سێ مەرجی دادگای فیدراڵی بۆ هەرێمی كوردستان ئاشكرا دەكرێت

  بەپێى خاڵێکى ڕێککەوتننامەکەى نێوان ئەنجومەنی گشتیی گەڕەکەکانی شێخ مەقسوود و ئەشرەفییە لە حەلەب لەگەڵ دەسەڵاتی دیمەشق، دەبووایە ئەمڕۆ قۆناغى دووەمى دیلەکانى نێوانیان لەدواى ٥٥ڕؤژ دواخستنى ئاڵوگؤربکەن، بەڵام بە هۆکارێکی نادیار ئاڵوگۆڕەکە دواخرا. دوای پەنجا و پێنج ڕۆژ لە ئازادکردنی وەجبەی یەکەم، ئەمڕۆ هەردوولا گەیشتنە فۆرمولێک کە ڕێگەی بۆ جێبەجێکردنی وەجبەی دووەمی ئاڵوگۆڕی زیندانییەکان خۆشکرد.  شوێنی ئاڵوگۆڕەکە بۆ دەروازەی ئەلجەزیرە دانرابوو، کە دەکەوێتە لێواری باشووری گەڕەکی شێخ مەقسوود و بەرەو باقی شاری حەلەب دەڕوات. بەڵام بە هۆکارێکی نادیار ئاڵوگۆڕەکە دواخرا. ئەم دواخستنە لە کاتێکدایە کە چاوەڕوانییەکی زۆر لەلایەن کەسوکاری زیندانییەکان و کەسوکارەکانیانەوە کراوە، کە بە هیوای گەڕانەوەی ئازیزانیان لەم ڕۆژەدا بوون. هەر لە چوارچێوەی ئەو رێککەوتنەکەدا، سێی نیسانى ڕابدوو، بڕگەی ئازادکردنی بەندکراوانی هەردوولا جێبەجێ کرا و 146 بەندکراوی هێزە کوردییەکان و 97 بەندکراوی سەر بە دەسەڵاتی دیمەشق ئازاد کران. ڕۆژی 1ی نیسانی 2025 ڕێککەوتنێک سەبارەت بە گەڕەکی شێخ مەقسوود و ئەشرەفیە، لەنێوان ئەنجوومەنی گشتی گەڕەکەکان و دەسەڵاتدارانی دیمەشق واژۆ کرا. ڕێککەوتنەکە 14 بڕگەی سەرەکی لەخۆدەگرێت کە بریتین لە پەرەپێدانی پێکەوەژیان و پاراستنی دانیشتوان و ڕێگریکردن لە دەرکەوتنی چەکداری و ڕێکخستنی ئاسایشی ناوخۆ. هەروەها ڕێککەوتنەکە پێکهێنانی لیژنە بۆ جێبەجێکردنی بڕگەکان و ئاسانکاری هاتووچۆ و هاتووچۆ لەخۆ دەگرێت. لە مادەی دوازدەهەمی ڕێککەوتنەکەدا هاتووە "هەردوولا بەندیخانەکانی پارێزگای حەلەب پاک دەکەنەوە و هەموو ئەو زیندانیانەی دوای ڕزگاربوونیان بەدیل گیراون، ئاڵوگۆڕی پێدەکەن". گەڕەکی شێخ مەقسوود لە شاری حەلەب زۆرینەی دانیشتوانەکەی کوردن؛ ئەوەش وایکردووە ‌ئەو گەڕەکە لەبەردەم پەلامار و هێرشی بەردەوامی گروپە تیرۆریستی و میلیشیاییە جیاوازەکانی سوریادا بێت. لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ناوخۆی سوریاوە گەڕەکی شیخ مەقسوود لەلایەن یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)ەوە کۆنترۆڵکراوە. بەپێی ئامارە نافەرمییەکان ژمارەی دانیشتوانی شێخ مەقسوود بە 30 هەزار کەس دەخەمڵێنرێت کە زۆرینەیان کوردن.  جوگرافیای شێخ مەقسوود جیاوازە لە ناوچە کوردنشینەکانی دیکەی سوریا، چونکە ناوچەیەکی دابڕاوە لە ناوچە کوردییەکانی دیکە؛ واتە بە پێکهاتەکانی جگە لە کورد دەورە دراوە، ئەوەش هۆکار بووە بۆ ئەوەی بەردەوام دۆخی شێخ مەقسوود قورس و ناسەقامگیربێت.

ئەنجومەنی وەزیران جەختی کردەوە کە هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت لە گفتوگۆ و دانوستانە بەردەوامەکانی لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان لە چوارچێوەی دەستوور. ئەمڕۆ چوارشەممە 28ی ئایاری 2025، بە سەرپەرشتيی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە. بڕگەی سەرەکی و کارنامەی کۆبوونەوەکە، تایبەت بوو بە خستنەڕووی ئەنجامی سەردانی فەرميی شاندی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتيی سەرۆک وەزیران بۆ واشنتنی پایتەختی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە حەفتەی ڕابردوودا. لە سەرەتای کۆبوونەوەکە، سەرۆک وەزیران ئاماژەی بە گرنگیی سەردانەکە کرد و ڕوونیکردەوە کە ويلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، بە بایەخەوە لە پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ هەرێمی کوردستان وەک هاوبەشێکی سەرەکی دەڕوانێت، سەرۆک وەزیران هەروەها پشتیوانی واشنتنی بۆ قەوارەی دەستووریی هەرێمی کوردستان و ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەکانی بە گرنگ وەسف کرد بە ئاراستەی پتەوکردنی سیستمی فیدڕاڵی و پارێزگاریکردن لە قەوارەی دەستووریی هەرێم. پاشان سەرۆک وەزیران پوختەی دیدار و کۆبوونەوەکانی شاندەکەی لە واشنتن لە گەڵ کۆنگرێس و ئیدارەی نوێی ئەمەریکا خستەڕوو. لە سەرجەم کۆبوونەوەکاندا، هەردوو لایەن جەختیان لە بەهێزترکردنی پەیوەندی هاوبەشی نێوانیان کردەوە بە ئاراستەی پاراستنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان و هەرێمێکی کوردستانی بەهێز لە چوارچێوەی سیستمی فیدڕاڵیی دانپێدانراو لە دەستووری هەمیشەیی عێراق. سەبارەت بەکۆبوونەوەی شاندەکە لەگەڵ مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا، سەرۆک وەزیران ستایشی لێدوانەکانی وەزیری دەرەوەی کرد تایبەت بە پشتگیریکردنی هەرێمی کوردستان کە پابەندبوونی ئەمەریکای بە پاڵپشتیکردنی هەرێمی کوردستانێکی بەهێز و سەقامگیر لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵدا دووپات کردەوە، هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە وەزیری دەرەوە، ئامادەیی ئەمریکای دووپات کردەوە بۆ پشتگیریکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە بوارە جیاجیاکاندا و دابینکردنی مافە دەستووریی و شایستە داراییەکانی هەرێم، کە تەوەرێکی دیکەی گفتوگۆکان بوو. سەرۆک وەزیران ئاماژەی دا بە ستایشی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بۆ میوانداریکردنی هەرێمی کوردستان لە پەنابەر و ئاوارەکان و پاراستنی مافەکانی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینیە جیاوازەکان. دواتر هەریەک لە ئەندامانی شاندەکە بە پێی تایبەتمەندیی خۆیان، وردەکاریی زیاتری کۆبوونەوە و دیدارەکانیان بۆ ئەنجومەنی وەزیران خستەڕوو. لە دوای گفتوگۆ و تاوتوێکردنی ئەنجامەکانی سەردانەکە، ئەنجومەنی وەزیران پێشوازیی لە هەڵوێستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا کرد و ڕێز و پێزانینی هەیە بۆ پشتیوانییەکەی لە قەوارەی دەستووریی هەرێم و زامنکردنی پیادەکردنی دەسەڵات و تایبەتمەندییەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەستوور. ئەنجومەنی وەزیران جەختی کردەوە کە هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت لە گفتوگۆ و دانوستانە بەردەوامەکانی لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان لە چوارچێوەی دەستوور، بە تایبەتیش بابەتی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگای کۆمپانیای سۆمۆ، کە ڕۆڵی گرنگی دەبێت لە زیادکردنی داهاتی بودجەی گشتی فیدڕاڵیی و برەودان بە وەبەرهێنان لە کەرتی نەوت و گاز بە گوێرەی دەستوور و خستنەوەگەڕی داهاتەکەی بۆ خێر و بەرژەوەندی هەمووان، کە بەداخەوە بەهۆی ڕاگرتنی پرۆسەکە لە مانگی ئاداری ساڵی 2023 ەوە زیانی چەندین ملیار دۆلار بەر خەزێنەی گشتی کەوتووە. 

پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕایدەگەیەنێت: وردبینی و پێداچوونەوەی لیستی مووچەی مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان تەواو بووەو تەنیا خەرجکردنی پارەکە ماوە. تیمی وردبینی وەزارەتی دارایی عێراق، دوای سێ ڕۆژ لە وردبینی و پێداچوونەوەی لیستی مووچەی مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، ئەمڕۆ پرۆسەکە تەواوبوو. وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش دەڵێت، "هیچ تێبینییەک لەسەر لیستی مووچە نەبووە." پێشەوا هەورامانی، وتیشی: "ئەو وردەکارییانەی پێشووتر دەبوونە هۆی وەستاندنی خەرجکردنی پارە، سەرجەمیان چارەسەر کراون، ئەگەر پارەی مووچە خەرج نەکرێت، هیچ هۆکارێکی تەکنیکی لە پشتەوە نییە." وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان بۆ مووچەی مانگی پێنج داوای 975 ملیار دیناری کردووە، ئەمە لەکاتێکدایە بۆ مووچەی مانگی چوار بەغدا 959 ملیار دیناری بۆ هەرێمی کوردستان نارد. رۆژی سێشەممە 13ـی ئایاری 2025، وەزارەتی دارایی عێراق بڕی (959) ملیار و (514) ملیۆن دیناری وەك شایستەی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان خستەسەر هەژماری بانكیی وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی كوردستان لە لقی هەولێری بانكی ناوەندیی عێراق. ئەوەش لەكاتێكدایە، رۆژی 22 ی نیسان هەرێمی كوردستان لیستی مووچەی مانگی نیسانی رەوانەی بەغداد كرد، بەڵام ناردنی پارەی مووچە لەلایەن بەغدادەوە دواكەوت بۆ رۆژی 13 ی ئایار.

