارانی ئەم ناوچەیە بژێوی ژیانیان لەسەر رواندنی برنجە، هەر خێزانێك ساڵانە بەلایەنی كەمی 5 تا 10ملیۆن دینار قازانج دەكات، ئەمەش بۆ خێزانێك كە لەگوند دەژێت داهاتێكی باشە، بەشێك لەبرنجەكەش بۆ خۆمان هەڵدەگرین». «چاندنی برنج كارێكی زۆر قورس نیە، خەڵك لەگوند هاوكاری یەكتر دەكەن، تەنها كەمێك دروستكردن و رێكخستنی شێوازی  چاندنەكەی قورسە، سەرەتا بەتراكتور شوێنەكەی راست دەكرێت ئینجا ئاو بەردەدرێتە ناو زەویەكە، رۆژێكی پێویستە تا هەموو تەڕبێت و زەویەكە ئاو بخواتەوە ئینجا دەكرێتە ماڵك ماڵك و دواتر بنەتۆوی چەڵتوك فڕێدەدرێتە ناو زەویەكە، برنج بۆ ئەوەی جوان بێت پێویستی بەئاوێكی بەردەوام و خاكێكی بەپیت هەیە، هەروەها چاودێریكردنی بەردەوام، ئەگەر پێویستی بەدەرمان و كیمیایی هەبێت پێویستە جوتیار بەكاریبهێنێت، فەرامۆشكردنی دەبێتە هۆی ئەوەی هەم برنجەكەی باش دەرنەچێت هەروەها بەرهەمەكەشی كەمتر بێت»، شڤان سادق وای وت. فازڵ مستەفا، بەڕێوەبەری چاندن لەقەزای ئاكرێ بەهاوڵاتی راگەیاند:»لەساڵی 2021 لەسنوری قەزای ئاكرێ سێ هەزار 274 دۆنم كراوەتە مەرەزە، ئەمساڵ نۆ هەزار و 15دونم كراوەتە مەرەزە، بۆ هەر دۆنمێك بەرهەمەكەی یەك تەن و چارەکێكە، بەرهەمی ئەمساڵ دەگاتە سەرووی 10هەزار تۆن، ساڵانەش هاوكاری جوتیاران دەكەین لەدابینكردنی چەند ئامێرێكی تایبەت بەسپیكردنەوەی برنج و هەروەها كۆنكرێتكردنی چەند شوێنێك تاوەكو جوتیاران لەو شوێنانە چەڵتوكی خۆیان لەمەكینە بكەن و سپی بكەنەوە، هەروەها چەند خولێك دەكەینەوە بۆ چۆنیەتی چاندنی چەڵتوك و چاودێریكردنی تادەگاتە رۆژی دورینەوەو سپی كردنەوەی برنج، وانەكان لەلایەن جوتیارانی نموونەییەوە دەوترێتەوە». وتیشی»خاك و ئاوو هەوای قەزاكە زۆر گونجاون بۆ مەرەزە، تام و رەنگ و بۆنی برنجی ئاكرێ لەهەموو ناوچەیەكی تر باشترە، هەرئەمەش وایكردووە ساڵانە سەدان كەس لەپارێزگاکانی عێراق و هەرێمی كوردستان روو لەئاكرێ دەكەن بۆ كڕینی برنج، زۆرجار دەچێتە دەرەوەی عێراقیش، هەر خێزانێك داوای چەند كێلویەك بكات لەڕێگای جوتیارەكان و بازرگانانی كڕین و فرۆشتنی برنج بۆیان رەوانە دەكرێت، ئەوەش بەپێی داواكاری ئەو كەسانە دەمێنێتەوە، تاڕادەیەكی زۆر بۆ ئەم مەبەستەش هاوكار دەبین بۆ كارئاسانی و هەماهەنگی». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «ساڵانە لەهەرێمی كوردستان زیاتر لە 25 هەزار دۆنم زەوی دەكرێتە مەرەزە، تەنها لەسنوری قەزای ئاكرێ زیاتر لە12 هەزار دۆنم دەكرێتە مەرەزە، لەناوچەكانی تری سنوری پارێزگای دهۆك چەڵتوك دەچێنرێت بەتایبەت دەشتی ناوكۆڕ لەسنوری قەزای بەردەڕش، هەروەها لەشیلادزێ و دێرەلوك لەسنوری قەزای ئامێدی و چەند ناوچەیەك لەسنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، بەڵام برنج بەگشتی بەبرنجی ئاكرێ ناودارە». لەسنوری قەزای ئاكرێ بەگشتی چوار جۆری چەڵتوك دەچێنرێت، شەش مانگی، تەحالف، كەسنەدیتی، عەمبەر، لەهەموویان گرانتر عەمبەرە ئینجا شەش مانگی دواتر كەسنەدیتی، لەهەموویان هەرزانتر تەحالفە. ئەحمەد محەمەد، خەڵكی گوندی سمێلانە سەر بەقەزای ئاكرێ، بازرگانی كڕین و فرۆشتنی برنجی كوردییە، تەنها پارساڵ 15 تۆن برنجی ئاكرێی فرۆشتووە بەكوردانی ئەمریكاو ئەڵمانیا، ئەو بەهاوڵاتی وت:»برنجی ئاكرێ ساڵانە رەوانەی چەند وڵاتێكی ئەوروپا دەكرێت بەتایبەت ئەڵمانیاو ئەمریكا، هەروەها چەند وڵاتێكی عەرەبی وەكو سعودیەو ئیمارات، لەسەر ئاستی ناوخۆش پارساڵ 20 تا 50 تۆن لەجۆری تەحالف فرۆشتووە بەسلێمانی، نرخی یەك كێلو بەم شێوەیەیە، تەحالف لە دوو هەزارەوە دەستپێدەكات تا دوو هەزارو 500 دینار، شەش مانگی سێ هەزارە، عەمبەر دەبێتە دوو جۆر عەمبەری بۆندارو سەدری چوار تا پێنج هەزارە، كەسنەدیتی دوو هەزارە». وتیشی:»لەمانگی ئایار دەست بەچاندنی دەكرێت، لەمانگی تشرینی یەكەم دەست بەدورینەوەی دەكرێت، بەداخەوە ئێستا چەند جۆرێكی برنج لەبازاڕدا دەفرۆشرێت بەناوی برنجی كوردی، بەڵام فێل لەكڕیارەكان دەكرێت و برنجی كوردی نیە، دەنكەكەی و شێوەكەی وەكو برنجی كوردییە بەڵام كوردی نیە لەدەرەوە دەهێنرێت، واباشترە ئەوەی خواستی كڕینی برنجی كوردی هەبێت لەجوتیارو بازرگانانی ئاكرێ بكڕێت، ئێمە بۆ دەستكەوتنی بڕێك پارە ناوبانگی خۆمان لەدەست نادەین، بەگرەنتی دەیدەینە خەڵك، هەركەسێك لای ئێمە جارێك برنجی بردبێت پەشیمان نەبووەو هەر دێتە لامان». یاسین عەبدولڕەحمان، دانیشتووی گوندی كورتكایە سەر بەناحیەی دینارتە لەسنوری قەزای ئاكرێ بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: «زیاتر لە 20 ساڵە بەردەوام مەرەزە دەكەین، ئێمە زیاتر شەش مانگی و تەحالف دەچێنین، ئەمساڵ حەوت دۆنمم كردبوو، هیچ مووچەیەكم نیەو بژێوی ژیانم لەسەر چاندنی برنجە، بەلایەنی كەمی ساڵانە 10ملیۆن دینار قازانج دەكەم، خەڵك هەیە زیاتر مەرەزە دەكات، چونكە قازانجەكەی لەبەرهەمەكانی تر باشترە، تەمەنم 47 ساڵە بیرم نایەت ساڵێك مەرەزەمان نەكردبێت». وتیشی:»تائێستا حكومەت بەیەك دیناریش هاوكاری نەكردووین و هەموو شتێك لەسەر حسابی خۆمانە».    

