.jpeg)
عیماد جەمیل، سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، تاوەکو ئێستا زیاتر لە ملیۆن و 550 هەزار کەس تۆماری دەنگدەرانیان نوێکردووەتەوە و ئەوەش ئاستێکی بەرزە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی پێشوو. سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق راشیگەیاند، "ئاستی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران گەیشتووەتە ئاستێکی بەرز و ملیۆنێک و 550 هەزار کەس تۆمارەکانیان نوێکردووەتەوە و ئەوەش ئاستێکی بەرزە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی پێشوو و نیشاندەرە، کە هاوڵاتییان دەیانەوێت بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا بکەن". ئەوەشی راگەیاند، "ماوەی تۆمارکردنی هاوپەیمانێتییەکان کۆتاییهاتووە و ئێستاش لە 25ـی مانگەوە دەرگا کراوەتەوە بۆ تۆمارکردنی لیستی بەربژێران لە هاوپەیمانی و حیزبەکان جگەلە و بەربژێرانی تاک". عیماد جەمیل، گوتیشى، "کۆمیسیۆن چەند رۆژێکی دیکە دەستدەکات بە تۆمارکردن و وەرگرتنی کارمەندانی سەر سندوقەکانی دەنگدان، چونکە پێویستمان بە 300 هەزار کارمەندە بۆ ئیدارەدانی پرسەکە و ئەوانیش دەرچووی زانکۆ و پەیمانگاکان، لەگەڵ فەرمانبەرانی دەوڵەت دەبن، هەروەها ئەو کارمەندانە لەلایەن کۆمیسیۆنەوە خولی راهێنانیان پێدەدرێت و فێری چۆنییەتی بەکارهێنانی سیستمەکە دەکرێن". عیماد جەمیل، راشیگەیاند، لە پاش 15ـی حوزەیرانەوە جارێکی دیکە وادەى نوێکردنەوەى تۆماری دەنگدەران درێژناکرێتەوە، باسی لەوەشکرد لەم هەڵبژاردنەدا سێ ملیۆن و 600 هەزار دەنگدەری نوێ بۆ یەکەم جار بەشداری دەکەن.
سبەینێ چوارشەممە، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی لەکۆبونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باسی سەردانەکەی بۆ واشنتن، دەکات. سێشەممە، 27ـی ئایاری 2025، پێشەوا هەورامانی، گوتەبێژی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردەوە، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی، سبەینێ چوارشەممە، 28ـی ئایاری 2025، لەکۆبونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باسی دەرئەنجامی سەردانەکەی بۆ ئەمەریکا، دەکات. ئێوارەی ڕۆژی دووشەممە 19ـی ئایاری 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە چوارچێوەی سەردانە فەرمییەکەیدا بۆ ئەمەریکا، لە ڕێورەسمێکدا، لە ژووری بازرگانیی ئەمەریکا لە واشنتن، سەرپەرشتی و چاودێريی ڕێوڕەسمی ئیمزاکردنی دوو ڕێککەوتننامەی گرنگی لە بواری وزەدا، کرد. هەردوو کۆمپانیای نەوتی ئەمەریکی (ئێچ کەی ئێن ئێنێرجی) و (وێستێرن زاگرۆس)، بە جیا دوو ڕێککەوتننامەی گەورە و گرنگیان لە بواری پەرەپێدانی کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئیمزا کرد، کە بەهای ڕێککەوتننەکان دەگاتە دەیان ملیار دۆلار و کاریگەرییەکی دیار و ئەرێیيان لەسەر پێشخستنی کەرتی نەوت و وزە و ژێرخانی ئابووريی هەرێمی کوردستان دەبێت.