  شاندی دەم پارتی لەبارەی پرۆسەی نوێی ئاشتی لە تورکیا و باکووری کوردستان، لەگەڵ فراکسیۆنی ئاکپارتی کۆدەبێتەوە.  بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، 28-05-2025، شاندی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) سەردانی فراکسیۆنی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکپارتی) لە پەرلەمانی تورکیا بکات. چاوەڕێ دەکرێت لە کۆبوونەوەکەدا قۆناغی دوای 12ـەمین کۆنگرەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) و دوایین پێشهاتەکانی تایبەت بە پرۆسەی نوێی ئاشتی لە تورکیا و باکووری کوردستان گفتوگۆی لەسەر بکرێت. شاندەکە لە تولای هاتیمئۆغوڵڵاری و تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکانی دەم پارتی پێک دێت و چاوەڕێ دەکرێت لە لایەن عەبدوڵڵا گولەر، سەرۆکی فراکسیۆنی ئاکپارتییەوە پێشوازییان لێ بکرێت.  بەگوێرەی زانیاریی میدیاکانی تورکیا، کوبوونەوەی دەم پارتی و ئاکپارتی کاتژمێر 03:00ـی دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە، 28-05-2025، بەرێوەدەچێت.  ئەمە لە کاتێکدایە دوێنێ سێشەممە، 27-05-2025، هاوسەرۆکانی دەم پارتی سەردانی پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست (مەهەپە)ـیان کرد و لەگەڵ دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی پارتەکە کۆبوونەوە. دوای کۆبوونەوەکە، دەم پارتی ڕایگەیاند، کۆبوونەوەکە بە ئەرێنی بەڕێوە چووە و باس لە پێکهێنانی لیژنەیەک بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی کراوە؛ هەروەها بابەتی دەستووریش یەکێک بووە لە مژارەکان. لە لایەن خۆیەوە دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی مەهەپە کە بە دەستپێشخەری پرۆسەی نوێی ئاشتی دادەنرێت، دوای چەندان مانگ لێدوانێکی ڕۆژنامەنووسی دا و لەبارەی پرۆسەی ئاشتی ڕایگەیاند، بۆ هەموو شتێک کاتێک هەیە و ئەو کاتەش وا بە خێرایی نزیک دەبێتەوە.  هاوکات باخچەلی ئاماژەی بەوەش دا، ئەو کاتەی کە ئاماژەی پێ دەکات هێمایە بۆ سەردەمێک و سەدەیەکی نوێێ تورکیا. ڕاشیگەیاند، ئیتر سەدەیەکی نوێی یەکێتی نەتەوەیی و برایەتی لە وڵاتەکەیان دەرکەوتووە. شاندی دەم پارتی هەر لە چوارچێوەی گفتوگۆکردن لەبارەی پرۆسەی چارەسەری دا، لە ڕۆژانی 19-23ی ئەم مانگە لەگەڵ پارتەکانی دەڤا، سەعادەت، رەفا‌ه و ئاییندە کۆبووەوە.

  ئەبو عومەر ئیدلیبی، فەرماندەی هێزەکانی باکووری دیموکرات، سەر بە هێزەکانی هەسەدە، رایگەیاند، رۆژی هەینی شاندێکی رۆژاڤا دەچێتە دیمەشق، ئامانجی سەردانەکەش پابەندبوونە بە رێککەوتنەکەی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هەسەدە لەگەڵ ئەحمەد شەرع، سەرۆکی راگوزەری سوریا. ئەبو عومەر ئیدلیبی لە فەیسبووک نووسیویەتی، سەردانی شاندەکەی رۆژاڤا بۆ دیمەشق، هەنگاوێکی گرنگە بە ئاڕاستەی سەقامگیریی سوریا و یەکڕیزیی وڵاتەکە. پێشتر رۆژاڤا و دیمەشق رێککەوتنێکی هەشت خاڵییان واژۆکردووە، یەکگرتنی ئیدارەی رۆژاڤا لەگەڵ دیمەشق و رێکخستنەوەی هەسەدە لە چوارچێوەی وەزارەتی بەرگریی سوریا بەشێکن لە خاڵەکانی رێککەوتنەکە، کە دەبێت تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ جێبەجێ بکرێن. ئەمەش لەکاتێکدایە دوێنێ سەرکردەیەکی دیاری کورد وتی داواکاری فرەیی لامەرکەزی لە سیستەمی سیاسی ئەو وڵاتەدا "ناتوانرێت دەستبەرداری بێت". ئەو بەرپرسە کوردە کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت لەلێدوانێکیدا بۆ  ئاژانس فرانس پرێس، جەختی لەوە کردەوە کە "سوریایەکی لامەرکەزی، فرەیی، دیموکراسی چارەسەری ئایدیاڵە بۆ هەموو ئەو پرسە هەڵپەسێردراوانەی ئێستا هەن". هەروەها بڕوای خۆی دەربڕیوە پێویستە لەداهاتوودا هەمەڕەنگى کۆمەڵگای سوریا لەبەرچاووبگرێت و ئەو سیستەمە سیاسییەى دادەنڕیت لایەنە زلهێزەکان قۆرخى نەکەن دان بە تایبەتمەندی ناوچە و پێکهاتەکاندا بنرێت، ئەمەش بەپێی ئاژانس فرانس پرێس. هاوکات ئەو بەرپرسە باڵایەى کوردى ڕۆژئاواى کوردستان ئاماژەی بەوەشکردوە، "ئەم پێشنیازە یەکێک دەبێت لە پرسە بنەڕەتییەکان بۆ دانوستان و ناتوانرێت دەستبەرداری لێبکرێت".

چوارچێوەی هەماهەنگی دەڵێت: لە سەرانسەری عێراق بە لیستی جیاواز بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی عێراق. چوارچێوەی هەماهەنگی، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژە بەوەدەكات: لەسەر بنەمای بڕیارەکەی پێشوی، بە لیستی جيا بەشداری لە هەڵبژاردنەكان دەكات لەسەرانسەری عێراق.  ئەو راگەیەندراوە لەكاتێكدایە،  ئێوارەی رۆژی دووشەممە 26ی ئایاری 2025، دوای كۆبونەوەی ئاسایی خۆی، راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو تیایدا ئاماژەی بەوەكردبوو، بەنیازە بە یەك لیست  لە پارێزگاکانی دیالە و سەڵاحەدین و نەینەوا، بەشداری هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق بكات، كە بڕیارە رۆژی 11 تشرینی دووەمی 2025 بەڕێوەبچێت. چوارچێوەی هەماهەنگیی دەشڵێت: بڕیار دەدات بە چەندین لیست بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا بکات و لە دوای کۆتاییهاتنی هەڵبژاردن بگەڕێتەوە بۆ یەک هاوپەیمانیی پەرلەمانی لە ژێر ناوی چوارچێوەی هەماهەنگی. چوارچێوەی هەماهەنگی لە لانیکەم 10 لایەنی سیاسی شیعە پێکدێت و پێکهێنەر و پاڵپشتی سەرەکی حکومەتی عێراقن، بۆ هەڵبژاردنی داهاتووش بە زیاتر لە شەش لیست بەشداریی هەڵبژاردن دەکەن، بەڵام ڕۆژی دووشەممە ڕایانگەیاند کە لە دیالە، سەڵاحەددین و نەینەوا سەرجەمیان بە یەک لیست دادەبەزن. چوارشەممە، 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ بڵاوی کردووەتەوە، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاری کرد. جومانە غەلای، گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕاگەیاند، کۆمیسیۆن ئامادەیە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان لەو وادەیەی لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانەوە دیاریکراوە، بەڕێوە ببات.  ئەمە لە کاتێکدایە، سێشەممە، 08-04-2025، هاوپەیمانیی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەكان لە ڕاگەیەندراوێكدا جەختی لەوە کردەوە "پێویستە ھەڵبژاردنی داھاتووی پەرلەمانی عێراق لە وادەی دیاریكراوی خۆیدا كە مانگی ئۆكتۆبەری ئەمساڵە، بەڕێوە بچێت."

  تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی پارتی دەم لە بەردەوامیی وتارێکیدا ئاماژەی بەوەکرد، متمانە دروستکردن تەنیا بە قسە و بەڵێن نابێت و پێویستە هەنگاو بۆ سەرخستنی پرۆسەکە بنرێت. باکرهان ئاماژەی بە رەوشی زیندانیکراوە نەخۆشەکان کرد و گوتی، کاتی ئەوەیە جەژنی قوربان بۆ زیندانیکراوە نەخۆشەکان و کەسوکاریان بکرێت بە دوو جەژن. بەگوتەى باکرهان، رۆژانە لە زیندانەکانی باکووری کوردستان و تورکیا دوو زیندانیکراوی نەخۆش گیانلەدەستدەدەن و سەدان زیندانیکراو پێویستیان بە چارەسەرە و پێویستە ئازادبکرێن. تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی پارتی دەم ئەوەشی گوت، "متمانە دروستکردن تەنیا بە بەڵێن و قسە نابێت و پێویستی بە هەنگاوی دڵنیاکەرەوەیە. ئەمڕۆ لە لایەک باسی ئاشتی دەکرێت و لە لایەکی دیکەوە تەماشای زیندانەکان بکەین هەست بە ئازارێکی گەورە دەکەین.  ئەو وتیشى: هەموو رۆژێک دوو زیندانیکراوی نەخۆش گیانلەدەستدەدەن. لە 515 رۆژدا هەزار و 26 زیندانیکراوی نەخۆش گیانیان لەدەستداوە. ئەگەر چارەسەر بکرانایە، رەنگە ئێستا لە ژیاندا بوونایە و لەگەڵ منداڵ و خێزانەکانیاندا بوونایە.  جەختى کردەوە کە ئیتر کاتی کۆتاییهێنانە بەو ئازارەی لە زیندانەکاندایە. هەنگاوێکی دیکە بریتییە لە هەموارکردنەوەی یاسای جێبەجێکردن لەسەر بنەمای ستاندارە دیموکراسییەکان. چەندین ساڵە هەزاران کەس بە شێوەیەکی نایاسایی لە زیندانەکاندا هێڵدراونەتەوە. کاتی خاڵیکردنەوەی زیندانەکانە و پێویستە ئەم جەژنە بۆ زیندانیکراوان و کەسوکاریان بکرێت بە دوو جەژن." تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی پارتی دەم لە وتارێکیدا لە کۆبوونەوەی فراکسیۆنی پارتەکەی لە پەرلەمانی تورکیا رایگەیاند، پارتی دەم هیچ کێشەیەکی لەگەڵ پایتەخت، ئاڵا و زمانی تورکیادا نییە و داوای وڵاتێک دەکەن زمان و ناسنامەی کوردی رەتنەکاتەوە. گوتیشی، پێویستە ئەو زمانەی لە میدیاکان بەکاردەهێنرێت، شایستە بێت بەو پرۆسەیەی بەڕێوەدەچێت، چونکە ئاشتی لە زمانەوە دەستپێدەکات و لە کۆمەڵگەدا سەردەکەوێت. هاوسەرۆکی پارتی دەم گوتیشی، بەهۆی ئەزموونی 100 ساڵەی تورکیا کە هەمیشە بوون، ناسنامە و زمانی کوردی رەتکردووەتەوە، هێشتا بەشێک لە خەڵک گومانیان لە پرسەکە هەیە و ناتوانن متمانەی پێبکەن. تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی پارتی دەم گوتیشی، "بەڵێ ئێستا پرۆسەیەک لەئارادایە، بەڵام هێشتا بەشێک لە خەڵک گومانیان هەیە. بێگومان هەموو کەس وەک ئێمە بیرناکاتەوە، بمانەوێت و نەمانەوێت، خەڵک گومانیان هەیە و نیگەرانییان هەیە، چونکە 100 ساڵە سیاسەتی رەتکردنەوە جێبەجێکراوە. ئێمە پێشتریش گوتوومانە و دەیڵێمەوە. ئێمە هیچ کاتێک کێشەمان لەگەڵ پرسەکانی تایبەت بە پایتەختی تورکیا، ئاڵا و زمانەکەیدا نەبووە. دەزانم پێمان دەڵێن، ئەگەر کێشەتان نییە ئەی چیتان دەوێت؟ با وەڵام بدەمەوە؛ ئێمە کێشەمان لەگەڵ بەهاکانی تورکیادا نییە، بەڵکو کێشەمان لەگەڵ کاراکتەریی نادیموکراسیی سیستمدایە. کێشەمان لەگەڵ ئەو سیستمەدا هەیە، کە کورد قبوڵ ناکات. هەموومان بینیمان ئەو دەوڵەتە نادیموکراسییە لە 100 ساڵی رابردوودا، ئەم وڵاتەی بەرەو کوێ برد. ئێمە وڵاتێکمان دەوێت کە زمان، ناسنامە، کولتور و بوونی کورد رەتنەکاتەوە. مافی هاوڵاتیبوونی یەکسان و دیموکراتمان دەوێت. کەچی هێشتا خەڵکانێک دەڵێن ئەم پرۆسەیە وڵات دابەشدەکات."

