.jpeg)
هاوڵاتی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان لەكاردانەوەی مەرگی ژینا ئەمینی لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران بەردەوامەو ژینا بووەتە هەوێن و هێمای خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان. ئەو كچە كوردەی خەڵكی سەقز كەتەمەنی 22 ساڵ بوو دوای ئەوەی لەلایەن پۆلیسی ئێران بەبیانوی نەگونجاوبوونی سەرپۆش و جلوبەرگەكەی دەستگیركراو لەزینداندا گیانیلەدەستداو دواجار تەرمەكەی گەڕێنرایەوە زێدی خۆی، ئێستا پرچی ئەو كەبیانوی دەستگیركردنەكەی بوو بووە بەهێماو لەو رۆژەوە هەزارن كچ و ژن و پیاو وەك هاوسۆزییەك بۆ ژینا ئەمینی قژی خۆیان دەبڕن و دژی یاساو رێسا توندەكانی ئێران ناڕەزایەتیی دەردەبڕن. ناڕەزایەتییەكان بۆ مەرگی ژینا تائامادەكردنی ئەم راپۆرتە زیاتر لە 76 كوژراوی لێكەوتووەتەوە كەزۆربەیان بەتەقەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران لەڕۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوەو بەپێی ئامارەكانی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ لەو خۆپیشاندانانەدا پێنج ئافرەت گیانیان لەدەستداوە كەسیانیان لەشارە كوردییەكان و دووانیان لەباكورو رۆژهەڵاتی ئێران بوون. ئەو ناڕەزایەتییانە كە بووەتە هۆی توندبوونەوەی مامەڵەی پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانی دەسەڵات و بڕینی ئینتەرنێت لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران جگە لەزیانە گیانییەكان زیانی گەورەی ماددیی لێكەوتووەتەوە بەجۆرێك كە بەهۆی بڕینی هەر 24 كاتژمێر ئینتەرنێتەوە نزیكەی 120 ملیۆن دۆلار زیانی لێدەكەوێتەوەو زۆربەی كۆمپانیاكانی ئێرانیش لەبۆرسەدا نزیكەی چوار ملیار دۆلار زیانیان پێگەیشتووە. هاوكات لەگەڵ گرژی زیاترو بەرفراوانبونی خۆپیشاندانەكان بۆ یەكەمجار لەمێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا ژمارەیەكی بەرچاو لەیاریزان و هونەرمەندو ئەكتەرە ناودارەكانی ئێران وەك كاردانەوەیەك بەمەرگی ژیناو خۆپیشاندەران، بێبەریبوونیان لەدەسەڵات و دامەزراوەكانی راگەیاندووە. ژینا سەرتاسەری ئێران دەهەژێنێت خۆپیشاندانەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی لەپێنجەم رۆژدا جگە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لانیكەم 150 شارو شارۆچكەی 27 پارێزگای گرتەوەو لەزۆربەی ئەو ناوچانەشدا توندوتیژیی و پێكدادان لەنێوان خۆپیشاندەران و پۆلیس روویدا. لەشاری شنۆ سێ مێرمنداڵ گیانیان لەدەستدا كەكەسێكیان تەمەنی 16 ساڵ بووە.. لەپیرانشار-یش مێرمنداڵێكی تەمەن 16 ساڵ بەناوی زەكەریا خەیاڵ گیانی لەدەستدا. بەپێی زانیارییەكانیی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ هەر لەشەوی چوارشەممەو لەپێنجەم رۆژی خۆپیشاندانەكاندا لانیكەم سێ كەس لە سەقزو پێنج كەس لە سنەو دوو كەس لەورمێ و كەسێك لەئیلام بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنییەكانەوە گیانیان لەدەستداوە. بەگشتی تەنها لەشەوی چوارشەممەدا لانیكەم 15 كەس لەخۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوە. بەگشتی و لەماوەی دوو رۆژدا ژمارەی ئەو كەسانەی لەخۆپیشاندانی رۆژهەڵاتی كوردستان و شارو شارۆچكەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە دەگاتە 26 كەس كەناسنامەی زۆربەیان بڵاو كراوەتەوە. رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ رایانگەیاندووە بەهۆی پچڕانی هێڵەكانی تەلەفۆن و مۆبایل و ئینتەرنێت لەئێران زانیاریی ورد لەسەر بەرزبوونەوەی ژمارەی قوربانیان روون نییە، بەڵام گومان دەكرێت سەرەڕای ئەو كوژراوانە زیاتر لەهەزار كەسیش بریندار بووبن. بڵاوبوونەوەی تۆمارە ڤیدیۆییەكانی خۆپیشاندانەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بۆ ژینا ئاماژەیە بۆ توندبوونەوە و گرژبوونەوەی دۆخی ناوخۆیی وڵاتەكە، بۆیە گومان دەكرێت ژمارەی قوربانیانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان بۆ مەرگی ژینا ئەمینی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز ببێتەوە. خۆپیشاندانەكان زیاتر لە 11 رۆژە بەردەوامەو بەپێی داویین ئاماری رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران لانیكەم 76 خۆپشاندەر تا شەوی سێشەممە (27/9/2022) كوژراون و حكومەتیش رایگەیاندووە؛ حەوت كەس لەهێزە ئەمنییەكان و ئەندامی سوپای پاسداران و پۆلیس كوژراون. خامنەیی بەئامانج دەگیرێت لەزۆربەی خۆپیشاندانەكاندا دروشم دژی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران وتراوەتەوەو رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بڵاویكردووەتەوە حكومەتی ئێستای ئێران لەڕژێمەكانی پێشووی میسرو تونس لاوازترەو ئاماژەی بەوەشكردوە كە رێبەری كۆماری ئیسلامی پاشەكشێ لەباڵاپۆشیی ژنان بەهێڵی سور دەزانێت. رۆژنامەكە لەبابەتێكدا نووسیویەتی خۆپیشاندانەكانی ئێران رووبەڕووی توندوتیژیی زۆری هێزە ئەمنییەكانی وڵاتەكە بووەتەوە، بەڵام ئەو توندوتیژییە ئاماژەیە بەلاوازیی دەسەڵات بەتایبەت كە ساڵانە سەدان ژن لەئێران بەبیانوی نەگونجابوونی سەرپۆش و باڵاپۆش سزا دەدرێن و لەهەندێك حاڵەتیشدا سزای 10 ساڵ زیندانی بەسەر ئەو ژنانەدا سەپێنراوە. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە عەلی خامنەیی رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران كەتەمەنی 83 ساڵە، باری تەندورستیی باش نییەو سەرقاڵی رادەستكردنی دەسەڵاتەكانی و دۆزینەوەی جێگرەوەیەوەو هەر ئەوەش دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لاواز كردووە. خامنەیی یەكێكە لەو كەسانە زۆر دژی ئازادی ژنانەو ئامادە نییە پاشەكشێ لەو یاساو رێسا توندانەی كۆماری ئیسلامی بكات بۆیە خۆپیشاندەرانیش لەزۆربەی رێپێوان و ناڕەزایەتییەكاندا بەدروشم دەیكەنە ئامانج و پێیان وایە كۆتایی ئەو كۆتایی دەسەڵاتی 43 ساڵەی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە. ئینتەرنێت و داڕمانی بۆرسەی ئێران رێكخراوی نێت بلاكس بۆ چاودێریی هێڵەكانی ئینتەرنێت ئاشكرایكردووە، بەهۆی راگرتن و قەدەغەكردنی ئینتەرنێت لەلایەن حكومەتی ئێرانەوە هەر كاتژمێرێك یەك ملیۆن و 500 هەزار دۆلار زیان بەئابوریی ئەو وڵاتە دەگات. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: فیلتەركردن و راگرتنی هێڵەكانی ئینتەرنێت بۆ كۆنتڕۆڵی خۆپیشاندانەكان لەئێران زیانی زۆر بەداهاتی ئەو شوێنانە دەگەیەنێت كەسەرچاوەی سەرەكییان ئینتەرنێتە. بەپێی ئامارەكان نزیكەی 400 هەزار فرۆشگا لەئێران لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە كارەكانیان ئەنجام دەدەن ئەگەر بڕینی ئینتەرنێت لەو وڵاتە بەردەوام بێت رۆژانە لانیكەم 117 ملیار دۆلار زیانی لێدەكەوێتەوە. خۆپیشاندان و كاردانەوەكانی مەرگی ژینا ئەمینی بازاڕی بۆرسەی ئێران تووشی داڕمان دەكات و بەوتەی شارەزایانی ئابوریش زیانی چوار ملیار دۆلاری بەپشكی كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە گەیاندووە. میدیاكانی ئێران بڵاویانكردووەتەوە زیاتر لەهەفتەیەكە بازاڕی بۆرسە لەوڵاتەكە لەپاشەكشێدایەو تائێستا 350 ئاماژەی نەرێنیی لەبۆرسەی وڵاتەكەدا هەیە لەكاتێكدا تەنها 35 خاڵی ئەرێنیی لەبۆرسەدا بەدیدەكرێت. بەهۆی ئاڵۆزییەكانی ئەم دواییانەی رۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران پشكی سەرجەم كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە لەبازاڕی بۆرسەدا بەڕێژەی 100 ترلیۆن تمەن دابەزیوە كەدەكاتە نزیكەی سێ ملیارو 900 هەزار دۆلار. شارەزایانی ئابوریی ئێران هۆشداریی دەدەن ئەگەر ئاڵۆزییەكان بەردەوام بێت زیانی زیاتر چاوەڕوانی كۆمپانیاكانی ئەو وڵاتە دەكات. تۆپبارانی هەرێم بۆ راگرتنی خۆپیشاندانەكان سوپای پاسداران لە (24/9/2022) دەستی كردووە بەتۆپبارانی سنورەكانی هەرێمی كوردستان بەبیانوی بوونی چەكدارانی نەیاری دەسەڵات لەئێران و لەبەیاننامەیەكیشدا كەپێش بۆردومانەكە رایگەیاند: حزبە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەبیانوی ناڕەزایەتی بۆ مەرگی ژینا هەوڵی سەرهەڵدانی توندوتیژی و ئاژاوە لەخاكی ئێران دەدەن. سوپای پاسداران هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی تۆپبارانەكەش لەبەیاننەمەیەكی دیكەدا رایگەیاند: لەچوارچێوەی دوورخستنەوەی هێزە چەكدارە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی، لەڕۆژی شەممەی رابردووەوە دەستیكردوە بەبۆردومانی چەند خاڵێكی سنوریی هەرێمی كوردستان. سوپای پاسداران ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: بەهۆی دروستبوونی ئاژاوەی چەند رۆژی رابردووی ناو ئێران بەمەبەستی دورخستنەوەی چەكدارە نەیارەكان تۆپبارانی خاڵە سنورییەكانی رۆژهەڵات و هەرێمی كوردستانی كردووەو هاوكات داواشی لەهاووڵاتییانی هەرێمی كوردستان كرد لەبنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دووربكەونەوە. تۆپبارانەكانیش لەكاتێكدایە لەناو ئێران دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە كەسوپای پاسداران و سوپای رەسمی (ئەرتەش) لەسەر سەركوتی خۆپیشاندانەكان ناكۆكییان هەیەو ئەوەش وایكرد ئەو دوو هێزە بەجیا بەیاننامە بڵاوبكەنەوەو جەخت لەپاراستنی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەنەوە. ناڕەزایی كەسایەتیە بەناوبانگەكان ژمارەیەكی بەرچاو لەهونەرمەندو ئەكتەرو یاریزانە ناودارەكانی كوردو ئێران لەگەڵ دەربڕینی ناڕەزایەتیی بۆ مەرگی ژینا ئەمینی، پشتیوانیی خۆیان بۆ خۆپیشاندەران دەدەبڕن و داوای كۆتایی بەستەم و توندتیژیی لەدەسەڵاتی ئێران دەكەن و دەسەڵاتیش دەست بەسەر ماڵ و موڵكی ژمارەیەك یاریزان و ئەكتەر لەناوخۆی وڵاتەكەدا دەگرێت. كەیهان كەلهوڕ، ژەنیارو پسپۆڕی ناوداری كورد لەپەیامێكدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاندووە؛ خەڵكی ئێران 40 ساڵە هەوڵدەدات بەزمانی ئەدەب و هونەر دەسەڵات ئاگاداركاتەوە لەوەی كە زەبروزەنگ و سێدارە لەدژی خەڵك بەكارنەهێنێت. كەلهوڕ دەڵێت: ئەو ژەنیارەو ئەركی ئەو قسەكردن نییە، بەڵام دەسەڵاتی ئێران وای لەئەو كردووە كە لەجیاتی هێنانە گۆی ئامێرەكانی، خۆی بێتە گۆو بەنووسین پەیامەكەی بگەیەنێت. ئەو ژەنیارە كەخاوەنی دەیان خەڵاتی مووزیكە نووسیویەتی: دەسەڵاتی ئێستای ئێران هاوشێوەی دەسەڵاتی ئۆمەوییەكان بەردەوامە لەسەركوت و ستەم، بۆیە دەبێت بڕوات. ئەو داوای لەسەرجەم هونەرمەندان كردووە ملكەچی داواكارییەكانی حكومەتی ئێران نەبن و تەنانەت بەبێ بەرامبەریش بەردەوامبن لەكاری هونەری و پشتیوانیی بۆ یەكێتی و یەكڕیزیی خەڵك لەپێناو ئازادیی وڵاتەكەدا. كەلهوڕ لەكۆتاییدا رایگەیاندووە هەر كۆنسێرت و شوێنێك كەئەو تێیدا بەشدار بێت دەكاتە سەكۆیەكی ئازاد بۆ ئەو خەڵكەی كە بەدەست دەسەڵاتەوە زۆری بۆ هاتووە. لەگەڵ كەلهوڕ دەیان ئەكتەریش پشتیوانییان بۆ ناڕەزایەتییەكان و خۆپیشاندانەكان دەربڕیوەو هەدیە تارانی، خانمە ئەكتەری بەناوبانگی ئێرانیش، لەپشتیوانیی بۆ خۆپیشاندەران و نیگەرانیی لەمەرگی ژینا ئەمینی، رایگەیاند: دەسەڵات و هێزە ئەمنییەكان هۆكاری خوێنڕشتنن و خەڵكی وڵاتەكەش تائاستێك لەژێر زەبروزەنگدا بووە كەچیتر پێویستی بەڕێبەرو سەركردە نییە بۆ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی. هەدیە تارانی كە لەئێستادا لەئێران دەژی و لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ئاگاداركراوەتەوە كەهانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی نەدات، جەختی لەوە كردووەتەوە خەڵكی وەڵاتەكە هێندە لەژێر ستەم و زەبروزەنگدا بوون كەچیتر پێویستی بەهاندان و بانگهێشتكردنی خەڵك نییە كەبڕژێنە سەر شەقامەكان، چونكە ئاستی ناڕەزایەتییەكان بەرفراوانن. شەهاب حسێنی كە بەیەكێك لەئەكتەرە ناودارەكانی نزیك لەدەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەژمار دەكرێت بەپەیامێك ناڕەزایەتیی خۆی لەبەرامبەر كوشتنی خۆپیشاندەران و سەركوتی ناڕەزایەتییەكان دەربڕی و وتی ئەوەی ئێستا دەسەڵات دەیكات هاوشێوەی زەبروزەنگی ئۆمەوی و سەفەوی-یە، لەبەرامبەر ئەو پەیامەشدا تەلەفیزیۆنی فەرمی ئێران سەرجەم ئەو ریكلام و بەرنامانەی ئەو ئەكتەرەی تێدا بەشداربوو، راگرت و هەموو ئەو وێنانەشی لەناو شاری تاران بوو، بەبڕیاری شارەوانی لابران. هەندیك ئەكتەرو هونەرمەندی ژن لەئێران جگە لەپەیام، بەبڕینی پرچیان ناڕەزایەتییان بۆ مەرگی ژیناو كوشتنی خۆپیشاندەران دەربڕیوە. عەلی كەریمی یاریزانی تۆپی پێ و ئەستێرەی پێشووی هەڵبژاردەی ئێران كەنیشتەجێی وڵاتی ئیماراتە بەپەیامێك ناڕەزایەتیی لەمەرگی ژینا ئەمینی راگەیاندو پشتیوانی خۆی بۆ ناڕەزایەتییەكان دەبڕی لەبەرامبەریشدا دەسەڵات دەستی بەسەر ماڵ و موڵكی ئەو یاریزانە لەئێراندا گرت. هاوكات دەیان یاریزانی دیكەی دیكە پشتیوانیان لەهەڵوێستەكەی كەریمی كردو ژمارەیەك یاریزانیش بڕیاریانداوە هەڵبژاردەی ئێران جێبهێڵن. لەڕابردوودا چەند جارێك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی فراوان لەڕۆژهەڵاتی كوردستانی ئێران روویداوە، بەڵام هیچكات لە 40 ساڵی رابردودا بەو ئاستە هاوسۆزی و هاوپشتی چینە جیاوازەكانی ئەو كۆمەڵگایەی نەگرتووەتەوە، بۆیە مەرگی ژینا ئەمینی بووەتە هێمای بەهێزی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان.