لە کاتێکدا شاندێکی ئیدارەی خۆسەر لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بەنیازە بەم زووانە گەشت بکات بۆ دیمەشق بۆ تەواوکردنی دانوستانەکان لەگەڵ حکومەت، سەرکردەیەکی دیاری کورد وتی داواکاری فرەیی لامەرکەزی لە سیستەمی سیاسی ئەو وڵاتەدا "ناتوانرێت دەستبەرداری بێت". ئەو بەرپرسە کوردە کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت لەلێدوانێکیدا بۆ ئاژانس فرانس پرێس، جەختی لەوە کردەوە کە "سوریایەکی لامەرکەزی، فرەیی، دیموکراسی چارەسەری ئایدیاڵە بۆ هەموو ئەو پرسە هەڵپەسێردراوانەی ئێستا هەن". هەروەها بڕوای خۆی دەربڕیوە پێویستە لەداهاتوودا هەمەڕەنگى کۆمەڵگای سوریا لەبەرچاووبگرێت و ئەو سیستەمە سیاسییەى دادەنڕیت لایەنە زلهێزەکان قۆرخى نەکەن دان بە تایبەتمەندی ناوچە و پێکهاتەکاندا بنرێت، ئەمەش بەپێی ئاژانس فرانس پرێس. هاوکات ئەو بەرپرسە باڵایەى کوردى ڕۆژئاواى کوردستان ئاماژەی بەوەشکردوە، "ئەم پێشنیازە یەکێک دەبێت لە پرسە بنەڕەتییەکان بۆ دانوستان و ناتوانرێت دەستبەرداری لێبکرێت". هەروەها ئەوەشى خستوەتەڕوو لیژنەیەک کە نوێنەرایەتى هەموو لایەنە کوردیەکان دەکات، بەنیازن به م زووانه سەردانى دیمشق بکەن بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرسى کوردو چۆنیەتى دەستەبەرکردن و جێگرکردنى مافە دەستووریەکانى گەلی کورد=. ئەو یەرسە ئاماژەی بەوەدا کە "گفتوگۆکان لەگەڵ حکومەتی سوریا لەسەر پرسە جیاوازەکان بەردەوامن"، بەڵام دانی بەوەدانا کە گفتوگۆکان باس لە "پرسگەلێکی سەخت و ئاڵۆز دەکات و پێویستی بە دروستکردنی پردی متمانەی زیاتر لە نێوان هەردوولا هەیە لە جاران". جەختیشی لەوە کردەوە کە "رێبازی ناوەندگەرایی بۆ بەڕێوەبردنی پرسە هەڵپەسێردراوەکان، بەبێ قبوڵکردنی هاوبەشییەکی ڕاستەقینە و دابەشکردنی ڕۆڵ و دەسەڵاتەکان لەنێوان ناوەند و هەرێمەکاندا، دانوستانەکان دەکاتە پرۆسەیەکی قورس و خاو". پێشتریش ئاڵدار خەلیل، سیاسەتمەداری دیاری کورد ڕایگەیاندبوو، پارتە کوردییەکانی سوریا بەمزوانە شاندێک دەنێرن بۆ دیمەشق بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئایندەی سیاسی ناوچەکەیان، لە چوارچێوەی هەوڵەكانیان بە ئامانجی بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی، سەرەڕای دژایەتی دەسەڵاتدارە ئیسلامییەکان نوێیەكانی سوریا. مانگی رابردوو گروپە کوردە رکابەرەکان لە سوریا، دیدگایەکی هاوبەشیان راگەیاند، كە داوای یەکخستنی ناوچە کوردییەکانیان دەكات وەک یەکەیەکی سیاسی و ئیداری لە چوارچێوەی سوریایەکی فیدراڵیدا، بە ئامانجی پاراستنی ئەو دەستکەوتانەی کورد بەدەستیهێناوە لە کاتی شەڕدا. ئاڵدار خەلیل، ئەندامی ئەنجومەنی سەرۆکایەتی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە)، هێزی باڵادەست لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا، بە رۆیتەرزی وتووە: بەڵگەنامەی دیدگای کوردی دەبێتە بنەمای دانوستان لەگەڵ دیمەشق و شاندەكە نزیكە لە ئامادەبون بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ دیمەشق.
گوڵستان کلچ کۆچیگیت، هاوسەرۆکی فراکسیۆنی پارتی یەکسانیی و دیموکراستیی گەلان (دەم پارتی) دەڵێت: زۆر گرنگە قسە و کردەوەكان بە یاسا گەرەنتی بكرێن، بە خێرایی بنەمایەکی یاسایی دابمەزرێنین کە هیچ کەسێک تێیدا پاشەکشە نەکات لە دانوستانەکانی ئاشتی و چارەسەری دیموکراسیانەی پرسی کورد. کۆچیگیت، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، کە لە ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا بەڕێوەچوو، وتی: ئەگەر خشتەی کاتیی بۆ پاکێجی لەسێدارەدان لەم هەفتەیەدا بخرێتە بەردەم لیژنەکە پێشبینی دەکەین ئەمڕۆ یان سبەی دەرگای واژۆکردن لەسەری بكرێتەوە، ئەگەر هەینی بخرێتە بەردەم لیژنەکە، پێنجشەممە یان هەینی واژودەكرێت و، پێشبینی دەکەین هەفتەی داهاتوو بخرێتە کارنامەی ئەنجومەنی گشتی و پێش پشوو ببێت بە یاسا. هاوسەرۆکی فراکسیۆنی دەم پارتی ئاماژەی بەوەشكرد: قسە و کردارەکان بەنرخن، بەڵام دەبێت بە گەرەنتی یاسایی پشتگیری بکرێن، جەختی لەوە شکردەوە: دانوستانەکانی ئاشتی دەبێت بە گەرەنتی یاسایی پشتگیری بکرێن، هەروەها بە خێرایی بنەمایەکی یاسایی دابمەزرێنین کە هیچ کەسێک تێیدا پاشەکشە نەکات لە دانوستانەکانی ئاشتی و چارەسەری دیموکراسیانەی پرسی کورد. سەپارەت بە دۆخی زیندانەکانی تورکیاش وتی: لە زیندانەکانی تورکیادا دەیان هەزار زیندانی سیاسی هەن، گرنگترین تایبەتمەندیش كە زیندانیانی سیاسی جیادەكاتەوە ئەوەیە، بەهۆی بۆچون و بیرو کردارەکانیانەوە کە ئامانجیان چەسپاندنی دیموکراسییە لەم وڵاتەدا، زیندانی كراون.