  تامی بروس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، جەختدەكات لەوەی، ویلایەتە یەكگرتووەكان پاڵپشتی ئەو گرێبەستانە دەکات کە کۆمپانیاکانی وزەی ئەمریکا لەگەڵ هەرێمی کوردستان واژۆیان كردووە.  بروس، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی: ئەمریکا پشتگیری لەو رێککەوتنە ئابورییانە دەکات کە سوود بە هەموو عێراقییەکان دەگەیەنن، لەنێویاندا ئەو دوو گرێبەستەی هەفتەی رابردوو راگەیەندرا. راشیگەیاند: هانی بەغداد و هەولێر دەدەین پێکەوە کاربکەن بۆ فراوانکردنی بەرهەمهێنانی غازی ناوخۆ لە زووترین کاتداو، ئەم جۆرە هاوبەشییە ئابورییە سودی بۆ هەردوو گەلی ئەمریکا و عێراق دەبێت و، یارمەتی عێراق دەدات بەرەو سەربەخۆیی وزە بەرەو پێشەوە بچێت. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا باسی لەوەشكرد: کۆمپانیاکانی نەوتی ئەمریکی بە ملیارەها دۆلار وەبەرهێنانیان لە کەرتی نەوت لە هەرێمی کوردستان کردووە، هیوادارین وەبەرهێنانی زیاترى کۆمپانیا نەوتییەكانى ئەمریکا لە سەرتاسەری عێراق ببینین. پێشتریش رۆژنامەی شەرقلئەوسەت لەبارەی راگەیەندراوی دووەمی وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا راپۆرتێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، بەغداد پاشگەزبووەتەوە لەوەی کوردستان تۆمەتباربکات بە دروستکردنی پەیوەندی تاکلایەنە لەگەڵ واشنتن. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، دوای ئەوەی گرێبەستە نەوتییە ملیار دۆلارییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا نیگەرانی حکومەتی عێراقی لێکەوتەوە، بە هۆکاری ئەوەی گرێبەستەکان بەبێ ئاگاداری بەغداد کراون، هەرزوو لە راگەیەندراوێکی دیکەدا بە زمانێکی نەرمتر داوای پابەندبوونی دەستووری کرد لە چارەسەرکردنی دۆسیەیەکی وا گرنگ. شەرقلئەوسەت باسی لەوە کردووە، دوای ئەوەی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە واشنتنەوە واژۆکردنی دوو گرێبەستی نەوت و غازی لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی بە بەهای 110 ملیار دۆلار راگەیاند، وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا رێککەوتنەکەی رەتکردەوە و بە نایاسایی لەقەڵەمیدا، بەڵام هەرزوو لە راگەیەندراوی دووەمدا بەغداد لە هەڵوێستی توندی خۆی پاشگەزبووەتەوە و بە زمانێکی نەرمتر تەنها داوای پابەندبوون بە دەستووری عێراقی کردووە.

  وەزیری دەرەوەی عێراق ڕایدەگەیەنێت، شاندێکیان بۆ بەدواداچوونی چارەنووسی بزربووانی هەڵەبجە ناردووەتە تاران. دەشڵێت: هەوڵەکانمان بۆ سۆراغکردنی بێسەروشوێنانی ئێزیدی بەردەوامە.  سێشەممە، 27-05-2025، فوئاد حوسێن، جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوەی عێراق، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە بەغدا ڕایگەیاند، شاندێکیان ناردووەتە ئێران بۆ دۆزینەوەی ئەو کەسانەی لە کاتی کیمیابارانی هەڵەبجە بێسەروشوێن بوون و لەم ڕووەوە هەماهەنگییان لەگەڵ بەرپرسانی تاران هەیە. کاتی کیمیابارانی هەڵەبجەدا، 211 منداڵی هەڵەبجە بزر بوون. تاوەکو ئێستا 10یان دۆزراونەتەوە و بەدواداچوون بۆ دۆزینەوەی ئەوانە دیکە بەردەوامە کە تا ئێستا چارەنووسیان نادیارە. لە ساڵی 1988 و لەکاتی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە، جگە لە شەهیدبوونی زیاتر لە 5000 کەس، چەندان منداڵ لە خێزانەکانیان دابڕان و تەنیا چارەنووسی ژمارەیەکی کەمیان ڕوون بووەتەوە. سەبارەت بە بێسەروشوێنانی ئێزیدی، وەزیری دەرەوەی عێراق ئـــاماژەی بـــەوە دا، لەگەڵ هەردوو حکوومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەردەوامن لە سۆراغکردنی بێسەروشوێنانی ئێزیدی، بە تایبەت ئەو ئافرەتە ئێزدییانەی ڕفێنران و بردراونەتە سووریا. بەگوێرەی نووسینگەی ڕزگارکردنی رفێندراوانی ئێزدی لە هەرێمی کوردستان، داعش لە ئابی 2014دا 6417 کوردی ئێزدیی ڕفاند، تاوەکو ئێستا 3585یان ڕزگار کراون. ساڵی 2014 داعش پەلاماری شنگالی دا، لەو کاتەدا جگە لە کۆمەڵکوژیی ژمارەیەکی زۆر لە کوردی ئێزدی، ژمارەیەکی زۆر ژن و منداڵیش ڕفێندران و بە کۆیلە کران، ئەوانەی کوژراون، خراونەتە گۆڕی بە کۆمەڵەوە. لەو  62 گۆڕە بەکۆمەڵەی شنگال، کە هەڵدراونەتەوە، 600 ڕووفات دەرهێندراون، 250 ڕووفات دوای پشکنین و ناسینەوەیان ڕادەستی کەسوکاریان کراونەتەوە.