هاوڵاتی هەرچەندە وابڕیاربوو لەدانیشتنی رۆژی یەكشەممەی سەرەتای ئەم هەفتەیە پەرلەمانی عێراق خوێندنەوەی بۆ بكات، بەڵام پرۆژە یاسای (خزمەتی ئاڵا) كە بەسەربازیی زۆرەملێ ناسراوە خوێندنەوەی بۆ نەكراو دواخرا. ئەم پرۆژە یاسایە كە لەساڵی ٢٠٢١و لەسەردەمی كابینەكەی مستەفا كازمی ئامادەكراوەو لە ٦٦ ماددەو ٨٨ لاپەڕە پێكدێت، لەنێوان لایەنگران و ئەوانەی دژی وەستاونەتەوە مشتومڕێكی زۆری دروستكردووەو تەنانەت ناكۆكی و مشتومڕەكانیشی گەیشتووەتە شەقامی عێراق و هاووڵاتیانی لەنێوان دوو بەرەدا دابەشكردووە كەبەشێكیان بۆ دۆخی ئێستای عێراق و ئەو ململانێ مەزهەبی و بێكارییەی گەنجان لەئارادایە بەباشی دەزانن و بەشێكی دیكەشیان بەگەڕانەوەی سیماكانی دەسەڵاتە سەركوتكارەكانی پێشووی عێراق وەسفی دەكەن. بەپێی پرۆژەیاساكە خزمەتی سەربازی بۆ هەر گەنجێك كە تەمەنی لەنێوان ١٨ ساڵی بۆ ٣٥ ساڵی دەبێت و ماوەكەی لەنێوان 18 مانگ تاوەكو سێ مانگ دەبێت، لەدوای پەسندكردنی پرۆژەیاساكە كە لەدوای دوو ساڵ جێبەجێدەكرێت.  بەگوێرەی ئەو زانیارییانەشی كەبڵاوكراونەتەوە ئەگەر بێت و ئەم یاسایە جێبەجێبكرێت ئەوا ١٤ تەمەن دەگرێتەوەو نزیكەی دوو ملیۆن كەس دەچنە خزمەتی سەربازی. هەر بەگوێرەی یاساكە خزمەتی سەربازی زۆرەملێ بەمجۆرەیە: بۆ ئەوانەی بڕوانامەیان نییە 18 مانگ دەبێت، بۆ ئەوانەی ئامادەییان تەواوكردووە 12 مانگ، دەرچوانی كۆلێژو پەیمانگا نۆ مانگ، هەڵگرانی بڕوانامەی ماستەر شەش مانگ، هەڵگرانی بڕوانامەی دكتۆرا، سێ مانگ دەبێت. دەربارەی موچەی سەربازەكانیش بەگوێرەی پرۆژەیاساكە لەنێوان 600 بۆ 700 هەزار دینارە، لەبارەی ئەوەی ئەگەر كەسێك نەچێتە خزمەتی سەربازی، ئەوا بەبڕی 250 هەزار دینار تاوەكو پێنج ملیۆن دینار وەكو سزای پێبژاردن سزا دەدرێت، یاخود بەسزای ساڵێك تا سێ ساڵ زیندانی دەكرێت. هەر بەپێی پرۆژە یاساكە ئەوەی كەكێشەی تەندروستی هەیەو ئەوەی بەهۆی نەخۆشییەوە سێ ساڵ لەسەر یەك نەیتوانی سەربازی بكات دەبەخشرێن، هاوكات تاقانەكانیش دەبەخشرێن. هەر بەپێی یاساكە هەر پیاوێكی عێراقی كە ١٩ ساڵی تەواوكردبێت و هێشتا نەگەیشتبێتە ٤٥ ساڵی ناتوانێت سەفەری دەرەوە بكات جگە لەوانەی بۆ خوێندن گەشت دەكەن ئەگەر بێت و خزمەتی سەربازی ئەنجامنەدابێت یاخود نەبەخشرابێت. بەپێی ئەو زانیارییانەشی كە بڵاوكراونەتەوە جگە لەسوننەكان كە پشتگیری ئەم پرۆژەیاسایە دەكەن (بەخودی سەرۆكی پەرلەمانیشەوە)، بەشێكی زۆری هێزە شیعییەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی و هێزە كوردییەكان دژی تێپەڕاندنی ئەم پرۆژە یاسایەن. هاوكات بەشێكی زۆری ئابوریناسان بڕوایان وایە دروستكردنی سوپایەكی زەبەلاح بارگرانییەكی گەورە دەخاتەسەر بوودجەی عێراق و ئەوەی ئەم وڵاتە پێویستییەتی درووستكردنی كارگەو دابینكردنی هەلی كارە نەك سوپا، لەبەرامبەردا بەشێكی دیكە لەهاووڵاتیان بڕوایان وایە بۆ نەمانی تائیفەگەری و یەكسانی و دادپەروەری لەسوپادا پێویستە خزمەتی سەربازی زۆرەملێ بگەڕێتەوە. خزمەتی سەربازی زۆرەملێ لەعێراقدا دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی عوسمانییەكان كەتیایدا بەزۆر گەنجانیان دەبردە سوپاكانیانەوە، بەڵام لەعێراقدا ئەمە زۆر بەچاكی جێبەجێ نەدەكرا، ئەویش بەهۆی یاخیبوونی خێڵەكان و پەیوەستنەبوونیان بەیاساكانی دەوڵەتی عوسمانییەوە، بۆیە زۆرجار لەبەرامبەردا لەبری خزمەتی سەربازی پارە دەدرا بەدەوڵەت و بەمەش خێڵەكان گەنجەكانی خۆیان نەدەناردە ریزی سوپاوە. لەساڵی ١٩٣٥ەوە لەعێراقدا سەربازیی زۆرەملێ بوونی هەبووە تاوەكو ساڵی ٢٠٠٣ كە لەلایەن حاكمی مەدەنی ئەمریكی (پۆڵ برێمەر)ەوە هەڵوەشایەوەو تائێستاش پرۆسەی سەربازیی خۆبەخشییەو زۆرەملێی نییە.      

شەنای فاتح پاش ئەوەی چەند منداڵێك لەقوتابخانەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی بەهۆی خواردنی خراپەوە ژەهراوی بوون، وەزارەتی تەندروستی لیستێكی خواردەمەنی قوتابخانەكانی بۆ وەزارەتی پەروەردە ئامادەكرد، كەڕێگەپێنەدراون لەفرۆشگای قوتابخانەكاندا، پزیشكێكیش دەڵێت هەڵبژاردنی ئەم جۆرە خۆراكانە بۆ قوتابخانە سەرەتاییەكان كارەساتە. رێكان كەمال، سەرۆكی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «پاش راگەیاندنی ئەو لیستە بەهەماهەنگی لەگەڵ تەندروستیدا رۆژانە تیمەكانی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەت سەردانی فرۆشگای قوتابخانەكان دەكەن و هەر قوتابخانەیەك پابەند نەبێت لێپێچینەوەی لەگەڵدا دەكرێت و دەست بەسەر كەلوپەلەكانیاندا دەگیرێت». سەرۆكی لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی وتیشی: «تائێستا پابەندنەبوونێكی بەرچاو نەبووە لەقوتابخانەكانداو ئەوەی هەیە كەموكوڕییە لەهەندێك بابەتداو لەقوتابخانەكانیشدا لیژنەی بەدواداچوون هەیە بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەر حاڵەتێكی نەخوازراو». عومەر محەمەد، یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: « ئەو نووسراوەی لەوەزارەتی تەندروستی و بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستیی سلێمانییەوە هاتووە بۆ ئێمە پەیوەندیدارە بەتەندروستییەوە». وتیشی: «هەندێك خۆراك هەیە ناكرێت لەقوتابخانەكاندا بفرۆشرێت، بۆ نموونە ئەو خواردنانەی كەتوێكڵدارن، هەروەها ماددە گازییەكان كەهەموو كەس دەزانێت زیانی تەندروستی هەیە، هەوڵدراوە ئەو خۆراكانەی زیانیان نییە یان تاڕادەیەك قازانجیان هەیە بفرۆشرێن و بەشێوەیەكی گشتی رێنماییەكانمان پێباشە». عومەر محەمەد دەڵێت :» هەر قوتابخانەیەك پابەند نەبێت بەم رێنماییانە بەپێی یاسا لێپێچینەوەی لەگەڵدا دەكرێت و چەند لیژنەیەكمان هەیە كەلیژنەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی و لیژنەی بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەكان و لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەت و لیژنەی تەندروستی و لیژنەی فرۆشگای قوتابخانەكانە، كە هەر ماددەیەك یان خۆراكێك بەپێی ئەو رێنماییانە رێگەپێنەدراوە لەهەر قوتابخانەیەك هەبێت لێپێچینەوەی خۆیان دەكەن و لەئەگەری دووبارەبوونەوەیدا فرۆشگای قوتابخانەكە دادەخرێت». مانگی رابردوو لەقوتابخانەیەكی شاری سلێمانی نزیكەی ١٠٠ منداڵ بەهۆی خراپی خواردنی قوتابخانەوە ژەهراوی بوون، پاشان وەزارەتی تەندروستی لەنووسراوێكدا بۆ وەزارەتی پەروەردە چەند خۆراكێكی قەدەغەكرد. ئەو خۆراكانەی كە رێگەپێنەدراون لەفرۆشگای قوتابخانەكاندا بفرۆشرێن بریتین لە: لەفەی سوورەوەكراو (جگەر، پەتاتە، قیمەو گۆشت)- بنێشت، مۆتا، چلورە- ئەندۆمی-خواردنە گازییەكان- عەمبە- ئەو جپسانەی ماددەی رەنگیان تێدایە-بەرهەمی توێكڵدار-خواردنەوە گازییەكان- لیمەدۆزی و سماق) د.سەنگەر محەمەد پسپۆڕی تەندروستی گشتی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی باس لەو خۆراكانە دەكات كە لەفرۆشگای قوتابخانەكان دەفرۆشرێن و دەڵێت :» زۆربەی ئەو خۆراكانەی منداڵان بەكاریدەهێنن زۆرترین پێكهاتەی شەكرە كەزیانێكی زۆر بەتەندروستیان دەگەیەنێت و تا تەمەنی منداڵەكەش كەمتربێت زیانەكەی زیاتر دەبێت». وتیشی:» جپس و ئەندۆمی یەكێكن لەو خۆراكانەی كە لەئێستادا منداڵان زۆر بەكاریدەهێنن و بڕێكی زۆر لەچەوری خوێیەكان و ماددەی كیمیایی پارێزەری تێدایە سەرەڕای رەنگ كەماددەیەكی ناتەندروستییە كە مەترسییەكی جددییە لەسەر تەندروستی منداڵ». «ئەو خۆراكانەی بەشێكی زۆری شەكریان تێدایەو ئالوودەبوون دروستدەكەن هەم لەمنداڵان و لەكەسانی تەمەن گەورەش، هەروەها ئەو خۆراكانەی كەشەكریان تێدایە هۆكارێكن بۆ شێرپەنجەو خراپبوونی ددانەكان بەتایبەت لەمنداڵانداو هەڵبژاردنی ئەم جۆرە خۆراكانە بۆ قوتابخانەی سەرەتایی زۆر خراپە.» ئەو پزیشكە وا دەڵێت.  