هاوڵاتی حکومەتی ئەمریکا سزای نوێ بەسەر بازرگانیی نەوت و پترۆکیمیایی ئێراندا دەسەپێنێت ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، سزای نوێ بەسەر کۆماری ئیسلامیی ئێراندا دەسەپێنن بۆ رێگریکردن لە هەوڵەکان بۆ خۆدزینەوە لە سزاکانی سەر فرۆشی بەرهەمی نەوت و پێترۆکیمیایی. حکومەتی ئەمریکا سزای نوێ بەسەر بازرگانیی نەوت و پترۆکیمیایی ئێراندا دەسەپێنێت، یەکێک لە ئامانجەکانیش بریتییە لە دوو کۆمپانیای چین کە نەوتی خاوی ئێران کۆگا دەکەن و دەستی باڵایان لە بازرگانیی نەوتی ئەو وڵاتەدا هەیە، سزاکان دوو ناوەندی کۆگاکردنی نەوتی خاوی ئێران لە چین و بەڕێوەبەرێکی ئاژانسی کەشتیوانیی جیهانی کە ئەرکی گواستنەوەی نەوتی ئێرانی بووە، دەگرێتەوە. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکاش هەشت ناوەندی دیکەی بۆ سزادان دیاریکردووە کە لە هەناردەی بەرهەمە پترۆکیمیاییەکانی ئێران رۆڵیان هەبووە. ئەو کۆمپانیایانە لە ئێران، هۆنگ کۆنگ، هیندستان و ئیمارات چالاکن و لقیان هەیە. ئەنتۆنی بلینکن باسی لەوە کرد، ئەو سزایانە بەگوێرەی فەرمانی حکومەتی فیدراڵی سەپێنراون کە رێگە بە سەپاندنی سزا بەسەر بازرگانی نەوت و بەرهەمی نەوتی و پترۆکیمیایی ئێران دەدات. ئەم پاکێجە لە سزاکانی ئەمه‌ریکا و توندترکردنی گوشارەکانی سەر تارانه، هاوکاتن لەگەڵ بەردەوامی خۆپیشاندانەکانی شارەکانی ئێران و پێشێلکارییەکانی هێزە ئەمنیەکانی ئێران بەرامبەر خۆپیشاندەران.
هاوڵاتی ئەمریکا کوژرانی ھاووڵاتییەکی وڵاتەکەی لە ھێرشەکەی ئێران بۆ سەر ھەرێمی کوردستان پشت راستکردەوە. ئەمڕۆ پێنجشەممە، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری ڤیدانت پاتێڵ وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاوە بڵاویکردەوە، لە ھێرشە مووشەکییەکەی رۆژی چوارشەممەی ئێران بۆ سەر ھەرێمی کوردستان ھاووڵاتیەکی وڵاتەکەی کوژراوە . عومەر مەحمود زادە کە هاووڵاتییەکی کوردی رۆژهەڵاتە و هەڵگری رەگەزنامەی ئەمه‌ریکییە تەمەن 59 ساڵە و لە ساڵانی نەوەدەکانەوە لە ویلایەتەیەکگرتووەکانی ئەمه‌ریکا دەژی و بەهۆی هێرشەکانی رۆژی سێشەممەی ئێران بۆسەر هەرێمی کوردستان گیانی لەدەستداوە. ئەمەش لە کاتیکدایە پێشتریش کونسوڵخانەی ئەمریکا لە ھەرێمی کوردستان رایگەیاندبوو، ھێشتا رێنماییەکانی گەشتکردن لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بۆ عێراق لە ئاستی چواردایە، کە داوا لە ھاوڵاتیانی ئەمریکا دەکات، گەشت بۆ عێراق نەکەن، بەھۆی تیرۆر و رفاندن و ململانێی چەکداری و مانگرتنی مەدەنی. کونسوڵخانەی ئەمریکا داواشی لە ھاوڵاتیانی وڵاتەکەی کردبوو، لە ناوچە بەئامانجگیراوەکانی وەک پردی و کۆیە و زڕگوێز و ناوچە سنوورییە کێشە لەسەرەکان دوور بکەونەوە. جێگەی باسە لە ئەنجامی هێرشەکانی ئێراندا ٥٨ کەس برینداربوون کە زۆربەیان هاوڵاتی مەدەنیبوون و چەندین منداڵیش لەنێو برینداراکاندا هەن.
هاوڵاتی زریانی ئیان لە ویلایەتی فلۆریدای ئەمریکا لە یەکەم رۆژیدا بووە هۆی دروستبوونی لافاو و ئەمەش وای کرد، نزیکەی یەک ملیۆن کەس بێکارەبابن وهێڵی ئاسمانیی ئەمریکا ناچاربوو نزیکەی ٦٠٠ گەشت هەڵبوەشێنێتەوە لە ویلایەتی فلۆریدای ئەمریکا، زریانێکی بەهێز کە ناونراوە بە زریانی ئیان لە رووی بەهێزییەوە ریزبەندی چوارەمی هەیە و بە خێرایی ٢٤٠ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا دەگاتە وشکانی بەرەو ناوچەکانی باکووری رۆژهەڵاتی فلۆریدا لە پێشڕەویداویە بەو هۆیەوە ٧٠ هۆبەی بازاڕە زنجیرەییەکان کە دەکەونە سەر رێڕەوی زریانەکە بەتەواوی دادەخرێن یاخود تەنها لە چەند کاتژمێرێکی کەمدا کار دەکەن. زریانەکە بووەتە هۆی پەککەوتنی ژیان لە زۆربەی ناوچەکانی ویلایەتەکەدا و هێڵی ئاسمانیی ئەمریکاش بێبەرامبەر گۆڕانکاری لە بەرواری ئەو گەشتانەدا ئەنجام دەدات کە بۆ ویلایەتە نزیکەکانی فلۆریدا، وەک کارۆلینای باکوور، کارۆلینیای باشوور و جۆرجیا ئەنجام دەدرێن وهەروەها ناچاربوو لە یەکەم ڕۆژی زریانەکەدا نزیکەی ٦٠٠ گەشت هەڵبوەشێنێتەوە جێگەی باسە پسپۆڕانی بواری کەشوهەوا باس لەوە دەکەن کە زریانی ئیان، خێراترین زریانە کە بگاتە وشکانی، بەپێی ئەو لێکۆڵینەوانەشی لە ئاستی ئاوی شاری فۆرت مایەر کراون لە ساڵی ١٩٦٥ەوە تا ئێستا ئاستی ئاو گەیشتووەتە بەرزترین ئاست.