  بەسێ هۆزات ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەجەکە رایگەیاند، جێبەجێکردنی بڕیارەکانی کۆنگرەی دوانزەی پەکەکە، پەیوەستە بە ئازادکردنی عەبدوڵا ئۆجالانەوە. بەسێ هۆزات بە مەدیا خەبەری گوتووە، چەکدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە تەنها پەیوەستن بە ئازادکردنی جەستەیی ئۆجالان، ئەوەش بەشێکی بنەڕەتییە لە پرۆسەی ئاشتی و بەبێ ئەو هەنگاوە هیچ شتێک ناکرێت. بە گوتەی بەسێ هۆزات، دەبێت تورکیا دان بە مافی سیاسەتی دیموکراتیکدا بنێت و لەسەر ئەو بنەمایە دەستوور هەمواربکرێتەوە، بەپێچەوانەوە هیچ بڕیارێکی کۆنگرەی دوانزەی پەکەکە جێبەجێناکرێت. جەختی لەوەشکردەوە، پێویستە دەستووری تورکیا ناسنامەی گەلی کورد و گەلانی دیکەی تورکیا مسۆگەر بکات، کۆنگرەی پەکەکە و بڕیارەکانی ئاماژەی جدیبوونی پەکەکەن لە پرۆسەکەدا، بەڵام جێبەجێکردنی بڕیارەکانی کۆنگرە پەیوەستە بە هەنگاوەکانی حکومەتی تورکیاوە. دەقى قسەکانى  هاوسەرۆکی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە بەسێ هۆزات لە بەشداری بەرنامەیەکی تایبەتی مەدیا خەبەر هەڵسەنگاندنی بۆ ڕۆژەڤەکان کرد. بەسێ هۆزات لەسەرەتای قسەکانییدا هەموو شەهیدانی ڕێگەی ڕزگاری و مانگی ئایاری لە کەسێتی شەهید حەقی کارەرەدا بیرهێنایەوە و بە ئامەژەدان بە بایەخداری و  سەنگینی تێکۆشانی حەقی کارەر لە مێژووی ڕزگارییدا گوتی: "هەموو تایبەتەمەندییەکانی پێشەنگایەتی لە کەسێتی خۆدا ناونشین کردبوو، زۆر باش لە ڕێبەر ئاپۆ تێگەشتبوو. ڕێبەر ئاپۆ بە گوتنی 'روحی شاراوەمە' هەڤاڵ کارەرەی پێناسە دەکرد. پارتیبوونی پەکەکە بۆ بۆ بیرهێنانەوەی وی پێکهات و لەسەر هێڵی وی تێکۆشان گەیشتە ئەم ئاستە." بەسێ هۆزات لە بەردەوامیدا گوتی: "لە کۆنگرەی ١٢ـەمینی پەکەکەدا شەهید بوونی هەردوو هەڤاڵمان فواد و ڕەزا ڕاگەیاندرا. ئەمانیش هاوڕێی سەرەتای ڕێبەر ئاپۆ بوون. لێگەڕی مەزنی حەقیقەت و ڕێبواری ڕێچکەی ڕێبەرێتی بوون، خۆیان خودی حەقیقەت بوون. بەڕاستی ڕەنجێکی مەزنیان دا لە مێژووی تێکۆشانماندا. بەهانی مەزنیان ئافراند. بەڕاستی لە تێکۆشان لەسەر هێڵی ئەم هەڤاڵانە پێشکەوتنی مەزنی هێنایە ئاراوە. بە گوتنی ڕێبەر ئاپۆ، هەڤاڵان بۆ پرۆسەی نوێ، پرۆسەی 'ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک'، بۆ سۆسیالیزمی کۆمەڵگەی دیموکراتیک دەبنە هێزی سودلێوەرگرتن. بۆیە دڵسۆزی خەون و یادکردنەوەیان دەبین. بێگومان پێشوازی گەلەکەمان لە هەموو جێگەیەک لە ڕاگەیاندنی شەهادەتییان زۆر ماندار و گرنگ بوو. دوای یادکردنەوەکان بنەماڵەی هەردوو هەڤاڵ پەیامێکییان بڵاوکردەوە و پێشوازییەکی گەرمیان لە هەڵوێستی گەل کرد و سڵاویان کرد. لەم بابەتەدا سوپاس و پێزانینی خۆیان دەربڕی. بەڕاستی ئەم پەیامە ماندار و جەوهەردار بوو. هەڤاڵ فواد لە ئەکادیمیا لە کاتی پێدانی پەروەردەدا لە ئەنجامی هێرشێکی ئاسمانییدا لە ٣ـی تەمموزی ٢٠١٨دا لەگەڵ کۆمەڵێک هەڤاڵی دیکەدا شەهید بوو. هەڤاڵ فواد ویژدانی مرۆڤایەتی و گەلی کورددە. مرۆڤ دەتوانێت بەم جۆرە وەسفی بکات. بەڕاستی خودی حەقیقەت بوو. چۆن دەتوانین لە هەڤاڵ فواد تێبگەین؟ بەڕاستی لە بەرانبەر هەڵە و کەموکوڕییدا زۆر توڕە دەبوو، بۆ بابەتی باش، درووست و جوان خۆشەویستییەکی قوڵی هەبوو. لە هەموو رووداوێکدا دەمانگوت داخۆ هەڤاڵ فواد چۆن بیری لێ دەکاتەوە و چۆنی هەڵدەسەنگێنێت؟ هەمووکاتێک لە مەراقی ئەوەدابووین. لە سەختترین کاتەکاندا مۆراڵ و هێز بەخشێکی مەزن بوو. هەروەها هەڤاڵ ڕەزایش هەڤاڵێکی زۆر هێژا بوو. بەراستی ژیر و زیرەک بوو، ئەو شتەی کەسی بیری بۆ نەدەچوو ئەو دەبینی و هەڵیدەسەنگاند. هێزە ڕێکخستنییەکانی کاریگەرییەکی گەلێک مەزن بوو. هونەری قەناعەت پێکردنی زۆر کاریگەر بوو. لە هەموو بارودۆخێکی سەختدا دەیزانی چۆن هێز و مۆراڵ ببەخشێتەوە. بەراستی هەردوو هەڤاڵ ئاستی ئایدۆلۆژی و ڕێکخستنبوونیان زۆر قوڵ بوو. چەندین هەڤاڵیان پەروەردە کرد. بەڕاستی بەهای مەزن و قوڵییان ئافراند. دڵسۆزییان دەبین. بێگومان بۆ پێکهێنانی خەیاڵەکانیان تێدەکۆشین. لە کۆنگرەدا بەڕێز و پێزانینەوە سری سورەیا ئۆندەرمان یاد کردەوە، ئەویش مرۆڤێکی هێژا بوو، لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی باوەڕی بە خوشک-برایەتی گەلان هێنابوو، لەو پێناوەدا گیانی بەخشی. بەڕاستی بۆ سودی پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک پێشەنگ بوو. ڕەنجێکی مەزنی دا بۆیە جارێکی دیکە بەڕێز و پیزانینەوە یادی دەکەمەوە." پەیوەست بە هۆکارەکانی بەستی کۆنگرە و بڕیارە وەرگیراوەکانی کۆنگرە بۆ جێبەجێ کردنیان، وە قۆناغی دوای کۆنگرەکە بەسێ هۆزات ئەم هەڵسەنگاندنەی کرد: 'ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ مەرجی جێبەجێ کردنی پرۆسەکەیە' "لە ڕاستییدا لە کۆتای ٢٠٢٤ و وە سەرەتای ٢٠٢٥ەوە دەستی پێکرد و لە دواتردا ئەم پێشکەوتنە بەردەوام بوو. چوینە پرۆسەیەکی زۆر گرنگ و مێژووییەوە. جەنگی جیهانی سێهەم لە هەرێمەکە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گوڕتر بوو. داڕشتنەوەی هەرێمەکە بەم شێوەیە لە ڕۆژڤدایە. ناتوانین پرۆسەکە بە دوور لەم ڕووداوانە بە کۆیی ململانێکانییەوە هەڵسەنگێنین. مۆدێرنێتەی سەرمایەداری لە قەیرانێکی قوڵدایە سیستەم لەرزۆک بووە و لە پرۆسەی سەرلەنوێ خۆ داڕشتنەوەدایە. ئەمەش لەسەر هەرێمەکە بەڕێوەدەبرێت. لە ئاستی ئێستادا هاوسەنگییەکانی سەدەی ٢١ و سیستەمە سیاسیەکەی سەرلەنوێ دادەڕێژرێتەوە. دارشتنەوەی هەرێمەکەیش لەسەر بناغەی ئاسایش و بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل بەڕێوەدەبرێت. لەگەڵ تێپەڕینی کاتدا ئیسرائیل لە هەرێمەکەدا دەبێتە هێزێکی بنەڕەتی هەژموونی و کاریگەرییاکانی زیاتر دەبێت. بە پشتگیری جیاوازی ئەمریکا و بەریتانیا و وڵاتانی دیکەی ڕۆژئاواوە ئەمە دەکات. بێگومان ئەم ڕوودا و پەرەسەندنانە راستەوخۆ کاریگەری لەسەر کوردیش دەکات. چونکی کوردیش لەناو دیزانیەکەدایە، لە ناو ڕووداوەکان و شەڕەکاندایە. هەموو ئەم هێزانەش لەسەرووی هەموویەوە ئەمریکا و ئیسرائیل حساباتی تایبەتییان هەیە دەربارەی کورد. بێگومان ئەم ڕووداوانەش لە ئاستێکی جددیدا کاریگەری لەسەر تورکیا کرد. ترساندی. بەتایبەت لەناو ئەو لایەنانەدا کە لە پرسی مانەوەی دەوڵەتدا دەژین، نیگەرانی مەزنی ئافراند. لەبەرئەوەی تێکۆشانی ٥٢ ساڵە درێژەی هەبوو، لە ڕووی مرۆڤایەتییەوە بۆ گەلان بەهای زۆر گرنگی بۆ کوردستان و هەرێمەکە ئافراند. وێڕای هەموو شەڕ و سیاستە قڕکارییەکانی دەوڵەتی تورک نەیتوانی تەڤگەری ئازادی لەناوبەرێت. تەڤگەر زیند بوو. بە پەرەسەندی ئەم ڕووداوانەش بوونی تەڤگەر ترس و نیگەرانییەکانی لەو لایەنانەدا زیاتر کرد. هەموو ئەم ڕووداوانە بوونە هۆکاری ئەوەی جارێکی دیکە لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا دیالۆگ بکەن. دوای ئەوەی شاندی دەوڵەت لە ئیمراڵی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا دیالۆگییان کرد، ڕێبەر ئاپۆ سەنگی دا بەم پێشهاتە. بانگەوازی دەوڵەت باخچەلی هەبوو. دەوڵەت باخچەلیش گوزارشت لە عەقڵی دەوڵەت دەکات. لە سیاسەتی نکۆڵی و لەناوبردندا هێڵی باخچەلی بەڕێوەدەبرێت. بێگومان بانگەوازییەکە گوزارشتە لە عەقڵی سەدەی دەوڵەت، فەلسەفە، ئایدۆلۆژیایی دامەزراندن و فەرمی دەوڵەت، بۆیە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە بە گرنگ بینرا. وەڵامی ئەم بانگەوازییەی دایەوە. پەوەست بە کوردانەوە حسابات و پلانی زۆر هەیە هەموو هێزێک لە گوێرەی بەرژوەندییەکانی خۆی سیاسەت و ستراتیژی بەڕێوەدەبات. بێگومان ڕێبەر ئاپۆیش نایەوێت ئەو بەهایانەی ئافرێندراون لە لایەن ئەم هێزانەوە لە دژی گەلان، لە دژی گەلی کورد بەکاربهێندرێت. بەڕاستی ڕێبەر ئاپۆ وڵاتپارێزێکی گەورەی کوردستان و تورکیایە. لەسەر بنەمای بەرژوەندی و ئازادی گەلان و دیموکراسی هەرێمەکە و تورکیا دەجوڵێتەوە و نزیک دەبێتەوە. لەم بابەتەدا هەستیارییەکی زۆر بڵندی هەیە. بۆیە ڕێبەر ئاپۆ ئەم پرۆسەیەیی هەڵسەنگاند و دەستپێشخەری ئافراند. بانگەوازی لە تەڤگەر کرد و تەڤگەریش وەڵامێکی ئەرێنی دایەوە. ڕێبەر ئاپۆ بەم شێوەیە ویستی تەڤگەر بخاتەناو پرۆسەیەکی بنەڕەتی گۆڕین و گۆڕانکارییەوە. نزیکایەتی تەڤگەریش لێرەدا ئەرێنی بوو. لەسەر ئەم بنەمایە کۆنگرە کۆبووەوە. لە نێوان ٥-٧ی ئایار کۆنگرەی ١٢ـەمینی پەکەکە کۆبووەوە. ڕێبەر ئاپۆ ڕوانگەی گرنگی دا بە کۆنگرە و کۆنگرەکە بەوەوە بەڕێوەچوو. هەرخۆی پێش کۆنگرە خواستی سەرەکیمان ئەمە بوو. گوتمان بەبێ ڕێبەر ئاپۆ ناتوانین کۆنگرە ببەستین، تەنها ڕێبەر ئاپۆ دەتوانێ کۆنگرە کۆکاتەوە و بەڕێوەی ببات. ئەمەش وەڵام درایەوە. ڕوانگەی بەرفراوانی ڕێبەر ئاپۆ گەیشتە کۆنگرەکە. بەڕێ و ڕێبازی جیاوازیش بەشداربوونی ڕێبەر ئاپۆ پێکهات. ڕێبەر ئاپۆ لە ئاستێکی پێویستدا بەشداری کۆنگرە بوو، کۆنگرەی بەڕێوەبرد. کۆنگرە لەسەر بنەمای ئەم ڕوانگانە گفتوگۆی بەرفراوانی کرد. بڕیاری بنەڕەتی کۆنگرە فەسخکردنی پەکەکە، کۆتایهێنان بە تێکۆشانی چەکداری بوو. ئەمە ڕووداوی گرنگی کۆنگرە بوو. لەم بابەتەشدا گفتوگۆی بەرفراوان کرا. بەڕێوەبردنی ئەم پرۆسەیە، یانی جێبەجێ کردنی، پراکتیزەکردنی بڕیاری فەسخکردنی پەکەکە، ڕاوەستاندنی تێکۆشانی چەکدارییش تەنها پەیوەستە بە ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆوە. پەیوەستە بەوەوە هەلومەرجی کار و ژیانی ئازاد بۆ ڕێبەر ئاپۆ بڕەخسێندرێت و بەم شێوەیە ڕێبەر ئاپۆ ئەم تێکۆشانە بەڕێوەبەرێت. تەنها بەم شێوەیە دەتوانرێت ئەو بڕیارانە کردەی بکرێتەوە و جێبەجێ بکرێت. هەروەها ئەمە بەشێکی بنەڕەتی پرۆسەیەکە و بەم شێوەیە نەبێت بەرێوەنابرێت؛ دەبێت دان بە مافی سیاسەتی دیموکراتیکدا بنرێت. وە لەسەر ئەم بنەمایە هەمواری یاسایی و دەستووری بکرێت. بۆیە تا کۆیی ئەم شتانە جێبەجێ نەکرێت هیچ ئیمکانێکی جێبەجێ کردنی بڕیارەکانی کۆنگرە نییە. لە دوای ئەنجامدانی کۆنگرەوە لە ناو میدیای دەسەڵاتداری و شەڕی تایبەتدا مشتومڕی زۆر هەیە. بەڕاستی گفتوگۆگەلێکی چاوبرسیانە و ناپێویست بەڕێوەدەبەن دەربارەی چەک. دەمەوێت بە تایبەت دەستنیشانی بکەم کە جێبەجێ کردنی بڕیارەکانی کۆنگرەی پەکەکە پەیوەستە بە؛ ئازادی جەستەی ڕێبەر ئاپۆ، ئافراندنی هەلومەرجی ئازادی ژیان و کارکردنی ڕێبەر ئاپۆ، داننان بە مافی سیاسەتی دیموکراتیک، پێکهێنانی هەموار و گۆڕینی یاسای و دەستووریەوە. بۆئەوەی ئەمەش ئەنجامگیر بێت دەبێت دەستووری بنەڕەتییەک بنووسرێتەوە کە دیموکراتیک، ئازادی پارێز و یەکسانی گەلان مسۆگەر بکات، ناسنامەی گەلی کورد و گەلانی دیکەی تورکیا مسۆگەر بکات. ڕەنگە نەتوانرێت بەمزوو ئەمانە بکرێت، بەڵام هەنگاو بە هەنگاو دەبێت دەستوری دیموکراتیک و ئازادی پارێز بهێنرێتەئاراوە. ئەمە گەرەنتییە. بڕیاری بنەرەتی کۆنگرەش ئەمە بوو؛ ئەمنێتێکی یەکپارچە، بەهێزی یاسای. بڕیارێکی لەم شێوەیە وەرگیراوە. بێگومان مانای ئەم بڕیارەش هەر ئەمەیە. ڕێبەریشمان وەک 'هاوپەیمانێتی کۆمەڵگەیی' هێنایە زمان. لە ئیستادا لە تورکیاشدا ڕۆژەڤێکی لەم جۆرە لە ئارادایە. بێگومان دەسەڵاتداری هەموو کاتێک هەوڵدەدات ئەمە بەرەو خۆی کێش بکات. لەم بابەتەدا نزیکایەتی ئاکەپە جدی نییە، سەرقاڵکردن و خۆ سورکردنەوەیە. نزیکایەتییەکی لەم شێوەیە. ئەوەی هەیە سەرقاڵکردنەو هۆکاری ئەمەش دەسەڵاتداری و ئاکەپەیە. ئەو گفتوگۆیانەی لە دوای کۆنگرەوە کران نیشان دەری ئەوەن چەندە بە جددیەتەوە نزیک دەبێتەوە. بڕیارەکانی کۆنگرە ڕوونە؛ فەسخکرن و کۆتایهێنانە بە ڕیبازی تێکۆشانی چەکداری، کۆنگرە بەمشێوەیە کۆتای بە کاتی تێکۆشانی چەکداری هێناوە، بەڵام جێبەجێ کردنییان پەیوەستە ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ، داننان بە مافی سیاسەتی دیموکراتیک، پێکهێنانی هەموارکردنەوەی دەستووری و یاسایی. تەنها بەم مەرجانەوە دەتوانرێت کردەی ببێتەوە. هەروەها لە دوای کۆنگرەوە دەبوایە دەستەڵاتداری لەم بابەتەدا هەنگاوی جدی بنابایە؛ لە ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆوە تا بگات بە داننانی بە سیاسەتی دیموکراتیک، هەموارکردنەوەی یاسایی و دەستووری، لە بری ئەمانە سەرقاڵی بڵاوکردنەوەی مشتومڕی چەکدانانە. خودی کۆنگرە نزیکایەتی نیشاندا، بڕیارەکانی ڕوونە و بە جیهانی ڕاگەیاند، هەموو ئەمانە لە ئارادایە. ئیرادەی خۆی نیشان دا. لەم بابەتەشدا گفتوگۆیەکی دروست، ڕۆژەڤێکی دروست نەئافرێندراوە. پێویستە هەموو ئەمانە بە خێرای چارەسەر بکرێن. ئەمە زۆر ڕوونە. بە ڕوونی دەڵێین؛ تەنها خودی ڕێبەر ئاپۆ دەتوانی چەک لە شەڕڤانان وەرگرێت. ئەمەش تەنها بە ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ دەبێت. کەواتە ئەم مرۆڤانە چی دەکەن؟ باشە ئەم کەسانە کۆتاییان بە شێوازی خەباتی چەکداری هێنا، پەکەکە بڕیاریدا کۆتایی پێبهێنێت، خەباتی چەکداری ئەنجام نادات، بەڵکو سیاسەتی دیموکراسی جێگەی خەباتی چەکداری دەگرێتەوە. ئەم کەسانە دێن بۆئەوەی سیاسەتی دیموکراتیکی بکەن، کۆمەڵگەی دیموکراتیک بە رێکخستن بکەن، بەشداری کاری دیموکراتیکی ببن. بەڵام ئەم مرۆڤانە ملی خۆیان ناخەنەژێر شمشێری لەناوچوونی خۆیانەوە. ناچنە زیندانەکانەوە. لەم بابەتەدا نزیکایەتییەکی نا جددیانە لە ئارادایە. بەڕاستی دەبێت ڕۆژەڤ لەم بابەتەدا بە درووستی دیاری بکرێت و گفتوگۆی بکرێت. ئەمەش مانای کات کوشتن  و سەرقاڵ کردن دێت. دەبێت مرۆڤ لەمە ڕزگار بکرێت، هەروەها دەبێت دەبێت لەم زمانە ژەهراوییە ڕزگارییان ببێت. لە پرۆسەیەکەی جدییداین. تورکیا بە گشتی دەگۆڕێت، گۆرانەکە بە تەنها بۆ کورد نییە. ئەمە بەمانای پرسەیەکەی گۆڕین و گۆڕانکاری تەواوی تورکیا دێت، بە مانای دیموکراتیزەکردنی تورکیا دێت. پێویستە کۆمەڵگەی بۆ ئامادە و بەشدار بکرێت، پێویستە خاوەندارێتییەکی بەهێز لە نێو کۆمەڵگەدا بۆ پرۆسەکە بئافرێنرێت. کێ ئەمە دەکات؟ بێگومان سیاسەت دەیکات، ڕاگەیاندن دەیکات. ئەوەی لە ئێستادا هەیە نە زمانی سیاسەتە نە زمانی ڕاگەیاندنە. ڕێبەر ئاپۆیش زمانی ڕاگەیاندن ڕەخنە دەکات بەڵی ڕەخنەی دەکات. زمانی ڕاگەیاندن زمانی پروپاگەندەی شەڕە. هەڕەشەکردن و ژەهر ڕشتن ئاراستەی کۆمەڵگە دەکات، جەختکردنەوەیە لە نەتەوەپەرستی و ڕەگەزپەرستی. زمانی دووژمنایەتیکردنی کوردانە. چ پەیوەندییەکەی بە خوشک-برایەتی کورد و تورکەوەیە لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی؟ بەم زمانەوە تورکیا دیموکراتیک نابێت، ناتوانرێت کۆمەڵگە بۆ پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک ئامادە بکرێت. ناتوانرێت بەم شێوەیە کۆمەڵگە بەشداری پرۆسەکە بکرێت. بە بەردەوامی پێنوسی ژەهر دەدەنە کۆمەڵگە. هەروەها ئەو کۆمەڵانەی قسەدەکەن قەت ناگۆڕێن. ئەوەی ئەم چەندساڵە دووژمنایەتی کوردان و کرێخۆری جەنگیان کردووە، بە ئێستاشەوە لە راگەیاندنەکانەوە هەمان زمان دووبارەدەکەنەوە ژەهر دەرژێنە کۆمەڵگەوە. لەم بابەتەشدا هیچ گۆڕانکارییەک نییە، هیچ دارشتنەوەیەکی ڕاگەیاندنیش لە ئارادا نییە. ئەم دۆخە نابێتە جێ باوەڕی کەس. لە نێو گەلدا تورەیەکی مەزنی لێ دەکەوێتەوە، هەروەها لە هەموو کەسێک و ئێمەیشدا تورەییەکی مەزنی لێ دەکەوێتەوە. کەس نییە ئەمە نیگەرانی نەکات. بەڕاستی ئەمە نزیکایەتیییەکی جددی نییە و پێویستە بەخێرای کۆتای پێبهێندرێت." کرێخۆرەی جەنگ پرۆسەکە ژەهراوی دەکەن بەسێ هۆزات پەیوەست بەو لایەنانەی ڕێگرن و دژی پرۆسەکەن ئەمەی گوت: "ئەم پرۆسەیە دەریخست کە چەند کرێخۆرەی شەڕ لە تورکیا هەیە. لە ڕاستیدا تورکیا خۆی لەسەر کرێخۆرە بونیادناوە. ئەم پرۆسەیە ئەو لایەنانەن زۆر نیگەران دەکات. چونکە ئەگەر ئەم پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکی بەرەوپێش بچێت، و یاسای خوشک-برایەتی لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی گەلان دروست ببێت، بەڕاستی گیرفانی ئەم کرێخۆرانە بەتاڵ دەبێتەوە، ژیانی ئاژاوەگێڕانەی ئەم کرێخۆرانە نامێنێت، ئەم کرێخۆرانە ناتوانن دەنگیان بەرز بکەنەوە و شەڕ لە ڕاگەیاندنەوە بوەرژێنن، و ناتوانن هیچ کارێک بکەن. ئەم پرۆسەیە کۆتای بە هەموویان دەهێنێت. هەر بۆیە زۆر تووڕەن، دژی پرۆسەکەن، و لە خوێنی کۆمەڵگە دەخۆن. سیاسەتمەدارێک کە پشتگیری ئەم پرۆسەیە دەکات چۆن دەتوانێت ڕێگە بەم کرێخۆرانە بدات کە ٢٤ کاتژمێر لە تەلەفزیۆن قسە بکەن؟ چۆن ئەم کرێخۆر و چەتانە کە ژەهر لە دەمیانەوە دەڕژێت، ڕێگە بە بارۆنە جەنگییەکان دەدەن بەم شێوەیە قسە بکەن؟ بە کەناڵە تەلەفزیۆنییەکان دەگەڕێن و ژەهر بڵاودەکەنەوە. ئەمەش دۆخێکی جددیش دروست دەکات. گەیشتووین بەوەی کە ٥٢ ساڵەی شەڕی تورکیا، بەتایبەتی ٤١ ساڵەی شەری بەرفروان، زیانێکی زۆر گەورەی بە تورکیا گەیاندووە. تێکشاندنی ئەخلاقی و خراپبوونی سیاسی و خراپبوونی هەموو بوارەکانی ژیان بووەتە هۆی وێرانکارییەکی جددی. لە ناوە ئەمەشدا دەرفەت و کاری کرێخۆرەی جەنگ رەخسا. خاوەنداری لە شەڕ، خوێن ڕشتن و قەیران دەکەن، هیچ ویژدان و ئەخلاقێکییان نیە، هیچ بیرکردنەوەکیان بۆ ئەنجامدانی کاری ئەخلاقی نییە. ئەم پرۆسەیە زیاتر ڕووی ئەوانەی دەرخست. یانی دەریخست کێ لایەنگری پرۆسەیە و کێیش هانی خوێڕێژی دەدات. بەڕاستی هیچ بەهایەکی ئەخلاقی و نیگەرانییەکییەکان بۆ وڵات و گەل نییە. دیکاتۆری راستەقینە و فاشیست، نەژادپەرستی دەرخست. بێگومان لەبەرانبەر ئەمەشدا ڕەخنەیەکی جدیی هەیە، بە تایبەت لەناو لایەنە دیموکراتیک و میدیای وڵاتپارێزییدا. پێویستە زیاتریش رەخنەیان بکرێت. پێویستە ئەو لایەنە کرێخۆرانە ناوزڕبکرێن و کاری جدی لە دژیان بگریێتەبەر. ئەو لایەنانە پرۆسەکە ژەهراوی دەکەن. ڕۆڵێکی ڕوخێنەری جدی دەگێڕن. گەورەترین ڕێگرین لە پیش پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک." - لە ناو ئەم پڕۆسەیەدا دەبێت دۆخی ئۆپۆزسیۆنیش هەڵبسەنگێندرێت. لەگەڵ بەڕێوەچوونی ئەم پڕۆسەیە هێرشەکان لەسەر ئۆپۆزسیۆن زیاد دەبێت. ئێوە نزیکایەتی ئۆپۆزسیۆن لە پڕۆسەکە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ هێرشەکان لەسەر ئۆپۆزسیۆن و هێزە دیموکراتیکەکان، ئایا دەکرێت پەیوەندی بە پڕۆسەکەوە هەبێت؟ پەیوەست بەو پرسیارەوە بەسێ هۆزات ئەمەی گوت: "جگە لە هێزە ڕانتخۆرەکان، ئەو کۆنترانەی کە ناوی پارتیان لە خۆناوە، بارۆنەکانی جەنگی وەک پارتی زافر، پارتی IYI  و هتد. کە خۆیان وەک ئۆپۆزسیۆن پێناسە دەکەن، بەڵام هیچ پەیوەندییەکیان بە ئۆپۆزسیۆنەوە نییە. جگە لەو هێزانە، بە تایبەتی جەهەپە، ئۆپۆزسیۆنانی دیکە بە شێوەیەکی ئەرێنی لە پرۆسەکە نزیکبوونەوە، پشتگیری پڕۆسەکەیان کرد، ڕاگەیاندراوی ئەرێنییان بڵاو کردەوە. نزیکبوونەوەیان تا ئەمڕۆ خراپ نییە، بەڵام ئەوندەش بەس نییە. لە ئۆپۆزسیۆندا کەسانێک هەن کە ناڕەحەتن، هەن کە ڕەخنە لەم پرۆسەیە دەگرن. هەندێک دەڵێن کوردان و ئاکەپە ڕێکدەکەون کۆمار تەسفیە دەکەن، لە ڕاستیدا ئەم هەڵسەنگاندنە لە دەرەوەی ئەقڵە. چۆن دەتوانن بەم شێوەیە بیربکەنەوە؟ تێکۆشانی ڕێبەر ئاپۆ، دەستپێشخەرییەکەی، بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بۆ دیموکراتیزەکردنی تورکیایە. دامەزراندنی کۆماری دیموکراتیک بە ئامانج دەگرێت. گوزارشت لە ژیانی خوشک و برایانەی کورد و تورک دەکات لەسەر بنەمای یەکسانی. گوزارشت لە پێکەوە ژیانی دیموکراتیکی گەلان دەکات. ئەم پرۆسەیە زۆرترین بەشداری لە تێکۆشانی دیموکراسی، دادپەروەری و ئازادی دەکات. ئەگەر گفتوگۆکان بەمجۆرە بەردەوام بێت، دەتوانن زیان بە زۆر شت بگەیەنن، ئاستەنگیان بۆ دروست بکەن. دەتوانێت لە پێش بەڕێوەچوونی پڕۆسەکەش ببێتە ئاستەنگ. بەم شێوەیە دەبێتە هاوکاری دەسەڵاتداری، خاوەندارێتی لە سیاسەتەکانیان دەکات. دەبێت مرۆڤ نەکەوێتە ئەم دۆخەوە. ئەم نزیکایەتییە نزیکبوونەوەیەکی زۆر هەڵەیە. جەهەپە تاوەکو ئێستا لە بەرانبەر ئەم دەسەڵاتە ئۆپۆزسیۆنێكی جدی نییە. لە کاتێکی زۆر سەختدا پشتگیری ئەم دەسەڵاتدارییەی کرد، سیاسەتی بەم شێوەیە بەڕێوەبرد. بوو بە پاڵپشتتی دەسەڵاتداری. بە دەنگی جەهەپە بڕیاری لەسەر هێرشە بێ سنوورەکان و کۆمەڵکووژیەکان لە بەرانبەرکوردان درا. هێرشە قڕکەرەکان هەمووی بەمجۆرە ئەنجام درا. سیاسەتی قەیوم لە هەمانکاتدا ئەنجامی سیاسەتی ئۆپۆزسیۆن بوو. ئێستا جەهەپە وەک دیموکراسی خۆی نیشان دەدات، چ پەیوەندییەکی بەوەوە هەیە؟ ئەگەر ئەمڕۆ جەهەپە بتوانێت بە بوێری قسە بکات، چالاکی بکات، گردبوونەوە و ڕێپێوان ئەنجام بدات و هەندێک سیاسەت شەرمەزار بکات، ئەمە لە سایەی تێکۆشانی کوردان و هێزە دیموکراسییەکانە. لە پرسی ڕێبەر ئاپۆدا، لە لایەنی هەڵگرتنی گۆشەگیری، نەهێشتنی سیستەمی ئەشکەنجە و گۆشەگیریی ئیمراڵی، ئافراندنی هەلومەرجی ئازاد بۆ ڕێبەر ئاپۆ؛ لە بەڕێوەبردنی ئەم پرۆسەیەدا کە بتوانێت بە ئازادی مامەڵە بکات، لەگەڵ هەموو بازنەکان کۆببێتەوە و جەهەپە و ئۆپۆزسیۆن دەتوانن بە بوێری زیاترەوە لەمە نزیک ببنەوە. دەتوانن موخاتەبی ڕێبەر ئاپۆ قبوڵ بکەن، دەبێت قبوڵی بکەن. ئەم پڕۆسەیە دەتوانێت تەنها بەمجۆرە بەڕێوەبچێت. هەر بۆیە دەڵێم، بەشداری کەمە. ڕاگەیاندراو، هەڵوێستی ئەرێنییە، بەڵام زۆر کەمە. دەبێت لەم پرسەدا بە بوێری مامەڵە بکەن. لەسەر ئۆپۆزسیۆن هێرشی جدی دەسەڵات هەیە. بێگومان ئەم هێرشانە بۆ ئامانجێکە. بەم هێرشانە دەسەڵات نیگەرانی لای ئۆپۆزسیۆن سەبارەت بە پرۆسەکە دروست دەکات. بەربەستێکە بۆ ئۆپۆزسیۆن کە بە شێوەیەکی گشتی بەشداری پرۆسەکە بکات. بەربەستێکە بۆ ئۆپۆزسیۆن کە خاوەندارێتی گشتی لەم پرۆسەیە بکات. ئێمە بەمجۆرە هەڵیدەسەگنێنین. ئاکەپە سیاسەتێک پەیڕەو دەکات کە بە زانابوون ئۆپۆزسیۆن لە دەرەوەی پرۆسەکە دەهێڵێتەوە، ڕێگە نادات ئۆپۆزسیۆن بە شێوەیەکی گشتی خاوەندارێتی لە پرۆسەکە بکات. ئەمەش زۆر مەترسیدارە. ئۆپۆزسیۆن دەبێت ئەم ڕاستییە ببینێت، بەڵام نەکەوێتە ناو ئەم تەڵەیەوە. چونکە ئامانجی بنەڕەتی ئەم هێرشانە ئەوەیە ئۆپۆزسیۆن بکرێتە دووژمنی پرۆسەکە، ئۆپۆزسیۆن بە تەنها جێبهێڵێت، لاوازی بکات، لە کورد و هێزە دیموکراتیکەکانی داببڕێت. ئەم پلان و سیاسەتەی دەسەڵاتداری لەسەر ئۆپۆزسیۆن دەبێت بەم شێوەیە تێکشکێنرێت. دەبێت بە زانابوون، سیاسەت و ڕوانگەیەکی فراوانەوە لێی نزیک ببنەوە. نابێت بکەونە داوی دەسەڵاتدارییەوە." پەیوەست بە بەشداربوون و کاریگەری ژنان لە پرۆسەکەدا - ڕێبەر ئاپۆ بە بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک پڕۆسەیەکی دەستپێکرد. بەشدار بوونی ژنانی لەم پڕۆسەیە گرنگ بینی. لە پەیامەکانی ڕێبەر ئاپۆوە ئەمە تێدەگەین. بەشداری بوونی ژنان لەم پڕۆسەیە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ بەسێ هۆزات ئاماژەی بە گرنگی و کاریگەری بەشداری ژنان لە پرۆسەکەدا کرد و گوتی: "بەڕاستی ئەم پڕۆسەیە پڕۆسەی ژنە. پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بە گشتی پڕۆسەیەکە بە شێوەیەکی ئازاد گوزارشت لە ئازادی ژنان دەکات، بە ئازاد بژی، ژیانی خۆی بونیا بنێت، سیستەمی خۆی بونیات بنێت. هەربۆیە ژنان لە ناوەندی ئەم پڕۆسەیەدان، ئەوان تێیدان، لە دڵی ئەو پرۆسەیەدان، ئەوان بنەمایی ئەم پرۆسەیەن، ئەوان هێزی بزوێنەری ئەم پرۆسەیەن، بە وتەی ڕێبەرێتییمان پێشەنگی ئەم پرۆسەیەن. لەبەر ئەمەش دەبێت ژنان بە بەهێزی خاوەندارێتی لەم پڕۆسەیە بکەن، بە بەهێزی بەشداری ئەم پڕۆسەیە ببن، دەبێت لە هەموو شوێنێک سەفەربەرببن. ئەمە گرنگە. لەم بابەتەدا بەرپرسیارێتی و ئاگاداری هەیە. بە تایبەتی لە نێو ژنانی کورد، ژنانی تورکیا، بەڵام ئەمە پێویستی بە بەهێزکردنی زیاتر هەیە. لە سەرانسەری جیهان، لە تەواوی هەرێمەکە، ڕۆژهەڵاتی ناوین دەبێت تەڤگەری ژنانی کورد کارەکانیان بەمجۆرە زیاد بکەن، بە هێزی بکەن. با لە هەرێمەکە، لە جیهان ژنان بەشداری ئەم پرۆسەیە ببن و خاوەندارێتی لێ بکەن. ئەمە چۆن دەبێت؟ بە کاری زۆر دەبێت، بە تێکۆشان دەبێت، بە ڕاگەیاندنی پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک لە ناو هەموو ژنان دەبێت، بە ڕێکخستنکردنی ئەوان دەبێت. بۆ ڕێگریکردن لە کۆمەڵکووژی و توندوتیژییەکان، بۆ ئەوەی ئەم جیهانەی وەک دۆزەخ ببێتە جیهانێکی یەکسان و ئازاد، دیموکراتیک دەبێت ژنان بەهێزی  تێبکۆشن. نوێنەرانی ئەمڕۆی شارستانیەتی پیاو هەموو ڕۆژێک قسە دەکەن، ئەوانەی وڵات، بنەماڵەکان بەڕێوەدەبەن، ئەوانەن کەلتووری ڕەگەزپەرەستی بەڕێوەدەبەن و ئەوانەی هەر ڕۆژ سەبارەت بە بەرهەمهێنان، هاوسەرگیری، دروستکردنی بنەماڵە، کۆمەڵگە، ژن، پیاو قسە دەکەن هاندان بۆ ئەمە دەکەن. لە جیهانێکی وەک دۆزەخدا زیادبوونی دانیشتووان تەنها خاوەندارێتی لە جیهانێک دەکات کە پیاوان زاڵن بەسەریدا. هاوسەرگیرییەک لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی ژن و پیاو دانەمەزرابێت، کۆمەڵکووژییە. پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک، گوزارشت لە سۆسیالیزمی کۆمەڵگەیی دیموکراتیک، بونیاتنانێکی ئازاد، بونیاتنانی دیموکراتیک و یەکسان، بونیاتنانی ژیانێکی ئازاد، بونیاتنانی ڕێکخستن، سیاسەت و تێکۆشانی ئازاد دەکات. لەم بابەتەدا ژنان، گەنجان، عەلەوی، کرێکار، ڕەنجدەر، هەموو هێزە دیموکراسییەکان پێکهاتەی بنەڕەتی کۆمەڵگەی دیموکراتیکن، هەمان بنەمان و پێشەنگن. ئەم ژیانە ژیانی ئەوانە، ژیانی گەلانە، ژیانی ژن، گەنجان، کرێکاران، ڕەنجدەران و عەلەوییەکانە. هەربۆیە دەبێت هەموو ئەم بەشانە بە بەهێزی خاوەندارێتی لەم پرۆسەیە بکەن. پێش هەموو شتێک دەبێت ژنان و گەنجان بەشداری بکەن. بۆ سەرکەوتنی ئەم پرۆسەیە دەبێت هەمووکەسێک سەفەربەربێت. ئەمە بە چاوەڕوانی لە دەسەڵاتداری و دەوڵەت بەدی نایەت. ئەوان بەتەمایی یاریین، بە تەمایی سەرقاڵکردنن. ئەم پرۆسەیە زۆر هێژایە نابێت بۆ ئاکەپە، دەسەڵاتداری جێبهێڵرێت. بۆ کوردان، بۆ گەلان، بۆ ژنان، کرێکاران، ڕەنجدەران و عەلەوییەکانیش بەم شێوەیەیە. هەربۆیە هەرگیز نابێت ئەم پرۆسەیە بۆ دەسەڵاتداری جێبهێڵرێت. ئەگەر بۆ دەسەڵاتداری جێبهێڵرێت ئەم پڕۆسەیە شکست دێنێت. ئەنجامەکەی جارێکی تر شەڕ و توندوتیژی، گێژاو، خوێن، ئازار، فرمێسکی چاوان دەبێت. بۆ ئەوەی ئەمە ڕوونەدات، دەبێت کۆمەڵگە بە شێوەیەکی گشتی خاوەندارێتی لەم پرۆسەیە بکات، پێویستە هەموو دینامیکەکانی کۆمەڵگە بجوڵێن، بە بەهێزی تێکۆشان بکەن، لە هەموو شوێنێک ڕێکخستن بکات، تێکۆشان بکات و ئەم دەسەڵاتە بەرەو ئەم پرۆسەیە ڕابکێشێت. ئەمەش بە تێکۆشان دەبێت، بە تێکۆشانی ڕێکخستنی دەبێت، بە کارکردن دەبێت. بە کارێکی مەزن، بە تێکۆشانێکی مەزن دەبێت. بە چاوەڕوانی و تەماشاکردن نابێت." 'بەردەوامی هێرشەکان پێداگرییە لەسەر شەڕ' - لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەڕ هێشتا بەردەوامە. سەرچاوەکانی وەزارەتی بەرگری ئاماژە بەوە دەکەن هێرشەکان بەردەوام دەبێت. هەپەگەش ڕۆژانە ڕاگەیاندراو بڵاو دەکاتەوە ئەمە پشتڕاست دەکاتەوە، هێرشەکان بەردەوامە. لەسەر دوایین دۆخی شەڕ دەتانەوێت چی بڵێن؟ لەبارەی هێرشەکانی سوپای تورکەوە بەسێ هۆزات گوتی: "تاوەکو ئێستا هێرشەکان بەردەوامن. ئەمەش ئەوە نیشان دەدات کە پێداگری لەسەر شەڕ هەیە. نابێت ئەمە بکرێت. تا ئەو هێرشانە بەردەوام بن، بەدڵنیاییەوە گەریلا نابنە قوربانی چەقۆ لە ملی خۆیان، وەڵام دەدەنەوە. پاراستنی ڕەوای خۆیان دەکەن. کەس ڕادەستی لەناوبردن نابێت. ئەمەش هەنگاو بە هەنگاو شەڕەکە قورستر دەکات. ئەگەر هێرشەکان کۆتایی بهاتەیە، بێگومان لایەنی بەرانبەر هەر لە سەرەتاوە بە ئاگربەست وەڵامی ئەم پرۆسەیە دەدایەوە. لە دوای کۆنگرەش، لە دوای بڕیاری کۆتاییهێنان بەوکارانەی بە ناوی پەکەکەوە دەکرێن و کۆتایهێنان بە تێکۆشانی چەکداریش پێداگری لە شەڕ و هێرشەکان دەکرێت، ئەم پرسە ئیدی بۆ ڕای گشتیی جێدەهێلێن. دەبێت ئیدی هەمووکەسێک ئەم دۆخە هەڵسەنگێنێت. کێ چی دەوێت؟ کێ شەڕی دەوێت، کێ ئاشتی دەوێت؟ کێ تورکیایەکی دیموکراتیکی دەوێت، کێ تورکیایەکی بە ڕانتخۆری و شەڕی دەوێت؟ دەبێت هەمووکەسێک ئەم هەڵسەنگێنێت، ئەمەش لەبەر چاوانە. تاوەکو هێرش هەبێت، بێگومان لە بەرانبەردا پاراستنی ڕەوا دەکرێت. وەک پێشتر شەڕێکی سەخت، هێرشیکی سەخت نییە. لەسەر ئەم بابەتەدا کەمبوونیەکی گرنگ هەیە، بەڵام هێشتا لە بەرەکانی پێشەوە کەشف هەیە، کەشف لە هەموو هەرێمەکان ئەنجام دەدرێن، لە قەندیلیش هەیە. ئەگەر زۆریش نەبێت بەڵام هەیە." 'ئەوەی حکومەتی سودانی دەیکات لە دژی گەلی عێراقە' - لە گۆڕەپانە جیاوازەکان لەسەر سیاسەتی کورد فشار و هێرش هەیە. یەکێکیش لەوانە هێرشەکانی عێراقە لەسەر کەمپی مەخمور. لەم ماوەی دواییدا دووکەس دەستبەسەرکران و لە بەرانبەر ئەمەدا بەرخۆدان  بەردەوامە. هەروەها دەوڵەتی ئەڵمانیا هاوسەرۆکی پێشووی کەجەدەکە-ئە یوکسەل کۆچی زیندانی کرد. بەهۆی کارە سیاسییەکانییەوە. دەبێت لەم پڕۆسەیەدا ئامانجی ئەم فشارانە چی بێت؟ لە بارەی گەمارۆدان و دۆخی ئەم دواییەی مەخموور لە لایەن حکومەتی عێراقەوە بەسێ هۆزات ئەمەی گوت: "ئەم نزیکبوونەوە لە بەرانبەر مەخمور بە تایبەتی لە دوای کۆبوونەوەکەی سودانی-ئەردۆگان دەستیپێکرد. لە ناو پڕۆسەیەکی بەمجۆرەدا تورکیا هێشتا پێداگری لە شەڕ و هێرش دەکات. هەوڵدەدات هەموو هێزێک لەمەدا بەشداری پێ بکات. هەر لە سەرەتاوە ئەم نزیکبوونەوەی عێراقمان ڕەخنە کرد. عێراق بە پێی بەرژەوندی خۆی، بەرژەوندی گەلەکەی مامەڵە ناکات. بە ڕاستی بە گوێرەی بەرژەوندی تورکیای کرێخۆرە مامەڵە دەکات. هەمیشە گوتوومانە ئەمە لە بەرژەوەندی عێراقدا نییە. دوای ئەوەی ڕاگەیاندراوێکمان بڵاو کردەوە، عێراقیش ڕایگەیاند پشتگیری ئەم پرۆسەیە دەکات. دوای بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ، ئاماژەی بەوەدا گرنگییەکی زۆر بە بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ دەدەن، بەشداری پێویست لەم پرۆسەیەدا دەکەن. ئەگەر بەشداری پڕۆسەکە دەبێت، ئەوکات نابێت بێتە ئامرازی ئەم یاریانە. ڕێگەی پشتگیری ئەم پڕۆسەیە فشار لەسەر مەخمور، دەستگیرکردنی سێ کەس لە بەڕێوەبەرانی مەخمور نییە. لەبەر ئەوەی ئەم سیاسەتە گڵاوە دەتوانێت ئەم پڕۆسەیە تێکبدات. دەبێت عێراق نەبێتە بەشێک لەمە، دەبێت عێراق ببێتە بەشێک لە چارەسەری، ببێتە بەشێک لە ئاشتی، دەبێت ببێتە بەشێک لە پڕۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک. بۆ ئەوەی ببێتە بەشێک دەبێت کۆتایی لەم فشارانە بهێنێت و نابێت ببێتە ئامرازێکی یارییەکان. چ کێشەیەکی لەگەڵ مەخمور هەیە؟ کەمپێکی پەنارانە کە لە ژێر چاودێری نەتەوەیەکگرتووەکانە. تورکیا پێشتر بۆردوومانی ئەم کەمپەی دەکرد، چەندین مەدەنی شەهید بوون. ئەگەر بەڕاستی عێراق دەیەوێت ئەم پڕۆسەیە بەرەوپێشەوە بچێت، دەبێت دەست لەم فشارانە هەڵبگرێت. سیاسەتی ئەڵمانیاش بەم هەمان شێوەیە. ئەڵمانیا هێزی سەرەکی ناتۆ بووە و هەر لەسەرەتاوە لەم شەڕەدا، لە شەڕی دەوڵەتی تورک دژی کوردان، جێی گرتووە. بە هەموو شێوەیەک پشتگیری لێ کردووە. لە هێرشە داگیرکارییەکانی لەسەر ڕۆژئاوا پشتگیری جدی هەبوو. ئەڵمانیا هەر لەسەرەتاوە سیاسەتێکی گڵاو و خراپ لە بەرانبەر بە کوردان پەیڕەو دەکات. ئەڵمانیا دەبێت دەست لەمە هەڵبگرێت. لە دۆخێکی وەهادا کە پرۆسەیەک دەستیپێکردوە، دەستگیرکردنی یوکسەل کۆچ، دەستگیرکردنی کەسێک کە هاوسەرۆکایەتی ڕێکخستنێکی مەدەنی و دیموکراتیکی دەکرد، دەستگیرکردنی وڵاتپارێزانی کورد بە مانای چی دێت؟ ئەمە نزیکایەتی ئەڵمانیا لە بەرانبەر پڕۆسەکەدا دەخاتە بەرچاو. ئەوکات تێدەگەین ئەڵمانیا، ئەوروپاش نایانەوێت ئەم پڕۆسەیە بەرەوپێشەوە بچێت. ئەوانیش خاوەندارێتی لە شەڕ دەکەن. دەیانەوێت هەمیشە تورکیا بە ناسەقامگیری بهێڵنەوە، لە ناو شەڕدا بیهێڵنەوە، بەم شێوەیە سیاسەتەکانیان بۆ تورکیا قبوڵ دەکەن، هەمیشە هاوسەنگی لە تورکیا وەردەگرن و خۆیان لە سەر پێ دەهێڵنەوە. دەبێت ئەمە ببینرێت کە لە بەرانبەر نزیکبوونەوەیەکی بەمجۆرەدا تێکۆشان ئەنجام بدرێت."