جارێکى دیکە سوپاى تورکیا زنجیرە چیاى مەتینا و گوندەکانى لە سنوورى شارۆچکەى ئامێدى بۆردوومان کرد. پەیامنێرى هاوڵاتى رایگەیاند، بەیانى ئەمڕۆ سوپاى تورکیا بەچڕى چیای مەتینا و گوندى گوهەرزێی لە سنوورى ئامێدى بۆردوومان کردووە و دوکەڵێکى چڕیش لە سنوورەکە دروستبووە. ئاماژەى بەوەشکرد، سوپای توركیا بەردەوامە لە بوردوومانكردنی سنووری ئامێدی، لە دوێنێوە توپخانەكانی ئەو وڵاتە، لە شارەدێى دێرەلوکەوە چیای مەتینا بوردوومان دەکەن. بۆردوومانى سوپاى تورکیا لەکاتێکدایە، پارتی کرێکارانی کوردستان "پەکەکە"، لە کۆنگرەى 12دا کە لە رۆژانى 5 بۆ 7ـى ئایار بەڕێوەچوو، بڕیایدا بە هەڵوەشاندنەوەى خۆی و چەکدانان و کۆتاییهێنان بە هەموو ئەو چالاکییانەى لەژێر ناوى پەکەکەدا بەڕێوەدەچێت. بەگوێرەى رێکخراوی CPTـی ئەمریکی، لە رۆژی راگەیاندنی بانگەوازەکەى عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان، لە 27ـی شوباتی 2025ـەوە تاوەکو ئێستا بۆردوومانەکانى سوپای تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان بەردەوامە. ناوچەکانى سنوورى ئامێدى، ماوەى چەند ساڵێکە بوونەتە گۆڕەپانى رووبەڕووبونەوەى نێوان سوپاى تورکیا و ئەندامانى پەکەکە، بەو هۆیەوە لەکۆى 306 گوند 206 گوندیان چۆڵکراون. بەگوێرەى ئامارى رێکخراوی CPTـی ئەمریکی، سوپاى تورکیا 71 بارەگاى لە هەرێمى کوردستان هەیە و تەنیا لەساڵى 2024دا، نۆ هاونیشتمانى بەهۆى بۆردوومانەکانى تورکیاوە گیانیان لەدەستداوە.
دەسەڵاتدارانی ڕۆژئاوای سووریا "هەسەدە" ڕایانگەیاند "لەگەڵ حکوومەتی ڕاگوزەر لە دیمەشق ڕێککەوتوون بۆ چۆڵکردنی کەمپی هۆل، کە دەیان هەزار کەسی تێدایە و پەیوەندییان بە داعشەوە هەیە. شێخموس ئەحمەد، بەرپرسێکی هەسەدە ڕایگەیاند "لەسەر میکانیزمێکی هاوبەش ڕێککەوتین بۆ گەڕانەوەی خێزانەکان لە کەمپی هۆل" ئەوەش دوای کۆبوونەوەی نێوان دەسەڵاتە خۆجێییەکان و نوێنەرانی حکوومەتی ناوەندیی لە دیمەشق و شاندێکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی بە سەرۆکایەتیی ئەمەریکا کە شەڕی داعش دەکەن. بەرپرسەکەی هەسەدە، ئەو هەواڵانەی ڕەت کردەوە کە باس لەوە دەکەن لە ئایندەیەکی نزیکدا ئیدارەی کەمپەکە ڕادەستی دیمەشق بکرێت و دەڵێت: لە دیمەشق، هیچ گفتوگۆیەک لەو بارەیەوە لەگەڵ شاندی سەردانکەر یان لەگەڵ حکوومەت لە دیمەشق نەکراوە. ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ساڵانێکە باس لە خراپی بارودۆخی ژیان و توندوتیژی بەربڵاو لە ناو کەمپەکەدا دەکەن کە نزیکەی 37 هەزار کەسی تێدایە، زۆربەیان ژن و منداڵی چەکدارانی داعش و لایەنگرانی ئەو گرووپەن. هەروەها کەمپەکە عێراقیەکان و هەروەها هاووڵاتیانی وڵاتانی ڕۆژئاوایی لەخۆدەگرن کە پێشتر پەیوەندییان بە ڕێکخراوی داعشەوە کردووە. سەبارەت بە سوورییەکانی ناو کەمپەکە، چەند ساڵێکە میکانیزمێک کراوە بۆ گەڕانەوەی ئەو کەسانەی دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ پێکهاتەکانیان لەو ناوچانەی لەلایەن ئیدارەی کوردییەوە کۆنترۆڵ کراون، ناوەندەکانی یەکگرتنەوەیان تێدا کراوەتەوە. بەڵام تا ئێستا هیچ ڕێککەوتنێک لەگەڵ حکوومەتی دیمەشق نەکراوە بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکوومەتی ناوەندیی. ئەم ڕێککەوتنە نوێیە لە کاتێکدایە هەوڵەکان بۆ بەهێزکردنی هاوکاریی نێوان دەسەڵاتدارانی کورد و سەرکردایەتیی