ڕاپۆرت: هێمن مه‌حموود نزیكەی مانگێكە بازاڕەكانی عێراق بەگشتی و بازاڕەكانی دراو بەشێوەیەكی تایبەتی جۆرە نائارامی و شڵەژانێكیان بەخۆیانەوە بینیوە، ئەویش بەهۆی بەرزونزمی نرخی دینار لەبەرامبەر دۆلاری ئەمریكییدا كەنرخە فەرمییەكەی لەلای بانكی ناوەندی بۆ هەر ١٠٠ دۆلارێك ١٤٦ هەزار دینارە، بەڵام لەبازاڕدا نرخی هەر ١٠٠ دۆلارێك تا ١٤٥ هەزار دینار دابەزیوە، ئەویش لەسەروبەندی ئەو دەنگۆیانەی كە باس لەوەدەكەن گوایە حكومەتی عێراق بەنیازی بەرزكردنەوەی بەهای دینارە لەبەرامبەر دۆلاردا بۆ هەمان نرخی پێشوو كەهەر ١٠٠ دۆلارێك ١١٨ هەزار دیناربوو، هەربۆیە بازرگانان دۆلارێكی زۆریان خستووەتە بازاڕەوەو بەمشێوەیە نرخی دۆلار بەرامبەر دینار كەمتر بووەتەوە. لەتازەترین هەنگاویشدا بۆ هاوسەنگ راگرتنی نرخی دۆلارو دینار بەو مەبەستەی كەخۆی دەیەوێت، بانكی ناوەندی ئەم هەفتەیە كەمترین بڕە دۆلاری رۆژانەی خستە بازاڕەوە بەشێوەیەك كە لەماوەی دوو ساڵی رابووردوودا ئەمە یەكەمین جارە ئەم بڕە پارەیە بەكەمی دەخاتە بازاڕەوە. رۆژی یەكشەممە بڕی ١٢٦ ملیۆن و ٩١٢ هەزار دۆلار، رۆژی دووشەممە بڕی تەنیا ٧٣ ملیۆن و ٥٣٧هەزار و ٥٨٢ دۆلار و رۆژی سێشەممە ٨٦ ملیۆن و ٤١٠ هەزار دۆلاری بەنرخی ١٤٦٠ دینار بۆ هەر دۆلارێك خستە بازاڕەوە كە بڕە پارەی رۆژی دووشەممە كەمترین بڕی رۆژانەیە لەدوو ساڵی رابووردوودا كە خستبێتیە بازاڕەوە. هەرچەندە یەكێك لەهۆكارەكانی ئەم یاریكردنەی نرخی دینارو دۆلار لێدوانی سیاسییەكان بوو كەپێش هەڵبژاردنەكان باسیان لەوەدەكرد ئەگەر بێنە دەسەڵات نرخی دینار وەك خۆی لێدەكەنەوە، بەڵام دواتر لەبەڵێنەكانیان پەشیمانبوونەوەو رایانگەیاند دەستكاریكردنی نرخی دینار لەدەسەڵاتی بانكی ناوەندیدایە. هەر بۆ نموونە محەممەد شیاع سودانی پێشتر رایگەیاندبوو دەستكاری نرخی دینار دەكات، بەڵام كاتێك بوو بەسەرۆكوەزیران رایگەیاند كە گۆڕانكاری لەنرخی دیناردا لەدەسەڵاتی ئەودا نیەو لەدەسەڵاتی بانكی ناوەندیدایەو حكومەتیش پەیوەستە بەسیاسەتەكانی بانكی ناوەندییەوە، كەچی لەو نێوەندەدا تویتەكەی نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانێتی دەوڵەتی یاسا كەداوایكردبوو نرخی هەر دۆلارێك لەبری ١٤٥٠ دینار كەمبكرێتەوە بۆ ١٣٧٥ دینار، جارێكی تر ئاڵۆزی خستەوە بازاڕەكان. بانكی ناوەندی عێراقیش هاوشانی كەمكردنەوەی خستنەڕووی رۆژانەی دۆلار، لەڕاگەیەندراوەكانیشدا جەختی لەوەكردووەتەوە كە لەبەرنامەیاندا نیە بەمنزیكانە نرخی دینار لەبەرامبەر دۆلاردا بەرزبكەنەوەو هەر یاریكردنێكیش بەنرخ دەرئەنجامی كوشندەی بۆ ئابووری وڵات دەبێت. ساڵی ٢٠٢٠ بانكی ناوەندی لەهەنگاوێكدا بۆ قەرەبووكردنەوەی داهاتی نەوت كە بەهۆی نزمی نرخەكەیەوە لەبودجەدا كورتهێنانی درووستكردبوو، نرخی هەر دۆلارێكی بۆ ١٤٦٠ دینار بەرزكردەوە لەكاتێكدا كە نرخە فەرمییەكەی ١١٨٢ دیناربوو، بەمەش داهاتێكی زۆری بۆ بودجە دەستەبەركردو لەئێستاشدا بەهۆی ئەو سیاسەتەو بەرزی نرخی نەوتەوە چاوەڕواندەكرێت تا كۆتایی ئەمساڵ یەدەگی نەختینەیی عێراق بگاتە ١٠٠ ملیار دۆلار. بەپێی یاسای ٢٠٠٤ی بانكی ناوەندیش دەسەڵاتی دیاریكردنی نرخ و سیاسەتی نەختینەیی تەنیا لەدەسەڵاتی بانكی ناوەندیدایەو كەس ناتوانێت دەستوەردان لەدەسەڵاتەكانیاندا بكات، هەربۆیە بەبڕوای چاودێرانی دۆخی ئابووری جارێكی تر قورسە دەستكاریكردنی نرخی دینارو دۆلار، بەتایبەت لەكاتێكدا بەپێی ئەو پلانە داراییەی كە بە (لاپەڕەی سپی) ناسراوەو وەزیری دارایی پێشوی عێراق لەسەردەمی كابینەكەی كازمیدا پێشكەشیكردووە نرخی دینار لەسێ ساڵ تا پێنج ساڵی دیكە هەر بەوجۆرە دەبێت كەدیاریكراوە. هاوكات هەندێك لەسیاسییەكانیش باس لەوەدەكەن لەپرۆژەی بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ دەستكاری نرخی دینار دەكرێت، بەڵام وەزارەتی دارایی رەتیكردووەتەوەو بەبڕوای ئابووریناسانیش هەر دەستكاریكردنێكی بێ بەرنامەی نرخ دەبێتە هۆی ئەوەی ئابووری عێراق نزیكەی ٥٢ ترلیۆن دینار زیان بكات و ناسەقامگیری دارایی درووستبكات. هەموو ئەمانە لەكاتێكدایە بانكەكە رایگەیاندووە كە بەهۆی دابەزینی نرخی دینارەوە لەبەرامبەر دۆلار بەنیازە دراوی جۆری ٢٠ هەزاری دەربكات، هاوكات لەنوێترین هەنگاویشدا بۆ رێكخستنەوەی بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو، بانكەكە مامەڵە لەگەڵ چوار بانكی ئیسلامیدا راگرت و رایگەیاندووە وردبینی بۆ كارەكانیان دەكات و دۆلاریان پێنافرۆشێت، دەربارەی لابردنی سفرەكانیش بانكەكە رایگەیاندووە ئەوە پێویستی بەیاسا هەیەو كەشێكی گونجاوی ئابووری تا ئەو گۆڕانكارییەكانە هەزمبكرێت.