  عیماد جەمیل، سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ملیۆن و 550 هەزار کەس تۆماری دەنگدەرانیان نوێکردووەتەوە و ئەوەش ئاستێکی بەرزە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی پێشوو. سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق راشیگەیاند، "ئاستی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران گەیشتووەتە ئاستێکی بەرز و ملیۆنێک و 550 هەزار کەس تۆمارەکانیان نوێکردووەتەوە و ئەوەش ئاستێکی بەرزە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی پێشوو و نیشاندەرە، کە هاوڵاتییان دەیانەوێت بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا بکەن". ئەوەشی راگەیاند، "ماوەی تۆمارکردنی هاوپەیمانێتییەکان کۆتاییهاتووە و ئێستاش لە 25ـی مانگەوە دەرگا کراوەتەوە بۆ تۆمارکردنی لیستی بەربژێران لە هاوپەیمانی و حیزبەکان جگەلە و بەربژێرانی تاک". عیماد جەمیل، گوتیشى، "کۆمیسیۆن چەند رۆژێکی دیکە دەستدەکات بە تۆمارکردن و وەرگرتنی کارمەندانی سەر سندوقەکانی دەنگدان، چونکە پێویستمان بە 300 هەزار کارمەندە بۆ ئیدارەدانی پرسەکە و ئەوانیش دەرچووی زانکۆ و پەیمانگاکان، لەگەڵ فەرمانبەرانی دەوڵەت دەبن، هەروەها ئەو کارمەندانە لەلایەن کۆمیسیۆنەوە خولی راهێنانیان پێدەدرێت و فێری چۆنییەتی بەکارهێنانی سیستمەکە دەکرێن". عیماد جەمیل، راشیگەیاند، لە پاش 15ـی حوزەیرانەوە جارێکی دیکە وادەى نوێکردنەوەى تۆماری دەنگدەران درێژناکرێتەوە، باسی لەوەشکرد لەم هەڵبژاردنەدا سێ ملیۆن و 600 هەزار دەنگدەری نوێ بۆ یەکەم جار بەشداری دەکەن.