هاوڵاتی وتەبێژی یەکێتی ئەوروپا لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند سزا بەسەر هەموو ئەو کەس و دامەزراوانە دەسەپێنن کە ریفراندۆم لە ناوچە کۆنتڕۆڵکراوەکانی ئۆکرانیا رێکدەخەن. وتیشی "یەکێتی ئەوروپا بە هەموو شێوەیەک ریفراندۆم لە ئۆکرانیا لەلایەن روسیاوە رەتدەکاتەوە". پیتەر ستانۆ وتەبێژی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەلێدوانێکدا ئاماژەی بەوەدا ئەو ڕیفراندۆمەی لە ناوچە داگیرکراوەکانی ئۆکرانیا لە لایەن ڕوسیاوە ئەنجام دەدرێت نا یاساییە وهەموو ئەو کەس و دامەزراوانەی بەشدارن لە ئامادەکردنی ئەم ڕاپرسییەدا پێویستە سزا بدرێن. وتەبێژی کۆمسیۆنی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا باسی لەوەشکرد ئەو کەسانەی لەسەر بانگهێشتی مۆسکۆ بەناوی چاودێری نێودەوڵەتی ئامادەبوون، دەکەونە ناو لیستی سزاکانی یەکێتی ئەوروپاوە. ئەمە لەکاتێکدایە،بەگوێرەی ئەنجامە بەراییەکانی گشتپرسیی چوار پارێزگای رۆژهەڵات و باشووری رۆژهەڵاتی ئۆکراینا کە لە ژێر دەسەڵاتی رووسیادان، 96٪ی بەشداربووانی گشتپرسییەکە بە "بەڵێ" دەنگیان داوە بۆ چوونە سەر رووسیا و جیابوونەوەیان لە ئۆکراینا.
هاوڵاتی جۆزێپ بۆرێڵ نوێنەری باڵای یەکێتیی ئەورووپا لە سیاسەتی دەرەکی و کاروباری ئاسایش داوای كرد توندوتیژیی به مه‌به‌ستی سه‌ركوتكردنی خۆپیشاندانه‌كان دژی مه‌رگی ژینا ئه‌مینی له ئێران رابگیرێت كه به تۆمه‌تی پابه‌ندنه‌بوون به یاساكانی باڵاپۆشی ده‌ستگیركرابوو و دواتر گیانی له‌ده‌ستدا، و رێگه بدرێت دانیشتوان ده‌ستیان به ئینته‌رنێت بگات. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد ده‌ستوه‌ردانی هێزه ئه‌منییه‌كانی ئێران له خۆپیشاندانه‌كان له راده‌به‌ده‌ره و كوژراو و برینداری لێكه‌وتووه‌ته‌وه. جۆزێپ بۆرێڵ تیشكی خسته‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پچڕاندنی ئینته‌رنێت و سه‌كۆكانی نامه‌گۆڕینه‌وه به مانای پێشێلكردنی ئازادی راده‌ربڕین دێت و یه‌كێتیی ئه‌ورووپا و وڵاتانی ئه‌ندامی یه‌كێتییه‌كه پێیان وایه به‌كارهێنانی توندوتیژیی دژی خۆپیشانده‌ران مایه‌ی قبوڵكردن نییه و ناكرێت ره‌وایه‌تی پێ بدرێت. بۆرێل رایگه‌یاند: "چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ین ئێران به‌زووترین كات سه‌ركوتكردنی خۆپیشاندانه‌كان له‌رێگه‌ی به‌كارهێنانی توندوتیژییه‌وه رابگرێت و ده‌سته‌به‌ری ده‌ستڕاگه‌یشتن به ئینته‌رنێت و ئاڵوگۆڕی ئازادانه‌ی زانیاریی بكات. هاوكات چاوه‌ڕوانین ئێران ژماره‌ی كوژراوان و ده‌ستگیركراوان ئاشكرا بكات، ئه‌و خۆپیشانده‌رانه ئازاد بكات كه توندوتیژیی به‌كارناهێنن و مامه‌ڵه‌ی گونجاو له‌گه‌ڵ ده‌ستگیركراوه‌كاندا بكات". نوێنەری باڵای یەکێتیی ئەورووپا لە سیاسەتی دەرەکی و کاروباری ئاسایش به‌پێویستی زانی لێكۆڵینه‌وه له مه‌رگی ژینا ئه‌مینی بكرێت و داوایكرد لێپرسینه‌وه له‌گڵ به‌رپرسیارانی كه‌یسه‌كه بكرێت. جۆزێپ بۆرێل رایگه‌یاند: "یه‌كێتیی ئه‌ورووپا به‌ر له كۆبوونه‌وه‌ی ئاینده‌ی وه‌زیرانی ده‌ره‌وه به‌رده‌وام ده‌بێت له هه‌ڵسه‌نگاندنی سه‌رجه‌م بژارده‌كانی به‌رده‌ستی سه‌باره‌ت به كوشتنی مه‌هسا ئه‌مینی و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی هێزه ئه‌منییه‌كانی ئێران بۆ خۆپیشاندانه‌كان".
هاوڵاتی سەرۆکی ئۆکرانیا هاوکارییە داراییەکانی ئەمەریکا بۆ وڵاتەکەی ئاشکرا دەکات. ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند لەگەڵ دەستپێککردنی داگیرکاری ڕوسیا بۆ سەر وڵاتەکەی ئەمەریکا جگە لە پێدانی چەک و کەرستەی سەربازی بەڵکو هاوکاریی دارای وڵاتەکەشی دەکات بەو پێیەی مانگانە زیاتر لە یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلاری بۆ ناردون. سەبارەت بە هەوڵەکانی ڕوسیاش بۆ کردنی ڕاپرسی لە چەند ناوچەیەکی ئۆکرانیا بۆ ئەوەی دانیشتوانەکانیان بڕیار بدەن بخرێنە سەر روسیا ڕایگەیاند: ئەگەر روسیا لە رێگەی راپرسییە ساختەکانەوە بیەوێت تەنھا بستێکی خاکی ئۆکراین بخاتە سەر وڵاتەکەی، ھیچ جۆرە گفتوگۆ و دانووستانێک لەنێوانیان نامێنێت و رێککەوتنیش لەنێوانیاندا زۆر ئەستەم دەبێت
.jpg)
هاوڵاتی كۆما جڤاكێن كوردستان-كه‌جه‌كه ئیدانه‌ی ڕاده‌ستكردنه‌وه‌ی دوو گه‌ریلای هه‌په‌گه ده‌كات له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌رمه‌نستانه‌وه به ده‌وڵه‌تی تورك و ڕایده‌گه‌یه‌نێت: ڕاده‌ستكردنی ئه‌و دوو گه‌ریلایه به توركیا ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه، كه ئه‌رمینیا خیانه‌ت له دۆزی گه‌لی ئه‌رمه‌نی و هه‌موو گه‌لان ده‌كات. ئه‌مڕۆ هاوسه‌رۆكایه‌تیی كۆنسه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ریی كۆما جڤاكێن كوردستان- كه‌جه‌كه ڕاگه‌یه‌ندراوێكی له‌باره‌ی ڕاده‌ستكردنه‌وه‌ی دوو گه‌ریلای هه‌په‌گه به‌ناوه‌كانی ئاتیلا چیچك ناسراو به له‌هه‌نگ و حسێن یه‌ڵدرم ناسراو به عه‌لشیر بڵاوكرده‌وه، كه له‌چه‌ند ڕۆژی ڕابردوودا له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌رمینیاوه ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌تی توركی داگیركه‌ر كراونه‌ته‌وه. كه‌جه‌كه ده‌ڵێت: هه‌ردوو شۆڕشگێڕی كورد كه بۆ ئازادیی گه‌لی كورد تێده‌كۆشان، بۆ ئه‌ركێكی شۆڕشگێڕانه چوونه‌ته ئه‌رمینیا، له‌كاتێكدا كه خاكی ئه‌رمینیا به پشتیوانی و دنه‌دانی ده‌وڵه‌تی تورك داگیرده‌كرێت، زۆر جێگای سه‌رنج و ماناداره، كه ئه‌و دوو شۆڕشگێڕه