ڕاپۆرت: سەركۆ جەمال  ئەو پەرلەمانتارو فراكسیۆنانەی لەبەرامبەر درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوێستیان راگەیاند، روئیاو ستراتیژێكی روونیان نیە، بەشێكیان دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەشكردووەو بەشێكیان تەنها بایكۆتی پەرلەمانیان كردووە. ئەوەی دەەستلەكاركێشانەوەی پێشكەشكردووە تەنها فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی و شایان عەسكەری پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕانە، فراكسیۆنی نەوەی نوێ‌ كشاوەتەوەو دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەش نەكردووە، فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری و چوار پەرلەمانتاری  گۆڕان و پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ تەنها بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانیان كردووە. رۆژی 6/11/2022 ماوەی پەرلەمانی كوردستان تەواوبوو، فراكسیۆنەكانی دەسەڵات (پارتی و یەكێتی و گۆڕان) و پێكهاتەكان تەمەنی پەرلەمانیان بۆ ماوەی زیاتر لەساڵێك درێژكردەوە، بەڵام ئەوانەی دژی ئەم درێژكردنەوەیە بوون هەڵوێستیان پەرتەوازەبوو. فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری و نەوەی نوێ و یەكگرتووی ئیسلامی و  چەند پەرلەمانتارێكی گۆڕان و پەرمانتارێكی سەربەخۆ، ژمارەیان ٢١ ئەندامەو تەنها پێنج ئەندامەكەی فراكسیۆنی یەكگرتوو و پەرلەمانتارێكی گۆڕان دەستیان لەكاركێشاوەتەوە، پەرلەمانتارەكانی تر تەنها لەپەرلەمان كشاونەتەوەو نامەی دەستلەكاركێشانەوەیان نەنووسیوە. عومەر گوڵپی ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری كوردستان بەهاوڵاتی وت:هەڵوێستی 6-11-2022 كەكۆتا رۆژی تەمەنی یاسایی خولی پێنجەم بوو كشانەوەبوو لەپەرلەمان و ئەو دوودڵی و پرسیارانەش كەهەندێك هاوبەشی دەسەڵات دەیوروژێن لەداهاتوو وەڵامی خۆمان بۆیان دەبێت و ئێمە لەگەڵ لایەنەكان دەستی پێكەوە كاركردن درێژ دەكەین لەپێناو ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك كە تەعبیر لەئیرادەی خەڵكی كوردستان بكات. كاوە عەبدولقادر سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: ئێمە لەپەرلەمان كشاینەوە بۆ ئەوەی دەسەڵات هیچ كەسێكی دیكە نەخاتە شوێنمان، ئێمە لەدەرەوەی پەرلەمان لەفشارەكانمان بەردەوام دەبین و لەدادگای فیدراڵی عێراقیش لەو بارەیەوە سكاڵامان تۆمار كردووە. سەرچنار ئەحمەد، ئەندامی دەستلەكاركێشاوەی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەوبارەیەوە بە هاوڵاتی وت: بەپێی یاسای ژمارە یەكی ساڵی ١٩٩٢و پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، شەرعییەتی پەرلەمان بۆ چوار ساڵە، بەڵام پەرلەمان خۆی ئەو یاساشكێنییە دەكات و مافی دەنگدان و هەڵبژاردنی نوێنەر لەخەڵك دەسێنێتەوەو خۆی تەمەنی خۆی درێژ دەكاتەوە. پرۆژەی نووسینەوەی دەستورو هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، لەو پرسانەن كە پەرلەمان بەنیازە كاری لەسەربكات، ئەو پرسانەش پێویستیان بەسازانی نێوان لایەنەكانە، بەڵام ئۆپۆزسیۆن لەپەرلەمان كشاوەتەوەو دەستیان لەكاركێشاوەتەوە، بەوتەی سەرچنار ئەحمەد، «پەرلەمان دەنگ و رەنگە جیاوازەكانی تێدانییەو ناتوانێت دەستور بنووسێتەوە». سەبارەت بەئەنجامدانی هەڵبژاردنیش، وتی: ئەنجامدانی هەڵبژاردن بەستراوە بەپەیوەندییەكانی یەكێتی و پارتییەوەو ئەگەر ئەوان نێوانیان خراپ بێت، رەنگە تەمەنی پەرلەمان زیاتر درێژ بكرێتەوەو تائێستا هیچ گرنتییەك نییە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەوادەیەكدا. ئارام سەعید نووسەرو رۆژنامەنووس لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:پەرتەوازەبوونی دەنگی ئۆپۆزسیۆن هەمیشە كاریگەریەكی نەرێنی هەیە لەسەر رەوشی ئازادی رادەربڕین و ئەوەی كەپێی دەوترێت ناڕازی بوون و خۆپیشاندانەكان، بەڵام ئەوەی جێگەی پرسیارە خۆ دەسەڵاتیش ئەوانەی كەحوكمڕانی دەكەن ناكۆكی لەنێوانیان هەیە، بەڵام كە دەكەوێتە سەر مەسەلە جەوهەرییەكان پێكەوە بڕیار دەدەن. ئەو چاودێرە سیاسییە وتیشی:ئەوەی مایەی سەرنجە تائێستا ئۆپۆزسیۆن نەیتوانیوە لەیەك بابەتدا یەك هەڵوێستیان هەبێت، یەكێك دەڵێت بایكۆت و یەكێك دەڵێت كشانەوە یاخود دەستلەكاركێشانەوە، هەریەكەو مانایەكی هەیە لەڕووی یاساییەوە، ئەوەش مانای نەبوونی تێڕوانین و ستراتیژێكی روونە لەسەر ئەو بارودۆخەی لەكوردستان هەیە، هەرچەندە هەموویان ناڕازین. حاكم شێخ لەتیف شارەزای یاسایی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:درێژكردنەوەكە بە رای من نایاساییە، بەڵام دواجار دادگای فیدراڵی عێراق دەبێت بڕیار بدات، ئێستاش سكاڵایەك رەوانەی ئەو دادگایە كراوە، ئەگەر دادگاكە وتی نایاسایی نییەو پەرلەمان بەردەوام بوو ئیتر بەپێی ئەو ماددەیە دەتوانێت لێپێچینەوە لەگەڵ ئەو پەرلەمانتارانە بكات كەدەستیان كێشاوەتەوە یاخود بایكۆتیان كردووەو بڕیارەكانیشی پاڵپشتی دەكرێت. وتیشی:لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەماندا روونە ئەگەر چەند پەرلەمانتارێك بەشداری دانیشتن نەكەن یان مووچەكەی دەبڕێت یاخود سەرۆكی پەرلەمان دەتوانێت دەستلەكاركێشانەوەیان یاخود لەدەستدانی ئەندامێتییان بۆ بكات.    