  سبەینێ چوارشەممە، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی لەکۆبونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باسی سەردانەکەی بۆ واشنتن، دەکات. سێشەممە، 27ـی ئایاری 2025، پێشەوا هەورامانی، گوتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردەوە، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی، سبەینێ چوارشەممە، 28ـی ئایاری 2025، لەکۆبونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باسی دەرئەنجامی سەردانەکەی بۆ ئەمەریکا، دەکات. ئێوارەی ڕۆژی دووشەممە 19ـی ئایاری 2025،  مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە چوارچێوەی سەردانە فەرمییەکەیدا بۆ ئەمەریکا، لە ڕێورەسمێکدا، لە ژووری بازرگانیی ئەمەریکا لە واشنتن، سەرپەرشتی و چاودێريی ڕێوڕەسمی ئیمزاکردنی دوو ڕێککەوتننامەی گرنگی لە بواری وزەدا، کرد. هەردوو کۆمپانیای نەوتی ئەمەریکی (ئێچ کەی ئێن ئێنێرجی) و (وێستێرن زاگرۆس)، بە جیا دوو ڕێککەوتننامەی گەورە و گرنگیان لە بواری پەرەپێدانی کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئیمزا کرد، کە بەهای ڕێککەوتننەکان دەگاتە دەیان ملیار دۆلار و کاریگەرییەکی دیار و ئەرێیيان لەسەر پێشخستنی کەرتی نەوت و وزە و ژێرخانی ئابووريی هەرێمی کوردستان دەبێت.