نوێ لە دیمەشق، دوابەدوای لادانی بەشار ئەسەد، سەرۆکی ڕووخاوی سووریا. بەپێی ڕێککەوتنێک لە مانگی ئاداری ڕابردوودا لە نێوان ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری سووریا و فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکرات " هەسەدە" کە لەلایەن ئەمەریکاوە پاڵپشتی دەکرێت و کوردەکان سەرکردایەتی دەکات، بڕیارە هێزەکانی سووریای دیموکرات بخرێتە ناو هێزە چەکدارەکانی حکوومەتی نوێی سووریاوە. هەروەها بڕیارە سەرجەم دەروازە سنوورییەکان لەگەڵ عێراق و تورکیا و فڕۆکەخانەکان و کێڵگە نەوتییەکان لە باکووری ڕۆژهەڵات بخرێنە ژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی ناوەندییەوە. هەروەها پێشبینی دەکرێت ئەو زیندانانەی کە نزیکەی 9 هەزار گومانلێکراوی داعشیان تێدایە بخرێنە ژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی ناوەندییەوە.
ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری سێ سەرچاوەوە ئاشكرایكرد، وەزارەتی نەوتی عێراق سكاڵایەكی یاسایی لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرزكردوەتەوە سەبارەت بە ئەو گرێبەستانەی نەوت و غاز كە لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئیمزای كردووە. سەرچاوەكان باسیان لەوەكردووە، ئەم ئاڵنگارییە یاساییە نوێترین بەربەستە كە روبەڕووی هەوڵەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەبیتەوە لەرێگەی بۆری عێراق- توركیاوە، كە لە 25ی ئازاری 2023وە راگیراوەو سەرباری فشارەكانی ئیدارەی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ هیشتا دەستی پێنەكردوەتەوە. هەفتەی رابردوو، لەچوارچێوەی سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosئیمزاكرد بۆ بۆ كێڵگەكانی (میران)و (تۆپخانەو كوردەمیر). ئەم گرێبەستانە هەرزوو ناڕەزایەتیی وەزارەتی نەوتی عێراقی بەدوای خۆیدا هێنا، رۆژی 20ی ئەم مانگە وەزارەتی نەوت رایگەیاند" ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون". وەزارەت نەوت ئاماژە بەوە كردبوو" سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە".
ڕاوێژكارێكی ئیداره‌ی خۆسه‌ر ئاماژه به‌وه ده‌كات، سازش له‌سه‌ر فره‌یی و لامه‌ركه‌زیی سووریا ناكه‌ن، چونكه تاكه چاره‌سه‌ری دیموكراسییه بۆ كێشه‌كانی ئه‌و وڵاته. دووشه‌ممه، 26ـی ئایاری 2025، چیا كورد، ڕاوێژكاری ئیداره‌ی خۆسه‌ر له ڕۆژئاوای كوردستان ڕایگه‌یاندووه، سازش له‌سه‌ر فره‌یی و لامه‌ركه‌زیی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی سووریای نوێ ناكه‌ن، چونكه تاكه چاره‌سه‌ره بۆ كێشه‌كانی ئه‌و وڵاته. هاوكات ئاماژه‌ی به‌وه كردووه، فره‌یی ڕووخساری كۆمه‌ڵگه‌ی سوورییه و ناكرێت یه‌ك سیسته‌می سیاسی قۆرخی هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌كان بكات و دان به تایبه‌تمه‌ندی ناوچه و پێكهاته جیاوازه‌كان نه‌نێت. چیا كورد جه‌ختی كردووه‌ته‌وه، ئه‌م پرسه له پرسه بنه‌ڕه‌تی و سه‌ره‌كییه‌كانی دانوستانه‌كانیان ده‌بێت له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی نوێی سووریا و ده‌ستبه‌رداری نابن و سازشی له‌سه‌ر ناكه‌ن. ئه‌م لێدوانانه‌ی چیا كورد هاوكاته له‌گه‌ڵ ئاماده‌كارییه‌كانی شاندی كورد بۆ سه‌ردانیكردنی دیمه‌شق و ته‌واوكردنی دانوستانه‌كانیان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی نوێی سووریا. ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر، لە کۆنفرانسی یۆنان، کە بە ناونیشانی 'دۆزی کورد و پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست' بەڕێوە چوو، ڕایگەیاند "ئەگەر هەیە سووریا ڕووبەڕووی قەیرانێکی گەورەتر ببێتەوە؛ دەسەڵاتدارانی سووریا بە تاکلایانانە بڕیارەکان دەدەن و هەماهەنگیی لەگەڵ گەل ناکەن و ئیرادەی خەڵکیان پشتگوێ خستووە." ئیلهام ئەحمەد، ڕاشیگەیاند، ئەگەر حکوومەتی سووریا لەسەر شێوازی حوکمی مەرکەزیی سوور بێت، وڵات ڕووبەڕووی شەڕێکی گەورەی ناخۆیی دەبێتەوە. گوتیشی: دەبێت، سیستەمێکی دیموکراتیی فراوان هەبێت و سەرجەم پێکهاتەکان کۆ بکاتەوە. هەینی 23ـی ئایاری 2025، ئاڵدار خەلیل، ئەندامی ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات (پەیەدە) بە ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند: شاندێکیان ئامادەکاری دەکەن بۆ ئەوەی بەم نزیکانە سەردانی دیمەشق بکەن. هەروەها گوتیشی: دیدگای کوردی دەبێتە بنەمای دانوستان لەگەڵ دیمەشق، بۆ ئەمەش ڕووبەڕووی ئاستنەگی زۆر دەبینەوە، چونکە حکوومەتی سووریا هێشتا بە تەواویی جێگیر نەبووە. ئاژانسی ڕۆیتەرز ئاماژەی به‌وه‌شدا بوو، شاندەکە بە مەبەستی دانوستان لەبارەی داهاتووی سووریا و ئامانجەکەیان بۆ هەرێمێکی سەربەخۆ دەچنە دیمەشق.
سەنتەری میترۆ رێكارەكانی قەدەغەكردنی كاری راگەیاندن لە قەزای زاخۆ پێچەوانەی ئەو بڕگانەن كە یاسای ژمارە (35)ی ساڵی 2007، یاسای رۆژنامەگەری وەك رێكارو مەرجی پێویست بۆ دەركردنی رۆژنامە دیاری كردووە كە "تۆماركردنە" نەك " مۆڵەتدان". بەرپرسی نووسینگەی زاخۆی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لە لێدوانێكیدا بۆ رووداو دەڵێت "رێگە بە هیچ راگەیاندن و پەیجێك نادەن بێ هەبوونی مۆڵەت، كاری رۆژنامەنووسی بكات" . لە یاساكەدا خاوەن ئیمتیاز یان دامەزرێنەرەكەی راگەیاندنێك لە دوو رۆژنامەی رۆژانەی هەرێم بڵاوبكاتەوە، كە ناو و نازناو و رەگەزنامە و شوێنی نیشتەجێبوونی خاوەن ئیمتیاز یاخود، دامەزرێنەر و ناوی رۆژنامەكەو ئەو زمانەی كە پێی بڵاودەكرێتەوە، لەگەڵ ناوی سەرنووسەر و ماوەی دەرچوونی تێدا بنووسرێ. راگەیاندنەكەش بە بەیانی دەركردنی رۆژنامەكە دادەنرێ. ئەم رێكارەش بە بەیاننامەی دامەزراندن دادەنرێت لە سەندیكای رۆژنامەنووسان تۆماری دەكات، نەك بچێت "مۆڵەت" لە سەندیكا وەربگرێت. نووسینگەی زاخۆی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان، مافی ئەوەی هەیە داوا بكات، ئەو پەیجانەی مۆركی كارەكانیان راگەیاندنە، واتە پەیامنێر و لۆگۆی تایبەت بە خۆیان هەیە، بچنە سەندیكا خۆیان تۆمار بكەن، نەك بڕیاری قەدەغەكردنیان دەربكەن، چونكە یاسا ئەو دەسەڵاتەی پێنەبەخشیوون. سەنتەری میترۆ رێكارەكانی قەدەغەكردنی كاری راگەیاندن لە قەزای زاخۆ پێچەوانەی ئەو بڕگانەن كە یاسای ژمارە (35)ی ساڵی 2007، یاسای رۆژنامەگەری وەك رێكارو مەرجی پێویست بۆ دەركردنی رۆژنامە دیاری كردوە كە "تۆماركردنە" نەك " مۆڵەتدان". بە پێی بڕگەكانی یاسای ژمارە (35)ی ساڵی 2007، یاسای رۆژنامەگەری لە كوردستان، "رۆژنامەگەری ئازادەو هیچ سانسۆرێكی لەسەرنییە و ئازادیی دەربڕین و بڵاوكردنەوە بۆ هەموو هاووڵاتیان دەستەبەرە، لە چوارچێوەی رێزگرتنی ماف و ئازادییە تایبەتیەكانی تاكەكان و تایبەتمەندیی ژیانیان".