هاوڵاتی گۆڕان دەڵێت: كارەكانی ئەو لیژنەیەی لەگەڵ یەكێتی هەمانە بۆ ئاڵوگۆڕی پۆستەكان وەستاوەو رێكەوتنەكەی ساڵی 2014 پەكی كەوتووە، یەكێتیش دەڵێت: كێشەمان لەجێبەجێكردنی رێكەوتنەكەدا نیە.  كاوە عەبدوڵا رێكخەری ژووری حكومەتی بزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی راگەیاند:" لەگەڵ یەكێتی لیژنەی بەردەواممان هەیە بۆ ئاڵوگۆڕی پۆستەكان، بەڵام ماوەیەكە ئەو لیژنەیە كارەكانی وەستاندووە، لەبەرئەوەی لەسەر هەندێك پۆست تێبینیان هەیەو ئێمە چاوەڕێی وەڵامی ئەوانین". وتیشی:"بڕیاربوو پرۆژەیەكمان پێبدەن هەندێك پۆست لەساڵی 2014ەوە لای ئێمەیە، بەڵام بەشێك لەپۆستەكان تائێستا پێمان نەدراوەو چاوەڕێی ئەوەین دەستبكەینەوە بەگفتوگۆ لەوبارەیەوە". بەوتەی ئەو بەرپرسەی بزوتنەوەی گۆڕان «یەكێك لەو پۆستانەی گۆڕان هێشتا وەرینەگرتووە قایمقامی هەڵەبجەیە، لەگەڵ پۆستی بەڕێوەبەری پۆلیسی گازو نەوت و قایمقامی سەیدسادق كەپێشتر پشكی بزووتنەوەی گۆڕان بوو، بەڵام تائێستا وەرنەگیراوە». كاوە عەبدوڵا دەڵێت:"رێككەوتنێكمان هەیە لەساڵی 2014ەوە لەسەر بەشێكی زۆری پۆستەكان، بەڵام ئەو رێككەوتنە وەكو رێككەوتنەكانی دیكە بێ كەموكوڕی نییە، ئاساییە كێشە هەبێت، بەڵام ئەوە ئاسایی نییە بڵێی پرۆژەم هەیەو دانوستانەكانیش لەوبارەیەوە كۆتایی پێبهێنیت و بەجۆرێك لەجۆرەكان رێككەوتنەكە تووشی ئیفلیجی بووە ". بەڵام سۆران جەمال تاهیر وتەبێژی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "ئەو رێككەوتنانەی لەگەڵ گۆڕان هەمانە سەبارەت بەپۆستەكانی سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین كە دەیان پۆست دەگرێتەوە وەكو یەكێتی هیچ كێشەیەكمان لەجێبەجێكردنیدا نییە". وتیشی:"ئەو پۆستانەی ئاڵوگوڕی دواكەوتووە تەنها مەسەلەی رۆتیناتەو هەندێكیشیان بەهۆی رێكارە كارگێڕییەكانەوە بووە، ئەگەر برادەرانی گۆڕان گلەییەكیان هەبێت تیمی حكومی هەردوولا چارەسەری دەكەن". «تەنها پۆستی یەكێتیش كە لای گۆڕان مابێت پۆستی پارێزگاری سلێمانییە كەدەبوو لە 2018 ەوە رادەستی یەكێتی بكرایە، ئەگەرنا ئێمە سێ رێكەوتنمان لەگەڵ گۆڕان هەیەو سەرجەم رێكەوتنەكانیش بەگرنگ دەزانین و جێبەجێی دەكەین» وتەبێژی یەكێتی وای وت. هاوكات نزار مەحمود، باژێروانی هەڵەبجەی بزوتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت:"ئێمە لەگەڵ یەكێتی دوای دروستبوونی پارێزگای هەڵەبجە، لایەنەكان لەگەڵ یەكێتی رێككەوتین كەپۆستەكان دابەش بكەین، لەساڵی 2019 كۆتا كۆبوونەوە كراوە و رێككەوتین لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان، بەڵام یەكێتی وردە وردە پۆستەكان پڕدەكاتەوەو پابەندی رێككەوتنەكە نییە". ئەو بەرپرسەی گۆڕان دەڵێت:"پۆستی بەڕێوەبەری گشتی كارەبای هەڵەبجەو بەڕێوەبەری گشتی شارەوانیەكانی هەڵەبجەش دوو پۆستی دیكەی باڵان كە تائێستا یەكێتی نەیداوەتە گۆڕان".  

ڕاپۆرت: نیگار عومەر  كەمی خزمەتگوزاری لەقەزای خورماتوو، خەڵكی قەزاكەی هەراسانكردووە، لەناو ئەو بێخزمەتگوزاریەشدا لەماوەی پێنج ساڵی رابردووداو لەدوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە گەڕەكە كوردنشینەكان كەمترین خزمەتگوزارییان بۆ كراوە بەراورد بەگەڕەكە توركمان نشین و عەرەب نشینەكان، ئەمەش وایكردووە كوردەكان لەو شارە كۆچ بكەن، حكومەتی هەرێم و دەسەڵاتدارانی كوردیش ئەو قەزایەیان پشتگوێخستووەو گرنگی پێنادەن. قەزای خورماتو سەر بەپارێزگای سەڵاحەدینە زیاتر لە 74 هەزار خێزانی تێدا دەژی و كەمی  خزمەتگوزاری وەزعی ئەمنی شارەكە وایكردووە ساڵانە زیاتر لە 50 ماڵی قەزاكە بەتایبەت كوردەكان كۆچ بكەن. هەڵكەوت محەمەد، چالاكی مەدەنی لەقەزای خورماتو بەهاوڵاتی وت،» خورماتو زۆرجار بووەتە قوربانی نێوان حكومەتی هەرێم و عێراق بۆ نموونە دوو رێگای سەرەكی هەیە كەخورماتو بەناحیەی زینانەوە دەبەستێت و رێگای سەرەكی كفری بۆ خورماتو ئەم دوو رێگایە تابڵێیت خراپە، بەشێكی زۆری رێگای خورماتو بۆ نەوجول و زینانە هەر خۆڵە گەر ناچار نەبی ناتوانی بەو رێگەیەدا تێپەڕیت كەڕێگایەكی سەرەكیشە». وتیشی:» گەڕەكە كوردییەكان ئاوڕیان لێنادرێتەوەو زۆربەی پرۆژەكان لەگەڕەكە توركماننشینەكاندا دەكرێت، هۆكاری  ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ململانێی سیاسی لەم شارەدا كەخەڵكی شارەكە بووەتە قوربانی». مەلا كەریم ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەفراكسیۆنی یەكێتی لەسنوری پارێزگای سەڵاحەدین بەهاوڵاتی راگەیاند: « هۆكاری كەمی خزمەتگوزاری لەخورماتودا لەماوەی رابردودا دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە ئێمە نوێنەرمان نەبووە لەپەرلەمانی عێراق،  بۆیە جیاوازی كراوە لەدابینكردنی خزمەتگوزاری بۆ گەڕەكە كوردنشینەكان  بەبەراورد بەگەڕەكە توركمان و عەرەبنشینەكان و بەزۆری خزمەتگوزاری بۆ گەرەكە توركماننشینەكان جێبەجێكراوە». وتیشی: لەئێستادا لەكۆی ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون و بەنیوەچڵی ماونەتەوە كارمان بۆ سێ پرۆژە كردووە كەدەستبكرێتەوە بەئیشكردن تێیدا و ئەویش  قیرتاوكردن و كۆنكرێتكردنی  ناوشاری خورماتو دەستیپێكردووە و كاری تێدا دەكرێت». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « 10 پرۆژەی دیكەم داواكردووە كەكاری تێدا بكرێت كەهەندێك لەو پرۆژانە كاركردن تێیدا راوەستاوە وەك نەخۆشخانەی 200 قەرەوێڵەی خورماتو و محەتەی كارەبای خورماتو كەمۆڵەتی كاركردنمان وەرگرتووەو بەڵام  هێشتا بودجەی پێویستی بۆ خەرج نەكراوە». هاوكات مەروان خورشید چالاكوان لەخورماتو بۆ هاوڵاتی راگەیاند: « قەزای خورماتو شارێكی بێ خزمەتگوزاریەو زۆرێك لەو پرۆژانە كەبڕیارە دروستبكرێت  بەنیوە ناچڵی ماونەتەوە وەك یاریگای وەرزشی خورماتوو نەخۆشخانەی  200 قەرەوێڵەیی و شەقامی دووسایدەكەی  كە (بەشەقامی حەمەدوزی) ناسراوە ئەم شەقامە یەك سایدی تەواوكراو سایدەكەی دیكەی تەواو نەكرا». وتیشی: « خورماتو دوو پاركی تێدایە كەهیچ خزمەتگوزاریەكی تێدا نیەو بووەتە شوێنی خۆڵ و خاشاك، و رێگای سەرەكی كەركوك بۆ خورماتو بەكەڵكی هاتوچۆكردن نایەت و پێویستی بەنۆژەنكردنەوە هەیە، بەڵام هەروەك خۆی ماوەتەوە». « لەڕووی جوانكردنی شارەوە هیچی بۆ نەكراوەو جیاوازیەكی زۆر هەیە لەنێوان گەڕەكە كوردییەكان و گەڕەكەكانی دیكەدا زیاتر بایەخ بەو كۆڵان و گەڕەكانە دەدرێت كە عەرەبنشین و توركماننشینن و گەڕەكە كوردییەكان خۆڵ و خاشاك خواردویەتی و مانگی جارێك خاشاكەكانی كۆدەكرێتەوە». «لەنێو قەزای خورماتودا بەهۆی كەمی خزمەتگوزرایەوە وەزعی ئەمنی شارەكە وایكردووە بەبەردەوام خەڵكەكەی كۆچ دەكەن بۆ شوێنەكانی دیكەو ئەمەش مەترسی لەسەر رێژەی كورد هەیە لەو شارەدا، ساڵانە نزیكەی 50 ماڵی كوردنشین تێیدا كۆچدەكەن»، مەروان خورشید وای وت.  