كورده له‌لایه‌ن حكومه‌تی ئه‌رمینیاوه ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌تی تورك كراون، ئه‌م دۆخه به‌ڕوونی ده‌ریخست، كه حكومه‌تی پاشینیان هاوكاریی ده‌وڵه‌تی توركی داگیركه‌ری پاكتاوكار و ده‌سه‌ڵاتی فاشیستیی ئاكه‌په – مه‌هه‌په ده‌كات. كه‌جه‌كه ده‌ڵێت:”به ناوی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیی كوردستانه‌وه ئیدانه‌ی حكومه‌تی پاشینیان ده‌كه‌ین، كه هه‌ردوو هه‌ڤاڵمانی ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌تی تورك كردووه”. هاوسه‌رۆكایه‌تیی كه‌جه‌كه جه‌خیشیكردووه‌ته‌وه:”ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی حكومه‌تی پاشینیان، ئه‌و ڕه‌خنه‌و تاوانباركردنانه پشتڕاست ده‌كاته‌وه، كه سه‌باره‌ت به داگیركردنی خاكی ئه‌رمینیا لێی ده‌گیرێت، ئه‌رمینیا له جیاتی ئه‌وه‌ی پشتگیریی ئه‌و كه‌سانه بكه‌ن، كه له دژی ده‌وڵه‌تی توركی داگیركه‌ر و پاكتاوكار تێده‌كۆشن، ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌تی توركیان ده‌كه‌نه‌وه، ڕاده‌ستكردنیان به ده‌وڵه‌تی تورك خیانه‌تكردنه له تێكۆشانی گه‌لی ئه‌رمه‌نی له دژی كۆمه‌ڵكوژی و پاكتاوكاریی توركیا، كه له مێژوودا گه‌لی ئه‌رمه‌نیی كۆمه‌ڵكوژ كردووه و ئه‌مڕۆش خاكی ئه‌رمینیا داگیرده‌كات. دووپاتیشیكردووه‌ته‌وه:”ڕاده‌ستكردنه‌وه‌ی ئه‌و دوو هه‌ڤاڵه‌مان به ده‌وڵه‌تی تورك، ڕاستیی ناپاكیی و خیانه‌ت و هاوكاریی نهێنیی حكومه‌تی پاشینیانی ئاشكراكرد”. كه‌جه‌كه داواش له گه‌لان و دۆستان به‌تایبه‌تی گه‌لی ئه‌رمه‌ن ده‌كات، كه “له به‌رامبه‌ر ئه‌م حكومه‌ته هاوكاره بووه‌ستنه‌وه‌و ئێمه له‌وه دڵنیاین، كه گه‌لی ئه‌رمه‌ن هه‌ڵوێستی پێویست به‌رامبه‌ر ئه‌و حكومه‌ته‌دا ده‌گرنه‌به‌ر و لێپرسینه‌وه له هاوكاریی و خیانه‌ت ده‌كه‌ن”. هاوسه‌رۆكایه‌تی كه‌جه‌كه ڕاشیگه‌یاندووه:”تێكۆشانی ئازادیی كوردستان نه‌ك ته‌نها بۆ ئازادیی گه‌لی كورد، به‌ڵكو بۆ ئازادیی و ڕزگاریی گه‌لانی ناوچه‌كه و به‌تایبه‌تی بۆ ئازادیی گه‌لی ئه‌رمه‌ن تێده‌كۆشێت و گه‌لی كورد به چاوی برایه‌تییه‌وه سه‌یری گه‌لی ئه‌رمه‌ن ده‌كات”. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه دوێنێ ناوه‌ندی ڕاگه‌یاندن و چاپه‌مه‌نیی هه‌په‌گه ڕایگه‌یاند:”له مانگی ئابی ٢٠٢١دا هه‌ڤاڵانمان له‌هه‌نگ و عه‌لیشێر له نزیك سنوری ئه‌رمینیا له‌سه‌ر ئه‌ركی خۆیان بوون تووشی سه‌ربازانی ئه‌رمینیا بوون، بۆ ئه‌وه‌ی دۆخێكی نه‌رێنیی نه‌یه‌ته ئاراوه هه‌ڤاڵانمان به هه‌ستیارییه‌وه مامه‌ڵه‌یان كرد، به‌ڵام دواتر هه‌ڤاڵانمان ده‌ستگیرو زیندانییكران، دواتر له ٢٣ی شوباتی ٢٠٢٢ دا دادگای تێهه‌ڵچوونه‌وه‌ی ئه‌رمینیا بڕیاری ئازادكردنی بۆ ئه‌و دوو هه‌ڤاڵه‌مان ده‌ركرد، به‌ڵام له‌بری ئازادكردنیان، له‌لایه‌ن هه‌واڵگریی ئه‌رمینیاوه ڕفێندراون و ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌تی تورك كراونه‌ته‌وه.
هاوڵاتی لێكەوتەكانی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، ئابوری وڵاتانی ئەوروپای رووبەڕووی گرفتی گەورە كردووەتەوە، قەیرانی غاز هەڕەشەی زستانێكی سەخت لەوڵاتانی ئەوروپا دەكات، دوای دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا لەمانگی شوباتی ئەمساڵەوە وڵاتانی ئەوروپا سزایان بەسەر روسیادا سەپاند، قۆڵبادانی یەكێتی ئەوروپاو روسیا بەرەو تاودان دەڕوات، ئەوەش دوای ئەوەی مۆسكۆ هەناردەكردنی غازی بۆ وڵاتانی ئەوروپا بەتەواوی یان بەشێكی بڕی. ناردنی غازی روسیا لەڕێگەی بۆری نۆرد ستریم یەك لە 31ی ئابی ئەمساڵ لەلایەن كۆمپانیای گازپرۆمی روسییەوە راگیرا، مۆسكۆ هۆكارەكەی بۆ كێشەیەك لەتۆڕباینەكانیدا گەڕاندەوە، كەبڕیاربوو یەكەمجار راگیرانەكەی بۆ سێ رۆژ بێت، بەڵام تاوەكو ئێستا نەكراوەتەوە. ئاژانسی «بلومبێرگ»ی ئەمریكی لەزاری سەرچاوە رۆژئاواییەكانەوە بڵاویكردەوە، كەكەمیی غاز لەئەوروپا لایەنیكەم تاساڵی 2025 بەردەوام دەبێت، لەدەستدانی پێداویستی غازی سروشتی روسیا دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی یەدەگی كیشوەرەكە بەخێرایی كاتێك پلەی گەرمی لەمانگەكانی داهاتوودا نزم دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم قەیرانە ئامادەكاری بۆ وزە گەرمكەرەوەكان لەساڵی داهاتوودا قورستر دەكات. هاوكات ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە بڵاویكردەوە، هەناردەكردنی غازی سروشتی روسیا بۆ یەكێتی ئەوروپاو بەریتانیا لەماوەی حەوت مانگی یەكەمی ئەمساڵدا بەبەراورد لەگەڵ هەمان ماوە لەساڵی 2021دا نزیكەی 40٪ دابەزیوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: هەناردەكردنی غازی سروشتی لەڕوسیاوە بۆ ئەوروپا بەبەراورد بەماوەی ساڵانی 2017-2021 لەسەدا 50 دابەزیوە. داوا لەیەكێتی ئەوروپا دەكرێت متمانەی بەتوانای خۆی هەبێت بۆ بەرگرتنی بڕینی تەواوی غازی روسی، كە لە 40% پشتیان پێبەستووەو هەوڵدەدات ئەو رێژەیە كەمبكاتەوە بۆ تەنها لە 9%. پێشتریش ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند: لەكۆتاییدا دەرفەتێك بۆ هەمووان هاتووەتە پێشەوە بۆ ئەوەی خۆیان لەپشتبەستن بەڕوسیاو ئەو قەتیسكردنەی روسیا لەسەر ئەوروپا هەیە كەوزە وەكو چەك بەكاردەهێنێت رزگار بكەن و كاتی ئەوەش هاتووە ئەوروپییەكان رێگاو سەرچاوەكانی وزەی خۆیان هەمەچەشن بكەن. لەبەرامبەردا وەزارەتی دەرەوەی روسیاش دەڵێت: ئەوە ئەمریكا بوو كەقەیرانی دابینكردنی غازی