دادگای فیدراڵیی عێراق لە مانگی تەمموزی ئەمساڵ تاوتوێی دوو سکاڵای تایبەت بە هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان دەکات. بەگوێرەی خشتەی دانیشتنەکان، رۆژی شەشەی تەمموزی داهاتوو، دادگای فیدراڵی لەسەر سکاڵای هەریەک لە عومەر گوڵپی کاندیدی دەرچوو بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان و سروە عەبدولواحید ئەندامی پەرلەمانی عێراق کۆدەبێتەوە و تاوتوێی هەڵوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان دەکات. هاوکات عومەر گوڵپی رایگەیاند، لە سکاڵاکەیدا کە لەسەر پەرلەمانی کوردستان تۆماریکردووە، داوایکردووە دادگا بڕیاربدات بە هەڵوەشاندنەوەی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، راسپاردنی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان بە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن بەزووترین کات، وەرگرتنەوەی هەموو ئەو ئیمتیازە مادییانەی کە 97 پەرلەمانتار لە ماوەی رابردوودا وەریانگرتووە لەبەرئەوەی هیچ کارێکیان نەکردووە. عومەر گوڵپی پێیوایە ئەنجامەکانی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەجۆرێک دیزاینکران کە پەرلەمان نەوەک ناتوانێت نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان بکات و ببێتە چاودێر بەسەر حکومەتەوە، دوای زیاتر لە حەوت مانگ لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن هێشتا توانای ئەوەی نییە کۆبوونەوەی یەکەمی ئاسایی خۆی بەڕێوەبەرێت و دەستەی سەرۆکایەتی هەڵبژێرێت.
تولای هاتیمئۆغولاری، هاوسەرۆکی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان 'دەم پارتی' لە بارەی پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و هەنگاوەکانی سەرخستنی پرۆسەکە دەڵێت: ئەرکی سەرەکی بەرقەرارکردنی ئاشتی لە ئەستۆی پەرلەماندایە، بەڵام هەموارکردنەوەی دەستووری تورکیا داخوازیی لە پێشینە نییە، بەڵکو جێبەجێکردنی سیستەمی دیموکراسییە. هاتیمئۆغولاری، بۆ میدیایەکی نزیک لە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) قسەی کردووە و ڕایگەیاندووە، پرۆسەی ئاشتی لە تشرینی یەکەمی ساڵی پارەوە دەستی پێ کردووە، یەکێکە لە گرنگترین دەرفەتەکانی ئاشتی لە مێژووی 100 ساڵەی تورکیا، دەشڵێت: دەبێت هەوڵی جددی بۆ سەرخستنی ئەم پرۆسە و دەرفەتە بدرێت. گوتیشی: کاتێک دەرفەتێکی وەها مێژوویی دێتە پێشەوە، ئەگەر کار و هەوڵی جددی نەکەین، ناتوانرێت ئاشتییەکی هەمیشەیی بهێنرێتە دی. هاوسەرۆکی دەم پارتی ئاماژەی بەوەش داوە، هەندێک هەنگاوی کۆنکرێتی هەن، پێویستە بنرێن بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیە بەرەوپێش بچێت، ئێمە لە هەموو دەرفەتێکدا جەخت لە هەنگاوەکان دەکەینەوە و درێغی ناکەین لە دووبارەکردنەوەیان تا بەدی دێن، لەوانە پێویستە هەموو زیندانییەکانی دۆسیەی کۆبانی، بە سەلاحەدین دەمیرتاش، فیگەن یوکسەکداغ و ئەوانەی دیکەش ئازاد بکرێن. هەروەها ئاماژەی بە گۆڕانکاریی لە چەند یاسایەکدا کرد و گوتی: دەبێت گۆڕانێکی ڕیشەیی لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا بکرێت، چونکە مانەوەی یاساکە بەم شێوەیەی ئێستا دەبێتە کۆسپێکی گەورە لەبەردەم دیموکراسیدا. تولای هاتیمئۆغولاری، هاوسەرۆکی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) باسی لە ڕۆڵی ئاشتیی تورکیا لە ناوچەکە کردووە و دەڵێت: ئەو ڕۆڵەی ئێستای تورکیا لە ئاشتەوایی ناوچەکەدا دەیگێڕێت، بە دڵنیاییەوە گرنگە، بەڵام گرنگە ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی دەوڵەتی تورکیا لەگەڵ گەلی کوردی دانیشتووی وڵاتەکە بنرێت و بەدی بهێنرێت، دواتر دەتوانرێت ئاشتییەکی هاوشێوە لە سووریا بکرێت.