  عەمارعەزیز   سێوی بەرواری باڵا لەسنوری بادینان لەرووی رەنگ و تامەوە بەناوبانگە، ئەمساڵ بەهۆی هاوردەكردنی سێو لەدەرەوە لەلایەك و بێ‌ بارانی لەلایەكی تر زیانێكی زۆر بەر خاوەن باخەكانی سێو كەوتووە. هەوار سەعید، خاوەنی شەش باخی سێوە لەگوندی خشخاخا لەسنوری ناحیەی كانێ ماسێ بەهاوڵاتی وت: «ئەمساڵ لەو شەش باخەی بەرهەمەكەی نۆ تۆن بووە، تائێستا پێنج تۆنم فرۆشتووە ئەوەی تر ماوە، بەگشتی جوتیارەكان لەسەدا 50  بەرهەمی خۆیان فرۆشتووە، زۆرجار كیلۆیمان داوە بە 180 دینار، ئێمە لەو خەرجیەی دەیكەین زۆرجار زیان دەكەین، دەیان ساڵە بەرپرسان بەڵێنی بێ كردار دەدەن و دەڵێن سێوەكانی بەرواری باڵا رەوانەی دەرەوە دەكەین یاخود دەیكەین بەشەربەت و دەیان قسەی تر، بەڵام هەمووی بێسوود بووە». وتیشی: «زیاتر لە 200 جوتیار لەسنوری ناحیەكە هەن كە هەریەكێك بەلایەنی دوو تاسێ باخی سێویان هەیە، ساڵانە سەدان تۆن سێو لەبەر دارەكان رزیو دەبن و بێ ناز ماونەتەوە». هەموو ساڵێك لەكاتی پێگەیشتنی سێوەكانی ناوچەی بەرواری باڵا جوتیارەكانی گلەیی ئەوەیان دەكرد كە هیچ شوێنێكیان نیە سێوەكانیان لەڕزین بپارێزن، بۆ ئەمساڵ فەرمانگەی چاندن لەدهۆك دوو ساردكەرەوەی لەسنوری ناحیەی كانی ماسی داناوە تاجوتیارەكان سێوەكانی خۆیان لەو دوو ساردكەرەوەیە دابنێن، بەڵام جوتیارەكان دەڵێن ئەو دوو ساردكەرەوەیە بەشێ بەرهەمی دوو تا سێ جوتیار دەكات ئەی ئەوانی تر چی بكەن؟ هەوار سەعید دەڵێت: « ئەو دوو ساردكەرەوەیە تەنیا بۆ چەند جوتیارێک بووە، ئەی ئەو جوتیارانەی تر چی بكەن،  ئەوەی حكومەت كردویەتی چارەسەر نیە تەنیا رازی كردنە و تا لەمیدیا بڵێن ئێمە كێشەی جوتیارەكانی سێومان چارەسەركرد». ئەحمەد جەمیل، بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی چاندن لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: «دوو ساردكەرەوەمان لەسنوری ناحیەی كانی ماسی لەسنوری قەزای ئامێدی جێگیركردووە، هەر ساردكەرەوەیەك 300 تۆن سێو لەخۆی دەگرێت، هەرجوتیارێك بێەوێت دەتوانێت بەبێ بەرامبەر سێوەكانی خۆی لەو ساردكەرەوانە دابنێت، لەپلانیشماندایە ژمارەی ساردكەرەوەكان زیادبكەین تاوەكو زۆرترین جوتیار سوود لێیوەربگرن» وتیشی»بەرهەمی سێو بۆ ئەمساڵ سەرووی چوار هەزار تۆن دەبێت، بەروارد بەپارساڵ زۆر زیاد بووە، پارساڵ رێژەیەكی زۆر كەممان هەبوو، بۆ فرۆشتنیان لەبازاڕەكان، باجمان لەسەر سێوی دەرەوە زیاد  كردووە، بۆهەر كێلویەك بڕی 500 دینار باج زیادكراوە، هەروەها بۆ ساڵی ئایندە كارگەیەكی دروستكردنی شەربەتی سێو تەواو دەبێت، ئەمەش وادەكات چیتر سێوەكانی بەرواری باڵا بێ ناز نەمێننەوە. ئەحمەد جەمیل دەڵێت: بەنیازن بەرهەمی سێوە رەوانەی دەرەوە بكەن و  لەگەڵ وەزارەت قسەمانكردوە لەڕێگای چەند كۆمپانیەك سێوەكانی سنوری پارێزگای دهۆك بازاڕێكی باشیان بۆ  بكەینەوەو رەوانەی دەرەوەی بكەین، لەسەر ئاستی ناوخۆش ئەمساڵ چەند بازاڕێكی ناوخۆییمان لەچەند شوێنێكی دهۆك كردووەتەوە ئەوەش بەئامانجی قازانجكردنی جوتیارەكانمان هەروەها پاراستنی بەرهەمی خۆمان بەتایبەت سێو لەڕزین و خراببوون». هاوكات كاوار سەعید، خاوەنی سێ باخچەی سێوە لەگوندی مایێ سەر بەناحیەی كانێ ماسی بەهاوڵاتی وت:»سەرووی 500 داری سێوم هەیە، ئەمساڵ بەرهەمەكەی گەیشتووەتە 400 تۆن، هەموشی سێوی پلە یەكە، بەڵام لەبازاڕدا  كێلوی بە 200 تا 500 دینارە، بەو نرخە جگە لەماندوبوون و خەرجكردنی كرێی كرێكارو كرێی گواستنەوە هیچ بۆ ئێمە نامێنێتەوە، ئەوە حاڵی هەموو جوتیارێكە،، هاوكاری جوتیار ناكرێت».  