لەئەوروپای وروروژاند، بەپاڵنانی سەركردە ئەوروپییەكان بەرەو هەنگاوێكی «خۆكوژی» بۆ وەستاندنی هاوكاری ئابووری و وزە لەگەڵ مۆسكۆ. سەبارەت بەقەیرانی غاز لەئەوروپا، بەرپرسێكی یەكێتی ئەوروپا ئاشكرایكرد: «وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دەتوانن 225 ملیار یۆرۆ (227.57 ملیار دۆلار) قەرز لەسندوقی بەخشین بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی وزە بەكاربێنن». لەساڵی 2020 وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا رێكەوتن لەسەر دورستكردنی ئەم سندوقە بۆ رزگاركرنی ئەو وڵاتانەی كە رووبەڕووی زۆرترین كاریگەری بوونەتەوە بەهۆی هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوەو تائێستا نزیكەی 800 ملیار یۆری تێدایە. جگە لەوە وڵاتانی ئەوروپا لای خۆیانەوە هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ ئەوەی غاز لەزستانی ئەمساڵدا قەیرانیان بۆ دروستنەكات، بۆ نموونە وەزیری ئابوری ئیتاڵیا دەڵێت: بۆ ئەمساڵ 100 ملیار یۆرۆ بۆ هاوردەكردنی وزە خەرج دەكەن. هاوكات وڵاتانی ئەوروپا هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانی غاز، لەو چوارچێوەیەدا وەزیرانی وزەی 27 وڵاتی ئەوروپا لەبرۆكسل كۆبوونەوەو زنجیریەك رێوشوێنی بەپەلەیان گرتەبەر بۆ كەمكردنەوەی نرخی غازو كارەبا، جۆزێف سیكیلا وەزیری پیشەسازی چیك كەوڵاتەكەی سەرۆكایەتی خولی یەكێتی ئەوروپا دەكات رایگەیاند: لەسەر ئاراستەیەكی هاوبەش رێككەوتوون بۆ رووبەڕووبوونەوەی بەرزبوونەوەی نرخی وزە لەدوای هێرشەكانی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، هاوكات بیرۆكەی بەدەستهێنانی دەستكەوتی گەورە لەوزەی ناوەكی و وزەی نوێبووەوە پێشوازی باشی لێكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵدەدەن بەكارهێنانی كارەبا لەسەدا 10 كەمبكەنەوە وەك هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی قەیرانی غاز، چونكە نرخی كارەبا لەئەوروپا پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ نرخی غاز هەیە. دوای دوو هەفتە لەهێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكراینا، یەكێتی ئەوروپا رایگەیاند، تاوەكو مانگی نۆڤێمبەر كۆگاكانی گازی ئەوروپا بەڕێژەی 85٪ پڕ دەكەن، بەپێی ئەمارەكانی یەكێتی ئەوروپا ئێستا 80٪ی كۆگاكان پڕبوون، بەڵام هێشتا ئەوە نەبووەتە مایەی رەواندنەوەی خەمی ئەوروپییەكان. بۆرییەكانی غازی روسیا بۆ ئەوروپا -نۆرد ستریم 1 گەورەترین بۆری غازی روسیایە بۆ ئەوروپا لەڕووی بڕەوە كەساڵانە 55 ملیار مەترسێجای غازی پێدا رەوانە دەكرا، ئەم دوو هێڵە بەدرێژایی دەریای بەڵتیك دەگاتە ئەڵمانیا، لەدوو ساڵی رابردوودا لەتوانای خۆی زیاتر بەم بۆرییانە هەناردەكراوە، تەنها لەساڵی 2021دا 59.2 ملیار مەترسێجا غازی پێدا هەناردەكراوە. -نۆرد ستریم 2 ئەمە دووەم دوو هێڵی بۆرییە بەهەمان قەبارە، كەساڵی 2021 تەواو بوو، بەڵام ئەڵمانیا دوای هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا رەتیكردەوە كار بەم بۆرییانە بكات، كە بڕیاربوو بەهەمان شێوەی نۆرد ستریم یەك ئەمیش 55 ملیار مەتر سێجا غازی روسیا بگوازرێتەوە. -یامال / ئەوروپا ئەم هێڵە تونای گواستنەوەی 33 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەماوەی ساڵێكداو دەتوانێت بەپێچەوانەشەوە كاربكات و لەڕوسیاوە لەڕێگەی بیلاڕوس و پۆڵەندا دەگاتە ئەڵمانیا، زۆربەی بەپێچەوانەوە كاری كردووە، لەكانوونی یەكەمی 2021ەوە، غاز لەئەڵمانیاوە بۆ پۆڵەندا رەوانە دەكات. -ئۆكرانیا بۆرییەكان توانای هەناردەكردنی زیاتر لە 32 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەساڵێكدا، بەشێكن لەتۆڕی هێڵی بۆری غاز كە لەڕوسیاوە درێژ دەبێتەوەو لەڕێگەی ئۆكرانیاوە تێپەڕدەبێت بۆ ئەوروپاو دەگاتە سلۆڤاكیا. -وەلاخستنی ستریم ئەم هێڵە توانای هەناردەكردنی 31.5 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەدەریای رەشەوە دەگاتە توركیا، بۆ دابینكردنی بازاڕی توركیاو باشووری ئەوروپا. - بلوو ستریم ئەم هێڵە هەروەها بەدەریای رەشدا تێدەپەڕێت بۆ توركیا، توانای هەناردەكردنی 16 ملیار مەترسێجا غازی هەیە. پێشتر روسیا زۆربەی هەناردەی غازی خۆی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە بۆ ئەوروپا دەنارد، بەڵام ئەو بڕانە بەخێرایی پاشەكشەی كرد، مۆسكۆ لەجیاتی ئەوە هەناردەی خۆی بۆ ئەڵمانیا و توركیا زیادكرد. ئۆكرانیا لەساڵی 2015 دا دوای ئەوەی مۆسكۆ دورگەی كریمیای لكاند بەڕوسیاوە، رتیكردەوە راستەوخۆ غاز لەغازپرۆم بكڕێت. پاشان روسیا بەدوای پەراوێزخستنی كیێڤدا دەگەڕا، نەك تەنها بەڕێگای دابینكردنی جێگرەوە، بەڵكو بڕی ئەو غازەشی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە دەگواستەوە كەمبكاتەوە، بەو مانایەی كیێڤ داهاتی كەمتری دەستبكەوێت لە رێگەی كرێی گواستنەوەوە. روسیا لەساڵی 2020دا لەگرێبەستەكەیدا لەگەڵ ئۆكرانیا بڕی هەناردەی غازی لە رێگەی ئەو وڵاتەوە لە 65 ملیار مەترسێجاوە بۆ 40 ملیار مەترسێجا كەمكردەوە. لەلایەكی ترەوە مۆسكۆ لەهەوڵدایە بۆ دۆزینەوەی بازاڕی نوێ بۆ بەرهەمی غازی وڵاتەكەی و جێگرتنەوەی نۆرد ستریم2، لەو چوارچێوەیەدا ئەلێكساندەر نۆڤاك، وەزیری وزەی روسیا رایگەیاند: لەماوەیەكی كورتدا رێككەوتنێك بۆ گەیاندنی 50 ملیار مەترسێجای ساڵانە لەگەڵ چین واژۆ دەكەن و غازەكە لەڕێگەی بۆریی ئەیژن فۆرس 2ـی سیبیریاوە دەگوازرێتەوە.
هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی رووسیا، سێرگی لاڤرۆڤ ئاماژەی بەوە کرد کە وڵاتانی خۆرئاوا بۆ ئەوەی رووسیا لاواز بکەن ئامانجیان ئەوەیە تا له‌توانایاندایه پێکدادانەکانی ئۆکراینا درێژبکەنەوە و رایگه‌یاند: "هێڵێکی لەو شێوەیە مانای ئەوە دەدات کە وڵاتانی رۆژئاوا راستەوخۆ دەستیان لە پێكدادانه‌كانی ئۆکراینادا هەیە و ئەوانیش ده‌بنه لایەنێک". سێرگی لاڤرۆڤ لەو گوتارەی کە لە ئەنجوومەنی ئاسایش پێشکەشی کرد ئاشكرایكرد، سوپای ئۆکراینا و پێکهاتە نەژادپەرستەکان ماوەی هەشت ساڵە دانیشتووانی دۆنباس دەکوژن و بەردەوامن لە کوشتنیان. لاڤرۆڤ ئەوەشی خستەڕوو کە خەڵکی دۆنباس بڕیاریانداوە بەرگری لە مافەکانیان لە ئازادیی بەکارهێنانی زمانی رووسی وەک زمان دایک کە بەپێی دەستووری ئۆکراینی دەستەبەر کراوە، بکەن. وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی رووسیا باسی لەوەش کرد، ئەوەیان دەستنیشان کردووە کە باڵادەستترین فەرماندەی نێو سوپای ئۆکراینا، ئەفسەرەکان و سەربازە بەکرێگیراوەکانی وڵاتانی دیکەش لە ئۆکراینا تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە و جەختی لەوە کردەوە کە لێپرسینەوە لەگەڵ ٢٢٠ کەس دەکەن. سێرگی لاڤرۆڤ ئاماژەی بەوە کرد کە سوپای رووسیا تەنها رووبەڕووی هێزە سەربازییەکانی کیێڤ نەبووەتەوە بەڵکو لە هەمان کاتدا رووبەڕووی بزوینەری سەربازیی خۆرئاوا بووەتەوە و ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد چیتر وڵاتانی خۆرئاوا نیازەکانیان ناشارنەوە. لاڤرۆڤ رایگه‌یاند: "سەرەڕای زیان و کاولکارییەکان ئامانجیان ئەوەیە تا له توانایاندایه ململانێکان درێژبکەنەوە بۆ ئەوەی رووسیا ماندوو و لاواز بکەن. هێڵێکی لەو شێوەیە مانای ئەوە دەدات کە وڵاتانی رۆژئاوا راستەوخۆ دەستیان لە ململانێکانی ئۆکراینادا هەیە و ئەوانیش ده‌بنه لایەنێک. هەروەها هاندانی بە ئەنقەستی خۆرئاوا بۆ ئەم ململانێیە بەبێ سزادان دەڕوات".
هاوڵاتی مارک زوکەربێرگ خاوەنی کۆمپانیای مێتا (فەیسبووک) لە ماوەی ساڵێکدا نیوەی سامانەکەی لەدەستدا مارک زوکەربێرگ دۆزەرەوی کۆمپانیای مێتا کە پێشتر ناسرابوو بە فەیسبووک سەروەتەکەی بە شێوەیەکی خەیاڵی بەرەو کەمبوونەوەو داڕمان دەچێت دوای ئەوەی لە ماوەی تەنیا ١٢ مانگدا نیوەی سامانەکەی لەدەست دا، بەو شێوەیەی سامانەکەی لە ١٤٢ ملیارەوە کەمی کرد بۆ ٧١ ملیار دۆلار. بە پێی ڕاپۆرتێکی بلومینگ زوکەربێرگ لە لیستی ملیاردێرانی فۆربەس لە سێهەمین دەوڵەمەنترین کەسی جیهانەوە پلەکەی دابەزیوە بۆ ٢٢ هەمین . هۆکاری کەمبونەوەی سامانی مارک دەگەڕێندرێتەوە بۆ دەستپێکردنی مێتاڤێرس و کەمی بەشداربوان تیایدا. هەروەها فەیسبووک بەکارهێنەرێکی زۆر کەمی هەیە لە نەوەی زێت دا بەهۆی ئەوەی، ئەم نەوە نوێیە زیاتر تیکتۆک بەکار دەهێنن،سەرەڕای هەوڵەکانی کۆمپانیاکە بۆ دانانی ڤیدیۆی فۆرمی کورت لە ئینستاگرام و فەیسبووک. لەگەڵ کەمبونەوەیەکی بەرچاوی سامانەکەی مارک گەشبینی خۆی لە دەست نەداوە بەرامبەر دنیای تەکنەلۆجیاو لە مانگی ڕابردوو لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ جۆی ڕۆگان، سەرۆکی مێتا جەختی لەسەر ئەو باوەڕەی کردەوە کە مێتا ڤێرس بەسوود دەبێت و ڕێگە بە خەڵک دەدات پەیوەندیەکی "تەندروستتریان" لەگەڵ تەکنەلۆجیا هەبێت. جێگەی باسە ژمارەیەکی دیار لە بلیاردێرانی جیهان بەشێکی سامانەکەیان لەمساڵدا لەدەست دا تایاندا، ئێلیۆن مەسک بڕی ٦بلیۆن دۆلار وبیڵ گەیتس و مێلیندا گەیتس بە بڕی ٢٧ بلیۆن و ٢٦ بلیۆن دۆلار و جێف بێزۆز بڕی ٤٦ بلیۆن دۆلاریان لە دەستدا.
هاوڵاتى ئاژانسی هەواڵیی شینخوا بڵاوی کردەوە،چین مانگی دەستکردی "Yunhay-1 03"که سێیەمین مانگی دەستکردی "Yünhay-1" بە مووشەکی Long March-2D لە ناوەندی مانگی دەستکردی جیوچوەن لە باکووری خۆرئاوای چینەوە، رەوانەی بۆشایی ئاسمان کرد کە چاودێری ژینگەی بەرگەهەوا، دەریا و بۆشایی ئاسمان دەکات. ئاماژە بەوەیش کرا کە دوای رەوانەکردنی، مانگە دەستکردەکە گەیشتووەتە ئەو خولگەیەی بۆی دیاریی کراوە. مانگە دەستکردەکە کە لەلایەن ئەکادیمی تەکنەلۆجیای فڕینی بۆشایی ئاسمانی شەنگهای (SAST)ەوە پەرەی پێ دراوە، بەمەبەستی توێژینەوەی زانستی و کاری خۆپاراستن لە کارەسات بەکاردەهێنرێت. یەکەمین مانگی دەستکردی Yunhay-1 لە تشرینی دووەمی ٢٠١٦دا و دووەمیشی لە ئەیلوولی ٢٠١٩دا، رەوانەی بۆشایی ئاسمان کران. بەم هەڵدانەی کۆتایی، مووشەکی Long March ئەوە ٤٣٨مین ئەرکە بە سەرکەوتووی بەجێیدەگەیەنێت.