  لە کاتێکدا شاندێکی ئیدارەی خۆسەر لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بەنیازە بەم زووانە گەشت بکات بۆ دیمەشق بۆ تەواوکردنی دانوستانەکان لەگەڵ حکومەت، سەرکردەیەکی دیاری کورد وتی داواکاری فرەیی لامەرکەزی لە سیستەمی سیاسی ئەو وڵاتەدا "ناتوانرێت دەستبەرداری بێت". ئەو بەرپرسە کوردە کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت لەلێدوانێکیدا بۆ  ئاژانس فرانس پرێس، جەختی لەوە کردەوە کە "سوریایەکی لامەرکەزی، فرەیی، دیموکراسی چارەسەری ئایدیاڵە بۆ هەموو ئەو پرسە هەڵپەسێردراوانەی ئێستا هەن". هەروەها بڕوای خۆی دەربڕیوە پێویستە لەداهاتوودا هەمەڕەنگى کۆمەڵگای سوریا لەبەرچاووبگرێت و ئەو سیستەمە سیاسییەى دادەنڕیت لایەنە زلهێزەکان قۆرخى نەکەن دان بە تایبەتمەندی ناوچە و پێکهاتەکاندا بنرێت، ئەمەش بەپێی ئاژانس فرانس پرێس. هاوکات ئەو بەرپرسە باڵایەى کوردى ڕۆژئاواى کوردستان ئاماژەی بەوەشکردوە، "ئەم پێشنیازە یەکێک دەبێت لە پرسە بنەڕەتییەکان بۆ دانوستان و ناتوانرێت دەستبەرداری لێبکرێت". هەروەها ئەوەشى خستوەتەڕوو لیژنەیەک کە نوێنەرایەتى هەموو لایەنە کوردیەکان دەکات، بەنیازن به م زووانه سەردانى دیمشق بکەن بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرسى کوردو چۆنیەتى دەستەبەرکردن و جێگرکردنى مافە دەستووریەکانى گەلی کورد=. ئەو یەرسە ئاماژەی بەوەدا کە "گفتوگۆکان لەگەڵ حکومەتی سوریا لەسەر پرسە جیاوازەکان بەردەوامن"، بەڵام دانی بەوەدانا کە گفتوگۆکان باس لە "پرسگەلێکی سەخت و ئاڵۆز دەکات و پێویستی بە دروستکردنی پردی متمانەی زیاتر لە نێوان هەردوولا هەیە لە جاران". جەختیشی لەوە کردەوە کە "رێبازی ناوەندگەرایی بۆ بەڕێوەبردنی پرسە هەڵپەسێردراوەکان، بەبێ قبوڵکردنی هاوبەشییەکی ڕاستەقینە و دابەشکردنی ڕۆڵ و دەسەڵاتەکان لەنێوان ناوەند و هەرێمەکاندا، دانوستانەکان دەکاتە پرۆسەیەکی قورس و خاو". پێشتریش ئاڵدار خەلیل، سیاسەتمەداری دیاری کورد ڕایگەیاندبوو، پارتە کوردییەکانی سوریا بەمزوانە شاندێک دەنێرن بۆ دیمەشق بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئایندەی سیاسی ناوچەکەیان، لە چوارچێوەی  هەوڵەكانیان بە ئامانجی بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی، سەرەڕای دژایەتی دەسەڵاتدارە ئیسلامییەکان نوێیەكانی سوریا.  مانگی رابردوو گروپە کوردە رکابەرەکان لە سوریا، دیدگایەکی هاوبەشیان راگەیاند، كە داوای یەکخستنی ناوچە کوردییەکانیان دەكات وەک یەکەیەکی سیاسی و ئیداری لە چوارچێوەی سوریایەکی فیدراڵیدا، بە ئامانجی پاراستنی ئەو دەستکەوتانەی کورد بەدەستیهێناوە لە کاتی شەڕدا. ئاڵدار خەلیل، ئەندامی ئەنجومەنی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە)، هێزی باڵادەست لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا، بە رۆیتەرزی وتووە: بەڵگەنامەی دیدگای کوردی دەبێتە بنەمای دانوستان لەگەڵ دیمەشق و شاندەكە نزیكە لە ئامادەبون بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ دیمەشق. 