هێمن مەحموود دواجار حكومەتەكەی محەممەد شیاع سوودانی دوای ساڵێك لەململانێ راگەیەندراو هەر حزب و لایەنێك بەشدار لەدرووستكردنی ئەو حكومەتەدا پشكی خۆی بردو كابینەكە دەستی بەكارە دەستوورییەكانی خۆی كرد كە بەر لەدەستكردن بەكارەكانی هەر لەڕێگاوە چەندەها دۆسیەو تەنگژەی سیاسی و یاسایی لەبەردەمیدا قووتبوونەتەوەو دەبێت رووبەڕوویان بێتەوەو چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. هەرچەندە لەبەرنامەی كابینەكەیدا سودانی باسی لەبەجێگەیاندنی چەندین بەڵێن كرد لەكەرتە ژیانییەكانی وەك كارەباو هەلی كارو گەشەی ئابووری و چاكسازی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و چاكسازی لەبواری نەوت و پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداو چەندین بواری دیكە، بەڵام پێناچێت هەروا بەئاسانی بتوانێت بەڵێنەكانی بەدیبهێنێت ئەگەر بێت و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان و ئارامییەكی سیاسی نەبێت (ئەمەش بەهۆی رەوتی سەدرەوە تاڕادەیەك ئەستەمە). عائید هیلالی سەركردە لەچوارچێوەی هەماهەنگی بڕوای وایە سەركەوتنی سوودانی لەكارنامەیەكدا پەیوەستە بە یەكگرتووی هەمووان لەپشتییەوە و بۆ ئەمەش چەند نمونەیەك دەهێنێتەوە. مەلەفی ئەمنی پێویستی بەگەشەپێدان و پشتگیریكردنی پلانەكانی ئێستا هەیە، پێویستی بەهاوكاری و پشتگیری لایەنە سیاسییەكان هەیە و دەبێت پابەندی رێككەوتننەكان بن، مەلەفی ئابووری پێویستی بە پشتگیری هەیەو دەبێت داهاتی زۆر و جۆراوجۆر بكات،  جیا لەهەموو ئەو مەلەفانە، كابینەكەی سوودانی چەندین ئاڵنگاری یاسایی دیكەی لەبەردەمدایە كە چەندین ساڵە نەتوانراوە جێبەجێبكرێت بەڵام سوودانی لەبەرنامە وەزارییەكەیدا بڕیاری داوە بەسەریاندا زاڵبێت و تێیان بپەڕێنێت، بۆ نمونە سوودانی بڕیاری داوە لەماوەی شەش مانگدا یاسای ئەنجومەنی فیدراڵی و دادگای فیدراڵی دەربكات و لەماوەی سێ مانگیشدا هەمواری یاسای هەڵبژاردن بكات و لەماوەی ساڵێكیشدا هەڵبژاردن ئەنجامبدات. هاوكات لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بابەتی ئامادەكردنی یاسای بودجەی ٢٠٢٣ لەكاتێكدا كەوا كەمتر لە دوو مانگی لەبەردەمدا ماوە، یەكێكی ترە لەو گرفتانەی دەبێت چارەسەر بكات، ئەمە لەكاتێكدا كە پارەیەكی زۆر و یەدەگێكی دارایی زەبەلاحی لەبەردەستدایە كە تاكۆتایی ساڵ نزیكدەبێتەوە لە ١٠٠ ملیار دۆلار. یەكێكی تر لەو مەلەفانە هەبوونی چەكە لەدەرەوەی یاساو چۆنییەتی رووبەڕووبوونەوەی گرووپە چەكداریی و میلیشیاییەكانە كە زۆربەیان لەناو حكومەتەكەی سوودانی دا پۆستیان هەیەو نزیكن لەئێرانەوە، هاوكات مەلەفی گەڕانەوەی ئاوارەكان و ئاشكراكردنی بكوژانی خۆپیشاندەرەكان. سەرەڕای هەموو ئەمانەش یەكێكی تر لەو مەلەفە ئاڵۆزو چارەسەرنەكراوانەی كە چەندین ساڵە هەیەو نەتوانراوە چارەسەربكرێت، یاسای نەوت و غاز و بابەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم و گرفت و ناكۆكییەكانی نێوان حكومەتی ناوەندو هەرێمی كوردستانە، كە تائێستا بەچارەسەرنەكراوی ماوەتەوە، تەنانەت پێش دەستبەكاربوونی سوودانیش ئەوە بڵاوكرایەوە كە ناوبراو لەكاتی بینینی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەڵێنی ئەوەی بەبارزانی داوە هەركاتێك بوو بەسەرۆك وەزیران كێشەی نێوان هەرێم و بەغداو بابەتی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی چارەسەر بكات. لەلایەكی ترەوە وەك یەكەم هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی كارنامەی حكومەتەكەی، وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاندووە دەستیكردووە بەئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ و هەوڵەكانی لەوبوارەدا دەستپێكردووە. ئەمە لەكاتێكدایە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیران  مۆڵەتی یەك هەفتەی داوەتە وەزیرانی كابینەی حكومەتەكەی بۆ ئەوەی فۆرمی ئاشكراكردنی سامانەكانیان پڕبكەنەوەو رادەستی دەستەی دەستپاكیی عێراقی بكەن.  لەبواری رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵیشدا سوودانی رایگەیاندووە كە هیچ هێڵێكی سوریان نیە لەبەردەم هەر دۆسییەیەكی گەندەڵی پەیوەست بەهەر كەس و لایەنێكی سیاسی و حكومەت هەموو پشتیوانییەكی دەستەی دەستپاكی دەكات، چ لەئاستی رێوشوێنەكانی جێبەجێكردن بێت یاخود لایەنی یاسادانان، لە رێگەی  پێشكەشكردنی پرۆژەیاسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی  كەببێتە مایەی داخستنی دەروازەكانی، ئەوەشی دووپاتكردۆتەوە كەوا یەكەم پێوەریان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی وڵاتان بریتییە لە رادەی هەماهەنگیكردن لەگەڵ عێراق بۆ رادەستكردنی تۆمەتبارانی دۆسیەی گەندەڵی و گێڕانەوەی پارە براوەكان.  هاوكات وابڕیارە هەفتەی داهاتوو یەكەم كۆبوونەوە لەشاری بەغدا بۆ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت كەوا پێویستە پەرلەمان دەستكاری ئەم یاسایە بكات كە ئێستا لەئارادایەو چوارچێوەی هەماهەنگی بەهۆكاری شكستەكانی خۆیانی دەزانن لەهەڵبژاردنەكانی رابووردوودا، بەڵام ئەمە لەلایەن رەوتی سەدرەوە رەتدەكرێتەوە و نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆ یاسا كۆنەكەو شێوازە كۆنەكەی هەڵبژاردن. بەڵام بەپێی بڕوای بەشێك لەچاودێرانی سیاسی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە لەماوەی ساڵێكدا هەر بەتەنیا لەئەستۆی حكومەت نییە، بەڵكو ئەركەكە دەكەوێتە سەر پەرلەمانیش، چونكە پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن هەیە كە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری لەسەر ئەوەداوە، ئینجا هەبوونی ئارەزوویەكی حكومی و سیاسی بۆ ئەو مەبەستە كە ئەمەش پێویستی بەتەوافوقی سیاسی هەیە و كاتێكی زۆری پێویستە، هاوكات تەرخانكردنی پارەو گۆڕانكاری لەكۆمیسیۆنیش كاتێكی زیاتریان دەوێت، ‌هەربۆیە پێناچێت لەماوەی ساڵێكدا ئەوە ئەنجامبدرێت. هەژاری و بێكاریش یەكێكی ترە لەو مەلەفانەی رووبەڕووی كابینەكەی سوودانی بووەتەوە، كە بەپێی نوێترین راپۆرتی رێكخراوی ناوەندی ستراتیژی مافەكانی مرۆفی عێراق رێژەی هەژاری هاوشانی رێژەی بێكاری لەوڵاتدا زۆر بەرزبووەتەوە. بەپێی ئامارەكە رێژەی هەژاری نزیكبووەتەوە لەسەدا ٢٥ی دانیشتوان، واتە نزیكەی نۆ ملیۆن هاوڵاتی عێراقی، هاوكات رێژەی بێكاریش گەیشتۆتە نزیكەی لەسەدا ١٤ واتە نزیكەی چوار ملیۆن بێكار ئەمەش بەهۆی بەرزكردنەوەی نرخی دۆلارو پاڵپشتی نەكردنی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵی و پشتبەستن بەهاوردەكردنەوە درووستبووە.  