هاوڵاتی لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئازەربایجان، جەیھون بایرامۆڤ ھات لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەنتۆنیۆ گوتیرێس رایگەیاند کە پاڵپشتی لەو ھەوڵانە دەکەن کە بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەری ئاشتییانە بۆ گرژییەکانی نێوان ئازرەبایجان و ئەرمینیا خراونەتەگەڕ. وتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، ستیفان دوجاریک لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە لە کۆبوونەوەکەدا، ھاریکارییەکانی نێوان نەتەوە یەکگرتووەکان و ئازەربایجان تاوتوێ کراوە. ستیفان دوجاریک راشیگەیاندووە کە ھەردوولا بیروڕایان لەبارەی پێشھاتەکانی ئەم دواییەی سەر سنووری نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان ئاڵوگۆڕ کردووە و ھاتووە "ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس، ئومێدی کردووە کە ئاگربەستی نێوان ئازرەبایجان و ئەرمینیا بەردەوام بێت و جەختیشی کردووەتەوە لەسەر ئەوەی، نەتەوە یەکگرتووەکان پاڵپشتی لەو ھەوڵانە دەکات کە بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەری ئاشتییانە بۆ گرژییەکانی نێوان ئازارەبایجان و ئەرمینیا خراونەتەگەڕ". رۆژی ١٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢، وەزارەتی بەرگریی ئازەربایجان رایگەیاندبوو کە سوپای ئەرمینیا لە سنووری داشکەسەن، کەلبەجەر و لاچین بەشێوەیەکی فراوان کاری ئیستیفزازی کردووە و ھێرشی ئەنجامداوە. باسی لەوەش کردبوو کە سوپای ئەرمینیا بە ئاڕاستەی جیاواز مینیان لە زەوی و رێگاکانی نێوان پێگەکانی سوپای ئازەربایجان داناوە و لە ئەنجامی ئەو رێوشوێنانەی یەکە سەربازییەکانی ئازەربایجان گرتوویانەتەبەر شەڕ و پێکدادان روویداوە. مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژکاری ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق ئاشکرای دەکات، رێژەی گەشەی ئابووری بۆ ئەمساڵ پێشبینی نەکراو بووە و بە گوێرەی خەمڵاندنەکانیان بەرزبوونەوەی رێژەی گەشە لە ساڵانی ئایندەش بەردەوام دەبێت. راوێژکاری دارایی لە نوێترین لێدوانیدا ئاشکرای دەکات، بە گوێرەی خەمڵاندنەکانی بانکی جیهانی، گەشەی کۆی بەرهەمی ناوخۆ لەمساڵدا سەدا 9 دەبێت. ئەو راوێژکارە پێی وایە، رێژەی گەشە لەمساڵدا پێشبینی نەکراوە و هۆکارەکەشی بۆ بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنان و نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان دەگەڕیتەوە، کە جەنگی ئۆکرانیا و رێککەوتنی ئۆپێک پڵاس وایکرد نرخی نەوت بۆ بەرزترین ئاستەکانی بەرزبێتەوە. راوێژکاری دارایی ئاماژەی بەوەشدا، رێژەی گەشەی ئابووری عێراق لە سەردەمی بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا بۆ سالب 11 دابەزی، کاتێکدا سەرجەم کەرتە ئابوورییەکان بۆ ماوەی نزیکەی شەش مانگ پەکیان کەوت. لە هەمان کاتدا پێشبینی دەکات، رێژەی گەشە لە ساڵی داهاتوو سەدا 4 تاوەکو سەدا 5 بێت.
هاوڵاتی باڵوێزی ئەڵمانیا لە تورکیا ڕایگەیاند، پەیوەندییەکی پتەو لەنێوان بەرلین و ئەنقەرەدا ھەیە کە بۆ سەدان ساڵ دەگەرێتەوە.و ئامانجی وڵاتەکەی لابردنی ئاستەنگەکانە لەبەردەم بازرگانی نێوان ئەڵمانیا وتورکیادا . یۆرگن شۆلتزباڵوێزی ئەڵمانیا لە تورکیا دوای بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی وەبەرھێنان و ھاریکاریی تورکیا-ئەڵمانیا کە لە پارێزگای کۆجائەلی باکووری رۆژئاوای تورکیا بەڕێوەچوو، رایگەیاند کە ئامانجی وڵاتەکەی دابینکردنی بوارەکانی پەیوەندیی ئاسان و خێرایە لەگەڵ دامەزراوە تورکییەکان، ھەروەھا لابردنی ئاستەنگەکانە لە بەردەم بارزگانانی ئەڵمانیا و تورکیا. ئەو باڵوێزە ڕاشیگەیاند: "پارێزگای کۆجائەلی پێگەیەکی گرنگی ھەیە بۆ ئابووریی ئەڵمانیا و لێرە، زۆرێک لە کۆمپانیا ئەڵمانییەکان کار دەکەن". هەروەها "پەیوەندییە ئابوورییەکان گرنگترین لایەنەکان لە پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوولا پێکدەھێنن، بەو پێیەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەڵمانیا و تورکیا ژمارەیەکی پێوانەیی شکاندووە و گەیشتووەتە ٤٠ ملیار یورۆ". جێگەی باسە ژووری بارزگانی و پیشەسازیی ئەڵمانیا-تورکیا رایگەیاندووە کە ھەناردەکردنی تورکیا بۆ ئەڵمانیا لە ساڵی ٢٠٢١دا بەڕێژەی سەدا ٢٢،٩ بەراورد بە ٢٠٢٠ زیادی کردووە گەیشتووەتە ١٧ ملیار و ٧٠٥ ملیۆن دۆلار، ئاڵوگۆڕی بارزگانیی نێوان ھەردوو وڵات گەیشتووەتە ٤١ ملیار و ١٠٠ ملیۆن دۆلار، ئەوەیش ژمارەیەکی پێوانەییە.
هاوڵاتی تادێت کاردانەوەکانی مەرگی ژینا ئەمینی لەجیهاندا زیاتر دەبێت و وڵاتان و سەرکردە سیاسییەکانی دنیا ئیدانەی ڕەفتارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەن. لەتازەترین کاردانەوەشدا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا نیگەرانی خۆی لەبەرامبەر گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی دەردەبڕێت و داوا لە حکومەتی ئێران دەکات کۆتایی بە سەرکوتکردنی سیستیماتیکی ژنان بهێنێت. لەوبارەیەوە ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە هەژماری خۆی لە تویتەر لەبارەی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی نووسیویەتی "ئەمریکا و خەڵکی ئێران خەمبارن بۆ گیانلەدەستدانی مەهسا [ژینا]. داوا لە حکومەتی ئێران دەکەین کۆتایی بە سەرکوتکردنی سیستماتیکیی ژنان بهێنێت و رێگە بە خۆپێشاندانی ئاشتییانە بدات." دەشڵێت: دەبوو ئێستا ژینا ئەمینی لەژیاندا بمایە، بەڵام لەبری ئەوە ئەمریکا و گەلی ئێران ماتەمین و دڵتەنگن بەو رووداوە پێشوتریش ئەدریان وەتسن، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی کۆشکی سپی لە راگەیه‌ندراوێکدا لە بارەی گیان لەدەستدانی ژینا ئەمین دەڵێت، پێشێلکاریی ئاشکرای ئازادییەکانه و ده‌بێت لێپرسینەوە لەو کەسانە بكرێت کە بەرپرسیار بون لەو کارە. وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی کۆشکی سپی دەڵێت: روداوەکە ناخ هەژێنە و بیرمان لای کەسوکاریەتی و گیان لەدەستدانی ژینا ئەمینی سوکایەتییه بەمافەکانی مرۆڤ. جێگای ئاماژەیە ژینا ئەمینی ئێوارەی رۆژی 13-09-2022 لە وێستگەی حەقانیی میترۆی تاران لە لایەن پۆلیسی تارانەوە بە تۆمەتی پابەندنەبوون بە باڵاپۆشی دەستبەسەرکرا و دواتر بۆ گرتووخانەی پۆلیس لە شەقامی وەزیرانی تاران گوێزرایەوە. ئەو کەسانەی لەگەڵ ژینا دەستبەسەرکرابوون بە میدیاکانیان راگەیاندووە، لە کاتی گواستنەوەی بۆ گرتووخانە، هێزەکانی پۆلیس لە ژینایان داوە و لە گرتووخانە دۆخی تەندروستی تێکچووە و بەو هۆیەوە جەڵتەی دڵ و مێشک لێی داوە و دوای سێ رۆژ گیانی لەدەستداوە.