گوڵستان کلچ کۆچیگیت، هاوسەرۆکی فراکسیۆنی پارتی یەکسانیی و دیموکراستیی گەلان (دەم پارتی) دەڵێت: زۆر گرنگە قسە و کردەوەكان بە یاسا گەرەنتی بكرێن، بە خێرایی بنەمایەکی یاسایی دابمەزرێنین کە هیچ کەسێک تێیدا پاشەکشە نەکات لە دانوستانەکانی ئاشتی و چارەسەری دیموکراسیانەی پرسی کورد. کۆچیگیت، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، کە لە ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا بەڕێوەچوو، وتی: ئەگەر خشتەی کاتیی بۆ پاکێجی لەسێدارەدان لەم هەفتەیەدا بخرێتە بەردەم لیژنەکە پێشبینی دەکەین ئەمڕۆ یان سبەی دەرگای  واژۆکردن لەسەری بكرێتەوە، ئەگەر هەینی بخرێتە بەردەم لیژنەکە، پێنجشەممە یان هەینی واژودەكرێت و، پێشبینی دەکەین هەفتەی داهاتوو بخرێتە کارنامەی ئەنجومەنی گشتی و پێش پشوو ببێت بە یاسا. هاوسەرۆکی فراکسیۆنی دەم پارتی ئاماژەی بەوەشكرد: قسە و کردارەکان بەنرخن، بەڵام دەبێت بە گەرەنتی یاسایی پشتگیری بکرێن، جەختی لەوە شکردەوە: دانوستانەکانی ئاشتی دەبێت بە گەرەنتی یاسایی پشتگیری بکرێن، هەروەها بە خێرایی بنەمایەکی یاسایی دابمەزرێنین کە هیچ کەسێک تێیدا پاشەکشە نەکات لە دانوستانەکانی ئاشتی و چارەسەری دیموکراسیانەی پرسی کورد. سەپارەت بە  دۆخی زیندانەکانی تورکیاش وتی: لە زیندانەکانی تورکیادا دەیان هەزار زیندانی سیاسی هەن، گرنگترین تایبەتمەندیش كە زیندانیانی سیاسی جیادەكاتەوە ئەوەیە، بەهۆی بۆچون و بیرو کردارەکانیانەوە کە ئامانجیان چەسپاندنی دیموکراسییە لەم وڵاتەدا، زیندانی كراون.  

جارێکى دیکە سوپاى تورکیا زنجیرە چیاى مەتینا و گوندەکانى لە سنوورى شارۆچکەى ئامێدى بۆردوومان کرد. پەیامنێرى هاوڵاتى رایگەیاند، بەیانى ئەمڕۆ سوپاى تورکیا بەچڕى چیای مەتینا و گوندى گوهەرزێی لە سنوورى ئامێدى بۆردوومان کردووە و دوکەڵێکى چڕیش لە سنوورەکە دروستبووە. ئاماژەى بەوەشکرد، سوپای توركیا بەردەوامە لە بوردوومانكردنی سنووری ئامێدی، لە دوێنێوە توپخانەكانی ئەو وڵاتە، لە شارەدێى دێرەلوکەوە چیای مەتینا بوردوومان دەکەن. بۆردوومانى سوپاى تورکیا لەکاتێکدایە، پارتی کرێکارانی کوردستان "پەکەکە"، لە کۆنگرەى 12دا کە لە رۆژانى 5 بۆ 7ـى ئایار بەڕێوەچوو، بڕیایدا بە هەڵوەشاندنەوەى خۆی و چەکدانان و کۆتاییهێنان بە هەموو ئەو چالاکییانەى لەژێر ناوى پەکەکەدا بەڕێوەدەچێت. بەگوێرەى رێکخراوی CPTـی ئەمریکی، لە رۆژی راگەیاندنی بانگەوازەکەى عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان، لە 27ـی شوباتی 2025ـەوە تاوەکو ئێستا بۆردوومانەکانى سوپای تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان بەردەوامە. ناوچەکانى سنوورى ئامێدى، ماوەى چەند ساڵێکە بوونەتە گۆڕەپانى رووبەڕووبونەوەى نێوان سوپاى تورکیا و ئەندامانى پەکەکە، بەو هۆیەوە لەکۆى 306 گوند 206 گوندیان چۆڵکراون. بەگوێرەى ئامارى رێکخراوی CPTـی ئەمریکی، سوپاى تورکیا 71 بارەگاى لە هەرێمى کوردستان هەیە و تەنیا لەساڵى 2024دا، نۆ هاونیشتمانى بەهۆى بۆردوومانەکانى تورکیاوە گیانیان لەدەستداوە.