سەركۆ جەمال رێوشوێنەكان سەبارەت بەدەستبەسەرداگرتنی زەوی و زار لەسلێمانی بەردەوامە، 52 كەس دەستگیركراون، ژماریەكیان بەكەفالەت ئازادكرداون و گەشتكردنیان لێقەدەغەكراوە، هاوكات تائێستا ژمارەیەكیان ئازادنەكراون، ئەو لیژنانەی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی پێكیانهێناوە راپۆرتیان ئامادەكردووە بەڵام ئامادەنین ناوەڕۆكی راپۆرتەكانیان ئاشكرا بكەن.  بەشێك لەوانەی زەوییەكانیان بەناوەوە وەرگیراوە دەڵێن، «بەزۆر» پارچە كاغەزێكیان پێ واژۆ كردوون، نەیانزانیوە بۆچییە، یەكێك لەو كەسانە بەهاوڵاتی وت:»سەرەتا لەفەوجەكەمان پێیان وتین چەند پارچە زەوییەكی دیكەمان بۆ دەرچووە و دەیفرۆشینەوەو وەكو برا پارەكەی دابەشدەكەین، بەڵام بۆمان دەركەوت كە ساختەكارییە، دواتر رۆژێك بانگیان كردین بەزۆر كاغەزێكیان بە پێشمەرگەكان واژۆكرد، لەبەرامبەردا هەریەكەو بڕێك پارەیان پێدا، بۆ نموونە هەبووە 300 دۆلار، هەبووە 800 دۆلار بەو شێوەیە بەڕێیان دەكردین». بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی لەسەرچاوەی تایبەتەوە دەستی كەوتووە ئەو كەسانەی تائێستا لەسەر دۆسیەی زەوی و زار لەسلێمانی تۆمەتباركراون و دەستگیركراون ئەم كەسانەن كە بەشێكیان بەكەفالەت ئازادكراون.  ئەو كەسانەی كە پۆستیان هەبووەو تۆمەتباركراون و دەستگیركراون بەڵام دواتر بەكەفالەت ئازادكراون ئەمانەن؛ (سەرۆكی پێشووی شارەوانیی سلێمانی، جێگری سەرۆكی پێشووی شارەوانیی سلێمانی، لێپرسراوی بەشی هونەری شارەوانی سلێمانی، لێپرسراوی بەشی ماستەرپلان، لێپرسراوی بەشی زیادەڕەوی، سەرۆكی شارەوانی راپەڕین، سەرۆكی شارەوانی بەكرەجۆ، سێ كارمەند لە بۆردی هونەری). سەرچاوەكە وتیشی: «رۆژی 30-10-2022 دوو كەسی دیكە لەبەشی هونەری شارەوانی بەكرەجۆ دەستگیركراون، لەگەڵ بەرپرسێكی شارەوانی رۆژئاوای سلێمانی». ئەو سەرچاوەیە ناوی بەشێك لەدەستگیركراوانی بەهاوڵاتی داوە كە تۆمەتبارن و بەشێكیان تائێستا ئازادنەكراون، ئەوانەی ئازاد نەكراون ئەمانەن؛ ( ئ. ع. س، د. ئ. م، ن. م. ك، ك. ح. م، ه. ز. م، ش. م. ت، ع. ح. ئ، د. ئ. م)، ئەوانەشی دەستگیركراون و دواتر ئازادكراون ئەمانەن؛ (ع. ح. ئ ، ئ. ر. ر، پ. ن. ن، ك. ك. ش، ئ. ع. ع، س. م، ب. م. م، ف. ئ. ر، ر. ع. ئ، س. س. ئ، ب. ع. ع، د. ف. س، ئ. ك. ع، س. م. ئ). چەند مانگێكە بەفەرمانی بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم هەڵمەتی لێپرسینەوەو دەستگیركردنی ئەو كەسانە دەستپێكردووە كە ناویان لە لیستی بەفیڕۆدانی زەوییەكانی سلێمانییەو وەك دەڵێن دەستیان لە «تەخشان و پەخشانكردنیدا» هەیە. بەگوێرەی زانیارییەكان كە هاوڵاتی لە لیژنەی شارەوانی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەستیكەوتووە «زیاتر لە 60 هەزار پارچە زەوی لە سنووری سلێمانی بە نایاسایی داگیركراون». بارزان حامید سەرۆكی لیژنەی شارەوانی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە هاوڵاتی راگەیاند:«هەر كەسێك لەم شارە دەستڕۆشتوو بووە زێدەڕۆیی كردووەتە سەر زەوییەكان، بەگوێرەی زانیارییەكان زیاتر لە 60 هەزار پارچە زەوی بە نایاسایی داگیركراون». وتیشی:«لیژنەكەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی راپۆرتی خۆی لەوبارەیەوە ئامادەكردووە بەڵام جارێ ئامادەنین ناوەڕۆكەكەی ئاشكرا بكەین چونكە هێشتا لێكۆڵینەوەكان بەردەوامە». هاوكات ئەبوبەكر هەڵەدنی ئەندامی دەستلەرکارکێشاوەی پەرلەمانی کوردستان لە لیژنەی شارەوانی لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:«لەهەموو كوردستان داگیركاری زەوی بوونی هەیە، بەڵام لەسلێمانی دەستگیركردن لەسەر ئەو زەویانە هەیەو لیژنەكەی ئێمەش لێكۆڵینەوەی ئەنجامداوە و راپۆرتی خۆی ئامادەكردووە». وتیشی:«بەداخەوە بەشێكی زۆر لەلایەنە ئەمنییەكان و تەنانەت وەزارەتی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانیش ئامادەنین زانیاری وردمان لەوبارەیەوە پێبدەن». وەك ئەبوبەکر هەڵەدنی دەڵێت:«لەپارێزگایەك بۆ پارێزگایەكی دیكە مەسەلەی داگیركردنی زەوی جیاوازە، یاسای وەبەرهێنانیش بووەتە سەرچاوەی گەندەڵی و بەهەدەردانی زەوی و سامانی گشتی كە ئەویش لەخزمەتی چینی هەژاردا نییە». «بودجەی شارەوانیەكانیش لەسەر ئاستی پارێزگاكان جیاوازی هەیەو دوو زۆنی پێوەدیارە نەك هەر مەسەلەی داگیركاری و دەستبەسەرداگرتنی زەوی، جگە لەوەی پێدانی زەوی لەبەرامبەر دروستكردنی پرۆژە نایاساییە كە لەهەموو پارێزگاكان ئەنجام دەدرێت». ئەبوبەكر هەڵەدنی وای وت. بەوتەی ئەبوبەكر هەڵەدنی ئەندامی دەستلەرکارکێشاوەی پەرلەمانی کوردستان «مەسەلەی دەستگیركردنی خەڵك لەسەر زەوی و زار لەسلێمانی لای ئێمەش ناڕوونە و داوامان كردووە كە زانیاری وردمان پێبدەن كە ئەوەش هیچ مەعقول نییە». سەرچاوەیەكیش لەدادگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت:»هەموو دەستگیركردنەكان بەپێی بڕیاری دادوەر بووە و هیچ كەسێك بەبێ بڕیاری دادوەر دەستگیرنەكراوە». بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی كە لەشارەوانی سلێمانی دەستیكەوتووە « زۆرێك لەو زەوییانەی داگیركراون دەكەونە سنووری ناوچەكانی كانی گۆمە، كەنەسوورە، بەكرەجۆ و راپەڕین و تاسلوجە، بەشێكیان بەناوی قوربانیانی شەڕی داعش وەرگیراون و دواتریش بەشێوەی نایاسایی فرۆشراونەتەوەو مامەڵەیان پێوەكراوە». سەركۆ ئازاد گەڵاڵی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:« گەندەڵی لە زەویوزار دوو جۆری هەبووە كە لەسلێمانی كراوە یەكەمیان ئەو زەوییانەیە كە بەش بەش كراون، دووەمیان لە پڕۆژە وەبەرهێنانەكانە، دابەشكارییەكە بەو جۆرە كراوە بۆ نموونە بەناوی شەهیدانی شەڕی دژی داعش زەوی دابەشكراوە، كە ژمارەكەیان 800 شەهید دەبێت، بەڵام زیاتر لە 12 هەزار پارچە زەویی بەناویانەوە دابەشكراوە كە نیوەی خەڵكی موستەحەق وەرینەگرتووە، ئەوانەی ئەو كارانەیان كردووە هەموویان بە ناوی حزب یان بەهێزی چەكدار كردوویانە.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی تاوەكو ئێستا 52 كەس لەسەر دۆسیەی زەوی و زار لەسلێمانی دەستگیركراون بەڵام بەشێكی زۆریان پاش وەرگرتنی بارمتەی 80 ملیۆن دینار یاخود كەمتر ئازادكراون بەڵام قەدەغەی گەشتكردنیان لەسەرەو دۆسییەكەیان لەدادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشە ئەو كەسانەی كەهێشتا ئازاد نەكراون و بەپێی زانیاریەكان نزیكەی 10  كەسە بەشێكیان لەژووری تاكەكەسی زیندانیكراون و سەردانكردن و بینینیشیان قەدەغەیە، هەڵمەتەكە تەنیا سلێمانی نییە لەگەرمیانیش بۆ هەمان مەبەست چوار كەس لای هێزە ئەمنییەكان دەستبەسەرن. عەزیز سەعید، بەڕێوەبەری وەبەر‌هێنانی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:«بەپێی یاسا و رێنماییەكان دەبێت ئەو زەوییەی بۆ پڕۆژەی وەبەرهێنان دادەنرێت لە هەموو روویەكەوە ئامادەكاری بۆ كرابێت و كێشەی تێدانەبێت، بەڵام هەبووە لەپێشتر كێشەی تێدا بووە چارە نەكراوە بەڵام رێگەنادەین لەمەبەدوا ئەمە هەبێت.»  وەك عەزیز سەعید دەڵێت «بۆ نموونە لەبەكرەجۆ، 1000 دۆنم لە بەرامبەر وێستگەی كارەبا زەویی تەرخانكراو بۆ خزمەتگوزاریی گەڕەكی بیستەكان، ‎‏‎كانی گۆمە تاوەكو تانجەرۆ، خەلیفاوە، فەرماندەیی نزیك كەندەكەوە، بەشێك لەگەڕەكی راپەڕین، گوندی قولەرەیسی كە بەهاكەیان بەزیاتر لە 155 ملیۆن دۆلار مەزەندە دەكرێت».  ناوەڕاستی مانگی ئەیلوولی 2022 لەهەڵمەتی دووەمدا چەند كەسێك بۆ لێكۆڵینەوە لەبەفیڕۆدانی زەوی و زار لێپرسینەوەیان لەگەڵ كرا كەبەشێك لەوانە پۆستی فەرمییان نییە، بەڵكو وەكو هاوكار تێوەگلاون زۆرینەیان دوای لێپرسینەوە ئازادكراون، زانیارییەكان دەریدەخەن تەواوی ئەوانەی لە دۆسیەی بەفیڕۆدان تۆمەتبارن نزیكەی 100 كەسن.