سەرۆکی هەرێمی کوردستان، و شاندێکی باڵاى ڕێکخراوی خۆراك و کشتوکاڵی نەتەوە یەکگرتووەکان، ده‌رباره‌ى چۆنیەتیی كاريگه‌ريى گۆڕانى ئاووهه‌وا و به‌بيابانبوون و كه‌مئاوى و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئاڵنگارييه‌كانى به‌رده‌م كشتوكاڵ و ئاو و خۆراك، بيروڕايان گۆڕييه‌وه. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى به‌يانيى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 2025/5/26 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، پێشوازيی لە شاندێکی باڵاى ڕێکخراوی خۆراك و کشتوکاڵی نەتەوە یەکگرتووەکان (FAO)، بە سەرۆکایەتیی شو دۆنيو، بەڕێوەبەری گشتیى ڕێكخراوه‌كه، كرد. له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا هەریەکە لە بێگه‌رد تاڵه‌بانى، وه‌زيرى كشتوكاڵ و سه‌رچاوه‌كانى ئاو و سه‌يوان بارزانى، باڵيۆزى عێراق له ئيتاڵيا و باڵيۆزى عێراق له ڕێكخراوى FAO ئاماده‌ى بوون. بەهێزکردنی هاوکاریی هاوبەش لە بوارەکانی کشتوکاڵ و ئاسایشی خۆراک و سەرچاوە ئاوییەکان له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستاندا تاوتوێ كرا، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى چۆنیەتیی كاريگه‌ريى گۆڕانى ئاووهه‌وا و به‌بيابانبوون و كه‌مئاوى و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئاڵنگارييه‌كانى به‌رده‌م كشتوكاڵ و ئاو و خۆراك، بيروڕايان گۆڕييه‌وه. نێچيرڤان بارزانى سوپاس و پێزانینی بۆ كار و به‌رنامه‌كانى ڕێکخراوه‌كه لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەربڕی و ڕۆڵی لە جێبەجێکردنی پرۆژەكانى گەشەپێدان و بەدیهێنانی ئاسایشی خۆراک، به‌رز نرخاند، هه‌روه‌ها هه‌موو پشتگيرييه‌كى لايه‌نه په‌يوه‌نديداره‌كانى هه‌رێمى كوردستانى بۆ كار و به‌رنامه‌كانى FAO دووپات كرده‌وه. لای خۆیەوە، دۆنيو سوپاسی ڕێکخراوەکەی بۆ گرنگیدانی هەرێمى كوردستان بە کەرتی کشتوکاڵ دەربڕی، هەروەها ئامادەیيی فاوی بۆ فراوانکردنی بوارەکانی هاوکاری و جێبەجێکردنی بەرنامە ستراتیژییەکان دووپات کردەوە کە خزمەت بە ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام لە هەرێمى كوردستان دەکات.
رۆژنامەی شەرقلئەوسەت لەبارەی راگەیەندراوی دووەمی وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا راپۆرتێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، بەغداد پاشگەزبووەتەوە لەوەی کوردستان تۆمەتباربکات بە دروستکردنی پەیوەندی تاکلایەنە لەگەڵ واشنتن. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، دوای ئەوەی گرێبەستە نەوتییە ملیار دۆلارییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئەمریکا نیگەرانی حکومەتی عێراقی لێکەوتەوە، بە هۆکاری ئەوەی گرێبەستەکان بەبێ ئاگاداری بەغداد کراون، هەرزوو لە راگەیەندراوێکی دیکەدا بە زمانێکی نەرمتر داوای پابەندبوونی دەستووری کرد لە چارەسەرکردنی دۆسیەیەکی وا گرنگ. شەرقلئەوسەت باسی لەوە کردووە، دوای ئەوەی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە واشنتنەوە واژۆکردنی دوو گرێبەستی نەوت و غازی لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی بە بەهای 110 ملیار دۆلار راگەیاند، وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا رێککەوتنەکەی رەتکردەوە و بە نایاسایی لەقەڵەمیدا، بەڵام هەرزوو لە راگەیەندراوی دووەمدا بەغداد لە هەڵوێستی توندی خۆی پاشگەزبووەتەوە و بە زمانێکی نەرمتر تەنها داوای پابەندبوون بە دەستووری عێراقی کردووە. رۆژنامەکە دەشڵێت، ئەمە هەڵوێستێکی نامۆ و لاستیکییە، چونکە هێشتا بەهۆی ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان هەردوولاوە نەتوانراوە یاسای نەوت و غاز پەسەندبکرێت. لەدوای رێککەوتنەکە ئەمریکا راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و پشتگیری خۆی بۆ گرێبەستەکان دەربڕی و لە دانیشتنێکی کۆنگرێسیشدا مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، هۆشداری بە عێراقدا بۆ بەهێزکردنی و باشترکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتن “دەبێت رێز لە سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان و کارکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان لە عێراق بگرێت.”
سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، وەزارەتی دارایی عێراق بەردەوامە لە وردبینیکردن بۆ لیستی مووچەی مانگی پێنج و چاوەڕوانن ئەمڕۆ وردبینییەکە تەواو بکات. ئەو سەرچاوەیە وتى، لە پێشنیوەڕۆى دوێنێوە، وەزارەتى دارایی عێراق دەستیکردووە بە وردبینى بۆ لیستى مووچەى مانگى پێنجى هەرێمى کوردستان، ئەوانەى وردبینییەکە دەکەن دەیانەوێت ئەمڕۆ تەواوى بکەن و بیخەنە بەردەم تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق، بۆ ئەوەی ناردنی مووچە واژۆبکات، پێش ئەوەی بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج بچێتە مەککە. دوێنێ وەزارەتی دارایی، لیستی مووچەی مانگی پێنجی رادەستی فەرمانگەی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق کرد، پێشتریش سەرچاوەیەکی باڵا وتبووى، بەڵێنیان لە بەڕێوەبەری گشتیی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق بەوەکالەت وەرگرتووە، 27ـی ئەم مانگە مووچەی مانگی پێنج خەرج بکەن. دواتریش دەستبەجێ لەلایەن وەزارەتی داراییەوە دەست بە دابەشکردنی دەکرێت و پێش جەژنی قوربان سەرجەم مووچەخۆران مووچەی مانگی پێنج وەردەگرن. 2025-05-13، وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕی 959 ملیار و 514 ملیۆن دینار وەکو شایستەی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان خرایە سەر ھەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان لە لقی ھەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. ھەر ئەو رۆژە لیستی مووچە بڵاوکرایەوە. وتەی ئەو سەرچاوەیە لەكاتێكدایە، بەوتەی بەشێك لە میدیا عێراقیەكان، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەڵێنی داوە پێش جەژن مووچەی مانگی ئایاری فەرمانبەران و مووچەخۆران دابەش بكرێت، بە مووچەی مووچەخۆران و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیشەوە. هاوکات جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ڕاگەیاند، لە بەغدا دەست بە دابەشکردنی مووچە کراوە و تاوەکو رۆژی دووشەممەش بەردەوام دەبێت، دوای ئەوە دەست بە وردبینی لیستی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان دەکرێ و ئەگەر ھیچ بیانوویەکیان نەبێت، لە سێ بۆ چوار رۆژدا وردبینی تەواو دەبێت. بە گوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، "بە ئەگەرێکی زۆر، پێش جەژن مووچە دابەش دەکرێت، ئەگەر بەغدا بیانوو نەهێنێتەوە".
ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ڕایگه‌یاند، پیاوێک لە كرماشان بە بەكارهێنانی چەك هەوڵی كوشتنی هاوژینەكەی و دو ژنخوشكەكەی داوە و دواتر هەر بەو چەكە خۆی كوشتوە، هۆكاری كێشه‌كه‌ش "خێزانی" بوە. ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویكرده‌وه، پیاوێكی تەمەن 29 ساڵ بە ناوی ئەشكان هیمەتی لە شەهرەكی كەراچیی كرماشان بە كەڵكوەرگرتن لە چەك، هاوژین و ژنخوشكەكەی بە ناوەكانی سەمیرا فەرهادی تەمەن 25 ساڵ و سومەیە فەرهادی كوشتوە. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، هاوژینەكەی ده‌ستبه‌جێ گیانی لە دەستداوە و دو ژنخوشكەكەی بە ناوەكانی سومەیە فەرهادی و زارا فەرهادی كە بە سه‌ختی برینداربون بۆ نەخۆشخانە گواستراونەته‌وە، سومەیە فەرهادی تەمەن 17 ساڵ دو ڕۆژ دوای ڕودانی ڕوداوەكە گیانی له‌ده‌ستداوه. هەروەها خوشكی سێهەمی بنەماڵە بە ناوی زارا فەرهادی كە چاوی بە قوڵی بریندار ببو و زیانی بەركەوتوە، نەشتەرگەریی بۆ كراوە و چاویان دەر هێناوە، بارودۆخی جەستەیی ناوبراو دژوار ڕاگەیه‌ندراوە و تا ئێستا لە ژێر چاوەدێری تایبەتی پزیشكی دایە. بەوتەی یەكێک لە نزیكانی ئەو بنەماڵەیە، "بكوژ دوای هاتنە ژورەوە بۆ ماڵی خەزوری سەرەتا تەقەی لە ژنخوشكەكەی، سومەیە فەرهادی، كردوە سومەیە بە ناوبراوی وتبو "له‌به‌ر منداڵه‌كه‌ت (سەمیرا) مەمكوژە"، بەڵام تەقەی لێكردوەو دواتر تەقەی لە ژنخوشكەكەی دیكەی كردوە". ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ڕونیكرده‌وه، "بكوژ كە خاوەن بڕوانامەی یاسا بوە، دوای ئەنجامدانی ئەو تاوانه، بە تەقەكردن لە ژێر ملی خۆی هەوڵی خۆكوژی داوه و سەرەڕای ئەوەیكە بۆ نەخۆشخانە گواستراوه‌ته‌وه، گیانی لە دەستداوه". ئه‌وه‌شی خستوه‌ته‌ڕو، "بكوژ و هاوژینەكەی دو منداڵی سێ و پێنج ساڵەیان هەبوە، ماوەی نۆ مانگ ناكۆكیان هه‌بوه و هەر بەو هۆیەوە هاوژینەكەی گەڕابوەوە ماڵی دایك و باوكی".
.png)
